SOMFY De Branche in 2018
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
<strong>De</strong> branche <strong>in</strong> <strong>2018</strong><br />
Repareer het dak<br />
als de zon schijnt…
Voorwoord 3<br />
Bespiegel<strong>in</strong>gen 4<br />
Politieke en economische omgev<strong>in</strong>gsfactoren<br />
Risico’s<br />
Maatschappelijke thema’s<br />
Bouwsector<br />
<strong>De</strong> Nederlandse economie 9<br />
Status en ram<strong>in</strong>gen<br />
Internationaal beeld<br />
Consumentenvertrouwen<br />
Kortetermijnverwacht<strong>in</strong>g<br />
Huizenmarkt 11<br />
Kerncijfers<br />
Prijsontwikkel<strong>in</strong>g<br />
Verkoop koopwon<strong>in</strong>gen en verhuiz<strong>in</strong>gen<br />
Impact huizenmarkt<br />
Retail 13<br />
Woonbranche<br />
Ontwikkel<strong>in</strong>g onl<strong>in</strong>e bested<strong>in</strong>gen<br />
Genuanceerd kijken<br />
Case Hudson’s Bay<br />
Zonwer<strong>in</strong>gsvakhandel<br />
Smart home 16<br />
Segment<br />
Marktomvang<br />
Consumenten<br />
Producten en kanalen<br />
Digitaliser<strong>in</strong>g 19<br />
<strong>De</strong> komst van 5G<br />
Regelgev<strong>in</strong>g<br />
Crim<strong>in</strong>aliteit<br />
Vooruitzichten <strong>2018</strong> 20<br />
Trend robuust?<br />
Moment van bez<strong>in</strong>n<strong>in</strong>g<br />
Website<br />
Prognose<br />
Ontwikkel<strong>in</strong>gen smart home<br />
Communicatie
Repareer het dak<br />
als de zon schijnt!<br />
Nederlanders behoren tot de gelukkigste mensen op deze aardbol. Maar<br />
waarom eigenlijk?<br />
Een groot deel van ons zit ’s morgens rond acht uur <strong>in</strong> de (lease)auto en<br />
schuift aan <strong>in</strong> dezelfde file, met herhal<strong>in</strong>g <strong>in</strong> omgekeerd richt<strong>in</strong>g aan het<br />
e<strong>in</strong>de van de dag, moe gebeukt door e-mails en cc’tjes. Thuis gekomen<br />
een snelle maaltijd gevolgd door een dagelijkse dosis Netflix, staren naar<br />
de smartphone of bij voorkeur nog beide tegelijkertijd. Wekenlang volgen<br />
we een tv-programma over een blonde zanger die het voornemen heeft<br />
te trouwen, kijken we naar amateurs die taarten bakken of naar boeren<br />
die op zoek zijn naar een man/vrouw.<br />
Een land waar een eigen thuis met name voor jonge gez<strong>in</strong>nen steeds<br />
verder buiten handbereik raakt, jong moet betalen voor oud en de<br />
gezondheidszorg een gedrocht geworden is…<br />
Ruimte voor verbeter<strong>in</strong>g?<br />
Alle economische <strong>in</strong>dicatoren geven <strong>in</strong> 2017 hetzelfde beeld: code groen!<br />
Voor hoe lang? Niemand kan het precies zeggen, maar de kortetermijnvooruitzichten<br />
geven geen aanleid<strong>in</strong>g de stormbal te hijsen.<br />
Sven van Witzenburg<br />
Begon als accountant bij KPMG en kwam na<br />
bijna 10 jaar <strong>in</strong> het bedrijfsleven terecht.<br />
Had daarna gedurende 12 jaar missies als<br />
Manag<strong>in</strong>g Director <strong>in</strong> diverse productie-,<br />
retail- en handelsondernem<strong>in</strong>gen: focus op<br />
start-ups, herstructurer<strong>in</strong>gen, M&A’s,<br />
strategische vraagstukken, sales en market<strong>in</strong>g.<br />
Was vervolgens werkzaam bij beursgenoteerde<br />
ondernem<strong>in</strong>gen, waaronder Hunter Douglas.<br />
<strong>De</strong>ed <strong>in</strong>tussen aanvullende studies: Masters <strong>in</strong><br />
Strategic Retail Management (HBS/University of<br />
Pennsylvania), een MBA aan K<strong>in</strong>gston University<br />
<strong>in</strong> London en een Doctoraal <strong>in</strong> Bus<strong>in</strong>ess<br />
Adm<strong>in</strong>istration aan ISM Paris/New York. Is nu<br />
s<strong>in</strong>ds 2001 bij Somfy en daar verantwoordelijk<br />
voor de 10 Noord-Europese landen.<br />
Tijd om even afstand te nemen, de lens opnieuw scherp te stellen, de<br />
plannen te heroverwegen.<br />
Digitaliser<strong>in</strong>g grijpt steeds dieper <strong>in</strong> op alle facetten van het dagelijks<br />
leven. <strong>De</strong> branche, de producten en de oploss<strong>in</strong>gen die we bieden moeten<br />
daarvan een <strong>in</strong>tegraal onderdeel gaan uitmaken. <strong>De</strong> bedrijfsactiviteiten<br />
worden daardoor meer toekomstbestendig.<br />
Mooier nog zou zijn smart home met creativiteit en doorzett<strong>in</strong>gsvermogen<br />
om te zetten <strong>in</strong> acceleratie. Groei is tenslotte de beste levensverzeker<strong>in</strong>g<br />
voor bedrijven.<br />
In retail lijkt het tijdperk van de multichannelers te zijn aangebroken.<br />
Zij hebben de beste kansen om altijd overal hongerige consumenten op<br />
te slokken <strong>in</strong> hun vangnetten. Met merken die werken als magneten.<br />
Zij begrijpen als geen ander hoe ze consumenten kunnen verleiden.<br />
Hopelijke <strong>in</strong>spireren de teksten tot nieuwe <strong>in</strong>zichten.<br />
Hoofddorp, januari <strong>2018</strong><br />
Sven van Witzenburg<br />
<strong>De</strong> branche <strong>in</strong> <strong>2018</strong> · Repareer het dak als de zon schijnt!<br />
3
Bespiegel<strong>in</strong>gen<br />
Na vier jaar achtereenvolgende groei is<br />
de economie <strong>in</strong> Nederland <strong>in</strong> nu echt<br />
op stoom gekomen.<br />
Politieke en economische omgev<strong>in</strong>gsfactoren<br />
> In het verleden betekende een dergelijke reeks doorgaans<br />
dat donkere wolken zich aan de horizon begonnen op te<br />
stapelen. Meestal was de oplopende <strong>in</strong>flatie een voorbode,<br />
gevolgd door renteverhog<strong>in</strong>gen van centrale banken, teruglopende<br />
rendementen <strong>in</strong> het bedrijfsleven met een verlammend<br />
gevolg op <strong>in</strong>vester<strong>in</strong>gen.<br />
> Het risico dat de Europese Centrale Bank <strong>in</strong> <strong>2018</strong> een<br />
dergelijk scenario van verkrappend monetair beleid gaat<br />
volgen is niet erg groot.<br />
> Beleidsmatig zal <strong>2018</strong> een tussenjaar worden. <strong>De</strong> coalitie<br />
heeft nogal wat tijd nodig gehad en dus heeft de nieuwe<br />
reger<strong>in</strong>g praktisch gezien pas <strong>in</strong> 2019 weer mogelijkheden het<br />
beleid een nieuwe richt<strong>in</strong>g te geven. Een van de speerpunten<br />
daarbij is de verlag<strong>in</strong>g van de tarieven voor de <strong>in</strong>komstenbelast<strong>in</strong>g.<br />
In comb<strong>in</strong>atie met de verwachte stijg<strong>in</strong>g van de<br />
reële lonen alsmede een dal<strong>in</strong>g van de werkloosheid is dat<br />
een extra stimulans op de b<strong>in</strong>nenlandse bested<strong>in</strong>gen.<br />
BELEIDSMATIG ZAL <strong>2018</strong><br />
EEN TUSSENJAAR WORDEN.<br />
4 <strong>De</strong> branche <strong>in</strong> <strong>2018</strong> · Repareer het dak als de zon schijnt!
