De Schoonheid van Amsterdam Digitaal - Welstandsnota Amsterdam

De Schoonheid van Amsterdam Digitaal
Welstandsnota voor stadsdeel Centrum
versie 1.7, 30 april 2009
Beek & Kooiman Cultuurhistorie
Marina Roosebeek architekt bna
José van Campen planoloog
Frank Oord Qsinc consultancy

De Schoonheid van Amsterdam Digitaal
Welstandsnota voor stadsdeel Centrum
versie 1.7, 30 april 2009
inclusief de aanpassingen zoals door de deelraad vastgesteld 28 juni 2010
In opdracht van
Gemeente Amsterdam
Dienst Milieu en Bouwtoezicht
Beek & Kooiman Cultuurhistorie
Marina Roosebeek architekt bna
José van Campen planoloog
Frank Oord Qsinc consultancy
Welstandsnota stadsdeel Centrum – versie 1.7 3

Aanpassingen op De Schoonheid van Amsterdam Digitaal
Welstandsnota voor stadsdeel Centrum
Bij de besluitvorming over de ‘Schoonheid van Amsterdam Digitaal, Welstandsnota
voor stadsdeel Centrum’ (raadscommissie Bouwen, Wonen en Stedelijke
ontwikkeling van 4 juni 2009 en deelraad van 25 juni 2009) is aangekondigd dat op
korte termijn een aantal aanpassingen zal worden voorgesteld. Het gaat bijvoorbeeld
om nieuwe welstandscriteria om extensieve groene daken expliciet mogelijk te
maken. Tot nu toe werd door de Commissie voor Welstand en Monumenten hierop
vooruitgelopen. Tegelijk worden andere aanpassingen meegenomen op basis van de
ervaringen uit de praktijk en in overleg met de Commissie voor Welstand en
Monumenten.
De aanpassingen zijn door de deelraad op 28 juni 2010 vastgesteld.
aanpassingen
Extensieve groene daken en windmolens/turbines worden onder voorwaarden
toegestaan. De criteria voor zonnecollectoren en panelen worden meer in
overeenstemming gebracht met het beschermde stadsgezicht en het verschil tussen
schuine en platte daken.
Verder wordt de orde 3 definitie aangepast. Vanuit de praktijk van het beschermde
stadsgezicht is er behoefte aan deze aanpassing. Uit een steekproef is naar voren
gekomen dat orde 3 in verreweg de meeste gevallen bovenmodaal van kwaliteit is.
De kwalificatie, dat sloop in beginsel is toegestaan, is dus bij deze steekproef
onwenselijk gebleken. Daarom wordt nu een kwaliteitstoets voor orde 3
geïntroduceerd, die moet uitwijzen of sprake is van cultuurhistorische,
bouwhistorische, architectuurhistorische en/of stedenbouwkundige waarden. Als dat
het geval is, is sloop/nieuwbouw niet gewenst. Voor de orde 2 panden wordt
voorgesteld dat oorspronkelijke gevelelementen gehandhaafd dienen te worden in
plaats van zoveel mogelijk.
Daarnaast zijn er nog kleine aanpassingen opgenomen zoals de toevoeging van
schaarhekken bij rolhekken en rolluiken. Ook is het onderwerp welstandscriteria voor
grote gebouwen toegevoegd. Dit onderwerp stond wel in de Welstandsnota 2006,
maar was nog niet opgenomen in de Schoonheid van Amsterdam Digitaal,
Welstandsnota voor stadsdeel Centrum.
De deelraad heeft deze aanpassingen vastgesteld op 28 januari 2010. De
aanpassingen zijn verwerkt in voorliggende nota 'Schoonheid van Amsterdam
Digitaal, Welstandsnota voor stadsdeel Centrum'.
4
Welstandsnota stadsdeel Centrum – versie 1.7

Inhoud
Deel A: Toelichting
1 De Schoonheid van Amsterdam Digitaal
1.1 Inleiding
1.2 Opbouw van de welstandsnota’s
2 Wat is welstand?
2.1 Welstand en ruimtelijke kwaliteit
2.2 Welstand en Woningwet
2.3 Welstand en ruimtelijk beleid
2.4 Welstand, stedenbouw en supervisie
2.5 Welstand en monumentenbeleid
2.6 Welstand en openbare ruimte
2.7 Welstand en woonboten
3 Participanten
3.1 Planindiener
3.2 Het stadsdeel
3.3 De centrale stad
3.4 Commissie voor Welstand en Monumenten
3.5 Bureau Welstandszaken
Deel B: Basisnota
4 De welstandsregels
4.1 Welstandscriteria
4.2 Beoordelingskader
4.3 Welstandsadvies
4.4 Welstandsbeoordeling
5 Algemene welstandscriteria
5.1 Algemene criteria
5.2 Welstandscriteria voor ernstige strijd met redelijke eisen van welstand
6 Welstandscriteria voor de sneltoets
6.1 Wat is de sneltoets?
6.2 Sneltoetscriteria algemeen
6.3 Sneltoetscriteria voor aan- en uitbouwen
6.3.1 Omschrijving en uitgangspunten
6.3.2 Sneltoetscriteria voor aan- en uitbouwen aan de voorkant
6.3.3 Sneltoetscriteria voor aan- en uitbouwen aan de achterkant
6.4 Sneltoetscriteria voor bijgebouwen en overkappingen
6.4.1 Omschrijving en uitgangspunten
6.4.2 Sneltoetscriteria voor bijgebouwen en overkappingen aan de voorkant
6.4.3 Sneltoetscriteria voor bijgebouwen en overkappingen aan de achterkant
Welstandsnota stadsdeel Centrum – versie 1.7 5

6.5 Sneltoetscriteria voor het veranderen of verplaatsen van een kozijn,
kozijninvulling, luik of gevelpaneel
6.5.1 Omschrijving en uitgangspunten
6.5.2 Sneltoetscriteria voor het veranderen of verplaatsen van een kozijn,
kozijninvulling, luik of gevelpaneel aan de voorkant
6.5.3 Sneltoetscriteria voor het veranderen of verplaatsen van een kozijn,
kozijninvulling, luik of gevelpaneel aan de achterkant
6.6 Sneltoetscriteria voor dakkapellen en dakramen
6.6.1 Omschrijving en uitgangspunten
6.6.2 Sneltoetscriteria voor dakkapellen/dakramen aan de voorkant
6.6.3 Sneltoetscriteria voor dakkapellen/dakramen aan de achterkant
6.6.4 Aanvullende sneltoetscriteria voor bijzondere kapvormen
6.7 Sneltoetscriteria voor erf- of perceelafscheidingen
6.7.1 Omschrijving en uitgangspunten
6.7.2 Sneltoetscriteria voor erf- of perceelafscheidingen
6.8 Sneltoetscriteria voor zonnepanelen en zonnecollectoren
6.8.1 Omschrijving en uitgangspunten
6.8.2 Sneltoetscriteria voor zonnepanelen of –collectoren
6.9 Sneltoetscriteria voor antenne-installaties ten behoeve van mobiele telefonie
of andere antenne-installaties (incl. schotelantennes)
6.9.1 Omschrijving en uitgangspunten
6.9.2 Sneltoetscriteria voor antenne-installaties
6.10 Sneltoetscriteria voor rolhekken, rolluiken of luiken bij andere gebouwen dan
woningen
6.10.1 Omschrijving en uitgangspunten
6.10.2 Sneltoetscriteria voor rolhekken, rolluiken of luiken
6.11 Sneltoetscriteria voor zonweringen
6.11.1 Omschrijving en uitgangspunten
6.11.2 Sneltoetscriteria zonweringen
6.12 Sneltoetscriteria voor windmolens
6.12.1 Omschrijving en uitgangspunten
6.12.2 Sneltoetscriteria windmolens
7 Welstandscriteria voor ruimtelijke systemen en gebieden
7.1 Ruimtelijke systemen
7.1.1 Uitgangspunten
7.1.2 Beschrijving
7.1.3 Waardering, dynamiek en beleid
7.1.4 Welstandscriteria
7.2 De ruimtelijke systemen op de kaart
7.2.1 Toelichting op de kaart
7.2.2 Ruimtelijke systemen en buurten
7.3 Beschrijving en criteria ruimtelijke systemen
7.3.1 Binnenstad
7.3.12 Ringen en radialen
7.3.16 Transformatiegebieden
6
Welstandsnota stadsdeel Centrum – versie 1.7

8 Objectgerichte welstandscriteria
8.1 Objecten
8.9 Objectcriteria voor woonboten
8.11 Objectcriteria voor winkel- of bedrijfspuien
8.12 Objectcriteria voor reclame-uitingen
8.15 Objectcriteria voor dakopbouwen, dakterrassen en dakhekwerken
8.19 Objectcriteria voor trappen aan de buitengevel
8.20 Objectcriteria voor grote gebouwen
Bijlagen
Bijlage 1: Welstand op het water
Bijlage 2: Beleidsregels gevelreclame
Bijlage 3: Gevelreclamebeleid Westerdokseiland, Oosterdokseiland, De
Ruyterkade-oost en Wester IJdock
Bijlage 4: Kaart Ruimtelijke systemen en Gebieden
Bijlage 5: Waarderingskaart
Colofon
Welstandsnota stadsdeel Centrum – versie 1.7 7

8
Welstandsnota stadsdeel Centrum – versie 1.7

Deel A: Toelichting
Welstandsnota stadsdeel Centrum – versie 1.7 9

10
Welstandsnota stadsdeel Centrum – versie 1.7

1. De Schoonheid van Amsterdam Digitaal
1.1 Inleiding
‘De Schoonheid van Amsterdam Digitaal’ is de naam van de digitale welstandsnota
van de Amsterdamse stadsdelen.
Amsterdam was de eerste gemeente in Nederland die een schoonheidscommissie
instelde. Dat was in 1898. Bijna honderd jaar later, in 1995, was Amsterdam een van
de eerste gemeenten die een welstandsnota vaststelde, met de welluidende titel ‘De
Schoonheid van Amsterdam’. Deze nota werd in 1999 geactualiseerd en in 2004
verdeeld over de ‘Kadernota’, de nota grootstedelijke gebieden en projecten en de
welstandsnota’s van de stadsdelen. ‘De Schoonheid van Amsterdam Digitaal’ is een
volgende stap in het proces van formuleren, vaststellen en toegankelijk maken van
welstandsbeleid.
‘De Schoonheid van Amsterdam Digitaal’ is tweeledig en bestaat uit:
� een op adres gebaseerd systeem dat de gebruiker inzicht geeft in de
welstandscriteria (+ achtergronden) die voor dat adres gelden. Het systeem is
zodanig opgezet dat verschillende doelgroepen hun eigen informatie kunnen
kiezen.
� een beleidsnota die de gemeenschappelijke ambities en welstandscriteria van de
stadsdelen weergeeft en per stadsdeel is aan te vullen met specifiek
welstandsbeleid.
In de praktijk betekent dit dat ieder stadsdeel zijn eigen versie van ‘De Schoonheid
van Amsterdam Digitaal’ heeft. De welstandsnota’s van de stadsdelen zijn
vastgesteld door de betreffende stadsdeelraad, zoals vereist in de Woningwet.
In Amsterdam is de welstandsadvisering opgedragen aan de Commissie voor
Welstand en Monumenten (CWM), met uitzondering van stadsdeel Amsterdam-
Zuidoost, dat een eigen welstandscommissie heeft.
1.2 Opbouw van de welstandsnota’s
Op basis van ‘De Schoonheid van Amsterdam Digitaal’ zijn de welstandsnota’s van
de stadsdelen als volgt opgebouwd.
De hoofdstukken twee, drie en vier geven beleidsmatige, organisatorische en
inhoudelijke informatie over het Amsterdamse welstandstoezicht.
Het tweede hoofdstuk geeft de wettelijke bepalingen voor welstandstoezicht en bevat een
plaatsbepaling van welstand in verhouding tot ander beleid. Er wordt informatie gegeven over
hoe de andere disciplines in het ruimtelijk kwaliteitsbeleid zich verhouden tot het
welstandstoezicht.
Hoofdstuk drie geeft een overzicht van de verschillende betrokkenen bij het welstandstoezicht.
Wie doet wat, is de vraag. Dit hoofdstuk geeft de algemene informatie, voor verder uitwerking
wordt verwezen naar de Bouwverordening en de Verordening op de Commissie voor
Welstand en Monumenten en de internetsites van de stadsdelen en van de CWM.
Welstandsnota stadsdeel Centrum – versie 1.7 11

12
Het vierde hoofdstuk beschrijft hoe de welstandsbeoordeling in zijn werk gaat en wat er van
een goed welstandsadvies verwacht mag worden. Ook wordt aangegeven wanneer en hoe er
kan worden afgeweken van het welstandsbeleid of van het welstandsadvies.
De hoofdstukken vijf tot en met acht geven vervolgens de criteria waarop de
welstandsbeoordeling wordt gebaseerd. Op papier is dit een omvangrijke
opsomming, maar niet alle criteria gelden voor alle bouwplannen. Welke criteria in
een concreet geval gebruikt moeten worden is afhankelijk van het bouwplan en de
omgeving. De gebruiker van het systeem wordt stap voor stap naar de juiste criteria
geleid.
In hoofdstuk vijf komen de algemene welstandscriteria voor nieuwe bouwwerken aan de orde.
Deze algemene welstandscriteria vormen de onderlegger voor alle gebiedsgerichte en
objectgerichte uitwerkingen. Ze zijn te beschouwen als de grondwet van het
welstandstoezicht.
Ook voor bestaande bouwwerken zijn algemeen geldige criteria opgenomen, het gaat hierbij
om de criteria die aangeven wanneer een bouwwerk in ernstige mate in strijd is met redelijke
eisen van welstand. Bij deze zogeheten ‘excessen’ kan de overheid repressief optreden.
Hoofdstuk zes geeft de sneltoetscriteria voor een aantal licht-vergunningplichtige
bouwwerken. Voor definities wordt aangesloten bij de wettelijke omschrijving. De sneltoets is
gericht op de licht-vergunningplichtige bouwwerken die op een snelle manier ambtelijk kunnen
worden beoordeeld. Het gaat hier om ‘stadsbrede’ sneltoetscriteria voor de vijf wettelijk
verplichte categorieën: aan- en uitbouwen, bijgebouwen, dakkapellen, erfafscheidingen en het
veranderen van een kozijn, kozijninvulling, luik of gevelpaneel.
In hoofdstuk zeven worden de ruimtelijke systemen van Amsterdam en de bijbehorende
welstandscriteria beschreven. De vijftien ruimtelijke systemen uit de Kadernota uit 2004 zijn in
dit hoofdstuk geactualiseerd en aangevuld met welstandscriteria die als een soort onderlaag
gelden voor alle gebieden binnen zo’n systeem. Ook de (grootstedelijke en stadsdeel-)
transformatiegebieden komen hierbij aan de orde.
Hoofdstuk acht geeft de object- of pandgerichte welstandscriteria. Bij deze criteria kan het
zowel gaan om specifieke onderdelen van gebouwen als om specifieke gebouwtypen. De
systematiek van de bestaande waarderingskaarten is het uitgangspunt voor de pandgerichte
waardering.
Welstandsnota stadsdeel Centrum – versie 1.7

2. Wat is welstand?
2.1 Welstand en ruimtelijke kwaliteit
Welstandstoezicht ontstond ruim honderd jaar geleden omdat mensen zich zorgen
maakten om de ‘ontsiering’ van de gebouwde omgeving. Men vond dat de
verschijningsvorm van een bouwwerk geen zaak was van de eigenaar alleen. Elke
voorbijganger wordt ermee geconfronteerd, of hij nu wil of niet. De zorg voor het
stadsbeeld werd daarmee aangewezen als een overheidstaak.
De zorg voor het stadsbeeld is ook vandaag de dag nog een belangrijk onderdeel
van het ruimtelijk kwaliteitsbeleid.
Dat beleid omvat naast het welstandstoezicht ook andere disciplines zoals het ruimtelijk
beleid, stedenbouw en supervisie, het monumentenbeleid, het beleid met betrekking tot de
openbare ruimte en het woonbotenbeleid. Dit betekent dat welstandstoezicht altijd is ingebed
in het breder geheel.
Ruimtelijke kwaliteit is een optimaal samenspel tussen de gebruikswaarde, de
toekomstwaarde en de esthetische waarde ofwel de schoonheid van een gebied of
een gebouw (vrij naar Vitruvius).
Een omgeving met hoge ruimtelijke kwaliteit heeft een goede gebruikswaarde, is
technisch in orde en duurzaam en is het aanzien waard. Mensen zijn graag in
dergelijke gebieden.
Een hoge ruimtelijke kwaliteit levert een positieve bijdrage aan de leefbaarheid, de
duurzaamheid en de culturele betekenis van een gebied. Een aantrekkelijke, goed
verzorgde omgeving verhoogt bovendien de waarde van het onroerend goed en
versterkt het vestigingsklimaat.
2.2 Welstand en Woningwet
Het welstandstoezicht is geregeld in de Woningwet.
Voor het bouwen of veranderen van een bouwwerk is bijna altijd een
bouwvergunning nodig. Dit zijn de bouwvergunningplichtige bouwwerken.
Bouwvergunningvrij is alleen het bouwen als gevolg van een aanschrijving, het
gewone onderhoud of het bouwen van een bouwwerk dat in een Algemene
Maatregel van Bestuur is aangewezen als een bouwwerk van beperkte betekenis,
tenzij dit plaatsvindt aan een beschermd monument of in een beschermd stads- of
dorpsgezicht.
De bouwvergunning wordt aangevraagd bij het dagelijks bestuur van het stadsdeel.
Er is een (wettelijk) onderscheid tussen een lichte bouwvergunning en een reguliere
bouwvergunning.
Voor een lichte bouwvergunning geldt een snelle procedure. Er is wettelijk geregeld voor
welke bouwwerken een lichte bouwvergunning geldt. Een lichte bouwvergunningaanvraag die
Welstandsnota stadsdeel Centrum – versie 1.7 13

