2016-2017_Masterproef_Coen Nele_Samenvattende nota

Op weg naar een andere
manier van wonen?
De woonwensen bij kinderen en jongeren
Nele Coen
Samenvaende nota
Masterproef: Master Stedenbouw en Ruimtelijke Planning Gent 2016-2017

Op weg naar een andere
manier van wonen?
De woonwensen bij kinderen en jongeren
Nele Coen
Promotor: Pascal De Decker
Copromotor: Griet Hanegreefs
Masterproef:
Master Stedenbouw en Ruimtelijke
Planning Gent 2016-2017
Gepubliceerd op 4 juni
2017 als onderdeel van het
masterproefonderzoek van master
Stedenbouw en Ruimtelijke Planning
2016-2017
Dit document is de synthese van
het onderzoek dat ik voerde tot het
behalen van het masterdiploma
Stedenbouw en Ruimtelijke Planning
aan de KU Leuven - Faculteit
Architectuur Campus Sint-Lucas.

Inleiding
Het ‘ideale’ huis dat alles heeft wat men maar
wensen kan, wie droomt er niet van.
Iedereen heeft wel een beeld van hoe zijn of haar
toekomstige huis eruit kan zien, bij de ene persoon is
dit beeld al realistischer dan bij de andere, zo ook bij
kinderen en jongeren.
Kinderen en jongeren beschikken vaak over een
eindeloze fantasiewereld, maar hoe zien zij hun
toekomstige woning? Is dit een rijwoning, een villa
op het platteland of een kasteel waar draken en
ridders of prinsessen wonen?
Naarmate we ouder worden komen we op
verschillende manieren in aanraking met wonen.
Hierdoor gaan we anders nadenken over het thema.
Veranderd dit de woonwens naarmate kinderen en
jongeren ouder worden of blijft deze hetzelfde?
Na deze vragen is tot volgende onderzoeksvraag
gekomen:
‘Wordt het dominante woonmodel van de
Vlaming gereproduceerd bij onderzoek onder
kinderen en jongeren?’
Met deze onderzoeksvraag als basis, zal nagegaan
worden welk beeld kinderen en jongeren hebben
rond hun toekomstige woning in vergelijking met
hun huidige woning.
Het onderzoek vond plaats in de gemeente Aalst
en haar deelgemeenten, Hofstade, Gijzegem,
Herdersem, Moorsel, Baardegem, Erembodegem,
Nieuwerkerken en Meldert.
Aan de hand van de gekozen doelgroep, kinderen
en jongeren tussen de zes en achttien à twintig jaar,
werden lagere en middelbare scholen gecontacteerd.
Figuur 1. Aanduiding scholen - Gemeente Aalst (Bron: Eigen kaart)
4 Coen Nele _ Op weg naar een andere manier van wonen _ Woonwensen bij kinderen en jongeren

Theoretisch kader
Vlaamse woonmodel
Het kenmerkende Vlaamse woonmodel is mede
mogelijk gemaakt door de specifieke ruimtelijke
ordening die geldig is in Vlaanderen. De
ééngezinswoning, liefst een open bebouwing en
landelijk gelegen, blijft domineren in het Vlaamse
landschap. (De Decker, 2015) Dit woonbeeld zit
reeds enige jaren ingeprent bij de Vlamingen dat zij
het huidige woonmodel als de standaard gaan zien
zijn.
Zo goed als iedereen kent het spreekwoord ‘een
baksteen in de maag hebben’ of de variant ‘met
een baksteen in de maag geboren worden’. De
gemiddelde Vlaming is op geen betere manier te
beschrijven, als het op wonen aankomt dan met dit
spreekwoord.
Figuur 2. Toegangspoorten en concentratiezones in Vlaanderen zijn goed
verbonden en internationaal ingebed (Bron: (Ruimte Vlaanderen, 2016))
Aanpak overheid
De overheid wil dit typische woonmodel aanpakken Het netwerk dat zal ontstaan, bevat verschillende
en zo het sterk verstedelijkte Vlaanderen veranderen. karakteristieken van een nederzettingsstructuur,
De stad moet aantrekkelijk worden om te wonen, zoals woon-, werk- en verblijfsmilieus. Naast
zowel voor jongeren, alleenstaanden, als voor deze elementen mogen de landschappelijke
gezinnen en oudere mensen.
karakteristieken niet vergeten worden. Elk locatie is
Het globale idee bestaat er uit de toekomstige ten slotte uniek.
ruimtelijke ontwikkelingen en groei te sturen door
middel van een veerkrachtig en polycentrisch
stedelijk systeem.
De basis voor dit systeem zullen de openbaarvervoerknooppunten,
de verzorgende steden en de
(samenwerkende) stedelijke regio’s zijn. Hiermee
moet de levenskwaliteit binnen de netwerken
hoog blijven, het ruimtelijk rendement verhogen
en de concurrentiepositie en de territoriale cohesie
versterken. (Ruimte Vlaanderen Departement Omgeving, 2017)
Verschillende ruimtelijke verdeelvraagstukken zullen
op schaal van de stadsregio uitgewerkt / opgenomen
moeten worden. Het al dan niet polycentrisch,
stedelijk systeem waarmee gewerkt zal worden,
bestaat uit een netwerk van steden en dorpen die
verbonden worden door een vervoersnetwerk en
andere functionele relaties (Figuur 2) (zoals digitale
informatiestromen of socio-economische relaties vb.
pendel, (arbeids-)migratie).
Coen Nele _ Op weg naar een andere manier van wonen _ Woonwensen bij kinderen en jongeren
5

Bestaande onderzoeken
Er zijn drie grote onderzoeken waaruit informatie
uitgehaald werd voor het onderzoek naar de
woonwensen bij kinderen en jongeren, namelijk:
- De doctoraatsstudie van Sven De Visscher die
focust op de sociaalpedagogische betekenis van de
woonomgeving;
- Het onderzoek naar de woonwensen van +
35-jarigen, dat gebundeld is in het boek ‘De Geest
van Suburbia’ van Bruno Meeus, Pascal De Decker en
Bart Claessens;
- Een studie van Dr. A. Verhetsel, Dr. F. Witlox en
N. Tierens en de Universiteit Antwerpen, waarbij
gekeken is naar woonsituatie, woonwensen en
woonbehoeften van jongeren in Vlaanderen.
De relatie stad en platteland en het bekijken van de
woonomgeving zou al een goed begin zijn, maar ook
het betrekken van kinderen bij het ontwikkelen van
de publieke omgeving is van belang.
Het tweede grote onderzoek dat aangehaald
wordt: ‘De geest van Suburbia’. (Meeus, De Decker, &
Claessens, 2013) Dit onderzoek spitst zich toe op de
suburbanisatie van Vlaanderen, de relatie tussen
stad en platteland, maar tevens de redenen en
factoren die personen beïnvloeden, (+35-jarigen)
waarom ze net op die bepaalde locatie wel of niet
willen wonen, hun woonverhaal/pad.
Voor dit onderzoek kan besloten worden dat de
meningen rond stedelijk wonen sterk verdeeld zijn.
Voor de ene is het een voorrecht om in de stad te
kunnen wonen en vertellen hier met een zekere
fierheid over. Terwijl andere er niet willen aan
herinnerd of willen aan denken ooit in de stad te
wonen. Deze laatste groep heeft vaak een negatief
beeld van de stad, een stad met problemen, vuil,
lawaai, migranten, … Het suburbane gebied waarin
zij wonen, zien ze als een uitgezuiverde versie van
de stad. Migranten en arme klassen kunnen het vaak
niet betalen om in suburbane gebieden te wonen en
blijven in de stad. (Meeus, De Decker, & Claessens, 2013)
Het eerste onderzoek is van De Visscher. Hij stelt
vast dat in de pedagogiek de woonomgeving
amper onderzocht wordt, ondanks dat deze de
kinderen en jongeren wel beïnvloed. Het huidige
pedagogisch onderzoek kan gesitueerd worden
binnen drie traditionele milieus: de opvoeding
in gezin, de school en de ‘vrije jeugdvorming’.
Dit fenomeen wordt de ‘institutionele driehoek’
genoemd (Rasmussen, 2004). De Visscher (2008)
heeft echter niet de bedoeling om in de ruimte
pedagogische interventies te maken die de ruimte
‘kindvriendelijk’ of meer ‘pedagogisch verantwoord’
maken. Het toevoegen van een vierde milieu, de
woonomgeving, in pedagogisch onderzoek heeft
de bedoeling om de rol van de woonomgeving
in de opvoeding en de socialisatie van kinderen,
pedagogisch te kunnen reflecteren. De Visscher
(2008) merkt wel op dat in jeugdonderzoek en
beleid, de woonomgeving en de publieke ruimte
van kinderen aan bod komt. De manieren waarop
deze voorkomen kunnen onderverdeeld worden in
drie onderzoeksmethoden, namelijk: ontwerpend,
sociaalecologisch en belevingsonderzoek.
Deze drie benaderingen vertrekken allemaal vanuit
het standpunt van het kind, met als hoofddoel: ‘Hoe
kan het kind zich op de beste manier ontplooien?
Op welke manier leert het kind het meest?’
Er kan uit het onderzoek van De Visscher besloten
worden dat er op vlak van wat men kinderen leert
over de woonomgeving nog veel verandering
mogelijk is.
lichtinval.
6 Coen Nele _ Op weg naar een andere manier van wonen _ Woonwensen bij kinderen en jongeren
Het derde onderzoek/studie waaraan het thema van
deze thesis gelijkend is, is: ‘Jongeren en wonen:
Een studie naar de woonsituatie, woonwensen en
woonbehoeften van jongeren (tot en met 18 jaar) in
Vlaanderen’. Een studie uitgevoerd door Prof. Dr. A.
Verhetsel, Prof. Dr. F. Witlox en N. Tierens.
De aanleiding van het onderzoek ‘jongeren en
wonen’ kan terug gevonden worden bij drie
maatschappelijke en politieke gebeurtenissen: (1)
het Vlaams Kinderrechtenbeleid, (2) de problematiek
van de stadsvlucht en (3) het Vlaamse woonbeleid.
Het woonbeeld dat na dit onderzoek naar boven
kwam, is dat van de is de grote eengezinswoning met
voldoende comfort en een tuin. Elementen die er
bijkomen voor de twaalfjarigen is vaak het zwembad,
de achttienjarigen zijn reeds iets realistischer en
willen voornamelijk comfort, privacy en voldoende

