BANDONEON*2017flipb

BANDONEON
Herman Hellemans
GAMW - Schoten
AMC - 3 e jaar
2016 - 2017

geschiedenis
De bandoneon is genoemd naar zijn ontwerper Heinrich Band (1821-1860). Band
was een muziekhandelaar en -leraar in Krefeld, een stad in de Duitse deelstaat Noord-
Rijnland-Westfalen.
In de jaren 1840 experimenteerde hij met verbeteringen aan de Duitse Konzertina,
waarbij hij onder meer de toonomvang gevoelig uitbreidde. Hij noemde zijn ontwerp
bandonion. De bandoneon werd al gauw een geliefd volksinstrument in heel
Duitsland, maar in de loop van de vorige eeuw moest hij terrein prijsgeven aan het
accordeon, dat makkelijker te bespelen is.
Het Leger des Heils gebruikte de bandoneon als alternatief
voor het harmonium. Ze konden dit instrument
overal mee nemen. De bandoneon werd ook
populair onder de landarbeiders en de mijnwerkers.
Het was slechts een kwestie van tijd tot de eerste mjnwerkers
zich verenigden en bandoneonverenigingen
oprichtten. In 1874 werd in Chemnitz de eerste bandoneonvereniging
opgericht. Al spoedig waren er in
Duitsland meer bandoneon- dan voetbalverenigingen.
Omdat er teveel verschillende systemen waren
was het moeilijk om een uniforme leermethode te
Heinrich Band (1821-1860)
ontwikkelen. Om aan deze chaos een einde te maken
koos de Deutsche Konzertina- und Bandonionbund
in de jaren twintig voor een model met 144 tonen en verhief dit als “Duitse Eenheidsbandoneon”
tot norm.
De bandoneon behoort tot de familie van de accordeons. Maar anders dan bij de algemener
bekende ‘chromatische’ en ‘diatonische’ accordeons heeft de bandoneon aan
zijn linkerkant geen akkoordknoppen of -toetsen. De knoppen van een bandoneon
bedienen, net als bij de concertina, aparte noten. Akkoorden maakt de speler zelf
met knoppencombinaties. Bandoneons onderscheiden
zich verder door hun opvallend lange blaasbalg
en hun nagenoeg vierkante zijden met vaak afgevlakte
hoeken.
De bandoneon verschilt wezenlijk van de accordeon
en trekzak omdat elke afzonderlijke toets aan beide
kanten van het instrument een afzonderlijke toon
geeft, in plaats van een akkoordmogelijkheid onder
een knop aan de linkerhand. De bandoneon is wisseltonig
; duwen en trekken geeft een verschillende
Konzertina
1

2

toon, net als bij de trekzak, de mondharmonica en de Anglo-concertina die de bandoneon
voorafging. Door de indeling van de knoppen (op het eerste gezicht bijna
willekeurig) is het instrument niet makkelijk bespeelbaar.
De bandoneon werd in de 19 e eeuw steeds in omvang uitgebreid, zodat hij nu een
bereik van bijna 5 octaven heeft. Men zegt dat het instrument rond 1880 door de Ier
Thomas Moore werd geïntroduceerd in Argentinië, maar waarschijnlijker is, dat het
instrument meekwam met de Europese zeelui en de vele seizoenarbeiders uit Italië,
waar de bandoneon ook populair was.
Het instrument vond een nieuwe thuis in de havenkroegen van Bueono Aires en
Montevideo (Uruguay). Daar werd even voor 1900 de Tango geboren, en de bandoneon
werd het tango-orkest, de orquesta tipica.
Hierbij dient te worden vermeld dat aan de groeiende vraag naar geschikte bandoneons
bovenal kon worden voldaan door de Duitse bandoneonfabriek van Alfred
Arnold in Carlsfeld (Oost-Duitsland). Tot in 1938 produceerde deze duizenden
instrumenten, speciaal voor export naar Argentinië. Vooral de types ‘Doble-A’ en
‘Premier’ - laatstgenoemde in een kleinere oplage - vonden gretig aftrek, elk met hun
eigen karakteristieke geluid, waarover men beweerde dat alleen Alfred Arnold zelf het
geheim kende. Ieder instrument is overigens uniek door het vele handwerk waarmee
de bandoneons werden gemaakt.
Aan het einde van de 19 e en het begin van de 20 e eeuw was de bandoneon in Duitsland
een populair instrument (meer dan 1000 bandoneonverenigingen), maar door
het nazisme, de Tweede Wereldoorlog en de groeiende populariteit van de makkelijker
bespeelbare accordeon raakte het instrument daar in onbruik.
3