14
voldoet aan de sneltoetscriteria hoeft niet aan de welstandscommissie te worden voorgelegd.
Een reguliere bouwvergunning kan in één keer of in twee fasen worden aangevraagd. De
welstandsbeoordeling vindt plaats in de eerste fase. De beslissing op de aanvraag voor een
bouwvergunning is aan wettelijke termijnen gebonden.
Voorafgaand aan de echte bouwvergunningaanvraag kan soms eerst een
principeaanvraag worden ingediend.
Bij grote of ingewikkelde plannen is vaak meer tijd nodig voor overleg en aanpassing. Daarom
kan dan eerst een principe-aanvraag worden ingediend, die na goedkeuring wordt omgezet in
een bouwvergunningaanvraag. Meer informatie hierover bij het stadsdeel.
Elk bouwvergunningplichtig bouwwerk moet voldoen aan redelijke eisen van
welstand. Dit tenzij de gemeenteraad of de stadsdeelraad heeft bepaald dat het
betreffende bouwwerk of gebied welstandsvrij is. Bestaande en bouwvergunningvrije
bouwwerken mogen niet in ernstige mate in strijd zijn met redelijke eisen van
welstand.
Wát die redelijke eisen van welstand zijn, wordt vastgesteld door de gemeenteraad
of de stadsdeelraad. De Woningwet schrijft voor dat de welstandsbeoordeling alleen
kan worden gebaseerd op door de gemeenteraad in een welstandsnota vastgestelde
welstandscriteria.
De Woningwet schrijft ook voor dat voor de welstandsbeoordeling van een reguliere
bouwvergunningaanvraag advies wordt gevraagd aan een welstandscommissie (of
een stadsbouwmeester). Bij een lichte bouwvergunningaanvraag kan een
welstandsadvies worden gevraagd.
De Woningwet geeft enkele voorschriften voor de samenstelling en de werkwijze van de
welstandscommissie en verplicht gemeenten om dit verder uit te werken in de
Bouwverordening of een daaraan gekoppelde verordening of reglement van orde. In
Amsterdam (met uitzondering van stadsdeel Amsterdam-Zuidoost) is dit de Verordening op de
Commissie voor Welstand en Monumenten.
2.3 Welstand en ruimtelijk beleid
Het ruimtelijk beleid wordt geregeld via de Wet Ruimtelijke Ordening.
Het bestemmingsplan is één van de toetsingsgronden bij aanvragen voor een
bouwvergunning. Is het bouwen in strijd met het bestemmingsplan, dan moet de
bouwvergunning worden geweigerd. De wet biedt mogelijkheden om ontheffing van
het bestemmingsplan te verlenen. Dan kan de bouwvergunning toch worden
verleend. Het bestemmingsplan is bindend en valt in Amsterdam onder de
verantwoordelijkheid van de stadsdelen.
Een bestemmingsplan beschrijft wat er met de ruimte in een bepaalde gemeente mag
gebeuren. Het bestemmingsplan geldt voor zowel burgers en bedrijven als voor de gemeente
zelf. In het bestemmingsplan staat welke bestemming de grond heeft, bijvoorbeeld
woningbouw, tuinen, industrie, winkels, recreatie of kantoren. Die verschillende bestemmingen
staan op een kaart aangegeven. Het plan geeft de bouw- en gebruiksvoorschriften die bij de
bestemmingen horen en regelt de omvang van de bebouwing (bouwhoogte en maximale
oppervlakte). Het kan ook voorschriften geven voor het behoud van bijzondere
Welstandsnota stadsdeel Centrum – versie 1.7

(cultuurhistorische) waarden. In principe moet een bestemmingsplan elke tien jaar opnieuw
worden herzien.
De voorschriften van het bestemmingsplan hebben voorrang boven de
welstandscriteria. Maar vooral ten aanzien van plaatsing, omvang en bouwhoogte is
er natuurlijk een relatie tussen bestemmingsplan en welstandscriteria.
Het bestemmingsplan geeft de primaire voorschriften: het regelt dát er een bouwwerk met een
bepaalde functie en van een bepaalde omvang op een locatie mag komen. Aanvullend op het
bestemmingsplan geeft de welstandsnota aanwijzingen voor het uiterlijk van de bouwwerken.
Dit zijn de secundaire voorschriften, bijvoorbeeld voor de exacte plaats van een bouwwerk
binnen het bouwvlak van het bestemmingsplan. Welstand mag de bouwmogelijkheden die het
bestemmingsplan toestaat niet onmogelijk maken, maar bij de welstandsbeoordeling mag wél
een relatie worden gelegd met de planologische aspecten. De gekozen combinatie van
planologische aspecten mag bijvoorbeeld een rol spelen, zo ook eventuele wezensvreemde
elementen bij een gegeven functie en gebruik.
2.4 Welstand, stedenbouw en supervisie
De gemeentelijke regierol op de ruimtelijke kwaliteit is niet wettelijk geregeld. De
gemeente en de stadsdelen kunnen deze ‘instrumenten’ inzetten om de regie van het
stadsbeeld actief te sturen. In Amsterdam zijn afspraken gemaakt om dit op een
eenduidige manier te doen en de relatie met de welstandsbeoordeling zuiver te
houden.
De welstandscommissie geeft altijd en als enige het welstandsadvies bij reguliere
bouwvergunningaanvragen. De welstandscommissie baseert zich hierbij op de
welstandscriteria uit de welstandsnota van het stadsdeel, eventueel aangevuld met specifieke
welstandscriteria voor (de ontwikkeling van) het betreffende project. Deze specifieke
welstandscriteria worden, als onderdeel van een Stedenbouwkundig Plan en/of een
Bouwenvelop, vastgesteld bij het Investeringsbesluit van het betreffende project. Hierbij moet
worden aangegeven of dezelfde welstandscriteria ook bruikbaar zijn voor de beheerfase, of
dat daarvoor andere welstandscriteria van toepassing zijn.
Over de toepasbaarheid van de welstandscriteria wordt eerst advies gevraagd aan de
welstandscommissie.
Het stadsdeel of de gemeente kan de coördinatie van het stedenbouwkundig
ontwerpproces en het opstellen van de stedenbouwkundige plandocumenten
opdragen aan een stadsontwerper.
In de projectgroepen voor ruimtelijke projecten coördineert de Dienst Ruimtelijke Ordening of
de stedenbouwkundige afdeling van een stadsdeel het stedenbouwkundig ontwerpproces en
het opstellen van de stedenbouwkundige plandocumenten. De gemeente of het stadsdeel kan
deze taak opdragen aan één of meer deskundigen - ‘stadsontwerpers’ -, al dan niet werkzaam
bij de gemeente Amsterdam. De stadsontwerper bouwt niet zelf in het plangebied. Zijn of haar
taak eindigt bij het nemen van het Investeringsbesluit.
In bijzondere gevallen kan in de uitvoeringsfase een supervisor worden aangesteld.
De supervisor kan dezelfde zijn als de stadsontwerper maar dat is niet vanzelfsprekend. Hij (of
zij) kan de betrokken architecten coachen en ondersteunen in het overleg met de
welstandscommissie. Hij informeert de welstandscommissie bij de bouwplanbehandeling over
zijn inspanningen en betrekt daarbij het vereiste kwaliteitsniveau, zoals dat is geconcretiseerd
in de welstandscriteria. De supervisor valt rechtstreeks onder de verantwoordelijkheid van de
Welstandsnota stadsdeel Centrum – versie 1.7 15

16
ambtelijk en bestuurlijk opdrachtgever. Zijn rol stopt op het moment dat de bouwvergunning is
verstrekt.
2.5 Welstand en monumentenbeleid
Het monumentenbeleid wordt geregeld via de Monumentenwet 1988, aangevuld
door de gemeentelijke en stadsdeelverordeningen.
Voor elke ingreep aan een beschermd monument is een monumentenvergunning
nodig.
In Amsterdam wordt de monumentenvergunning, net als de bouwvergunning, in principe
verleend door het dagelijks bestuur van het stadsdeel. De wettelijk verplichte advisering
hierover is opgedragen aan de welstandscommissie. Ook het Bureau Monumenten en
Archeologie adviseert hierover en voert waar nodig overleg met de Rijksdienst voor
Archeologie, Cultuurlandschap en Monumenten.
Als de ingreep aan een monument óók bouwvergunningplichtig is, verloopt de aanvraag van
monumenten- en bouwvergunning parallel. De bouwvergunning wordt echter pas verleend als
over de aanvraag voor de monumentenvergunning positief is beslist. Voor monumenten
kunnen ontheffingen worden verleend van het Bouwbesluit.
Naast beschermde monumenten zijn er ook beschermde stads- of dorpsgezichten.
In Amsterdam zijn het gebied binnen de Singelgracht en de dorpen Durgerdam, Ransdorp en
Holysloot aangewezen als beschermd gezicht. Voor een aantal andere gebieden is de
procedure tot aanwijzing in voorbereiding.
In een beschermd gezicht is het slopen van panden moeilijker, omdat de waarde van de
bestaande bebouwing nadrukkelijk een rol speelt in het afwegingsproces. Ook bij
verbouwings- of vernieuwingsplannen wordt strenger toegezien of een plan een
stedenbouwkundige- of architectonische verbetering voor het geheel oplevert.
In Amsterdam werken veel stadsdelen met orde- of waarderingskaarten. De daaruit
voortvloeiende welstandscriteria zijn opgenomen in deze nota. De welstandscriteria
(ook die voor de zogenaamde voor orde 1-panden), gelden slechts voor zover tegen
de toepassing daarvan op grond van de Monumentenwet 1988 geen bezwaar
bestaat.
Voorstelbaar is bijvoorbeeld dat het monumentenbelang zich in sommige gevallen
verzet tegen het criterium van een restauratieve aanpak en dat op grond van de
Monumentenwet 1988 moet worden volstaan met een conservering van de
bestaande situatie.
De gemeente toetst de voorgenomen werkzaamheden eerst aan de Monumentenwet
1988. Pas indien op grond daarvan geen bezwaar bestaat, is de toets aan de criteria
van welstand aan de orde.
Het gemeentelijke Bureau Monumenten en Archeologie geeft informatie over
monumenten, beschermde gezichten, waarderingskaarten en
monumentenvergunningen. Dit bureau heeft onder meer als taak om eigenaren van
monumenten te adviseren bij het in stand houden en restaureren van hun monument
en bij het verkrijgen van subsidies hiervoor.
Welstandsnota stadsdeel Centrum – versie 1.7

2.6 Welstand en openbare ruimte
Beleid ten aanzien van de openbare ruimte kan deels geregeld zijn via het
bestemmingsplan, maar ook in aanvullende beleidsdocumenten. De inrichting en het
beheer van de openbare ruimte is een belangrijke taak van de gemeente. De
openbare ruimte moet bruikbaar, duurzaam, visueel aantrekkelijk, schoon en intact
zijn. Voor de meeste ingrepen ‘aan de vloer’ van de openbare ruimte is geen
bouwvergunning en daarom ook geen welstandsadvies verplicht.
Kunst
Beleid ten aanzien van kunst in de openbare ruimte is vastgelegd in beleidsnota’s.
Sommige kunstwerken zijn bouwvergunningplichtig en worden daarom voor advies
voorgelegd aan de welstandscommissie. Daarvoor zijn in sommige stadsdelen
welstandscriteria voor kunstwerken vastgesteld.
Reclame
Beleid ten aanzien van reclameobjecten kan worden vastgelegd in de Algemene
Plaatselijke Verordening of een daaraan gekoppelde reclameverordening en een
reclamenota. Sommige reclameobjecten zijn bouwvergunningplichtig en worden
daarom voor advies voorgelegd aan de welstandscommissie. Daarvoor zijn
welstandscriteria voor reclameobjecten vastgesteld.
2.7 Welstand en woonboten
Woonboten vallen niet onder de Woningwet. De welstandbeoordeling voor
woonboten maakt daarom geen onderdeel uit van een bouwaanvraag. Om het
uiterlijk van een woonboot te veranderen, een woonboot te vervangen of een nieuwe
woonboot aan te meren is een ligplaatsvergunning nodig. In de Gemeentelijke
Verordening op de Haven en het Binnenwater zijn bepalingen ten aanzien van
woonboten opgenomen.
In de nota "Amsterdam te Water" en de betreffende bestemmingsplannen zijn de
locaties en maten van ligplaatsen en de maximale afmetingen van de schepen
vastgelegd.
Een aanvraag voor een ligplaatsvergunning wordt beoordeeld op nautische, veiligheids- en
milieueisen en passendheid op de locatie en in het bestemmingsplan. Een beoordeling van de
esthetische kwaliteit van ontwerp, materialisering en detaillering en van de inpassing van een
woonboot in de omgeving kan deel uitmaken van de vergunningprocedure. De Commissie
voor Historische Schepen en/of de welstandscommissie adviseren daarbij. De
welstandscommissie beoordeelt de esthetische kwaliteit en de stedenbouwkundige inpassing
van het ontwerp.
Het projectbureau Wonen op Water heeft ten behoeve van de stadsdelen een
stappenplan gemaakt voor het formuleren van welstandsbeleid voor woonboten en
een gereedschapskist voor het opstellen van welstandscriteria. Enkele stadsdelen
hebben welstandscriteria voor woonboten opgesteld, of zijn daar momenteel mee
bezig.
Welstandsnota stadsdeel Centrum – versie 1.7 17

18
Welstandsnota stadsdeel Centrum – versie 1.7

3. Participanten
3.1 Planindiener
De planindiener is verantwoordelijk voor het aanleveren van de gegevens, op zo’n
manier dat de welstandscommissie zich snel een oordeel kan vormen over het
bouwwerk (of de ingreep) op zichzelf en in relatie tot zijn omgeving. Als er
onvoldoende informatie is, kan de welstandscommissie het plan niet beoordelen,
maar wordt het aangehouden tot meer duidelijkheid is gegeven. In sommige gevallen
nodigt de welstandscommissie de planindiener uit voor een mondelinge toelichting.
Elke bouwvergunningaanvraag moet voldoen aan bepaalde wettelijke indieningvereisten. De
stadsdelen hebben hiervoor aanvraagformulieren en toetsen de ingediende stukken op
volledigheid.
Voor de welstandsbeoordeling zijn verplicht:
- tekeningen van alle gevels van het bouwwerk, inclusief de gevels van de belendende
bebouwing;
- detailtekeningen van gezichtsbepalende delen van het bouwwerk;
- foto’s van de bestaande situatie en de omliggende bebouwing;
- opgave van het materiaal- en kleurgebruik van toe te passen bouwmaterialen (uitwendige
scheidingsconstructie).
De planindiener doet er verstandig aan om zich zo vroeg mogelijk te informeren over
het voor het bouwplan van toepassing zijnde beoordelingskader, zodat dit al vroeg in
het ontwerpproces kan worden ingebracht.
3.2 Het stadsdeel
De bouwvergunning, de monumentenvergunning en de vergunning voor een
woonboot worden verstrekt door het dagelijks bestuur van het stadsdeel, of in
bijzondere gevallen door burgemeester en wethouders van de centrale stad.
Voor het aanvragen van een vergunning moet de planindiener zich wenden tot het
bouwtoezicht van het stadsdeel. Daar wordt het bouwplan getoetst aan het
bestemmingsplan en wordt door verschillende instanties gecontroleerd of het
deugdelijk en technisch in orde is. Voor de welstandsbeoordeling vragen de
stadsdelen en de centrale stad in de meeste gevallen advies aan de Commissie voor
Welstand en Monumenten. Stadsdeel Amsterdam-Zuidoost heeft een afzonderlijke,
eigen welstandscommissie.
Elk stadsdeel heeft een welstandscoördinator benoemd, die tot taak heeft het contact
tussen planindieners, het stadsdeel en de welstandscommissie te coördineren. De
welstandscoördinator van het stadsdeel is het aanspreekpunt voor de planindiener
inzake welstandkwesties.
Elk stadsdeel heeft een welstandsnota vastgesteld, gebaseerd op ‘De Schoonheid
van Amsterdam Digitaal’ en waar nodig aangevuld met stadsdeeleigen gebieds- en
objectcriteria. Het vaststellen van welstandscriteria is een wettelijke bevoegdheid van
de deelraden en de gemeenteraad.
Welstandsnota stadsdeel Centrum – versie 1.7 19

3.3 De centrale stad
Het afgeven van bouwvergunningen, en daarmee ook het uitvoeren van de
welstandsbeoordeling, is in Amsterdam een verantwoordelijkheid van de stadsdelen
en - als het gaat om door de gemeenteraad aangewezen grootstedelijke projecten of
gebieden die buiten de stadsdelen vallen – van de centrale stad.
Ook de ruimtelijke samenhang en het aanzien van de stad als geheel is een
verantwoordelijkheid van de centrale stad. De ruimtelijke systemen, die kenmerkend
zijn voor de stad als geheel, en de daarbij behorende welstandscriteria worden
daarom opgesteld en ‘beheerd’ door de centrale stad.
3.4 Commissie voor Welstand en Monumenten
Over de welstands- en de monumentenbeoordeling van de reguliere
bouwvergunningaanvragen wordt advies gevraagd aan de CWM. Alleen stadsdeel
Amsterdam-Zuidoost vraagt advies aan een afzonderlijke, eigen
welstandscommissie. Lichte bouwvergunningaanvragen worden veelal ambtelijk
beoordeeld door middel van de sneltoets.
De CWM wordt in overleg met de stadsdelen benoemd door de gemeenteraad van
de centrale stad en is samengesteld uit onafhankelijke deskundigen op het gebied
van stedenbouw, architectuur, architectuurhistorie en beeldende kunst.
20
Kerntaak van de CWM is het waarborgen van de kwaliteit van de gebouwde en de nog te
ontwikkelen omgeving door de beoordeling van bouwvergunningaanvragen. Deze
welstandsbeoordeling geschiedt altijd binnen door de centrale stad en de stadsdelen
vastgestelde welstandsnota’s.
Daarnaast adviseert de CWM de centrale stad en de stadsdelen gevraagd en ongevraagd over
zaken die betrekking hebben op welstand en is zij betrokken bij activiteiten die de kwaliteit van
de openbare ruimte kunnen bevorderen.
Omdat veel aanvragen voor een bouwvergunning ‘aan het loket’ kunnen worden
afgehandeld, is een aantal adjunct-secretarissen van de CWM gemandateerd om
bouwplannen te beoordelen waarover het standpunt van de CWM als bekend mag
worden verondersteld en die passen in door het stadsdeel vastgestelde beleid.
Deze gemandateerde secretaris heeft op afgesproken tijden zitting op het stadsdeelkantoor. De
beoordeling van zo 'n bouwplan gebeurt in bijzijn van en in overleg met de welstandscoördinator
van het stadsdeel.
3.5 Bureau Welstandszaken
Het bureau Welstandszaken is het ambtelijk secretariaat van de CWM. Het verricht
alle voor het laten functioneren van de CWM relevante werkzaamheden. Het bureau
Welstandszaken stelt de agenda’s op voor de vergaderingen, bereidt de
vergaderingen voor en verzorgt de verslaglegging. Tevens onderhoudt het bureau
Welstandszaken het contact met de planindieners, de stadsdelen en met de
betrokken diensten zoals het Bureau Monumenten en Archeologie.
Welstandsnota stadsdeel Centrum – versie 1.7