<strong>De</strong> grote risico’s komen zoals zo vaak van buiten<br />
Wereldleiders<br />
Onvoorspelbare (wereld)leiders zoals Trump en Poet<strong>in</strong>, maar<br />
ook Kim Jong-un (‘Little Rocket Man’). Als een komeet is zijn<br />
perswaarde de afgelopen 2 jaar omhoog geschoten nu<br />
Gaddafi, Husse<strong>in</strong> en ook IS van het toneel verdwenen zijn.<br />
Brexit en de Ch<strong>in</strong>ese economie<br />
Economische risico’s komen vooral van de Brexit en de<br />
robuustheid van de Ch<strong>in</strong>ese economie. Ook <strong>in</strong> <strong>2018</strong> blijft Ch<strong>in</strong>a<br />
een katalysator voor de groei van de wereld economie,<br />
volgens becijfer<strong>in</strong>gen van het IMF met een b<strong>in</strong>nenlandse<br />
groeiprognose van 6,5% goed voor circa 1/3 van de groei van<br />
de wereldeconomie.<br />
Het Midden-Oosten<br />
Traditioneel de gebeurtenissen <strong>in</strong> het Midden-Oosten.<br />
Meer dan waar dan ook is hier een oude natuurkundewet van<br />
toepass<strong>in</strong>g: actie is reactie.<br />
<strong>De</strong> Amerikaanse economie<br />
Imploderen van de Amerikaanse economie; helaas blijkt dat<br />
een stabiel middenklassebestaan voor steeds meer gez<strong>in</strong>nen<br />
buiten bereik ligt. Het overheidsapparaat functioneert slecht,<br />
staatsschulden blijven verder oplopen en onder Trump is er<br />
sprake van een acceleratie van erosie van de <strong>in</strong>ternationale<br />
handelsrelaties. Amerika lijkt af te stevenen op een totaal<br />
<strong>in</strong>ternationaal isolement. Niemand begrijpt op dit moment op<br />
welke manier Trump zijn ‘America First’ wil verzilveren.<br />
<strong>De</strong> Europese Unie<br />
Stabiliteit van de Europese Unie; de onzekere politieke<br />
toekomst van Merkel en de bemoeizucht van Brussel zijn<br />
mogelijke splijtzwammen.<br />
<strong>De</strong> branche <strong>in</strong> <strong>2018</strong> · Repareer het dak als de zon schijnt!<br />
5
Maatschappelijke thema’s<br />
> Grote thema’s die op dit moment de gemoederen bezighouden<br />
zijn wel <strong>in</strong>clusie, digitaliser<strong>in</strong>g en verduurzam<strong>in</strong>g.<br />
> Onder ‘<strong>in</strong>clusie’ wordt verstaan het <strong>in</strong>sluiten <strong>in</strong> de samenlev<strong>in</strong>g<br />
van achtergestelde groepen op basis van gelijkwaardige<br />
rechten en plichten. <strong>De</strong> term houdt verband met vraagstukken<br />
rond allochtonen, kansarmen en mensen met een handicap/<br />
functiebeperk<strong>in</strong>g.<br />
> Gemeten tot en met Q3 2017 schreven 181.000 immigranten<br />
zich <strong>in</strong> een gemeente <strong>in</strong>, vertrokken er 115.000 mensen uit<br />
Nederland, en werd 36% van de afgewezen asielzoekers<br />
teruggestuurd.<br />
> Enkele aspecten van digitaliser<strong>in</strong>g komen elders aan bod.<br />
> Verduurzam<strong>in</strong>g van de samenlev<strong>in</strong>g heeft <strong>in</strong> essentie te<br />
maken met schone lucht, leefbare steden, betaalbare<br />
huisvest<strong>in</strong>g en een circulaire economie.<br />
Een mooi moment om de bouwsector eens aan een nader<br />
onderzoek te onderwerpen.<br />
INCLUSIE, DIGITALISERING,<br />
MIGRATIE EN VERDUURZAMING<br />
ZIJN DE GROTE MAATSCHAPPELIJKE<br />
THEMA’S VAN VANDAAG<br />
Bouwsector<br />
> Bouw en <strong>in</strong>frabedrijven zijn goed voor circa 4,5% van het<br />
bruto b<strong>in</strong>nenlands product met en totale productie van bijna<br />
€ 62 miljard <strong>in</strong> 2016 waarvan € 25 miljard won<strong>in</strong>gbouw en<br />
€ 18 miljard utiliteitsbouw.<br />
> Voor de bouw lijken er betere tijden aan te breken. <strong>De</strong><br />
periode met schamele marges en projecten zonder of zelfs<br />
met een negatief rendement, zal plaats maken voor een<br />
aantrekkende productie met ruimere marges.<br />
> <strong>De</strong> productiviteitsgroei <strong>in</strong> de sector blijft al jarenlang achter.<br />
Onderliggende oorzaken zijn onder meer de versnipper<strong>in</strong>g<br />
met moordende concurrentie waardoor schaalvoordelen<br />
onbenut blijven en <strong>in</strong>vester<strong>in</strong>gen geremd worden. In tijden van<br />
hoogconjunctuur krijgt het <strong>in</strong>huren van handen (<strong>in</strong> toenemende<br />
mate vanuit het buitenland) voorkeur boven kapitaal<strong>in</strong>vester<strong>in</strong>gen.<br />
Daarmee blijven bedrijven op korte termijn<br />
flexibel <strong>in</strong> de capaciteit (en kosten).<br />
> <strong>De</strong> omstandigheden veranderen echter structureel doordat<br />
verduurzam<strong>in</strong>g onvermijdelijk en onomkeerbaar is: energieneutrale<br />
gebouwen, recyclage en beperk<strong>in</strong>g van overlast<br />
tijdens de bouw (denk aan stedelijke agglomeraties, nachtelijke<br />
wegenbouw en dergelijke). Voor met name de won<strong>in</strong>gbouw<br />
zijn prijs en beschikbaarheid ook zeer bepalende facturen.<br />
Al deze vraagstukken vragen <strong>in</strong>novatie en <strong>in</strong>vester<strong>in</strong>gen:<br />
• Verschuiven van produceren <strong>in</strong> de fabriek en monteren<br />
op de bouwplaats<br />
• BIM (Build<strong>in</strong>g Information Modell<strong>in</strong>g) stelt de sector<br />
<strong>in</strong> staat tot:<br />
- Digtaal ontwerpen<br />
- M<strong>in</strong>utieus begeleiden en volgen van het bouwproces<br />
- JIT-lever<strong>in</strong>gen op de bouwplaats.<br />
• Verwezenlijken van nieuwe <strong>in</strong>komsten voor (bouw-)<br />
bedrijven en het beter benutten van capaciteit met<br />
garantie, vernieuw<strong>in</strong>gs- en onderhoudscontracten.<br />
6 <strong>De</strong> branche <strong>in</strong> <strong>2018</strong> · Repareer het dak als de zon schijnt!
Won<strong>in</strong>gbouw<br />
> In de publiciteit v<strong>in</strong>den we veel bijdragen over met name de<br />
won<strong>in</strong>gbouw. Er is sprake van een grote discrepantie tussen<br />
vraag en aanbod.<br />
> Meer mensen trekken naar de (Rand)stad. Het is dan ook<br />
niet voor niets dat de prijzen van zowel huur- als koopwon<strong>in</strong>gen<br />
daar <strong>in</strong>middels weer hard oplopen.<br />
…GROTE DISCREPANTIE<br />
TUSSEN VRAAG<br />
EN AANBOD…<br />
> Tot voor kort had het leeuwendeel van de appartementen<br />
jarenlang 3 kamers met een oppervlakte van 50-70m².<br />
Inmiddels worden studio’s van 25-35m² steeds gangbaarder.<br />
In Londen realiseren ontwikkellaars <strong>in</strong>middels won<strong>in</strong>gen van<br />
19m² (micro-appartementen).<br />
> <strong>De</strong>ze verander<strong>in</strong>gen worden <strong>in</strong>gegeven door sociaalmaatschappelijke<br />
trends.<br />
• Het CBS becijferde dat er van de 870.000 huishoudens die<br />
er tot 2040 bijkomen 700.000 zullen bestaan uit 1 persoon.<br />
• Spotify, Netflix en e-readers hebben hun <strong>in</strong>vloed op<br />
benodigde opbergruimte <strong>in</strong> huis.<br />
• Ontmoet<strong>in</strong>gen v<strong>in</strong>den steeds meer buitenshuis plaats.<br />
• Opkomst van gemeenschappelijke voorzien<strong>in</strong>gen zoals<br />
fitness, wasserettes en bibliotheken.<br />
> Afbouwen van tekorten vraagt een <strong>in</strong>haalslaag.<br />
Het niveau van de jaarlijkse realisatie zou naar 80.000<br />
moeten worden opgetrokken. Daarvoor is niet alleen bouwcapaciteit<br />
nodig, maar is er nood aan plannen, <strong>in</strong>itiatieven<br />
en vergunn<strong>in</strong>gen (niveau nu is 65.000 vergunn<strong>in</strong>gen/jaar).<br />
Ter vergelijk<strong>in</strong>g: <strong>in</strong> hoogtijdagen bouwden won<strong>in</strong>gbouw<br />
corporaties 50.000-60.000 won<strong>in</strong>gen per jaar, tegen nu<br />
ongeveer de helft daarvan.<br />
> Beschikbare bouwlocaties, met name <strong>in</strong> de Randstad,<br />
vormen een probleem. Niet voor niets komt Bouwend<br />
Nederland-voorman Verhagen dan ook met de oploss<strong>in</strong>g<br />
‘de lucht <strong>in</strong> bouwen’.<br />
Tot 2040 komen er 870000 huishoudens<br />
bij 700000 daarvan zullen<br />
uit 1 persoon bestaan<br />
<strong>De</strong> branche <strong>in</strong> <strong>2018</strong> · Repareer het dak als de zon schijnt!<br />
7
Utiliteit<br />
Kerncijfers bouwsector 2016<br />
Productie (<strong>in</strong> miljoen €)<br />
Won<strong>in</strong>gbouw 25.075<br />
Utiliteitsbouw 18.075<br />
Omzetontwikkel<strong>in</strong>g t.o.v. 2015<br />
Bedrijven (excl. GWW) +5.5%<br />
Aantal bedrijven 64.265<br />
Bron: Bouwend Nederland<br />
Kantoren<br />
<strong>De</strong> leegstand bedraagt circa 15%. <strong>De</strong> afgelopen jaren is de<br />
vraag afgenomen en zijn de prijzen onder druk gekomen, met<br />
als logisch gevolg een terughoudend beleid bij <strong>in</strong>vesteerders en<br />
gemeenten. Relatief nieuw is de trend leegstaande kantoren te<br />
transformeren, bijvoorbeeld <strong>in</strong> hotels of woonruimte. Kantoorruimte<br />
ouder dan 20 jaar zonder gebruikers wordt ook steeds<br />
vaker gewoon onttrokken aan de markt door sloop.<br />
<strong>De</strong> bouwproductie is gehalveerd naar ongeveer € 500 miljoen<br />
per jaar met een grote aandacht voor kwalitatieve nieuwbouw.<br />
W<strong>in</strong>kelvastgoed<br />
Meer dan 15% van alle w<strong>in</strong>kels <strong>in</strong> Nederland staan leeg.<br />
<strong>De</strong> leegstand voor w<strong>in</strong>kels niet op A-locatie ligt op een veel<br />
hoger niveau, oplopend tot 70% <strong>in</strong> sommige straten.<br />
In vergelijk<strong>in</strong>g met ons omr<strong>in</strong>gende landen is Nederland<br />
overbew<strong>in</strong>keld. <strong>De</strong> opkomst van <strong>in</strong>ternet laat natuurlijk ook<br />
extra sporen na.<br />
Onderwijs<br />
In Nederland staan ongeveer 10.000 schoolgebouwen<br />
waarvan het grootste deel, zeker <strong>in</strong> het basisonderwijs,<br />
technisch sterk verouderd is. Daardoor onstaat een b<strong>in</strong>nenklimaat<br />
dat niet langer aan moderne eisen voldoet. Met name<br />
gemeentes hebben een druk gelegd op de uitgaven aan<br />
huisvest<strong>in</strong>g. In het huidige bouwtempo zouden scholen 100<br />
jaar moeten meegaan, en dat past niet meer <strong>in</strong> deze tijd.<br />
Zorg<br />
Het ligt voor de hand dat de f<strong>in</strong>ancier<strong>in</strong>g van zorg en zorgvastgoed<br />
de komende jaren sterk zal veranderen. Ondanks<br />
de zekerheid van een toenemende vraag naar zorgvastgoed<br />
op lange termijn geven verander<strong>in</strong>gen via onzekerheid een<br />
beeld van stagnatie.<br />
Een andere tendens is de vervag<strong>in</strong>g tussen zelfstandig en<br />
verzorgd wonen.<br />
Nederland heeft circa 52 miljoen m² zorgvastgoed met<br />
gemiddeld 800.000 m² uitbreid<strong>in</strong>g <strong>in</strong> de afgelopen jaren.<br />
Ziekenhuizen fuseren en worden groter. Verpleeg en<br />
verzorg<strong>in</strong>gshuizen worden specialistischer en kle<strong>in</strong>schaliger.<br />
DE LEEGSTAND VAN KANTOREN<br />
BEDRAAGT CIRCA 15%<br />
8 <strong>De</strong> branche <strong>in</strong> <strong>2018</strong> · Repareer het dak als de zon schijnt!
