Morfotypologisch onderzoek - Luik
Locate + Access + Connect Opdracht eerste master jaar Stedenbouw en Ruimtelijke Planning. (2015-2016) In samenwerking met Stijn De Kegel, Yaëlle Jacobs, Dimitri Voordeckers en Ellen Van Mulders. Locatie: Luik - België Ontwerp bestaand uit drie delen: 1. Historisch centrum 2. Morfologisch onderzoek 3. Expo site - Coronmeuse
Locate + Access + Connect
Opdracht eerste master jaar Stedenbouw en Ruimtelijke Planning. (2015-2016)
In samenwerking met Stijn De Kegel, Yaëlle Jacobs, Dimitri Voordeckers en Ellen Van Mulders.
Locatie: Luik - België
Ontwerp bestaand uit drie delen:
1. Historisch centrum
2. Morfologisch onderzoek
3. Expo site - Coronmeuse
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
LOCATE + ACCESS + CONNECT
Dit werkstuk is een <strong>onderzoek</strong> naar de<br />
typologiën van verschillende wijken<br />
binnen het historisch centrum van <strong>Luik</strong>.<br />
Door individueel een andere wijk te<br />
kiezen, heeft elke student een ander<br />
morfotypologisch <strong>onderzoek</strong> gehouden.<br />
Deze individuele werkstukken werden op<br />
elkaar afgestemd en gebundeld in één boek.<br />
Dit werkstuk vormt een geheel<br />
met nog drie andere werkstukken.<br />
Volgende mensen hebben geholpen in het tot<br />
stand brengen van dit ontwerp en publicatie:<br />
Samenwerking van verschillende studenten:<br />
Stijn De Kegel, Nele Coen, Yaëlle Jacobs,<br />
Ellen Van Mulders, Dimitri Voordeckers<br />
Dhr. Karel Wuytack als atelier docent.<br />
Layout: Yaëlle Jacobs<br />
Print & ingebonden:o.l.v. Dhr. Karel Wuytack<br />
Alle rechten voorbehouden. Niets uit<br />
dit werkstuk mag worden veelvoudigd,<br />
opgeslagen in een geautomatiseerd<br />
gegevensbestand, of openbaar worden<br />
gemaakt zonder vooafgaande schriftelijke<br />
toestemming van de student. Deze<br />
publicatie kwam tot stand tijdens een<br />
atelieropdracht door een samenwerking<br />
van verschillende studenten.<br />
© 2015<br />
Dit project is tot stand gekomen aan<br />
de hand van een atelieropdracht<br />
studio ‘<strong>Luik</strong> ontwaakt’ geleid door:<br />
Karel Wuytack<br />
KU Leuven Faculteit Stedenbouw en<br />
Ruimtelijke Ordening<br />
Campus Sint-Lucas, Gent<br />
Academiejaar 2015-2016<br />
http://arch.kuleuven.be<br />
2
INHOUDSTAFEL<br />
7 Les Terrasses - Ellen Van Mulders<br />
33 Jaren ‘70 - Nele Coen<br />
69 Complex Chiroux - Dimitri Voordeckers<br />
93 Cathédrale Saint - Paul de Liège - Stijn De Kegel<br />
121 Carré - Pont d’île - Yaëlle Jacobs<br />
3
I morfotypologisch <strong>onderzoek</strong>
8
morfotypologisch onderzoeK | Terrasses<br />
Ellen Van Mulders<br />
Les Terrasses bestaat nog geen twee eeuwen. Oorspronkelijk was dit<br />
gebied eigenlijk een wetland waar de Maas door stroomde. En hoewel<br />
de Maas tegen de 19de eeuw al wat meer gestroomlijnd was, had de<br />
stad <strong>Luik</strong> dit gebied nog niet ontwikkeld. Hier kwam pas verandering<br />
in toen Ms. Kümmer – als ingenieur bij de waterwegen – rond 1850<br />
voorstelde om de loop van de Maas grondig aan te pakken en zodoende<br />
overstromingen te vermijden en gelijktijdig de rivier te verdiepen. In<br />
dit plan hoorde ook een Bassin de Commerce (zie kaarten volgende<br />
pagina’s). Algauw bleek dit bassin echter nutteloos want schepen<br />
konden er maar moeilijk navigeren, en ook op het drassige Ile de<br />
Commerce gebeurde niets. Twee decennia later ontwierp Ms. Blonden<br />
– directeur publieke werken – een plan waarbij het bassin gedempt<br />
werd en er in de plaats daarvan kades voorzien werden aan de grote<br />
stroom van de Maas. Dit gedempte bassin tezamen met het voormalige<br />
Ile de Commerce staan gekend als Les Terrasses.<br />
Ms. Blonden voorzag op de plek van het bassin een groot park, Parc<br />
d’Avroy. Op het Ile de Commerce ontwierp hij een nieuwe woonbuurt<br />
voor de <strong>Luik</strong>se bourgeoisie. Met de komst van het station Guillemins<br />
en de groeiende populariteit van de auto werd Avroy-Les Terrasses een<br />
echte toegangspoort naar de stad - met bijhorende ontwikkelingen. Zo<br />
werden veel van de oorspronkelijke herenhuizen gesloopt in de jaren<br />
’50-’60 en vervangen door appartementsgebouwen met een nietresidentiële<br />
functie op het gelijkvloers, of hoogbouw die louter fungeert<br />
als kantoor. Ondanks de huidige planning van station Guillemins blijft<br />
deze buurt zeer populair om te wonen, en de aanwezige bedrijven<br />
doen het goed. Doorheen de tijd is deze woonbuurt dus geëvolueerd<br />
van een monofunctioneel geheel naar een gebied met meer diversiteit<br />
qua functies en woontypologieën. Hierop wordt verder ingegaan in het<br />
komende <strong>onderzoek</strong>.<br />
9
morfotypologisch onderzoeK | Terrasses<br />
Historische evolutie bouwweefsel<br />
Figuur 1. Parc d’Avroy (1830) Figuur 2. Parc d’Avroy (1852)<br />
10
Figuur 3. Parc d’Avroy (1880) Figuur 4. Parc d’Avroy (2015)<br />
11
12
morfotypologisch onderzoeK | Terrasses<br />
Analyse volledige wijk<br />
Les Terrasses is dus een vrij recente wijk in vergelijking met de rest<br />
van het historische centrum. De straten zijn een stuk ruimer dan in<br />
bijvoorbeeld de Carré en er is veel groen voorzien. De Bourgeoisie wou en<br />
kreeg ruimte, ze hoefde niet uit de stad te vluchten. De gehele openbare<br />
ruimte stond ter hun beschikking als flaneer- en ontspanningsruimte.<br />
Vandaag wordt Parc d’Avroy nog wel gebruikt ter ontspanning, maar<br />
de straten zijn monofunctioneel toegeschreven aan de auto/bus. De<br />
twee groene terrassen liggen er ook maar ongebruikt bij, ingesloten<br />
door parkeerstroken en rijbanen. Zo’n 53% van de totale 7.35ha dat<br />
het gebied omvat is nog steeds openbare ruimte, waarvan opnieuw<br />
ongeveer de helft uit de openbare weg bestaat. Het is dus belangrijk<br />
te onthouden dat de 1500 inwoners gehuisvest zijn op de helft van de<br />
totale oppervlakte van de wijk, in ongeveer 240 appartementen en 10<br />
eengezinswoningen. Met 20 400 inw/km2 is de bevolkingsdichtheid hoog<br />
(<strong>Luik</strong>: 2828 inw/km2).Over de bouwblokken: Hoewel onregelmatig van<br />
vorm werden ze wel zo bewust vormgegeven aangezien de bestrating<br />
en de bebouwing gelijktijdig gepland zijn geweest, volledig op maat van<br />
de bourgeoisie. Het gaat om gesloten bouwblokken, hun contouren en<br />
de rooilijnen van de straten vallen samen. Waar het oorspronkelijk ging<br />
om rijwoningen met tuinen, bestaat nu ongeveer de helft uit hoogbouw<br />
en is vrijwel het volledige binnengebied gevuld met parkeergebouwen<br />
en/of achterbouwen bij de overblijvende rijwoningen.Het plan van<br />
Blonden werd door een beperkt aantal architecten ingevuld. De huizen<br />
werden ook op slechts enkele jaren tijd gebouwd en werden voorzien<br />
op maar één doelpubliek en functie. Hierdoor heeft het bouwblok nooit<br />
onbebouwde percelen gekend, en zijn de oorspronkelijke rijwoningen<br />
in vorm en stijl vrijwel identiek. Er is in oorsprong niets spontaan of<br />
ongepland aan dit bouwblok. In de jaren ’50-’70 onderging het wel een<br />
transformatie toen vele rijwoningen werden gesloopt en hoogbouw in de<br />
plaats kwam. Toch is het sindsdien nog even onveranderlijk.<br />
13
Figuur 5.<br />
Bebouwde ruimte<br />
Deze wijk is duidelijk opgedeeld<br />
tussen Parc d’Avroy en Les<br />
Terrasses. Meer dan de helft<br />
van de ruimte is niet bebouwd.<br />
De vier aanwezige bouwblokken<br />
zijn echter zeer dens, zowel<br />
horizontaal als verticaal.<br />
Figuur 6.<br />
Publieke ruimte<br />
De aanwezige open ruimte is<br />
nagenoeg volledig publiek. Zij<br />
is ook volledig ontworpen. De<br />
verharde publiek ruimte bestaat<br />
uit de straten en enkele stukken<br />
van Parc d’Avroy. De groene<br />
publieke ruimte is het park en<br />
de twee terrassen, waarbij enkel<br />
het park gebruikt wordt. Er zijn<br />
geen publieke gebouwen in de<br />
bouwblokken aanwezig.<br />
14
Figuur 7.<br />
Ontsluiting<br />
Het gebied ligt ingebed tussen<br />
twee grote gewestwegen: De<br />
N671 (hier Boulevard Frère-<br />
Orban) die <strong>Luik</strong> stroomafwaarts<br />
verbindt met Riemst en de N617<br />
(hier Avenue Rogier en Boulevard<br />
d’Avroy) die <strong>Luik</strong> stroomopwaarts<br />
verbindt met Hoei, beide wegen<br />
liggen op de linkeroever.<br />
Figuur 8. Ruimtelijke<br />
impressie<br />
Les Terrasses wordt gekenmerkt<br />
door de afwisseling tussen<br />
hoogbouw en laagbouw wat tot<br />
een ietwat vreemd straatbeeld<br />
leidt.<br />
15
morfotypologisch onderzoeK | Terrasses<br />
Doorsnede volledige wijk<br />
Figuur 9. Doorsnede 01<br />
16
17
morfotypologisch onderzoeK | Terrasses<br />
Doorsnede volledige wijk<br />
Figuur 10. Doorsnede 02<br />
18
19
20
morfotypologisch onderzoeK | Terrasses<br />