Vooronderzoek kranten
De woonomgeving moet voor beide groepen een
rustige omgeving zijn, met veel groen, geen vuil op
straat, weinig of geen verkeer en weinig criminaliteit.
Opmerkelijk is wel dat een achttienjarige
ontspanningsmogelijkheden, openbaar vervoer en
parkeergelegenheid zeer belangrijk vinden in hun
omgeving. Twaalfjarigen denken voornamelijk aan
voldoende speelmogelijkheden, (verkeers)veiligheid
en hun toekomstige huis dicht tegen de huidige
woning.
Er kan besloten worden dat de woonwensen bij
kinderen en jongeren op zich niet zo veel verschillen.
Er is een verschuiving van (zeer) fantasierijke
woonbeelden van twaalfjarigen naar meer
realistische beelden van de achttienjarige. Ondanks
deze verschuiving in de voorstelling ervan, blijft het
basis idee van de alleenstaande woning die landelijk
gelegen is, overeind. Het Vlaamse woonmodel wordt
dus verder doorgezet in de volgende generatie.
Kinderen en jongeren reproduceren wat ze rond hen
zien.
“Samengevat luiden de eerder conservatieve
woonwensen dus als volgt:
De meeste jongeren willen later een grote
eengezinswoning met voldoende comfort
en met een tuin. Hierbij speelt de prijs van de
woning ook een belangrijke rol.
Deze woning moet bovendien gelegen zijn in
een landelijke, rustige, groene,
(verkeers)veilige en propere omgeving waar
voldoende sociaal contact is.”
(Verhetsel, Witlox, & Tierens, 2003)
Vooraleer aan het eigenlijke onderzoek gestart werd,
is er een vooronderzoek naar woningen in kranten
gebeurd. De woonbijlages van De Standaard, Het
Laatste Nieuws en Het Nieuwsblad werden met
elkaar vergeleken aan de hand van verschillende
categorieën op inhoudelijk en vormelijk vlak.
De onderzoeksvraag die gesteld werd, was of wonen
op een verschillende manier wordt voorgesteld (in
de kranten). Het antwoord hierop kan bondig: “Nee’.
Er kan geconcludeerd worden dat de verschillende
artikels los van de vormgeving toch wel veel
gelijkenissen hebben.
Er is niet één bepaalde soort woning die
oververtegenwoordigd is in de kranten, er komen
verschillende types aan bod. Op deze manier
zien kinderen en jongeren al dan niet bewust,
verschillende woningen voorbijkomen, indien zij niet
zelf de krant zullen nemen en deze lezen.
In het onderzoek werd eerder op een objectieve
manier, gekeken naar hoe wonen wordt voorgesteld
in de krant, dan wel hoe kinderen en jongeren dit in
de krant zullen lezen.
Door de voorstelling van deze veelzijdige woningen,
nieuwbouw en verbouwing, gelegen in de stad,
rand en landelijk, komen kinderen en jongeren in
aanraking met woningen, locaties, stijlen, … waar ze
in eerste instantie misschien niet aan zouden denken.
Op deze manier zullen bepaalde clichébeelden rond
wonen misschien aangepast worden of veranderen.
Figuur 4. Modernisme in de overtreffende trap (Eeckhout, 2016)
Figuur 3. Flexibel maatpak (Van Horne, 2016)
Figuur 5. Buitenbeentje (Cocquyt, Buitenbeentje , 2016)
Coen Nele _ Op weg naar een andere manier van wonen _ Woonwensen bij kinderen en jongeren
7

Onderzoek via scholen
Om een zo breed mogelijk aantal kinderen en
jongeren aan te spreken, werd er besloten om
net zoals bij het onderzoek van Verhetsel (2003),
via scholen te werken. Op deze manier werden
kinderen en jongeren bereikt die je op straat,
sportverenigingen of online niet zou kunnen
aanspreken en ontstaat er een verscheidenheid van
achtergronden van leerlingen.
In eerste instantie is geprobeerd om in elke
deelgemeente één school te vinden die wilde
deelnemen aan het onderzoek. Dit bleek niet zo
eenvoudig, omdat niet alle scholen een deelname
zagen zitten.
Uiteindelijk namen zes lagere scholen en acht
middelbare scholen deel aan het onderzoek, hetzij
via de school zelf of via de online vragenlijst.
Van de zes lagere scholen zijn er twee in het centrum
van Aalst gevestigd, De Notelaar en Sint-Jozefscollege
Eikstraat. De overige deelnemende lagere scholen
bevonden zich in de deelgemeenten, VBS De Vlieger
in Hofstade, VBS De Stip in Erembodegem, VBS Sint-
Vincentius Instituut in Gijzegem en GO! Basisschool
Faluintjes in Moorsel.
Lokeren
Vosselaar
Zele
Overmere
Berlare
Dendermonde
Opdorp
Wichelen
Lebbeke
Gijzegem
Wieze
Lede
Oordegem Papegem
Erondegem
Vlierzele
Erpe
Hofstade
Aalst
Herdersem
Opwijk
Moorsel
Droeshout
Baardegem
Meldert
Burst
Nieuwerkerken
Kerksken
Haaltert
Erembodegem
Affligem
Teralfene
Denderleeuw
Essene
Asse
Zellik
Heldergem
Denderhoutem
Iddergem
Liedekerke
Ternat
Nederhasselt
Aspelare
Outer
Ninove
Dilbeek
Onkerzele
Lieferinge
Wervik
Vollezele
Herne
Figuur 6. Woonplaats jongeren schoolgaand in Aalst (Bron: Eigen kaart)
8 Coen Nele _ Op weg naar een andere manier van wonen _ Woonwensen bij kinderen en jongeren

Voor de middelbare scholen namen volgende scholen
uit het centrum van Aalst deel, Academie voor
Beeldende Kunsten Aalst, Sint-Maartens Instituut,
Lyceum, Atheneum, Sint-Jozefscollege, Dames van
Maria en Dames van Maria Handel, Technisch en
Beroepsonderwijs. Voor de deelgemeenten was dit
de middelbare school Sint-Vincentius Instituut in
Gijzegem.
De lagere scholen zorgden voor een aantal van
323 antwoorden, de middelbare scholen voor 192
antwoorden.
Door het onderzoek te voeren in samenwerking
met de school, zat er voor de leerlingen een lichte
verplichting achter. Hierdoor werd een bepaalde
hoeveelheid antwoorden bereikt. Al bleef het geen
verplichting voor de leerkrachten en de kinderen om
deel te nemen aan het onderzoek.
Grembergen
Overmere
Berlare
Appels
Dendermonde
Oudegem
Wichelen Schoonaarde
DenderbelleLebbeke
Mespelare
Gijzegem
Wieze
Lede
Hofstade
Herdersem
Moorsel
Aalst
Baardegem
Letterhoutem
Sint-Lievens-Houtem
Erpe
Bambrugge
Nieuwerkerken
Erpe-Mere
Haaltert
Erembodegem
Welle
Meldert
Affligem
Essene
Asse
Herzele
Brussel
Figuur 7.
Woonplaats kinderen (Bron: Eigen kaart)
Coen Nele _ Op weg naar een andere manier van wonen _ Woonwensen bij kinderen en jongeren
9

