4 - Nationaal Onderwijsmuseum

Van de Redactie Marjoke Rietveld-van Wingerden
De twintigste eeuw staat te boek als de eeuw van
de onderwijsvernieuwing. Daarbij kunnen we denken
aan nieuwe typen scholen die een alternatief
moesten bieden voor het klassikale systeem. Vanaf
ongeveer 1920 kwamen zulke scholen tot stand.
Onderwijsvernieuwers lieten niet na te wijzen op
de starre methodiek waarmee het reguliere onderwijs
in hun ogen behept was. Nieuwe typen waren
bijvoorbeeld Montessori- en Daltonscholen. Er was
ook vernieuwing op het gebied van afzonderlijke
vakken en leermiddelen. Zo zette Pieter Paulusse
zich in voor een nieuwe methode voor het taal -
onderwijs, die decennialang in het lager onderwijs
is gebruikt. De taalkundige Lo van Driel belicht deze
man, die in de omgang niet altijd de gemakkelijkste
was en flink op zijn strepen stond, maar een warm
hart voor zijn leerlingen had. Van Driel is jarenlang
verbonden geweest aan een lerarenopleiding en
publiceert regelmatig over de geschiedenis van
het Neder lands en over individuele onderwijzers,
waarvan Paulusse er een is.
Een geliefd didactisch middel in bijvoorbeeld
het klassikaal onderwijs vormde de schoolplaten
sinds de tweede helft van de negentiende eeuw.
Ook op dit gebied waren belangrijke innovaties
door toedoen van individuele tekenaars en illustratoren.
Een van hen was Adri Alindo, pseudoniem
voor Adriana Buchner-Palingdood. Haar werk
kenmerkt zich door een luchtige vrolijke stijl.
Alindo’s platen waren vooral bedoeld voor de
kleuterklassen en eerste klassen van de lagere
school. Naar haar is weinig biografisch onderzoek
verricht, maar Richard van Schoonderwoerd licht
een tipje van de sluier op door een verslag te
doen van zijn zoektocht naar deze illustratrice.
Van Schoonderwoerd heeft een fascinatie met
illustratoren uit de eerste helft van de twintigste
eeuw en publiceert daarover regelmatig.
Ver nieuwing van het onderwijs kreeg in de
eerste helft van de twintigste eeuw ook krachtige
ondersteuning vanuit de techniek. Een van die
middelen was de filmstrook. Onlangs heeft het
museum een rijke collectie aan filmstroken mogen
ontvangen van een voormalige producent ervan.
Redactielid Rien van Buren belicht deze producent
en zijn producten in de rubriek Nieuwe Aanwinst.
De beeldrapportage geeft vanuit een geheel
andere invalshoek invulling aan het thema van dit
nummer. Jacques Dane, redactielid en als onder -
zoeker verbonden aan het Onderwijsmuseum,
heeft illustraties uitgezocht over het onderwerp
vak onderwijs en het geheel van een toelichting
voorzien. Daarin is speciale aandacht voor het
beroepsonderwijs aan meisjes, dat zich in de
eerste helft van de twintigste eeuw in een groei -
ende belangstelling mocht verheugen. Wie hierdoor
geprikkeld wordt om meer over het onderwerp te
weten kan nog tot september 2010 terecht in het
Onderwijsmuseum voor de speciale tentoonstelling
over vakwerk (zie Museumagenda).
Bij onderwijsvernieuwing wordt doorgaans
gedacht aan het lager onderwijs. Toch zijn er juist
op het gebied van het voortgezet onderwijs belangrijke
stappen gezet. Paul Gerretsen vraagt daarom
aandacht voor het Nederlandch Lyceum dat in 1909
in Den Haag is geopend. Met de naam wilde men
aangeven dat de school een voorbeeld wilde zijn
voor scholen elders in het land. Het lyceum zou een
antwoord zijn op de vele kritiek in die tijd op de
overlading van kinderen op de Hogere Burgerschool
en het gymnasium. Een van de speerpunten van het
lyceum was het uitstellen van de schoolkeuze door
een gemeenschappelijk onderbouw. Dit onderwerp
is sindsdien steeds weer een thema geweest op
de politieke en maatschappelijke agenda en in
discussies over de kwaliteit van het voortgezet
onderwijs. In de schrijver Paul Gerretsen hebben
we iemand ge vonden die met kennis van zaken
spreekt. Gerretsen is leerling op het Nederlandsch
Lyceum geweest en later ook docent op deze school.
Hij is zich in de geschiedenis gaan verdiepen, waarvoor
het archief van de school een rijke bron en
inspi ratie vormt.
Het oud-redactielid Bert Stilma heeft als
afscheid in dit nummer een artikel waarin hij
aandacht vraagt voor het belang van historische
pedagogiek in de opleiding van docenten.
R E DACT I E D EC E M B E R 20 0 9 | L ESS E N 4 5