4

Het Systeem
De bandoneon met 142 tonen in een vrijwel willekeurige volgorde maken het bespelen
ervan extreem moeilijk. De bandoneon is een diatonisch instrument ; één en
dezelfde toets brengt twee geheel verschillende tonen voort. De ene bij het uittrekken
van de balg, de andere bij het duwen ervan.
Deze dubbeltonigheid is niet alleen interessant voor de muziekwetenschappers maar
heeft vooral fatale gevolgen voor de instrumentalisten. Om op de bandoneon een
toonladder te kunnen spelen, moet men zich vier verschillende los van elkaarstaande
toetsvolgordes eigen maken. Dit in twee bewegingen : duwend of trekkend.
De bandoneon heeft echter veel meer mogelijkheden. Bij de accordeon zijn bijna
alle tonen aan de linkerkant als vaste akkoorden aan elkaar gekoppeld
(akkord-eon). De bandoneon moet alles zelf samenstellen en zo beschikt hij over veel
meer mogelijkheden.
Het vergt muzikaal bewustzijn, verbeelding en expressie van de bandoneonspeler
voordat hij zelfs maar kan beginnen met het technische werk van een muziekstuk. Dit
is de rede volgens René Marino Rivero (bandoneonist) dat er zo weinig bandoneonspelers
zijn met een groot repertoire.
De bandoneon is tegenwoordig bij de meeste mensen vooral bekend door zijn leidende
rol in de Argentijnse tango; het instrument wordt ook wel ‘de ziel van de tango’
genoemd. El bandoneón is zelfs tot Argentijns cultureel erfgoed verklaard.
Op enkele exemplaren na zijn echter alle bandoneons in Duitsland gefabriceerd; ook
in de hoogtijdagen van de Argentijnse tango. Zelfs de oorspronkelijke naam, ‘Bandonion’
is voor de export aangepast.
Ook voor de Duitse markt zelf zijn vele tienduizenden bandoneons in allerlei soorten
en maten geproduceerd. De bouw en vooral ook de klank kan sterk afwijken van de
‘Argentijnse’ bandoneon, die vrijwel uitsluitend voor de export naar Zuid-Amerika
werd geproduceerd.
5

Knoppen linkerhand in duwen
Knoppen linkerhand in trekken
6

Knoppen rechterhand in trekken
Knoppen rechterhand in duwen
7

8

u Luftklappenhebel mit Lager
valve lever
palanca de valvula
leviere de soupape
~ Eckenschoner für Balgrahmen
bellow frame corner piece
esquinero para marco de fuelle
coin de cadre de soufflet
} Eckenschoner für Balg
corner piece
esquinero de fuelle
coin
~ Eckenschoner für Mittelrahmen
central frame corner piece
esquinero central
coin central
y Spannschraube mit Gewindestück
butterfly screw
palomita
viss d’assemblage
z Handriemen
belt
correa
laniere
w Viertelstab
moulding
moldura
listel profile
v Flachstab
fold edging
varilla de pliegue x Balg, 15 Falten, 3 mm oder 35 mm
garniture metallique bellows, 15 folds, 30 mm or 35 mm
fuelle, 15 pliegues, 30 mm u 35 mm
soufflet, 15 plis, 30 mm ou 35 mm
| Gewindestift für Stimmplattenbefestigung, Ø 2 - 2,5 mm
hook, Ø 2 - 2,5 mm
escarpia (ganchito de sujeción), Ø 2 - 2,5 mm
vis crochet de plaque, Ø 2 - 2,5 mm
{ Taste m. Perlmutteinlage
button
tecla, nacareo
touche, en nacre
- Belangrijkste onderdelen van de Bandoneon -
9