Hypothese toekomstige woningen
Het beeld dat we hebben van jongens en meisjes,
bestaan heel vaak uit clichés. Een (roze) veilige
prinsessenwereld voor meisjes en een (blauwe)
stoere ridderwereld met draken en monsters voor
jongens. Willen sommige meisjes ook niet eens
vechten tegen draken en monsters en willen jongens
niet in een mooi versierd kasteel wonen? Is hun
toekomstige, ‘ideale’ woning echt een kasteel?
Verwacht wordt dat naarmate kinderen ouder
worden, hun woonbeeld realistischer wordt. Hun
fantasie over wonen is aangepast/vervaagt door
hun leefomgeving en de gebeurtenissen rond hen.
(Gruson, Onbekend)
Zo verwachten we van een twaalfjarige een andere
toekomstige woning, dan een zesjarige met een
kasteel. Is dit de gigantische villa met zwembad of
toch wat anders?
De toekomstige woningen van jongeren verschillen
van de toekomstige woningen van kinderen, in de
mate dat er minder of geen fantasie elementen
aanwezig zijn. Het minder aanwezig zijn van fantasie
elementen houdt echter niet in dat het woonbeeld
van de jongeren realistisch is, zo zullen de elementen
en functies die in de woning en de buurt aanwezig
moeten zijn wel bestaan. De haalbaarheid van deze
verschillende elementen is een andere vraag.
Vermoedelijk zal er naarmate de jongeren ouder
worden, de woonwensen realistischer en in een
zekere mate meer haalbaar worden.
De jongeren met een onrealistische kijk kiezen
voor grote woningen met zwembaden en allerlei
luxueuze interieurs en materialen. Ze spiegelen zich
aan de grote super sterren met gigantische villa’s die
uitgebreid getoond worden in tv-programma’s. Dit
zien we ook bij de kinderen terug komen.
Figuur 8. Toekomstige woning - Jinne - 7 jaar (Bron: (Jinne, 2016)) Figuur 9. Toekomstige woning - Maud - 10 jaar (Bron: (Maud, 2017))
Voor de plaats waar kinderen willen wonen, kan er
niet een locatie aangeduid worden, net zoals dit
niet bij volwassenen mogelijk is. Vermoedelijk zullen
kinderen in de buurt willen blijven wonen van waar
ze nu wonen, omdat ze deze plaats goed kennen en
de meeste vriendjes en vriendinnetjes in de buurt
wonen. Andere locaties waar ze willen wonen zijn
vermoedelijk buurten waar familieleden wonen of
plaatsen die ze bezochten of op vakantie geweest
zijn.
Ondanks de realistische kijk die sommige jongeren
hebben rond hun woning, is bij de meesten onder
hen de locatie waar deze woning zal gelegen zijn,
nog steeds aan de stadsrand of landelijk. Zolang
hun woning bij de maar niet in het stadscentrum
staat. Sommige jongeren zien het echter verder
dan het landelijke gebied in Vlaanderen en zien hun
toekomstige woning ergens in het buitenland staan.
Net zoals bij de kinderen zal de locatie bij de jongeren
een bepaalde betekenis hebben voor hen.
10 Coen Nele _ Op weg naar een andere manier van wonen _ Woonwensen bij kinderen en jongeren

Vlaamse woonmodel tot in de eeuwigheid?
Met bovenstaande hypotheses in gedachten blijft
het huidige Vlaamse woonmodel bestaan. De grote
eengezinswoning, die het liefst landelijk gelegen is,
blijft op nummer één als de “ideale” woning. Op
deze manier is de reproductie van het woonmodel
reeds ingezet voor de volgende generatie.
De huidige open ruimte wordt verder aangesneden
voor de vele alleenstaande woningen die landelijk
moeten gelegen zijn. Velen lijken te vergeten dat als
iedereen zijn eigen stukje natuur en weidse uitzicht
wil er niet veel natuur meer overblijft. De denkwijze
rond wonen en de locatie waar we willen wonen, zal
moeten veranderen.
Figuur 10. Crisis in de Nevelstad? (Bron: Lectrr & Denayer, 2013)
Bestaande methodes
Waar moet er rekening mee gehouden worden, bij
onderzoek waar kinderen en jongeren in betrokken
zijn? Ten eerste gaan kinderen en onderzoek wel
samen en welke rol spelen zijn hier dan in? Welke rol
speelt participatie hier in?
In eerste instantie vragen Dedding en Moonen (2013)
zich af of het onderzoek met kinderen verschillend is
van onderzoek met volwassenen. Zij stellen vast dat
er verschillende wetenschappers zijn die beweren
dat er geen specifieke methodes nodig zijn om
onderzoek met kinderen en jongeren tot een goed
einde te brengen. Anderen vinden dat Kinderen en
jongeren steeds aanzien moeten worden als een
volwaardige, zelfstandige en competente sociale
actoren.
Het is niet omdat kinderen en jongeren nog niet
volwassen zijn, dat ze geen bijdrage kunnen leveren
aan onderzoek. De manier waarop kinderen en
jongeren betrokken worden bij onderzoek zal wel
verschillen. Bepaalde methoden zullen ingezet
worden omdat deze als leuker ervaren worden bij
sommige groepen. (Duncan, 2013) Men kan bijvoorbeeld
een kleuter geen vragenlijst voorschotelen. De
methodiek van het onderzoek zal dus verschillen
afhankelijk van de leeftijd, het onderwerp, de locatie,
… (Dedding & Moonen, 2013)
Ondanks deze argumenten zijn er onderzoekers
die twijfels blijven hebben rond onderzoek waarbij
kinderen en jongeren een grote rol spelen. Zij zien
deze ‘bron’ van informatie als onbetrouwbaar.
(Dedding & Moonen, 2013)
Duncan (2013) haalt aan dat onderzoek met kinderen
steeds een heuse discussie lijkt te stimuleren in de
literatuur en zeker als het erom gaat of we kinderen
anders moeten benaderen dan volwassenen. Visueel
onderzoek waarbij kindertekeningen de basis zijn,
vormen net als de participatie voer voor discussie
over ‘de stem van het kind’ en de authenticiteit.
(Eldén, 2012)
Als kinderen meer vertrouwd raken met
verschillende onderzoeks/participatie methoden
zullen zij bewuster worden en er gebruik van
maken. Voor participatie moet wel gekeken worden
naar de technieken en instrumenten die kinderen
aantrekkelijk vinden. Dit moet even goed gebeuren
voor het individu. Op deze manier ontstaat er
Coen Nele _ Op weg naar een andere manier van wonen _ Woonwensen bij kinderen en jongeren
11

interactie, waar zowel de onderzoeker als de
deelnemer iets kan van bijleren. (Duncan, 2013)
Vervolgens hebben Dedding en Moonen (2013)
10 richtlijnen opgesteld, om een verantwoord
participatief onderzoek met kinderen en jongeren
mogelijk te maken. (Figuur 11)
Methodes onderzoek
In het onderzoek zijn vier methodes gebruikt namelijk
de tekening, de vragenlijst, een mondelinge oefening
en interviews. Voor de verwerking van al deze
resultaten werden de antwoorden onderverdeeld
in drie groepen. Deze groepen volgens de leeftijden
bepaald, groep 1 is het eerste en tweede jaar, groep
2 het derde en vierde en groep 3 het vijfde en
zesde jaar. Deze indeling werd zowel in de lager als
middelbare school toegepast.
De analyse van de tekeningen en vragenlijsten
gebeurde aan de hand van verschillende categorieën
die werden waargenomen, na een eerste keer
doornemen van de antwoorden.
Figuur 11. 10 richtlijnen voor verantwoord participatief onderzoek met
kinderen en jongeren (Bron: (Dedding & Moonen, 2013))
Figuur 13.
Schema werkwijze (Bron: Eigen schema)
Respons in leeftijdsgroep
140
120
100
80
60
40
20
0
Groep 1 Groep 2 Groep 3
Totaal 323 100%
Figuur 12. Toekomstige woning - Tibo - 11 jaar (Bron: (Tibo 2017))
Figuur 14. Respons opgedeeld in leeftijdsgroep (Bron: Eigen grafiek + tabel)
12 Coen Nele _ Op weg naar een andere manier van wonen _ Woonwensen bij kinderen en jongeren
Leeftijdsgroep
Groep Leerjaar Aantal %
Groep 1 1e - 2e leerjaar 124 38%
Groep 2 3e - 4e leerjaar 92 28%
Groep 3 5e - 6e leerjaar 107 33%

Figuur 15. Vragenblad onderzoek ‘Toekomstige woning?’ aangepaste
versie (Bron: Eigen tekeningenformulier)
Om alle kinderen dezelfde basis te geven voor de
tekening en de antwoorden, werd een vragen/
antwoordenformulier opgemaakt. (Figuur 15)
We kunnen concluderen dat de verschillen tussen
de leeftijden niet altijd zo groot zijn als gedacht.
Het verwachte patroon van ridders en prinsessen is
maar in een beperkte mate correct. Er bevinden zich
inderdaad kastelen, prinsessen en monsters tussen
de tekeningen, maar deze vormen een minderheid.
Er is wel te zien dat het beeld rond wonen bij elf
en twaalf jarigen (groep 3) al realistischer is dan bij
de groep zes en zeven jarigen (groep 1), al zitten er
bij deze groep reeds enkele kinderen met een heel
duidelijk beeld rond wonen. De leerlingen uit het
derde en vierde leerjaar (groep 2) leken zich in een
tussen zone te bevinden van realiteit en fantasie.
Dus er is wel degelijk een soort van ‘overgang’ in
hun beeld naar wonen, al is dit in het onderzoek
maar beperkt zichtbaar. Het beperkte verschil in
de resultaten is misschien te wijten aan de gekozen
leeftijden. Deze liggen nog steeds vrij dicht tegen
elkaar.
Het woonmodel dat aan de hand van de tekeningen
reeds duidelijk wordt, is gelijklopend met het
Vlaamse woonmodel, de alleenstaande woning in
een landelijke omgeving. Dit is af te leiden uit de
verschillende antwoorden die als reden opgegeven
zijn. Uit de vragen van wat er niet mag ontbreken,
kan dit niet gehaald worden, maar het geeft wel een
idee van wat de kinderen nu echt belangrijk vinden
in hun buurt, namelijk openbare diensten, winkel,
ontspanning en sociale functies en relaties.
Tekeningen en vragenlijst kinderen
Waar moet op gelet worden. Hoe moet/kan er
omgegaan worden met deze kindertekeningen?
Kindertekeningen bieden op een relatief snelle en
eenvoudige manier, zeer kleurrijke en creatieve
gegevens alsook sociale informatie aan voor
onderzoek. Het is echter een methode waarvan in
literatuur niet veel terug te vinden is of toch niet van
een goede manier.
Tekeningen zijn een krachtig instrument in
onderzoek bij kinderen. Veel kinderen ervaren het
maken van een tekening als iets fijns en tekenen
zonder druk, terwijl deze druk wel te zien is bij het
beantwoorden van vragen. Er is de angst om verkeerd
te antwoorden. (Barraza, 1999) Er moet wel rekening
gehouden worden met het feit dat niet alle kinderen
even graag of goed kunnen tekenen. Tekeningen
bieden een goed alternatief voor kinderen die nog
niet voldoende kunnen schrijven om duidelijk te
maken wat ze willen.
De tekening werd samen met enkele vragen gebruikt
om de toekomstige woning van kinderen te achter
halen. Omdat bij een beschrijving er verschillende
voorstellingen van huizen kunnen ontstaan, is
een tekening het meest aangewezen middel om
de voorstelling te maken. Elke tekening geeft de
‘authentieke’ stem van het kind weer. (Eldén, 2012)
Coen Nele _ Op weg naar een andere manier van wonen _ Woonwensen bij kinderen en jongeren
De onlinevragenlijst is door te weinig kinderen
beantwoord om een goed beeld te kunnen vormen
over hun woonwensen. Hierdoor is er niet specifiek
naar een bepaalde leeftijdsgroep verwezen in de
verschillende behandelde vragen.
Wat opmerkelijk is ondanks de lage respons, er van
elke leeftijdsgroep minstens één leerling is.
Het typische Vlaamse woonmodel zien we hier
niet naar voor komen. Noch bij de huidige als de
toekomstige woning. Er is wel een voorkeur terug te
vinden voor de halfopen en open woning gelegen in
verstedelijkt gebied, maar de alleenstaande woning
in landelijk gebied ontbreekt.
13

