Wascabi 2017

MAKELAARS
IN HOOP

In Vlaanderen zijn de middelen en de verantwoordelijkheid voor het lokaal cultuurbeleid
sinds vorig jaar volledig bij de gemeenten beland. Dit is niet zo voor de faciliteitengemeenten
in de Vlaamse Rand rond Brussel en de gemeenten van Brussel, waar het decreet Lokaal
Cultuurbeleid onverminderd van kracht blijft. Wat kan Brussel voorleggen na vijftien jaar
lokaal cultuurbeleid? Is cultuur er sterker uit gekomen? En what’s next? Twee Brusselse
zwaargewichten, de Vlaamse minister van Cultuur Sven Gatz en Pascal Smet, Brussels
minister voor Mobiliteit en Openbare Werken en VGC-collegelid voor Cultuur, Jeugd, Sport
en Stedelijk Beleid, blikken hoopvol de toekomst in.
Cultuur in Brussel
bruist. Daar kon je
niet naast kijken
tijdens de uitreiking
van de Ultimas,
de Vlaamse
Cultuurprijzen, dit jaar. Frisse en
vernieuwende Brusselse organisaties
kaapten er een derde van de
prijzen weg. Wiels, in Vorst, kreeg
de bekroning voor Beeldende Kunst,
Muziekpublique werd in de categorie
Muziek gelauwerd voor zijn project
“Refugees for Refugees”. Toestand,
dat in Brussel leegstaande gebouwen,
terreinen en (publieke) ruimte
tijdelijk omtovert tot socioculturele
centra, kreeg de prijs voor het beste
Sociaal-Cultureel Volwassenenwerk.
Forumtheater Radicalisering, een
groep vrouwen uit Molenbeek die
op een inspirerende manier aan de
slag gingen met hun ervaringen met
racisme en radicalisering, won in de
categorie Amateurkunsten.
Heren, zit er iets in de Brusselse
bodem?
PASCAL SMET: is een
“Brussel
laboratorium voor de toekomst.
Stadsbewoners zijn opener, ze zijn
vatbaarder voor prikkels, ze experimenteren
meer en zoeken nieuwe
dingen. Dat is ook zo voor Brussel.
Sommige Vlamingen vinden haar
daarom een rare stad, omdat ze
tegen de Vlaamse aard van de voorspelbaarheid
van een leven onder
de kerktoren ingaat. Terwijl het net
de kracht van deze stad en van het
sociaal-cultureel werk hier is dat
mensen er voortdurend op zoek gaan
naar nieuwe grenzen en de confrontatie
aangaan met het onbekende. ”
SVEN GATZ:
“We
komen uit een
moeilijke periode, met de uitlopers
van de vluchtelingencrisis en de
naweeën van de aanslagen. Het fotomoment
van de twaalf cultuurprijzen
is eigenlijk een goede samenvatting
van het voorbije jaar. Brussel is
daar logischerwijs nadrukkelijk in
vertegenwoordigd, met de problematiek
van de publieke ruimte waar
Toestand op inspeelt of de verwerking,
via kunst en cultuur, van het
geweld dat Brussel getroffen heeft
via Forumtheater Radicalisering,
maar ook met het kosmopolitisme
van Wiels en het werk van
Muziekpublique met vluchtelingen.
Dat sluit allemaal bij elkaar aan.
Dit verhaal kwam mooi naar voren
tijdens de prijzen. ”
LOKAAL
CULTUURBELEID:
GASPEDAAL OF REM?
In Brussel bougeert het duidelijk. Is
het decreet Lokaal Cultuurbeleid een
stimulans geweest voor cultuur in de
Brusselse gemeenten of eerder een
rem op hun autonomie en daadkracht?
SMET: keek Brussel
“Aanvankelijk
wantrouwig naar het decreet Lokaal
Cultuurbeleid. Vlaanderen ging
direct met de gemeenten werken,
de VGC kreeg een coördinerende rol.
Maar het is een succes gebleken.