10

u Tastenlager
button case
base de tecla
listel profile
w Feder fürVentilreihe 3 (Unterdruckfeder)
pressure spring
muelle (resorte) de tracción
ressort à réaction
v Ventilklappe beledert
pallet with pallet gasket
zapatilla con junta de oclusión
soupape avec joint d’étanchéité
x Feder für Ventilreihe 1 und 2 (Oberdruckfeder)
pressure spring row 1 and 2
muelle de presión
ressort de pression
y Ventilhebel mit Achse und Lagerstück, kurz
lever with shaft pin and bearing, short
martillo corto con eje de punta y cojinette metalico
levier court avec fourchette de guidage et axe, en bref
z Ventilhebel mit Achse und Lagerstück, lang
lever with shaft pin and bearing, long
martillo alto con eje de punta y cojinette metalico
levier court avec fourchette de guidage et axe, en long
- Binnenwerk klavier met zijn mechaniek -
11

12

Het Stemmen
Het stemmen van een bandoneon is vooral een specialisten- en arbeidsintensief werk.
Vóór het stemmen worden alle tongen en stemplaten gecontroleerd op roest, vuil en
beschadigingen.
In een 142-toons bandoneon zitten 276 tongen, die allemaal individueel gestemd
moeten worden. Dat gebeurt door de tong met zeer fijne vijlen bij te slijpen. De techniek
daarvoor verschilt sterk van de stemtechniek voor accordeon.
Bij het stemmen moet ook zorgvuldig naar de ventielen worden gekeken omdat ze de
luchtstroom in de directe omgeving van de tongen beïnvloeden.
Als een instrument lang niet is gestemd of als er een ingrijpende stemming is gedaan
(bijvoorbeeld van de vooroorlogse kamertoon a = 435 Hz naar de standaard tangostemming
a = 442 Hz), zal het instrument zich vaak na het stemmen nog moeten
stabiliseren en is er na enige tijd een correctiestemming nodig.
Bij een volledige stemming van het instrument is een correctiestemming van toepassing.
Vóór het stemmen worden alle tongen gecontroleerd
13

14

Stemmen naar Tango stemming a = 442 Hz
Reparatie aan kleppen, asjes en veren
15

16

Herstellingen & Restauraties
Veel bandoneons hebben zware schade opgelopen door welwillend maar onoordeelkundig
stemmen. In veel oude instrumenten moeten vaak tongen vervangen
worden omdat ze zijn ingekrast, afgeslepen, omgebogen of zelfs afgebroken tijdens
het stemmen. Ook het gebruik van kleine slijpmachines heeft een flinke tol geëist.
Tongen die te veel beschadigd zijn, moeten worden vervangen. Dat gebeurt met de
hand. Men gebruikt daarvoor uitsluitend originele tongen uit donor-instrumenten.
Bij veel instrumenten sluiten de stemplaten niet meer precies aan op de kansellen
eronder. Door deze lekkage kan een instrument onstabiel worden en bovendien veel
aan klank verliezen. Vóórdat men gaat stemmen wortd er gezorgd voor een optimale
aanpassing van de platen aan de kansellen.
Tongen die te veel beschadigd zijn, moeten worden vervangen. Dit gebeurt met de hand.
17

18

Vakkundig vervangen en aanpassen van de tongen
De meeste bandoneons zijn tussen de vijfenzestig en honderdtwintig jaar oud.
Het grootste deel van het instrument is gemaakt van hout, leer, karton, papier en
beenderlijm; materialen die gevoelig zijn voor vocht, uitdroging, slijtage en ongedierte.
Het goede nieuws is dat veel schade hersteld kan worden.
Bij alle reparaties en restauraties gebruikt men zoveel mogelijk de oorspronkelijke
materialen en technieken. Alle werkzaamheden gaan in overleg met de speler; bij akkoord
volgt een schriftelijke prijsopgave.
De meeste reparaties kunnen worden verdeeld in drie categorieën : luchtverlies,
mechaniek en uiterlijk. Hier volgt een kleine opsomming van de meest voorkomende
werkzaamheden.
19