Mondelinge oefening jongeren
Voor de groep jongeren (46) uit het Sint-Maartens
Instituut waarvan hun mondelinge oefening rond
de toekomstige woning is bijgewoond, kan besloten
worden dat het Vlaamse woonmodel niet wordt
gereproduceerd of toch niet bij de grote meerderheid
van de groep.
Deze groep jongeren verkiezen een alleenstaande
woning gelegen in de stad of in verstedelijk gebied
met tuin. Deze woning kan gesitueerd zijn in de buurt
van de huidige woonplaats of in het buitenland.
Deze conclusie werd verkregen door de analyse
van de formulieren die zij ingevuld hadden, hun
PowerPoint (Figuur 16) en de mondelinge oefening op
zich.
Vragenlijsten jongeren
De vragenlijst is opgesteld in twee delen, het eerste
deel behandelt de huidige woonsituatie, het tweede
het toekomst beeld. Een groot aantal vragen van de
huidige woonsituatie komt terug in het deel van de
toekomstige woning. Op deze manier is er gekeken of
bepaalde antwoorden tussen huidige en toekomstige
hetzelfde zijn of de jongeren toch meer geneigd zijn
om andere woontypes en locaties te kiezen.
Het grootste verschil tussen het huidige en het
toekomstige deel is dat bij de vragen rond hun
gewenste woning steeds de vraag waarom stond,
zodat ze indien gewenst konden motiveren waarom
ze bepaalde keuzes maakten.
Zowel de papieren versie als de online versie werd
op eenzelfde manier verwerkt. De verschillende
antwoorden werden eerst per persoon/groep
vergeleken. Waarbij de huidige woning in relatie
stond tot de toekomstige. Na het analyseren van
deze antwoorden, is gekeken naar de verschillende
antwoorden samen, welke gelijkenissen of verschillen
er waren en eventuele uitzonderingen die bleken na
de analyse.
Net zoals bij de lager school werden de antwoorden
van de jongeren onderverdeeld in drie groepen,
die overeenkomen met de drie graden van het
onderwijssysteem.
Al werd hier een eventueel zevende jaar ook bij de
derde groep gerekend.
De respons bij de vragenlijsten was, op de aantallen
van groep 1, gelijk verdeeld (1-11 lln.;2-60 lln.;
3-75 lln.) In de resultaten zien we dat veel jongeren
hun huidige woning, het Vlaamse woonmodel te
voorschijn komen. (Figuur 17)
De toekomstige woning die naar voren komt, is
een alleenstaande, gekochte, woning met tuin
die landelijk of in de stadsrand gelegen is. Er niet
wordt gekozen voor een nieuwbouwwoning, maar
de bestaande en de te verbouwen woning krijgen
de voorkeur. De stijl van deze woning mag echter
wel modern zijn. Deze stijl zien we in het daktype
terugkomen met de combinatie van een plat en punt
dak. Verplaatsingen van en naar deze woning zullen
de jongeren met de auto afleggen.
Figuur 16. Presentatie Ilana - Toekomstige woonplaats (Bron: (Ilana, 2017))
14 Coen Nele _ Op weg naar een andere manier van wonen _ Woonwensen bij kinderen en jongeren

Respons vragenlijst
online
Respons papieren
vragenlijst
Respons vragenlijsten
Groep 1 Groep 2 Groep 3
Groep 2 Groep 3
Groep 1 Groep 2 Groep 3
Groep Aantal (Online) % Aantal (Papier) % Totaal %
Groep 1 11 20% 0 0% 11 8%
Groep 2 13 24% 47 52% 60 41%
+ =
Groep 3 31 56% 44 48% 75 51%
Totaal 55 100% 91 100% 146 100%
Figuur 17.
Respons vragenlijsten
(Bron: Eigen grafiek + tabel)
We zien naarmate de jongeren ouder worden hun
idee rond wonen realistischer wordt, uiteraard zitten
er nog onrealistische wensen, waarbij de jongeren
een groot huis met zwembad willen.
De verwachtingen die gemaakt werden voor de
locatie (stadsrand en landelijk of het buitenland)
bleken overeen te komen met het toekomstbeeld
van de jongeren. Al blijft de reden waarom er
gekozen wordt voor het buitenland in de meeste
gevallen onbekend.
Uit de resultaten is af te leiden dat het Vlaamse
woonmodel bij de jongeren uit groep 1 niet volledig
gereproduceerd wordt, terwijl dit bij de andere
twee groepen wel het geval is. De oorzaak hiervan is
echter onduidelijk. Een eventuele reden zou kunnen
zijn, dat veel jongeren uit deze eerste groep ouders
hebben van een andere origine en zou beïnvloed
worden door andere culturen, waarden en ideeën
rond wonen.
Het woonbeeld dat bij deze groep (1) naar voren
komt, is een alleenstaande woning met tuin in de
stad of verstedelijkt gebied. Puur op de woning
gebaseerd wordt het huidige woonmodel wel
gereproduceerd, qua locatie niet. Bij groep 2 en 3 zien
we een gelijkaardig model. Zij willen een bestaande
of te verbouwen alleenstaande (moderne) woning,
gelegen in de stadsrand of verstedelijkt gebied.
Een opmerking die bij de gebieden gemaakt moet
worden, is dat de meeste jongeren in een rustige
omgeving willen wonen.
Aan de hand van verschillende gelijkenissen tussen
het woonbeeld van de jongeren en het Vlaamse
woonmodel, op vlak van type woning, de manier
van verplaatsen en deels locatie, kan er wel besloten
worden dat het Vlaamse woonmodel bij de jongeren
gereproduceerd zal worden, de suburbanisatie
breidt zich verder uit.
Figuur 18. Toekomstige woning Hicham - 11 jaar (Bron: (Hicham, 2017))
Coen Nele _ Op weg naar een andere manier van wonen _ Woonwensen bij kinderen en jongeren
15

Interviews
Naast de andere methodes werd er van sommige
kinderen (6e leerjaar) en jongeren een interview
afgenomen. Hiervoor gaven ze hun toestemming via
een toestemmingsblad dat meegegeven werd met
het tekeningenblad en vragenlijst.
De interviews waar het meest uitgehaald kon worden
waren vaak degene van de lagere school kinderen.
Dit kan echter liggen aan de beperkte informatie
waarmee gestart werd.
De jongeren hadden door de vragenlijst reeds meer
informatie gegeven, maar gaven vaak identiek
hetzelfde antwoord dan dat zij opgeschreven hadden
of wisten niet juist waarom ze net dat genoteerd
hadden.
Figuur 19. Toekomstige woning - Diewke - 11 jaar (Bron: (Dieuwke, 2017))
Opvallende uitspraken die een ander licht werpen op
de antwoorden uit de vragenlijsten en tekeningen.
Sommige antwoorden zijn persoonlijke meningen,
terwijl andere een idee geven van hoe de kinderen
of jongeren er over denken.
Zowel Fleur als Marie zien een alleenstaande woning
niet als een villa, maar omgekeerd kan dit wel.
“Int.: Het is mij opgevallen dat jullie de
alleenstaande woning niet echt zien als een villa,
maar wat zien jullie dan wel als een villa?
Marie: Een villa vind ik zo meer iets met een heel
groot huis, ma dan ook zo een grote tuin er rond.
Een gewoon groot huis is ook zo een groot huis, ma
niet zo met nog een gigantische tuin nog eens aan.
Int.: Dus niet met precies nog een half park aan?
Marie: Ja
Fleur: Ja, bij mij is het als je er passeert en je zou
dat op 100 mensen moeten zien, vind ik dan toch
wel als jij zelf het een villa moet vinden er toch
zeker 70 mensen onder de indruk moeten zijn van
ja ze vinden het mooi. Want ik vind je kunt een villa
hebben, ma da kan dan zo een oud krot zijn. Ale das
zo bijvoorbeeld een oud kasteel en mensen kunnen
dat kopen en renoveren dat niet en zeggen ja ik
woon in een villa. Ma dan vind je dat niet zo mooi,
bij mij moet dat ook wel mooi zijn als het een villa
is.”
((Fleur & Marie) – 12 jaar – Hofstade en Lede)
Emma vindt het belangrijk om haar veganistische
levensstijl door te trekken in haar woning later.
Een woning die niet ecologisch zou zijn staat dan
loodrecht op haar mening over het klimaat en de
levensstijl die ze tot nu toe heeft gevolgd.
“Int.: Je had opgeschreven dat je veel licht wou,
goed geïsoleerd en ecologisch. Dat ecologisch zit
daar een bepaalde reden achter of gewoon dat je
zegt van, we moeten er rekening mee houden met
het huidige klimaat.
Emma: Ja, ik ben eigenlijk altijd al zo geweest,
van ecologisch toch wel rekening houden. En hier
hebben we dan ook de tuin en dan zonnepanelen. Ja
zo, ja ik weet het niet.
Int.: Dus een beetje door de opvoeding dan of
onbewust?
Emma: Ja, een beetje, ma denk dat ik toch nog
erger ben.
Int.: Da geeft niet
Emma: Ik ben ook veganistisch dus het zou ook
onlogisch zijn, moest je dan zo bijvoorbeeld, ja ik
heb daar nu niet veel verstand van, ma van die
vervuilende dingen hebben. Dan heeft dat niet veel
zin eigenlijk.”
((Emma) – 17 jaar – Droeshout)
16 Coen Nele _ Op weg naar een andere manier van wonen _ Woonwensen bij kinderen en jongeren

