Zondagmiddag op het eiland Grande Jatte - beeldanalyse

7 januari
2021
Un dimanche après-midi à l'Île de la
Grande Jatte
BEELDANALYSE
ANNE VAN HUFFELEN PHO1A | 3040027

INHOUDSOPGAVE
Inleiding ................................................................................................................................................ 2
Feitelijke informatie .............................................................................................................................. 2
Beeldanalyse ........................................................................................................................................ 3
Beeldcategorie .................................................................................................................................. 3
Artistieke motieven ............................................................................................................................ 3
Materiaalhantering ............................................................................................................................ 4
Compositie ......................................................................................................................................... 4
Vorm .................................................................................................................................................... 4
Licht ..................................................................................................................................................... 4
Standpunt ........................................................................................................................................... 5
Kleur ..................................................................................................................................................... 5
Beweging ............................................................................................................................................ 5
Ruimte-uitbeelding ............................................................................................................................ 5
Symboliek ............................................................................................................................................. 6
In de tijd ................................................................................................................................................ 7
Boodschap vandaag .......................................................................................................................... 7
Bibliografie ............................................................................................................................................ 8
1

INLEIDING
Voor de opdracht om een beeldanalyse te maken van een schilderij, heb ik gekozen voor
het schilderij Un dimanche après-midi à l'Île de la Grande Jatte van George Seurat. Ik ga
deze beeldtekst analyseren met behulp van het iconografisch interpretatie-model van de
kunsthistoricus Erwin Panofsky. Dit schilderij sprak mij gelijk aan door de kleuren en de manier
van schilderen. Het gebruik van kleine stippen maken het schilderij heel erg anders. De
kleuren vond ik hierdoor ook gelijk interessant. Ik heb het schilderij natuurlijk nog niet
geanalyseerd dus ik weet nog niet precies waar het over gaat en waarom George Seurat
alles zo heeft gedaan. Mijn leerdoel voor deze analyse is erachter komen wat het diepere
idee is achter het schilderij en kijken waar ik dit uit haal. Dit proces wil ik zo bewust mogelijk
ondergaan zodat ik dit ook kan toepassen op het analyseren van foto’s.
FEITELIJKE INFORMATIE
De Nederlandse titel van het werk is Zondagmiddag op het eiland van La Grande Jatte. De
originele Franse titel is Un dimanche après-midi à l'Île de la Grande Jatte. (Veer,
ZONDAGMIDDAG OP HET EILAND VAN LA GRANDE JATTE (1884-86) – GEORGES SEURAT, sd) Dit
werk is gemaakt door de neo-impressionistische schilder Georges Seurat (1859-1891) (Veer,
GEORGES SEURAT, sd) tussen 1884 en 1886. Zondagmiddag op het eiland van La Grande
Jatte is een olieverf op doek van een formaat van 210 x 310 cm. Seurat had een andere
techniek dan de meeste schilders in zijn tijd. Andere schilders in zijn tijd, zoals bijvoorbeeld
Mary Cassatt en Edgar Degas, waren impressionistische schilders. Ze plaatsten kleuren losjes
met verfstreken op het doek. De kleuren mengden met elkaar waardoor er nieuwe kleuren
ontstonden. (Kletter, sd) George Seurat maakte geen gebruik van grote verfstreken maar van
hele kleine verfstreken, waardoor er puntjes ontstonden. Zelf noemde hij het
‘chromoluminarisme’ maar het is bekend geworden onder de naam pointillisme. Seurat heeft
twee jaar gewerkt aan het schilderij, en het is de enige oplage. Op dit moment is het
schilderij in bezit van de Art Institute of Chicago. Het schilderij werd hier voor het laatst
tentoongesteld in 2004.
2