Deel B: De Basisnota
Welstandsnota stadsdeel Centrum – versie 1.7 21

22
Welstandsnota stadsdeel Centrum – versie 1.7

4. De welstandsregels
4.1 Welstandscriteria
Elk welstandsadvies moet gebaseerd zijn op door de stadsdeelraad of de
gemeenteraad vastgestelde welstandscriteria.
De welstandscriteria moeten volgens de Woningwet zoveel mogelijk zijn
toegesneden op te onderscheiden categorieën bouwwerken en standplaatsen. De
criteria kunnen verschillen naargelang de plaats waar een bouwwerk of standplaats
is gelegen.
Welstandscriteria vormen een concreet beoordelingskader, maar kunnen in de meeste
gevallen niet honderd procent objectief zijn. Ze worden bijna altijd gerelateerd aan de
bestaande omgeving van het plan en het vakmanschap van de ontwerper.
Een welstandscriterium kan absoluut of relatief zijn.
Een absoluut welstandscriterium is met ja of nee te beantwoorden. Bijvoorbeeld: ‘het gebouw
heeft een zadeldak’ of ‘de dakpannen zijn zwart’. Een relatief welstandscriterium geeft meer
speelruimte oftewel ruimte voor interpretatie in het licht van het concrete bouwplan.
Bijvoorbeeld: ‘de dakvorm is afgestemd op de belendingen’ of ‘de dakpannen passen qua
kleur in de omgeving’.
Een welstandscriterium kan betrekking hebben op:
- de relatie van het bouwwerk met zijn omgeving
- het bouwwerk op zichzelf (maat, schaal en gevelindeling)
- de detaillering, het materiaal- en kleurgebruik.
Er zijn verschillende categorieën van welstandscriteria:
- algemene welstandscriteria
- welstandscriteria voor de sneltoets
- gebiedsgerichte welstandscriteria
- objectgerichte welstandscriteria
- welstandscriteria voor ernstige strijd met redelijke eisen van welstand bij bestaande
bouwwerken.
4.2 Beoordelingskader
Geen twee bouwplannen zijn aan elkaar gelijk. Het begrip “redelijke eisen van
welstand” kan per ingreep en per adres verschillen. Op basis van de welstandsnota
kan voor iedere bouwvergunningplichtige ingreep een specifiek pakket met de
relevante welstandscriteria en de bijbehorende beschrijvingen worden geselecteerd.
Dit wordt het beoordelingskader genoemd.
Elke welstandsbeoordeling begint met het vaststellen van het beoordelingskader.
Voor de planindiener is het dan ook van belang om zo vroeg mogelijk van dat
beoordelingskader op de hoogte te zijn. Via ‘De Schoonheid van Amsterdam Digitaal’
kan het beoordelingskader eenvoudig worden opgevraagd.
Welstandsnota stadsdeel Centrum – versie 1.7 23

4.3 Welstandsadvies
In de meeste gevallen wordt voor de welstandsbeoordeling advies gevraagd aan de
welstandscommissie. Dit is het welstandsadvies.
24
Voor licht-vergunningplichtige bouwwerken die aan de sneltoetscriteria voldoen wordt geen
advies aan de welstandscommissie gevraagd.
De welstandscommissie mag zijn advies uitsluitend baseren op in de welstandsnota
vastgestelde welstandscriteria. In het advies geeft de commissie aan welke criteria
zijn gebruikt, wat de bevindingen zijn, wat de conclusie is (het plan voldoet wel of niet
aan redelijke eisen van welstand).
De welstandscommissie kan hier desgewenst nog suggesties voor verdere
verbetering aan toevoegen.
Het welstandsadvies is gericht aan het dagelijks bestuur van het stadsdeel dan wel
burgemeester en wethouders van de centrale stad.
4.4 Welstandsbeoordeling
Het dagelijks bestuur dan wel het college van burgemeester en wethouders moet bij
de beslissing op de bouwaanvraag beoordelen of het plan aan redelijke eisen van
welstand voldoet. Het dagelijks bestuur dan wel het college neemt in principe het
advies van de welstandscommissie over.
Het dagelijks bestuur dan wel het college mag aan het welstandsadvies een doorslaggevende
betekenis toekennen: het overnemen van het welstandsadvies hoeft niet te worden
gemotiveerd. Maar het dagelijks bestuur blijft een eigen verantwoordelijkheid houden voor de
welstandsbeoordeling en kan gemotiveerd afwijken van het welstandsadvies.
Het dagelijks bestuur kan echter van het welstandsadvies afwijken op inhoudelijke
grond.
Dit gebeurt als het dagelijks bestuur van mening is dat de welstandscommissie de van
toepassing zijnde criteria niet juist heeft geïnterpreteerd of dat de welstandscommissie niet het
juiste beoordelingskader heeft gebruikt. Hierbij kan een door de planindiener aangeleverd
tegenadvies een rol spelen. Het dagelijks bestuur vraagt in deze situatie altijd eerst om een
heroverweging door de welstandscommissie. Het dagelijks bestuur kan daarna een second
opinion vragen bij een andere welstandscommissie. Deze second opinion speelt een zware rol
bij de verdere oordeelsvorming.
Het dagelijks bestuur kan ook van het welstandsadvies afwijken om zwaarwegende
redenen.
Dit gebeurt als het dagelijks bestuur van mening is dat er zwaarwegende redenen zijn om de
bouwvergunning te verlenen, terwijl het bouwplan in strijd is met redelijke eisen van welstand.
Die redenen kunnen bijvoorbeeld van economische of maatschappelijke aard zijn.
Als het dagelijks bestuur afwijkt van het welstandsadvies, moet dat worden
gemotiveerd in de beslissing op de aanvraag van de bouwvergunning. De
welstandscommissie wordt hiervan op de hoogte gesteld.
Welstandsnota stadsdeel Centrum – versie 1.7

5. Algemene welstandscriteria
5.1 Algemene criteria
Voor vergunningplichtige nieuwe bouwwerken zijn algemene welstandscriteria
vastgesteld die aangeven aan welke redelijke eisen van welstand elk bouwwerk moet
voldoen.
Deze algemene criteria zijn gebaseerd op ‘Architectonische kwaliteit, een notitie over
architectuurbeleid’, prof. ir Tj. Dijkstra, geschreven in 1985 en gepubliceerd in 2001 door
Uitgeverij 010.
Deze algemene welstandscriteria vormen het uitgangspunt voor de uitwerking van de
gebiedsgerichte en objectgerichte welstandscriteria. In praktijk zullen die
uitwerkingen meestal voldoende houvast bieden voor de planbeoordeling.
In bijzondere situaties wanneer de gebiedsgerichte en de objectgerichte
welstandscriteria ontoereikend zijn, kan het nodig zijn expliciet terug te grijpen op
deze algemene welstandscriteria.
Dit kan bijvoorbeeld het geval zijn wanneer een bouwplan afwijkt van de bestaande of
toekomstige omgeving, maar door bijzondere schoonheid wél aan redelijke eisen van
welstand voldoet. In praktijk betekent dit dat het betreffende plan alleen op grond van de
algemene welstandscriteria wordt beoordeeld en dat de bijzondere schoonheid van het plan
met deze criteria overtuigend kan worden aangetoond. Het niveau van ‘redelijke eisen van
welstand’ ligt dan uiteraard hoog, het is immers redelijk dat er hogere eisen worden gesteld
naarmate een bouwwerk zich sterker van zijn omgeving onderscheidt.
Welstandscriteria
Een bouwwerk voldoet aan redelijke eisen van welstand als:
- De verschijningsvorm een relatie heeft met het gebruik ervan en de wijze waarop
het gemaakt is, terwijl de vormgeving daarnaast ook zijn eigen samenhang en
logica heeft.
Een bouwwerk wordt primair gemaakt om te worden gebruikt. Hoewel het welstandstoezicht
slechts is gericht op de uiterlijke verschijningsvorm, kan de vorm van het bouwwerk niet los
worden gedacht van de eisen vanuit het gebruik en de mogelijkheden die materialen en
technieken bieden om een doelmatige constructie te maken. Gebruik en constructie staan aan
de wieg van iedere vorm.
Daarmee is nog niet gezegd dat de vorm altijd ondergeschikt is aan het gebruik of de
constructie. Ook wanneer andere aspecten dan gebruik en constructie de vorm tijdens het
ontwerpproces gaan domineren, mag worden verwacht dat de uiteindelijke verschijningsvorm
een begrijpelijke relatie houdt met zijn oorsprong.
Daarmee is tegelijk gezegd dat de verschijningsvorm méér is dan een rechtstreekse optelsom
van gebruik en constructie. Er zijn daarnaast andere factoren die hun invloed kunnen hebben
zoals de omgeving en de associatieve betekenis van de vorm in de sociaal-culturele context.
Maar als de vorm in tegenspraak is met het gebruik en de constructie dan verliest zij daarmee
aan begrijpelijkheid en integriteit.
Welstandsnota stadsdeel Centrum – versie 1.7 25

- Het een positieve bijdrage levert aan de kwaliteit van de openbare ruimte. Daarbij
worden hogere eisen gesteld naarmate de openbare betekenis van het bouwwerk
of van de omgeving groter is.
26
Bij het oprichten van een gebouw is in het algemeen sprake van het afzonderen en in bezit
nemen van een deel van de algemene ruimte voor particulier gebruik. Gevels en volumes
vormen zowel de externe begrenzing van de gebouwen als ook de wanden van de openbare
ruimte die zij gezamenlijk bepalen. Het gebouw is een particulier object in een openbare
context, het bestaansrecht van het gebouw ligt niet in het eigen functioneren alleen, maar ook in
de betekenis die het gebouw heeft in zijn stedelijke of landschappelijke omgeving. Ook van een
gebouw dat contrasteert met zijn omgeving mag worden verwacht dat het zorgvuldig is
ontworpen en de omgeving niet ontkent. Waar het om gaat, is dat het gebouw een positieve
bijdrage levert aan de kwaliteit van de omgeving en de te verwachten ontwikkeling daarvan.
Over de wijze waarop dat bij voorkeur zou moeten gebeuren, kunnen de gebiedsgerichte
welstandscriteria duidelijkheid verschaffen.
- Verwijzingen en associaties zorgvuldig worden gebruikt en uitgewerkt, zodat er
concepten en vormen ontstaan die bruikbaar zijn in de bestaande
maatschappelijke realiteit.
Voor vormgeving gelden in iedere cultuur bepaalde regels, net zoals een taal zijn eigen
grammaticale regels heeft om zinnen en teksten te maken. Die regels zijn geen wetten en
moeten ter discussie kunnen staan. Maar als ze worden verhaspeld of ongeïnspireerd gebruikt,
wordt een tekst verwarrend of saai. Precies zo wordt een bouwwerk verwarrend of saai als de
regels van de architectonische vormgeving niet bewust worden gehanteerd.
Als vormen regelmatig in een bepaald verband zijn waargenomen krijgen zij een zelfstandige
betekenis en roepen zij, los van gebruik en constructie, bepaalde associaties op. Pilasters in
classicistische gevels verwijzen naar zuilenstructuren van tempels, transparante gevels van glas
en metaal roepen associaties op met techniek en vooruitgang.
In iedere bouwstijl wordt gebruik gemaakt van verwijzingen en associaties naar wat eerder of
elders reeds aanwezig was of naar wat in de toekomst wordt verwacht. De kracht of de kwaliteit
van een bouwwerk ligt echter vooral in de wijze waarop die verwijzingen en associaties worden
verwerkt en geïnterpreteerd binnen het kader van de actuele culturele ontwikkelingen, zodat
concepten en vormen ontstaan die bruikbaar zijn in de bestaande maatschappelijke realiteit.
Zorgvuldig gebruik van verwijzingen en associaties betekent onder meer dat er een bouwwerk
ontstaat dat integer is naar zijn tijd doordat het op grond van zijn uiterlijk in de tijd worden
geplaatst waarin het werd gebouwd of verbouwd. Bij restauraties is sprake van herstel van
elementen uit het verleden, maar bij nieuw- of verbouw in bestaande (monumentale) omgeving
betekent dit dat duidelijk moet zijn wat oorspronkelijk is en wat nieuw is toegevoegd. Een
ontwerp kan worden geïnspireerd door een bepaalde tijdsperiode, maar dat is iets anders dan
het imiteren van stijlen, vormen en detailleringen uit het verleden.
Associatieve betekenissen zijn van groot belang om een omgeving te ‘begrijpen’ als beeld van
de tijd waarin zij is ontstaan, als verhaal van de geschiedenis, als representant van een stijl.
Daarom is het zo belangrijk om ook bij nieuwe bouwplannen zorgvuldig met stijlvormen om te
gaan, zij vormen immers de geschiedenis van de toekomst.
- Er structuur is aangebracht in het beeld, zonder dat de aantrekkingskracht door
simpelheid verloren gaat.
Een belangrijke eis die aan een ontwerp voor een gebouw mag worden gesteld is dat er
structuur wordt aangebracht in het beeld. Een heldere structuur biedt houvast voor de
waarneming en is bepalend voor het beeld van een gebouw dat men vasthoudt. Symmetrie,
ritme, herkenbare maatreeksen en materialen maken het voor de gemiddelde waarnemer
mogelijk de grote hoeveelheid visuele informatie die de gebouwde omgeving geeft, te reduceren
tot een bevattelijk beeld.
Het streven naar helderheid mag echter niet ontaarden in simpelheid. Een bouwwerk moet de
waarnemer blijven prikkelen en intrigeren en zijn geheimen niet direct prijsgeven. Er mag best
een beheerst beroep op de creativiteit van de voorbijganger worden gedaan. Van oudsher
Welstandsnota stadsdeel Centrum – versie 1.7

worden daarom helderheid en complexiteit als complementaire begrippen ingebracht bij het
ontwerpen van bouwwerken. Complexiteit in de architectonische compositie ontstaat vanuit de
stedenbouwkundige eisen en het programma van eisen voor het bouwwerk. Bij een gebouwde
omgeving met een hoge belevingswaarde zijn helderheid en complexiteit tegelijk aanwezig in
evenwichtige en spanningsvolle relatie.
- Het een samenhangend stelsel van maatverhoudingen heeft dat beheerst wordt
toegepast in ruimten, volumes en vlakverdelingen.
Ieder bouwwerk heeft een schaal die voortkomt uit de grootte of de betekenis van de
betreffende bouwopgave. Grote bouwwerken kunnen uiteraard binnen hun eigen grenzen
geleed zijn maar worden onherkenbaar en ongeloofwaardig als ze er uitzien alsof ze bestaan uit
een verzameling losstaande kleine bouwwerken.
De maatverhoudingen van een bouwwerk zijn van groot belang voor de belevingswaarde ervan,
maar vormen tegelijk één van de meest ongrijpbare aspecten bij het beoordelen van ontwerpen.
De waarnemer ervaart bewust of onbewust de maatverhoudingen van een bouwwerk, maar
wáárom de maatverhoudingen van een bepaalde ruimte aangenamer, evenwichtiger of
spannender zijn dan die van een andere, valt nauwelijks vast te stellen.
Duidelijk is dat de kracht van een compositie groter is naarmate de maatverhoudingen een
sterkere samenhang en hiërarchie vertonen. Mits bewust toegepast kunnen ook spanning en
contrast daarin hun werking hebben.
De afmetingen en verhoudingen van gevelelementen vormen tezamen de compositie van het
gevelvlak. Hellende daken vormen een belangrijk element in de totale compositie. Als
toegevoegde elementen te dominant zijn ten opzichte van de hoofdmassa en/of de
vlakverdeling, verstoren zij het beeld niet alleen van het object zelf maar ook van de omgeving
waarin dat is geplaatst.
- Materiaal, textuur, kleur en licht het karakter van het bouwwerk zelf ondersteunen
en de ruimtelijke samenhang met de omgeving of de te verwachten ontwikkeling
daarvan duidelijk maken.
Door middel van materialen, kleuren en lichttoetreding krijgt een bouwwerk uiteindelijk zijn
visuele en tactiele kracht: het wordt zichtbaar en voelbaar. De keuze van materialen en kleuren
is tegenwoordig niet meer beperkt tot wat lokaal aan materiaal en ambachtelijke kennis
voorhanden is. Die keuzevrijheid maakt de keuze moeilijker en het risico van een
onsamenhangend beeld groot. Als materialen en kleuren teveel los staan van het ontwerp en
daarin geen ondersteunende functie hebben maar slechts worden gekozen op grond
decoratieve werking, wordt de betekenis ervan toevallig en kan het afbreuk doen aan de
zeggingskracht van het bouwwerk. Dit is bijvoorbeeld het geval wanneer het gebruik van
materialen en kleuren geen ondersteuning geeft aan de architectonische vormgeving of
wanneer het gebruik van materialen en kleuren een juiste interpretatie van de aard en de
ontstaansperiode van het bouwwerk in de weg staat.
Welstandsnota stadsdeel Centrum – versie 1.7 27

5.2 Welstandscriteria voor ernstige strijd met redelijke eisen van welstand
Voor bestaande bouwwerken, waaronder ook bouwwerken die vergunningvrij zijn
gerealiseerd, zijn welstandscriteria vastgesteld die aangeven wanneer een bouwwerk
in ernstige mate in strijd is met redelijke eisen van welstand. Het dagelijks bestuur
kan de eigenaar van een bestaand bouwwerk dat in ernstige mate in strijd is met
redelijke eisen van welstand, aanschrijven om die strijdigheid op te heffen.
Welstandscriteria
Er is sprake van ernstige strijd met redelijke eisen van welstand bij:
- Het fysiek of visueel afsluiten van een bouwwerk ten opzichte van zijn
omgeving.
- Het ontkennen of vernietigen van architectonische bijzonderheden bij
aanpassing of uitbreiding van een bouwwerk, bijvoorbeeld door het op
onevenwichtige wijze aantasten van een aanwezige monumentaliteit of
spiegelsymmetrie.
- Armoedig materiaalgebruik, waaronder ook gebruik van materialen waarvan
bekend is dat die onevenredig ‘lelijk’ verouderen en/of die een groot contrast
vormen met de kwalitatief betere materialen van de bestaande bebouwing in de
omgeving.
- Toepassing van felle of sterk contrasterende kleuren daar waar er geen
aanleiding voor is.
- Te opdringerige of te veelvuldig herhaalde reclames.
- Een te grove inbreuk op wat in de omgeving gebruikelijk is (zie daarvoor de
gebiedsgerichte welstandscriteria).
Aanvulling 19 de -eeuwse Ring en Gordel 20-40
Bovendien gelden in de ruimtelijke systemen 19 de -eeuwse Ring en Gordel 20-40 dat
bouwwerken in ernstige strijd zijn met redelijke eisen van welstand indien:
- De kenmerken van de oorspronkelijke gevel of kozijnen zichtbaar zijn
aangetast, genegeerd of onzichtbaar gemaakt, waardoor hetzij de uniciteit van
het pand hetzij de samenhang van de architectuureenheid verloren gaat.
Dit is onder meer van toepassing op metselwerk, voegwerk, pleister(stuc)werk,
gevelreiniging, gevelisolatie, gevelbeëindigingen, dak, dakranden,
dakbedekking en goten, hemelwaterafvoer, glas-in-loodramen, balkons, serres,
veranda’s, erkers, winkelpuien, puibalken, hijsbalken, ventilatievoorzieningen,
architectonische elementen en -ornamenten, verf op gevels en kleurgebruik.
28
Welstandsnota stadsdeel Centrum – versie 1.7