<strong>De</strong> Nederlandse economie<br />
Voor 2017 is de aantrekkende wereldhandel<br />
de belangrijkste aanjager voor<br />
de groei van het BNP geweest.<br />
Toenemende b<strong>in</strong>nenlandse bested<strong>in</strong>gen<br />
en toenemende overheidsbested<strong>in</strong>gen<br />
zijn de belangrijkste aanjagers voor<br />
<strong>2018</strong> en 2019.<br />
Status en ram<strong>in</strong>gen<br />
> <strong>De</strong> consumptie van huishoudens neemt de komende 2 jaar<br />
naar verwacht<strong>in</strong>g met gemiddeld 2,2% per jaar toe.<br />
> Het herstel van de huizenprijzen heeft een significante<br />
bijdrage aan de economische groei geleverd via hogere<br />
vermogens van huishoudens, toegenomen consumentenvertrouwen<br />
en toegenomen won<strong>in</strong>g<strong>in</strong>vester<strong>in</strong>gen. In 2017<br />
namen de <strong>in</strong>vester<strong>in</strong>gen <strong>in</strong> won<strong>in</strong>gen met 11% toe, met<br />
ram<strong>in</strong>gen voor <strong>2018</strong> en 2019 van respectievelijk +8.5% en<br />
+7%, mede onder <strong>in</strong>vloed van capaciteitsgrenzen van<br />
bouwbedrijven.<br />
HET HERSTEL VAN DE HUIZEN -<br />
PRIJZEN HEEFT EEN SIGNIFICANTE<br />
BIJDRAGE AAN DE ECONOMISCHE<br />
GROEI GELEVERD<br />
Ram<strong>in</strong>gen <strong>De</strong> Nederlandsche Bank (dec 2017)<br />
Economie 2017 <strong>2018</strong> 2019<br />
BNP 1) 3,3% 3,1% 2,3%<br />
Werkloosheid 2) 4,9% 3,9% 3,5%<br />
Inflatie 3) 1,3% 1,5% 2,3%<br />
1) <strong>De</strong> groeiverwacht<strong>in</strong>gen van het BNP liggen voor de<br />
komende 2 jaar ruim boven de langjarige gemiddelde groei<br />
van 1,7%.<br />
2) <strong>De</strong> geprojecteerde werkloosheid zou <strong>in</strong> <strong>2018</strong> uitkomen op<br />
het laagste niveau <strong>in</strong> 10 jaar, <strong>in</strong>gegeven door 2% banengroei<br />
en 1% groei van werknemers per jaar.<br />
3) <strong>De</strong> sterke stijg<strong>in</strong>g wordt veroorzaakt door energieprijzen<br />
en verhog<strong>in</strong>g van de BTW. <strong>De</strong> loonontwikkel<strong>in</strong>g lijkt nog<br />
achter te blijven, hetgeen de concurrentiepositie van<br />
Nederland <strong>in</strong>ternationaal versterkt.<br />
Economie 2017 <strong>2018</strong> 2019<br />
Stijg<strong>in</strong>g CAO-lonen 1,6% 2,1% 2,5%<br />
Arbeids<strong>in</strong>komens quote 4) 72,4% 72,6%<br />
4) Langjarige gemiddelde is 74,6%<br />
Overheidsf<strong>in</strong>anciën 2017 <strong>2018</strong> 2019<br />
Overheidsbested<strong>in</strong>gen +0,4% +3,5% 5)<br />
Tekort/overschot begrot<strong>in</strong>g +0,5% +0,5% +0,9%<br />
Staatsschuld <strong>in</strong> % BNP 6) 56,6% 53,1% 50,4%<br />
5) <strong>De</strong> toenemende overheidsbested<strong>in</strong>gen zijn <strong>in</strong> <strong>2018</strong> goed<br />
voor 25% van de te verachten groei van het BNP.<br />
6) Het EU-maximum ligt op 60%.<br />
<strong>De</strong> branche <strong>in</strong> <strong>2018</strong> · Repareer het dak als de zon schijnt!<br />
9
Het totale beeld is zonder meer positief te noemen.<br />
<strong>De</strong> belangrijkste neerwaartse risico’s zijn de Ch<strong>in</strong>ese<br />
economie, de Brexit-effecten en (het moment van) de<br />
terugkeer van de ECP naar een normaal monetair beleid.<br />
Internationaal beeld<br />
> <strong>De</strong> hervorm<strong>in</strong>gen die de Europese landen <strong>in</strong> de afgelopen<br />
jaren hebben doorgevoerd lijken zich uit te betalen. Uitgedrukt<br />
per hoofd van de bevolk<strong>in</strong>g groeit de economie <strong>in</strong> de Eurozone<br />
nu al 2 jaar op rij sterker dan de Britse en de Amerikaanse.<br />
> Vooropgesteld dat de voormalige probleemlanden hun<br />
hervorm<strong>in</strong>gen doorzetten, nu ook Frankrijk, België, F<strong>in</strong>land<br />
en Oostenrijk <strong>in</strong>spann<strong>in</strong>gen vergroten, <strong>in</strong> comb<strong>in</strong>atie met het<br />
verder opvolgen van de aanbevel<strong>in</strong>gen van de OESO door de<br />
koplopers van dit moment (Duitsland, Nederland, Luxemburg,<br />
Tsjechië en Slowakije), dan zou de Europese Unie (het<br />
Verenigd Kon<strong>in</strong>krijk niet meegerekend) wel eens één van de<br />
meest dynamische economieën <strong>in</strong> de ontwikkelde wereld<br />
kunnen worden, met een lange periode van groei boven de<br />
trendmatige groei van 1,5%.<br />
> Met Brexit ontkoppelt het Verenigd Kon<strong>in</strong>grijk zich van deze<br />
conjuncturele oplev<strong>in</strong>g.<br />
Consumentenvertrouwen<br />
> Het consumentenvertrouwen stimuleert de particuliere<br />
consumptie. In 2017 heeft het vertrouwen bijna permanent op<br />
een uitzonderlijk hoog niveau gestaan, dicht tegen het niveau<br />
van net voor de kredietcrisis.<br />
> Het herstel s<strong>in</strong>ds 2013 hangt nauw samen met de situatie<br />
op de huizenmarkt. Zonder dit herstel zou de groei van de<br />
particuliere consumptie gemiddeld 1% lager hebben gelegen.<br />
> Normaal gezien zal dit effect <strong>in</strong> de komende jaren beperkter<br />
zijn, doordat de stijg<strong>in</strong>gen van de huizenprijzen en de groei<br />
van <strong>in</strong>vester<strong>in</strong>gen <strong>in</strong> won<strong>in</strong>gen afnemen.<br />
Korte termijn verwacht<strong>in</strong>g<br />
> <strong>De</strong> titel van de <strong>De</strong>cemberram<strong>in</strong>g van het CPB (“hoogconjuctuur”)<br />
is veelzeggend.<br />
> Ook <strong>in</strong> <strong>2018</strong> wordt een groei verwacht van het BNP boven<br />
de 3%, een percentage dat zich na 2007 niet meer heeft<br />
voorgedaan. <strong>De</strong> groei is breed gedragen zoals dat zo mooi heet:<br />
<strong>in</strong>vester<strong>in</strong>gen door bedrijven, particuliere consumptie, <strong>in</strong>vester<strong>in</strong>gen<br />
<strong>in</strong> won<strong>in</strong>gen en uitvoer, dragen allemaal hun steentje bij.<br />
> Daarboven doet de overheid met procyclisch beleid een<br />
extra duit <strong>in</strong> het zakje: <strong>in</strong>tensiver<strong>in</strong>g van onderwijs, defensie,<br />
stijgende zorguitgaven.<br />
BNP-verwacht<strong>in</strong>g <strong>2018</strong><br />
>3% groei<br />
10 <strong>De</strong> branche <strong>in</strong> <strong>2018</strong> · Repareer het dak als de zon schijnt!
