Leerling, ouders en school samen voor de loopbaan, brochure
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
p1<br />
<strong>Leerling</strong>, <strong>ou<strong>de</strong>rs</strong> <strong>en</strong><br />
<strong>school</strong> sam<strong>en</strong> <strong>voor</strong><br />
<strong>de</strong> <strong>loopbaan</strong><br />
Plann<strong>en</strong> mak<strong>en</strong> in co-creatie<br />
Twee<strong>de</strong> uitgave van <strong>de</strong> inzicht<strong>en</strong><br />
in het project<br />
<strong>loopbaan</strong>begeleiding <strong>en</strong> <strong>ou<strong>de</strong>rs</strong>
p2<br />
Inleiding<br />
Schol<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> e<strong>en</strong> belangrijke rol in het begeleid<strong>en</strong> van leerling<strong>en</strong> in <strong>de</strong> <strong>loopbaan</strong>, zeker nu<br />
<strong>de</strong> <strong>loopbaan</strong>oriëntatie <strong>en</strong> -begeleiding (LOB) sinds dit jaar e<strong>en</strong> vast on<strong>de</strong>r<strong>de</strong>el uitmaakt van<br />
het vmbo-curriculum. Als aan vmbo-leerling<strong>en</strong> wordt gevraagd door wie ze zich hebb<strong>en</strong> lat<strong>en</strong><br />
adviser<strong>en</strong> bij <strong>de</strong> opleidingskeuze scor<strong>en</strong> <strong>ou<strong>de</strong>rs</strong> echter het hoogst in het rijtje, met e<strong>en</strong> stuk lager<br />
<strong>de</strong> m<strong>en</strong>tor of <strong>de</strong>caan van <strong>de</strong> <strong>school</strong>.<br />
Veel schol<strong>en</strong> will<strong>en</strong> dan ook graag meer sam<strong>en</strong>werk<strong>en</strong> met <strong>ou<strong>de</strong>rs</strong> rondom LOB. Zo blijkt ook uit onze rondgang<br />
langs vmbo-schol<strong>en</strong> op Rotterdam Zuid (zie p.8): <strong>de</strong> helft van <strong>de</strong> schol<strong>en</strong> heeft ou<strong>de</strong>rbetrokk<strong>en</strong>heid bij LOB als<br />
aandachtspunt. Maar hoe pak je het aan? De ontwikkeling<strong>en</strong> op dit gebied zijn rec<strong>en</strong>t <strong>en</strong> er is nog niet veel bek<strong>en</strong>d<br />
over <strong>de</strong> effectiviteit van sam<strong>en</strong>werking tuss<strong>en</strong> schol<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>ou<strong>de</strong>rs</strong> rondom <strong>de</strong> <strong>loopbaan</strong>. Wel wijz<strong>en</strong> <strong>de</strong> eerste<br />
signal<strong>en</strong> erop dat dit wel <strong>de</strong>gelijk meerwaar<strong>de</strong> heeft.<br />
Om meer te wet<strong>en</strong> te kom<strong>en</strong> over <strong>de</strong> sam<strong>en</strong>werking tuss<strong>en</strong> <strong>ou<strong>de</strong>rs</strong> <strong>en</strong> schol<strong>en</strong> rondom LOB is Hoge<strong>school</strong><br />
Rotterdam in 2015 gestart met het project ‘<strong>Leerling</strong>, <strong>ou<strong>de</strong>rs</strong> <strong>en</strong> <strong>school</strong> sam<strong>en</strong> <strong>voor</strong> <strong>de</strong> <strong>loopbaan</strong>’ (zie ka<strong>de</strong>r). Tijd<strong>en</strong>s<br />
dit project is e<strong>en</strong> metho<strong>de</strong> ontwikkeld om in leerkring<strong>en</strong> van m<strong>en</strong>tor<strong>en</strong>, leerling<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>ou<strong>de</strong>rs</strong> tot e<strong>en</strong> aanpak te<br />
kom<strong>en</strong> die <strong>de</strong> sam<strong>en</strong>werking met <strong>ou<strong>de</strong>rs</strong> bij LOB verbetert. In <strong>de</strong>ze <strong>brochure</strong> wordt <strong>de</strong>ze aanpak uite<strong>en</strong>gezet,<br />
sam<strong>en</strong> met <strong>de</strong> k<strong>en</strong>nis die we tot nu toe opgedaan hebb<strong>en</strong> over partnerschap <strong>en</strong> <strong>de</strong> stand van zak<strong>en</strong> op schol<strong>en</strong> in<br />
Rotterdam Zuid.<br />
Wie zijn wij?<br />
Monique Strijk is socioloog <strong>en</strong> sinds 2011 als doc<strong>en</strong>t on<strong>de</strong>rzoek <strong>en</strong> m<strong>en</strong>swet<strong>en</strong>schapp<strong>en</strong><br />
werkzaam op Hoge<strong>school</strong> Rotterdam (HR). On<strong>de</strong>r begeleiding van Marinka Kuijpers (Hoogleraar<br />
Leeromgeving <strong>en</strong> Leerloopban<strong>en</strong> in het (v)mbo, Mariëtte Lusse (Lector Ou<strong>de</strong>rs in Rotterdam Zuid)<br />
<strong>en</strong> Ell<strong>en</strong> Klatter (Lector Versterking Beroepson<strong>de</strong>rwijs) werkt zij aan e<strong>en</strong> promotieon<strong>de</strong>rzoek naar <strong>de</strong><br />
sam<strong>en</strong>werking tuss<strong>en</strong> schol<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>ou<strong>de</strong>rs</strong> op het gebied van LOB.<br />
Annette Di<strong>en</strong><strong>de</strong>r werkt als zelfstandig adviseur met schol<strong>en</strong>, <strong>school</strong>bestur<strong>en</strong> <strong>en</strong> geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />
aan het verbeter<strong>en</strong> van het lob-proces <strong>en</strong> het contact tuss<strong>en</strong> on<strong>de</strong>rwijs <strong>en</strong> <strong>ou<strong>de</strong>rs</strong>. Sam<strong>en</strong> met<br />
Mariëtte Lusse heeft zij het boek ‘Sam<strong>en</strong>werk<strong>en</strong> aan <strong>school</strong>succes’ geschrev<strong>en</strong>. Binn<strong>en</strong> het<br />
promotieon<strong>de</strong>rzoek ‘Ou<strong>de</strong>rbetrokk<strong>en</strong>heid bij LOB’ ontwikkelt <strong>en</strong> begeleidt zij vanuit <strong>de</strong> rol van<br />
procesbegelei<strong>de</strong>r <strong>de</strong> leer- <strong>en</strong> creëerkringbije<strong>en</strong>komst<strong>en</strong>.