BEELDANALYSE
BEELDCATEGORIE
Zondagmiddag op het eiland van La Grand Jatte is een landschapsschilderij maar je zou het
ook bijna een stilleven kunnen noemen door de statische stijl en sfeer.
ARTISTIEKE MOTIEVEN
Het eerste wat mij opvalt als ik naar dit schilderij kijk zijn de schaduwen en de
rivier. Je ogen worden langs de rivier verder over het schilderij geleid. Aan de
rivier zie je links op het schilderij een vrouw in een oranje jurk vissen. Rechts op
het schilderij zie je een man en een vrouw staan met een aapje als huisdier. Er
is een groot vlak schaduw op de voorgrond van het schilderij waar ook
verschillende dingen gebeuren. Er ligt een man op de grond een pijp te roken.
Naast hem zit een vrouw te breien en daarnaast een man
met een hoge hoed. Achter hen lijkt het alsof een bruine
hond iets van het gras eet. Net voor het koppel aan de rechterkant met het
aapje rent een bruine hond rond. Er zit een vrouw op de grond die een
parasol vasthoudt met naast haar een jong meisje die een bosje bloemen
vasthoudt. Midden in het schilderij loopt een vrouw met aan haar hand een
klein meisje. De vrouw heeft een oranje parasol vast. Wat opvalt is dat het
kindje helemaal wit gekleed is en recht naar de kijker van het schilderij kijkt.
Geen enkel ander karakter in dit schilderij doet dit, ze kijken allemaal naar het
water of opzij.
Wat verder in het schilderij zie je een man
op een muziekinstrument spelen. Twee
soldaten staan hier naast elkaar naar te
luisteren. Op het water varen
verschillende bootjes. Links zie je een klein
bootje met een gele vlag. Hierachter
vaart een witte zeilboot. Een klein bootje
met een man erin vaart op de kant af.
Ook is er een roeibootje te zien. Er ligt ook
een bootje in het water die met een
Franse vlag zwaait. De bomen in het
schilderij maken het plekje beschut voor
de hete zomer in Parijs. Op een hete zondag zochten mensen de schaduw op op Île de la
Grande Jatte (het eiland Grand Jatte). In totaal werd er voor de setting van dit schilderij
gebruik gemaakt van drie honden, acht boten en 48 mensen. (A Sunday Afternoon on the Island of
La Grande Jatte, sd)
In 1885 zou het schilderij tentoongesteld worden op de Salon des Indépendants. Die
tentoonstelling werd echter afgezegd. Door de wijzigingen van de plannen had Seurat meer
tijd om aan zijn schilderij te werken. In een paar maanden werd zijn stijl veranderd wat hij ook
toepaste op een Zondagmiddag op het eiland van La Grande Jatte. Uiteindelijk werd het
schilderij voor het eerst tentoongesteld in de achtste, en tevens laatste, impressionistische
tentoonstelling in 1886 bij de Salon des Indépendants.
3

MATERIAALHANTERING
Seurat schilderde met olieverf. Zoals benoemd in het kopje feitelijke informatie maakte de
schilder gebruik van hele kleine verfstreekjes in plaats van lange grote verfstreken. Hierdoor zag
het schilderij er heel erg anders uit dan die van andere schilders in zijn tijd. De eerste afbeelding
hieronder is een schilderij van Mary Cassatt, de tweede afbeelding is een schilderij van Edgar
Degas. De derde is een
close-up van het
schilderij van George
Seurat. Door de andere
technieken maar
hetzelfde materiaal zien
de schilderijen er toch
erg anders uit.
COMPOSITIE
George Seurat heeft zorgvuldig de compositie uitgezocht. Het is stijf en het lijkt alsof de tijd hier
stil staat. Alle onderwerpen in het werk staan zo in verhouding tot elkaar, dat alles interessant
is om naar te kijken. Door in het midden van het schilderij activiteiten te laten gebeuren, het
meisje dat recht naar de kijker kijkt, is dit net zo interessant als de randen eromheen. Er zit dan
wel veel activiteit in dit schilderij, maar ik zou het niet dynamisch noemen. Het beeld is erg
statisch en stil. Dit komt mede doordat bijna elk personage naar de zijkant van het schilderij
kijkt.
VORM
Het beeld bestaat uit bijna alleen maar organische vormen. Mensen, dieren en de natuur. Een
vlak wat gelijk opvalt is de blauwe rivier ten opzichte van het groene gras. Het grote
schaduwvlak aan de onderkant van de beeldtekst is ook opvallend, dit is het grootste donkere
vlak. George Seurat schetst een zonnige zondag zoals die er ook echt uit had kunnen zien.
Door de schildertechniek kan het schilderij denk ik niet gezien worden als realistisch. De wereld
bestaat in het echt natuurlijk niet uit stipjes.
LICHT
Het licht is sterk zonlicht wat vanuit de linkerkant van het schilderij komt. De zon staat zo te zien
al wat lager door de lange schaduwen. De schaduwen die worden gecreëerd zijn interessant.
Bepaalde personen staan in de zon en anderen staan in de schaduw. Door de schilderstijl die
hij gebruikte, het pointillisme, wordt het licht nog meer benadrukt. De kleine
stipjes zorgen ervoor dat de schaduwen niet zwart zijn maar dat alle kleuren
in de schaduw net een andere tint zijn. Als je kijkt naar de linkerbovenhoek
van het schilderij, zie afbeelding hiernaast, zie je een boom die langzaam
overgaat in het licht van de lucht.
Er is nog iets wat opvalt. Een van de bomen heeft twee schaduwen. In
zijn eerdere schetsen van deze boom zijn ook beide schaduwen te
zien. George Seurat heeft hier dus bewust voor gekozen. (Bugler, 2005)
4