Conclusies
Nu het onderzoek afgerond is, kan de onderzoeksvraag
beantwoord worden: ‘Wordt het dominante
woonmodel van de Vlaming gereproduceerd bij
onderzoek onder kinderen en jongeren?’
Hierop werd doormiddel van een kwantitatief
onderzoek een antwoord gezocht. We combineren
verschillende gegevens zoals het bekijken van
bestaande onderzoeken, het analyseren van
kindertekeningen, een mondelinge oefening,
het invullen van vragenlijsten en interviews. De
technieken zijn toegepast in verschillende scholen
in Aalst en deelgemeenten. De kindertekeningen
werden gebruikt om de wensen van de jongste
deelnemers te achterhalen, de zes tot twaalfjarigen;
de vragenlijsten en de mondelinge oefening kwam
aan bod bij de leeftijdsgroep dertien tot achttien à
twintig jaar.
Vooraleer met dit onderzoek gestart werd, is
er gekeken naar de bestaande literatuur rond
woonwensen. Tot welke conclusies kwamen zij?
In ‘De geest van Suburbia’ (2013) reconstrueerden
de auteurs het woonpad van +35-jarigen. Met
behulp van diepte-interviews kwamen zij tot de
conclusie dat (1) de arbeiderswijken een negatief
imago hebben, (2) de stad als geheel afstoot en (3)
dat de autochtonen in homogeen blanke buurten
willen wonen. Ook werd vastgesteld dat het Vlaamse
woonmodel, bestaande uit een grote alleenstaande
gezinswoning en een tuin, voortdurend
gereproduceerd wordt.
Ook bij De Visscher (2008), die de woonomgeving
van Gentse kinderen bestudeerde vanuit een
pedagogisch perspectief, wees er tien jaar geleden al
op dat dit woonmodel reeds wordt gereproduceerd.
Eveneens de wat oudere studie van Verhetsel e.a.
(2003) gaat in op de woonwensen van kinderen
en jongeren. Zij komen tot de conclusie dat de
woonwensen bij kinderen en jongeren op zich niet
zo veel verschillen. Er is een verschuiving van (zeer)
fantasierijke woonbeelden van twaalfjarigen naar
meer realistische beelden van de achttienjarige.
Ondanks dit verschil, blijft het basisidee van de
alleenstaande woning die landelijk gelegen is,
overeind. Het Vlaamse woonmodel wordt dus verder
doorgezet in de volgende generatie. Kinderen en
jongeren reproduceren wat ze rond hen zien.
Deze conclusies zorgden voor bepaalde
verwachtingen bij dit onderzoek. Zo werd ervanuit
gegaan dat de jongste kinderen voornamelijk in een
kasteel of op een originele manier willen wonen,
in de buurt van mama en papa of familie. Voor de
jongeren was er het woonbeeld van de grote, al
dan niet moderne, villa met zwembad die landelijk
gelegen is.
In navolging van Verhetsel e.a concluderen we dat
de verschillen tussen de leeftijden inderdaad niet
zo groot zijn als verwacht. Het verwachte beeld met
veel ridders en prinsessen; bij kinderen, is maar in
een beperkte mate terug te vinden. Er bevinden zich
inderdaad enkele kastelen, prinsessen en monsters
tussen de tekeningen, maar deze vormen een
minderheid. Het beeld rond wonen wordt bij elf en
twaalf jarigen (groep 3) al realistischer dan bij de
groep zes en zeven jarigen (groep 1), al zitten er bij
de laatst genoemde enkele kinderen met een heel
duidelijk beeld rond wonen. De leerlingen uit het
derde en vierde leerjaar (groep 2) leken zich in een
tussen zone te bevinden van realiteit en fantasie.
Bij de jongeren werd er verwacht dat hun woonbeeld
realistischer en in een zekere mate meer haalbaar
zou zijn. Deze verwachting lijkt te kloppen, naarmate
zij ouder worden, hoe realistischer hun idee rond
wonen wordt. Uiteraard zijn er nog wensen waarbij
men een groot huis met zwembad wil.
Verwacht werd dat zowel de kinderen als jongeren
hun toekomstige woning op een rustige, meer
landelijk gelegen plek of net buiten de stad zagen. Bij
de jongeren ook dat een deel naar het buitenland wil
gaan. Deze verwachtingen voor de locatie (stadsrand
en landelijk of het buitenland) bleken overeen te
komen met het toekomstbeeld van kinderen en
jongeren. Waarbij ze kiezen voor de stadsrand,
het verstedelijkte of landelijke gebied. Vaak is de
toekomstige locatie dezelfde van de huidige, omdat
ze weten hoe het er is. Een specifieke keuze voor
stad of dorp is door velen nog niet gemaakt. Uit de
analyse is echter af te leiden dat de stad te druk is en
het dorp rustiger.
Coen Nele _ Op weg naar een andere manier van wonen _ Woonwensen bij kinderen en jongeren
17

Los van de opvattingen over de woning zelf zagen we
onder alle leeftijden zeer praktische en realistische
voorwerpen en functies die niet mogen ontbreken
in hun toekomstige woning en woonomgeving. Er
werd vastgesteld dat enkele kinderen en jongeren
de functies en winkels die ze van thuis of vrienden
kennen genoteerd hebben. Waardoor er een lijst
ontstaan is van specifieke winkels en hobby’s. Een
deel van de antwoorden is gefocust op ontspanning
en speelgoed. Sociale relatie werden eveneens
bij beide leeftijdsgroepen aangehaald, hieruit
kunnen we afleiden dat kinderen en jongeren hun
toekomstige woning waarschijnlijk niet enkel zien als
een grote hoop bakstenen op elkaar.
Net als bij het type van de woning zien we dat de
fantasie in deze antwoorden afneemt, naarmate
kinderen ouder worden.
De hoofdvraag van dit onderzoek of het Vlaamse
woonmodel gereproduceerd wordt bij kinderen en
jongeren, kan heel duidelijk beantwoord worden
met: ‘Ja’.
Het gewenste woonbeeld dat domineert bij kinderen
en jongeren is dat van de alleenstaande woning met
tuin in een rustige omgeving. Voor de kinderen
is deze landelijk gelegen, de jongeren verkiezen
vaker het verstedelijkt gebied of de stadsrand. De
suburbanisatie breidt zich (met al haar nadelen)
dus verder uit over het Vlaamse landschap, als de
overheid geen maatregelen treft (zie Aanbevelingen).
In vergelijking met de drie vermelde studies waarbij
vaak minder fysieke elementen aangehaald worden,
zoals status en etniciteit, komen we tot de vaststelling
dat deze niet vermeld worden door de deelnemers
in dit onderzoek. Bij ‘de Geest van Suburbia’ (2013)
zijn deze twee elementen een belangrijke reden om
ergens wel of niet te gaan wonen. Aangezien de
deelnemers hier ouder zijn dan bij dit onderzoek
naar de woonwensen bij kinderen en jongeren, kan
er vanuit gegaan worden dat de notie van status en
etniciteit pas op een latere leeftijd ontstaat.
Wat wel opvalt, is dat er reeds een notie lijkt te zijn
rond begrippen zoals veiligheid en de tuin.
De veiligheid werd onder andere aangehaald door
het vermelden van toegangscodes, camera’s, lasers
en een robot die instaat voor het bewaken van de
woning.
Aanbevelingen
Uit het onderzoek kan afgeleid worden dat kinderen
vaak weinig weten rond wonen en de ruimtelijke
impact dat deze heeft, waardoor vermoedelijke een
nieuwe generatie anti-verstedelijkingen in aantocht
is.
Indien de overheid hier iets wil aan veranderen, is het
aanbevolen om meer te doen dan enkel het beleid
aan te passen. Kinderen en jongeren moeten op
school – zowel lagere als secundaire – reeds kennis
maken met ruimtelijke ordening, het woonbeleid
en mobiliteit om hen bewust te maken en kennis
te geven over de thematiek. De overheid zal dus de
insteken in het onderwijs moeten hervormen samen
met het beleid rond ruimtelijke ordening.
Als kinderen en jongeren inzien dat het op een
andere manier kan, is er mogelijkheid/hoop voor
verandering in het Vlaamse landschap.
Figuur 20.
Schema aanbevelingen (Bron: Eigen schema)
18 Coen Nele _ Op weg naar een andere manier van wonen _ Woonwensen bij kinderen en jongeren