6. Welstandscriteria voor de sneltoets
6.1 Wat is de sneltoets?
De sneltoets is een ‘eenvoudige’ welstandsbeoordeling van bepaalde categorieën
licht-vergunningplichtige bouwwerken op basis van uitputtende sneltoetscriteria.
Het Besluit bouwvergunningsvrije en licht-bouwvergunningplichtige bouwwerken verplicht
gemeenten in hun welstandsnota dergelijke criteria op te nemen voor licht-vergunningplichtige
aan- en uitbouwen, bijgebouwen en overkappingen, kozijn- en gevelwijzigingen, dakkapellen
en erfafscheidingen. Vanwege deze wettelijke verplichting geldt de sneltoets in de gehele stad
voor deze categorieën.
Voor andere kleine bouwwerken of ingrepen wordt per stadsdeel besloten of sneltoetscriteria
van toepassing zijn en hoe er procedureel mee wordt omgegaan, dat wil zeggen of wordt
volstaan met een ambtelijke welstandsbeoordeling of dat een advies aan (een
gemandateerde van) de welstandscommissie wordt gevraagd.
De sneltoets wordt ambtelijk uitgevoerd, tenzij het bouwplan op, bij, aan of in een
monument is, in een beschermd stads- of dorpsgezicht ligt. Wanneer het bouwplan
aan de sneltoetscriteria voldoet, wordt door het dagelijks bestuur van het stadsdeel
geen advies aan de welstandscommissie gevraagd, tenzij er sprake is van een
bijzondere situatie.
Als het bouwplan betrekking heeft op een monument of in een beschermd stads- of
dorpsgezicht ligt, wordt de sneltoets uitgevoerd door (een gemandateerde van) de
welstandscommissie, nadat eerst is beoordeeld of het bouwplan geen bezwaar
oplevert voor de te beschermen monumentale waarden (voor de
monumentenvergunning).
De sneltoetscriteria zijn gebaseerd op standaardoplossingen die in het algemeen
geen bezwaar zullen opleveren. Dat wil echter niet altijd zeggen dat andere
oplossingen onmogelijk zijn. Als een plan niet voldoet aan de sneltoetscriteria wordt
daarom altijd beoordeeld of het op basis van de overige welstandscriteria toch
voldoet aan redelijke eisen van welstand. Vaak zal hierbij een welstandsadvies
worden gevraagd aan (een gemandateerde van) de welstandscommissie.
De sneltoetscriteria staan in nauwe relatie tot de criteria voor vergunningvrij bouwen,
het gaat immers deels om dezelfde categorieën van bouwwerken.
Wat precies vergunningvrij mag worden gebouwd en wanneer een lichte of een reguliere
bouwvergunning verplicht is, staat in het Besluit bouwvergunningsvrije en lichtbouwvergunningplichtige
bouwwerken, zie www.vrom.nl in het dossier Bouwregelgeving.
Voor de volledigheid zijn bij de sneltoetscriteria ook de bepalingen opgenomen waaronder het
betreffende bouwwerk vergunningvrij mag worden gerealiseerd.
Voorkant en achterkant
De sneltoetscriteria zijn, in navolging van het Besluit bouwvergunningsvrije en lichtbouwvergunningplichtige
bouwwerken, gebaseerd op de ‘voor- en
achterkantbenadering’.
Welstandsnota stadsdeel Centrum – versie 1.7 29

Dit houdt in dat er met het oog op stedenbouw en welstand in een aantal gevallen
verschil moet worden gemaakt tussen het bouwen aan de voorkant en aan de
achterkant van een bouwwerk. Vanuit welstandsoptiek is het bouwen aan de
voorkant in het algemeen kwetsbaarder dan het bouwen aan de achterkant.
In Stadsdeel Centrum zijn de sneltoetscriteria aan de achterkant sterk vergelijkbaar
met de criteria voor de voorkant, vanwege de bijzondere waarden in het beschermde
stadsgezicht.
De voorgevel, het voorerf en het voordakvlak gelden altijd als voorkant.
30
Voor het bepalen van de voorgevel worden de volgende uitgangspunten gehanteerd:
- de ligging van de voorgevelrooilijn, zoals die in het bestemmingsplan of in de
bouwverordening is aangegeven;
- als daarover twijfel bestaat: de zijde waar zich het huisnummer bevindt, de zijde van het
gebouw waar zich de voordeur of hoofdingang bevindt, de plaats waar de brievenbus is
aangebracht en de plaats waar zich de hoofdontsluiting van het perceel bevindt.
Voor de wet heeft een gebouw slechts één voorgevel. Op grond van de jurisprudentie inzake
het bouwvergunningvrij bouwen bij hoekwoningen kan dus niet gesteld worden dat een
hoekwoning, waarbij sprake is van twee voorgevelrooilijnen, ook twee voorgevels heeft.
De zijgevel, het zijerf en het zijdakvlak gelden als voor- óf achterkant, afhankelijk van
de vraag of ze grenzen aan de openbare ruimte.
Als voorkant wordt ook een zijkant gezien die gekeerd is naar de weg of het openbaar groen.
Dit impliceert dat er tussen het gebouw of het erf en de weg of het openbaar groen een
directe feitelijke relatie is. Die relatie is er niet wanneer zich tussen het gebouw of het erf en
de weg of het openbaar groen andere begrenzende elementen aanwezig zijn, zoals het erf
van de buren, bos, (bij)gebouwen of water. Dit betekent bijvoorbeeld dat bij een sloot als
scheidend element, de zijkant gekeerd naar de weg of het openbaar groen een achterkant
wordt in plaats van een voorkant.
De achtergevel, het achtererf en het achterdakvlak gelden altijd als achterkant, óók
als ze grenzen aan de openbare ruimte.
Welstandsnota stadsdeel Centrum – versie 1.7

6.2 Sneltoetscriteria algemeen
De bepalingen in deze paragraaf gelden bij alle categorieën van bouwplannen
waarvoor sneltoetscriteria zijn opgesteld.
In het algemeen geldt dat een bouwplan in ieder geval niet in strijd is met redelijke
eisen van welstand als:
- het bouwwerk voldoet aan de sneltoetscriteria; of
- het bouwwerk bij vervanging qua plaatsing en vormgeving identiek is aan het
oorspronkelijke bouwwerk, mits de vervanging geen gevolg is van repressief
welstandstoezicht; of
- het bouwwerk qua plaatsing en vormgeving identiek is aan de ‘trendsetter’, dat
wil zeggen een in het betreffende bouwblok of straat eerder (afgelopen drie
jaar) als trendsetter door de welstandscommissie goedgekeurd exemplaar (bij
gelijkvormige kapvorm of woningtype); of
- het bouwwerk qua plaatsing en vormgeving voldoet aan een door een
architect vooraf ontworpen en door het stadsdeel geaccepteerde optionele
toevoeging of wijziging voor een woonwijk.
Voldoet een bouwplan niet aan de sneltoetscriteria of is er sprake van een bijzondere
situatie of bestaat er gerede twijfel aan de toepasbaarheid van de criteria dan wordt
de bouwaanvraag door het dagelijks bestuur van het stadsdeel voor advies aan de
welstandscommissie voorgelegd. De welstandscommissie kan bij dit advies naast de
sneltoetscriteria ook gebruik maken van de gebiedsgerichte, de objectgerichte en de
algemene welstandscriteria.
Een bouwplan aan de voorkant is overigens vanwege de grote invloed op het
straatbeeld al snel een bijzondere situatie, daarover zal dus vaak advies worden
gevraagd aan de welstandscommissie.
In geval van een monument, een beeldbepalend pand of een pand in een beschermd
stadsgezicht zal de aanvraag vrijwel altijd voor advies aan de welstandscommissie
worden voorgelegd.
De sneltoetscriteria gelden alleen als het bestemmingsplan daartoe de ruimte biedt.
Voor zover de toepassing van deze criteria leidt tot strijd met het bestemmingsplan of
met in de bouwverordening opgenomen voorschriften van stedenbouwkundige aard,
blijven zij volgens de Woningwet buiten toepassing.
Tenzij anders is aangegeven, worden de afstanden loodrecht en de maten
buitenwerks (buitenzijde gebouw) gemeten.
Welstandsnota stadsdeel Centrum – versie 1.7 31

6.3 Sneltoetscriteria voor aan- en uitbouwen
6.3.1 Omschrijving en uitgangspunten
Een aan- of uitbouw is een grondgebonden toevoeging van één bouwlaag aan een
gevel van een gebouw. In eerste instantie regelt het bestemmingsplan de rooilijnen
en maximale afmetingen van aan- en uitbouwen.
32
Aan- en uitbouwen worden in grote aantallen gerealiseerd. Als ze zichtbaar zijn vanuit de
openbare ruimte, zijn ze voor het straatbeeld zeer bepalend. De voorkeur gaat daarom uit naar
een aan- of uitbouw aan de achterkant. Om het straatbeeld te respecteren en intact te houden
dient er bij de mogelijke toepassing van aan- en uitbouwen aan de voorkant een bufferzone
aanwezig te zijn tussen gevel en straat. Het stadsdeel streeft in gebieden naar een herhaling
van gelijkvormige exemplaren die passen bij het karakter van de straat en de gebouwen.
Belangrijk is dat de contour en het silhouet van het oorspronkelijke gebouw of bouwblok
zichtbaar blijven en dat de aan- of uitbouw qua uitstraling en volume ondergeschikt is aan het
oorspronkelijke gebouw. Ten behoeve van de aanbouw dient de overgang naar of scheiding
tussen de naastliggende hoofdbebouwing met aanbouw gelijkvormig en duidelijk aangegeven te
worden (bijvoorbeeld door een gemetselde muurdam). Aan- of uitbouwen aan de voorgevel,
zoals erkers, en aan- en uitbouwen die contrasteren met het hoofdgebouw zullen altijd aan (een
gemandateerde van) de welstandscommissie worden voorgelegd.
Een aan- of uitbouw is in bepaalde gevallen vergunningvrij, in andere gevallen moet
een lichte bouwvergunning worden aangevraagd.
Vergunningvrij
Het bouwen van een op de grond staande aan- of uitbouw van één bouwlaag aan een
bestaande woning of een bestaand woongebouw, die strekt tot vergroting van het woongenot,
is vergunningvrij indien voldaan wordt aan de volgende kenmerken:
1 e . gebouwd aan:
a) de oorspronkelijke achtergevel op meer dan 1.00 meter van de weg of het openbaar groen, of
b) een niet naar de weg of het openbaar groen gekeerde oorspronkelijke zijgevel op meer dan
1.00 meter van het voorerf en meer dan 1.00 meter van het naburige erf,
2 e . niet hoger dan:
a) 4.00 meter, gemeten vanaf het aansluitend terrein,
b) 0.25 meter boven de vloer van de eerste verdieping van die woning of dat woongebouw, en
c) de woning of het woongebouw,
3 e . gebouwd binnen de breedte van de gevel waaraan de aan- of uitbouw wordt gebouwd,
4 e . minder dan 2.50 meter diep,
5 e . zij- of achtererf door dat bouwen voor niet meer dan 50% bebouwd, en
6 e . niet gebouwd aan een woning of woongebouw als bedoeld in artikel 45 eerste lid, van de
Woningwet, aan een woonwagen als bedoeld in artikel 1 eerste lid onderdeel e, van die wet of
aan een woning of woongebouw die of dat niet voor permanente bewoning is bestemd;
Lichte bouwvergunning
Het bouwen van een aan- of uitbouw is licht-vergunningplichtig indien:
1 e . het plaatsvindt in, op, aan of bij een monument als bedoeld in de Monumentenwet 1988 of
een monument als bedoeld in een provinciale of gemeentelijke monumentenverordening, of
2 e . in een beschermd stads- of dorpsgezicht als bedoeld in de Monumentenwet 1988
3 e . de aan- of uitbouw niet voldoet aan de kenmerken voor vergunningvrije aan- en uitbouwen
en de hoogte, gemeten vanaf het aansluitend terrein, minder is dan 5.00 meter.
Een vergunningvrije aan- of uitbouw mag niet in ernstige mate in strijd zijn met
redelijke eisen van welstand. Daarom verdient het aanbeveling om ook bij het
realiseren van een vergunningvrije aan- of uitbouw de sneltoetscriteria te hanteren
en bij twijfel van te voren contact op te nemen met het stadsdeel.
Welstandsnota stadsdeel Centrum – versie 1.7

6.3.2 Sneltoetscriteria voor aan- en uitbouwen aan de voorkant
Een aan- of uitbouw aan de voorkant is niet in strijd met redelijke eisen van welstand
als aan onderstaande welstandscriteria wordt voldaan. Voldoet een aan- of uitbouw
aan de voorkant niet aan onderstaande criteria of is er sprake van een bijzondere
situatie of bestaat er gerede twijfel aan de toepasbaarheid van de criteria dan wordt
de bouwaanvraag voor advies aan de (gemandateerde van de) welstandscommissie
voorgelegd.
In stadsdeel Centrum zijn geen aan- en uitbouwen op het voor- of zijerf toegestaan.
6.3.3 Sneltoetscriteria voor aan- en uitbouwen aan de achterkant
Een aan- of uitbouw aan de achterkant is niet in strijd met redelijke eisen van
welstand als aan onderstaande welstandscriteria wordt voldaan. Voldoet een aan- of
uitbouw aan de achterkant niet aan onderstaande criteria of is er sprake van een
bijzondere situatie of bestaat er gerede twijfel aan de toepasbaarheid van de criteria
dan wordt de bouwaanvraag voor advies aan de (gemandateerde van de)
welstandscommissie voorgelegd.
In stadsdeel Centrum zijn geen aan- en uitbouwen op het zijerf toegestaan, de
betreffende criteria uit de Basisnota zijn daarom voor Centrum niet relevant.
Algemeen
- het bestemmingsplan bepaalt of licht-vergunningplichtige aan- en uitbouwen zijn
toegestaan; waar dit niet het geval is zijn onderstaande criteria niet van
toepassing
- indien een trendsetter is vastgesteld, geldt deze als uitgangspunt voor de
sneltoets en zijn onderstaande criteria niet van toepassing
Plaatsing en aantal
- een aan- of uitbouw is een ondergeschikte toevoeging aan het hoofdgebouw
- een aan- of uitbouw aan de achtergevel mag de zijgevellijn niet overschrijden,
tenzij er sprake is van een hoekaanbouw (geen hoekaanbouw als het zijerf grenst
aan de weg of aan openbaar groen)
- stadsdeel Centrum: geen hoekaanbouw toegestaan
- er is geen andere aan- of uitbouw aan de betreffende gevel aanwezig
- geen secundaire aan- of uitbouw (bijvoorbeeld aan een bestaande aan- of
uitbouw)
Maatvoering
- afhankelijk van bestemmingsplan en ontheffingsbeleid
- hoogte niet hoger dan eerste bouwlaag / vloer eerste verdieping van
hoofdgebouw met een maximum van 4.00 meter
- breedte maximaal 100% van de breedte van de oorspronkelijke achter- of
zijgevel, tenzij sprake is van een hoekaanbouw
- diepte maximaal 3.00 meter gemeten vanaf oorspronkelijke gevel tot totaal
maximaal 50% van het oorspronkelijk achter- of zijerf is bebouwd
Welstandsnota stadsdeel Centrum – versie 1.7 33

Vormgeving
- vormgegeven in één bouwlaag met een rechthoekige plattegrond
- plat afgedekt of desgewenst een van het hoofdgebouw afgeleide kapvorm,
kaphelling en nokrichting
- geen doorgetrokken dakvlak van hoofdgebouw over aan- of uitbouw
- geen hellend dakvlak zodanig dat de gevelindeling op de verdieping niet
onevenredig wordt aangetast
- gevelgeleding afgestemd op de gevelgeleding van hoofdgebouw
- indeling en profielen van kozijnen afgestemd op de gevelramen en kozijnen van
hoofdgebouw
- wanneer het hoofdgebouw een bijzondere stijl of detaillering heeft wordt deze stijl
of detaillering – eventueel vereenvoudigd – in de aan- of uitbouw voortgezet
Materiaal en kleur
- materiaal- en kleurgebruik gevels, kozijnen en profielen afgestemd op gevels,
kozijnen en profielen hoofdgebouw
- materiaal: steen, hout, glas of ander duurzaam materiaal passend bij het
materiaal van de hoofdbebouwing
- bij monumenten en beschermde gezichten materiaal: steen, hout, glas of ander
duurzaam materiaal passend bij het materiaal van de hoofdbebouwing
34
Welstandsnota stadsdeel Centrum – versie 1.7

6.4 Sneltoetscriteria voor bijgebouwen en overkappingen
6.4.1 Omschrijving en uitgangspunten
Een bijgebouw is een bij een woning of woongebouw op de grond staand gebouw
van één bouwlaag, meestal bedoeld als schuur of tuinhuis. Een overkapping staat los
op het erf of tegen het hoofdgebouw aan en is meestal bedoeld als carport of luifel
boven een deur of raampartij. In eerste instantie regelt het bestemmingsplan de
rooilijnen en maximale afmetingen van bijgebouwen en overkappingen.
Als bijgebouwen en overkappingen zichtbaar zijn vanuit de openbare ruimte, zijn ze voor het
straatbeeld zeer bepalend. De voorkeur gaat daarom uit naar een bijgebouw of overkapping aan
de achterkant. Het stadsdeel streeft in principe naar een bescheiden uiterlijk van bijgebouwen
en overkappingen: materialen en kleuren van gevels en dakvlakken afgestemd op die van het
hoofdgebouw, eenvoudige kapvorm en geen onnodig grote dakoverstekken of versieringen.
Bijgebouwen moeten qua uitstraling en volume ondergeschikt zijn aan het oorspronkelijke
hoofdgebouw en afgestemd worden op het karakter van het hoofdgebouw of de erfinrichting.
Bijgebouwen of overkappingen op het voorerf en bijgebouwen of overkappingen die
contrasteren met het hoofdgebouw zullen altijd aan de (gemandateerde van de)
welstandscommissie worden voorgelegd.
Een bijgebouw of overkapping is in bepaalde gevallen vergunningvrij, in andere
gevallen moet een lichte bouwvergunning worden aangevraagd.
Vergunningvrij
Het bouwen van een op de grond staand bijgebouw van één bouwlaag of een op de grond
staande overkapping van één bouwlaag bij een bestaande woning of bestaand
woongebouw, dat of die strekt tot vergroting van het woongenot, is vergunningvrij mits
voldaan wordt aan de volgende kenmerken:
1 e . gebouwd op:
a) het achtererf op meer dan 1.00 meter van de weg of het openbaar groen, of
b) een niet naar de weg of het openbaar groen gekeerd zijerf op meer dan 1.00 meter van het
voorerf, en
c) indien de bruto-oppervlakte van het bijgebouw of de overkapping meer is dan 10 m 2 : meer
dan 1.00 meter van het naburige erf,
2 e . niet hoger dan 3.00 meter, gemeten vanaf het aansluitend terrein,
3 e . zij- of achtererf door dat bouwen voor niet meer dan 50% bebouwd,
4 e . de totale bruto-oppervlakte van de op het erf aanwezige bouwvergunningvrij gebouwde
bijgebouwen en overkappingen minder dan 30 m 2 , en
5 e . niet gebouwd bij een woning of woongebouw als bedoeld in artikel 45 eerste lid, van de
Woningwet, bij een woonwagen als bedoeld in artikel 1 eerste lid onderdeel e, van die wet
of bij een woning of woongebouw die of dat niet voor permanente bewoning is bestemd.
Lichte bouwvergunning
Het bouwen van een bijgebouw of een overkapping is licht-vergunningplichtig indien:
1 e . het plaatsvindt in, op, aan of bij een monument als bedoeld in de Monumentenwet 1988 of
een monument als bedoeld in een provinciale of gemeentelijke monumentenverordening, of
2 e . in een beschermd stads- of dorpsgezicht als bedoeld in de Monumentenwet 1988
3 e . het bijgebouw of de overkapping niet voldoet aan de kenmerken voor vergunningvrije
bijgebouwen en overkappingen en de hoogte, gemeten vanaf het aansluitend terrein,
minder is dan 5.00 meter en de bruto-oppervlakte minder is dan 50 m 2 .
Een vergunningvrij bijgebouw of overkapping mag niet in ernstige mate in strijd zijn
met redelijk eisen van welstand. Daarom verdient het aanbeveling om ook bij het
realiseren van een vergunningvrij bijgebouw of overkapping de sneltoetscriteria te
hanteren en bij twijfel van te voren contact op te nemen met het stadsdeel.
Welstandsnota stadsdeel Centrum – versie 1.7 35