In 2015 is Hoge<strong>school</strong> Rotterdam in<br />
opdracht van het Nationaal Programma<br />
Rotterdam Zuid gestart met het project<br />
‘<strong>Leerling</strong>, <strong>ou<strong>de</strong>rs</strong> <strong>en</strong> <strong>school</strong> sam<strong>en</strong> <strong>voor</strong><br />
<strong>de</strong> <strong>loopbaan</strong>’. Dit project is gekoppeld aan<br />
het promotieon<strong>de</strong>rzoek van Monique Strijk<br />
naar <strong>de</strong> sam<strong>en</strong>werking tuss<strong>en</strong> schol<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> <strong>ou<strong>de</strong>rs</strong> op het gebied van LOB. Doel<br />
van project <strong>en</strong> on<strong>de</strong>rzoek is om inzicht te<br />
krijg<strong>en</strong> in het partnerschap tuss<strong>en</strong> <strong>school</strong> <strong>en</strong><br />
<strong>ou<strong>de</strong>rs</strong> rondom LOB <strong>en</strong> in het zog<strong>en</strong>aam<strong>de</strong><br />
‘<strong>loopbaan</strong>on<strong>de</strong>rsteun<strong>en</strong>d gedrag’ van <strong>ou<strong>de</strong>rs</strong>.<br />
En om vervolg<strong>en</strong>s werkwijz<strong>en</strong> te ontwikkel<strong>en</strong><br />
om beid<strong>en</strong> te optimaliser<strong>en</strong>. In januari 2016<br />
bracht<strong>en</strong> wij onze eerste update uit over het<br />
project, die te download<strong>en</strong> is via:<br />
http://tinyurl.com/jk3p4wk<br />
p3
p4<br />
On<strong>de</strong>r<strong>de</strong>l<strong>en</strong> <strong>loopbaan</strong>gericht<br />
partnerschap<br />
Waar hebb<strong>en</strong> we het concreet over als we sprek<strong>en</strong> over partnerschap met <strong>ou<strong>de</strong>rs</strong>? Op<br />
basis van literatuuron<strong>de</strong>rzoek gaan wij er vanuit dat het partnerschap met <strong>ou<strong>de</strong>rs</strong> rondom<br />
<strong>de</strong> <strong>loopbaan</strong>begeleiding van leerling<strong>en</strong> uit vier on<strong>de</strong>r<strong>de</strong>l<strong>en</strong> bestaat: contact, informatie,<br />
on<strong>de</strong>rsteuning <strong>en</strong> sam<strong>en</strong>werking (CIOS). Daarnaast is er e<strong>en</strong> aantal rand<strong>voor</strong>waard<strong>en</strong> <strong>voor</strong> e<strong>en</strong><br />
succesvol partnerschap (CIOS+R). Hieron<strong>de</strong>r word<strong>en</strong> <strong>de</strong> punt<strong>en</strong> toegelicht.<br />
Contact<br />
Goed contact is <strong>de</strong> basis <strong>voor</strong> goed partnerschap.<br />
Hier<strong>voor</strong> is het van belang dat schol<strong>en</strong> alle <strong>ou<strong>de</strong>rs</strong><br />
betrekk<strong>en</strong> vanuit e<strong>en</strong> positieve <strong>en</strong> op<strong>en</strong> attitu<strong>de</strong>. Op<br />
dit mom<strong>en</strong>t is dat contact op veel schol<strong>en</strong> nog <strong>voor</strong>al<br />
gericht op het hier <strong>en</strong> nu, <strong>de</strong> houding <strong>en</strong> cijfers van<br />
leerling<strong>en</strong> met veel aandacht <strong>voor</strong> waar het niet<br />
goed gaat met <strong>de</strong> <strong>voor</strong>tgang. Door <strong>de</strong> toekomstige,<br />
gew<strong>en</strong>ste <strong>loopbaan</strong> van <strong>de</strong> kin<strong>de</strong>r<strong>en</strong> als uitgangspunt<br />
te nem<strong>en</strong> <strong>voor</strong> het contact ontstaat er e<strong>en</strong> gezam<strong>en</strong>lijk<br />
positief doel om aan te werk<strong>en</strong> (o.a. Lusse, 2013).<br />
Informatie<br />
Ou<strong>de</strong>rs betrekk<strong>en</strong> bij LOB betek<strong>en</strong>t dat <strong>de</strong> <strong>school</strong><br />
h<strong>en</strong> van informatie <strong>voor</strong>ziet die zij nodig hebb<strong>en</strong><br />
om hun kind thuis goed te kunn<strong>en</strong> begeleid<strong>en</strong> in <strong>de</strong><br />
<strong>school</strong><strong>loopbaan</strong>. Het gaat dan om informatie over:<br />
• De <strong>loopbaan</strong>ontwikkeling van hun kind;<br />
• De manier waarop <strong>ou<strong>de</strong>rs</strong> hun kind kunn<strong>en</strong><br />
begeleid<strong>en</strong> in <strong>de</strong> <strong>loopbaan</strong>;<br />
• Het programma dat <strong>de</strong> <strong>school</strong> biedt op het gebied<br />
van <strong>loopbaan</strong>begeleiding;<br />
• De actuele stand van zak<strong>en</strong> op <strong>de</strong> opleidings- <strong>en</strong><br />
arbeidsmarkt.<br />
(o.a. H<strong>en</strong><strong>de</strong>rson & Mapp, 2002)<br />
On<strong>de</strong>rsteuning<br />
E<strong>en</strong> stap ver<strong>de</strong>r in het partnerschap is on<strong>de</strong>rsteuning.<br />
On<strong>de</strong>rsteuning gaat ver<strong>de</strong>r dan informatie<br />
verstrekk<strong>en</strong> <strong>en</strong> richt zich op het vergrot<strong>en</strong> van het<br />
<strong>loopbaan</strong>on<strong>de</strong>rsteun<strong>en</strong>d gedrag van <strong>ou<strong>de</strong>rs</strong> door<br />
h<strong>en</strong> concrete handvatt<strong>en</strong> te bied<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> <strong>voor</strong>beeld<br />
is <strong>de</strong> thuisopdracht die <strong>ou<strong>de</strong>rs</strong> helpt om thuis e<strong>en</strong><br />
<strong>loopbaan</strong>gesprek met hun kind te voer<strong>en</strong> (o.a.Sage,<br />
2004).