Achttien van de negentien gemeenten
hebben een lokaal-cultuurbeleidscoördinator,
een cultuurraad, er
zijn 22 gemeentelijke bibliotheken,
de gemeenschapscentra, die steeds
vaker in een netwerk functioneren,
draaien. De VGC vult die coördinatierol
op een correcte manier in. Geen
enkele gemeente zou het in zijn kop
halen om dit beleid te schrappen. ”
2017 I 13

“
De kracht van
deze stad is
dat mensen er
voortdurend
de confrontatie
aangaan met
het onbekende
”
PASCAL SMET
Minister Gatz, loopt het decreet op
eenzelfde manier verder of gaat u
aanpassen of heronderhandelen?
GATZ: de middelen voor lokaal
“Hoe
cultuurbeleid in Brussel worden aangewend
stelt niemand in vraag. We
werken wel aan een manier om de
procedures om deze middelen aan te
wenden, te vereenvoudigen. We doen
dit in het kader van een ruimere
oefening die een aantal decreten
over gemeenschapsaangelegenheden
concentreert in een Brusseldecreet.
Er komt meer autonomie
voor de VGC, die dan direct met de
gemeenten kan werken als de vertaler
van de Vlaamse regelgeving naar
de Brusselse realiteit, op basis van
prioriteiten die zijn bepaald door de
Vlaamse overheid. ”
Welk eigen verhaal moet Brussel
brengen als de VGC meer autonomie
krijgt voor het lokaal cultuurbeleid?
SMET: hebben in de gemeenten
“We
een bibliotheek, een lokale cultuurraad,
een lokaal-cultuurbeleidscöordinator,
een schepen van Cultuur,
een gemeenschapscentrum. Maar
ze zitten nog niet in elke gemeente
in een goed netwerk, soms werken
ze elkaar zelfs tegen. De schepen
van Cultuur, die toch lokaal een
aanspreekpunt is, zou een soort
coördinerende rol moeten spelen.
In een stad als Brussel vervaagt
cultuur in de klassieke zin van het
woord. In de gemeenschapscentra
proberen we geïntegreerd te werken
en een rode draad te weven doorheen
cultuur, welzijn, onderwijs.
Dat moeten we nog meer doen. En
daarom moet die lokale schepen nog
veel meer inzetten op zijn netwerkfunctie,
met de VGC die globaal de
doelstellingen en het kader bepaalt,
die coördineert en ondersteunt en
de schakel is voor Vlaanderen. Nog
een uitdaging op lokaal vlak is om
de vele anderstalige kinderen in het
Nederlandstalig onderwijs te laten
proeven van de Nederlandstalige
cultuur. We zijn al niet met zovelen,
we moeten dat opentrekken en
daarvoor moeten we de krachten
bundelen. Hoe kunnen onze centra
deze andere leefwerelden betrekken,
zonder de nestwarmte die ze bieden
voor vaak oudere Nederlandstalige
bewoners te verliezen? Dat is een
uitdaging in een multiculturele stad
als Brussel. ”
REGELGEVING:
MENSEN KANSEN
GEVEN OM IETS
TE DOEN
In Brussel is recent een nieuwe verordening
voor het sociaal-cultureel
volwassenenwerk goedgekeurd door
de VGC en ook in Vlaanderen komt er
een nieuw decreet Sociaal-cultureel
Volwassenenwerk aan. Welke waren
de doelstellingen van beide?
GATZ: het nieuwe Vlaamse
“In
decreet worden de klassieke werksoorten
verlaten. We maken meer
bruggen mogelijk tussen manieren
van werken. Organisaties moeten
zelf hun sociaal-cultureel DNA
bepalen. Of ze zich dan een beweging
of een vereniging noemen maakt
ons minder uit. De beoordeling zal
voortaan ook eerder kwalitatief dan
louter kwantitatief zijn. Dit kan voor
onzekerheid zorgen, we proberen
daarom in het decreet handvaten
te steken voor de sector. Een derde
grote principe is het ‘civiel perspectief’.