STANDPUNT
Het is maar een klein deel van het schilderij, maar het drukke deel van de rivier trekt gelijk de
blik van de kijker. De man en de vrouw die rechts voorin het schilderij staan maken het
standpunt ook duidelijker. Zij staan klaarblijkelijk het dichtste bij de kijker. Dit is te zien aan de
grootte van de personages.
KLEUR
In 1884 werd Seurat opgezocht door de kunstschilder Paul Signac (Veer, ZONDAGMIDDAG OP
HET EILAND VAN LA GRANDE JATTE (1884-86) – GEORGES SEURAT, sd). Met behulp van
verschillende wetenschappelijke studies ontwikkelden zij samen het ‘Divisionisme’, oftewel het
pointillisme. Een aspect wat Seurat en Signac opviel na het vele onderzoek doen naar onder
andere, Michel Eugène Chevreul en Ogden Rood, was dat kleuren automatisch elkaars
complement oproepen. Hier gingen ze meer onderzoek naar doen. Ze wilden de kleuren niet
meer mengen op hun verfpalet, maar ze wilden mengkleuren laten ontstaan door de werking
van het brein en het oog. Door het naast elkaar zetten van verschillende kleuren in de vorm
van kleine stipjes, heeft dit een ander effect dan wanneer de verf wordt gemengd op het
palet. Van een afstandje worden de kleuren door onze ogen en hersenen gemengd. Deze
techniek ging er vooral om dat de kleuren feller en levendiger waren.
Schaduwen werden in de traditionele schilderkunst vaak weergegeven met de kleur zwart.
Maar doordat Seurat schilderde volgens de principes van het pointillisme
kon hij zijn schaduwen definiëren uitgaande van de kleur waarmee ze in
contact komen. Veel van de schaduwen te zien in
het schilderij zijn dan ook blauw, in plaats van zwart.
De mix van de kleur groen en de kleur van
bijvoorbeeld een van de jurken zorgt hiervoor.
BEWEGING
In impressionistische schilderijen zit vaak een gevoel en vorm van beweging door de soepele
penseelvoering. Maar in dit schilderij is dit niet aanwezig. Door de kleine puntjes in combinatie
met de statige houding van de personages geeft het schilderij een nogal statisch beeld van
een zomerse zondag op. De tijd lijkt bijna stil te staan.
RUIMTE-UITBEELDING
De beeldtekst zit redelijk vol. Er is overal wat te zien. Er is sprake van overlapping bij bijvoorbeeld
de schaduwen die achter andere mensen vallen en bomen die voor bepaalde stukken van
het schilderij staan. Er is nog wel ruimte in het schilderij om meer te plaatsen maar hierdoor zou
de gebalanceerde compositie verstoord worden.
5