p5<br />
Sam<strong>en</strong>werk<strong>en</strong><br />
Als bov<strong>en</strong>staan<strong>de</strong> punt<strong>en</strong> op or<strong>de</strong> zijn is er<br />
e<strong>en</strong> goe<strong>de</strong> basis gelegd <strong>voor</strong> daadwerkelijke<br />
sam<strong>en</strong>werking. On<strong>de</strong>r sam<strong>en</strong>werk<strong>en</strong> verstaan we<br />
dat <strong>ou<strong>de</strong>rs</strong>, <strong>school</strong> <strong>en</strong> <strong>de</strong> leerling sam<strong>en</strong> besprek<strong>en</strong><br />
hoe <strong>de</strong> leerling op <strong>school</strong> <strong>en</strong> thuis wordt geholp<strong>en</strong><br />
om stapp<strong>en</strong> te zett<strong>en</strong> in <strong>de</strong> <strong>loopbaan</strong>. Ze mak<strong>en</strong><br />
afsprak<strong>en</strong> over wat er concreet moet gebeur<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
wie wat doet. Daar blikk<strong>en</strong><br />
ze op e<strong>en</strong> later mom<strong>en</strong>t sam<strong>en</strong> op terug. De leerling<br />
bepaalt hierbij altijd <strong>de</strong> richting, heeft <strong>de</strong> regie (o.a.<br />
Lusse, 2013).<br />
Rand<strong>voor</strong>waard<strong>en</strong><br />
Om als <strong>school</strong> e<strong>en</strong> partnerschap met <strong>ou<strong>de</strong>rs</strong> aan te<br />
gaan is het van belang dat er e<strong>en</strong> gezam<strong>en</strong>lijke visie is<br />
op <strong>de</strong> manier waarop je als <strong>school</strong> die sam<strong>en</strong>werking<br />
wilt vormgev<strong>en</strong>, <strong>en</strong> dat die visie wordt vertaald naar<br />
<strong>school</strong>beleid. Daarnaast is het cruciaal dat het team<br />
het belang van het partnerschap inziet, bereid is om<br />
zich daar<strong>voor</strong> in te zett<strong>en</strong> <strong>en</strong> geleg<strong>en</strong>heid krijgt om <strong>de</strong><br />
b<strong>en</strong>odig<strong>de</strong> k<strong>en</strong>nis <strong>en</strong> vaardighed<strong>en</strong> op te do<strong>en</strong>. (o.a.<br />
Lusse, 2013).<br />
Sam<strong>en</strong>werk<strong>en</strong><br />
We<strong>de</strong>rkerig, afstemm<strong>en</strong> roll<strong>en</strong> & afsprak<strong>en</strong>, leerling regie<br />
Rand<strong>voor</strong>waard<strong>en</strong><br />
Visie<br />
Draagvlak<br />
Mid<strong>de</strong>l<strong>en</strong><br />
On<strong>de</strong>rsteun<strong>en</strong><br />
Gericht & concreet <strong>loopbaan</strong>begeleiding thuis<br />
Informer<strong>en</strong><br />
Loopbaanontwikkeling & programma, opleiding & arbeidsmarkt<br />
Integrale aanpak<br />
Contact<br />
Alle <strong>ou<strong>de</strong>rs</strong>, positief, <strong>loopbaan</strong>gericht<br />
Figuur 1: On<strong>de</strong>r<strong>de</strong>l<strong>en</strong> van <strong>loopbaan</strong>gericht partnerschap: CIOS+R
p7
p8<br />
Stand van zak<strong>en</strong><br />
Rotterdam Zuid<br />
E<strong>en</strong> telefonische rondgang bij acht vmbo-schol<strong>en</strong> die basis- <strong>en</strong> ka<strong>de</strong>rniveau aanbied<strong>en</strong> in<br />
Rotterdam Zuid heeft inzicht gegev<strong>en</strong> in waar <strong>de</strong>ze schol<strong>en</strong> staan in <strong>de</strong> sam<strong>en</strong>werking met <strong>ou<strong>de</strong>rs</strong><br />
rondom LOB.<br />
Uitkomst<br />
In <strong>de</strong> praktijk blijkt dat alle b<strong>en</strong>a<strong>de</strong>r<strong>de</strong> schol<strong>en</strong><br />
contact hebb<strong>en</strong> met alle <strong>ou<strong>de</strong>rs</strong>. Dit contact<br />
gaat <strong>voor</strong>al over <strong>de</strong> houding <strong>en</strong> <strong>voor</strong>tgang (cijfers)<br />
van leerling<strong>en</strong>, nog niet structureel over <strong>de</strong><br />
toekomstige <strong>loopbaan</strong>. Ou<strong>de</strong>rbetrokk<strong>en</strong>heid bij <strong>de</strong><br />
<strong>loopbaan</strong>ontwikkeling van leerling<strong>en</strong> is op <strong>de</strong> helft van<br />
<strong>de</strong> schol<strong>en</strong> wel e<strong>en</strong> aandachtspunt.<br />
Ook verspreid<strong>en</strong> alle schol<strong>en</strong> collectief informatie<br />
over het <strong>loopbaan</strong>programma van <strong>de</strong> <strong>school</strong>, al<br />
gebeurt ook dit niet structureel. De helft organiseert<br />
e<strong>en</strong> themabije<strong>en</strong>komst <strong>voor</strong> <strong>ou<strong>de</strong>rs</strong> die in het tek<strong>en</strong><br />
van <strong>de</strong> <strong>loopbaan</strong> staat. Alle schol<strong>en</strong> besprek<strong>en</strong> <strong>de</strong><br />
<strong>loopbaan</strong> van <strong>de</strong> leerling met <strong>ou<strong>de</strong>rs</strong> tijd<strong>en</strong>s één of<br />
meer<strong>de</strong>re individuele gesprekk<strong>en</strong>, meestal tijd<strong>en</strong>s het<br />
reguliere rapportgesprek vlak <strong>voor</strong>dat <strong>de</strong> keuze moet<br />
word<strong>en</strong> gemaakt.<br />
Ge<strong>en</strong> van <strong>de</strong> schol<strong>en</strong> komt daadwerkelijk tot<br />
sam<strong>en</strong>werking met <strong>ou<strong>de</strong>rs</strong> door structureel<br />
afsprak<strong>en</strong> met <strong>ou<strong>de</strong>rs</strong> te mak<strong>en</strong> rondom <strong>de</strong><br />
<strong>loopbaan</strong>begeleiding van <strong>de</strong> leerling<strong>en</strong>.<br />