Verenigingen zijn geen
onderaannemers van de overheid.
Ze zijn van onderuit gegroeid en ze
krijgen een grote vrijheid om te doen
wat ze doen. De vrijheid van vereniging
is een en ondeelbaar, ze is er
niet alleen voor verenigingen die je
14 I 2017

“
zelf leuk vindt. Tot slot willen we de
in- en uitstroom vergemakkelijken,
waarbij we de sector in zijn geheel
over een paar jaar ook meer financiële
ruimte willen geven. Het is een
decreet dat de sector in zijn waarde
laat en nieuwe dingen laat blijven
ontwikkelen en doen. ”
SMET:
“Met
de verordening hebben
wij ook ingezet op kwaliteit en
minder op klassieke kwantiteitscriteria,
en nieuwe vormen van
sociaal-cultureel werk een kans
gegeven. We hebben gezorgd voor
minder planlast en tonen vertrouwen
in de verenigingen, door ze ook
op de langere termijn zekerheid te
Hoe de middelen voor
lokaal cultuurbeleid
in Brussel worden
aangewend stelt
niemand in vraag.
We gaan wel
de procedures
vereenvoudigen
”
SVEN GATZ
geven en de middelen op te trekken.
We hebben die wijzigingen gedaan
in overleg met het werkveld. Er was
nogal wat wantrouwen, de relatie
was verzuurd. Dankzij het overleg
hebben we dat wantrouwen weggekregen.
Politiek moet dingen
mogelijk en niet onmogelijk maken.
En dat is wat wij met die verordening
gedaan hebben: mensen een kans
geven om iets te doen. ”
BURGERKABINET:
DICHTER BIJ HET
BRUSSELS BELEID
Brussel is een multiculturele,
meertalige, sociaal gelaagde wereldstad
waarin zowel de Vlaamse als
de Franse Gemeenschap actief is.
Daarnaast heb je ook de 19 gemeenten
met in totaal ongeveer 1,2 miljoen
inwoners. Zorgt deze unieke context
ervoor dat het sociaal-cultureel volwassenenwerk
hier anders evolueert
dan in Vlaanderen?
GATZ: denk dat wel. Hier in
“Ik
Brussel zijn er ook vrij klassieke
verenigingen zoals we die in
Vlaanderen kennen en daar is niets
mis mee. Maar in Brussel zijn de
uitdagingen groter en je ziet hier op
een organische manier bewegingen
ontstaan van Brusselaars die rond
een nieuw thema samen iets opzetten.
Bovendien stellen sociale ongelijkheid,
armoede, migratie zich hier
scherper. Dus het sociaal-cultureel
werk ontwikkelt zich hier wat anders.
Vlaanderen kan wel wat oppikken
van wat hier gebeurt. Brussel is een
interessant laboratorium. ”
Om te vatten hoe dat laboratorium
werkt, organiseerde u onlangs een
burgerkabinet voor Brussel. Welke
waren de voornaamste conclusies en
wat gaat u ermee doen?
GATZ: waren drie soorten voorstellen.
De burgers gingen in op
“Er
de discussie over het bestuur in
Brussel. Dat kwam zowel in mijn
burgerkabinet als in dat van Rachid
Madrane (minister van Jeugd van de
Federatie Wallonië-Brussel, red.) aan
bod: burgers willen een centraal
bestuur dat duidelijk herkenbaar
is, met een verankering in wijken of
gemeenten. Ook interessant was de
vraag dat cultuurhuizen deels met
burgerbudgetten zouden werken. Ik
ga informeel bekijken hoe ze daar
tegenover staan en hoe dat zou
kunnen werken, want dat gaat over
hoe je het publiek kunt diverser
maken en verbreden. Daarnaast
waren er gerichtere vragen, zoals
2017 I 15

“
De vrijheid
van vereniging
is een en
ondeelbaar,
ze is er niet
alleen voor
verenigingen
die je zelf
leuk vindt
”
SVEN GATZ
over het nachtelijk openbaar vervoer.