Werkzaamheden aan balg, de houten kast en ventiel
20

LUCHTVERLIES EN LEKKAGE :
BALG
LUCHTKLEP EN NAALD
AFDICHTINGSLEER
ZANGBODEM
KLEPPEN
MECHANIEK :
KNOPPEN
KLEPPEN
ASJES
VEREN
UITERLIJK :
HOUTWERK
FINEER
INLEG
LAKKEN EN POLITOEREN
LUCHTVERLIES
Voor het verlies van lucht (-druk) zijn ruwweg vier oorzaken: lekken in de balg en /
of luchtklep ; de dichtingen van de kappen lekken; één of meedere (soms kleine)
scheuren in de zangbodem; of de mechaniek lekt.
De balg bestaat uit zo’n vijfhonderd onderdelen die voor het overgrote deel verlijmd
zijn met beenderlijm. Door bijvoorbeeld uitdroging en ouderdom kunnen lekken
ontstaan.
Veel balgen kunnen gereviseerd worden; nieuwe verlijmingen, nieuw balglint en
reparaties aan het leer zijn in principe mogelijk.
21

Volledig opengetrokken Bandoneon
Opengemaakte Bandoneon met knoppen mechaniek
22

Bij zwaar beschadigde of vaak en/of slecht gerepareerde balgen is een nieuwe balg
zeker een overweging; eventueel met gebruik van het originele basismateriaal. Materiaalkeuze,
afmetingen en kleur worden uiteraard in overleg met de speler bepaald.
In de balg is ook de luchtklep aangebracht, die afgedicht is met leer. Als dat leer
uitgedroogd of versleten is zal het vervangen moeten worden. De luchtklep wordt
bediend door een naald of metaaldraad die door het balgraam gaat. Als die opening
niet goed luchtdicht is kan enorm veel lucht verloren gaan.
De kappen van de bandoneon worden met schroeven vastgeklemd op de balg. De afdichting
ervan is van leer. Als dat uitgedroogd of beschadigd is moet het vervangen
worden.
Door weersinvloeden of ongelukken kunnen er scheuren en breuken in de zangbodem
ontstaan, waardoor lucht kan weglekken. Deze scheuren of afgebroken stukken
moeten zorgvuldig worden gerepareerd en eventueel versterkt met houten of messing
spietjes.
Een veel voorkomende oorzaak van luchtverlies is het leer op de kleppen. Als dit te
hard is geworden, zal het zijn functie verliezen en kan er lucht lekken tussen de klep
en de zangbodem; het moet dan vervangen worden. Ook het leren scharnierpunt tussen
klep en hevel moet dan vaak vervangen worden.
Binnenwerk knoppen mechaniek
23

Mechaniek van het toetsenklavier
24

MECHANIEK
Van veel bandoneons is de mechaniek onregelmatig of instabiel geworden.
In de werkplaats worden de mechanieken schoon gemaakt en opnieuw afgesteld. De
assen worden spelingvrij gemaakt en de veren opnieuw afgesteld zodat een gelijkmatig
speelgevoel ontstaat. De kleppen worden opnieuw van speciaal leer voorzien
om ze weer luchtdicht te maken.
Soms blijven knoppen hangen of de toetsen voelen onregelmatig aan. Ook komt het
voor dat de knoppen kapot of flink vervuild zijn. De knoppen worden gereinigd en
eventueel voorzien van nieuw parelmoer.
Als de knoppen te zeer zijn aangetast, kunnen ze worden vervangen door originele
knoppen uit een donor-instrument of door identieke, nieuwgemaakte knoppen uit
eigen werkplaats.
25