Inhoud - Masterproefbundel
1. Inleiding
6. Resultaten
2. Theoretisch kader
6.1. Woonwensen kinderen
2.1. Vlaams woonmodel
6.1.1. Kindertekeningen
2.2. Overheid en Vlaams woonmodel
6.1.2. Huidige versus toekomstige woning
2.3. Bestaande onderzoeken
6.1.3. Conclusie kindertekeningen
2.3.1. De sociaal-pedagogische betekenis
6.1.4. Online vragenlijst kinderen
van de woonomgeving
6.1.5. Conclusie
2.3.2. De geest van Suburbia
6.2. Conclusie woonwensen kinderen
2.3.3. Jongeren en wonen: Een studie
6.3. Woonwensen jongeren
naar de woonsituatie, woonwensen
6.3.1. Mondelinge oefening jongeren SMI
en woonbehoeften van jongeren
6.3.2. Conclusie
2.3.4. Kinder- en jeugdliteratuur
6.3.3. Vragenlijsten
3. Vooronderzoek: Hoe komt wonen in de krant
6.3.4. Conclusie
3.1. Inleiding
6.4. Conclusie woonwensen jongeren
3.2. Werkwijze
6.5. Interviews kinderen en jongeren
3.3. Plaatsing kranten
7. Conclusie, reflectie en aanbevelingen
3.4. Hypothese
7.1. Conclusie
3.5. Vergelijkend onderzoek
7.2. Reflectie
3.5.1. Lay-out
7.3. Aanbevelingen
3.5.2. Auteurs
8. Bijlage lijst
3.5.3. Titels
9. Bijlagen
3.5.4. Afbeeldingen
10. Figurenlijst
3.5.5. Technische tekeningen
11. Bibliografie
3.5.6. Eigenschappen woning
3.5.7. Stijl en woningtype
3.5.8. Locatie
3.5.9. Oppervlakte
3.5.10. Kostprijs
3.5.11. De Architect
3.5.12. Extra
3.6. Conclusie / Reflectie ‘Wonen in de krant’
4. Hypothese toekomstige woningen
4.1. Hypothese toekomstige woningen bij kinderen
4.2. Hypothese toekomstige woningen bij jongeren
4.3. Vlaamse woonmodel tot in de eeuwigheid?
5. Een methodiek: Op weg naar de toekomstige woning
5.1. Hoe wordt de weg naar de toekomstige woningbereikt?
5.1.1. Onderzoek met kinderen en jongeren
5.1.2. Gebruik en interpretatie van
kindertekeningen
5.1.3. Methodiek bestaande onderzoeken
5.2. Onderzoek via scholen
5.3. Op weg naar de toekomstige woning
5.3.1. Kindertekeningen
5.3.2. Mondelinge oefening
5.3.3. Vragenlijst middelbare school
5.3.4. Online vragenlijst
5.3.5. Verwerking vragenlijsten
5.3.6. Interviews kinderen en jongeren
Coen Nele _ Op weg naar een andere manier van wonen _ Woonwensen bij kinderen en jongeren
19

Bibliografie - Masterproefbundel
ABF Research. (2017, maart). Stad Aalst in cijfers. Opgeroepen op maart 25,
2017, van Aalst in cijfers: https://aalst.incijfers.be/jive/?presel_code=bevpc_pir
Adam. (2017). Toekomstige woning. De Stip, Erembodegem. Opgeroepen op
mei 2017
Aiko. (2017). Toekomstige woning. GO! Basisschool Faluintjes, Moorsel.
Opgeroepen op mei 2017
Alfa image. (Onbekend). Pastel bedroom. Opgeroepen op december 31, 2016,
van http://alfa-img.com/show/pastel-bedroom.html
Amber. (2017). Toekomstige woning. De Stip, Erembodegem. Opgeroepen op
mei 2017
Anciaux, B. (1999 b). Beleidsnota Jeugd 2000-2004, 16. Brussel: Ministerie van
de Vlaamse Gemeenschap.
Anoniem. (2016, december 10). Het Laatste Nieuws. Opgeroepen op januari 4,
2017, van Wikipedia: https://nl.wikipedia.org/wiki/Het_Laatste_Nieuws
Anoniem. (2016, december 2). Het Nieuwsblad. Opgeroepen op januari 4,
2017, van Wikipedia: https://nl.wikipedia.org/wiki/Het_Nieuwsblad
Axel. (2017). Toekomstige woning. GO! Basisschool Faluintjes, Moorsel.
Opgeroepen op mei 2017
Axelle. (2017). Toekomstige woning. Sint-Jozefscollege Eikstraat, Aalst.
Opgeroepen op mei 2017
Barraza, L. (1999). Children’s Drawings About the Environment. Environmental
Education Research, 5(1), 49-66. doi:10.1080/1350462990050103
Beirnaert, V. (2016, september 3). Een passief huis voor vijf actievelingen en
een pony. De Standaard, p. 3. Opgeroepen op januari 15, 2017
Beirnaert, V. (2016, september 3-4). Een Passief huis voor vijf actievelingen en
een pony. De Standaard, p. 2. Opgeroepen op Januari 14, 2017
Beirnaert, V. (2016, mei 14). Een vleugje zuiden in Maaseik. De Standaard, p. 3.
Opgeroepen op januari 14, 2017
Beirnaert, V. (2016, mei 28-29). Futuristisch wonen in Haspengouw. De
Standaard, p. 2. Opgeroepen op December 4, 2016
Beirnaert, V. (2016, maart 26-27). Historisch en hedendaags. De Standaard, pp.
2-3. Opgeroepen op januari 14, 2017
Bland, D. (2012). Analysing children’s drawings: applied imagination.
International Journal of Research & Method in Education, 35(3), 235-242. do
i:10.1080/1743727X.2012.717432
Brown, P. (2009). The Curious Garden. New York, New York: Little, Brown and
Company - New York Boston. Opgeroepen op april 21, 2017
Caitlin. (2017). Toekomstige woning. Sint-Vincentius Instituut, Gijzegem.
Opgeroepen op mei 2017
Charlotte. (2017, maart). Toekomstige woning. Aalst. Opgeroepen op mei 2017
Cherney, I. D., Seiwert, C. S., Dickey, T. M., & Flichtbeil, J. D. (2006). Children’s
Drawings: A mirror to their minds. Educational Psychology, 26(1), 127-142.
doi:10.1080/01443410500344167
CNN (Producent), & Onbekend (Regisseur). (2011). Girl’s rant targets gender
roles, toys [Film]. Opgeroepen op mei 13, 2017, van https://www.youtube.
com/watch?v=srnaXW9ZgZc
Cocquyt, B. (2016, maart 19). Binnen en buiten worden één in stijl. Het Laatste
Nieuws, p. 3. Opgeroepen op januari 15, 2017
Cocquyt, B. (2016, november 19-20). Buitenbeentje . Het Laatste Nieuws, pp.
69-71. Opgeroepen op november 19, 2016
Cocquyt, B. (2016, april 30). Grote woondoos bestaat uit drie betonnen en één
glazen wand. Het Laatste Nieuws. Opgeroepen op januari 16, 2017
Cocquyt, B. (2016, mei 7). Seventies bungalow vol designklassiekers. Het
Laatste Nieuws. Opgeroepen op januari 13, 2017
Cocquyt, B. (2016, november 12-13). Smaken veranderen. Het Laatste Nieuws,
pp. 59-61. Opgeroepen op november 12-13, 2016
Cocquyt, B. (2016, oktober 29-30). Tweede huis, tweede thuis. Het laatste
Nieuws, p. 61. Opgeroepen op november 26, 2016
Coen, N. (2017). Eigen interpretatie / meningµ. Hofstade.
Dantée. (2016). Toekomstige woning. VBS De Vlieger, Hofstade. Opgeroepen
op mei 2017
De Decker, P. (2015). Stad & Wonen. Op zoek naar de achtergronden van de
stedelijke patronen & problemen. Gent, België. Opgeroepen op april 18, 2017
de Mey, R. (2016, oktober 29-30). Herenhuis wordt kleurdoos. Het Nieuwsblad.
Opgeroepen op januari 16, 2017
De Persgroep Publishing. (2016). Historiek. Opgeroepen op januari 4, 2017,
van De Persgroep - Publishing: http://www.werkenbijdepersgroep.be/historiek
De Saedeleer, A. (2016, november 26-27). Thuishaven voor wereldburgers. Het
Nieuwsblad, pp. 12-14. Opgeroepen op november 26, 2016
De Standaard. (2016). Geschiedenis De Standaard. (De Standaard) Opgeroepen
op januari 4, 2017, van dS De Standaard: http://www.standaard.be/
over#Oprichting
De Standaard. (Onbekend). Logo De Standaard. Opgeroepen op januari 15,
2017, van http://www.standaard.be/
De Visscher, S. (2008). De sociaal-pedagogische betekenis van de
woonomgeving. 5-31; 57-93; 175-177; 380-385. Gent, Oost-Vlaanderen, België:
Universiteit Gent - Faculteit Psychologie en Pedagogische Wetenschappen.
Opgeroepen op 03 2017
Debbie. (2015). Dear Mum and Dad, a wall to you, a world to me. Messy
Rooms - Happy kids: the rooms I keep hidden. The Decor Cafe. Opgeroepen op
december 31, 2016, van http://thedecorcafe.com/tag/teen-room/
Dedding, C., & Moonen, X. (2013). Kinderen en onderzoek: Gaat dat samen.
In R. Children, C. Dedding, K. Jurrius, X. Moonen, & L. Rutjes (Red.), Kinderen
en jongeern actief in wetenschappelijk onderzoek (pp. 11- 33). Tielt: Lannoo.
Opgeroepen op maart 2017
Devos, T. (2016, november 12-13). Leven aan de Leie. Het Nieuwsblad, p. 10.
Opgeroepen op november 19, 2016
Diewke. (2017). Toekomstige woning. De Stip, Erembodegem. Opgeroepen op
mei 2017
Dries. (2017). Toekomstige woning. Sint Vincentius Instituur, Gijzegem / Aalst.
Opgeroepen op mei 2017
Duncan, P. A. (2013, juni 18). Drawing as a Method for Accessing Young
Children’s Perspectives in Research. Stirling, Verenigd Koninkrijk: University of
Stirling. Opgeroepen op april 14, 2017
Dylana. (2017). Huidige woning. Gijzegem. Opgeroepen op mei 2017
Eeckhout, K. (2016, oktober 22-23). Modernisme in de overtreffende trap. De
Standaard, pp. 1-3. Opgeroepen op oktober 23, 2016
Eldén, S. (2012). Inviting the messy: Drawing methods and ‘children’s voices’.
Childhood, 20(1), 66-81. doi:10.1177/0907568212447243
Elvie. (2017, februari). Mondelinge oefening: toekomstige woning. Huis nu &
later. Aalst. Opgeroepen op mei 2017
Emily. (2017). Huidige woning. Gijzegem. Opgeroepen op mei 2017
Emma. (2017). Huidige woning. Aalst. Opgeroepen op mei 2017
Emma. (2017, april 9). Toekomstige woning. (N. Coen, Interviewer) Opgeroepen
op mei 2017
Emmy. (2016). Toekomstige woning. VBS De Vlieger, Hofstade. Opgeroepen op
mei 2017
Felien. (2016). Toekomstige woning. VBS De Vlieger, Hofstade. Opgeroepen op
mei 2017
Fleur & Zita. (2017, april 20). Toekomstige woning. (N. Coen, Interviewer)
Gijzegem. Opgeroepen op mei 2017
Fleur, & Marie. (2017, april 21). Toekomstige woning. (N. Coen, Interviewer)
Hofstade. Opgeroepen op mei 2017
Floor. (2017). Toekomstige woning. Faluintjes, Moorsel. Opgeroepen op mei
2017
Gilles. (2017). Toekomstige woning. Sint-Vincentius Instituut, Gijzegem.
Opgeroepen op mei 2017
Gloria. (2017). Huidige woning. Aalst. Opgeroepen op mei 2017
Grietens, E. (2010, december 2). Bouwen we Vlaanderen vol? Opgeroepen op
april 25, 2017, van Bond Beter Leefmilieu: https://www.bondbeterleefmilieu.
be/artikel/bouwen-we-vlaanderen-vol
Groeimee.be. (2013, april 2). Jongens en meisjes opvoeden? Wat is het.
Opgeroepen op mei 2, 2017, van Groeimee.be: http://www.groeimee.be/
jongens-en-meisjes-opvoeden
Gruson, M. (Onbekend). Wat kindertekeningen je vertellen. Opgeroepen op
december 28, 2016, van J/M Ouders: https://www.jmouders.nl/opvoeden/
gedrag/persoonlijkheid/wat-kindertekeningen-je-vertellen
Hart, J. (2004). Children changing their world. Understanding and evaluating
children’s participation in development. Londen: Plan Ltd en Plan International.
Hart, R. (1992). Children’s participation: From tokenism to citizenship. Florence:
International Child Development Centre: UNICEF.
Het Laatste Nieuws. (Onbekend). Logo Het Laatste Nieuws. Opgeroepen op
januari 15, 2017, van http://www.hln.be/
Het Nieuwsblad. (Onbekend). Logo Het Nieuwsblad. Opgeroepen op januari 15,
2017, van http://www.nieuwsblad.be/
20 Coen Nele _ Op weg naar een andere manier van wonen _ Woonwensen bij kinderen en jongeren