Analyse specifiek bouwblok<br />
Binnen de wijk wordt ingezoomd op één bouwblok, de keuze had op elk<br />
van de vier bouwblokken kunnen vallen aangezien zij vrijwel identiek<br />
zijn.<br />
Eind jaren ’50 dook in dit gesloten bouwblok de eerste hoogbouw op<br />
als modern, comfortabel alternatief voor de oubollige en moeilijk te<br />
onderhouden herenhuizen. De flats werden opgetrokken voor de rijkere<br />
middenklasse en de elite van <strong>Luik</strong>. Functies werden gemixt. Er werden<br />
geen collectieve ruimtes voorzien (Parc d’Avroy voorzag hier al in) en er<br />
was geen sprake van het bouwblok te openen en het openbaar domein<br />
naar binnen te trekken. Het bouwblok werd als het ware een hybride: Het<br />
respecteren van de kavels en het gesloten bouwblok, maar het invullen<br />
met een moderne woontypologie die de bestaande gebouwen en hun<br />
hoogte totaal negeert en zowel letterlijk als figuurlijk overschaduwt.<br />
Harmonie bestaat niet.<br />
Plots wordt de gevelwand een stuk meer divers, en ook het binnengebied<br />
ontwikkelt zich. De extra bebouwing in het binnengebied laat niets over<br />
van het oorspronkelijke zicht dat de bewoners uit hun raam moeten gehad<br />
hebben. Vandaag blinkt het binnengebied uit als parkeervoorziening.<br />
Een grote beton- of asfaltvlakte als collectieve parking, met hier een daar<br />
een slecht onderhouden stukje groene restruimte, ongebruikt als privé<br />
buitenruimte. Potdicht zit het (90% bebouwd!), deze ruimte die in veel<br />
andere gesloten bouwblokken juist een toonbeeld van veranderlijkheid<br />
is met haar achterbouwen, garageboxen enz. De planning uit de tweede<br />
helft van de 20ste eeuw liet er geen twijfel over bestaan: de auto is<br />
koning en zal dat blijven. Dit merk je ook aan de boulevards: Van ultieme<br />
flaneerstrook naar voorziening voor gemotoriseerd verkeer.<br />
Vandaag lijkt de stad <strong>Luik</strong> geen verdere ambities te hebben om met<br />
de bouwblokken van Les Terrasses te experimenteren, eerst staan de<br />
boulevards op de agenda.<br />
21
Figuur 11. Functies<br />
De meeste hoogbouw heeft<br />
een residentiële functie, op het<br />
gelijkvloers zitten echter vaak<br />
kantoren (blauw) of winkels/<br />
diensten (geel). De laagbouw is<br />
ofwel residentieel of volledig een<br />
kantoor.<br />
Figuur 12. Functies straatbeeld<br />
Les Terrasses is eerder een<br />
transitzone, dit levert een niet<br />
heel erg levendig straatbeeld<br />
op. De aanwezige functies zijn<br />
ook voornamelijk naar binnen<br />
gekeerd.<br />
22
Figuur 13. Ontsluiting<br />
Het gebied is ontzettend goed<br />
ontsloten voor gemotoriseerd<br />
verkeer. Langs alle banen is ook<br />
parking voorzien. Voetgangers<br />
kunnen gebruik maken van een<br />
ruim voetpad. Fietsers moeten<br />
hun plan trekken.<br />
Figuur 14. Binnengebied<br />
Het binnengebied is bijna volledig<br />
bebouwd met parkeergarages<br />
voor de bewoners/kantoren van<br />
de hoogbouw.<br />
23
morfotypologisch onderzoeK | Terrasses<br />
Doorsnede specifiek bouwblok<br />
Figuur 15. Doorsnede 01<br />
24
500m<br />
25
morfotypologisch onderzoeK | Terrasses<br />
Doorsnede specifiek bouwblok<br />
Figuur 16. Doorsnede 02<br />
26
500m<br />
27
28
morfotypologisch onderzoeK | Terrasses<br />
Analyse typisch gebouw<br />
In Les Terrasses vinden we zoals eerder gezegd twee typologieën,<br />
zij worden hier kort toegelicht en op de volgende pagina’s grafisch<br />
geïllustreerd.<br />
De herenhuizen werden allen rond 1880 gebouwd en waren bedoeld<br />
om de bourgeoisie in te huisvesten. Hoewel het straatbeeld homogeen<br />
oogde, waren geen twee bel-étagewoningen dezelfde qua uitzicht. De<br />
indeling was dan weer wel gelijkaardig: Een gang met trap, en daarnaast<br />
drie opeenvolgende kamers. In diepte zijn deze woningen vaak 9m<br />
à 10m, in breedte 6m à 7m. In die tijd was het belangrijk een aparte<br />
ontvangstruimte voor gasten te hebben, vandaag zijn de tussenmuren<br />
op de bel étage echter vaak gesloopt. Het zijn dus een beetje<br />
doorzonwoningen geworden. Deze rijwoningen waren oorspronkelijk<br />
bedoeld voor een familie mét personeel. Voor een eigentijds gezin zijn<br />
deze huizen met hun 250m2 oppervlakte (excl. zolder en souterrain) te<br />
ruim – en duur. Vandaar dat sommigen zijn opgedeeld in appartementen/<br />
duplexen, of gebruikt worden als kantoor.<br />
In de late 20ste eeuw dan, werden vele van deze herenhuizen<br />
afgebroken en vervangen door hoogbouw. Met gemiddeld tien verdiepen<br />
zijn het echter nog lang geen skyscrapers. De structuur bestaat wel<br />
uit betonnen balken en kolommen, en ook liften werden voorzien.<br />
Aangezien de gebouwen in de diepte werken en bovendien smal zijn,<br />
wordt een gemeenschappelijke trappenhal gebruikt, en niet een galerij.<br />
Om dezelfde reden zijn er ook maar een of twee appartementen per<br />
verdieping. De flatgebouwen in dit bouwblok hebben geen of hele smalle<br />
balkons, met uitzondering van de penthouses in sommige blokken. De<br />
gelijkvloerse verdieping kan louter als toegang gebruikt worden maar<br />
vaak wordt het verhuurd aan een bedrijf als kantoor, winkel,... Zo zijn er<br />
heel wat kappers, banken, reisbureaus,... in deze buurt.<br />
29
morfotypologisch onderzoeK | Terrasses<br />
Typisch gebouw: huis<br />
Figuur 17. Huis<br />
De bakstenen huizen hadden<br />
een souterrain, een eerste<br />
verdieping met kalkstenen<br />
gevel, twee verdiepingen met<br />
bakstenen gevel en een ruime<br />
zolder onder het zadel- of<br />
mansardedak. De ramen zijn<br />
hoog en omkaderd in de gevel.<br />
De mansardedaken hadden<br />
oorspronkelijk al dakramen<br />
maar nu hebben praktisch alle<br />
daken dit. De veluxen maken de<br />
zolderverdieping bruikbaar als<br />
leefruimte.<br />
In de 6m tot 8m brede gevel kan<br />
je drie traveeën onderscheiden:<br />
Een met de gang en trap,<br />
twee voor de leefruimtes. Die<br />
laatste zijn zeer ruim maar door<br />
de typische indeling van drie<br />
achter elkaar gelegen kamers,<br />
is de middelste als afgesloten<br />
ruimte onaangenaam. Vele<br />
huiseigenaren plaatsen dus<br />
alsnog een achterbouw voor de<br />
keuken, badkamer of bureau,<br />
functies waar je graag lucht en/<br />
of licht voor hebt. Waar nu de<br />
achterbouw staat is het zeer<br />
aannemelijk dat er oorspronkelijk<br />
een loggia of balkon was.<br />
30
morfotypologisch onderzoeK | Terrasses<br />
Typisch gebouw: appartement<br />
Figuur 18. Appartement<br />
Het onderzochte gebouw kent<br />
niet de typische indeling van<br />
vele residentiële flatgebouwen<br />
gebouwd in de jaren ’50-‘70. Dit<br />
komt doordat het perceel smal<br />
en niet heel diep is, en vooral<br />
omdat het in een rij staat. De<br />
garagepoorten overheersen<br />
hierdoor ook de gelijkvloerse<br />
gevel. Een smalle gang naast<br />
de garagetoegang leidt naar de<br />
compacte circulatiekoker met<br />
trappenhal en lift. Achteraan op<br />
het gelijkvloers is een atelier<br />
gelegen, omdat deze ruimte<br />
door het gebrek aan daglicht<br />
niet geschikt is als woning/<br />
kantoor. Iedere verdieping omvat<br />
één appartement van ong.<br />
140m2, georganiseerd rond de<br />
– flatgebouw typerende - smalle<br />
gang die het daggedeelte aan<br />
de straatkant verbindt met het<br />
nachtgedeelte dat achteraan<br />
gelegen is. De kamers zijn<br />
van bescheiden grootte, maar<br />
opvallend is de voor die tijd ruime<br />
keuken. In dit gebouw beschikt<br />
enkel het appartement op de<br />
eerste verdieping over een privé<br />
buitenruimte.<br />
31
34
morfotypologisch <strong>onderzoek</strong> | Jaren ‘70<br />
Nele Coen<br />
Doorheen de tijd is de site geëvolueerd van velden en boomgaarden,<br />
die zich op het domein van de benedictijnerabdij bevonden, naar<br />
woongebied. Reeds in 1015 bevond er zich op deze plaats een abdij<br />
en werd de bouw van de Sint-Jacobskerk of Église Saint-Jacques<br />
opgestart.<br />
De strategisch gelegen plaats aan de rand van het historische<br />
eiland zorgde voor een goede verbinding met het water en bracht de<br />
mogelijkheden van transport via de Maas met zich mee. Het historische<br />
eiland was destijds omwald om indringers die zich via de Maas<br />
verplaatsten tegen te houden. Doorheen de jaren is deze omwalling<br />
verdwenen door het verdere uitbreiden van de stad en het overkappen<br />
van de Maas armen.<br />
Hierdoor werd het historische eiland een deel van het vaste land. Het<br />
domein van de abdij werd nu niet meer omringd door water maar door<br />
straten, wat een verder ontwikkeling voor woongelegenheden met zich<br />
meebracht.<br />
Het historisch gevormde stratenprofiel werd zo behouden door de reeds<br />
strategisch geplaatste Sint-Jacobskerk en de abdij gebouwen.<br />