Conclusie<br />
Kortom, <strong>de</strong> basis <strong>voor</strong> <strong>loopbaan</strong>gericht partnerschap<br />
ligt er in Rotterdam Zuid: schol<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> contact<br />
met alle <strong>ou<strong>de</strong>rs</strong> <strong>en</strong> informer<strong>en</strong> <strong>ou<strong>de</strong>rs</strong> over het<br />
<strong>loopbaan</strong>programma. De volg<strong>en</strong><strong>de</strong> stap is om te gaan<br />
werk<strong>en</strong> aan het structureel <strong>en</strong> tijd<strong>en</strong>s alle leerjar<strong>en</strong><br />
informer<strong>en</strong> van <strong>ou<strong>de</strong>rs</strong> over LOB. Daarnaast kunn<strong>en</strong><br />
<strong>ou<strong>de</strong>rs</strong> word<strong>en</strong> on<strong>de</strong>rsteund in <strong>de</strong> <strong>loopbaan</strong>begeleiding<br />
van hun kind <strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> er we<strong>de</strong>rzijdse afsprak<strong>en</strong><br />
word<strong>en</strong> gemaakt over <strong>de</strong> <strong>loopbaan</strong>begeleiding van het<br />
kind.<br />
Het on<strong>de</strong>rsteun<strong>en</strong> van <strong>ou<strong>de</strong>rs</strong> gebeurt min<strong>de</strong>r.<br />
Twee schol<strong>en</strong> gev<strong>en</strong> aan dat zij <strong>ou<strong>de</strong>rs</strong> stimuler<strong>en</strong> om<br />
naar op<strong>en</strong> dag<strong>en</strong> te gaan <strong>en</strong> één <strong>school</strong> geeft in het<br />
ka<strong>de</strong>r van LOB thuisopdracht<strong>en</strong> <strong>voor</strong> leerling<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
<strong>ou<strong>de</strong>rs</strong> mee.
p9<br />
De leerkring<strong>en</strong><br />
Als je <strong>de</strong> sam<strong>en</strong>werking tuss<strong>en</strong> leerling<strong>en</strong>, <strong>ou<strong>de</strong>rs</strong> <strong>en</strong> lerar<strong>en</strong> wilt verbeter<strong>en</strong>, wat is er dan<br />
logischer dan sam<strong>en</strong> met leerling<strong>en</strong>, <strong>ou<strong>de</strong>rs</strong> <strong>en</strong> lerar<strong>en</strong> <strong>de</strong> plann<strong>en</strong> hier<strong>voor</strong> te mak<strong>en</strong>? Deze<br />
gedachte was het startpunt van e<strong>en</strong> mooi <strong>en</strong> leerzaam proces op drie schol<strong>en</strong>: e<strong>en</strong> leerkring<br />
bestaan<strong>de</strong> uit leerling<strong>en</strong>/stud<strong>en</strong>t<strong>en</strong>, <strong>ou<strong>de</strong>rs</strong> <strong>en</strong> lerar<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> bestaan<strong>de</strong> methodiek was niet<br />
<strong>voor</strong>hand<strong>en</strong>, dus die moest<strong>en</strong> we zelf uitvind<strong>en</strong>. Het Zui<strong>de</strong>rpark, RVC De Hef <strong>en</strong> Zadkine<br />
ICT ging<strong>en</strong> <strong>de</strong> uitdaging aan. Albeda Verpleegkun<strong>de</strong> koos <strong>voor</strong> e<strong>en</strong> an<strong>de</strong>re constructie: e<strong>en</strong><br />
werkgroep van lerar<strong>en</strong> die plann<strong>en</strong> formuleer<strong>de</strong> die vervolg<strong>en</strong>s werd<strong>en</strong> <strong>voor</strong>gelegd aan e<strong>en</strong><br />
focusgroep van stud<strong>en</strong>t<strong>en</strong>, <strong>ou<strong>de</strong>rs</strong> <strong>en</strong> lerar<strong>en</strong>.<br />
Het leerkringproces<br />
De start<br />
Stel, je b<strong>en</strong>t leerling op het (v)mbo <strong>en</strong> je wordt<br />
gevraagd om <strong>de</strong>el te nem<strong>en</strong> aan e<strong>en</strong> leerkring om<br />
<strong>de</strong> sam<strong>en</strong>werking tuss<strong>en</strong> <strong>school</strong> <strong>en</strong> thuis over LOB<br />
te verbeter<strong>en</strong>. En in die leerkring zitt<strong>en</strong> niet alle<strong>en</strong><br />
leerling<strong>en</strong>, maar ook lerar<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>ou<strong>de</strong>rs</strong>. Dan is het is<br />
e<strong>en</strong> hele dappere stap om hier ‘ja’ teg<strong>en</strong> te zegg<strong>en</strong>.<br />
En dat <strong>de</strong>d<strong>en</strong> ze. E<strong>en</strong> dappere stap was het echter<br />
ook <strong>voor</strong> <strong>ou<strong>de</strong>rs</strong> <strong>en</strong> lerar<strong>en</strong>: niemand wist precies<br />
waar hij/zij aan begon, wat we ging<strong>en</strong> do<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
<strong>voor</strong>al wat er van hem/haar werd verwacht. Alle<strong>en</strong> <strong>de</strong><br />
procesbegelei<strong>de</strong>r <strong>en</strong> on<strong>de</strong>rzoeker hadd<strong>en</strong> e<strong>en</strong> i<strong>de</strong>e,<br />
hoewel ook nog globaal. We zoud<strong>en</strong> het met elkaar<br />
gaan uitvind<strong>en</strong>. Aan e<strong>en</strong> belangrijke basis<strong>voor</strong>waar<strong>de</strong><br />
was voldaan: we hadd<strong>en</strong> groep<strong>en</strong> m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> bij elkaar<br />
die - weliswaar afwacht<strong>en</strong>d - <strong>de</strong> uitdaging aan wild<strong>en</strong><br />
gaan.<br />
De aanpak<br />
Hoe zorg je dat zo’n diverse groep constructief gaat<br />
sam<strong>en</strong>werk<strong>en</strong> <strong>en</strong> aan <strong>de</strong> hand van <strong>de</strong> verschill<strong>en</strong><strong>de</strong><br />