6.4.2 Sneltoetscriteria voor bijgebouwen en overkappingen aan de voorkant
Een bijgebouw of overkapping aan de voorkant is niet in strijd met redelijke eisen van
welstand als aan onderstaande welstandscriteria wordt voldaan. Voldoet een
bijgebouw of overkapping aan de voorkant niet aan onderstaande criteria of is er
sprake van een bijzondere situatie of bestaat er gerede twijfel aan de toepasbaarheid
van de criteria dan wordt de bouwaanvraag voor advies aan de (gemandateerde van
de) welstandscommissie voorgelegd.
In stadsdeel Centrum zijn geen bijgebouwen en overkappingen op het voor- of zijerf
toegestaan, de betreffende criteria uit de Basisnota zijn daarom voor Centrum niet
relevant.
6.4.3 Sneltoetscriteria voor bijgebouwen en overkappingen aan de achterkant
Een bijgebouw of overkapping aan de achterkant is niet in strijd met redelijke eisen
van welstand als aan onderstaande welstandscriteria wordt voldaan. Voldoet een
bijgebouw of overkapping aan de achterkant niet aan onderstaande criteria of is er
sprake van een bijzondere situatie of bestaat er bestaat er gerede twijfel aan de
toepasbaarheid van de criteria dan wordt de bouwaanvraag voor advies aan de
(gemandateerde van de) welstandscommissie voorgelegd.
In stadsdeel Centrum zijn geen bijgebouwen en overkappingen op het zijerf
toegestaan, de betreffende criteria uit de Basisnota zijn daarom voor Centrum niet
relevant.
Algemeen
- het bestemmingsplan bepaalt of licht-vergunningplichtige bijgebouwen en
overkappingen zijn toegestaan; waar dit niet het geval is zijn onderstaande
criteria niet van toepassing
- indien een trendsetter is vastgesteld geldt deze als uitgangspunt voor de
sneltoets en zijn onderstaande criteria niet van toepassing
Plaatsing en aantal
- afstand tot erfgrens minimaal 0.50 meter (achter erfafscheiding) tenzij bijgebouw
wat betreft materialisering is geïntegreerd in erfafscheiding (bijvoorbeeld beide
metselwerk)
- bijgebouwen: afstand tot gevels minimaal 2.00 meter
- niet meer dan twee bijgebouwen en/of overkappingen op het gehele erf
- geen secundaire overkapping (bijvoorbeeld aan een bestaande aan- of uitbouw)
- indien sprake is van een tuinhuis: in keurtuinen plaatsing tegen de achtererfgrens
Maatvoering
- in stadsdeel Centrum gelden de volgende maximale bouwhoogtes:
- schuur: maximaal 2.50 meter
- tuinhuis: maximaal 3.40 meter
- overkapping: maximaal 2.50 meter
- in stadsdeel Centrum gelden de volgende maximale oppervlaktes:
- schuur: maximaal 6 m²
36
Welstandsnota stadsdeel Centrum – versie 1.7

- tuinhuis: maximaal 20 m² bij een diepte van maximaal 4.25 meter
- overkapping: maximaal 20 m²
Vormgeving
- vormgegeven in één bouwlaag met een rechthoekige plattegrond
- stadsdeel Centrum: overkapping minimaal aan twee zijden open en maximaal
twee zijden behorend tot de constructie
- plat afgedekt of desgewenst een van het hoofdgebouw afgeleid kapvorm,
kaphelling en nokrichting
- gevelgeleding afgestemd op de gevelgeleding van hoofdgebouw
- indeling en profielen van kozijnen afgestemd op die van de gevelramen
en kozijnen van hoofdgebouw
- geen overmaat aan detailleringen, dus bescheiden overstek, boeiboord en
ornamenten
- tuinhuis: desgewenst wel meer detaillering en een duidelijke voorgevel die
gericht is op de keurtuin/de hoofdbebouwing
- overkapping: lichte constructie
Materiaal en kleur
- materiaal en kleur gevels, kozijnen en profielen afgestemd op het hoofdgebouw
of op tuinkarakter (metselwerk of hout)
- geen golfplaat, betonplaten of damwandprofielen of daarmee gelijk te stellen
materialen
- bij integratie met erfafscheiding materiaal en kleurgebruik gelijk aan
erfafscheiding
- bijgebouw bestaat uit minimaal 20% en maximaal 75% gevelopeningen/glasvlak
Welstandsnota stadsdeel Centrum – versie 1.7 37

6.5 Sneltoetscriteria voor het veranderen of verplaatsen van een kozijn,
kozijninvulling, luik of gevelpaneel
6.5.1 Omschrijving en uitgangspunten
In sommige gevallen valt het veranderen of verplaatsen van een kozijn,
kozijninvulling, luik of gevelpaneel onder de sneltoets.
38
Omdat de opbouw en indeling van de gevel een belangrijk onderdeel is van de architectonische
vormgeving van het gebouw en/of de straatwand moeten ook het veranderen of verplaatsen van
een kozijn, kozijninvulling, luik of gevelpaneel zorgvuldig worden ingepast. In principe mag de
samenhang en de ritmiek in straatwanden niet worden verstoord door incidentele kozijn- of
gevelwijzigingen. Met name het veranderen of verplaatsen van een kozijn, kozijninvulling, luik of
gevelpaneel in de voorgevel of zijgevel als deze gekeerd is naar de weg of het openbaar groen
vraagt om een zorgvuldige vormgeving. Een kozijn- of gevelwijziging moet passen bij het
karakter van het hoofdgebouw en de karakteristiek van de omgeving. Een naoorlogse woning
vraagt bijvoorbeeld om andere vormgeving dan een historisch pand uit de 19 de eeuw.
Het uitgangspunt van de sneltoetscriteria is dat de oorspronkelijke of originele vormgeving in
elk geval niet strijdig is met redelijke eisen van welstand. Belangrijke te handhaven kenmerken
daarbij zijn de maatvoering van de negge en profilering van het kozijn en het raamprofiel. De
materialisering en (mate aan) detaillering is voornamelijk afhankelijk van het gebiedsgerichte
beoordelingskader. Kozijn- of gevelwijzigingen aan de voorkant en kozijn- en gevelwijzigingen
die contrasteren met het hoofdgebouw of de directe omgeving zijn van zo grote invloed op het
straatbeeld dat ze vrijwel altijd aan (de gemandateerde van) de welstandscommissie worden
voorgelegd.
Het veranderen of verplaatsen van een kozijn, kozijninvulling, luik of gevelpaneel is in
bepaalde gevallen vergunningvrij, in andere gevallen moet een lichte
bouwvergunning worden aangevraagd.
Vergunningvrij
Het veranderen van een kozijn, kozijninvulling, luik of gevelpaneel van een bestaande woning,
bestaand woongebouw of een bij een bestaande woning of een bestaand woongebouw
behorend bijgebouw, is vergunningvrij mits voldaan wordt aan de volgende kenmerken:
1 e . niet aangebracht in de voorgevel van een woning of woongebouw of een naar de weg of het
openbaar groen gekeerde zijgevel van een woning of woongebouw, en
2 e . de bestaande gevelopening wijzigt niet.
Licht-vergunningplichtig
Het veranderen of verplaatsen van een kozijn, kozijninvulling, luik of gevelpaneel is lichtvergunningplichtig
indien:
1 e . het plaatsvindt in, op, aan of bij een monument als bedoeld in de Monumentenwet 1988 of
een monument als bedoeld in een provinciale of gemeentelijke monumentenverordening, of
2 e . in een beschermd stads- of dorpsgezicht als bedoeld in de Monumentenwet 1988
3 e . de ingreep niet voldoet aan de kenmerken voor het vergunningvrij veranderen of verplaatsen
van een kozijn, kozijninvulling, luik of gevelpaneel.
Het vergunningvrij veranderen of verplaatsen van een kozijn, kozijninvulling, luik of
gevelpaneel mag niet in ernstige mate in strijd zijn met redelijke eisen van welstand.
Daarom verdient het aanbeveling om ook bij het vergunningvrij veranderen of
verplaatsen van een kozijn, kozijninvulling, luik of gevelpaneel de sneltoetscriteria te
hanteren en bij twijfel van te voren contact op te nemen met het stadsdeel.
Ook bestaande kozijnen en gevels mogen niet in ernstige strijd zijn met redelijke
eisen van welstand. Een bestaand kozijn of gevel is in ernstige strijd met redelijke
Welstandsnota stadsdeel Centrum – versie 1.7

eisen van welstand indien de kenmerken van de oorspronkelijke gevel of kozijnen
zichtbaar zijn aangetast, genegeerd of onzichtbaar gemaakt, waardoor hetzij de
uniciteit van het pand hetzij de samenhang van de architectuureenheid verloren gaat.
Dit is onder meer van toepassing op metselwerk, voegwerk, pleister(stuc)werk,
gevelreiniging, gevelisolatie, gevelbeëindigingen, dak, dakranden, dakbedekking en
goten, hemelwaterafvoer, glas-in-loodramen, balkons, serres, veranda’s, erkers,
winkelpuien, puibalken, hijsbalken, ventilatievoorzieningen, architectonische
elementen en -ornamenten, verf op gevels en kleurgebruik.
6.5.2 Sneltoetscriteria voor het veranderen of verplaatsen van een kozijn,
kozijninvulling, luik of gevelpaneel aan de voorkant
Het veranderen of verplaatsen van een kozijn, kozijninvulling, luik of gevelpaneel aan
de voorkant is niet in strijd met redelijke eisen van welstand als aan onderstaande
welstandscriteria wordt voldaan. Voldoet de ingreep niet aan onderstaande criteria of
is er sprake van een bijzondere situatie of bestaat er gerede twijfel aan de
toepasbaarheid van de criteria dan wordt de bouwaanvraag voor advies aan de
(gemandateerde van de) welstandscommissie voorgelegd.
Onder het veranderen van een kozijn, kozijninvulling, luik of gevelpaneel wordt ook
verstaan het schilderen ervan in een kleur waardoor de samenhang van een gevel
wordt verstoord.
Algemeen
- indien een trendsetter is vastgesteld geldt deze als uitgangspunt voor de
sneltoets en zijn onderstaande criteria niet van toepassing
- draai-kiepramen zijn aan de drie hoofdgrachten en aan de (Binnen) Amstel bij
orde 1 en 2 niet toegestaan
- ventilatieroosters dienen in alle gevallen verdekt aangebracht te worden
Maatvoering
- afzonderlijke panden moeten herkenbaar blijven
- oorspronkelijke maatvoering kozijn en ramen behouden
- diepte van negge gelijk aan bestaande situatie
- de oorspronkelijke profielafmetingen van het kozijn en/of het raamprofiel
behouden
Vormgeving
- wijziging is als zelfstandig element vormgegeven in harmonie met
oorspronkelijke gevel
- wijziging blijft in overeenstemming met de architectuur/tijdsbeeld van de
oorspronkelijke gevel
- een individuele wijziging leidt niet tot een wijziging van de oorspronkelijke
geleding en indeling van de gehele gevel, m.a.w. verticale of horizontale indeling
van gevel handhaven
- samenhang en ritmiek van de straatwand worden niet verstoord
- de gevel van begane grond en verdieping(en) blijft samenhangend
- de hoofdindeling komt overeen met de oorspronkelijke indeling
Welstandsnota stadsdeel Centrum – versie 1.7 39

- indeling raam behouden
- toegevoegde of vervangende draaiende of schuivende delen is mogelijk
- geen ventilatierooster in oorspronkelijk raamvlak
- geen toepassing van tussen dubbel glas geplaatste imitatieroedes
- gevelopeningen niet geblindeerd met panelen of schilderwerk
- lateien, onderdorpels, raamlijsten, speklagen en/of rollagen in
originele staat of in ieder geval in overeenstemming met de vormentaal
van andere in de gevel voorkomende lateien, onderdorpels en/of raamlijsten
- doorvalbeveiliging zelfstandig vormgeven in de dagkant van het kozijn
Materiaal en kleur
- materiaal- en kleurgebruik overeenkomstig de oorspronkelijke materialen en
kleuren van het hoofdgebouw
- bij kunststof kozijnen de dimensionering en profilering van de oorspronkelijke
kozijnen overnemen
- stalen kozijnen en raamprofielen alleen vervangen door staal of aluminium, want
alleen aluminium kan de dimensionering en profilering van staal benaderen
- geen opvallend en/of contrasterend kleurgebruik
- geen spiegelend glas
- doorvalbeveiliging niet van glas of kunststof
- een gevelpaneel of luik kan alleen worden uitgevoerd in kunststofmaterialen
indien dit past bij de architectuur van het pand of onderdeel uitmaakt van het
ontwerp
6.5.3 Sneltoetscriteria voor het veranderen of verplaatsen van een kozijn,
kozijninvulling, luik of gevelpaneel aan de achterkant
Het veranderen of verplaatsen van een kozijn, kozijninvulling, luik of gevelpaneel aan
de achterkant is niet in strijd met redelijke eisen van welstand als aan onderstaande
welstandscriteria wordt voldaan. Voldoet de ingreep niet aan onderstaande criteria of
is er sprake van een bijzondere situatie of bestaat er gerede twijfel aan de
toepasbaarheid van de criteria dan wordt de bouwaanvraag voor advies aan de
(gemandateerde van de) welstandscommissie voorgelegd.
Onder het veranderen van een kozijn, kozijninvulling, luik of gevelpaneel wordt ook
verstaan het schilderen ervan in een kleur waardoor de samenhang van een gevel
wordt verstoord.
Stadsdeel Centrum is een beschermd stadsgezicht. Daarom gelden bij een kozijn- en
gevelwijziging aan de achterkant dezelfde sneltoetscriteria als aan de voorkant.
40
Welstandsnota stadsdeel Centrum – versie 1.7

6.6 Sneltoetscriteria voor dakkapellen en dakramen
6.6.1 Omschrijving en uitgangspunten
Een dakkapel is een ondergeschikte uitbouw in de kap, bedoeld om de
lichttoetreding te verbeteren en het bruikbaar woonoppervlak te vergroten.
Dakkapellen zijn, als ze zichtbaar zijn vanuit de openbare ruimte, voor het straatbeeld zeer
bepalend. De voorkeur gaat daarom uit naar een dakkapel aan de achterkant. Herhaling van
identieke dakkapellen binnen een blok van dezelfde bouwstijl kan rust en samenhang brengen
in het straatbeeld. Dakkapellen moeten een ondergeschikte toevoeging zijn aan een dakvlak.
Het plaatsen van een dakkapel mag dus niet ten koste gaan van de karakteristiek van de
kapvorm. Daarom mag een dakkapel nooit domineren in het silhouet van het dak en moet de
noklijn van het dak, afhankelijk van straatprofiel, vanaf de weg zichtbaar blijven. Bovendien
moet de ruimte tussen dakkapel en goot voldoende zijn.
Een dakkapel is in bepaalde gevallen vergunningvrij, in andere gevallen moet een
lichte bouwvergunning worden aangevraagd.
Vergunningvrij
Het bouwen van een dakkapel op een bestaand gebouw is vergunningvrij indien voldaan
wordt aan de volgende kenmerken:
1 e . gebouwd op het achterdakvlak of een niet naar de weg of het openbaar groen gekeerd
zijdakvlak,
2 e . afstand tot de voorgevel meer dan 1.00 meter,
3 e . voorzien van een plat dak,
4 e . zijwangen ondoorzichtig,
5 e . hoogte, gemeten vanaf de voet van de dakkapel, minder dan 1.50 meter,
6 e . onderzijde meer dan 0.50 meter en minder dan 1.00 meter boven de dakvoet,
7 e . bovenzijde meer dan 0.50 meter onder de nok,
8 e . zijkanten meer dan 0.50 meter van de zijkanten van het dakvlak, en
9 e . niet gebouwd op een woning of woongebouw als bedoeld in artikel 45 eerste lid, van de
Woningwet, op een woonwagen als bedoeld in artikel 1 eerste lid onderdeel e, van die wet of
op een woning of woongebouw die of dat niet voor permanente bewoning is bestemd.
Lichte bouwvergunning
Het bouwen van een dakkapel is licht-vergunningplichtig indien:
1 e . het plaatsvindt in, op, aan of bij een monument als bedoeld in de Monumentenwet 1988 of
een monument als bedoeld in een provinciale of gemeentelijke monumentenverordening, of
2 e . in een beschermd stads- of dorpsgezicht als bedoeld in de Monumentenwet 1988
3 e . de dakkapel niet voldoet aan de kenmerken voor vergunningvrije dakkapellen.
Een vergunningvrije dakkapel mag niet in ernstige mate in strijd zijn met redelijke
eisen van welstand. Daarom verdient het aanbeveling om ook bij het realiseren van
een vergunningvrije dakkapel de sneltoetscriteria te hanteren en bij twijfel van te
voren contact op te nemen met het stadsdeel.
Een dakkapel moet niet worden verward met een dakloggia of een dakopbouw. Deze
ingrepen zijn niet ondergeschikt en vallen niet onder de sneltoetscriteria.
Een dakloggia is een ‘omgekeerde’ dakkapel, geen uitbouw maar een inbouw in de kap. Een
loggia heeft meestal de functie van balkon en is alleen daarom al van grote invloed zijn op het
straatbeeld. Voor een dakloggia is een reguliere bouwvergunning nodig. Hiervoor wordt altijd
advies gevraagd aan de welstandscommissie. Dakloggia’s worden beoordeeld op basis van
de gebiedsgerichte, de objectgerichte en eventueel de algemene welstandscriteria.
Welstandsnota stadsdeel Centrum – versie 1.7 41