Zowel een groot deel van de abdijgebouwen en de kerk bevinden zich<br />
nog steeds in de stad.<br />
Door heen de jaren zijn er op de velden zoals eerder vermeld woningen<br />
gekomen, hierin is meer evolutie zichtbaar. Tijdens de jaren ’70 zijn hier<br />
enkele oudere gebouwen afgebroken om ‘moderne’ appartementen in<br />
de plaats te zetten.<br />
Oud en nieuw staan dus duidelijk in contrast met elkaar.<br />
35
morfotypologisch <strong>onderzoek</strong> | Jaren ‘70<br />
Historische evolutie bouwweefsel<br />
Figuur 19. Jaren ‘70 (1830) Figuur 20. Jaren ‘70 (1852)<br />
36
Figuur 21. Jaren ‘70 (1880) Figuur 22. Jaren ‘70 (2015)<br />
37
38<br />
Chiroux <strong>Luik</strong> (2015)
morfotypologisch <strong>onderzoek</strong> | Jaren ‘70<br />
Analyse volledige wijk<br />
Vandaag kan je de wijk indelen in zes grote delen. Drie ervan zijn<br />
hoofdzakelijk wonen, één is een combinatie van wonen en werken, één<br />
is enkel op werken gericht en de laatste is het deel met de kerk, dus<br />
religie gericht.<br />
Bij de hoofdzakelijke woondelen zijn er op de benedenverdieping, vaak<br />
bij de appartementsgebouw, wel enkele commerciële functies terug te<br />
vinden, maar die zijn in verhouding tot het deel wonen te verwaarlozen.<br />
Er bevinden zich twee scholen in de wijk namelijk een lagere en<br />
kleuterschool.<br />
Er zijn ook twee grote open groene pleinen in de wijk. Een er van is<br />
verbonden aan de kerk terwijl de andere groene zone zich bevindt aan<br />
de oude gebouwen van de abdij, waar er zich nu kantoren in bevinden.<br />
Jammer genoeg trekt geen van beide groene zones aan om door te<br />
lopen. De gebied voor de kerk is omheind maar wel toegankelijk, maar<br />
de drempel zou minder hoog zijn zonder omheining. Het deel aan de<br />
abdij heeft ook een zeer private sfeer, je loopt er ook niet door als je niet<br />
naar een van de aanpalende gebouwen hoeft te gaan.<br />
Andere publieke zones zijn er in dit deel van de stad niet aanwezig,<br />
tenzij je de parking wel meetelt,<br />
De straten die de wijk doorkruisen zijn rustig doordat de grote<br />
doorgangswegen zich aan de randen van de wijk bevinden.<br />
V/T Wijk = 1⁄2<br />
39
Figuur 23. Bebouwde ruimte<br />
De verhouding tussen bebouwde<br />
en onbebouwde is zo goed als<br />
gelijk. Dit mede door de grote<br />
open ruimte aan de oude abdij<br />
gebouwen. V/T = ½<br />
Figuur 24. Publieke ruimte<br />
De publieke ruimte in de wijk<br />
beperkt zich tot de straten en het<br />
plein voor de kerk, wat ook al<br />
redelijk privaat aanvoelt door de<br />
omheining die er rond staat.<br />
40
Figuur 25. Ontsluiting<br />
De wijk is omringd door enkele<br />
drukke straten. De straten die<br />
door de wijk heen gaan worden<br />
enkel gebruikt door bewoners.<br />
Zo is het gebied in de wijk zelf<br />
minder belast met druk auto<br />
verkeer.<br />
Figuur 26. Ruimtelijke<br />
impressie<br />
Aan de randen van de wijk aan<br />
de drukke straten is er opvallend<br />
meer hoogbouw te vinden. In de<br />
wijk zelf is de bebouwing eerder<br />
laagbouw.<br />
41
morfotypologisch <strong>onderzoek</strong> | Jaren ‘70<br />
Doorsnede volledige wijk<br />
Figuur 27. Doorsnede 01<br />
42
1250m<br />
43
morfotypologisch <strong>onderzoek</strong> | Jaren ‘70<br />
Doorsnede volledige wijk<br />
Figuur 28. Doorsnede 02<br />
44
45
46
morfotypologisch <strong>onderzoek</strong> | Jaren ‘70<br />
Analyse specifiek bouwblok<br />
Voor het bouwblok werd ingezoomd op een kleiner bouwblok uit de wijk.<br />
Deze wordt omringd door volgende straten, Rue du Vertbois, Rue de<br />
l’Evêché, Rue Rouveroy en Place Emile-Dupont.<br />
In dit bouwblok bevinden zich vooral woningen, op de benedenverdieping<br />
bevinden zich enkele handelsfuncties, zoals een verzekering bureau,<br />
dokterspraktijk. Vroeger bevond zich hier ook een jeugdherberg maar<br />
deze is ondertussen gesloten.<br />
De parkings en tuinen in het bouwblok zijn enkel toegankelijk voor de<br />
bewoners van het bouwblok.<br />
V/T Bouwblok = 4/5<br />
47
Figuur 29. Functies<br />
De hoofdfunctie van het bouwblok<br />
is wonen, zowel in hoog- als<br />
laagbouw.<br />
De benedenverdieping van<br />
de hoogbouw doet dienst als<br />
kantoren (blauw), winkels/<br />
diensten (geel) of een<br />
commerciële functie (oranje). In<br />
het bouwblok is er een deel van<br />
een school gevestigd (groen).<br />
Figuur 30. Onbebouwde ruimte<br />
De onbebouwde ruimte bevindt<br />
zich in het binnen-gebied van het<br />
bouwblok. Deze onbebouwde<br />
ruimte zijn vaak de tuinen die aan<br />
de huizen grenzen. Op enkele<br />
plaatsen is deze de toegang naar<br />
de garages die in het binnengebied<br />
liggen. V/T = 4/5<br />
48
Figuur 31. Ontsluiting<br />
Het bouwblok is omringd door<br />
vier straten, deze zijn allemaal<br />
toegankelijk met de wagen. Het<br />
binnen-gebied van het bouwblok<br />
is niet toegankelijk en is omsloten<br />
door de bebouwing.<br />
Figuur 32. Ruimtelijke<br />
impressie<br />
De gebouwen in het bouwblok<br />
zijn afwisselend gebouwen uit de<br />
jaren ’50 – ’60 en ouder. Maar<br />
door de hoogte van de oudere<br />
gebouwen, vaak herenhuizen,<br />
merk je dit in het straatbeeld<br />
enkel door de verschillende<br />
architecturale stijlen.<br />
49
morfotypologisch <strong>onderzoek</strong> | Jaren ‘70<br />
Doorsnede specifiek bouwblok<br />
Figuur 33. Doorsnede 01<br />
50
51
morfotypologisch <strong>onderzoek</strong> | Jaren ‘70<br />
Doorsnede specifiek bouwblok<br />
Figuur 34. Doorsnede 02<br />
52
53
Figuur 35. Uitgewerkte woningen<br />
54
morfotypologisch <strong>onderzoek</strong> | Jaren ‘70<br />
Analyse typisch gebouw<br />
Het gekozen gebouw is hoogstwaarschijnlijk opgetrokken tussen de<br />
jaren ’50 en ’70.<br />
Het appartementsgebouw bevat 14 woonunits, deze zijn per twee<br />
verdeeld zijn over zeven verdiepingen. Op de benedenverdieping is er<br />
een doorgang naar achterliggende garages en aan de staatzijde is er<br />
een groepspraktijk van dokter gevestigd.<br />
Elk verdiep is opgedeeld in 2 appartementen en een circulatiezone.<br />
Bouwblok = ± 81 woningen / 5998,75m2 → 0,014 woningen/Ha<br />
55
morfotypologisch <strong>onderzoek</strong> | Jaren ‘70<br />
Grondplannen typisch gebouw: appartement<br />
Figuur 36. Snede appartementsblok<br />
56
Figuur 37. Volume appartementsgebouw Figuur 38. Volume verdiepingen Figuur 39. Uitgewerkte verdieping<br />
Het gekozen gebouw is hoogstwaarschijnlijk opgetrokken tussen de<br />
jaren ’50 en ’70.<br />
Het appartementsgebouw bevat 14 woonunits, deze zijn per twee<br />
verdeeld zijn over zeven verdiepingen. Op de benedenverdieping is er<br />
een doorgang naar achterliggende garages en aan de staatzijde is er<br />
een groepspraktijk van dokter gevestigd.<br />
Elk verdiep is opgedeeld in 2 appartementen en een circulatiezone.<br />
57
morfotypologisch <strong>onderzoek</strong> | Jaren ‘70<br />
Grondplannen typisch gebouw: appartement<br />
Figuur 40. Grondplan<br />
Figuur 41. Circulatie<br />
58
Figuur 42. Functies<br />
Figuur 43. Wonen<br />
59
morfotypologisch <strong>onderzoek</strong> | Jaren ‘70<br />
Grondplannen typisch gebouw: herenhuis<br />
Figuur 44. Snede herenhuis<br />
60
Figuur 45. Volume huis Figuur 46. Volume verdiepingen Figuur 47. Indeling verdiepingen<br />
Het gekozen gebouw is hoogstwaarschijnlijk opgetrokken eind 20e<br />
eeuw.<br />
Dit gebouw bevat één woning en is opgedeeld in vier verdiepingen.<br />
De benedenverdieping beschikt over een keuken, achterkamer, een<br />
dubbele leefruimte en een inkomhal. De eerste en tweede verdieping zijn<br />
dan weer ingedeeld voor de nachtfuncties en bevatten de slaapkamers<br />
en badkamer.<br />
De derde en hoogste verdieping is de zolderruimte en wordt enkel<br />
gebruikt als opbergruimte.<br />
61
morfotypologisch <strong>onderzoek</strong> | Jaren ‘70<br />
Grondplannen typisch gebouw: herenhuis<br />
Figuur 48. Grondplan 0<br />
Figuur 49. Grondplan +1<br />
62
Figuur 50. Grondplan +2<br />
Figuur 51. Grondplan +3<br />
63
morfotypologisch <strong>onderzoek</strong> | Jaren ‘70<br />
Grondplannen typisch gebouw: herenhuis<br />
Figuur 52. Grondplan 0<br />
Figuur 53. Grondplan +1<br />
64
Figuur 54. Grondplan +2<br />
Figuur 55. Grondplan +3<br />
65
morfotypologisch <strong>onderzoek</strong> | Jaren ‘70<br />
Grondplannen typisch gebouw: herenhuis<br />
Figuur 56. Grondplan 0<br />
Figuur 57. Grondplan +1<br />
66
Figuur 58. Grondplan +2<br />
Figuur 59. Grondplan +3<br />
67
70
morfotypologisch <strong>onderzoek</strong> | Chiroux<br />
Dimitri Voordeckers<br />
‘L’exposition de l’eau’ in 1939 geeft de aanzet tot nieuwe<br />
stadsontwikkelingen in het historische stadscentrum van <strong>Luik</strong>. De<br />
expositie voert een manifest naar nieuwe waarden en ideeën over de<br />