perspectiev<strong>en</strong> tot e<strong>en</strong> uitgebalanceerd plan komt? Hier<br />
kwam e<strong>en</strong> grote hoeveelheid werkvorm<strong>en</strong> aan te pas,<br />
variër<strong>en</strong>d van post-its plakk<strong>en</strong> op flapp<strong>en</strong> <strong>en</strong> casuss<strong>en</strong><br />
besprek<strong>en</strong> tot tek<strong>en</strong><strong>en</strong>, collages mak<strong>en</strong>, afbeelding<strong>en</strong><br />
selecter<strong>en</strong>, omgekeerd brainstorm<strong>en</strong> <strong>en</strong> zelfs werk<strong>en</strong><br />
met organisatie-opstelling<strong>en</strong>. De meeste werkvorm<strong>en</strong><br />
blek<strong>en</strong> goed te werk<strong>en</strong>; over <strong>en</strong>kele war<strong>en</strong> <strong>de</strong><br />
m<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> ver<strong>de</strong>eld, <strong>en</strong> één sloeg bij e<strong>en</strong> hele groep<br />
niet aan. Heel leerzaam dus, e<strong>en</strong> ervaring die we<br />
me<strong>en</strong>em<strong>en</strong> <strong>voor</strong> e<strong>en</strong> volg<strong>en</strong><strong>de</strong> keer.<br />
‘Ik vond <strong>de</strong> oef<strong>en</strong>ing waarbij je<br />
over je familie vertelt heel goed,<br />
het zorg<strong>de</strong> dat we allemaal<br />
gelijk war<strong>en</strong>. Het kan misschi<strong>en</strong><br />
ongemakkelijk zijn, <strong>de</strong>ze oef<strong>en</strong>ing,<br />
maar dat was het niet <strong>voor</strong> mij. Je<br />
kon vertell<strong>en</strong> wat je zelf wil<strong>de</strong>.”<br />
E<strong>en</strong> leerling<br />
De evaluatie<br />
Aan het eind van het leerkringproces hebb<strong>en</strong> we<br />
ons met elkaar gebog<strong>en</strong> over het leerproces, <strong>de</strong><br />
opbr<strong>en</strong>gst<strong>en</strong> <strong>en</strong> op welke manier <strong>de</strong> opgedane k<strong>en</strong>nis<br />
<strong>en</strong> werkwijze ook in <strong>de</strong> toekomst van meerwaar<strong>de</strong><br />
kunn<strong>en</strong> zijn <strong>voor</strong> <strong>de</strong> <strong>school</strong>organisatie.
p10<br />
De leerkring als mo<strong>de</strong>l <strong>voor</strong> <strong>de</strong> <strong>school</strong><br />
De leerkring bleek niet alle<strong>en</strong> e<strong>en</strong> platform te zijn om<br />
plann<strong>en</strong> te mak<strong>en</strong>, maar ook te funger<strong>en</strong> als mo<strong>de</strong>l<br />
<strong>voor</strong> sam<strong>en</strong>werking. Immers, <strong>de</strong> op<strong>en</strong> <strong>en</strong> positieve<br />
sfeer, <strong>de</strong> gelijkwaardigheid tuss<strong>en</strong> <strong>de</strong> gesprekspartners<br />
<strong>en</strong> <strong>de</strong> inhou<strong>de</strong>lijke afstemming die in <strong>de</strong> leerkring<br />
tot stand kwam<strong>en</strong>, war<strong>en</strong> e<strong>en</strong> <strong>voor</strong>beeld <strong>voor</strong><br />
sam<strong>en</strong>werking tuss<strong>en</strong> <strong>school</strong>, leerling<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>ou<strong>de</strong>rs</strong> in<br />
het algeme<strong>en</strong>. Deelnemers aan <strong>de</strong> leerkring hebb<strong>en</strong><br />
ervar<strong>en</strong> dat het kan <strong>en</strong> hoe het voelt, <strong>en</strong> die ervaring<br />
is behulpzaam bij het realiser<strong>en</strong> van <strong>de</strong> plann<strong>en</strong>.<br />
Het resultaat van <strong>de</strong> leerkring is dus niet alle<strong>en</strong> e<strong>en</strong><br />
plan op papier, maar ook e<strong>en</strong> succeservaring die<br />
<strong>de</strong>elnemers me<strong>en</strong>em<strong>en</strong> naar <strong>de</strong> uitvoering.<br />
“Voor mij staat dit plaatje met<br />
zonnebloem<strong>en</strong> mo<strong>de</strong>l <strong>voor</strong> <strong>de</strong><br />
leerkring. We draai<strong>en</strong> mee met<br />
<strong>de</strong> zon, <strong>en</strong> dat moet<strong>en</strong> we blijv<strong>en</strong><br />
do<strong>en</strong>.”<br />
E<strong>en</strong> leraar<br />
K<strong>en</strong>nismaking<br />
Uitvoer<strong>en</strong><br />
interv<strong>en</strong>ties<br />
Situatieanalyse<br />
Uitwerk<strong>en</strong><br />
interv<strong>en</strong>ties<br />
Doel schets<strong>en</strong><br />
Selecter<strong>en</strong><br />
interv<strong>en</strong>ties<br />
Figuur 2:<br />
Processtadia van <strong>de</strong> leerkring
p11<br />
Ontwikkel<strong>en</strong> van interv<strong>en</strong>ties met <strong>de</strong> leerkring<br />
Gedur<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>de</strong> bije<strong>en</strong>komst<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> we <strong>de</strong> volg<strong>en</strong><strong>de</strong><br />
processtadia doorlop<strong>en</strong>: K<strong>en</strong>nismaking<br />
De start van het proces staat in het tek<strong>en</strong> van<br />
k<strong>en</strong>nismaking waarbij we ook het doel van <strong>de</strong> leerkring<br />
<strong>en</strong> vraagstuk dat <strong>voor</strong>ligt met elkaar verk<strong>en</strong>n<strong>en</strong>.<br />
Situatieanalyse<br />
De twee<strong>de</strong> stap bestaat uit het analyser<strong>en</strong> van <strong>de</strong><br />
huidige situatie vanuit persoonlijke ervaring<strong>en</strong>. Ook<br />
wordt k<strong>en</strong>nis uit bestaand on<strong>de</strong>rzoek <strong>en</strong> rec<strong>en</strong>te<br />