26

UITERLIJK
Ook aan bandoneons die mechanisch en qua stemming goed in orde zijn, is vaak een
heftig verleden af te zien.
Vaak is de lak flink aangetast, het houtwerk beschadigd of gebroken, zijn grove reparaties
gedaan om het instrument weer snel speelbaar te krijgen. Soms is een instrument
zwaar vervuild of met synthetische verf overgeschilderd.
In de werkplaats worden hout- en lakwerk met de oorspronkelijke materialen gerestaureerd,
en brengt men de instrumenten weer terug in hun volle glorie.
Palisander-fineer wordt gerestaureerd, lak wordt er opnieuw opgebracht en gepolitoerd,
sierlijsten worden opnieuw aangebracht, ontbrekende parelmoer-inleg weer
aangevuld.
Het doel daarbij is niet zozeer om een ‘nieuw’ instrument te maken, maar om een
mooi oud instrument volledig tot zijn recht te laten komen.
Het gebruik van gemarmerd papier voor de balg en de parelmoerinleg geeft een meerwaarde aan het instrument
27

Van gesloten tot volledig open wordt dit instrument alsmaar mooier
28

Ieder instrument heeft zijn eigen versiering en schoonheid
29

30

Bandoneonspelers
Er zijn maar enkele bandoneonverenigingen over in Duitsland. De mensen die spelen
zijn nu 75 jaar. Lange tijd was er geen uitzicht op nieuwe aanwas. Pas met de toenemende
populariteit van de tango komt er weer nieuw leven in de Europese bandoneonscene.
Sinds enkele jaren kan men in Parijs en Rotterdam op conservatoriumniveau
bandoneon studeren.
Er zijn 3 bandoneonbouwers in Europa. Bandoneonisten Klaus Gutjahr, Rocco
Bonesz en Harry Geuns bouwen en repareren bandoneons. Ze bouwen door om de
bandoneon voor het nieuwe milennium te behouden. Rocco Bonesz repareert oude
bandoneons die nog uit de Saksische handwerkbedrijven stammen. Hij is de beste
bandoneonrestaurateur ter wereld.
De bekendste bandoneonspeler (tevens componist) wereldwijd is Ástor Piazzolla.
Deze nuevo tango-bandoneonist maakte met vele kamerorkesten en grotere orkesten
tal van bekende nuevo tango’s zoals Adiós Nonino.
In België is onder meer Gwen Cresens bekend als bandoneonist.
Hij studeerde klassieke accordeon aan het Koninklijk Conservatorium Antwerpen.
Sinds 1993 werkt Cresens met klassieke orkesten (DeFilharmonie, Brussels Philharmonic,
Rotterdams Philharmonisch Orkest), theatergezelschappen (les Ballets C de la
B, Braakland/ZheBilding e.a.) en vele muzikale artiesten (Wannes Van de Velde, Guido
Belcanto, Raymond van het Groenewoud, Patrick Riguelle, Tom Barman, Arno,
Kommil Foo, Roland Van Campenhout, Jo Lemaire, Ozark Henry, Bart Peeters, Rocco
Granata, Fernando Lameirinhas, Boudewijn de Groot, Axelle Red, Adamo, Luciano
Pavarotti, Taraf de Haïdouks, Vaya Con Dios, Elisa Waut e.a.).
Hij richtte ook zijn eigen muziekgroep Orquesta Tanguedia op.
Cresens werkte aan de soundtracks van verschillende tv-reeksen en films: Terug naar
Oosterdonk, De Smaak van De Keyser, Het varken van Madonna, Suske en Wiske: De
duistere diamant, Van vlees en bloed, Oud België en Firmin.
31