stad, wat zal resulteren in een stadstransformatie. De historische stad<br />
dient zich te plooien naar ambitieuze modernistische stadsontwikkelingen<br />
van de 20e eeuw. Het stedelijk weefsel wordt verknipt door grote<br />
infrastructuren, die de stad dienen te ‘bevrijden’ uit zijn complexiteit en<br />
chaos. De naoorlogse periode wordt gekenmerkt door twee soorten<br />
ingrepen; ten eerste worden puntsgewijs een aantal geïsoleerde zones<br />
ontruimd en vervolgens herontwikkeld. Ten tweede worden lineaire<br />
acties ondernomen die grote assen binnen het stadscentrum creëren.<br />
Deze lijnvormige ingrepen dienen de mobiliteit, snelheid en efficiëntie<br />
binnen de stad te verhogen (Charlier & Moor, 2014). Boulevard Maurice-<br />
Destenay is een voorbeeld van zo’n lijnvormige ingreep. Deze as werd<br />
ontworpen als een snelle route die de ontsluiting vormt tussen Rue<br />
d’Avroy en de boulevards langs de Maas. Deze nieuwe route vormt<br />
eveneens een nieuwe drager voor nieuwe stedelijke programma’s<br />
zoals het atheneum en de bibliotheek. De eerste afbraakwerken van<br />
het historische weefsel starten in 1950. In 1960 zal de bebouwing aan<br />
rue André Dumont en rue des Croisiers plaats moeten maken voor de<br />
ontwikkeling van een nieuw modernistisch bouwcomplex; Complexe<br />
Chiroux. Op het raakpunt tussen Boulevard Maurice-Destenay wordt<br />
een leegte gecreëerd die moet zorgen voor een verademing in de stad.<br />
De constructie van de ‘Tour Kennedy’ en ‘le Pont Kennedy’ resulteert in<br />
het ontstaan van een nieuwe landmark voor de stad.<br />
71
MORFORTYPOLOGISCH ONDERZOEK I Chiroux<br />
Historische evolutie bouwweefsel<br />
Figuur 60. Chiroux (1830) Figuur 61. Chiroux (1852)<br />
72
Figuur 62. Chiroux (1880) Figuur 63. Chiroux (2015)<br />
73
74
MORFORTYPOLOGISCH ONDERZOEK I Chiroux<br />
Analyse volledige wijk<br />
De wijk rond het ‘Complexe Chiroux’ wordt gekenmerkt door het typisch<br />
modernistische gedachtengoed van de jaren ’70. De fijnmazigheid<br />
en de chaos van de historische stad wordt de rug toegekeerd en<br />
grote ingrepen en saneringen dienen de stad te bevrijden. De grote<br />
infrastructuren die aanwezig zijn wijzen op een grote invloed van de<br />
mobiliteit, die vooral gericht is op het autoverkeer. Het gebied wordt<br />
begrensd aan de oostzijde door een grote infrastructurele as langs<br />
de Maas, deze vormt tot heden een belangrijke ontsluitingsroute voor<br />
de stad. Centraal wordt het gebied verknipt door rue André Dumont,<br />
die de verbinding vormt tussen Boulevard Maurice-Destenay en le<br />
Pont Kennedy. Het knooppunt van deze assen is gericht op een grote<br />
efficiëntie voor het autoverkeer, de voetganger verliest hier zijn plaats<br />
in de publieke ruimte. Opvallend is dat, waar in het historisch weefsel<br />
een bouwblok gevormd wordt door verschillende kleine gebouwen, hier<br />
het bouwblok gevormd wordt door één groot gebouw, een complex.<br />
Eveneens zal men ook gebruik maken van een verticale spreiding van<br />
functies, in plaats van de historische horizontale spreiding. Dit resulteert<br />
in hoge bouwblokken, met een grotere driedimensionale complexiteit. De<br />
bouwcomplexen worden ontwikkeld op een sokkel of plint, deze bevat<br />
publieke functies die aansluiten bij het straatgebeuren. Boven deze plint<br />
wordt werken en wonen op verticale wijze georganiseerd, wat resulteert<br />
in een hoge dichtheid zonder veel bebouwde ruimte. De publieke ruimte<br />
wordt gekenmerkt door grote, brede boulevards. Deze zijn ontworpen<br />
naar efficiëntie voor de automobilist. De voetganger wordt verdrongen<br />
naar de randen van de publieke ruimte, en op sommige punten zelfs<br />
op een verhoogd niveau gebracht om het autoverkeer te vrijwaren. Het<br />
eindresultaat vormt een perfecte synthese van de stedelijke visie van<br />
Jean Lejeune, historicus van het <strong>Luik</strong>se grondgebied en wethouder van<br />
openbare werken: De ontwikkeling van een knooppunt met gescheiden<br />
autoroutes, die de ‘ongezonde stadseilanden’ saneren en drager zijn<br />
van een nieuw gemixt stedelijk programma (Charlier & Moor, 2014).<br />
75
Figuur 64. Bebouwde ruimte<br />
Vanaf 1950 werd door sanering<br />
het dichte historische weefsel<br />
afgebroken. Het nieuwe weefsel<br />
van de jaren ’70 resulteert in<br />
grote open ruimtes. Ongeveer<br />
40% van de ruimte is bebouwd.<br />
Figuur 65. Publieke ruimte<br />
Grote assen en open ruimte<br />
vormen de publieke ruimte.<br />
Deze ruimte wordt echter<br />
gemonopoliseerd door de auto.<br />
76
Figuur 66. Ontsluiting<br />
Binnen het weefsel wordt er<br />
vooral gefocust op een grote<br />
ontsluitingsefficiëntie voor het<br />
autoverkeer. Grote assen zorgen<br />
voor een snelle toegang van<br />
het gebied. De ontsluiting voor<br />
voetgangers wordt ter hoogte<br />
van de bibliotheek op een<br />
tweede niveau getild, zodat op<br />
het gelijkvloers de auto totale<br />
vrijheid krijgt en de efficiëntie hier<br />
verhoogd kan worden.<br />
Figuur 67. Ruimtelijke<br />
impressie<br />
Het bouwblok wordt gevormd<br />
door één gebouwcomplex, dat<br />
in schaal een grote breuk vormt<br />
met het historische weefsel. De<br />
fijnmazigheid en chaos maakt<br />
plaats voor grote, leesbare<br />
ingrepen gericht op openheid en<br />
efficiëntie. De verticale stapeling<br />
van functies resulteert in het<br />
ontwerp van Tour Kennedy,<br />
de toren die vandaag een<br />
belangrijke landmark vormt in het<br />
stadsweefsel.<br />
77
MORFORTYPOLOGISCH ONDERZOEK I Chiroux<br />
Doorsnede volledige wijk<br />
Figuur 68. Doorsnede 01<br />
78
79
MORFORTYPOLOGISCH ONDERZOEK I Chiroux<br />
Doorsnede volledige wijk<br />
Figuur 69. Doorsnede 02<br />
80
81
82
MORFORTYPOLOGISCH ONDERZOEK I Chiroux<br />
Analyse specifiek bouwblok<br />
Binnen de geselecteerde zone wordt ingezoomd op het ‘Complexe<br />
Chiroux’. Zoals reeds vermeld wordt het bouwblok hier gevormd<br />
door één gebouwcomplex, en niet door verschillende kleinere<br />
gebouwen zoals in het historische centrum. De hoofdassen van het<br />
bouwblok werden vastgelegd door Jean Royer, professor aan het<br />
stedenbouwkundig instituut van Parijs. Deze assen zijn gericht op een<br />
vloeiende en efficiënte ontsluiting voor het autoverkeer. Het verdere<br />
ontwerp van ‘Complexe Chiroux’ werd ontwikkeld door Jean Poskin<br />
en Henry Bonhomme, twee architecten die bekend staan voor hun<br />
modernistische werken in <strong>Luik</strong> (zie ook Cité Administrative de Liège en<br />
Résidence Georges Simenon). Het gebouwcomplex draagt een zeer<br />
gelaagd programma wat zich over verschillende bouwlagen spreidt.<br />
De sokkel draagt de publieke functies; cafés en restaurant op het<br />
gelijkvloers, een bibliotheek op de eerste verdieping en het cultureel<br />
centrum op de derde verdieping. Deze sokkel vormt de drager voor drie<br />
verticale bouwelementen; twee kantoorgebouwen en één woontoren<br />
(Charlier & Moor, 2014). De verticale ontwikkeling van het bouwblok<br />
zorgt voor de creatie van een grote woon- en werkdichtheid, terwijl de<br />
grote open ruimte behouden kan blijven. Het gebouwcomplex vormt<br />
vandaag de dag één van de grootste voorbeelden van het brutalisme<br />
en modernisme in <strong>Luik</strong>, en is eveneens een landmark die de toegang<br />
naar de historische stad aangeeft.<br />
83
84<br />
Figuur 70. Functies
A) Tour Kennedy; Deze woontoren vormt het hoogste element van<br />
het bouwblok, de ‘landmark’. Deze vormt een visualisatie van het<br />
modernistische gedachtengoed omtrent wonen in de stad: een verticale<br />
en compacte spreiding van het woonprogramma. De toren haalt een<br />
hoogte van 87 meter, bestaande uit 29 verdiepingen waarvan vier<br />
verdiepingen in de sokkel en 25 verdiepingen met appartementen.<br />
De totale bewoonbare oppervlakte per niveau bedraagt 640m²,<br />
resulterende in een totale bewoonbare oppervlakte van 16.000m². Met<br />
8 wooneenheden per verdieping bekomt men 200 wooneenheden in<br />
totaal. Binnen het grondgebied van ongeveer 3,5 hectare bekomt men<br />
zo een woondichtheid van 57 woningen per hectare, wat een zeer hoge<br />
dichtheid is voor een gebied met veel open ruimte.<br />
B) De kantoorgebouwen; Deze gebouwen beschikken enkel over een<br />
kantoorfunctie. Met een hoogte van 40m of 7 verdiepingen herbergen<br />
ze in totaal 15.000m² aan kantooroppervlakte.<br />
C) De sokkel; Deze bevat de publieke functies van het gebouwcomplex.<br />
Op het gelijkvloers wordt er een grote functiemix gerealiseerd; horeca,<br />
cafés, winkels, religieuze functies en kantoorruimte. Op de eerste<br />
etage is een bibliotheek (5000m²) aanwezig. Eveneens zien we hier<br />
een parkeerzone (5300m²) die wijst op het belang van de auto. Op de<br />