42
Een dakopbouw is een toevoeging aan de bouwmassa van het schuine dak (geen dakkapel
zijnde) of een toevoeging aan een plat dak. Een dakopbouw tast het silhouet van het
oorspronkelijke dak aan en heeft een grote invloed op het straatbeeld. De sneltoetscriteria
voor dakkapellen gelden niet voor dakopbouwen. Voor een dakopbouw is een reguliere
bouwvergunning nodig. Hiervoor wordt altijd advies gevraagd aan de welstandscommissie.
Dakopbouwen worden beoordeeld op basis van de gebiedsgerichte, de objectgerichte en
eventueel de algemene welstandscriteria.
In plaats van een dakkapel kan ook een dakraam worden aangebracht.
Een dakraam maakt geen inbreuk op het volume van het dakvlak. Daarom zijn dakramen
minder dominant in het straatbeeld dan dakkapellen. Teveel, te grote, verkeerd geplaatste of
te grof gedetailleerde dakramen kunnen echter wel de samenhang en het aanzien van het
dakvlak verstoren.
Voor dakramen gelden dezelfde sneltoetscriteria als voor dakkapellen, mits deze
relevant zijn.
6.6.2 Sneltoetscriteria voor dakkapellen/dakramen aan de voorkant
Een dakkapel of dakraam aan de voorkant is niet in strijd met redelijke eisen van
welstand als aan onderstaande welstandscriteria wordt voldaan. Voldoet een
dakkapel of dakraam aan de voorkant niet aan onderstaande criteria of is er sprake
van een bijzondere situatie of bestaat er gerede twijfel aan de toepasbaarheid van de
criteria dan wordt de bouwaanvraag voor advies aan (de gemandateerde van) de
welstandscommissie voorgelegd.
In stadsdeel Centrum zal dit vrijwel altijd het geval zijn.
Algemeen
- indien een trendsetter is vastgesteld geldt deze als uitgangspunt voor de
sneltoets en zijn onderstaande criteria niet van toepassing
Plaatsing en aantal
- de oorspronkelijke kapconstructie en noklijn dienen duidelijk herkenbaar te
blijven
- bij meerdere dakkapellen/dakramen in hetzelfde bouwblok of architectuureenheid
zoveel mogelijk herhaling van uniforme exemplaren en een regelmatige
rangschikking op een horizontale lijn
- dakkapel op individueel hoofdgebouw gecentreerd in het dakvlak of afgestemd
op gevelgeleding
- minimaal 0.50 meter (op monumenten en in beschermde gezichten minimaal
1.00 meter) dakvlak boven en ter weerszijden van de dakkapel (afstand tot
zijkant gemeten aan bovenzijde dakkapel, bij kilkepers gemeten aan
onderzijde/dakvoet van de dakkapel)
- afstand tot de goot minimaal 0.50 meter en maximaal 1.00 meter
- niet meer dan één dakkapel per woning op het betreffende dakvlak
- geen dakkapel op bijgebouw, aan- of uitbouw
- tussen de onderkant van het dakkapelkozijn en het dakvlak mag geen dichte
borstwering aanwezig zijn
- geen dakramen in dakvlakken die vanaf de openbare ruimte zichtbaar zijn
Welstandsnota stadsdeel Centrum – versie 1.7

Maatvoering
- een dakkapel is een ondergeschikte toevoeging aan het dakvlak
- hoogte maximaal 50% van de in het verticale vlak geprojecteerde hoogte van het
dakvlak met een maximum van 1.50 meter, gemeten vanaf de voet van de
dakkapel tot de bovenzijde van het boeiboord of de daktrim
- stadsdeel Centrum: breedte maximaal 30% van de breedte van het dakvlak
samen met de bestaande en aangevraagde ingrepen in het dakvlak met een
maximum van 2.00 meter gemeten tussen het midden van de woningscheidende
bouwmuren of eindgevels (gemeten aan de bovenzijde van de dakkapel, bij
kilkepers gemeten aan onderzijde/dakvoet van de dakkapel)
- de afstand tot andere objecten in het dakvlak (zoals gemetselde schoorsteen) is
minimaal 1.00 meter
- op monumenten en in beschermde gezichten mag de grootte van de dakkapel
maximaal 30% van het hellend dakvlak bedragen
Vormgeving
- plat afgedekt
- geleding afgestemd op gevelgeleding van het hoofdgebouw
- indeling en profielen van kozijnen afgestemd op en hiërarchisch gelijk of
ondergeschikt aan de gevelramen en kozijnen van het hoofdgebouw
- geen overmaat aan detailleringen, dus bescheiden overstek en ornamenten
- boeiboord maximaal 0.25 meter
- lijst maximaal 0.25 meter
- wanneer het hoofdgebouw een bijzondere stijl of detaillering heeft wordt deze stijl
of detaillering – eventueel vereenvoudigd – in de dakkapel voortgezet
Materiaal en kleur
- materiaal- en kleurgebruik gevels, kozijnen en profielen afgestemd op gevels,
kozijnen en profielen hoofdgebouw
- geen toepassing van dichte panelen in het voorvlak, bij binnenwanden eventueel
een ‘dubbele stijl’ toepassen
- zijwangen dakkapel gesloten en in donkere kleur of afgewerkt in de kleur van het
dakvlak
Aanvullingen specifieke ruimtelijke systemen
- Binnenstad: de omvang van raamopeningen in de dakkapel dienen in het
algemeen hiërarchisch gelijk of ondergeschikt te zijn aan de raamopeningen in
het onderliggende gevelvlak
- Historische kernen, linten en fragmenten in stedelijk gebieden: indien in de
directe omgeving dakkapellen vanuit de dakgoot beginnen: direct vanuit de
dakgoot en dakkapel niet breder dan een kozijn in de onderliggende gevel
6.6.3 Sneltoetscriteria voor dakkapellen/dakramen aan de achterkant
Een dakkapel of dakraam aan de achterkant is niet in strijd met redelijke eisen van
welstand als aan onderstaande welstandscriteria wordt voldaan. Voldoet een
dakkapel of dakraam aan de achterkant niet aan onderstaande criteria of is er sprake
van een bijzondere situatie of bestaat er gerede twijfel aan de toepasbaarheid van de
Welstandsnota stadsdeel Centrum – versie 1.7 43

criteria dan wordt de bouwaanvraag voor advies aan de (gemandateerde van de)
welstandscommissie voorgelegd.
Algemeen
- indien een trendsetter is vastgesteld geldt deze als uitgangspunt voor de
sneltoets en zijn onderstaande criteria niet van toepassing
Plaatsing en aantal
- de oorspronkelijke kapconstructie en noklijn dienen duidelijk herkenbaar te
blijven
- bij meerdere dakkapellen in hetzelfde bouwblok of architectuureenheid zoveel
mogelijk herhaling van uniforme exemplaren en een regelmatige rangschikking
op een horizontale lijn
- dakkapel op individueel hoofdgebouw gecentreerd in het dakvlak of afgestemd
op gevelgeleding
- minimaal 0.50 meter (op monumenten en in beschermde gezichten minimaal
1.00 meter) dakvlak boven en ter weerszijden van de dakkapel (afstand tot
zijkant gemeten aan bovenzijde dakkapel, bij kilkepers gemeten aan
onderzijde/dakvoet van de dakkapel)
- afstand tot de goot minimaal 0.50 meter en maximaal 1.00 meter
- maximaal twee dakkapellen per woning op het betreffende dakvlak, deze dienen
gelijkvormig aan elkaar te zijn; op monumenten en in beschermde gezichten
geldt echter: niet meer dan één dakkapel per woning op het betreffende dakvlak
- bij meerdere dakkapellen/dakramen een tussenruimte van minimaal 1.00 meter
- geen dakkapel op bijgebouw, aan- of uitbouw
- tussen de onderkant van het dakkapelkozijn en het dakvlak mag geen dichte
borstwering aanwezig zijn
- geen dakramen in dakvlakken die vanaf de openbare ruimte zichtbaar zijn
- dakramen in kappen die dwars op de straat staan, mits minimaal 1.50 meter
vanaf de voor- en/of achtergevelrooilijn, niet in dakvlakken die vanaf de openbare
ruimte zichtbaar zijn
- meer dakramen worden op een horizontale lijn gerangschikt
- boven het dakraam moeten minimaal drie rijen dakpannen resteren; eronder
minimaal een rij pannen
Maatvoering
- een dakkapel is een ondergeschikte toevoeging aan het dakvlak
- op monumenten en in beschermde gezichten geldt dat de grootte van de
dakkapel maximaal 30% van het hellend dakvlak mag bedragen, en de breedte
maximaal 50% van de breedte van het dakvlak met een maximum van 3.00
meter, gemeten tussen het midden van de woningscheidende bouwmuren of
eindgevels (gemeten aan de bovenzijde van de dakkapel, bij kilkepers gemeten
aan onderzijde/ dakvoet van de dakkapel)
- In stadsdeel Centrum geldt: hoogte maximaal 50% van de in het verticale vlak
geprojecteerde hoogte van het dakvlak met een maximum van 1.50 meter
gemeten vanaf de voet van de dakkapel tot de bovenzijde van het boeiboord of
de daktrim
- In stadsdeel Centrum geldt: breedte maximaal 30% van de breedte van het
dakvlak samen met de bestaande en aangevraagde ingrepen in het dakvlak met
een maximum van 2.00 meter gemeten tussen het midden van de
44
Welstandsnota stadsdeel Centrum – versie 1.7

woningscheidende bouwmuren of eindgevels (gemeten aan de bovenzijde van
de dakkapel, bij kilkepers gemeten aan onderzijde/dakvoet van de dakkapel)
- In stadsdeel Centrum geldt: de breedte van een dakraam mag samen met de
andere (bestaande en aangevraagde) doorbrekingen en ingrepen in het dakvlak
niet meer dan 30% van de lengte van de kap beslaan
- de afstand tot andere objecten in het dakvlak (zoals gemetselde schoorsteen) is
minimaal 1.00 meter
Vormgeving
- geleding afgestemd op gevelgeleding van het hoofdgebouw
- indeling en profielen van kozijnen afgestemd op en hiërarchisch gelijk of
ondergeschikt aan de gevelramen en kozijnen van het hoofdgebouw
- geen overmaat aan detailleringen, dus bescheiden overstek en ornamenten
- boeiboord maximaal 0.25 meter
- lijst maximaal 0.25 meter
- wanneer het hoofdgebouw een bijzondere stijl of detaillering heeft wordt deze stijl
of detaillering – eventueel vereenvoudigd – in de dakkapel voortgezet.
- dakramen zo vlak mogelijk ingepast in het dakvlak
Materiaal en kleur
- materiaal- en kleurgebruik gevels, kozijnen en profielen afgestemd op gevels,
kozijnen en profielen hoofdgebouw
- voorvlak grotendeels gevuld met glas, desgewenst beperkte toepassing van
dichte panelen; op monumenten en beschermde gezichten geldt: geen
toepassing van dichte panelen in het voorvlak, bij binnenwanden eventueel een
‘dubbele stijl’ toepassen
- zijwangen dakkapel gesloten en in donkere kleur of afgewerkt in de kleur van het
dakvlak
- dakraam: passend bij het gebouw en niet storend in de directe omgeving
Aanvullingen specifieke ruimtelijke systemen
- Binnenstad: de omvang van raamopeningen in de dakkapel dienen in het
algemeen hiërarchisch gelijk of ondergeschikt te zijn aan de raamopeningen in
het onderliggende gevelvlak
- Historische kernen, linten en fragmenten in stedelijk gebieden: indien in de
directe omgeving dakkapellen vanuit de dakgoot beginnen: direct vanuit de
dakgoot en dakkapel niet breder dan een kozijn in de onderliggende gevel
6.6.4 Aanvullende sneltoetscriteria voor bijzondere kapvormen
Bij een aantal afwijkende kapvormen zijn naast bovenstaande sneltoetscriteria voor
de voor- en achterkant enkele aanvullende criteria van toepassing. In geval van
combinaties van verschillende dakvormen zal door de welstandscommissie per
situatie een afweging gemaakt worden van de toelaatbare uitbreidingen.
Zadeldak met hellingshoek kleiner dan 30°
Soms geeft een zadeldak door de flauwe helling weinig tot geen
gelegenheid om een dakkapel toe te passen. Door de flauwe helling
komt de bovenzijde van de dakkapel namelijk (nagenoeg) gelijk met
Welstandsnota stadsdeel Centrum – versie 1.7 45

de nok te liggen. Hierdoor worden het dakvlak en het silhouet te sterk aangetast,
daarom is het plaatsen van een dakkapel op een zadeldak met een helling kleiner
dan 30° voor het straatbeeld ongewenst. Een standaarddakkapel is hier dus niet
goed mogelijk.
De sneltoetscriteria voor dakkapellen zijn in dit geval niet van toepassing. De
aanvraag zal door de welstandscommissie worden beoordeeld op grond van de
gebiedsgerichte en de algemene welstandscriteria.
Als de vrije hoogte onder de nok tenminste 2.00 meter bedraagt kan soms een
oplossing worden gevonden door de nok te verplaatsen en te verhogen. Dan spreken
we van een dakopbouw. Voor een dakopbouw is een reguliere bouwvergunning
noodzakelijk. Het bouwplan zal dan voor advies aan de (gemandateerde van de)
welstandscommissie worden voorgelegd.
Zadeldak met wolfseind
Zadeldak met vliering
Schild-, tent- of piramidedak
46
De beperkte maat van het wolfseind is ongeschikt voor
toevoegingen. De zijdakvlakken zijn hiervoor meer geschikt, en
dienen behandeld te worden als het zadeldak. Hierbij dienen de
wolfseinden gerespecteerd te worden.
De basismaat van de vliering is te gering om een dakkapel of -
opbouw te realiseren. Plaatsing hoog in het dakvlak geeft een
onevenwichtig beeld. Bij deze dakvorm dus geen dakkapellen op
dakvlak.
Het karakter van deze kapvormen, met naar de nok toelopende hoekkepers, vereist
een zeer beperkte afmeting van de dakkapel. Bij situering van de dakkapel dient
respect te zijn voor de hoekkepers en dient minimaal 1.00 meter dakvlak vrij te
blijven, gemeten aan de bovenzijde van de dakkapel.
Mansardedak
Een daktoevoeging aan de achterkant is toegestaan in het onderste
deel van het dakvlak. Hierbij kan onderscheid gemaakt worden
Welstandsnota stadsdeel Centrum – versie 1.7

tussen een schuin afgedekte dakkapel en een dakkapel met plat dak. In beide
gevallen dient de bovenaansluiting met het dakvlak op de knik van het dakvlak plaats
te vinden.
Lessenaarsdak
Voor dakkapellen op lessenaarsdaken gelden dezelfde
uitgangspunten als voor zadeldaken. Afhankelijk van de hoek van
het dak en de nok- en goothoogte gelden verschillende regels.
Wanneer de hoek kleiner is dan 30° is een dakkapel niet wenselijk,
zie bij zadeldak met hellingshoek kleiner dan 30°.
Asymmetrisch dak
Een dakkapel hoog in het dakvlak geeft bij een asymmetrisch dakvlak een
onevenwichtig beeld en is niet gewenst. In het algemeen worden dakkapellen onder
in het dakvlak toegepast. Door de grootte van het dakvlak ontstaat hiermee een goed
en evenwichtig beeld.
Welstandsnota stadsdeel Centrum – versie 1.7 47

6.7 Sneltoetscriteria voor erf- of perceelafscheidingen
6.7.1 Omschrijving en uitgangspunten
Een erf- of perceelafscheiding is een bouwwerk bedoeld om het erf af te bakenen
van een buurerf of van de openbare weg.
48
Een erfafscheiding tussen buren moet in de eerste plaats door beide kanten worden
gewaardeerd. Indien aan deze voorwaarde wordt voldaan zal het stadsdeel zich terughoudend
opstellen. Erfafscheidingen aan de openbare weg zijn van grote invloed op de ruimtelijke
kwaliteit. Het stadsdeel streeft ernaar een rommelige indruk door een te grote verscheidenheid
aan erfafscheidingen te voorkomen. Vooral in nieuwbouwwijken is dit een belangrijk punt, omdat
het groen hier de eerste jaren nog niet volgroeid is. Erfafscheidingen moeten passen bij het
karakter van de omgeving. Het buitengebied vraagt bijvoorbeeld om andere erfafscheidingen
dan de woongebieden. Erfafscheidingen moeten op een zorgvuldige en professionele manier
worden geplaatst en moeten worden gemaakt van duurzame materialen. Een lange, gesloten,
slecht onderhouden schutting wekt bij velen het gevoel op van verloedering en sociale
onveiligheid. Begroeide hekwerken en beplantingen hebben een open en vriendelijke uitstraling.
Een erf- of perceelafscheiding is in bepaalde gevallen vergunningvrij, in andere
gevallen moet een lichte bouwvergunning worden aangevraagd.
Vergunningvrij
Het bouwen van een erf- of perceelafscheiding is vergunningvrij indien voldaan wordt aan de
volgende kenmerken:
1 e . niet hoger dan 1.00 meter, of
2 e . niet hoger dan 2.00 meter en gebouwd:
a) op een erf of perceel waarop reeds een gebouw staat,
b) meer dan 1.00 meter achter de voorgevelrooilijn, en
c) meer dan 1.00 meter van de weg of het openbaar groen.
Lichte bouwvergunning
Het bouwen van een erfafscheiding is licht-vergunningplichtig indien:
1 e . het plaatsvindt in, op, aan of bij een monument als bedoeld in de Monumentenwet 1988 of
een monument als bedoeld in een provinciale of gemeentelijke monumentenverordening, of
2 e . in een beschermd stads- of dorpsgezicht als bedoeld in de Monumentenwet 1988
3 e . de erfafscheiding niet voldoet aan de kenmerken voor vergunningvrije erfafscheidingen.
Een vergunningvrije erfafscheiding mag niet in ernstige mate in strijd zijn met
redelijke eisen van welstand. Daarom verdient het aanbeveling om ook bij het
realiseren van een vergunningvrije erfafscheiding de sneltoetscriteria te hanteren en
bij twijfel van te voren contact op te nemen met het stadsdeel.
6.7.2 Sneltoetscriteria voor erf- of perceelafscheidingen
Een erfafscheiding is niet in strijd met redelijke eisen van welstand als aan
onderstaande welstandscriteria wordt voldaan. Voldoet een erfafscheiding niet aan
onderstaande criteria of is er sprake van een bijzondere situatie of bestaat er gerede
twijfel aan de toepasbaarheid van de criteria dan wordt de bouwaanvraag voor
advies aan de (gemandateerde van de) welstandscommissie voorgelegd.
In stadsdeel Centrum zijn de binnenterreinen binnen het beschermde stadsgezicht
van hoge waarde; ze zijn daarom onverminderd onderworpen aan welstandstoetsing.
Welstandsnota stadsdeel Centrum – versie 1.7