Wat gaan we daar nu mee doen?
Van sommige vragen gaan we op de
korte termijn zelf werk maken, over
andere gaan we overleggen met onze
Brusselse collega’s. De Brusselse
regering organiseert met BruVoices
een eigen participatief traject. In het
najaar kunnen we een aantal dingen
in elkaar schuiven. Dat burgerkabinet
is geen alleenzaligmakend
middel. Er zijn verschillende recepten
om de democratie te versterken
en mensen dichter bij het beleid te
brengen. Maar de burgerkabinetten
zijn mijn recept.”
Minister Smet, deelt u die vaststellingen
van dit burgerkabinet? En welke
zijn de Brusselse antwoorden hierop?
SMET: moet de conclusies van
“Ik
BruVoices nog krijgen. Maar ik woon,
leef, eet en slaap in deze stad. Ik
hoor waar mensen mee bezig zijn.
Het verbaast me niet dat de resultaten
van Sven en Rachid gelijklopen.
De breuklijn in deze stad is niet
langer de taal, de breuklijn is die
tussen open en gesloten, tussen
omgaan met verandering of bang zijn
voor verandering, tussen conservatief
en progressief, tussen in een
netwerk zitten en zonder zitten. Dat
is een van de grote vragen voor de
politiek. Ik heb het gevoel dat klassieke
partijen aan het einde van hun
verhaal komen omdat ze gebaseerd
zijn op breuklijnen uit andere tijden.
En dat merk je in deze stad en in het
sociaal-cultureel werk. ”
GATZ:
“De
druk op het sociaal-cultureel
werk om zich aan te passen
en zich te verhouden tot een nieuwe
realiteit weegt ook op politieke
partijen. Partijen waren in oorsprong
ideologische verenigingen met een
coherent conceptueel kader die
de maatschappij op een bepaalde
manier bekeken. De kaders zijn
aan het schuiven. En dan heb je het
nieuwe van een beweging nodig om
dat dooreen te schudden. ”
SMET:
“Mensen
hebben vooral
behoefte aan hoop. Samenlevingen
die niet meer geloven in morgen zijn
samenlevingen die kapot zijn en die
achteruitgaan. Het is niet altijd makkelijk
om een positieve boodschap
te geven, maar een van de grote uitdagingen
voor het verenigingsleven
en uiteindelijk ook voor de politiek
is hoop geven. De hoop dat het beter
kan. ”
GATZ:
“Het
is een moeilijke opdracht
voor een politicus om hoop te geven
en dat te verzoenen met goed
bestuur. Hoop kan iedereen geven,
maar op een gegeven moment moet
je zeggen hoe je die hoop vorm zult
geven zonder te vervallen in zakelijkheid
en business as usual. Het
is elke dag weer zoeken hoe je die
spanning kunt overbruggen. Hoe
je mensen ook kunt overtuigen dat
voor sommige dingen een langetermijnperspectief
nodig is, dat
er een draagvlak moet gevonden
worden, dat er procedures moeten
gevolgd worden of middelen gezocht
worden. ”
WEG MET DE
ACHTERUITKIJK-
SPIEGEL
Gaat het dan over het opnieuw
stimuleren van het geloof in de
maakbaarheid van de samenleving,
waarbij mensen zelf in hun beweging
of vereniging de handen uit de
mouwen steken en op eigen kracht
iets veranderen?
GATZ: ben als liberaal iets
“Ik
minder overtuigd van de maakbaarheid
van de samenleving.
Maar ik ben er vanuit dat civiel
16 I 2017

perspectief wel heel erg van overtuigd
dat mensen hun lot in eigen
handen moeten nemen. Het hangt
uiteraard niet alleen van hen af,
er is ook nog zoiets als de sociale
context. Maar als je maakbaarheid
vertaalt als samen werken om iets
te veranderen, dan geloof ik wel in
maakbaarheid. ”
SMET:
“Maakbaarheid
is niet een
uitgewerkt model toepassen, want
dan zit je al snel in een autoritair
systeem. Maar ik geloof wel dat we
een samenleving kunnen maken.