literatuur ge<strong>de</strong>eld met <strong>de</strong> groep. Deelnemers verbind<strong>en</strong><br />
zo <strong>de</strong> verschill<strong>en</strong><strong>de</strong> perspectiev<strong>en</strong> (van leerling<strong>en</strong>,<br />
<strong>ou<strong>de</strong>rs</strong> <strong>en</strong> lerar<strong>en</strong>) met <strong>de</strong> bestaan<strong>de</strong> inzicht<strong>en</strong>.<br />
Doel schets<strong>en</strong><br />
Vervolg<strong>en</strong>s word<strong>en</strong> <strong>de</strong> resultat<strong>en</strong> uit <strong>de</strong> analyse<br />
geord<strong>en</strong>d <strong>en</strong> schets<strong>en</strong> <strong>de</strong> <strong>de</strong>elnemers gezam<strong>en</strong>lijk het<br />
doel van <strong>de</strong> interv<strong>en</strong>tie: wat will<strong>en</strong> we dat <strong>de</strong> activiteit<br />
teweeg br<strong>en</strong>gt? Hoe will<strong>en</strong> we dat leerling<strong>en</strong>, <strong>ou<strong>de</strong>rs</strong> <strong>en</strong><br />
lerar<strong>en</strong> <strong>de</strong> nieuwe vorm van sam<strong>en</strong>werking ervar<strong>en</strong>?<br />
Dat kan al leid<strong>en</strong> tot e<strong>en</strong> concreet resultaat: e<strong>en</strong> lijstje<br />
met mogelijke interv<strong>en</strong>ties. Maar het kan ook nog wat<br />
abstracter blijv<strong>en</strong>: e<strong>en</strong> sfeertek<strong>en</strong>ing van <strong>de</strong> interv<strong>en</strong>tie.<br />
Uitwerk<strong>en</strong> interv<strong>en</strong>tie<br />
Tijd<strong>en</strong>s <strong>de</strong> vijf<strong>de</strong> fase word<strong>en</strong> <strong>de</strong> gekoz<strong>en</strong> interv<strong>en</strong>ties<br />
uitgewerkt. Naast <strong>de</strong> concrete vorm <strong>en</strong> toepassing<br />
d<strong>en</strong>kt <strong>de</strong> groep ook na over implem<strong>en</strong>tatie. Deze fase<br />
vindt <strong>de</strong>els binn<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>de</strong>els buit<strong>en</strong> <strong>de</strong> leerkring plaats.<br />
In <strong>de</strong> leerkring word<strong>en</strong> <strong>de</strong> rand<strong>voor</strong>waard<strong>en</strong> <strong>en</strong> grove<br />
lijn<strong>en</strong> bepaald. Buit<strong>en</strong> <strong>de</strong> leerkring wordt <strong>de</strong> interv<strong>en</strong>tie<br />
uitgewerkt tot e<strong>en</strong> draaiboek, bij <strong>voor</strong>keur door<br />
person<strong>en</strong> die ook betrokk<strong>en</strong> zijn bij <strong>de</strong> uitvoering.<br />
Uitvoer<strong>en</strong> interv<strong>en</strong>ties<br />
De laatste fase bestaat uit het uitvoer<strong>en</strong> van het plan.<br />
De activiteit<strong>en</strong> zijn uitgewerkt <strong>en</strong> <strong>de</strong> <strong>de</strong>elnemers aan<br />
<strong>de</strong> leerkring word<strong>en</strong> zoveel mogelijk ingezet bij <strong>de</strong><br />
uitvoering, omdat zij niet alle<strong>en</strong> k<strong>en</strong>nis hebb<strong>en</strong> van het<br />
plan <strong>en</strong> <strong>de</strong> oorsprong, maar ook e<strong>en</strong> gevoel bij hoe het<br />
zou moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong> uitgevoerd.<br />
Selecter<strong>en</strong> interv<strong>en</strong>ties<br />
De volg<strong>en</strong><strong>de</strong> stap bestaat uit het mak<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> keuze<br />
<strong>voor</strong> e<strong>en</strong> interv<strong>en</strong>tie <strong>en</strong> <strong>de</strong>ze interv<strong>en</strong>tie test<strong>en</strong> in <strong>de</strong><br />
groep. Daarna wordt het plan <strong>voor</strong>gelegd aan e<strong>en</strong><br />
bre<strong>de</strong>re ring zoals het lerar<strong>en</strong>team <strong>en</strong> <strong>de</strong> leerling<strong>en</strong>raad,<br />
zodat zij input kunn<strong>en</strong> lever<strong>en</strong>.<br />
“Afgelop<strong>en</strong> jaar zijn we niet veel<br />
opgeschot<strong>en</strong> met LOB, maar nu<br />
ligg<strong>en</strong> er mooie plann<strong>en</strong> klaar<br />
<strong>voor</strong> na <strong>de</strong> zomer, me<strong>de</strong> dankzij <strong>de</strong><br />
leerkring. Ik ga dus met e<strong>en</strong> goed<br />
gevoel op vakantie.”<br />
E<strong>en</strong> teamlei<strong>de</strong>r
p12<br />
De interv<strong>en</strong>ties<br />
CONTACT<br />
INFORMATIEUITWISSELING<br />
Zadkine ICT: welkomstbije<strong>en</strong>komst<strong>en</strong> <strong>en</strong> meer<br />
De opleiding ICT van Zadkine richt zich <strong>voor</strong>al<br />
op het contact met <strong>ou<strong>de</strong>rs</strong> door met behulp<br />
van welkomstbije<strong>en</strong>komst<strong>en</strong> e<strong>en</strong> goe<strong>de</strong> start te<br />
mak<strong>en</strong> met <strong>de</strong> nieuwe stud<strong>en</strong>t<strong>en</strong> <strong>en</strong> hun <strong>ou<strong>de</strong>rs</strong><br />
van <strong>de</strong> ICT-opleiding. Tijd<strong>en</strong>s <strong>de</strong>ze bije<strong>en</strong>komst<strong>en</strong><br />
krijg<strong>en</strong> <strong>ou<strong>de</strong>rs</strong> <strong>en</strong> leerling<strong>en</strong> informatie over <strong>de</strong><br />
opleiding.<br />
In e<strong>en</strong> nieuw aanvull<strong>en</strong>d programmaon<strong>de</strong>r<strong>de</strong>el<br />
gaan <strong>de</strong> teamlei<strong>de</strong>r <strong>en</strong> e<strong>en</strong><br />