Huizenmarkt<br />
<strong>De</strong> huizenprijzen bereikten hun top <strong>in</strong><br />
augustus 2008 en daalden daarna tot een<br />
dieptepunt <strong>in</strong> 2013. Ten opzichte van de piek<br />
<strong>in</strong> 2008 is het prijsniveau nu 4% lager en ten<br />
opzichte van het dal gemiddeld 22% hoger.<br />
Kerncijfers<br />
Aantal verhuisde personen 2014 2015 2016<br />
Tussen gemeenten (x1.000) 654 698 767<br />
B<strong>in</strong>nen gemeenten (x1.000) 909 902 1.024<br />
Totaal (x1.000) 1.563 1.600 1.791<br />
Gemiddeld aantal personen per huishouden: 2,2<br />
2014 2015 2016<br />
Huishoudens verhuisd (x1.000) 710 763 814<br />
Verkochte won<strong>in</strong>gen (x1.000) 154 178 215<br />
Ratio 4,61 4,28 3,78<br />
Bron: Kadaster<br />
Aantal hypotheken 2014 2015 2016<br />
Totaal 222.711 259.069 307.266<br />
Gemiddelde som (<strong>in</strong> K€) 255 267 285<br />
Totale som (<strong>in</strong> mld. €) 48,5 63,5 81,0<br />
Uitstaande won<strong>in</strong>ghypotheken<br />
(<strong>in</strong> mld. €) 652 656 664<br />
Bron: Kadaster<br />
GEMIDDELDE KOOPSOM OKTOBER 2017<br />
€ 269.000<br />
Prijsontwikkel<strong>in</strong>g<br />
> Bestaande koopwon<strong>in</strong>gen waren <strong>in</strong> oktober 2017 8,2%<br />
duurder dan 1 jaar eerder, de grootste prijsstijg<strong>in</strong>g <strong>in</strong> 16 jaar<br />
<strong>in</strong> een markt die s<strong>in</strong>ds juli 2013 een cont<strong>in</strong>u stijgende trend<br />
vertoont.<br />
> <strong>De</strong> huizenprijzen bereikten hun top <strong>in</strong> augustus 2008 en<br />
daalden daarna tot een dieptepunt <strong>in</strong> 2013. Ten opzichte van<br />
de piek <strong>in</strong> 2008 is het prijsniveau overigens nog wel 4% lager<br />
en ten opzichte van het dal gemiddeld 22% hoger. Het<br />
gemiddelde prijsniveau van bestaande koopwon<strong>in</strong>gen is <strong>in</strong><br />
oktober 2017 ongeveer gelijk aan mei 2007.<br />
> Naar verwacht<strong>in</strong>g zal het gemiddelde prijsniveau <strong>in</strong> de<br />
tweede helft van <strong>2018</strong> boven de piek van 2008 uitklimmen.<br />
Overigens zijn er grote regionale verschillen.<br />
> In oktober 2017 bedroeg de gemiddelde koopsom € 269.000.<br />
Verkoop koopwon<strong>in</strong>gen en verhuiz<strong>in</strong>gen<br />
> In de eerste 10 maanden van 2017 zijn 195.815 huizen<br />
verkocht, ruim 14% meer dan <strong>in</strong> dezelfde periode van 2016.<br />
> In 2016 verhuisden ruim 1,8 miljoen Nederlanders, waarvan<br />
1 miljoen b<strong>in</strong>nen hun woongemeente.<br />
> <strong>De</strong> 4 grote steden (Amsterdam, Rotterdam, <strong>De</strong>n Haag en<br />
Utrecht) kregen er <strong>in</strong> 2016 de meeste <strong>in</strong>woners bij en groeien<br />
met name door geboorten en immigratie. Anderzijds verliezen<br />
de 4 grote steden <strong>in</strong>woners door b<strong>in</strong>nenlandse verhuiz<strong>in</strong>gen,<br />
<strong>in</strong> tegenstell<strong>in</strong>g tot de periode 2008-2014. Gez<strong>in</strong>nen die de<br />
grote steden verlaten vestigen zich voornamelijk <strong>in</strong> de<br />
randgemeenten. Van de grootste steden groeit Amsterdam<br />
het snelst.<br />
> In 83 van de 390 gemeenten (21%) nam het aantal <strong>in</strong>woners<br />
<strong>in</strong> 2016 af. <strong>De</strong> meeste van deze gemeentes liggen <strong>in</strong> de<br />
prov<strong>in</strong>cies Gron<strong>in</strong>gen, Drenthe en Zuid-Limburg. In bijna alle<br />
gevallen komt dat doordat het aantal overlijdensgevallen het<br />
aantal geboortes overtreft. Daarnaast trekken jongeren uit de<br />
gemeenten weg, waardoor het proces van vergrijz<strong>in</strong>g wordt<br />
versterkt.<br />
<strong>De</strong> branche <strong>in</strong> <strong>2018</strong> · Repareer het dak als de zon schijnt!<br />
11
Het aantal Nederlanders dat <strong>in</strong> 2016 verhuisd is, ligt<br />
historisch gezien op een heel hoog niveau. <strong>De</strong> cijfers over Q1<br />
2017 geven aan dat het aantal verhuiz<strong>in</strong>gen <strong>in</strong> 2017 nog<br />
beduidend hoger uit zal vallen, met een relatief hoger<br />
bestanddeel beweg<strong>in</strong>gen tussen gemeenten.<br />
<strong>De</strong> trends <strong>in</strong> verhuizen vanaf 2013:<br />
• Alleenstaanden die verhuizen (zwakt s<strong>in</strong>ds 2015 af).<br />
• Tw<strong>in</strong>tigers/dertigers die hun eerste won<strong>in</strong>g kochten of<br />
van huurwon<strong>in</strong>g wisselden.<br />
• Gez<strong>in</strong>nen zonder thuiswonende k<strong>in</strong>deren (vanaf 2014).<br />
• <strong>De</strong>rtigers met thuiswonende k<strong>in</strong>deren (verhuizen naar<br />
grotere won<strong>in</strong>g).<br />
Impact huizenmarkt<br />
> Uit eigen onderzoek van Somfy Nederland is gebleken dat<br />
de (langetermijn)ontwikkel<strong>in</strong>gen <strong>in</strong> de branche veel meer<br />
samenhangen met de situatie op de huizenmarkt dan<br />
specifieke consumententrends of het weer.<br />
> <strong>De</strong> ontwikkel<strong>in</strong>gen op de huizenmarkt hangen op hun beurt<br />
weer samen met een aantal onderliggende factoren.<br />
<strong>De</strong>mografie<br />
> Tussen 1995 en 2017 is de omvang van de bevolk<strong>in</strong>g met<br />
10% gestegen tot ongeveer 17 miljoen <strong>in</strong>woners. <strong>De</strong> relatie<br />
met de won<strong>in</strong>gmarkt verloopt via de huishoudens. Het aantal<br />
personen per huishouden neemt gestaag af, waardoor het<br />
aantal huishoudens sneller toeneemt dan de bevolk<strong>in</strong>g.<br />
> Per 1 januari 2017 heeft Nederland 7,8 miljoen huishoudens<br />
(gemiddeld 2,2 personen/huishoud<strong>in</strong>g).<br />
Kopen of huren<br />
> In 1995 had 42% van de huishoudens een koopwon<strong>in</strong>g tegen<br />
59% van de huishoudens nu. In 2015 telde Nederland 7,7<br />
miljoen huishoudens waarvan 59% een koopwon<strong>in</strong>g had met<br />
een totaal van 4.5 miljoen koopwon<strong>in</strong>gen. Huishoudens<br />
<strong>in</strong>vesteren meer geld aan onderhoud en verbeter<strong>in</strong>gen van<br />
koopwon<strong>in</strong>gen dan van huurwon<strong>in</strong>gen.<br />
Beschikbaar <strong>in</strong>komen<br />
> Tussen 1995 en 2016 is het voor huishoudens beschikbare<br />
<strong>in</strong>komen gestegen van € 80 miljard tot € 335 miljard. Door<br />
hogere <strong>in</strong>komens kunnen gez<strong>in</strong>nen meer geld besteden aan<br />
wonen.<br />
> Daar de rente afgemeten aan 10-jarige staatslen<strong>in</strong>gen vanaf<br />
1995 teruggelopen is van 7,55% <strong>in</strong> 1995 tot iets boven de 0%<br />
<strong>in</strong> 2016 is het potentieel voor het verkrijgen van hypothecaire<br />
f<strong>in</strong>ancier<strong>in</strong>g van won<strong>in</strong>gen significant gegroeid.<br />
> Kijken we echter naar het beschikbaar <strong>in</strong>komen per hoofd van<br />
de bevolk<strong>in</strong>g dan is er gemeten over de periode van 2010 tot<br />
2016 nauwelijks sprake van een stijg<strong>in</strong>g terwijl het bruto natio -<br />
naal product <strong>in</strong> die periode per saldo met 3,5% is toegenomen.<br />
> <strong>De</strong> collectieve lasten en de collectieve spaarverplicht<strong>in</strong>gen<br />
(pensioenopbouw, afloss<strong>in</strong>g van hypotheken) maken dat er <strong>in</strong><br />
gez<strong>in</strong>nen aan het e<strong>in</strong>de van de maand eenvoudigweg geen of<br />
we<strong>in</strong>ig geld overblijft.<br />
> Voor bested<strong>in</strong>gen aan de won<strong>in</strong>g blijkt uit onderzoek dat er<br />
een piek is rond verhuismomenten. <strong>De</strong> periode waar<strong>in</strong> de<br />
verhoogde bested<strong>in</strong>gen plaatsv<strong>in</strong>den start circa 1 jaar voor het<br />
verhuismoment en loopt door tot ruim 2 jaar na de verhuiz<strong>in</strong>g.<br />
> Prioriteit krijgen de renovatie (b<strong>in</strong>nen en buiten), de<br />
<strong>in</strong>richt<strong>in</strong>g en daarna alles dat zich meer rond de won<strong>in</strong>g<br />
afspeelt (tu<strong>in</strong>, terras).<br />
Beschikbaarheid van won<strong>in</strong>gen<br />
> Gemeten over een lange periode van 20 jaar ligt het aantal<br />
huishoudens systematisch boven het aantal won<strong>in</strong>gen.<br />
> Zo is er <strong>in</strong> 2016 voor 7,7 miljoen huishoudens een won<strong>in</strong>gvoorraad<br />
beschikbaar van 7,6 miljoen won<strong>in</strong>gen. Dit getal<br />
geeft een landelijk beeld van een tekort tot circa 100.000<br />
won<strong>in</strong>gen met een regionaal/stedelijk patroon dat natuurlijk<br />
een veel grotere discrepantie laat zien. Veel won<strong>in</strong>gen staan<br />
niet op de goede plaats.<br />
> Het aantal gerealiseerde nieuwbouwwon<strong>in</strong>gen vertoont<br />
s<strong>in</strong>ds 1980 een sterk dalende tendens en is gemiddeld<br />
gehalveerd van een niveau van 100.000 won<strong>in</strong>gen per jaar tot<br />
circa 54.000 <strong>in</strong> 2016.<br />
Prijsbeweg<strong>in</strong>gen<br />
> Niet alleen is er sprake van een langjarige trend van<br />
stijgende prijzen van koopwon<strong>in</strong>gen (onderbroken door de<br />
crisis), maar is er ook sprake van stijgende prijzen van<br />
huurwon<strong>in</strong>gen. S<strong>in</strong>ds 1995 zijn de huren met 87% gestegen,<br />
veel sneller dan de <strong>in</strong>flatie.<br />
12 <strong>De</strong> branche <strong>in</strong> <strong>2018</strong> · Repareer het dak als de zon schijnt!