Algemeen
- indien een trendsetter is vastgesteld geldt deze als uitgangspunt voor de
sneltoets en zijn onderstaande criteria niet van toepassing
Maatvoering
- hoogte maximaal 2.00 meter als de erfafscheiding tenminste 1.00 meter achter
de voorgevellijn wordt geplaatst (dat betekent in de praktijk: op zij- of achtererf);
bij plaatsing verder naar voren: hoogte maximaal 1.00 meter
- erfafscheidingen op de (voormalige) werfterreinen (bijvoorbeeld de Westelijke
Eilanden) mogen maximaal 2.00 meter hoog zijn
Vormgeving
- in vormgeving en afwerking ondergeschikt aan de omgeving
- vormgeving afgestemd op erfafscheiding van belendend perceel, tenzij deze niet
voldoet aan de hier genoemde sneltoetscriteria voor erf- en perceel
afscheidingen
- geleding houten erfafscheiding afgestemd op erfafscheiding van belendend
perceel of reeds bestaande erfafscheiding in de omgeving
- rechte vormgeving, geen toogvormen
- stadsdeel Centrum: toogvormen toegestaan
- erfafscheidingen die grenzen aan de openbare ruimte dienen mee-ontworpen te
worden met de gebouwen die op het erf zijn of worden gebouwd
Materiaal en kleur
- aansluitend op erfafscheiding van naburig perceel, tenzij deze niet voldoet aan
de hier genoemde sneltoetscriteria voor erf- en perceelafscheidingen
- indien geplaatst achter de voorgevellijn op de zij- of achtererfgrens als deze niet
gekeerd is naar de weg of openbaar groen, houtwerk om en om aangebracht
- metselwerk conform het hoofdgebouw, waarboven mogelijk metalen stijlen in
donkere kleur of schotten van houten planken tussen gemetselde penanten
- volledig te begroeien gazen hekwerken
- geen toepassing van beton, kunststof, staal, golfplaat, damwandprofielen,
rietmatten of vlechtschermen of daarmee gelijk te stellen materialen
- geen felle contrasterende kleuren
- daar waar in de Plantagebuurt en de Singelgrachtzone erfafscheidingen aan de
voorzijde zijn toegestaan, mogen deze uitsluitend in de vorm van ranke
spijlhekken van metaal in grachtengroen of als heg worden uitgevoerd
- erfafscheidingen op (voormalige) werfterreinen komen veel voor in de vorm van
een houten schutting; bij vervanging dienen schuttingen in hout te worden
uitgevoerd en eventueel in een gedekte kleur te worden geschilderd
Welstandsnota stadsdeel Centrum – versie 1.7 49

6.8 Sneltoetscriteria voor zonnepanelen en zonnecollectoren
6.8.1 Omschrijving en uitgangspunten
Een zonnepaneel dient voor energieopwekking en een zonnecollector voor
warmteopwekking. Deze voorzieningen worden in toenemende mate ontwikkeld en
toegepast. Inmiddels is er zodanig ervaring mee opgedaan dat een zorgvuldige
vormgeving en plaatsing mogelijk zijn. Zonnecollectoren of -panelen die niet
zichtbaar zijn vanaf het openbaar gebied hebben weinig ontsierende invloed. De
situering van zonnepanelen of -collectoren wordt echter bepaald door de optimale
stand ten opzichte van de zon. Voorkeur van het stadsdeel voor situering aan de
achterzijde kan daarom niet van doorslaggevende aard zijn bij de beoordeling van
dergelijke bouwaanvragen. Alleen in beschermde stads- en dorpsgezichten, op
monumenten of beeldbepalende panden lijkt een alternatieve situering aan minder
belangrijke zijden of op tuinbergingen een voor de hand liggend keuze.
Zonnecollectoren of -panelen kunnen in het ontwerp van een gebouw worden
geïntegreerd. Als losse toevoeging kunnen ze echter heel storend werken. Bij
meerdere collectoren/panelen op één doorgaand dakvlak streeft het stadsdeel naar
een herhaling van uniforme exemplaren en een regelmatige rangschikking op een
horizontale lijn.
Om aantasting van het waardevolle daklandschap verder te voorkomen is plaatsing
alleen onder voorwaarden toegestaan.
6.8.2 Sneltoetscriteria voor zonnepanelen of –collectoren
Een zonnepaneel of -collector is niet in strijd met redelijke eisen van welstand als
aan onderstaande welstandscriteria wordt voldaan. Voldoet een zonnepaneel of -
collector niet aan onderstaande criteria of is er sprake van een bijzondere situatie of
bestaat er gerede twijfel aan de toepasbaarheid van de criteria dan wordt de
bouwaanvraag voor advies aan de CWM voorgelegd.
- plaatsing aan rijks- of gemeentemonumenten of in het beschermd stadsgezicht
is alleen dan toegestaan indien het daklandschap visueel niet verstoord wordt.
Plaatsing op kappen van voor 1940 is niet toegestaan, tenzij het zonnepaneel of
de zonnecollector zich qua kleurstelling en vormgeving zo invoegt dat er geen
sprake is van visuele verstoring van het daklandschap. Architectuurhistorische
of monumentale waarden mogen niet worden aangetast
- plaatsing is alleen dan toegestaan, voor zover niet zichtbaar vanaf de openbare
ruimte en met inachtneming van de monumentale waarden, zoals beschreven in
de redengevende omschrijving
- plaatsing in het schuine dakvlak is alleen toegestaan aan de achterzijde en
indien de gezamenlijke breedte van de zonnepanelen of –collectoren niet meer
bedraagt dan 30 % van de breedte van het dakvlak (inclusief dakkapellen en
andere ingrepen zoals dakramen), en indien de zonnepanelen of –collectoren
gerangschikt zijn op één horizontale lijn
- de kleur moet in overeenstemming zijn met het achterliggende dakvlak of
anders zwart, antraciet of donkergrijs
50
Welstandsnota stadsdeel Centrum – versie 1.7

6.9 Sneltoetscriteria voor antenne-installaties ten behoeve van mobiele
telefonie of andere antenne-installaties (incl. schotelantennes)
6.9.1 Omschrijving en uitgangspunten
Het gaat hier om antennes die van wezenlijk belang zijn voor het kunnen zenden
en/of ontvangen van radio-, televisie- en andere communicatiesignalen. Antennes
kenmerken zich door een zeer eigen technische vormgeving die vooral aan de
voorzijde storend kan zijn voor het straatbeeld. Het stadsdeel streeft dan ook naar
plaatsing van antennes achter het hoofdgebouw, in ieder geval onzichtbaar vanaf de
weg of openbaar groen. Antennes kunnen vrijstaand worden geplaatst of op/aan een
bouwwerk worden aangebracht. Een antenne dient een ondergeschikt element te
blijven ten opzichte van de omringende bebouwing. Als losse toevoeging kunnen ze
storend werken op het uiterlijk van een gebouw. Met name de hoogte, de
bouwkundige uitwerking en detaillering van antennes mogen geen zwaar stempel op
de omgeving drukken. Een zorgvuldige plaatsbepaling kan een goed middel zijn om
deze voorzieningen in te passen in de omgeving. De antenne dient altijd
ondergeschikt te zijn aan het hoofdgebouw of het erf waarop deze geplaatst wordt.
6.9.2 Sneltoetscriteria voor antenne-installaties
Een antenne-installatie is niet in strijd met redelijke eisen van welstand als aan
onderstaande welstandscriteria wordt voldaan. Voldoet een antenne-installatie niet
aan onderstaande criteria of is er sprake van een bijzondere situatie of bestaat er
gerede twijfel aan de toepasbaarheid van de criteria dan wordt de bouwaanvraag
voor advies aan de CWM voorgelegd.
(Schotel)antennes:
bij plaatsing van een (schotel)antenne geldt de volgende voorkeurslijst:
- 1 e voorkeur: plaatsing in de tuin
- 2 e voorkeur: plaatsing op het balkon aan de tuinkant (maximaal 1/3 boven het
hekwerk uitstekend)
- 3 e voorkeur: aan de achtergevel
- 4 e voorkeur: op het dak; om het gevelbeeld aan de straatzijde of het daksilhouet
niet te verstoren dient de (schotel)antenne uit het zicht te worden geplaatst.
- materiaal en kleur onopvallend en aanvaardbaar in relatie tot de omgeving, geen
felle, contrasterende kleuren maar antraciet of donkergrijs
- Schotelantennes mogen vanaf de openbare ruimte niet zichtbaar zijn
GSM-antennes op gebouwen en aan gevels:
- indien radio- en bouwtechnisch mogelijk dient de GSM-antenne inpandig te
worden geplaatst
- indien inpandige plaatsing niet mogelijk is dan is plaatsing op het dak, aan of
nabij de liftschacht van het gebouw, toegestaan, waarbij de antenne zo
onzichtbaar mogelijk dient te worden gesitueerd om horizonvervuiling tegen te
gaan
- de delen van een antenne-installatie die zichtbaar zijn, mogen niet storend zijn in
het stadsbeeld
Welstandsnota stadsdeel Centrum – versie 1.7 51

- de gehele antenne-installatie wordt gezien als een toegevoegd element op/aan
het gebouw en dient zo compact mogelijk te zijn
- de plaatsing van een antenne-installatie op of aan een rijks- en
gemeentemonument is niet toegestaan tenzij de karakteristiek van het monument
niet wordt aangetast
- de plaatsing van een antenne-installatie op of aan een orde-2 pand is toegestaan
mits de behoudenswaardige karakteristiek van het stadsbeeld niet wordt
verstoord
52
Welstandsnota stadsdeel Centrum – versie 1.7

6.10 Sneltoetscriteria voor rolhekken, rolluiken of luiken bij andere gebouwen
dan woningen
6.10.1 Omschrijving en uitgangspunten
Rolhekken, luiken en rolluiken zijn voorzieningen om ruiten van gebouwen tegen
inbraak en vandalisme te beschermen. Deze voorzieningen kunnen de omgeving
een rommelig aanzien geven. Daarom stimuleert het stadsdeel in de eerste plaats
het toepassen van alternatieve oplossingen zoals geweldbestendig glas of
elektronische beveiligingssystemen. Voor woningen is het toepassen van rolhekken,
luiken en rolluiken vergunningvrij gesteld. Voor gebouwen anders dan woningen en
woongebouwen echter niet. Juist in winkelgebieden zijn de problemen met deze antiinbraak
en –vandalisme voorzieningen het grootst. Het stadsdeel streeft er daarom
naar dat rolhekken, luiken en rolluiken de uitstraling van een pand niet negatief
beïnvloeden.
- geheel gesloten rolluiken leiden tot ernstige aantasting van het straatbeeld en
voldoen nooit aan redelijke eisen van welstand
6.10.2 Sneltoetscriteria voor rolhekken, rolluiken of luiken
Een rolhek, rolluik of luik is niet in strijd met redelijke eisen van welstand als aan
onderstaande welstandscriteria wordt voldaan. Voldoet een rolhek, rolluik of luik niet
aan onderstaande criteria of is er sprake van een bijzondere situatie of bestaat er
gerede twijfel aan de toepasbaarheid van de criteria dan wordt de bouwaanvraag
voor advies aan de CWM voorgelegd.
- een rolhek of rolluik bestaat voor minstens 90% uit glasheldere doorkijkopeningen
- het rolhek of rolluik dient binnen de gevel te worden aangebracht
- schaarhekken worden als categorie toegevoegd
- rolluikbakken moeten achter de gevel uit het zicht worden geplaatst
Welstandsnota stadsdeel Centrum – versie 1.7 53

6.11 Sneltoetscriteria voor zonweringen
6.11.1 Omschrijving en uitgangspunten
Zonweringen zijn voorzieningen om gebouwen tegen zonlicht en zonnewarmte te
beschermen, in de vorm van een markies of een scherm. Deze voorzieningen
kunnen de omgeving een rommelig aanzien geven. Voor woningen is het toepassen
van zonweringen buiten het beschermde stadsgezicht vergunningvrij gesteld. Voor
gebouwen anders dan woningen en woongebouwen echter niet. Het stadsdeel
streeft er naar dat zonweringen de uitstraling van een pand niet negatief
beïnvloeden.
6.11.2 Sneltoetscriteria zonweringen
Een zonwering is niet in strijd met redelijke eisen van welstand als aan onderstaande
welstandscriteria wordt voldaan. Voldoet een zonwering niet aan onderstaande
criteria of is er sprake van een bijzondere situatie of bestaat er gerede twijfel aan de
toepasbaarheid van de criteria dan wordt de bouwaanvraag voor advies aan de
CWM voorgelegd.
- zonweringen dienen te kunnen worden neergelaten en opgehaald
- zonweringen dienen van natuurlijk materiaal te zijn
- zonweringen van glad of glimmend materiaal zijn verboden
- zonweringen mogen niet meer uitsteken dan 1/5 van de straatbreedte (de afstand
tussen de voorgevelrooilijnen) met een maximum van 2.50 meter
- zonweringen dienen hoger te zijn bevestigd dan 4.20 meter boven een voor
motorvoertuigen openstaande weg of boven een strook van 0.60 meter langs die
weg, en 2.20 meter boven een niet voor motorvoertuigen openstaande weg
- zonweringen mogen de constructie van raam- en/of deuropeningen niet
doorsnijden
- de zonwering op de hogere bouwlagen dient binnen de negge te blijven, zij dient
van het type valarm of markisolette te zijn of geheel vlakhangend
- op elk zonnescherm of markies is reclame door middel van een logo en/of
zaaksnaam met een maximale hoogte van 0.40 meter toegestaan
- zonweringen op blinde gevels/muren of delen daarvan zijn niet toegestaan
54
Welstandsnota stadsdeel Centrum – versie 1.7

6.12 Sneltoetscriteria voor windmolens, (micro)windturbines en vergelijkbare
installaties
6.12.1 Omschrijving en uitgangspunten
Kleine windmolens en microwindturbines, geplaatst in een stedelijke omgeving,
wekken elektriciteit op en leveren daarmee een bijdrage aan het milieu. In de zeer
dicht bebouwde binnenstad en het beschermd stadsgezicht moet echter rekening
worden gehouden met visuele overlast en geluidshinder.
6.12.2 Sneltoetscriteria
Een windmolen, (micro)windturbine of vergelijkbare installatie is niet in strijd met
redelijke eisen van welstand als aan onderstaande welstandscriteria wordt voldaan.
Voldoet een windmolen of –turbine niet aan onderstaande criteria of is er sprake van
een bijzondere situatie, dan wel bestaat er gerede twijfel aan de toepasbaarheid van
de criteria (zoals bij aantasting van zichtassen, doorzichten, stadssilhouet of
daklandschap) dan wordt de bouwaanvraag voor advies aan de CWM voorgelegd.
- windmolens en – turbines zijn niet toegestaan, tenzij zij speciaal ontwikkeld zijn
voor binnenstedelijk gebied, niet zichtbaar zijn vanaf de openbare ruimte,
uitgevoerd zijn in een neutrale kleurstelling en geen negatief effect hebben op
het daklandschap.
- Daarnaast zijn windmolens en –turbines op maaiveldniveau buiten het
beschermde stadsgezicht toegestaan, tot een maximum van 12 meter hoogte,
mits niet zichtbaar vanuit de openbare ruimte.
Welstandsnota stadsdeel Centrum – versie 1.7 55

7. Welstandscriteria voor ruimtelijke systemen en gebieden
7.1 Ruimtelijke systemen
7.1.1 Uitgangspunten
Om een overeenkomstige welstandsbeoordeling voor de gehele stad mogelijk te
maken is Amsterdam verdeeld in vrij grote samenhangende gebieden: de
zogenoemde ruimtelijke systemen.
Aan de basis van het onderscheid in ruimtelijke systemen ligt het gegeven dat de historische
groei van Amsterdam zeer herkenbaar is, ook waar delen van de stad ‘overschreven’ zijn en
nieuwe bouwwerken tot stand zijn gebracht. De verschillende gebieden hebben een eigen
karakter met uiteenlopende hoogtepunten op stedenbouwkundig en architectonisch gebied.
Onderscheiden zijn zeventien ruimtelijke systemen, die kunnen variëren van gebieden die op
grond van stedenbouwkundige en architectonische kenmerken een samenhangende eenheid
vormen, tot gebieden waar een geheel nieuwe en ingrijpende ontwikkeling gaat plaatsvinden.
Binnen een ruimtelijk systeem vertonen het bebouwd en onbebouwd gebied en het gebruik
van dat gebied een bepaalde herkenbare samenhang.
Ruimtelijke systemen hoeven niet noodzakelijkerwijs aaneengesloten gebieden te zijn.
Eenzelfde patroon kan op verschillende plekken voorkomen.
In Amsterdam komen de volgende zestien ruimtelijke systemen voor:
- Binnenstad
- Historische kernen, linten en fragmenten in stedelijke gebieden
- 19 de -eeuwse Ring
- Gordel 20-40
- Tuindorpen
- Het Algemeen Uitbreidingsplan (AUP)
- Post-AUP
- Woonerven en meanders (woningbouw 1970 – 1985)
- Woongebieden van na 1985
- Verstedelijkte havengebieden
- Aanvullende (woning)bouwlocaties
- Ringen en radialen
- Kantoren en bedrijventerreinen
- Stedelijke scharnierpunten
- Perifere groen/watergebieden
- Transformatiegebieden
7.1.2 Beschrijving
De ruimtelijke systemen worden per stuk beschreven in twee paragrafen:
A Geschiedenis en ligging in de stad
In deze paragraaf komt kort de stedenbouwkundige geschiedenis van het betreffende
ruimtelijk systeem aan de orde.
B Kenmerken van het ruimtelijk systeem
In deze paragraaf worden beknopt de stedenbouwkundige en architectonische kenmerken in
onderlinge samenhang behandeld.
56
Welstandsnota stadsdeel Centrum – versie 1.7

