HERMON-Erfgoed_Relatie-magazine_Goudsbloem-Schiedam_v10_TJ

De opkomst en teloorgang van
de jeneverindustrie
Wie aan Schiedam denkt, denkt aan jenever. In de hoogtijdagen
van de jeneverindustrie (1850-1880) telde de stad
bijna 400 branderijen. 2 Dit was mede te danken aan
de Engelse oorlog die van 1780 tot 1784 duurde
en ervoor zorgde dat de toevoer van mout
werd gestremd. Mout werd aanvankelijk
eerst in Engeland ingekocht door distilleerderijen,
maar de oorlog zorgde ervoor dat
in Schiedam op grote schaal mout geproduceerd
en gedistilleerd werd. 3 De
vele branderijen, mouterijen, molens en
pakhuizen vestigden zich voornamelijk
in het gebied tussen de Schie en de Noordvest,
beter bekend als de Brandersbuurt. Door
de enorme vervuiling van de steenkool gerookte
branderijen en open riolen, werd de buurt ook wel Zwart
Nazareth genoemd. 4
Boven: Enkele zakkendragers brengen graan in de
mouterij
Onder: A. de Koning (1862-1934) grondlegger van
mouterij/branderij De Koning
Na twee eeuwen kwam in de loop van de 20 e eeuw een
einde aan het succes van de jeneverindustrie. Inventievere
manieren om ethylalcohol te produceren en
het hardnekkig vasthouden aan verouderde
productieprocessen waren hier debet aan. 5
Dit leidde tot een geleidelijke afname
van het aantal distilleerderijen, waar
de mouterijen deel van uitmaakten.
Vandaag de dag telt Schiedam nog drie
distillateurs; Nolet, beter bekend als
Ketel 1, Dirkzwager van Floryn jenever
en Uto/Herman Kansen van Notaris
moutwijnjenever.
Een vurige geschiedenis
De mouterij is omstreeks 1800 gebouwd. Hoe het er toen
uit heeft gezien is niet helemaal bekend, maar naar alle
waarschijnlijkheid bestond het toen uit drie aan elkaar gemaakte
gebouwen met hellende daken. 6 De mouterij De
Goudsbloem maakte onderdeel uit van een gebouwencomplex.
Dit complex bestond naast de mouterij (De
Goudsbloem), uit branderij De Lelie. Het geheel diende
als één fabriek en was in de 19e eeuw in eigendom van
familiebedrijf A. de Koning. A. De Koning produceerde
eerst zelf onder de naam Branderij De Koning, maar
fuseerde later met de bekende jeneverdistillateur Lucas
Bols en leverde toen voornamelijk grondstof voor onder
andere jenever en korenwijn. 7 Door de jaren heen is het
bedrijf meerdere malen van naam veranderd.
In 1895 woedde een grote brand in De Goudsbloem, waarbij
een aanzienlijk deel van de mouterij verloren is gegaan. 8
Over de schade aan de mouterij berichtte de Schiedamse
Courant destijds: ‘De brand bleek toen reeds het geheele
gebouw te hebben aangetast; althans van beneden tot aan
het dak sloeg de rook naar buiten; eerst ongeveer half 10
kwamen de vlammen door een paar openingen tevoorschijn
en bleek dat de brand zo geweldig was, dat het pand
niet te behouden zou zijn.’ Achteraf bleek dit gelukkig niet
helemaal waar te zijn. Zo was het metselwerk grotendeels
bewaard gebleven, evenals enkele houtconstructies. Na de
brand is de mouterij herbouwd, waarbij de verloren geraakte
delen van de houtconstructies op de 1 e , 2 e en 3 e verdieping
zijn vervangen. Ook is de vloer op de begane grond opnieuw
aangebracht. Naar alle waarschijnlijkheid is toen ook de
vierde bouwlaag aan de mouterij toegevoegd. 9
In 1918 brak opnieuw brand uit in De Goudsbloem, ditmaal
in één van de eesten. 10 Deze eest ging totaal verloren
maar de naastgelegen eest is dit lot bespaard gebleven.
Na de brand werd een groot gedeelte van de mouterij herbouwd
en kreeg de mouterij zijn huidige aangezicht. De
oorspronkelijk hellende daken werden dankzij moderne
technieken vervangen door een plat dak. Bij de laatste
wijziging aan het pand in 1957 werd de gevel aan de St. Anna
Zusterstraat aangepast. Een stoommachine werd verwijderd,
enkele vensters werden vernieuwd en het gebouw
kreeg een statiger entree met hardstenen kolonetten. 11
Kort na deze laatste aanpassingen raakte het gebouw eind
jaren vijftig van de vorige eeuw in onbruik. De gehele fabriek,
waaronder de mouterij, was zo sterk verouderd dat
de nieuwe generatie, bestaande uit zoon Jan en neef Aad
De Koning, met hulp van Bols een nieuwe fabriek bouwden.
12 ‘De Nieuwe Goudsbloem’, zoals deze fabriek werd
genoemd, besloeg 1.200 m2 en kon wel veertien keer meer
produceren dan de oude Goudsbloem. Ook de capaciteit
van de mouterij nam toe. Waar in de oude mouterij 3.600
ton gerst per jaar verwerkt kon worden, was dit in de nieuwe
mouterij 30.000 ton. 13
Na de brand werd een groot
gedeelte van de mouterij
herbouwd en kreeg de
mouterij zijn huidige
aangezicht
Ondanks het feit dat de fabriek was uitgerust met de
modernste productietechnieken, heeft hij nooit optimaal
gefunctioneerd. 14 Mede door snelle veranderingen in het
productieproces, sterke concurrentie in de markt en
verschillende samenwerkingsverbanden onder de distilleerderijen,
kwam er in 1978 een einde aan de Nieuwe
Goudsbloem. 15 Na vele jaren leeg te hebben gestaan is de
grote Bols Silo (zoals die werd genoemd), die jarenlang
de skyline van Schiedam domineerde, in 1991 gesloopt. 16 ›
10
11