derde en laatste etage bevind zich het cultureel centrum (5000m²) en<br />
kantoorruimten (5300m²) die de drager vormen voor de bovenliggende<br />
kantoorgebouwen.<br />
D) De publieke ruimte; Opvallende in de publieke ruimte is de scheiding<br />
van het voetgangers- en autoverkeer. De voetganger wordt via een<br />
loopbrug (zwart) boven het niveau van de auto gebracht, en kan zo het<br />
stadscentrum bereiken. Op het gelijkvloers krijgt de auto voorrang en<br />
staat een efficiënte ontsluiting centraal.<br />
85
MORFORTYPOLOGISCH ONDERZOEK I Chiroux<br />
Doorsnede specifiek bouwblok<br />
Figuur 71. Doorsnede 01<br />
86
87<br />
500m
MORFORTYPOLOGISCH ONDERZOEK I Chiroux<br />
Doorsnede specifiek bouwblok<br />
Figuur 72. Doorsnede 02<br />
88
89<br />
500m
90<br />
Figuur 73. Analyse gebouw
MORFORTYPOLOGISCH ONDERZOEK I Chiroux<br />
Analyse gebouw<br />
A) Verticale circulatie; De verticale circulatie wordt gerealiseerd door<br />
een centrale kern. De kern bevat 2 centrale elementen met elk twee<br />
liften en één noodtrap. De elementen worden ontsloten door een lange<br />
gang die de toegang tot de appartementen vormt.<br />
B) Verdiepingsindeling; De woontoren bestaat uit 25 etages met<br />
wooneenheden. Iedere etage bevat 8 wooneenheden; 4 wooneenheden<br />
van 100m² aan de kopse zijden, en 4 wooneenheden van 60m²<br />
aan de lange zijden. Door de ontsluiting centraal te houden en de<br />
appartementen aan de buitenzijde geniet ieder appartement van een<br />
maximaal zicht op de omgeving. De 200 wooneenheden creëren samen<br />
een lokale woondichtheid van 57 woningen per hectare.<br />
C) Grondplan; Op dit niveau is de uitwerking van de appartementen<br />
zichtbaar. Opvallend aan de indeling is dat de nevenfuncties tegen<br />
de verticale kern geplaats worden, zodat alle andere functies aan<br />
de buitenzijde geplaatst kunnen worden en een zicht krijgen naar de<br />
omgeving. Op deze wijze wordt het voordeel (het zicht) van de verticale<br />
stapeling extra benut. Ieder appartement bezit eveneens een klein<br />
terras om buitenruimte te bieden aan de bewoners.<br />
91
94
morfotypologisch <strong>onderzoek</strong> | Saint - Paul<br />
Stijn De Kegel<br />
De buurt rond de Sint-Pauluskathedraal samen met le Carré en Pont<br />
d’île, wordt vandaag gezien als het historische centrum van <strong>Luik</strong>. Na<br />
de afbraak van de Sint-Lambertuskathedraal in 1795 werd de Sint-<br />
Pauluskerk gepromoveerd tot kathedraal. Samen met deze religieuze<br />
verschuiving, verschoof ook het hart van <strong>Luik</strong>. Desondanks bleven de<br />
straten en pleinen rondom de nieuwe kathedraal ongewijzigd. Zelfs<br />
wanneer in de 19de eeuw grote delen van de Maas overkapt werden,<br />
wijzigde er weinig. De buurt sluit aan bij le Carré en Pont d’Île maar er<br />
is toch een duidelijk verschil. Waar le Carré en Pont d’Île hoofdzakelijk<br />
uit voetgangersgebied bestaan met een kleinschalige en historische<br />
bebouwing, wordt de buurt rond de kathedraal gekenmerkt door een<br />
gemengde bebouwing.<br />
Op de historische kaarten vanaf 1830 is te zien dat de ruimtelijke<br />
configuratie geen enorme veranderingen heeft ondergaan. De pleinen<br />
aan de kathedraal zijn doorheen de jaar steeds ingebed in het weefsel.<br />
De meest recente grote transformatie was in 1937 met de aanleg van<br />
de rue Charles Magnette, deze werd doorheen de bouwblokken van<br />
de Place Cockerill recht naar de zuidelijke hoek van de Place de la<br />
Cathédrale getrokken. De straat is dan ook duidelijk breder dan de<br />
andere straten in deze buurt.<br />
In tegenstelling tot le Carré is in deze buurt wel veel gewijzigd in<br />
de woonvormen. Op veel plekken zijn appartementsgebouwen<br />
geconstrueerd tussen historische gebouwen. Het schaalverschil is vaak<br />
groot en het contrast is daardoor vaak hard.<br />
95
morfotypologisch <strong>onderzoek</strong> | Saint - Paul<br />
Historische evolutie bouwweefsel<br />
Figuur 74. Saint - Paul (1830) Figuur 75. Saint - Paul (1852)<br />
96
Figuur 76. Saint - Paul (1880) Figuur 77. Saint - Paul (2015)<br />
97
98
morfotypologisch <strong>onderzoek</strong> | Saint - Paul<br />
Analyse volledige wijk<br />
Wat opvalt binnen in de buurt is de mix aan bouwtypologiën, historische<br />
herenhuizen staan naast hoge appartementsblokken. Op de ruimtelijke<br />
impressie is zichtbaar dat die hoge blokken hoofdzakelijk langs de<br />
recentste stedenbouwkundige wijzigingen (Boulevard d’Avroy en rue<br />
Charles Magnette) staan. De grote troef van de wijk zijn de twee pleinen<br />
vlakbij de kathedraal. Ze zouden moeten zorgen voor ademruimte na<br />
de smalle straten van le Carré, maar worden echter gedomineerd door<br />
gemotoriseerd verkeer. De inrichting van de twee pleinen is eentonig; op<br />
de Place de la Cathédrale is een omheind gras- en bloemperk en enkele<br />
bomen, de Place Saint-Paul is een versteend plein met dubbele bomenrij<br />
aan weerszijden. Deze open ruimtes bieden veel mogelijkheden voor<br />
de wijk maar laten zich op het moment moeilijk toe-eigenen door de<br />
bewoners door hun eentonige inrichting.<br />
De bouwblokken zijn allemaal dens bebouwd, de meeste grotere open<br />
ruimtes worden ingenomen als parkeerplaats of als speelplaats voor<br />
scholen.<br />
Het gemotoriseerde verkeer kan rond de pleinen circuleren en legt zo<br />
beslag op grote delen van de ruimte. Positief is dat de bus ook een lijn<br />
heeft die langs de Place de la Cathédrale.<br />
99
Figuur 78. Bebouwde ruimte<br />
De bouwblokken zijn<br />
hoofdzakelijk dens bebouwd.<br />
De grotere open ruimtes midden<br />
in de bouwblokken worden<br />
gebruikt als parkeerplaats<br />
voor kantoorgebouwen of als<br />
speelplaats van een school. De<br />
kleine tot zeer kleine onbebouwde<br />
ruimtes zijn private stadstuinen<br />
of koertjes.<br />
Figuur 79. Publieke ruimte<br />
Bijna 2 hectare van de volledige<br />
oppervlakte van de buurt bestaat<br />
uit pleinen en straten. De twee<br />
pleinen bij het kathedraal en de<br />
rue Charles Magnette nemen<br />
het leeuwendeel van deze<br />
oppervlakte voor hun rekening.<br />
100
Figuur 80. Ontsluiting<br />
De wijk is volledig ontsloten voor<br />
gemotoriseerd verkeer. Langs de<br />
Place de Cathédrale loopt ook<br />
een buslijn. De andere straten zijn<br />
hebben éénrichtingsverkeer. De<br />
smalste straten zijn omgevormd<br />
tot voetgangerszone. De rue<br />
Saint-Paul vormt zo een noordzuid<br />
as doorheen de buurt en sluit<br />
aan op le Carré.<br />
Figuur 81. Ruimtelijke<br />
impressie<br />
Op dit 3D-beeld is duidelijk<br />
zichtbaar hoe geterogeen<br />
het weefsel in de wijk is. De<br />
historische gebouwen clusteren<br />
zich rond de rue Saint-Paul<br />
en op veel plekken zijn hoge<br />
appartementsgebouwen in de<br />
bouwblokken neergezet.<br />
101
morfotypologisch <strong>onderzoek</strong> | Saint - Paul<br />
Doorsnede volledige wijk<br />
Figuur 82. Doorsnede 01<br />
102
1250m<br />
103
morfotypologisch <strong>onderzoek</strong> | Saint - Paul<br />
Doorsnede volledige wijk<br />
Figuur 83. Doorsnede 02<br />
104
105
106
morfotypologisch <strong>onderzoek</strong> | Saint - Paul<br />
Analyse specifiek bouwblok<br />
Het onderzochte bouwblok is het kleinste van de hele wijk. Dit is niet<br />
toevallig, de aanleg van de rue Charles Magnette in 1937 doorsneed het<br />
vroegere bouwblok waardoor twee nieuwe bouwblokken ontstonden.<br />
Daarom heeft dit bouwblok een driehoekige vorm. Vroeger was de<br />
rue Soeurs-de-Hasque de belangrijkste straat die vanuit het oosten nr<br />
de kathedraal liep, maar die verloor zijn belang. De straat werd zelfs<br />
ingericht als voetgangerszone. De rue Charles Magnette nam de rol als<br />
ontsluitingsas over voor het verkeer.<br />
Binnen het bouwblok heeft dit als gevolg dat er een groot contrast onstaat<br />
tussen de bouwtypologiën. Langs de rue Charles Magnette staan hoge<br />
appartementsgebouwen met zo’n acht tot negen verdiepingen. Langs<br />
de rue Soeurs-de-Hasque en de rue Saint-Paul staan herenhuizen die<br />
drie à vier verdiepingen hebben.<br />
De benedenverdiepingen van de appartementsgebouwen hebben<br />
grotendeels commerciële functies, erboven bestaat de functie telkens<br />
uit wonen. De herenhuizen in de rue Saint-Paul en de rue Soeurs-de-<br />
Hasque hebben meestal winkels en boetieks op het gelijkvloers. Op de<br />
verdiepingen zijn vaak woningen, maar er is ook leegstand zichtbaar.<br />
De isometrie van het bouwblok toont goed de ‘muur’ van appartementen<br />
langs de rue Charles Magnette die beeldbepalend is voor het bouwblok.<br />
Er zijn ook enkele ‘tussenvormen’ te zien, dit zijn vaak nieuwere<br />
gebouwen die historische woningen vervangen. Deze nieuwe gebouwen<br />