SYMBOLIEK
De echte betekenis van een Zondagmiddag op het eiland van La Grande Jatte is verre van
duidelijk. Of Seurat zijn werk symbolisch heeft bedoeld, is te betwijfelen. Hij is geboren in een
bourgeois milieu: zijn vader was deurwaarder, zijn moeder huisvrouw. Hij volgde zijn
schildersopleiding aan de Academie des Beaux-Arts Arts in Parijs. Zijn voorbeelden waren
klassieke kunstenaars als Rembrandt, Ingres en Goya. In zijn werk lijkt Seurat vooral te zijn
gegrepen door een nieuwe kijk op licht en kleur. Zijn drijfveer om te schilderen lijkt eerder
technisch dan maatschappelijk. Hij heeft zich nooit politiek uitgelaten. Alle dingen die
hieronder vermeld zijn, zijn dan ook interpretaties en geen zekerheid.
In dit schilderij heeft Seurat mogelijk gebruik gemaakt van
symbolisme. De vrouw aan de linkerkant die staat te vissen is
hier een voorbeeld van. Het eiland Grande Jatte stond op
dat moment bekend als plek om prostituees onder de
bourgeoises te brengen. De hengel van de vrouw aan de
linkerkant verwijst naar het ‘vissen’ van deze prostituees naar
klanten. Een vrouw die ‘losse moralen’ had werd vroeger
singesse genoemd. Vertaalt vanuit het Frans, betekent dit
vrouwelijke aap. Op de rechtervoorgrond van het schilderij is een vrouw met een aapje als
huisdier te zien. Dit identificeert haar als een prostituee die waarschijnlijk met een klant is.
Vanuit het midden van de compositie staat een klein meisje, compleet in het wit
gekleed. Ze staart de kijker aan, alsof ze wil vragen "wat zal er gebeuren met al deze
tevreden leden van de bourgeoisie?". Het meisje valt extra veel op doordat zij als
enige niet gemaakt is door middel van kleine verfstipjes, maar met wat grotere
verfstreken.
Sommige kunstcritici gaan ervanuit dat dit werk geïnterpreteerd moet worden met zijn
zusterwerk bathers at asnieres. In dit schilderij van Seurat is de werkende klasse te zien op de
oever die tegenover het eiland Grande Jatte ligt. Het lijkt alsof de jongen in de rechterkant
van het schilderij iets roept naar de overkant. De zon schijnt volop op alle mensen in dit
schilderij. Opvallend is dat in het schilderij een Zondagmiddag op het eiland van La Grande
Jatte, niet alle mensen in het volle zonlicht
staan. De mensen in de zon zijn de
werkende klasse, en de mensen in de
schaduw zijn de bourgeoisie. De
boodschap van Seurat kan zo
geïnterpreteerd worden, dat hij bedoelt dat
de bourgeoisie slachtoffer is geworden van
lust en ondeugd, en dat de werkende klasse
de toekomst is van Frankrijk. De jongen op
het schilderij bathers at asnieres had kunnen
schreeuwen "wij zijn de toekomst, kom en
sluit je bij ons aan". (Bathers at Asnières, 2021)
Naast de politieke en sociale inhoud van het schilderij, bevat Seurat ook
een vleugje patriottisme. Er is een boot te zien die met de
Franse vlag zwaait. Ook speelt de muzikant, vermoedelijk, het
volkslied waar twee soldaten naar staan te luisteren. (A Sunday
Afternoon on the Island of La Grande Jatte by Seurat, sd)
6