studie<strong>loopbaan</strong>begelei<strong>de</strong>r met <strong>de</strong> <strong>ou<strong>de</strong>rs</strong> in<br />
gesprek over <strong>de</strong> we<strong>de</strong>rzijdse verwachting<strong>en</strong>. Ze<br />
vrag<strong>en</strong> <strong>ou<strong>de</strong>rs</strong> welke goe<strong>de</strong> ervaring<strong>en</strong> zij met het<br />
<strong>voor</strong>tgezet on<strong>de</strong>rwijs hebb<strong>en</strong> op het gebied van<br />
communicatie, on<strong>de</strong>rsteuning <strong>en</strong> sam<strong>en</strong>werking.<br />
Vervolg<strong>en</strong>s besprek<strong>en</strong> ze sam<strong>en</strong> welke van<br />
<strong>de</strong>ze ervaring<strong>en</strong> op het mbo kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong><br />
<strong>voor</strong>tgezet.<br />
De int<strong>en</strong>tie is om hier later in het <strong>school</strong>jaar met<br />
<strong>ou<strong>de</strong>rs</strong> op terug te kom<strong>en</strong> <strong>en</strong> zo te zorg<strong>en</strong> dat <strong>de</strong><br />
verwachting<strong>en</strong> word<strong>en</strong> waargemaakt.<br />
Albeda Verpleegkun<strong>de</strong>: structureel contact,<br />
ook als alles goed gaat<br />
De opleiding Verpleegkun<strong>de</strong> van het Albeda zet in<br />
op e<strong>en</strong> goe<strong>de</strong> informatieuitwisseling<br />
met <strong>ou<strong>de</strong>rs</strong> in het eerste jaar. Dit do<strong>en</strong> ze<br />
door e<strong>en</strong> jaarkal<strong>en</strong><strong>de</strong>r met contactmom<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />
op te stell<strong>en</strong>, inclusief gespreksag<strong>en</strong>da. In <strong>de</strong><br />
bestaan<strong>de</strong> situatie vindt contact <strong>voor</strong>al plaats<br />
als er problem<strong>en</strong> zijn. In <strong>de</strong> nieuwe werkwijze is<br />
er ook contact over wat er goed gaat, waardoor<br />
<strong>de</strong> toonzetting positiever wordt. In plaats van<br />
problem<strong>en</strong> oploss<strong>en</strong> is <strong>de</strong> inzet dat wordt<br />
<strong>voor</strong>kom<strong>en</strong> dat er problem<strong>en</strong> ontstaan.<br />
De standaard contactmom<strong>en</strong>t<strong>en</strong> vind<strong>en</strong> plaats<br />
in <strong>de</strong> perio<strong>de</strong> van <strong>de</strong> intake <strong>en</strong> plaatsing tot<br />
<strong>en</strong> met het eind van het eerste jaar. Dit is <strong>voor</strong><br />
jonger<strong>en</strong> e<strong>en</strong> belangrijke transitieperio<strong>de</strong>: e<strong>en</strong><br />
nieuwe <strong>school</strong> die meer zelfstandigheid vraagt,<br />
<strong>en</strong> e<strong>en</strong> nieuw werkveld waarvan ze tijd<strong>en</strong>s <strong>de</strong><br />
stage ont<strong>de</strong>kk<strong>en</strong> of dit daadwerkelijk bij h<strong>en</strong> past.<br />
In <strong>de</strong>ze fase zijn jonger<strong>en</strong> extra gebaat bij e<strong>en</strong><br />
steun<strong>en</strong><strong>de</strong> thuisomgeving. Ou<strong>de</strong>rs kunn<strong>en</strong> <strong>de</strong>ze<br />
rol beter vervull<strong>en</strong> als ze op <strong>de</strong> hoogte zijn van<br />
hoe het gaat <strong>en</strong> als <strong>de</strong> drempel <strong>voor</strong> contact met<br />
<strong>school</strong> laag is.
p13<br />
ONDERSTEUNING<br />
INFORMATIEUITWISSELING<br />
EN SAMENWERKING<br />
Zui<strong>de</strong>rpark: thuisopdracht<strong>en</strong> gekoppeld aan<br />
<strong>de</strong> m<strong>en</strong>torgesprekk<strong>en</strong><br />
De Hef: het ‘LOB-diner’<br />
Vmbo Zui<strong>de</strong>rpark legt <strong>de</strong> focus op<br />
on<strong>de</strong>rsteuning door mid<strong>de</strong>l van<br />
thuisopdracht<strong>en</strong> <strong>voor</strong> leerling<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>ou<strong>de</strong>rs</strong> van<br />
het 3e <strong>en</strong> 4e leerjaar. <strong>Leerling</strong><strong>en</strong> krijg<strong>en</strong> <strong>de</strong><br />
opdracht om thuis met hun <strong>ou<strong>de</strong>rs</strong> het gesprek<br />
aan te gaan over allerlei zak<strong>en</strong> aangaan<strong>de</strong> <strong>de</strong><br />
<strong>loopbaan</strong>. Zo kunn<strong>en</strong> zij bij<strong>voor</strong>beeld hun <strong>ou<strong>de</strong>rs</strong><br />
interview<strong>en</strong> over hun eig<strong>en</strong> <strong>loopbaan</strong> of beroep<strong>en</strong><br />
die in <strong>de</strong> familie <strong>voor</strong>kom<strong>en</strong>, of h<strong>en</strong> vrag<strong>en</strong><br />
welke kwaliteit<strong>en</strong> zij zi<strong>en</strong> bij hun kind. In <strong>de</strong><br />
rapportgesprekk<strong>en</strong> op <strong>school</strong> wordt <strong>de</strong> opdracht<br />
aan <strong>de</strong> or<strong>de</strong> gesteld, zodat <strong>ou<strong>de</strong>rs</strong> niet alle<strong>en</strong> van<br />
hun kind, maar ook van <strong>de</strong> m<strong>en</strong>tor hor<strong>en</strong> wat <strong>de</strong><br />
bedoeling is <strong>en</strong> waarom het belangrijk is.<br />
Het gesprek thuis ‘aan <strong>de</strong> keuk<strong>en</strong>tafel’ is<br />
belangrijk <strong>voor</strong> het <strong>loopbaan</strong>proces van<br />
leerling<strong>en</strong>. Bij veel gezinn<strong>en</strong> wordt dit gesprek<br />
echter niet vanzelfsprek<strong>en</strong>d gevoerd, on<strong>de</strong>r<br />