houden meer rekening met de hoogte van de historische gebouwen.<br />
107
Figuur 84. Functies<br />
Dit kaartje geeft de functies op het<br />
geleijkvloers weer. Commerciële<br />
functies (donkergeel) overwegen<br />
maar ook horeca (lichtgeel)<br />
is aanwezig in het bouwblok.<br />
Het is belangrijk te vermelden<br />
dat de woonfunctie in het<br />
bouwblok verhoudingsgewijs<br />
de overhand heeft door de<br />
appartementsgebouwen.<br />
Figuur 85. Bebouwde ruimte<br />
Het volledige bouwblok is<br />
dichtgebouwd op enkele heel<br />
kleine koertjes na. Aan de<br />
noordzijde van het bouwblok staat<br />
een rij appartementsgebouwen.<br />
De west- en zuidzijde van het<br />
blok heeft lagere bouwtypologiën.<br />
108
Figuur 86. Ontsluiting<br />
De rue Charles Magnette is de<br />
grote gemotoriseerde as die<br />
het bouwblok ontsluit aan de<br />
noordzijde. Aan de andere zijden<br />
is er een voetgangerszone.<br />
Figuur 87. Ruimtelijke<br />
impressie<br />
Op dit 3D-beeld is de ‘muur’ van<br />
appartementsgebouwen duidelijk<br />
te zien. Langs de rue Saint-Paul<br />
staan historische woningen met<br />
een gelijkaardig gabariet.<br />
109
morfotypologisch <strong>onderzoek</strong> | Saint - Paul<br />
Doorsnede specifiek bouwblok<br />
Figuur 88. Doorsnede 01<br />
110
500m<br />
111
morfotypologisch <strong>onderzoek</strong> | Saint - Paul<br />
Doorsnede specifiek bouwblok<br />
Figuur 89. Doorsnede 02<br />
112
500m<br />
113
Figuur 90. Typologie<br />
114
morfotypologisch <strong>onderzoek</strong> | Saint - Paul<br />
Analyse typisch gebouw<br />
Het bouwblok huisvest twee heel verschillende bouwtypologiën. De<br />
appartementsgebouwen zijn rond de jaren 50 gebouwd, de herenhuizen<br />
zijn oudere 19de eeuwse gebouwen.<br />
Aan de grootte van de percelen zijn de huizen duidelijk te onderscheiden<br />
van de appartementen. Eén appartementsgebouw neemt de oppervlakte<br />
van drie à vier woningen in.<br />
De materialiteit van de gebouwen is ook typerend voor de<br />
typologieën; het herenhuis is volledig opgetrokken uit bakstenen; het<br />
appartementsgebouw uit beton. De gemeenschappelijke deler het<br />
gebruik van de gelijkvloerse verdieping. De commerciële invulling heeft<br />
te maken met de ligging in het centrum van <strong>Luik</strong>.<br />
115
morfotypologisch <strong>onderzoek</strong> | Saint - Paul<br />
Herenhuis Rue Saint Paul<br />
Figuur 91. Isometrie Herenhuis Rue Saint - Paul<br />
116
Figuur 92. Verdiep +3<br />
Figuur 93. Verdiep +2<br />
Figuur 94. Verdiep +1<br />
Figuur 95. Gelijkvloers<br />
Het huis in de rue Saint-Paul<br />
heeft twee verdiepingen en een<br />
zolderverdiep. Op het gelijkvoers<br />
is een handelszaak met magazijn.<br />
Erboven bevindt zich een<br />
woning die is opgedeeld over<br />
de verschillende bovenliggende<br />
verdiepingen. Op het eerste<br />
verdiep leefruimtes en keuken, op<br />
het tweede verdiep slaapkamers<br />
en onder het dak een zolder.<br />
117
morfotypologisch <strong>onderzoek</strong> | Saint - Paul<br />
Appartementsgebouw<br />
Figuur 96. Isometrie appartement<br />
118
Dit appartementsgebouw is in 1953 gebouwd, er zijn 20 appartementen, verdeeld over 8<br />
verdiepingen. Op het gelijkvloers zijn verschillende winkels gevestigd. In het midden van het<br />
gebouw is de toegang tot de trappenhal naar de appartementen.<br />
Het zevende verdiep is opgedeeld in twee grote appartementen met drie kamers. Centraal is de<br />
trappenhal met liftkoker.<br />
Figuur 97. Grondplan appartement<br />
Figuur 98. Grondplan appartement<br />
119
122
morfotypologisch <strong>onderzoek</strong> | Carré<br />
Yaëlle Jacobs<br />
Tijdens de middeleeuwen werd het oud historisch centrum van <strong>Luik</strong><br />
opgetrokken. Aan de hand van een fijnmazig netwerk en een serie aan<br />
bouwblokken werd het centrum vormgegeven. In de jaren 750 was<br />
het historisch centrum volledig omringd door zijarmen van de Maas<br />
en fungeerde het als eiland binnen de stad. Langszaamaan werden<br />
meer en meer kanalen overkapt en werd het centrum deel van de<br />
stad <strong>Luik</strong>. Ondanks de vele wijzigingen rondom dit bouwweefsel, werd<br />
het weefsel bijna onaangetast achtergelaten. De dag van vandaag<br />
herkennen we nog steeds het fijnmazig netwerk en de bouwblokken<br />
die in de middeleeuwen gebouwd werden. Een van de wijzigingen die<br />
wel opvallend is, is het dichtbouwen van de bouwblokken zelf. Het<br />
open binnengebied van de bouwblokken werd langzamerhand door<br />
verschillende kleinere constructies gevuld, tot het ongeveer volledig<br />
dichtgebouwd is. Ongeveer 90% van de binnengebieden zijn de dag<br />
van vandaag dichtgebouwd.<br />
Het fijnmazig netwerk rond de bouwblokken zorgt de dag van vandaag<br />
voor een natuurlijke aantrekkingskracht, waardoor het aangenaam<br />
vertoeven is binnen dit gebied.<br />
Opvallend aan dit gebied binnen de stad is dat het eigenlijk een grotere<br />
oppervlakte in beslag nam tijdens de middeleeuwen. In de jaren ‘70<br />
werd een groot deel van het middeleeuws bouwweefsel afgebroken en<br />
vervangen door hoogbouw en publieke ruimte die op schaal van de auto<br />
werd ontworpen.<br />
123
MORFORTYPOLOGISCH ONDERZOEK I Carré<br />
Historische evolutie bouwweefsel<br />
Figuur 99. Carré <strong>Luik</strong> (1830) Figuur 100. Carré <strong>Luik</strong> (1852)<br />
124
Figuur 101. Carré <strong>Luik</strong> (1880) Figuur 102. Carré <strong>Luik</strong> (2015)<br />
125
126
MORFORTYPOLOGISCH ONDERZOEK I Carré<br />
Analyse volledige wijk<br />
Vandaag de dag worden de twee wijken Carré en Pont d’île als<br />
hypercentrum van de stad <strong>Luik</strong> aanzien. De Carré-wijk wordt vooral<br />
gekenmerkt door de verscheidene bars en restaurants en wordt<br />
bestempeld als dé uitgaansbuurt van <strong>Luik</strong>. Pont d’île daarentegen staat<br />
bekend door de vele winkels en kledingszaken. In het algemeen wordt<br />
<strong>Luik</strong> gekenmerkt door zijn vele shoppingmogelijkheden. Dit wil de stad<br />
extra benadrukken door verschillende shoppingcentra op te trekken en<br />
de nadruk op de wijk Pont d’ïle te leggen.<br />
Deze twee wijken samen doet dienst als een voetgangerszone waar<br />
de bewoners en bezoekers kunnen ontsnappen aan de drukte van de<br />
infrastructuren die rondom het centrum gelegen zijn.<br />
Ondanks de natuurlijke aantrekkingskracht van dit fijnmazig netwerk,<br />
wordt de publieke ruimte vooral als verhard oppervlakte ingericht. Af<br />
en toe heeft men een boom ingeplant, maar volwaardige groenruimte<br />
ontbreekt in dit centrum. De publieke ruimte van dit bouwweefsel beperkt<br />
zich niet enkel tot de straten en pleinen maar wordt op verschillende<br />
plaatsen ook in de gebouwen binnen getrokken. Dit omdat de functies<br />
gelegen op het gelijkvloers aan de straten vaak publieksuitnodigende<br />
functies zijn. De verdiepen daarboven daarentegen worden vaak<br />
gebruikt als woning of staan gewoonweg leeg. Het percentage leegstand<br />
binnen deze zone is opmerkelijk hoger dan in andere delen van <strong>Luik</strong>.<br />
Dit zorgt ervoor dat er overdag een enorme passage is, maar vanaf de<br />
sluitingstijd van winkels het een hele doodse buurt wordt, waardoor de<br />
veiligheid sterk zal dalen tijdens de nachturen.<br />
127
Figuur 103. Bebouwde ruimte<br />
Doorheen de tijd werden de<br />
bouwblokken meer en meer<br />
dichtgebouwd. Ongeveer 90%<br />
van de totale ruimte van deze<br />
zone is bebouwd.<br />
Figuur 104. Publieke ruimte<br />
Het fijnmazig netwerk is een<br />
van de kenmerken dat stamt<br />
uit de middeleeuwen. De wijk<br />
is opgebouwd uit vele kleine<br />
steegjes.<br />
128
Figuur 105. Ontsluiting<br />
Deze wijk is een van de grootste<br />
voetgangerszones binnen <strong>Luik</strong>.<br />
Al de kleine smalle steegjes<br />
worden enkel binnen bepaalde<br />
uren gebruikt voor het laden en<br />
lossen van goederen. Rondom<br />
deze voetgangerszone bevindt<br />
zich een zware infrastructuur die<br />
ervoor zorgt dat het historisch<br />
centrum van zijn omgeving wordt<br />
afgesneden.<br />
Figuur 106. Ruimtelijke<br />
impressie<br />
De wijk is opgebouwd<br />
uit verschillende kleinere<br />
bouwblokken. Het bestaat<br />
uit een heel rechtlijnig, maar<br />
fijnmazig netwerk van straten. Het<br />
historisch weefsel dat afstamt uit<br />
de middeleeuwen werd vooral<br />
horizontaal bebouwd, waarbij<br />
de huizen nooit meer dan 4<br />
verdiepingen hebben.<br />
129
MORFORTYPOLOGISCH ONDERZOEK I Carré<br />
Doorsnede volledige wijk<br />
Figuur 107. Doorsnede 01<br />
46m 5m 44m 3.5m 32m 5.5m 38m 6m<br />
Boulevard de la Sauvenière<br />
Rue des Celestines<br />
Rue St. Jean en Isle<br />
Rue St. Adalbert<br />
Bergerue<br />
UITGEWERKT BOUWBLOK<br />
130
6m 41m 9m 125m<br />