Retail<br />
Groei detailhandel 2016 2017<br />
Oktober 5,4% 1,6%<br />
September 0,2% 5,7%<br />
Augustus 1,1% 4,2%<br />
Juli 2,1% 4,3%<br />
Bron: CBS<br />
> In de tabel is duidelijk zichtbaar dat de detailhandel na een<br />
periode van magere groei (2014-2016) vanaf het 4e kwartaal<br />
2016 veel betere periode doormaakt waarbij de gemiddelde<br />
groei over 2017 op circa 4% zal uitkomen.<br />
> Na de crisisjaren 2009-2014 is er een duidelijk betere<br />
periode aangebroken waarbij de gemiddelde groei <strong>in</strong> 2017<br />
weer vergelijkbaar is met het niveau van 2016/2017.<br />
> In het derde kwartaal van 2017 heeft de detailhandel <strong>in</strong><br />
totaal bijna 5% meer omgezet dan <strong>in</strong> dezelfde periode 2016,<br />
waarbij non-food met 5,1% groei de grootste omzetstijg<strong>in</strong>g<br />
wist te realiseren <strong>in</strong> 10 jaar. B<strong>in</strong>nen non-food was de stijg<strong>in</strong>g<br />
het grootst <strong>in</strong> de sectoren wonen en mode. W<strong>in</strong>kels <strong>in</strong><br />
meubelen, verlicht<strong>in</strong>g en andere huishoudelijke artikelen<br />
boekten een omzetstijg<strong>in</strong>g van bijna 8% ten opzichte van<br />
dezelfde periode <strong>in</strong> 2016. <strong>De</strong> branches keukens en DIY g<strong>in</strong>gen<br />
er 6,5% op vooruit. In w<strong>in</strong>kelverkopen consumentenelektronica<br />
zat we<strong>in</strong>ig beweg<strong>in</strong>g met een stijg<strong>in</strong>g van 0,2% <strong>in</strong> het derde<br />
kwartaal; <strong>in</strong> deze sector is de concurrentie van webw<strong>in</strong>kels groot.<br />
> Onl<strong>in</strong>e w<strong>in</strong>kelen <strong>in</strong> totaal lag 20,8% hoger dan <strong>in</strong> Q3 2016.<br />
<strong>De</strong> omzet onl<strong>in</strong>e van multichannelers groeide met 24,1% het<br />
sterkst, tegen 18,5% omzetstijg<strong>in</strong>g bij pure webw<strong>in</strong>kels.<br />
> In vergelijk<strong>in</strong>g met het 2e kwartaal van 2017 (+4,1% groei<br />
ten opzichte van hetzelfde kwartaal <strong>in</strong> 2016) versnelt de<br />
omzetgroei nog met 1% punt.<br />
Verkopen detailhandel (<strong>in</strong> % tov 2016) Q1 Q2 Q3<br />
<strong>De</strong>tailhandel totaal 4,8 4,1 4,7<br />
- Non-food 4,1 3,1 5,1<br />
- DHZ, keukens, vloeren 10,8 7,6 6,5<br />
- Meubels en huishoudartikelen 3,2 7,9<br />
- Consumentenelektronica -3,4 -4,3 0,3<br />
Onl<strong>in</strong>e omzet, waarvan: 15,6 20,8 20,8<br />
- Multichannelers 16,5 25,5 24,1<br />
- Pure <strong>in</strong>ternetverkopers 15 17,2 18,5<br />
Bron: CBS<br />
<strong>De</strong> branche <strong>in</strong> <strong>2018</strong> · Repareer het dak als de zon schijnt!<br />
13
Woonbranche<br />
> Over het eerste halfjaar 2017 wist de woonbranche een<br />
omzetgroei te realiseren van 6,8% ten opzichte van 2016.<br />
Won<strong>in</strong>gtextiel kon de beste resultaten laten zien met een<br />
groei van 13,4%.<br />
<strong>De</strong> geografische verschillen b<strong>in</strong>nen Nederland zijn significant.<br />
Regio (1e semester) 2016 2017<br />
Noord 4,7% 10,9%<br />
Oost 9,5% 9,6%<br />
Zuid 1,5% 8,3%<br />
West (- grote steden) 5,3% 4,8%<br />
Amsterdam, <strong>De</strong>n Haag, Rotterdam 12,5% 1,6%<br />
Genuanceerd kijken<br />
> Vanuit de statistieken ontstaat een dualistisch beeld:<br />
• Klanten zijn terug <strong>in</strong> de w<strong>in</strong>kelstraat en trekken de beurs<br />
weer, zo blijkt ook uit de groeicijfers van de traditionele<br />
detailhandel (4-5% groei voor 2017 lijkt realistisch).<br />
• Digitaliser<strong>in</strong>g accelereert nog sneller en daarop heeft het<br />
grootste deel van de traditionele retail geen passend<br />
antwoord. Uit de cijfers van het CBS blijkt dat de multichannelers<br />
de grootste groei realiseren.<br />
> Klanten zoeken en vergelijken op <strong>in</strong>ternet. Een aanbod dat<br />
24 uur per dag beschikbaar is, een kanaal met transparante<br />
prijzen en goederen die snel en vaak zonder extra kosten<br />
worden thuisbezorgd. Het is allemaal erg aantrekkelijk.<br />
Bron: INretail<br />
> Volgens de branchecijfers van INretail is de cumulatieve<br />
omzetontwikkel<strong>in</strong>g voor de branche wonen <strong>in</strong> vergelijk<strong>in</strong>g tot<br />
2016 ruim 9%. <strong>De</strong> woonbranche omvat won<strong>in</strong>g<strong>in</strong>richters,<br />
meubelzaken, won<strong>in</strong>gtextiel, gemengde zaken, slaapspeciaalzaken,<br />
klik- en parketw<strong>in</strong>kels alsmede keukenspeciaalzaken.<br />
49,7 MILJOEN<br />
ONLINE AANKOPEN IN ÉÉN KWARTAAL…<br />
Case Hudson’s Bay<br />
Direct na het dramatische faillissement van V&D deed<br />
een task force van Hudson’s Bay Nederland aan.<br />
Al snel lag er een plan om <strong>in</strong> een aantal ex-V&D locaties<br />
nieuwe warenhuizen te openen. In 2017 g<strong>in</strong>gen Almere,<br />
Amsterdam, Leiden, <strong>De</strong>n Haag, Breda, Tilburg,<br />
<strong>De</strong>n Bosch, Maastricht en Zwolle open (10 vestig<strong>in</strong>gen).<br />
Voor <strong>2018</strong> staan er nog 4 nieuwe vestig<strong>in</strong>gen gepland<br />
(Amersfoort, Amstelveen, Haarlem en Enschede) en<br />
voor 2019 voorlopig de laatste (Utrecht).<br />
Grofweg was het idee: warenhuizen op A1-locaties,<br />
prachtige w<strong>in</strong>kels, topmerken, goede marges en een strak<br />
prijsbeleid. Positioner<strong>in</strong>g op het niveau van de Bijenkorf en<br />
doelgroep tussen 20 en 40 jaar met aardig wat te besteden.<br />
<strong>De</strong> locaties zelf moesten <strong>in</strong>staan voor voldoende traffic.<br />
Ontwikkel<strong>in</strong>gen onl<strong>in</strong>e bested<strong>in</strong>gen<br />