32

De bekendste Nederlandse bandoneonspeler is Carel Kraayenhof.
Beroepsmuzikant : Instrument(en) Bandoneon, Melodeon, Harmonium, Concertina
Toen Kraayenhof in 1986 door zijn grote idool Ástor Piazzolla persoonlijk werd
uitgenodigd voor hem op Broadway te komen meewerken aan de musical ‘Tango
Apasionado’, bedacht hij zich geen moment en vertrok voor drie maanden naar New
York. Twee jaar later, in 1988, richtte hij zijn instrumentale Sexteto Canyengue op,
dat tot de beste tango-orkesten ter wereld zou gaan behoren, en in het Rotterdams
Conservatorium vestigde hij samen met Leo Vervelde een tangoafdeling, waar de
Argentijnse componist en pianist Gustavo Beytelmann inmiddels de artistieke scepter
zwaait.
In 1993 ontving Sexteto Canyengue de Gouden Notenkraker van de Nederlandse
Toonkunstenaarsbond als waardering voor hun vakmanschap. In 2002 werd
Kraayenhof persoonlijk door de Nederlandse Vereniging van Dansleraren onderscheiden
met een Gulden Vedel vanwege de geweldige manier waarop hij de studie
van de tango in Nederland heeft gestimuleerd.
Als bandoneon-solist werkte Kraayenhof onder meer met het Brabants Orkest
(1997), het Rotterdams Philharmonisch Orkest (1998), het Metropole Orkest (2001),
het Philips Symfonie Orkest, het Residentieorkest, het Concertgebouw Kamer Orkest
(2002) en Het Gelders Orkest (2003).
Op 30 september 2008 trad Kraayenhof, samen met het Metropole Orkest, Paskal
Jakobsen van BLØF, de Cubaanse zangers Estrella Acosta en Fabian Nodarse en de
Cubaanse ritmesectie van Lucas van Merwijk (met onder andere het typische très
instrument) op in het Amsterdamse Concertgebouw ter gelegenheid van het verschijnen
van hun gezamenlijke album Memorias de Cuba, geïnspireerd op de beroemde
Cubaanse klanken van de Buena Vista Social Club.
33

Bandoneonspelers
(NL)
34

Bandoneonspelers
(B)
35

Bandoneon in de Kunst
36

Bandoneon in de Kunst
- Het is opmerkelijk hoe ontelbare malen de Bandoneon in de kunst in beeld is gebracht -
37

Bandoneon in de Kunst
38

Bandoneon in de Kunst
39

Bandoneon in de Kunst
40

Bandoneon in de Kunst
41

42

Bandoneon Poëtisch
Over de bandoneon wordt veel geschreven en gedicht. Men dicht menselijke eigenschappen
toe aan hem. “Het is net iemand van de andere sexe. Mooi, sterk maar ingewikkeld.
Als je het niet hoort op een bepaalde manier dan zou je er geen aandacht
aan schenken. Je zult het af doen als een nogal “vreemd” klinkend instrument. Je zult
je zelfs afvragen waarom “tangoliefhebbers” er van houden.
Het is zo anders. Maar plotseling, dan heb je het- en je bent nooit meer dezelfde. Het
verandert je luisteren, en het geeft je een beter besef van de toon. Het voelt aan als een
wollen deken die je huid bijna irriteert: maar het is te aangenaam warm. Het wikkelt
je in.” (uit The Pillar and the voice of tango Keith Elshaw)
“Jouw rauwe kwaadaardige vloek, kwelt mijn hart, bandoneon... Je tranenvloed van
rum sleurt me de diepste afgrond in, waar de modder borrelt. Ik weet het wel. Zeg
maar niks, je hebt gelijk! Het leven is een absurde wond en alles is zo vluchtig dat
mijn biecht niets meer is dan een roes...!” (Catulo Castillo)
Ook de tango worden menselijke eigenschappen toegedicht. Medeplichtige van de
ontmoetingen, van de drank die ons deed praten, dwaas van de nacht, zorgeloze
vriend van de dageraad, haar van de bedroefden.
43