Bergerue<br />
Rue des Dominicains<br />
Place de la Republique Française<br />
1250m<br />
131
MORFORTYPOLOGISCH ONDERZOEK I Carré<br />
Doorsnede volledige wijk<br />
Figuur 108. Doorsnede 02<br />
42m<br />
3.5m<br />
42m<br />
3.5m<br />
38m<br />
9m<br />
39m<br />
Boulevard de la Sauvenière<br />
Rue Tête de Boeuf<br />
Rue d’Amay<br />
Rue du Mouton Blanc<br />
132
27m<br />
82m<br />
5m<br />
71m<br />
Rue Vinâve d’île<br />
Rue Lulay des Fèbvres<br />
Rue de l’Université<br />
1250m<br />
133
134
MORFORTYPOLOGISCH ONDERZOEK I Carré<br />
Analyse specifiek bouwblok<br />
Binnen de zone van Carré en Pont d’île werd opzoek gegaan naar een<br />
bouwblok dat zowel bars, restaurants als kledingzaken etc bevatte. Er<br />
werd gekozen voor het bouwblok gekozen voor het bouwblok gelegen<br />
tussen Rue St. Alabert en Rue St. Jean en Isle. De scheiding tussen<br />
de wijken Carré en Pont d’île loopt dwars door dit bouwblok. Hierdoor<br />
treffen we een enorme hoeveelheid verschillende functies aan in het<br />
bouwblok, maar merken we ook op dat er enkele leegstaande panden<br />
voorkomen. De stad <strong>Luik</strong> probeert dit op een simpele manier op te<br />
lossen door het pand op te kopen, maar enkel de gevel te renoveren.<br />
Dit om te voorkomen dat het vanuit de straat er verkommerd kan uitzien.<br />
Het uitgekozen bouwblok is ook een typisch voorbeeld dat na het<br />
<strong>onderzoek</strong> uitgebreid kan worden naar de rest van de wijk. Zo is het<br />
een typisch middeleeuws bouwblok, waarbij de huizen redelijk klein<br />
zijn. Maar het is ook een bouwblok waarbij de open binnenruimte<br />
langzamerhand werd volgebouwd. Ook qua functies is het een typisch<br />
voorbeeld voor de rest van de wijk. Het gelijkvloers is wordt gebruikt<br />
door allerlei publieke functies, terwijl de verdiepingsvloeren een hele<br />
andere invulling krijgen. Sommige verdiepingsvloeren zijn een stuk<br />
van de winkel die op het gelijkvloers gelegen is, anderen worden<br />
gebruik als opslagruimte voor deze winkels, andere zijn ingevuld door<br />
appartementen en sommige verdiepingsvloeren staan gewoon leeg.<br />
135
136<br />
Figuur 109. Functies in de wijk
MORFORTYPOLOGISCH ONDERZOEK I Carré<br />
Analyse specifiek bouwblok<br />
Zoals al eerder vermeld werd, zijn er in de wijk van de Carré en Pont<br />
d’île enorm veel bars, restaurants en winkels aanwezig. Ook wanneer<br />
iemand daar rondloopt, heeft die direct het idee dat het een wijk is die<br />
voornamelijk uit publieke functies bestaat. Wanneer het dan eens effectie<br />
gemapped wordt, waar welke functie zich bevindt en hoeveel procent<br />
van het uitgekozen bouwblok nu ook effectief winkels of restaurantjes<br />
zijn, is het resultaat verrassend. De woonfunctie blijft nog altijd het meest<br />
voorkomen in dit bouwblok. Als tweede meest voorkomende functie zijn<br />
het inderdaad winkels. Gebruikers hebben vaak sneller de indruk dat<br />
er vooral publeike functies aanwezig zijn omdat zij voornamelijk op het<br />
gelijkvloers gelegen zijn. Niettemin zijn de drie tot vier verdiepingen<br />
gevuld met nog andere functies. Het feit dat al de publiekuitnodigende<br />
functies aan de straten gelegen zijn, geeft direct een heel aangenaam<br />
gevoel wanneer men door de straten van Carré en Pont d’île wandelt.<br />
Verrassend is wel dat de derde meest voorkomende ‘functie’ leegstand<br />
is. 13,5% de bewoonbare oppervlakte van dit bouwblok staat leeg en is<br />
aan het verkrotten. Aan Rue St. Jean en Isle staan zelfs drie volledige<br />
gebouwen leeg. Zelfs de beneden verdieping wordt niet gebruikt door<br />
een publieke functie.Andere leegstaande verdiepen zijn vooral de<br />
bovenste verdiepen.<br />
In het binnengebied van het bouwblok staan nog kleinere constructies<br />
die vaak ook gebruikt worden door de commerciële functie die zich op<br />
het gelijkvloers bevindt. Open ruimte of privé tuinen komen amper voor<br />
binnen dit bouwblok.<br />
137
MORFORTYPOLOGISCH ONDERZOEK I Carré<br />
Doorsnede specifiek bouwblok<br />
Figuur 110. Doorsnede 01<br />
138
500m<br />
139
MORFORTYPOLOGISCH ONDERZOEK I Carré<br />
Doorsnede specifiek bouwblok<br />
Figuur 111. Doorsnede 02<br />
140
500m<br />
141
142 Figuur 112. Analyse gebouw
MORFORTYPOLOGISCH ONDERZOEK I Carré<br />
Analyse typisch gebouw<br />
Binnen het stedelijk weefsel van de Carré en Pont d’île komen<br />
voornamelijk de typisch middeleeuwse huisjes voor. Ze grenzen direct<br />
aan de publieke ruimte waardoor er geen overgangszone is tussen de<br />
publieke straat en private woning. De huizen zijn over het algemeen<br />
klein en bevatten tussen de 3 en 4 verdiepen. Op 90% van de daken<br />
binnen dit stedelijk weefsel werd een zadeldak voorzien, waarbij de nok<br />
parallel georiënteerd is met de straat. Uitzonderlijk komen enkele platte<br />
daken voor.<br />
Langs de randen van elk bouwblok werd er in de middeleeuwen een rij<br />
huizen voorzien, waardoor er een open binnenruimte gecreëerd werd.<br />
Na meerder aanpassingen werd dit volgebouwd met constructies die<br />
meestal maar één verdiep hoog zijn. Hierdoor krijgen we in de huidige<br />
gebouwen een grotere oppervlakte op het gelijkvloers en een kleinere<br />
oppervlakte op de verdiepingsvloeren. Onder het zadeldak werd ervoor<br />
gezorgd dat ook dit nog een bruikbare en woonbare ruimte werd door<br />
de verdiepingsvloer iets te verlagen waardoor er nog een opstand van<br />
ongeveer één tot twee meter is tot het dak begint te hellen.<br />
Zoals eerder al duidelijk werd verschillen de functies binnen de<br />
gebouwen heel erg. Sommigen worden vooral gebruikt voor publieke<br />
functies zoals bijvoorbeeld winkels en restaurants, andere bevatten<br />
enkel woongelegenheden en sommige staan zelfs gewoon leeg.<br />
143
Figuur 113. Functies<br />
Figuur 114. Functies<br />
Figuur 115. Functies<br />
144
MORFORTYPOLOGISCH ONDERZOEK I Carré<br />
Analyse typisch gebouw<br />
De typische huisjes uit de middeleeuwen bevatten vandaar meerder<br />
functies. Hiernaast wordt er schematisch weergegeven hoe de meest<br />
voorkomende indelingen binnen het bouwblok aanwezig zijn. Opvallend<br />
is dat er wel een algemene regel geldt. Zo is het gelijkvloers altijd de<br />
hoogste verdieping en bevat deze het meeste de publieke functies. De<br />
hogergelegen verdiepen zijn lager en bevatten meestal de privatere<br />
functies.<br />
Mogelijkheid 01- Dit is de meest voorkomende combinatie, waarbij enkel<br />
op het gelijkvloers de publieke winkelfunctie aanwezig is. De hoger<br />
gelegen verdiepen zijn private woongelegenheden. Meestal worden de<br />
derde en vierde verdieping samengenomen als één woongelegenheid,<br />
wat dan een duplex wordt.<br />
Mogelijkheid 02- Dit is een typische combinatie voor het Carré gedeelte<br />
van dit bouwblok. Op het gelijkvloers en in 30% van de gevallen ook de<br />
eerste verdieping wordt een restaurant of bar georganiseerd. De hoger<br />
gelegen verdiepen staan heel vaak leeg. De stad <strong>Luik</strong> is zich bewust<br />
van dit probleem en probeert het voorlopig gewoon op te lossen door de<br />
leegstaande delen op te kopen en enkel de gevel te renoveren. Dit doen<br />
ze om het uitzicht vanop de straat te vrijwaren.<br />
Mogelijkheid 03 - Deze combinatie komt vooral voor in het Pont<br />
d’île gedeelte van het bouwblok. Zowel de gelijkvloers als de eerste<br />
verdieping wordt gebruikt als publieke winkelgelegenheid. De derde<br />
verdieping wordt gebruikt als opslag of werkplek van deze winkel en de<br />
bovenste verdieping wordt meestal als rommelzolder gebruikt of staat<br />
gewoonweg leeg.<br />
145
146<br />
Figuur 116. Analyse typisch huis
Figuur 117. Niveau +2 & +3<br />
Doordat de bovenste verdiepen<br />
als een duplex appartement<br />
werken, wordt het daggedeelte<br />
op verdieping +2 voorzien en het<br />
nachtdeelte op de 3e verdieping<br />
van het gebouw. Vooral de natte<br />
cel (badkamer werd vreemd<br />
geplaatst). Deze bevindt zich<br />
op de onderste verdieping van<br />
de duplex. Doordat het een<br />
appartement over twee verdiepen<br />
is, wordt de trap van +2 naar +3<br />
niet meer als een semi-publieke<br />
trap gezien, waarvan iedereen in<br />
het gebouw gebruik mag maken.<br />
De bewoners van de duplex<br />
gaan dit op een manier toch<br />
toe-eigenen door bijvoorbeeld op<br />
verdieping +2 in de hal jassen te<br />
hangen en schoenen te plaatsen.<br />
Figuur 118. Niveau +1<br />
Op verdieping +1 werd<br />
1 appartement ingericht.<br />
Opmerkelijk is dat het<br />
daggedeelte vooraan aan<br />
de straatkant gelegen is. Het<br />
nachtgedeelte werd achteraan<br />
geplaatst.<br />
Figuur 119. Gelijkvloers<br />
Van de gelijkvloers is een groot<br />
deel ingenomen door een<br />
publieke winkelfunctie. Men werkt<br />