> Volgens recente publicaties van Thuisw<strong>in</strong>kel Markt Monitor<br />
(op basis van marktonderzoek uitgevoerd door GfK), hebben<br />
Nederlandse consumenten <strong>in</strong> de eerste 9 maanden van 2017<br />
voor € 15,7 miljard onl<strong>in</strong>e besteed aan producten en diensten<br />
(+14% ten opzichte van 2016).<br />
> Van de totaal 49,7 miljoen onl<strong>in</strong>e aankopen <strong>in</strong> het derde<br />
kwartaal hadden er 39 miljoen betrekk<strong>in</strong>g op producten<br />
(+22%) en 10,7 miljoen aankopen betroffen diensten zoals<br />
vakanties en evenementen (+18%).<br />
In termen van bested<strong>in</strong>gen g<strong>in</strong>g er € 3,1 miljard naar producten<br />
(62% van het totaal) en € 1,9 miljard naar diensten (38%<br />
van het totaal).<br />
> Op basis van een prognose voor het vierde kwartaal gaat de<br />
totale onl<strong>in</strong>e omzet <strong>in</strong> 2017 uitkomen op € 22,7 miljard, een<br />
stijg<strong>in</strong>g van 14% voor het totaal van goederen en diensten.<br />
> <strong>De</strong> verwachte stijg<strong>in</strong>g voor de aankoop van producten ligt<br />
met 15-10% <strong>in</strong> lijn met de eerste 3 kwartalen van 2017.<br />
Amper 3 maanden na de open<strong>in</strong>g: een ontluisterend<br />
beeld. Het roer moet om, wellicht onder druk van<br />
activistische aandeelhouders. Ineens zijn er radio spots,<br />
koopjes, opruim<strong>in</strong>gen en kort<strong>in</strong>gen.<br />
Aanbied<strong>in</strong>gen of niet, wat is er werkelijk nieuw aan<br />
Hudson’s Bay? Voorlopig een nieuwe naam maar retail<br />
oude stijl. Het is een warenhuis met veel vestig<strong>in</strong>gen en<br />
m², echter zonder goede aanwezigheid op <strong>in</strong>ternet<br />
(webshop heeft een heel beperkt assortiment) op zoek<br />
naar een goede positioner<strong>in</strong>g.<br />
Vooralsnog hoort Hudson’s Bay thuis <strong>in</strong> het rijtje HEMA<br />
en Bijenkorf met een positioner<strong>in</strong>g die te hoog is.<br />
Onvermijdelijk zijn het toevoegen van goedkopere<br />
merken, een eigen merk, verbeterde onl<strong>in</strong>e presentie<br />
en goede deals voor de consument. Aanpassen kan nog,<br />
mits de aandeelhouders tijd hebben, want het kost op z’n<br />
m<strong>in</strong>st 3 seizoenen zonder nieuwe fouten.<br />
<strong>De</strong> detailhandel blijft lastig, ook voor Hudson’s Bay.<br />
> Marktsegmenten met de grootste stijg<strong>in</strong>gen zijn Health &<br />
Beauty, Food, Home & Garden, Schoenen, Kled<strong>in</strong>g en Lifestyle.<br />
14 <strong>De</strong> branche <strong>in</strong> <strong>2018</strong> · Repareer het dak als de zon schijnt!
Zonwer<strong>in</strong>gsvakhandel<br />
> Het is al weer even geleden, maar <strong>in</strong> 2014 heeft Somfy een<br />
benchmark-onderzoek uitgevoerd onder een kle<strong>in</strong>e 100<br />
vakspecialisten gebaseerd op cijfers van 2012.<br />
> <strong>De</strong> groep van specialisten werd toen representatief genoeg<br />
bevonden om daaruit een beeld te destilleren voor de totale<br />
branche op basis van gemiddelden.<br />
Belangrijkste kerngetallen*<br />
Benchmark<br />
Omzet € 710.000<br />
Richtlijn bedrijf<br />
met personeel zonder personeel<br />
Bruto w<strong>in</strong>st 45,8% 46% 41,5%<br />
Personeelskosten 29,2% 24% 21%<br />
Overige kosten 18,5% 16% 14,5%<br />
Totale kosten 47,7% 40% 35,5%<br />
Bedrijfsresultaat -1,9% 6% 6%<br />
Omzet/FTE 141.900 175.000 185.000<br />
Bruto w<strong>in</strong>st/FTE 65.000 80.500 76.700<br />
Loonkosten/FTE 41.500 42.000 38.800<br />
Solvabiliteit 23%<br />
*(op basis van ongewogen rekenkundige gemiddelden<br />
> <strong>De</strong> onderzochte bedrijven waren alle vakspecialisten waarvan<br />
1/3 <strong>in</strong> de vorm van een eenmanszak, 1/3 VOF en 1/3 BV.<br />
> Gemiddeld bestonden bedrijven 30 jaar en hadden zij <strong>in</strong> 2002<br />
5 FTE’s op de loonlijst. Van de onderzochte bedrijven had 92%<br />
een showroom die gemiddeld circa 250 m² groot was<br />
(eenmanszaak aanzienlijk kle<strong>in</strong>er met 90 m²) en een omzet van<br />
gemiddeld € 2.900 per m² per jaar. 65% van de showrooms<br />
lag aan een drukke locatie (zeker geen A1), 23% op een rustig<br />
bedrijventerre<strong>in</strong> en 12% <strong>in</strong> een woonwijk.<br />
> Uit de vele <strong>in</strong>terviews aanvullende belangrijke kwalitatieve<br />
<strong>in</strong>formatie:<br />
• Het aantal showroombezoeken liep op het moment waarop<br />
het onderzoek heeft plaatsgevonden al een aantal jaren<br />
terug. Logisch ook <strong>in</strong> het licht van de crisis en teruglopende<br />
consumentenbested<strong>in</strong>gen. Veel klanten blijken tijdens een<br />
bezoek goed voorbereid te zijn, doordat zij zich op het<br />
<strong>in</strong>ternet oriënteren. Ondervraagden waren bijna zonder<br />
uitzonder<strong>in</strong>g van men<strong>in</strong>g dat de showroom de belangrijkste<br />
conversie gaf, althans op dat moment. <strong>De</strong> nadruk ligt bij velen<br />
op het ambacht, de service en de kwaliteit van het product.<br />
• Ook telefonische contacten leiden tot orders, hoewel er<br />
relatief veel “prijsbellers” zijn die voor de meeste detaillisten<br />
niet erg waardevol zijn.<br />
• Veel zonwer<strong>in</strong>gsbedrijven gaven aan <strong>in</strong>middels over een<br />
website te beschikken; bijna de helft zou zelfs over een<br />
webshop beschikken (75% via een leverancier). Resultaten<br />
van de webshop vielen over de hele l<strong>in</strong>ie tegen.<br />
<strong>De</strong> branche <strong>in</strong> <strong>2018</strong> · Repareer het dak als de zon schijnt!<br />
15
Smart home<br />
16 <strong>De</strong> branche <strong>in</strong> <strong>2018</strong> · Repareer het dak als de zon schijnt!