a ltima urda
Tango - Música : Anibal Troilo ; Letra : Cátulo Castillo
Lastima, bandoneón,
mi corazón
tu ronca maldición maleva…
Tu Lágrima de ron
me lleva
hasta el hondo bajo fondo
donde el barro se subleva.
¡Ya sé, no me digás! ¡Tenés razón!
La vida es una herida absurda,
y es todo tan fugaz
que es una curda, ¡nada más!
mi confesión.
Contame tu condena,
decime tu fracaso,
¿no ves la pena que me ha herido?
Y hablame simplemente
de aquel amor ausente
tras un retazo del olvido.
¡Ya sé que te lastimo!
¡Ya sé que te hago daño
llorando mi sermón de vino!
Pero es el viejo amor
que tiembla, bandoneón,
y busca en el licor que aturde,
la curda que al final
termine la función
corriéndole un telón al corazón.
Un poco de recuerdo y sinsabor
gotea tu rezongo lerdo.
Marea tu licor y arrea
la tropilla de la zurda
al volcar la última curda.
Cerrame el ventanal
que quema el sol
su lento caracol de sueño,
¿no ves que vengo de un pais
que está de olvido, siempre gris,
tras el alcohol?…
My heart, bandoneon, is hurt
by your maliciously groaning curse.
Your tears of rum take me
to the deep underworld
where the mud is in upheaval.
I know, don’t tell me! You are right!
Life is an absurd wound,
and it is all so fleeting
that it is a drunkenness, nothing more!
my confession.
Tell me of my sentence,
tell me your failure,
don’t you see the pain that has wounded me?
And speak simply to me
about that absent love
in search of a fragment of oblivion
I know that it harms me!
I know that I hurt you
crying my wine sermon
But it’s the old love
that trembles, bandoneon,
and searches in a liquor that stuns
the drunkenness that at the end
ends the show,
drawing a curtain over the heart.
A little bit of remembrance and nausea
is dripping with your slow moan.
Your liquor dizzies and prods
the heartbeat [lit: the little heard on the left]
with the strain of the last drunkenness.
Close the window;
the sun burns
its slow snail of sleep,
Don’t you see that I come from a land
of oblivion, forever gray,
behind the alcohol?...
44

m andonéo
Alma de bandoneón (van Enrique Santos)
Ziel van de bandoneon
Fue tu voz,
bandoneón
la que me confió
el dolor
del fracaso
que hay en tu gemir,
voz que es fondo
de la vida oscura
y sin perdón,
del que sofió volar
y arrastra su ilusión
llorádola…
Igual que vos sofié…
Igual que vos vivi
sin alcanzar mi ambición.
Alma de bandoneón
-alma que arrastro em mivoz
de desdicha y de amor,
te buscaré al morir,
te llamaré en mi adiós,
para pedirte perdón,
y al apretarte en mis brazos,
darte en pedazos
mi corazón.
Jouw stem
Bandoneon,
Openbaarde mij
De pijn van de mislukking
Die ligt in jouw jammerklacht;
Jij bent de stem van de diepte
Van het duister leven
Zonder genade
Van hen die droomde te vliegen
Maar zijn illusie meesleept en
Over haar huilt...
Net zoals jij droomde ik...
Net zoals jij leefde ik
Zonder mijn doel te bereiken
Ziel van de bandoneon
Ziel die ik in mij meezeul.
Stem van ongeluk en liefde...
Ik zal je zoeken als ik sterf
Ik zal je roepen bij mijn afscheid
Om je vergiffenis te vragen...
En als ik je in mijn armen houd
Geef ik je mijn hart
In stukken
45

46

andonéo Arrabaler
Bandoneon Arrabalero
Bandoneón arrabalero
viejo fueye desinfkado,
te encontré como un pebete
que la madre abandonó,
en la puerta de un convento,
sin revoque en las paredes,
a la luz de un farolito
que de noche te alumbró.
Bandoneón
porque ves que estoy triste y cantar ya no puedo,
vos sabés
que yo llevo en el alma
marcao un dolor.
Bandoneon Arrabalero
uitgeblust en zonder adem,
vond ik jou daarbij het klooster,
in de schaduw van de poort
als twee gelijk gestemde zielen,
die mekaar goed verstaan,
hebben we mekaar begrepen
ook al spraken we geen woord.
Bandoneon
je hoort dat ik droef ben,
en haast niet kan zingen,
en je weet dat we beiden gewond zijn,
tot diep in de ziel.
Dirk Van Esbroeck - Juan Masondo
47