met een dubbele deur, zodat de<br />
bewoners van het gebouw toch<br />
nog een private hal hebben en<br />
niet iedereen zomaar hun trap<br />
kan op gaan.<br />
147
BRONNEN I Figuren<br />
[Figuur 01] Parc d’Avroy (1830)<br />
[Figuur 02] Parc d’Avroy (1852)<br />
[Figuur 03] Parc d’Avroy (1880)<br />
[Figuur 04] Parc d’Avroy (2015)<br />
[Figuur 05]<br />
[Figuur 06]<br />
[Figuur 07]<br />
[Figuur 08]<br />
[Figuur 09]<br />
[Figuur 10]<br />
[Figuur 11]<br />
[Figuur 12]<br />
[Figuur 13]<br />
[Figuur 14]<br />
[Figuur 15]<br />
[Figuur 16]<br />
[Figuur 17]<br />
[Figuur 18]<br />
Bebouwde ruimte (Google Earth, eigen verwerking, Ellen)<br />
Publieke ruimte (Google Earth, eigen verwerking, Ellen)<br />
Ontsluiting(Google Earth, eigen verwerking, Ellen)<br />
Ruimtelijke impressie (Google Earth, eigen verwerking, Ellen)<br />
Doorsnede 01 (eigen materiaal, Ellen)<br />
Doorsnede 02 (eigen materiaal, Ellen)<br />
Functies (Google Earth, eigen verwerking, Ellen)<br />
Functies straatbeeld (Google Earth, eigen verwerking, Ellen)<br />
Ontsluiting (Google Earth, eigen verwerking, Ellen)<br />
Binnengebied (Google Earth, eigen verwerking, Ellen)<br />
Doorsnede 01 (eigen materiaal, Ellen)<br />
Doorsnede 02 (eigen materiaal, Ellen)<br />
Appartement (eigen materiaal, Ellen)<br />
Rijhuis (eigen materiaal, Ellen)<br />
[Figuur 19] Jaren ‘70 (1830)<br />
[Figuur 20] Jaren ‘70 (1852)<br />
[Figuur 21]<br />
[Figuur 22]<br />
[Figuur 23]<br />
Jaren ‘70 (1880)<br />
Jaren ‘70 (2015)<br />
Bebouwde ruimte (Google Earth, eigen verwerking, Nele)<br />
148
Publieke ruimte (Google Earth, eigen verwerking, Nele)<br />
Ontsluiting (Google Earth, eigen verwerking, Nele)<br />
Ruimtelijke impressie (Google Earth, eigen verwerking, Nele)<br />
Doorsnede 01 (eigen materiaal, Nele)<br />
Doorsnede 02 (eigen materiaal, Nele)<br />
Functies (Google Earth, eigen verwerking, Nele)<br />
Onbebouwde ruimte (Google Earth, eigen verwerking, Nele)<br />
Ontsluiting (Google Earth, eigen verwerking, Nele)<br />
Ruimtelijke impressie (Google Earth, eigen verwerking, Nele)<br />
Doorsnede 01 (eigen materiaal, Nele)<br />
Doorsnede 02 (eigen materiaal, Nele)<br />
Uitgewerkte woningen (eigen materiaal, Nele)<br />
Snede appartementsblok (eigen materiaal, Nele)<br />
Volume appartementsgebouw (eigen materiaal, Nele)<br />
Volume verdiepingen (eigen materiaal, Nele)<br />
Uitgewerkte verdieping (eigen materiaal, Nele)<br />
Grondplan (eigen materiaal, Nele)<br />
Circulatie (eigen materiaal, Nele)<br />
Functies (eigen materiaal, Nele)<br />
Wonen (eigen materiaal, Nele)<br />
Snede herenhuis (eigen materiaal, Nele)<br />
Volume huis (eigen materiaal, Nele)<br />
Volume verdiepingen (eigen materiaal, Nele)<br />
Indeling verdiepingen (eigen materiaal, Nele)<br />
Grondplan 0 (eigen materiaal, Nele)<br />
[Figuur 24]<br />
[Figuur 25]<br />
[Figuur 26]<br />
[Figuur 27]<br />
[Figuur 28]<br />
[Figuur 29]<br />
[Figuur 30]<br />
[Figuur 31]<br />
[Figuur 32]<br />
[Figuur 33]<br />
[Figuur 34]<br />
[Figuur 35]<br />
[Figuur 36]<br />
[Figuur 37]<br />
[Figuur 38]<br />
[Figuur 39]<br />
[Figuur 40]<br />
[Figuur 41]<br />
[Figuur 42]<br />
[Figuur 43]<br />
[Figuur 44]<br />
[Figuur 45]<br />
[Figuur 46]<br />
[Figuur 47]<br />
[Figuur 48]<br />
149
[Figuur 49]<br />
[Figuur 50]<br />
[Figuur 51]<br />
[Figuur 52]<br />
[Figuur 53]<br />
[Figuur 54]<br />
[Figuur 55]<br />
[Figuur 56]<br />
[Figuur 57]<br />
[Figuur 58]<br />
[Figuur 59]<br />
Grondplan +1 (eigen materiaal, Nele)<br />
Grondplan +2 (eigen materiaal, Nele)<br />
Grondplan +3 (eigen materiaal, Nele)<br />
Grondplan 0 (eigen materiaal, Nele)<br />
Grondplan +1 (eigen materiaal, Nele)<br />
Grondplan +2 (eigen materiaal, Nele)<br />
Grondplan +3 (eigen materiaal, Nele)<br />
Grondplan 0 (eigen materiaal, Nele)<br />
Grondplan +1 (eigen materiaal, Nele)<br />
Grondplan +2 (eigen materiaal, Nele)<br />
Grondplan +3 (eigen materiaal, Nele)<br />
[Figuur 60] Chiroux (1830)<br />
[Figuur 61] Chiroux (1852)<br />
[Figuur 62] Chiroux (1880)<br />
[Figuur 63] Chiroux (2015)<br />
[Figuur 64]<br />
[Figuur 65]<br />
[Figuur 66]<br />
[Figuur 67]<br />
[Figuur 68]<br />
[Figuur 69]<br />
[Figuur 70]<br />
[Figuur 71]<br />
[Figuur 72]<br />
[Figuur 73]<br />
Bebouwde ruimte (Google Earth, eigen verwerking, Dimitri)<br />
Publieke ruimte (Google Earth, eigen verwerking, Dimitri)<br />
Ontsluiting (Google Earth, eigen verwerking, Dimitri)<br />
Ruimtelijke impressie (Google Earth, eigen verwerking, Dimitri)<br />
Doorsnede 01 (eigen materiaal, Dimitri)<br />
Doorsnede 02 (eigen materiaal, Dimitri)<br />
Functies (eigen materiaal, Dimitri)<br />
Doorsnede 01 (eigen materiaal, Dimitri)<br />
Doorsnede 02 (eigen materiaal, Dimitri)<br />
Analyse gebouw (eigen materiaal, Dimitri)<br />
150
Saint - Paul (1830)<br />
Saint - Paul (1852)<br />
Saint - Paul (1880)<br />
Saint - Paul (2015)<br />
Bebouwde ruimte (Google Earth, eigen verwerking, Stijn)<br />
Publieke ruimte (Google Earth, eigen verwerking, Stijn)<br />
Ontsluiting (Google Earth, eigen verwerking, Stijn)<br />
Ruimtelijke impressie (Google Earth, eigen verwerking, Stijn)<br />
Doorsnede 01 (eigen materiaal, Stijn)<br />
Doorsnede 02 (eigen materiaal, Stijn)<br />
Functies (Google Earth, eigen verwerking, Stijn)<br />
Bebouwde ruimte (Google Earth, eigen verwerking, Stijn)<br />
Ontsluiting (Google Earth, eigen verwerking, Stijn)<br />
Ruimtelijke impressie (Google Earth, eigen verwerking, Stijn)<br />
Doorsnede 01 (eigen materiaal, Stijn)<br />
Doorsnede 02 (eigen materiaal, Stijn)<br />
Bouwblok (eigen materiaal, Stijn)<br />
Typologie (eigen materiaal, Stijn)<br />
Verdiep +3 (eigen materiaal, Stijn)<br />
Verdiep +2 (eigen materiaal, Stijn)<br />
Verdiep +1 (eigen materiaal, Stijn)<br />
Gelijkvloers (eigen materiaal, Stijn)<br />
Isometrie appartement (eigen materiaal, Stijn)<br />
Grondplan appartement (eigen materiaal, Stijn)<br />
Grondplan appartement (eigen materiaal, Stijn)<br />
[Figuur 74]<br />
[Figuur 75]<br />
[Figuur 76]<br />
[Figuur 77]<br />
[Figuur 78]<br />
[Figuur 79]<br />
[Figuur 80]<br />
[Figuur 81]<br />
[Figuur 82]<br />
[Figuur 83]<br />
[Figuur 84]<br />
[Figuur 85]<br />
[Figuur 86]<br />
[Figuur 87]<br />
[Figuur 88]<br />
[Figuur 89]<br />
[Figuur 90]<br />
[Figuur 91]<br />
[Figuur 92]<br />
[Figuur 93]<br />
[Figuur 94]<br />
[Figuur 95]<br />
[Figuur 96]<br />
[Figuur 97]<br />
[Figuur 98]<br />
151
[Figuur 99] Carré <strong>Luik</strong> (1830)<br />
[Figuur 100] Carré <strong>Luik</strong> (1852)<br />
[Figuur 101]<br />
[Figuur 102]<br />
[Figuur 103]<br />
[Figuur 104]<br />
[Figuur 105]<br />
[Figuur 106]<br />
[Figuur 107]<br />
[Figuur 108]<br />
[Figuur 109]<br />
[Figuur 110]<br />
[Figuur 111]<br />
[Figuur 112]<br />
[Figuur 113]<br />
[Figuur 114]<br />
[Figuur 115]<br />
[Figuur 116]<br />
[Figuur 117]<br />
[Figuur 118]<br />
[Figuur 119]<br />
Carré <strong>Luik</strong> (1880)<br />
Carré <strong>Luik</strong> (2015)<br />
Bebouwde ruimte (Google Earth, eigen verwerking, Yaëlle)<br />
Publieke ruimte (Google Earth, eigen verwerking, Yaëlle)<br />
Ontsluiting (Google Earth, eigen verwerking, Yaëlle)<br />
Ruimtelijke impressie (Google Earth, eigen verwerking, Yaëlle)<br />
Doorsnede 01 (eigen materiaal, Yaëlle)<br />
Doorsnede 02 (eigen materiaal, Yaëlle)<br />
Functies in de wijk (eigen materiaal, Yaëlle)<br />
Doorsnede 01 (eigen materiaal, Yaëlle)<br />
Doorsnede 02 (eigen materiaal, Yaëlle)<br />
Analyse gebouw (eigen materiaal, Yaëlle)<br />
Functies (eigen materiaal, Yaëlle)<br />
Functies (eigen materiaal, Yaëlle)<br />
Functies (eigen materiaal, Yaëlle)<br />
Analyse typisch huis (eigen materiaal, Yaëlle)<br />
Grondplan niveau +2 & +3 (eigen materiaal, Yaëlle)<br />
Grondplan niveau +1 (eigen materiaal, Yaëlle)<br />
Grondplan gelijkvloers (eigen materiaal, Yaëlle)<br />
152
BRONNEN I Boekbronnen<br />
Charlier, S. & Moor, T. (2014). Guide architecture moderne et contemporaine<br />
1895-2014 Liège. Mardaga & Cellule Architecture de la Fédération Wallonie-<br />
Bruxelles 2014, 70-71.<br />
Charlier, S. & Moor, T. (2014). Guide architecture moderne et contemporaine<br />
1895-2014 Liège. Mardaga & Cellule Architecture de la Fédération Wallonie-<br />
Bruxelles 2014, 70-71.<br />
Flouquet, P.L. (1967). Résidence Georges Simenon. La maison 2- revue<br />
mensuelle d’architecture de décoration et d’art ménager, 23 (2), 44-46.<br />
[Bron 01]<br />
[Bron 02]<br />
[Bron 03]<br />
BRONNEN I Internet<br />
Warzee, C., 2015. Histoires de Liège. [Weblog]. Available at: http://<br />
histoiresdeliege.skynetblogs.be/tag/meuse [Accessed november 2015].<br />
[Bron 01]<br />
BRONNEN I Hoorcollege<br />
Wuytack, K. (2015, september - december). Introductie Studio met bijhorend<br />
leespakket. [niet gepubliceerde cursus]. KULeuven Faculteit Stedenbouw en<br />
Ruimtelijke Planning campus Gent.<br />
[Bron 01]<br />
153