Daarbij is verbinding belangrijk.
Het sociaal-cultureel werk verbindt
mensen, en de politiek moet dat ook
doen. Mensen verbinden is waar
klassieke politieke partijen vandaag
falen. ”
GATZ: genoeg zijn er ook
“Jammer
politici die net succes hebben door te
verdelen. ”
SMET: Maar op de lange termijn
“
zijn het degenen die verbinden, die
winnen. En dat is voor mij de grote
breuklijn en het grote verschil:
degenen die via angst de samenleving
naar beneden halen en
degenen die ze via hoop en verbinding
optillen. Als ik zie wat het
“
Op de lange
termijn zijn
het degenen
die verbinden,
die winnen
”
PASCAL SMET
sociaal-cultureel werk doet, wat
jeugdverenigingen doen, als je kijkt
naar al die energie en die wil om
te verbinden, dan zie ik het niet zo
zwart in. Het enige wat we moeten
doen is onze samenleving opnieuw
helpen te geloven in morgen. In
Europa heerst er op dit moment
zo’n ongelofelijk wantrouwen: zal
het morgen nog beter zijn? En dan
denken mensen in louter materiële
termen. Terwijl het ook beter kan
zijn op een ander niveau: cultuur,
samenleven, geluk. Daar moeten we
in blijven geloven. ”
GATZ:
“Jongeren
geloven wel
nog in de toekomst. Je ziet hoe zij
steeds vaker in cruciale debatten
het verschil maken. Zij zijn niet zo
behoudsgezind. Wij kijken door een
achteruitkijkspiegel, zij kunnen
alleen vooruitkijken. Die kracht is er
nog steeds. ”
SMET:
“Het
komt allemaal goed.
(lacht)
”
→ www.burgerkabinet.be
→ Vragen of reacties?
hannes@fov.be of liesbeth@fov.be
Wat moet je in Brussel zeker
gedaan of gezien hebben?
SVEN GATZ: Magrittehuis,
“Het
in Jette. De plek waar Magritte
gewerkt heeft. En de Villa Empain,
vlakbij de ULB. Een prachtig
art-decogebouw dat in ere is hersteld,
en waar nu mooie tentoonstellingen
worden gehouden. Dat
zijn twee verborgen parels. ”
PASCAL SMET:
“De
wijk van de
Vismarkt en de Kaaien, waar ik
ook woon. Dat is echt Brussel,
grootstedelijk en kleinschalig
tegelijk, een dorp in de grote
stad. Het is een wijk voor de echte
Brusselaar, al zie je er ook wel
eens een verdwaalde toerist. En
de abdij van Terkameren, een
prachtig rustpunt in de stad. Je
daalt af van op de Louizalaan en je
waant je plots ergens anders. ”
Welke Brusselaar verdient een
plekje in de Brusselse Walk of
Fame?
PASCAL SMET: Plaizier,
“Wijnand
over wie er nu een expo loopt in
Bozar. Hij maakte postkaarten
van Brussel. Geen klassieke
toeristische postkaarten, maar
verrassende foto’s die de geest en
de ziel van de stad vatten. Mensen
als Wijnand zijn te weinig gekend,
maar ze kruiden de stad. ”
SVEN GATZ:
“Stromae.
Omwille
van de muziek en de mode. Maar
zeker ook omdat hij het nieuwe
Brussel vertegenwoordigt in zijn
persoon, zijn manier van zijn en
doen, zijn kosmopolitisme. Hij
woont overigens niet ver van Wiels
in Vorst, waar met hardnekkige
vasthoudendheid een prachtig
museum is ontwikkeld, waar nu
galerijen de deuren openen en
artiesten neerstrijken. Het is fijn
om zien dat de stad altijd verandert
en nooit af is. Stromae is
daar een levend voorbeeld van. ”
2017 I 17