Hicham. (2017). Toekomstige woning. De Notelaar, Nieuwerkerken / Aalst.
Opgeroepen op mei 2017
Horton, J. (2013). Interview met John Horton: Een onderzoek met kinderen
haalt je uit je comfort zone. 10 - 12. (H. Lauwers, Interviewer) kind en
samenleving. Opgeroepen op april 5, 2017
Ilana. (2017, februari). Mondelinge oefening: toekomstige woning. Mijn huis
binnen 15 jaar. Aalst. Opgeroepen op mei 2017
Ilias. (2017). Huidige woning. Aalst. Opgeroepen op mei 2017
Inne. (2017, februari). Mondelinge oefening: toekomstige woning. Mijn
droomhuis. Aalst. Opgeroepen op mei 2017
Isabo. (2017, april 17). Vragenlijst toekomstige woning. Hofstade. Opgeroepen
op mei 2017
Jelle. (2016). Toekomstige woning. Het Meivisje, Herdersem. Opgeroepen op
mei 2017
Jeremy. (2017). Huidige woning. Aalst. Opgeroepen op mei 2017
Jinne. (2016). Toekomstige woning. VBS De Vlieger, Hofstade. Opgeroepen op
mei 2017
Josefien. (2017, april 24). Toekomstige woning. (N. Coen, Interviewer)
Gijzegem. Opgeroepen op mei 2017
Josefien. (2017). Toekomstige woning. Sint-Vincentius Instituut, Gijzegem.
Opgeroepen op mei 2017
Julia. (2017). Toekomstige woning. De Notelaar, Aalst. Opgeroepen op mei 2017
Kind & Samenleving - Ruimtecel. (sd). Manifest voor kindgerichte planning van
publieke ruimte. Meise: Kind & samenleving. Opgeroepen op maart 20, 2017
Kyara. (2017). Toekomstige woning. De Stip, Erembodegem. Opgeroepen op
mei 2017
Lachaert, E. (2016, december 3). Patio wordt pronkstuk. Het Nieuwsblad, p. 10.
Opgeroepen op december 4, 2016
Lander. (2017). Toekomstige woning. De Stip, Erembodegem. Opgeroepen op
mei 2017
Lars. (2017). Toekomstige woning. Sint-Jozefscollege Eikstraat, Aalst.
Opgeroepen op mei 2017
Lauwers, H. (2013). Etische overwegingen. In R. Children, C. Dedding, K. Jurrius,
X. Moonen, & L. Rutjes (Red.), Kinderen en jongeren actief in wetenschappelijk
onderzoek (pp. 41-59). Tielt: Lannoo. Opgeroepen op maart 2017
Lauwers, H. (2013, mei). Interview met John Horton: Een onderzoek met
kinderen brengt je uit je comfort zone. Qua Jong, 1(1), pp. 10-12. Opgeroepen
op mei 2017
Lectrr, & Denayer, B. (2013). Situering - crisis in de Nevelstad? Wonen in
het bos rond Brussel. Een alternatieve ontwerpersblik op Suburbia. . KU
Leuven, Leuven. Opgeroepen op april 25, 2017, van https://www.slideshare.
net/221816_222623/benoit-denayer-presentatie-vrp
Leonie. (2017). Toekomstige woning. VBS De Stip, Erembodegem. Opgeroepen
op mei 2017
Lima, K. (2014). Opgeroepen op december 31, 2016, van http://
espelhodavaidade1.blogspot.be/2014/12/decoracao-de-quarto-e-enfeitescom.html
Lina. (2017). Toekomstige woning. Sint-Jozefscollege Eikstraat, Aalst.
Opgeroepen op mei 2017
Liselot. (2017). Toekomstige woning. De Stip, Erembodegem. Opgeroepen op
mei 2017
Liselotte. (2017). Toekomstige woning. Sint-Jozefscollege Eikstraat, Aalst.
Opgeroepen op mei 2017
Loopmans, M. (2006). Het einde van de stad? Stadsontwikkeliing en
concurrentiedenken. Oikos, 38(1), 12-21.
Louise. (2017). Huidige woning. Letterhoutem. Opgeroepen op mei 2017
Maeyens, E. (2016, november 5-6). Smal maar slim. Het Nieuwsblad, pp. 10-13.
Opgeroepen op november 15, 2016
Manon. (2017). Huidige woning. Moorsel + Aalst. Opgeroepen op mei 2017
Margot. (2017). Huidige woning. Wieze. Opgeroepen op mei 2017
Margot. (2017, maart). Toekomstige woning. Aalst. Opgeroepen op mei 2017
Marie. (2016). Toekomstige woning. VBS De Vlieger, Hofstade. Opgeroepen op
mei 2017
Matthias. (2017, april 3). Toekomstige woning. (N. Coen, Interviewer) Hofstade.
Opgeroepen op mei 2017
Maud. (2017). Toekomstige woning. SInt-Vincentius Instituut, Gijzegem.
Opgeroepen op mei 2017
Maxime. (2017). Toekomstige woning. Sint-Vincentius Instituut, Gijzegem.
Opgeroepen op mei 2017
Maythe. (2017). Toekomstige woning. Sint-Jozefscollege Eikstraat, Aalst.
Opgeroepen op mei 2017
Mediahuis. (2016). Geschiedenis. (Mediahuis) Opgeroepen op januari 4, 2017,
van Mediahuis: http://mediahuis.be/bedrijfsinfo/geschiedenis/
Meeus, B., De Decker, P., & Claessens, B. (2013). De Geest van Suburbia.
Antwerpen - Apeldoorn: Garant.
Michiel. (2016). Toekomstige woning. VBS De Vlieger, Hofstade. Opgeroepen
op mei 2017
Mil. (2017). Toekomstige woning. De Notelaar, Aalst. Opgeroepen op mei 2017
Mus, A. (2016, november 5-6). Kangoeroewonen tussen trap en toren. De
Standaard, pp. 1-3. Opgeroepen op november 6, 2016
Mus, A. (2016, september 17). Loft met zicht op stad en stal. De Standaard, pp.
2-3. Opgeroepen op januari 16, 2017
Mus, A. (2016, oktober 15-16). Met Botticelli in bad. De Standaard, pp. 1-3.
Opgeroepen op november 6, 2016
Mus, A. (2016, maart 5). Transparant monument. De Standaard, p. 2.
Opgeroepen op januari 14, 2017
Muys, I. (2016). Natuur in de stedelijk kinderliteratuur, een wereld in transitie of
een pastorale traditie? Antwerpen: Universiteit Antwerpen.
Nander. (2017). Toekomstige woning. GO! Basisschool Faluintjes, Moorsel.
Opgeroepen op mei 2017
Natalia. (2017). Toekomstige woning. De Notelaar, Aalst. Opgeroepen op mei
2017
Olanas. (2015). Dekenfort. Opgeroepen op december 29, 2016, van http://
www.upcoming.nl/ditisdesteven/9306/15-leukste-dingen-die-je-met-je-bedkunt-doen
Onbekend. (2016, maart 25). Georges-Henri Luquet. Opgeroepen op mei 18,
2017, van Wikipedia: https://fr.wikipedia.org/wiki/Georges-Henri_Luquet
Oracene. (2017). Toekomstige woning. Sint-Jozefscollege Eikstraat, Aalst.
Opgeroepen op mei 2017
Pater Moeskroen (1991). Roodkapje. [Lied]. Nederland. Opgeroepen op 2017
Paulien. (2017). Huidige woning. Lede. Opgeroepen op mei 2017
Quinten. (2017). Toekomstige woning. Sint-Vincentius Instituut, 2017.
Opgeroepen op mei 2017
Rasmussen, K. (2004). Places for children - children’s places. Childhood, 2(11),
155-173. Opgeroepen op mei 2017
Remmerts de Vries, D., & Hopman, P. (2010). Stimmy of Het oerwoud in de stad.
Nederland: Querido. Opgeroepen op april 21, 2017
Robbe. (2017, februari). Mondelinge oefening: toekomstige woning.
Presentatie. Aalst. Opgeroepen op mei 2017
Roxanne. (2017). Toekomstige woning. Sint-Vincentius Instituut, Gijzegem.
Opgeroepen op mei 2017
Ruimte Vlaanderen. (2016). Toegangspoorten en concentratiezones. Witboek
Beleidsplan Ruimte Vlaanderen. Ruimte Vlaanderen, Vlaanderen. Opgeroepen
op April 20, 2017
Ruimte Vlaanderen Departement Omgeving. (2017). Stedelijk Systeem.
Opgeroepen op april 22, 2017, van Ruimte Vlaanderen: https://www.
ruimtelijkeordening.be/nl-nl/NL/Diensten/Onderzoek/Onderzoeksagenda/
Stedelijk-systeem
Sam. (2017). Toekomstige woning. Thuis getekend, Hofstade. Opgeroepen op
mei 2017
Senne. (2017). Toekomstige woning. Sint-Jozefscollege Eikstraat, Aalst.
Opgeroepen op mei 2017
Sensoa. (2017). Hoe ontstaan verschillen tussen meisjes en jongens?
Opgeroepen op januari 13, 2017, van Alles over seks: http://www.allesoverseks.
be/themas/lichaam/gender/hoe-ontstaan-verschillen-tussen-meisjes-enjongens
Seppe. (2017). Toekomstige woning. Het Meivisje, Herdersem. Opgeroepen op
mei 2017
Smit, C., van der Valk, T., & Wever, K. (2011). fundamenteel onderzoek en
patiëntenorganisaties: een verassende combinatie! Badhoevedorp: De Adelaar.
Soraya. (2017). Huidige woning. Aalst. Opgeroepen op mei 2017
Stampmedia, & Catteeuw, E. (2010). Opgroeien in de stad of op het platteland:
invloed op het kind? Krax, pp. 21-22. Opgehaald van https://ambrassade.be/
publicaties/opgroeien-de-stad-op-het-platteland-invloed-op-het-kind-0
Steyaert, J. (2015, december 11). 1889 Start sociale huisvesting. Wonen
en volksemancipatie. Opgeroepen op mei 3, 2017, van Canon Sociaal werk
Vlaanderen: http://www.canonsociaalwerk.eu/be/details.php?cps=11
Tatiana. (2017). Huidige woning. Aalst. Opgeroepen op mei 2017
Coen Nele _ Op weg naar een andere manier van wonen _ Woonwensen bij kinderen en jongeren
21

