brochure SM

Studie-ontwijkend gedrag
Studie-ontwijkend gedrag
1.1 Achtergrond en oorzaken
Uitstelgedrag: het lijkt een epidemie. Tegenwoordig vertoont 80 tot 95 procent
van alle studenten uitstelgedrag, met lagere cijfers en zelfs onvoldoendes als
gevolg. De overige 5 tot 20 procent schamen zich waarschijnlijk te erg om toe
te geven dat zij ook uitstelgedrag vertonen. Studenten in het Nederlands hoger
onderwijs overschrijden hun nominale studieduur gemiddeld genomen met 50
procent. Dit betekent dat een student gemiddeld zes jaar nodig heeft om een
studie af te ronden waar vier jaar voor staat. Minder dan 20 procent van alle
studenten behaalt zijn diploma binnen de tijd die voor een studie staat gepland.
Slechts een deel van deze vertraging kan worden toegeschreven aan extracurriculaire
activiteiten of persoonlijke omstandigheden. De belangrijkste oorzaak
van studievertraging is uitstelgedrag.
Uitstelgedrag is dus een epidemie. Is het ook in letterlijke zin een ziekte?
Tijdens mijn werk als studiebegeleider bij Studiemeesters kom ik studenten
tegen die zeggen dat ze “uitstelgedrag hebben”, alsof ze ernstig ziek zijn. Het is
onmiskenbaar waar dat uitstelgedrag effect heeft op lichaam en geest. Mensen
die taken uitstellen, slapen te weinig, en gebruiken middelen als alcohol en cafeïne
om de concentratie te verhogen of om wakker te blijven. Ze ervaren veel
stress en onrust, en lopen een hoger risico op klinische depressie.
Wat is uitstelgedrag? Uitstelgedrag is bewust een minder belangrijke taak meer
prioriteit geven dan een belangrijke taak. Omdat uitgestelde taken zich alleen
maar zullen ophopen naarmate een deadline dichterbij komt, is taken uitstellen
erg contraproductief. Uitstelgedrag is zowel irrationeel als schadelijk: studenten
verspillen hun tijd, waardoor ze minder goed presteren of zelfs stoppen met hun
opleiding, terwijl ze wel de motivatie en de capaciteit hebben. Hier zit een aantal
negatieve consequenties aan vast voor de student, de maatschappij, en de
opleiding zelf. Immers: iemand die een opleiding niet afmaakt, verdient minder
geld, heeft minder zelfvertrouwen, en zal later minder snel een andere opleiding,
zoals een MBA, gaan doen. Ook is het een verlies voor de maatschappij,
omdat onze kenniseconomie baat heeft bij een goed opgeleide beroepsbevolking.
Voor de opleiding betekent het een financieel verlies, want een student die
uitvalt, kost meer dan hij of zij oplevert; bovendien is het slecht voor het moreel
van docenten en studenten. Daarnaast hield de uitgevallen student een plek
bezet die mogelijk naar iemand anders had kunnen gaan, terwijl hij of zij zelf
niet de bijdrage zal kunnen leveren die min of meer het bestaansrecht van de
opleiding vormt.
Waarom stellen mensen dan dingen uit, als het alleen maar slecht kan aflopen?
Hiervoor is een aantal mogelijke, simpele verklaringen te geven: angst, verkeerde
routines, het overanalyseren van de te voltooien taak, niet weten wanneer
te beginnen, of andere dingen die tussendoor komen. Een mogelijk antwoord
op de vraag wat professionals in het onderwijs kunnen doen om uitstelgedrag
tegen te gaan, is: “Niets.” Het hoort bij het leven. Laat de natuur haar gang gaan: studenten die niet de intellectuele
capaciteiten hebben of te lui zijn om hun werk te doen, moeten al vroeg hun opleiding verlaten, zodat
er genoeg ruimte overblijft voor de ambitieuze, slimme studenten. Het is als Darwins evolutietheorie: alleen de
studenten die het beste bij de eisen van de opleiding passen, mogen blijven.
Er zit een zekere logica in dit idee, en er zijn genoeg professionals in het Nederlandse hoger onderwijs die een
houding van laisser-faire aannemen waar het aankomt op het motiveren van hun studenten, met alle gevolgen
van dien. Maar uitstelgedrag is noch genetisch, noch een bewuste keuze. Het is menselijk; niet een ziekte maar
een onhandig gevolg van hoe wij in elkaar zitten en de omstandigheden waarin we proberen te werken. Het
bewijs is duidelijk: uitstelgedrag speelt geen rol wanneer studenten in een laboratoriumsituatie kunnen werken,
terwijl het bijna universeel is bij studenten die niet op de universiteit aanwezig hoeven te zijn terwijl ze een
verslag moeten schrijven. Veel niet-westerse studenten die uitstelgedrag niet kenden toen ze hier aankwamen,
vertonen tegen het einde van hun opleiding dezelfde mate van uitstelgedrag als hun Nederlandse collega’s.
Omstandigheden beïnvloeden ons gedrag en ons handelen, of het gebrek daaraan. We kunnen onze aard niet
veranderen, maar onderwijzers kunnen wel de omstandigheden veranderen waarin studenten werken.
1.2 Archetypen
We gaan het fenomeen ‘uitstelgedrag’ in deze paragraaf verder verkennen door het op te delen in vier archetypes.
Op basis van een combinatie van academische theorie en persoonlijke ervaring bij Studiemeesters kunnen
houdingen die leiden tot uitstelgedrag in een aantal categorieën worden opgedeeld. Uitstelgedrag heeft betrekking
op een specifieke taak die moet worden uitgevoerd en de houding die iemand tegenover die taak heeft.
Daarbij spelen zowel de persoonlijke geschiedenis met vergelijkbare taken als de eigen verwachtingen op dat
gebied een rol. In het algemeen zullen studenten één dominant gedragskenmerk vertonen bij een opdracht,
maar verschillende opdrachten en vakken kunnen ook leiden tot verschillende typen uitstelgedrag. Met andere
woorden: iemand die bij een bepaald vak een bepaald type uitstelgedrag vertoont, kan een heel ander soort
uitstelgedrag vertonen bij een ander vak.
Dit zijn de vier archetypen van uitstelgedrag:
• Taak-perfectionisme
• Zelf-perfectionisme
• Bezorgdheid, depressie
• Overmoed
Ik wil benadrukken dat het bij deze archetypen niet gaat om vastliggende persoonlijkheidskenmerken, maar om
houdingen die het gevolg zijn van de dynamiek tussen persoonlijke omstandigheden en factoren in de omgeving.
Houding
Actief
Passief
Zelfvertrouwen Laag Taak-perfectionisme Bezorgdheid, depressie
Hoog Zelf-perfectionisme Overmoed
4 5