Bandoneon Film
The Sound of the Bandoneón, 74 min.
Jiska Rickels, Nederland, 2011
“Alles van grote waarde, keert terug als de tijd rijp is”, weet de oude, beroemde Argentijnse
componist en bandoneonist Néstor Marconi, die zich uitvoeringsverboden voor
tango’s herinnert onder de militaire dictatuur. Samen met bandoneonstemmer en -
restaurateur Oscar Fischer en componist en bandoneonist Daniel Vedia, die uit een
Noord-Argentijns indianendorp komt, vormt hij de ruggegraat van El sonido del bandoneón,
een levendige, melancholische ode aan de bandoneon. Het instrument, dat
het kloppend hart vormt van de tango, wordt met uitsterven bedreigd nu het nauwelijks
meer wordt gemaakt en touristen het meenemen als souvenir, wat de overblijvende
instrumenten onbetaalbaar maakt. Arme indianen leren noodgedwongen
spelen op kartonnen replica’s van lege wijnpakken. Een oude man kijkt jaloers naar
een jongetje dat een bandoneon als erfstuk verkreeg. Rickels’ handheld gedraaide film
is een intieme ontdekkingsreis die leidt van een tangozaal in de Argentijnse hoofdstad
Buenos Aires naar een rodeofestival in een indianendorp in de noordwestelijke
Andes. Onderweg wordt ook nog een uitstapje gemaakt naar het Duitse Carlsfeld,
waar de wortels van de bandoneón liggen in een destijds door de DDR-politie gesloten
fabriekje. Archiefbeelden tonen hoe het instrument in de negentiende eeuw met
immigranten de Atlantische oceaan overstak van Europese kerken naar Argentijnse
nachtclubs.
48

Beelden uit de film “The Sound of the Bandoneón”
49

Beelden uit de film “The sound of the Bandoneon”
50

el SONIDO de
BANDONEON
Te Sound of the Bandoneo
Jiska Rickels
Beelden uit de film “The sound of the Bandoneon”
51

LINKS
http://tismarang.com/tis-marang-bandoneons-te-koop.html
http://www.carelkraayenhof.nl/carel_bandoneon_solist/
http://www.todotango.com/english/library/film/
http://www.harry-dijkstra.nl/bandoneon/
http://www.tismarang.com/
http://www.mercedita.nl/?id=geschiedenis
http://www.bandoneon-maker.com/harrygeuns.htm
http://www.klausgutjahr.de/
http://www.trudyvroom.nl/mijn-bandoneon/
http://www.inorg.chem.ethz.ch/tango/band/bandoneon.html
http://www.gerardvanduinen.com/bandoles.html
http://migueldiel.pagesperso-orange.fr/elbandoneon.htm
http://atzarin.com/1024x768/eng/Atzarin%20keyboard%20layout.html
http://www.tangoalma.nl/tango/geschiedenis/?lang=nl
http://www.ouvirtopmusicas.com/musicas/bandoneon-arrabalero-sara-montiel.html
http://en.likefm.org/artists/video/Dirk%20Van%20Esbroeck
http://www.npo.nl/el-sonido-del-bandoneon/30-04-2013/AVRO_1619125
(film volledig te bekijken op deze site)
CD nummers
Instruments of the World Bandoneón
La Puñalada
Bandoneon Arrabalero
Balade para un Loco
Lied Van Welk Verdriet
La Trampera
Mala Junta
Taquito Militar
Tango Apasionado
Oblivion
Arroyo De Las Esterellas
Milonga De Mis Amores
Palomita Blanca
el SONIDO del BANDONEON 3
el SONIDO del BANDONEON 4
el SONIDO del BANDONEON 13
el SONIDO del BANDONEON 14
Atzarin Bandonion
Alfredo Marcucci
Dirk Van Esbroeck
Alfredo Marcucci
Van Esbroeck, Masondo & Sexteto Tango Al Sur
Alfredo Marcucci
Van Esbroeck, Masondo & Sexteto Tango Al Sur
Alfredo Marcucci
Astor Piazzolla
Alfredo Marcucci
Dirk Van Esbroeck & Juan Masondo
Alfredo Marcucci
Alfredo Marcucci
Film-dokumentaire Jiska Rickels
Film-dokumentaire Jiska Rickels
Film-dokumentaire Jiska Rickels
Film-dokumentaire Jiska Rickels
52