IN DE TIJD
In de jaren 60 van Frankrijk werd het impressionisme ontwikkeld. Deze schilders schilderden het
liefste buiten met als onderwerp een dagelijkse dag. Er zit verder geen onderliggende
maatschappelijke boodschap in. Het schilderij van George Seurat lijkt qua onderwerp
misschien wel op het impressionisme maar dit klopt niet helemaal. Als je verder gaat kijken naar
de symboliek zit er wel degelijk een maatschappelijke boodschap in. Ook de schildertechniek
is heel erg anders, aangezien Seurat gebruik maakte van het pointillisme.
Van 1879 tot 1880 zat Seurat in het Franse leger. Samen met de Franse vlag die te zien is in het
schilderij kun je dit opvatten dat hij een patriot is.
De jaren 80 van de 19 de eeuw was een rumoerige tijd. Politiek gezien veranderden er veel
dingen, Parijs was het middelpunt. Het nationalisme en socialisme werd belangrijk. De
interpretatie van het schilderij wat ik vermeld heb in het hoofdstuk symboliek is een
socialistische interpretatie. De werkende klasse werd verheerlijkt, ze werden in het zonnetje
gezet.
Seurat heeft inspiratie opgedaan uit de Egyptische kunst. In
Egyptische muurschilderingen werden de personen (bijna) altijd
vanaf het zijaanzicht geschilderd. Seurat doet dit ook in zijn schilderij.
Naast dat hij dit doet heeft hij ook nog iets anders gebruikt uit de
Egyptische kunst. Hij heeft de houding van La dame Touy supérieure
du harem de Min à Thèbes (zie afbeelding hiernaast) overgenomen,
en toegepast op een personage in zijn schilderij.
Deze interesse naar Egyptische kunst was niet alleen van
toepassing bij George Seurat. In 1798 maakte Napoleon
een reis naar Egypte, wat uiteindelijk leidde tot ‘egyptomania’. Egyptomania was een
hernieuwde interesse van Europeanen en Amerikanen in het oude Egypte. (Egyptomania, 2021)
In de 19 de eeuw was de egyptomania steeds meer aanwezig in bijvoorbeeld de ontcijfering
van de hiëroglyfen door Champollion (1822), het oprichten van de obelisk van Loeksor op de
Place de la Concorde (1830), de weelderige Egyptian Court in het Chrystal palace op de
wereldtentoonstelling in Londen (1851) en de opening van het Suezkanaal (1869) en de
plaatsing van de obelisk van Alexandrië in Londen (1878). (Didier, 2001)
BOODSCHAP VANDAAG
Ik denk niet dat het schilderij vandaag nog een boodschap heeft met betrekking tot de
betekenis. Mede ook omdat de betekenis niet zeker is. Ik denk wel dat het schilderij een
belangrijk schilderij is. Het is een bekend schilderij binnen de pointillistische stijl. Mensen zouden
hier inspiratie uit kunnen halen.
7

BIBLIOGRAFIE
A Sunday Afternoon on the Island of La Grande Jatte. (sd). Opgeroepen op januari 3, 2021,
van
Artble:
https://www.artble.com/artists/georges_seurat/paintings/a_sunday_afternoon_on_the
_island_of_la_grande_jatte
A Sunday Afternoon on the Island of La Grande Jatte. (2020, december 19). Opgeroepen op
januari 4, 2020, van Wikipedia:
https://en.wikipedia.org/wiki/A_Sunday_Afternoon_on_the_Island_of_La_Grande_Jatt
e
A Sunday Afternoon on the Island of La Grande Jatte by Seurat. (sd). Opgeroepen op januari
4, 2020, van Visual Arts Cork: http://www.visual-arts-cork.com/paintingsanalysis/sunday-afternoon-on-grande-jatte.htm
Bathers at Asnières. (2021, januari 5). Opgeroepen op januari 6, 2021, van Wikipedia:
https://en.wikipedia.org/wiki/Bathers_at_Asnières
Bugler, J. (Regisseur). (2005). A Sunday Afternoon on the Island of La Grande Jatte, Private Life
of a Masterpiece [Film].
Didier, M. (2001). Egyptomanie. Opgeroepen op januari 7, 2021, van Tijdruimte:
http://www.tijdruimte.nl/artikelen/exotisme/Egyptomanie.htm
Egyptomania. (2021, januari 1). Opgeroepen op januari 7, 2021, van wikipedia:
https://en.wikipedia.org/wiki/Egyptomania
Kletter, S. (sd). Impressionisme. Opgeroepen op januari 2, 2021, van Art salon Holland:
https://www.artsalonholland.nl/kunst-stijlen/impressionisme
THE MAJESTY OF EGYPTIAN ART AND ARTIFACTS. (2019, oktober 10). Opgeroepen op januari 7,
2021, van sachamber: https://www.sachamber.org/blog/2019/10/majesty-egyptianart-artifacts/
Veer, S. K. (sd). GEORGES SEURAT. Opgeroepen op januari 2, 2021, van Art salon Holland:
https://www.artsalonholland.nl/grote-meesters-kunstgeschiedenis/georges-seurat
Veer, S. K. (sd). ZONDAGMIDDAG OP HET EILAND VAN LA GRANDE JATTE (1884-86) – GEORGES
SEURAT. Opgeroepen op januari 2, 2021, van Art salon Holland:
https://www.artsalonholland.nl/meesterwerken/la-grande-jatte-georges-seurat
8