meer omdat <strong>ou<strong>de</strong>rs</strong> zich niet bewust zijn van<br />
het belang van hun betrokk<strong>en</strong>heid of niet<br />
wet<strong>en</strong> hoe ze dit gesprek moet<strong>en</strong> voer<strong>en</strong>. De<br />
thuisopdracht<strong>en</strong> help<strong>en</strong> h<strong>en</strong> hierbij.<br />
Het Rotterdams Vakcollege De Hef zet ook in op<br />
informatieuitwisseling met <strong>de</strong> ambitie om direct<br />
door te pakk<strong>en</strong> naar sam<strong>en</strong>werking. Ze<br />
organiser<strong>en</strong> e<strong>en</strong> ‘LOB-diner’, e<strong>en</strong> activiteit in<br />
e<strong>en</strong> informele sfeer, maar met e<strong>en</strong> dui<strong>de</strong>lijke<br />
opdracht, vergelijkbaar met <strong>de</strong> leerkring.<br />
<strong>Leerling</strong><strong>en</strong> kom<strong>en</strong> met hun <strong>ou<strong>de</strong>rs</strong> (of an<strong>de</strong>re<br />
familieled<strong>en</strong>) naar <strong>school</strong> <strong>en</strong> spel<strong>en</strong> daar in kleine<br />
groepjes, sam<strong>en</strong> met m<strong>en</strong>tor<strong>en</strong> <strong>en</strong> lerar<strong>en</strong>, e<strong>en</strong><br />
spel met opdracht<strong>en</strong> rondom LOB. Na afloop van<br />
<strong>de</strong> opdracht<strong>en</strong> gaan ze gezam<strong>en</strong>lijk aan tafel<br />
om te et<strong>en</strong> <strong>en</strong> ver<strong>de</strong>r door te prat<strong>en</strong> over wat <strong>de</strong><br />
opdracht<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> losgemaakt.<br />
Voor <strong>de</strong> opdracht<strong>en</strong> wordt e<strong>en</strong> set kaart<strong>en</strong><br />
ontwikkeld met tekst<strong>en</strong> <strong>en</strong> afbeelding<strong>en</strong>: van<br />
beroep<strong>en</strong>, werkveld<strong>en</strong>, kwaliteit<strong>en</strong> <strong>en</strong> van<br />
werkwaard<strong>en</strong>. De inzet is dat <strong>de</strong> gesprekk<strong>en</strong><br />
die gestart zijn tijd<strong>en</strong>s het LOB-diner, word<strong>en</strong><br />
<strong>voor</strong>tgezet tijd<strong>en</strong>s <strong>de</strong> individuele MOL-gesprekk<strong>en</strong><br />
(M<strong>en</strong>tor-Ou<strong>de</strong>r-<strong>Leerling</strong>) die daarop volg<strong>en</strong>. Daar<br />
mak<strong>en</strong> <strong>de</strong> gesprekspartners concrete afsprak<strong>en</strong><br />
over <strong>de</strong> vervolgstapp<strong>en</strong> in het LOB-traject van <strong>de</strong><br />
leerling.
p14
p15<br />
Bronn<strong>en</strong><br />
• H<strong>en</strong><strong>de</strong>rson, A. T., & Mapp, K. L. (2002). A New Wave of Evid<strong>en</strong>ce: The Impact of School, Family, and Community<br />
Connections on Stud<strong>en</strong>t Achievem<strong>en</strong>t. Verkrijgbaar via http://files.eric.ed.gov/fulltext/ED536946.pdf<br />
• Mariette Lusse (2013). E<strong>en</strong> kwestie van vertrouw<strong>en</strong> (proefschrift). Verkrijgbaar via http://www.nji.nl/nl/Download-NJi/Kwestie-van-vertrouw<strong>en</strong>.pdf<br />
• Sage, H. (2004). The important role of par<strong>en</strong>ts in their te<strong>en</strong>’s career <strong>de</strong>velopm<strong>en</strong>t. Unfocused kids: Helping<br />
stud<strong>en</strong>ts to focus on their education and career plans, 349-359.<br />
Ver<strong>de</strong>r lez<strong>en</strong><br />
• Monique Strijk & Annette Di<strong>en</strong><strong>de</strong>r (2016). Ou<strong>de</strong>rbetrokk<strong>en</strong>heid <strong>en</strong> <strong>loopbaan</strong>oriëntatie. Eerste inzicht<strong>en</strong> project<br />
leerling, <strong>ou<strong>de</strong>rs</strong> <strong>en</strong> <strong>school</strong> sam<strong>en</strong> <strong>voor</strong> <strong>de</strong> <strong>loopbaan</strong>. Verkrijgbaar via http://tinyurl.com/jk3p4wk<br />
• Mariëtte Lusse & Annette Di<strong>en</strong><strong>de</strong>r (2014). Sam<strong>en</strong> werk<strong>en</strong> aan <strong>school</strong>succes. School <strong>en</strong> <strong>ou<strong>de</strong>rs</strong> in het vo <strong>en</strong><br />
mbo. Bussum: Coutinho.<br />
• De gereedschapskist <strong>voor</strong> beter sam<strong>en</strong>werk<strong>en</strong> met <strong>ou<strong>de</strong>rs</strong>: www.hr.nl/gereedschapskist<br />
• De Leerroutekaart van <strong>de</strong> Geme<strong>en</strong>te Rotterdam. Deze is ontwikkeld om met leerling<strong>en</strong> én (on<strong>de</strong>r an<strong>de</strong>re) hun<br />
<strong>ou<strong>de</strong>rs</strong> <strong>de</strong> <strong>loopbaan</strong>route van het kind te besprek<strong>en</strong>: http://www.rotterdamseleerroutekaart.nl/<br />
• Ou<strong>de</strong>rbetrokk<strong>en</strong>heid bij LOB. Neg<strong>en</strong> <strong>voor</strong>beeld<strong>en</strong> van vo-schol<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> uitgav<strong>en</strong> van het project Stimulering<br />
LOB van <strong>de</strong> VO-raad: http://www.vo-raad.nl/userfiles/bestand<strong>en</strong>/LOB/catalogus_ou<strong>de</strong>rbtrokk<strong>en</strong>heid_web.pdf
Epertisec<strong>en</strong>trum Maatschappelijke Innovatie<br />
C<strong>en</strong>tre of Expertise Social Innovation<br />
Emiopzuid@hr.nl<br />
010 794 5946<br />
Postbus 25035<br />
3001 HA Rotterdam<br />
www.emiopzuid.nl<br />
K<strong>en</strong>nisc<strong>en</strong>trum<br />
Tal<strong>en</strong>tontwikkeling