Mundikat Magazine edition 5-2018

door Nanda Alstede
Zwarte katten en bijgeloof...
Bijgeloof is niet uit te roeien – het zal er altijd zijn en iedereen
‘lijdt’ eraan. We lopen immers niet graag onder een ladder
door, vrezen vrijdag de 13e, hoewel die meestal een dag als alle
andere blijkt te zijn, en als er getrouwd wordt eist het bijgeloof
‘iets blauws, iets ouds en iets geleends’ anders rust er geen
zegen op het te voltrekken huwelijk. En dan is er ook nog iets
met zwarte katten ….. als die je pad kruisen is dat geen best
voorteken! Zwarte katten zouden de eerste huiskatten zijn
die in onze streken arriveerden; ze werden meegebracht door
de Feniciërs, een handelsvolk dat tussen ca. 1200 en 146 voor
Christus stamde uit wat nu Libanon en Syrië zijn. Hun handel
schijnt gelopen te zijn via Spanje en mogelijkerwijs is de zwarte
kat via deze kanalen in onze omgeving terechtgekomen.
Schilders en schrijvers hebben in de kat behalve een bevallig
dier en een aangename metgezel ook nog een wezen gezien dat
was begiftigd met geheimzinnige krachten, hetzij in zijn eigen
gedaante, hetzij in de gedaante van een mens. Verschillende
godsdiensten, vooral die van het Egypte der farao’s, hebben
erediensten aan hem gewijd en hem verbonden aan hun goden
in hun mythologie.
De mensen hebben hem ook beschouwd als een middel om
occulte machten, duivels inbegrepen, te beheersen. Het doel
was iets gedaan te krijgen, een ongeluk te bezweren dat men
voelde dreigen, of een vijand schade te berokkenen door
hekserij. Dat vereiste formules en bezweringen, vaak ook
offers. Deze bezweringen stonden bol van geheimzinnigheid
en buitenissigheid. De ‘bovennatuurlijke’ machten werden,
vooral als ze aan de kat verbonden werden, toegeschreven
aan vrouwen, de heksen, wier hulp men zocht en die men
tegelijkertijd vreesde, maar de volgelingen van deze magie
wijdden zich, ook zonder de tussenkomst van katten, aan hun
praktijken.
Het bijgeloof vormt het restant van dit geloof. Sommige
magische praktijken kwamen slechts bij bepaalde
gelegenheden voor. Een wat buitenissige echtgenote kon een
kat in mensengedaante zijn en het gevaar was niet denkbeeldig
dat zij plotseling haar dierengedaante weer zou aannemen,
of tenminste de instincten van de kat zou krijgen als er
bijvoorbeeld een muisje langsliep. Dit wordt beschreven in de
fabel van Aesopus en het beroemde gedicht dat La Fontaine
daarvan afleidde. Volgens de Parijzenaars van de 15e eeuw was
iets dergelijks het geval met een zekere kanunnik die eigenlijk
een zwarte kat was en die dol was op vis. Van deze kanunnik
wordt beweerd dat hij uit de dood is opgestaan. Hij heeft zijn
naam gegeven aan de straat van de vissende kat. Lange tijd
kon hier en elders elke willekeurige kat – vooral als hij zwart
was – vrees inboezemen. Hoe kon men weten of het niet een of
andere duivel was of een heks met al haar geheime krachten,
klaar om haar lelijke mensengedaante weer aan te nemen?
20