Tekstschrijvert. (2017, maart 22). De ontwikkelingsstadia van Piaget.
Opgeroepen op mei 18, 2017, van Mens en gezondheid: http://mens-engezondheid.infonu.nl/kinderen/85799-de-ontwikkelingsstadia-van-piaget.html
Tibo. (2017). Toekomstige woning. Sint-Vincentius Instituut, Gijzegem.
Opgeroepen op mei 2017
Tille. (2017, april 4). Toekomstige woning. (N. Coen, Interviewer) Opgeroepen
op mei 2017
van den Bos, J. (2007, Januari). Kunst / Psychiatrie: kunst als
communicatiemiddel. Kunst / Psychiatrie: kunst als communicatiemiddel.
Utrecht: Universiteit Utrecht, Faculteit Letteren. Opgeroepen op december
28, 2016
Van Den Eynde, E. (2016, oktober 1-2). Minimuseum met karakter. De
Standaard, pp. 1-3. Opgeroepen op januari 16, 2017
Van den Steen, L. (2016, februari). Invulblad toekomstige woonplaats.
Opgeroepen op maart 2017
Van Horne, K. (2016, november 19-20). Felxibel maatpak. Het Nieuwsblad, pp.
10-12. Opgeroepen op november 26, 2016
Vanderstraeten, L., Vanneste, D., & Ryckewaert, M. (2016). Grote
Woononderzoek 2013. Transitie en continuïteit in het Vlaamse woonmodel.
Trends in woningtypologie,. Leuven: Steunpunt Wonen. Opgeroepen op april
28, 2017
Vandevyvere, W. (2015). Cursus Wetgeving. Pakket 3 – Ruimtelijke
ordeningsrecht – Geschiedenis van de ruimtelijke ordeningswetgeving in België
en Vlaanderen. Gent. Opgeroepen op maart 2017
Verhetsel, P., Witlox, P., & Tierens, N. (2003). Jongeren en wonen: een studie
naar de woonsituatie, woonwensen en woonbehoeften van jongeren in
Vlaanderen. Antwerpen: De Boeck. Opgeroepen op 2016
Victor. (2016). Toekomstige woning. VBS De Vlieger, Hofstade. Opgeroepen op
mei 2017
Victoria. (2017). Huidige woning. Aalst. Opgeroepen op mei 2017
Vlaamse overheid. (2016). Nieuwe domeinnaam stedenbeleid. Opgeroepen op
mei 2017, van Vlaamse overheid: http://www.thuisindestad.be/
Vlaamse overheid. (2017, januari 4). Inschrijvingen basis-en secundair
onderwijs. Opgeroepen op maart 20, 2017, van Vlaanderen is onderwijs
& vorming: http://dataloep-publiek.vlaanderen.be/QvAJAXZfc/notoolbar.
htm?document=LP-Publiek%2FPubliek_Inschrijvingen_leerplicht.
qvw&host=PubliekQVS%40cwv100163&anonymous=true
Vlaamse overheid. (sd). Gewestplan : Legende en voorschriften. Opgeroepen
op april 25, 2017, van Ruimtelijke ordening in Vlaanderen: http://www2.
vlaanderen.be/ruimtelijk/gewestplan/gewestplan_legende_kb1972.html
Wiktoria. (2017, februari). Mondelinge oefening: toekomstige woning. Mijn
toekomstig huis. Aalst. Opgeroepen op mei 2017
Wildmoser, G. (sd). Family. Family. Opgeroepen op mei 2017
Wilson. (2017, februari). Mondelinge oefening: toekomstige woning. Mijn huis
nu & mijn huis later. Aalst. Opgeroepen op mei 2017
Wimmer, M. (2012). Chapter 8: Social Functioning. In M. Wimmer, The
Complete Guide to Children’s Drawings (p. Hoofdstuk 8). The Complete Guide
to Children’s Drawings. Opgeroepen op maart 6, 2017
Wout. (2017). Toekomstige woning. De Stip, Erembodegem. Opgeroepen op
mei 2017
Wouter. (2017). Toekomstige woning. Sint-Vincentius Instituut, Gijzegem.
Opgeroepen op mei 2017
Xander. (2017). Toekomstige woning. De Stip, Erembodegem. Opgeroepen op
mei 2017
Zoë. (2017). Toekomstige woning. De Stip, Erembodegem. Opgeroepen op mei
2017
22 Coen Nele _ Op weg naar een andere manier van wonen _ Woonwensen bij kinderen en jongeren