Bron: Multiscope markt monitor (maart 2017)<br />
Circa 2,2 miljoen huishoudens zijn voorzien zijn van een slimme thermostaat,<br />
slimme verlicht<strong>in</strong>g of slimme schakelaars, dan wel een andere toepass<strong>in</strong>g.<br />
Segment smart home<br />
> Tenm<strong>in</strong>ste 29% van de huishoudens <strong>in</strong> Nederland heeft<br />
m<strong>in</strong>imaal één smart home-toepass<strong>in</strong>g. Dit betekent dat circa<br />
2,2 miljoen huishoudens voorzien zijn van een slimme thermostaat<br />
(11%), slimme verlicht<strong>in</strong>g (9%) of slimme schakelaars<br />
(7%), dan wel een andere toepass<strong>in</strong>g. <strong>De</strong> markt is <strong>in</strong> 2016<br />
circa 16% gegroeid ten opzichte van het voorgaande jaar.<br />
Marktomvang<br />
> Gemeten <strong>in</strong> consumenteneuro’s <strong>in</strong>clusief BTW wordt de<br />
markt als volgt gesegmenteerd.<br />
Marktomvang % v totaal <strong>in</strong> M€<br />
Energie en verwarm<strong>in</strong>g* 15 150<br />
Verlicht<strong>in</strong>g en schakelaars 18 180<br />
Beveilig<strong>in</strong>g en veiligheid 24 240<br />
Huishouden en comfort 35 350<br />
Connectiviteit (hubs) 8 80<br />
100 1.000<br />
Consumenten<br />
> Het belangrijkste merk <strong>in</strong> het segment smart home is<br />
Philips Hue (27% van alle smart home-producten), gevolgd<br />
door Toon (15% van alle smart home-producten), waarvan<br />
er medio 2017 circa 300.000 stuks van zijn geplaatst <strong>in</strong><br />
Nederland. Overigens heeft 83% van de bezitters het apparaat<br />
gekregen bij het afsluiten van een abonnement.<br />
> Andere belangrijke merken zijn KlikAanKlikUit, Home<br />
Wizard, Samsung, LG en Nest. Bekende merken die alle ook<br />
vertegenwoordigd zijn <strong>in</strong> het marktsegment smart home,<br />
zijn Honeywell en Siemens. Geen van deze merken heeft<br />
een marktaandeel groter dan 5% met uitzonder<strong>in</strong>g van<br />
KlikAanKlikUit (9%).<br />
> Belangrijkste drijfveren voor de consument bij de aanschaf<br />
van een smart home product zijn:<br />
• Gemak en comfort<br />
• Kostenbespar<strong>in</strong>g<br />
• Controle en <strong>in</strong>zicht<br />
*) met name slimme thermostaten<br />
<strong>De</strong> branche <strong>in</strong> <strong>2018</strong> · Repareer het dak als de zon schijnt!<br />
17
Producten en kanalen<br />
Marktsegmenten<br />
smart home<br />
Bested<strong>in</strong>gen<br />
(<strong>in</strong> € mln)<br />
Segment <strong>in</strong><br />
% totaal<br />
Thermostaat/slimme meters 150 15<br />
*Beveilig<strong>in</strong>g 115 12<br />
*Verlicht<strong>in</strong>g 107 11<br />
Wasmach<strong>in</strong>e/droger 84 8<br />
*Hub/connectiviteit 82 8<br />
*Schakelaars 71 7<br />
*Camera 76 7<br />
Stofzuiger 66 7<br />
Oven/magnetron 50 5<br />
Vaatwasser 49 5<br />
Koelkast/vriezer 44 3<br />
Grasmaaier 33 3<br />
*Sensoren 26 3<br />
Koffiezetapparaat/waterkoker 26 3<br />
*<strong>De</strong>urslot 12 1<br />
*<strong>De</strong>urbel 12 1<br />
Babyfoon 8 1<br />
1.011 100<br />
> Met enige fantasie zijn de met een * gemarkeerde subsegmenten<br />
relevant voor de branche, al dan niet als bijproduct,<br />
totaal goed voor 50% van de totale bested<strong>in</strong>gen <strong>in</strong> smart home.<br />
> <strong>De</strong> consument associeert op dit moment Media Markt,<br />
Coolblue, bol.com, Conrad en BCC het meest als kanalen voor<br />
smart home.<br />
> Somfy-cijfers wijzen uit dat de vakhandel zeer verdienstelijke<br />
resultaten boekt <strong>in</strong> het segment hub/connectiviteit en<br />
sensoren<br />
…GEMAK EN COMFORT…<br />
…KOSTENBESPARING…<br />
…CONTROLE EN INZICHT…<br />
Bron: Multiscope Smart Home Monitor 2017<br />
18 <strong>De</strong> branche <strong>in</strong> <strong>2018</strong> · Repareer het dak als de zon schijnt!
Digitaliser<strong>in</strong>g<br />
Met de komst van 5G komt het Internet of<br />
Th<strong>in</strong>gs echt b<strong>in</strong>nen handbereik, met meer<br />
mensen onl<strong>in</strong>e, stabielere verb<strong>in</strong>d<strong>in</strong>gen,<br />
sneller versturen van grote hoeveelheden<br />
<strong>in</strong>formatie.<br />
> Consumenten kunnen bedrijven vragen welke data worden<br />
verzameld en welke conclusies getrokken worden uit persoonlijke<br />
data. Zij kunnen bedrijven vragen data te vernietigen dan<br />
wel terug te geven.<br />
> Bedrijven worden daarmee gedwongen:<br />
• Een goede registratie van data te hebben <strong>in</strong>clusief de<br />
toestemm<strong>in</strong>g en mogelijkheden voor teruggave en overdracht<br />
van data;<br />
• Prudent gegevens verzamelen wordt standaard onderdeel<br />
bij de ontwikkel<strong>in</strong>g van nieuwe producten.<br />
<strong>De</strong> komst van 5G<br />
> Er zijn <strong>in</strong>middels regels gemaakt voor het opslaan van data,<br />
er komt steeds meer wetgev<strong>in</strong>g voor de bescherm<strong>in</strong>g van<br />
onze privacy en nu is de vraag hoe we omgaan met zelflerende<br />
algoritmes. <strong>De</strong>rgelijke algoritmes nemen besliss<strong>in</strong>gen op<br />
basis van analyses die niet transparant zijn.<br />
> In dit verband kunnen we denken aan zelfrijdende auto’s,<br />
zorgrobots, e-coaches, kunstmatige <strong>in</strong>telligentie <strong>in</strong> de<br />
rechtspraak, augmented reality en kunstmatige <strong>in</strong>telligentie<br />
om sociale profielen aan te maken.<br />
Regelgev<strong>in</strong>g<br />
> Vanaf 25 mei <strong>2018</strong> wordt de Algemene Verorden<strong>in</strong>g<br />
Gegevens bescherm<strong>in</strong>g <strong>in</strong> Europa actief. Daarmee wordt<br />
onder andere gereguleerd dat bedrijven gegevens van klanten<br />
uitsluitend kunnen bijhouden na expliciete toestemm<strong>in</strong>g en<br />
mits duidelijk is waarvoor persoonsgegevens worden gebruikt.<br />
Crim<strong>in</strong>aliteit<br />
> Digitale crim<strong>in</strong>aliteit bedreigt de cont<strong>in</strong>uïteit van bedrijven.<br />
<strong>De</strong> meest voorkomende vormen op dit ogenblik zijn:<br />
• Gerichte aanvallen op de <strong>in</strong>frastructuur van bedrijven die de<br />
dagelijkse gang van zaken totaal verlammen.<br />
• Mobiele malware vormt een andere grote bedreig<strong>in</strong>g<br />
doordat medewerkers met hun privé telefoons <strong>in</strong>loggen op<br />
bijvoorbeeld hun werkmail.<br />
• Met het toenemen van spraaktechnologie ontstaan gevaren<br />
die verband houden met het gebruik van opensourcesoftware<br />
met het risico op crim<strong>in</strong>ele <strong>in</strong>filtratie.<br />
Voorbeeld:<br />
<strong>De</strong> energieleverancier die zonder nadrukkelijke toestemm<strong>in</strong>g<br />
van de klant bijhoudt wanneer de klant opstaat, het<br />
huis verlaat dan wel weer thuiskomt, is <strong>in</strong> overtred<strong>in</strong>g.<br />
<strong>De</strong> branche <strong>in</strong> <strong>2018</strong> · Repareer het dak als de zon schijnt!<br />
19
Vooruitzichten voor <strong>2018</strong><br />
<strong>De</strong> economie, het consumentenvertrouwen,<br />
de bouwsector, de situatie<br />
op de huizenmarkt en het algemene<br />
beeld <strong>in</strong> retail geven geen van alle<br />
aanleid<strong>in</strong>g tot ongerustheid voor <strong>2018</strong>.<br />
20 <strong>De</strong> branche <strong>in</strong> <strong>2018</strong> · Repareer het dak als de zon schijnt!
