De som en de delen

edere gevolgen hebben. De drie decentralisaties zijn van grote invloed
op elke gemeentelijke organisatie, op de capaciteit van het bestuur en op
de gemeentelijke begroting. Keuzes rond de bestuurlijke verhoudingen
rondom het sociaal domein kunnen niet los gezien worden van het
functioneren van gemeenten als geheel. Het is daarom onjuist om ze te
geïsoleerd vanuit een inhoudelijke afbakening te bezien. Het perspectief
van de bestuurlijke entiteit, die een rol speelt in een bestuurlijk stelsel,
moet daarbij meer nadrukkelijk op tafel komen. Nu lijkt dat te gebeuren in
de vorm van ‘geen rol, tenzij…’. Passender lijkt ons een argumentatie van
‘ja, tenzij…’ Altijd een rol voor bzk als stelselverantwoordelijke, tenzij er
heldere en gedeelde argumenten zijn waarom dat in dit geval niet nodig is.
Dat kan dan nog steeds vaak voor komen, maar het is dan niet langer de
default-optie die min of meer automatisch gevolgd wordt. De bewijslast
wordt daarmee omgekeerd.
Een tweede argument voor een actieve opvatting van stelselverantwoordelijkheid
ligt in de stapeling van de sectorale oplossingen. Wat betekenen de
individuele arrangementen in hun optelling voor het stelsel? Op zichzelf
hebben sectorale keuzes al gevolgen op het stelsel, maar in hun optelling
en onderlinge interactie zijn die gevolgen nog groter. Komt niet teveel druk
op een bepaald niveau te liggen en snappen de volksvertegenwoordigers
of bestuurders het op dat niveau nog? Hoeveel variëteit kunnen het
bestuurlijk stelsel en de functionarissen of gezagsdragers daarbinnen
verdragen? Los van een toets op de deugdelijkheid van een oplossing
binnen de sector waarop deze betrekking heeft is het wellicht ook nodig
om een toets te doen op de gevolgen daarbuiten. Wat doet een gekozen
verbouwing met het Huis van Thorbecke als geheel? Daarbij lijkt in het
bijzonder aandacht voor regionalisering op zijn plaats. In veel domeinen
waarin systeemverantwoordelijkheid wordt toegepast vindt vanuit
lokalisering juist opschaling plaats. Lukt het alle betrokkenen voldoende
om vanuit de lappendeken aan bestuurlijke samenwerkingen en arrangementen
die dan ontstaan om het democratische proces te laten plaatsvinden?
Dat is deels een technisch-juridische vraag – naar de juridische
deugdelijkheid – maar ook een pragmatische kwestie: snapt iedereen het
nog wel?
Het derde argument voor stelselverantwoordelijkheid ligt in de disciplinering
van de betrokkenen in een arrangement van systeemverantwoordelijkheid.
We hebben vastgesteld dat systeemverantwoordelijkheid wordt
ingezet als de verhoudingen ambivalent zijn. Als het niet precies te
44 Vorm geven aan inhoud