Trend robuust?<br />
> Ondanks het economisch gezien robuuste jaar 2017<br />
(grootste groei van de economie <strong>in</strong> een periode van 10 jaar)<br />
blijven veel mensen nog sceptisch en ongelovig zo blijkt uit<br />
recent onderzoek van de ING Bank. Ondanks een historisch<br />
gezien hoog niveau van het consumentenvertrouwen blijven<br />
veel mensen van men<strong>in</strong>g dat we <strong>in</strong> een zeepbel zitten<br />
(huizenprijzen, beurskoersen) en geloven zij dat een neergang<br />
niet lang op zich zal laten wachten, terwijl de neergang <strong>in</strong> hun<br />
ogen nog dieper zal zijn dan <strong>in</strong> 2008/2009.<br />
> Het herstel van na 2012 heeft zich <strong>in</strong> 2017 op ongekende<br />
en onverwachte manier krachtig gemanifesteerd.<br />
Op die manier raakte Nederland vrij plotsel<strong>in</strong>g <strong>in</strong> een hoogconjunctuur<br />
met de daarbij behorende eerste signalen van<br />
verval <strong>in</strong> de f<strong>in</strong>anciële pers.<br />
> Zoekend naar vergelijk<strong>in</strong>gen <strong>in</strong> het recente verleden v<strong>in</strong>den<br />
we 2 perioden:<br />
• <strong>De</strong> eerste periode is het e<strong>in</strong>de van de jaren negentig toen de<br />
nieuwe wereld met het <strong>in</strong>ternet zich aandiende en de<br />
beurskoersen uite<strong>in</strong>delijk implodeerden omdat de te hoog<br />
gespannen verwacht<strong>in</strong>gen geen bewaarheid werden.<br />
• <strong>De</strong> tweede periode van optimisme bereikte haar hoogtepunt<br />
<strong>in</strong> 2007, <strong>in</strong>gegeven door een achteraf bezien ontspoorde<br />
f<strong>in</strong>anciële sector, met een zeepbel die uite<strong>in</strong>delijk <strong>in</strong> 2008<br />
knapte.<br />
> <strong>De</strong> stemm<strong>in</strong>g van het ogenblik laat zich het beste typeren<br />
als ‘met ons gaat het goed, met mij kan het beter’.<br />
Drie punten om mee te nemen:<br />
1 S<strong>in</strong>ds 2000 is de rente niet zo laag geweest en dat<br />
werkt stimulerend op rendementen van bedrijven,<br />
beurskoersen, overnames maar ook op de particuliere<br />
bested<strong>in</strong>gen. Verder zakken van de rente is onwaarschijnlijk.<br />
2 <strong>De</strong> huidige opwaartse trend startte <strong>in</strong> 2012. Economische<br />
groei boven de 3% komt niet zo heel veel voor;<br />
<strong>in</strong> de periode 1996-2016 desalniettem<strong>in</strong> toch maar<br />
liefst 7 jaar. Economische cycli lijken korter te<br />
worden; ups en downs volgen elkaar sneller op.<br />
3 Perioden van economische groei boven de 3% duurden<br />
de afgelopen 20 jaar relatief kort, tussen de 2 en 5 jaar.<br />
Voor de huidige periode is 2017 het eerste jaar.<br />
MET ONS GAAT HET GOED,<br />
MET MIJ KAN HET BETER…<br />
Moment van bez<strong>in</strong>n<strong>in</strong>g<br />
> Refererend aan de titel van dit epistel is nu het moment<br />
voor vakbroeders hun bedrijven economisch gezien stevig te<br />
verankeren en toekomstbestendig te maken.<br />
> Uitgangspunt daarbij zijn zaken als verzorg<strong>in</strong>gsgebied,<br />
marktpotentie en strategie, gevolgd door groeiscenario’s,<br />
rentabiliteit en de verhoud<strong>in</strong>gen op de balans.<br />
> Na 2012 zal de gemiddelde omzet per bedrijf met tussen<br />
de 10% en 12% moeten zijn gegroeid tot een niveau van<br />
€ 800.000. <strong>De</strong> extrapolatie is gebaseerd op een groei van de<br />
markt <strong>in</strong> omzet van respectievelijk -5%, 4%, 3%, 3% en 7%<br />
(gerekend vanaf 2013).<br />
> <strong>De</strong> gemiddelde marge <strong>in</strong> een verbeterde marktsituatie zou<br />
normaal gezien iets zijn opgelopen naar 47% met een<br />
verbeter<strong>in</strong>g <strong>in</strong> de totale kosten naar 43% van de omzet.<br />
Gemeten aan de gemiddelde <strong>in</strong>flatie over de periode 2013-2017<br />
moeten de kostenstijg<strong>in</strong>gen b<strong>in</strong>nen de perken zijn gebleven,<br />
hoewel de efficiency vermoedelijk heeft geleden als gevolg<br />
van het veelvuldiger <strong>in</strong>lenen van arbeidskracht, met name voor<br />
de montage. Daarmee zouden de gemiddelde rendementen<br />
op 4-5% van de omzet moeten zijn gekomen, net onder het<br />
gewenste niveau van 6% voor bedrijven met personeel.<br />
Website<br />
> Een goede moderne website is een basisvereiste.<br />
Een rondgang langs websites van vakbroeders geeft een<br />
ontluisterend beeld. Voor de traditionele vakhandel is verkoop<br />
via <strong>in</strong>ternet op dit moment duidelijk (nog) een brug te ver.<br />
> Vooropgesteld dat men de noodzaak ervan <strong>in</strong>ziet, zijn dit<br />
vraagstukken die visie, tijd, geld en energie vragen, niet<br />
éénmalig maar permanent. <strong>De</strong> kosten zijn niet verdisconteerd<br />
<strong>in</strong> de eerdere bereken<strong>in</strong>gen, maar wel bittere noodzaak.<br />
<strong>De</strong> branche <strong>in</strong> <strong>2018</strong> · Repareer het dak als de zon schijnt!<br />
21
Prognose<br />
> <strong>De</strong> economie, het consumentenvertrouwen, de bouwsector,<br />
de situatie op de huizenmarkt en het algemene beeld <strong>in</strong> retail<br />
geven geen van alle aanleid<strong>in</strong>g tot ongerustheid voor <strong>2018</strong>.<br />
Alle onderliggende factoren zijn gunstig en dat komt niet zo<br />
heel vaak voor.<br />
> <strong>De</strong> voorlopige cijfers over 2017 overtreffen de door ons<br />
afgegeven groeiverwacht<strong>in</strong>g voor 2017. Reken<strong>in</strong>g houdend<br />
met afvlakkende economische groei en afnemende dynamiek<br />
<strong>in</strong> de huizenmarkt komen we voor <strong>2018</strong> toch ook weer op 5%<br />
groei van de markt, gestuwd door volume teruglopend naar<br />
3-4% groei <strong>in</strong> 2019.<br />
> Slimme ondernemers die <strong>in</strong>spelen op de kansen van<br />
digitaliser<strong>in</strong>g, <strong>in</strong>zetten op smart home en gemotoriseerde<br />
raamdecoratie, kunnen die groeicijfers verdubbelen.<br />
> Het begeleid<strong>in</strong>gsprogramma dat wij hebben ontwikkeld<br />
naar aanleid<strong>in</strong>g van de Quickscan is nog steeds actueel.<br />
Daarnaast is er een programma <strong>in</strong> de maak voor assessment<br />
en verbeter<strong>in</strong>g van de websites.<br />
> Beide volledig ten dienste van de branche, <strong>in</strong>clusief begeleid<strong>in</strong>g<br />
en vrijblijvend.<br />
Ontwikkel<strong>in</strong>gen smart home<br />
> Consumenten <strong>in</strong> de huidige smart home-markt vragen om<br />
naadloze uitwissel<strong>in</strong>gen tussen systemen, protocols en<br />
merken. Zij gaan er van uit dat systemen op elkaar aansluiten.<br />
> <strong>De</strong> <strong>in</strong>troductie van de Tahoma <strong>in</strong> 2010 was de eerste stap<br />
van Somfy richt<strong>in</strong>g smart home: verschillende toepass<strong>in</strong>gen,<br />
ondersteund met meerdere protocols en een diversiteit van<br />
merken.<br />
> Hoe nu verder <strong>in</strong> de nabije toekomst? Kort samengevat zijn<br />
er 4 strategische assen waarop Somfy zal voortborduren.<br />
‘Open platform’ - TaHoma<br />
> Naar objectieve maatstaven is de TaHoma op dit ogenblik<br />
een van de meer complete smart home-oploss<strong>in</strong>gen en blijft<br />
het Somfy-vlaggenschip. Naast de 16 merken waarmee de<br />
TaHoma op dit moment al uitwissel<strong>in</strong>gen kent, zullen Legrand<br />
en Schneider worden toegevoegd (vanaf beg<strong>in</strong> <strong>2018</strong>).<br />
Open API<br />
> Met een API geeft Somfy derden toegang tot de Connexoon<br />
en de TaHoma. Een API is een set van rout<strong>in</strong>es, functies en<br />
tools voor het bouwen van software-applicaties.<br />
Open ecosystemen<br />
> Somfy-oploss<strong>in</strong>gen zijn <strong>in</strong>middels (of worden op korte<br />
termijn) compatibel met open voice control en serviceplatformen:<br />
Amazon Alexa, IFTTT, Google Assistant en Apple<br />
HomeKit.<br />
Protocols<br />
> Alweer enige tijd geleden is Somfy toegetreden tot Thread<br />
en Zigbee. Op <strong>in</strong>ternationaal niveau werkt Somfy daar samen<br />
met onder andere Google en Samsung op het gebied van<br />
protocols voor de toekomst <strong>in</strong> smart home-toepass<strong>in</strong>gen.<br />
> Io-homecontrol is een veilig bi-directioneel protocol specifiek<br />
geschikt voor de bekende Somfy-toepass<strong>in</strong>gen, door wettelijke<br />
voorschriften met name toepasbaar <strong>in</strong> Europa, het Midden-<br />
Oosten en Afrika. Somfy zal <strong>in</strong> dit protocol blijven <strong>in</strong>vesteren<br />
en op basis daarvan de mogelijkheden tot uitwissel<strong>in</strong>g verder<br />
vergroten.<br />
> Naast het Somfy RTS en io-protocol bestaan er gateways<br />
naar Z-Wave en EnOcean, alsmede uitwissel<strong>in</strong>gen ‘<strong>in</strong> de cloud’<br />
met Philips Hue en Verisure.<br />
22 <strong>De</strong> branche <strong>in</strong> <strong>2018</strong> · Repareer het dak als de zon schijnt!
Communicatie<br />
> Met ‘Connected by Somfy’ proberen we voor e<strong>in</strong>dgebruikers<br />
een duidelijke verb<strong>in</strong>d<strong>in</strong>g te leggen tussen fabrikanten,<br />
<strong>in</strong>stallateurs en Somfy-producten <strong>in</strong> het kader van smart<br />
home en Internet of Th<strong>in</strong>gs. Met deze paraplu kunnen we de<br />
gezamelijke boodschap naar de markt versterken.<br />
> <strong>De</strong> filosofie van Somfy is io-technologie voor al onze<br />
producten, maar met de mogelijkheid gecontroleerd gegevens<br />
uit te wisselen met andere producten en fabrikanten.<br />
Gesloten platform passen niet langer <strong>in</strong> deze tijd, laat staan<br />
<strong>in</strong> de toekomst.<br />
> We maken producten die de branche verkoopt toekomstbestendig<br />
en voegen een nieuwe dimensie toe. Radiotechnologie<br />
voor residentieel is de facto de standaard en per<br />
def<strong>in</strong>itie bi-directioneel.<br />
CONSUMENTEN VRAGEN<br />
OM NAADLOZE UITWISSELINGEN<br />
TUSSEN SYSTEMEN,<br />
PROTOCOLS EN MERKEN<br />
<strong>De</strong> branche <strong>in</strong> <strong>2018</strong> · Repareer het dak als de zon schijnt!<br />
23
Somfy Nederland B.V.<br />
Diamantlaan 6<br />
Postbus 163<br />
2130 AD Hoofddorp<br />
Tel. +31 (0)23 55 44 900<br />
<strong>in</strong>fo.nl@somfy.com<br />
www.somfy.nl<br />
A BRAND OF<br />
GROUP<br />
24 <strong>De</strong> branche <strong>in</strong> <strong>2018</strong> · Repareer het dak als de zon schijnt!