Bij elk ruimtelijk systeem wordt in principe aandacht besteed aan:
- de stedenbouwkundige structuur
- de bebouwing
- openbare ruimte
- openbaar groen
Vervolgens wordt ingezoomd op:
- het bouwwerk op zichzelf
Ingegaan wordt op de eigenschappen van de bebouwing als zodanig: de hoofdvorm, de kap,
het gevelbeeld e.d. Ook komt aan de orde wat van belang is vanuit het oogpunt van het
(oorspronkelijk) ontwerp van het bouwwerk.
- detaillering, materiaal- en kleurgebruik
Detaillering is de verticale, horizontale of figuratieve onderverdeling van de gevel in kleinere
vlakken, door middel van gevelopeningen, metselwerk, verspringingen of andere
gevelkenmerken.
Bij materiaalgebruik wordt ingegaan op de zichtbare materialen waaruit gevels en dak zijn
opgetrokken: baksteen, natuursteen, dakpannen, kozijnhout etc.
Kleurgebruik betreft met name het schilderwerk en de al dan niet natuurlijke kleuren van de
toegepaste bouwmaterialen.
7.1.3 Waardering, dynamiek en beleid
Als inleiding op de welstandscriteria wordt in een afzonderlijke paragraaf (C)
aangegeven hoe de stedenbouwkundige en architectonische kwaliteiten van het
betreffende ruimtelijk systeem worden gewaardeerd en hoe die in het beleid zijn
verankerd. Ook wordt kort geschetst welke groot- en/of kleinschalige dynamiek er
speelt. De stad is nooit af; er worden nieuwe huizen gebouwd en bestaande worden verbouwd.
Grootschalige nieuwbouw wordt gerealiseerd in een nieuwe wijk als IJburg, maar er wordt ook
nieuw gebouwd in oudere wijken ter vervanging van bebouwing die niet meer voldoet.
Daarnaast vinden allerlei vormen van renovatie en onderhoud plaats, zowel door
woningbouwcorporaties als door particuliere woningeigenaren. Een groot deel van de
particuliere verbouwactiviteiten betreft ingrepen die gericht zijn op het vergroten van
woonoppervlak en woonmogelijkheden: aan- en uitbouwen, dakkapellen enz.
Welstandsnota stadsdeel Centrum – versie 1.7 57

7.1.4 Welstandscriteria
Tenslotte volgen, ook weer per ruimtelijk systeem, de bijbehorende welstandscriteria.
Deze komen aan de orde in paragraaf D: Welstandscriteria.
In deze paragraaf volgen in eerste instantie de welstandscriteria die gelden, zonder
onderscheid van ligging in de stad, in alle gebieden behorend bij een ruimtelijk systeem.
Bijkomende criteria die gelden voor specifieke gebieden binnen een ruimtelijk systeem staan
eveneens in deze paragraaf, verbijzonderd voor het betreffende gebied.
De indeling is in:
Welstandscriteria relatie met de omgeving
Deze welstandscriteria betreffen de relatie tussen het bouwwerk en de specifieke omgeving
van het ruimtelijk systeem waarin het bouwwerk is gesitueerd. Met andere woorden: het gaat
erom hoe een bouwwerk zich verhoudt tot het grotere geheel van de stedenbouwkundige
structuur van het ruimtelijk systeem.
Welstandscriteria bouwwerk op zichzelf
Deze welstandscriteria betreffen de eisen die aan een bouwwerk worden gesteld wat betreft
bouwmassa en contour, kapvorm, (de indeling van) gevels en dakvlakken, tegen de
achtergrond van de kwaliteiten van het ruimtelijk systeem waarbinnen het bouwwerk zich
bevindt
Welstandscriteria detaillering, materiaal- en kleurgebruik
Deze welstandscriteria betreffen de eisen die worden gesteld aan detaillering, materiaal- en
kleurgebruik, tegen de achtergrond van de kwaliteiten van het ruimtelijk systeem waarbinnen
het bouwwerk zich bevindt.
58
Welstandsnota stadsdeel Centrum – versie 1.7

7.2 De ruimtelijke systemen op de kaart
7.2.1 Toelichting op de kaart
De ruimtelijke systemen en gebiedsnummers zijn op een kaart aangeven. Elk
ruimtelijk systeem heeft een kleurcode en een nummer en is onderverdeeld in
gebieden waarvan het nummer begint met het nummer van het systeem. Deze
welstandskaart is als kaartlaag gekoppeld aan de basiskaart van Geo-informatie en
vormt de basis voor het digitale systeem waarop de welstandsnota wordt ontsloten.
Naast de welstandskaart zijn ook waarderingskaarten als kaartlaag opgenomen van
enkele ruimtelijke systemen: 19 de -eeuwse Ring, Gordel 20-40 en Binnenstad.
Op deze kaart zijn orde 1, 2, 3 of basisorde met een kleurcode aangegeven. De
ordes zijn gekoppeld aan het adressenbestand.
Tenslotte is er een kaartlaag waarin per ruimtelijk systeem de bebouwingstypologie
kan worden aangeven, bijvoorbeeld voor de gebieden behorend tot het AUP (7.3.6).
Binnen de AUP-gebieden is de volgende (bebouwings)typologie onderscheiden; soms komen
in een gebied een of twee typen bebouwing voor, soms alle acht:
1. Strook- haak- en hofbebouwing
2. Vrijstaande (woon)gebouwen in groene gordels
3. Winkelcentra
4. (Maatschappelijke) voorzieningen
5. Doorontwikkeling AUP
6. Hoogbouw
7. Groengebieden
8. Infrastructurele objecten
7.2.2 Ruimtelijke systemen en buurten
Onderstaand volgt de indeling van stadsdeel Centrum volgens de ruimtelijke
systemen en de bijbehorende buurten.
1 Binnenstad
0101 A Stadshart
0102 A Nieuwmarktbuurt
0103 A Bickers-/Prinsen-/Realeneiland
0104 A Valkenburg/Rapenburg/Uilenburg
0105 A Kattenburg/Wittenburg/Oostenburg
0106 A 17 de -eeuwse Stadsuitbreiding
0107 A 19 de -eeuwse bebouwing
12 Ringen en radialen
1202 A Spoorzone Centrum
1203 A Valkenburgerstraat/IJtunnel
16 Transformatiegebieden
Grootstedelijke transformatiegebieden
1604 A Noord/Zuidlijn Centrum
1620 A Westerdokseiland
1621 A Centraal Stationseiland en spoorlijn
Welstandsnota stadsdeel Centrum – versie 1.7 59

1622 A Oosterdokseiland
1623 A Kattenburg westelijk deel/Dijksgracht
1624 A IJ (Centrum)
60
Welstandsnota stadsdeel Centrum – versie 1.7

7.3 Beschrijving en criteria ruimtelijke systemen
7.3.1 Binnenstad
A Geschiedenis en ligging in de stad
Het ruimtelijk systeem Binnenstad beslaat het gebied binnen de Singelgracht, of wel
het centrum van Amsterdam. Het systeem bestaat uit de middeleeuwse kern,
ontstaan langs de Amstelmonding in het IJ, de daaromheen aangelegde
stadsuitbreidingen vanaf de 14 de eeuw tot en met eind 17 de eeuw en tenslotte de in
de 19 de eeuw bebouwde Singelgrachtzone.
Als ruimtelijk systeem is het gebied binnen de Singelgracht eenmalig en wordt
gevormd door zeven deelgebieden, alle gelegen in stadsdeel Centrum. Hier vallen
systeem en gebied samen, in tegenstelling tot de andere ruimtelijke systemen die uit
meerdere gebieden bestaan, meestal gelegen in verschillende stadsdelen.
0101 Stadshart
De middeleeuwse stedelijke kern van Amsterdam ontstond circa 1200 aan de dijkstraten
langs de Amstel: Warmoesstraat-Nes en Nieuwendijk-Kalverstraat. Op deze locaties was al
sprake van ontginningen sinds het begin van de 11 de eeuw. De ontginningspatronen zouden
een bepalende rol spelen bij de uitleg van de middeleeuwse binnenstad. De westelijke oever
(als eerste bewoond) heette de Nieuwe Zijde, de oostelijke oever de Oude Zijde, vernoemd
naar respectievelijk de Oude Kerk en de Nieuwe Kerk. Na de aanleg van de dam in de Amstel
in de 13 de eeuw zou Amsterdam tot het eind van de 14 de eeuw schilsgewijs uitgroeien. Parallel
aan de beide Amsteloevers ontstond in 1350 een uitbreiding (de achterburgwallen), om dertig
jaar later gevolgd te worden door alweer een nieuwe schil (de voorburgwallen). In 1425
volgde een uitbreiding, die voor het eerst om de hele stad heen liep. De naamgeving Singel
duidt op deze mijlpaal. Pas in de 15 de eeuw volgde een substantiële uitbreiding aan één zijde
(oost): de Nieuwmarktbuurt (0102 A). De opeenvolgende stadsuitbreidingen waren het gevolg
van de exponentiële groei die Amsterdam als handelsstad doormaakte en alles te maken had
met de gunstige ligging aan het IJ. Amsterdam was echter niet alleen een handelscentrum.
Tot 1578 was de stad devoot katholiek, wat zich vertaalde in een groot aantal kloosters, met
name aan de Oude Zijde. Na de Alteratie (overgang naar het protestantisme) werden de
kloosters herbestemd tot openbare functies als tuchthuis en ziekenhuis. De toonaangevende
handelspositie werd langer behouden, maar het Stadshart was na de uitleg van de befaamde
grachtengordel (met name de Gouden Bocht) niet meer de meest geliefde vestigingsplaats.
Echte verpaupering trad niet in, vanwege de gunstige locatie ten opzichte van het IJ. Pas in
de eerste helft van de 19 de eeuw werd het verval zichtbaar. De stad was niet meer in staat de
bevolkingsgroei op te nemen, hetgeen zich uitte in het volbouwen van de middeleeuwse
bouwblokken. De verkrotting leidde tot sociaal onwenselijke toestanden. Tegelijkertijd kende
Amsterdam in de tweede helft van de 19 de eeuw (de tweede Gouden Eeuw) een economische
bloei die gepaard ging met een ongekende schaalvergroting van de bebouwing en
tegelijkertijd infrastructurele ingrepen. Deze ‘cityvorming’ vond vooral plaats in het Stadshart
en hing samen met de bouw van het Centraal Station en andere grootschalige projecten,
zoals het dempen van grachten en de aanleg van het tramnet. Als gevolg van zowel deze
grootschalige ingrepen als van de sanering van de krotten veranderde het aangezicht van het
Stadshart aanzienlijk. Dit transformatieproces zou tot ver in de tweede helft van de 20 ste eeuw
voortduren.
0102 Nieuwmarktbuurt
De Nieuwmarktbuurt ontstond in twee fasen, in 1487 en in 1578, aanvankelijk als min of meer
illegale stadsuitbreidingen buiten de stad. De bebouwing was kleinschalig en bedrijfsmatig,
voornamelijk gericht op zeevaartactiviteiten. Niet alleen scheepsbouw, maar ook de sterk
vervuilende teerfabricage vond hier plaats. Het gebied lag gedurende de ontstaansperiode
meermalen in de vuurlinie, hetgeen leidde tot het noodgedwongen neerhalen van de
opstallen, dan wel tot vernietiging door de Gelderse troepen. Het duurde tot 1586 voordat de
stad de kwetsbare en economisch waardevolle gebieden binnen de muren trok. Vanwege de
Welstandsnota stadsdeel Centrum – versie 1.7 61

62
officiële overheidsbemoeienis werd vanaf dit jaar ook het stratenpatroon gereguleerd. Het
havengebied werd getransformeerd tot een stadsdeel met een gemengde woon- en
werkfunctie. Aan de Geldersekade, op de grens met het Stadshart, en ook aan de andere
grachten, is te zien dat ook in de Nieuwmarktbuurt de grachten op stand waren. Eeuwenlang
bleef het gemengde karakter grotendeels gehandhaafd. Daarentegen had het Waalseiland,
het gebied tussen Prins Hendrikkkade en Binnenkant dat rond 1640 werd aangelegd en
bebouwd, louter een woonfunctie. De 19 de -eeuwse verpaupering en de teloorgang van de
wereldhaven trof het gebied als geheel hard. De verloedering leidde tot sanering van de
binnenterreinen en tot ongestructureerde sloop en nieuwbouw. Vanaf het einde van de jaren
zestig van de vorige eeuw kwam in Amsterdam de ‘stadsvernieuwing’ op gang. Deze richtte
zich vooral op het vervangen van kleine en slechte (huur)woningen door nieuwe. In de
Nieuwmarktbuurt hing dit proces samen met de sloop van woningen ten behoeve van het
metrotracé, dat nog als een slinger van nieuwbouw door de hele buurt waarneembaar is.
0103 Bickers-/Prinsen-/Realeneiland
De dijk langs het IJ is bepalend geweest voor de morfologie van de binnenstad; binnen de dijk
lag de stad, buiten de dijk de zeehaven. Hier werd in de 16 de en 17 de eeuw in verschillende
fasen een archipel van haveneilanden aangelegd. De reeks eilanden begon aan het einde van
de 16 de eeuw met Uilenburg, Valkenburg en Rapenburg, de ‘oude’ oostelijke eilanden, en
werd voortgezet met de westelijke eilanden (Bickerseiland e.a.). De ‘nieuwe’ oostelijke
eilanden (Kattenburg e.a.) werden rond het midden van de 17 de eeuw aangelegd.
Het Bickers-, Prinsen- en Realeneiland werden vanaf 1610, nog geen twintig jaar na de
aanleg van de oude oostelijke eilanden aangelegd als nieuw havengebied. Op deze eilanden
werd voor het eerst een ver doorgevoerde mathematische systematiek van
stedenbouwkundige planning toegepast. De straten en de verkaveling waren volgens een
strak, regelmatig patroon ontworpen. Woon- en pakhuizen werden midden op de eilanden
gebouwd. Aan de kaden kwamen werven. Op Prinseneiland bleef de structuur grotendeels
onaangetast. Vanaf het einde van de jaren zestig van de vorige eeuw kwam in Amsterdam de
‘stadsvernieuwing’ op gang. Deze richtte zich vooral op het vervangen van kleine en slechte
(huur)woningen door nieuwe. Op Bickerseiland en Realeneiland is een aanzienlijk deel van de
bebouwing vernieuwd.
0104 Valkenburg/Rapenburg/Uilenburg
De dijk langs het IJ is bepalend geweest voor de morfologie van de binnenstad; binnen de dijk
lag de stad, buiten de dijk de zeehaven. Hier werd in de 16 de en 17 de eeuw in verschillende
fasen een archipel van haveneilanden aangelegd. De reeks eilanden begon aan het einde van
de 16 de eeuw met Uilenburg, Valkenburg en Rapenburg, de ‘oude’ oostelijke eilanden. Deze
werden aangelegd tegen de toenmalige oostelijke stadsgrens. De reeks werd voortgezet met
de westelijke eilanden (Prinseneiland e.a. vanaf 1610). De ‘nieuwe’ oostelijke eilanden
(Kattenburg e.a.) werden rond het midden van de 17 de eeuw aangelegd. Met de aanleg van
de nieuwe haveneilanden verloren Uilenburg, Valkenburg en Rapenburg goeddeels hun
maritieme functie. Vanaf de 17 de eeuw kreeg het gebied een woonfunctie, waarbij langs de
grachten vergelijkbare koopmanshuizen werden opgericht als aan de nieuwe woongrachten
van de grachtengordel. De werkfunctie zou echter niet helemaal verdwijnen, ook vanwege de
gunstige ligging van de eilanden ten opzichte van het IJ. Eind 19 de eeuw veranderde de
situatie ingrijpend vanwege de barrière van het Stationseiland met de spoorbundel en de
Prins Hendrikkade. De oude oostelijke eilanden verloren daarmee de aansluiting met de
historische havenfunctie. De verloedering die in de 19 de eeuw inzette, kreeg een vervolg in de
20 ste eeuw, niet in het minst vanwege de desastreuze ontwikkelingen in de jaren van de
Tweede Wereldoorlog. Na de oorlog werd op grote schaal gesaneerd ten koste van veel
historische bebouwing en structuren.
Zo werd ten behoeve van de toerit naar de IJtunnel vanaf de Weesperstraat, via het Mr.
Visserplein, eind jaren zestig de bebouwing tussen de Valkenburgerstraat en de
Rapenburgerstraat gesloopt. Rond 1998 heeft herinvulling plaatsgevonden.
0105 Kattenburg/Wittenburg/Oostenburg
De dijk langs het IJ is bepalend geweest voor de morfologie van de binnenstad; binnen de dijk
lag de stad, buiten de dijk de zeehaven. Hier werd in de 16 de en 17 de eeuw in verschillende
fasen een archipel van haveneilanden aangelegd. De reeks eilanden begon aan het einde van
Welstandsnota stadsdeel Centrum – versie 1.7

de 16 de eeuw met Uilenburg, Valkenburg en Rapenburg, de ‘oude’ oostelijke eilanden, en
werd voortgezet met de westelijke eilanden (Prinseneiland e.a. vanaf 1610). De ‘nieuwe’
oostelijke eilanden (Kattenburg e.a.) werden rond het midden van de 17 de eeuw aangelegd,
om haven- en marinefuncties te herbergen. Vooral de Admiraliteit op Kattenburg en het VOCcomplex
op Oostenburg waren van een voor die tijd enorme schaal. Het ineenstorten van het
grote magazijn - het grootste gebouw van Amsterdam - op Oostenburg, was tekenend voor de
neergang van de VOC en van Amsterdam als maritieme hoofdstad van de wereld. Na een
periode van verval werd in de 19 de eeuw de industrie nieuw leven ingeblazen door op
Oostenburg een nieuw industrieel complex op te richten. Dit complex, dat later zou uitgroeien
tot Werkspoor en Stork, is nu ook verdwenen, maar het industriële karakter is nog steeds
herkenbaar. Met de industrialisatie kwam op de oostelijke eilanden ook de 19 de -eeuwse
arbeiderswoningbouw. Deze woningbouw is ten dele bewaard gebleven in de Czaar
Peterbuurt, het voormalige smalle werkeiland dat op de kop en het uiteinde aan Oostenburg is
vastgegroeid. De eilanden als zodanig zijn met de aanleg van het Stationseiland en de
spoorbundel geïsoleerd geraakt van het IJ. Vanaf het einde van de jaren zestig van de vorige
eeuw kwam in Amsterdam de ‘stadsvernieuwing’ op gang. Deze richtte zich vooral op het
vervangen van kleine en slechte (huur)woningen door nieuwe. Met name op Kattenburg en
Wittenburg is het grootste deel van de bebouwing, waaronder veel uit de periode van voor
1800, gesaneerd.
0106 17 de -eeuwse stadsuitbreiding
In de 17 de eeuw werd Amsterdam in twee fasen (1612 en 1663) uitgebreid met verschillende,
maar steeds sterk planmatige stedenbouwkundige structuren, die vanuit het westen in de loop
van de tijd in oostelijke richting bebouwd raakten. In deze stadsuitbreidingen, zoals de
grachtengordel, de Jordaan en de Haarlemmerbuurt, werd stedenbouw op mathematische
grondslag bedreven in opdracht van het stadsbestuur. Het uitgangspunt werd gevormd door
de nieuwe bolwerken die als een halve maan om de stad heen werden gelegd. Niet alleen
bouwgrond voor woningen kwam binnen de muren te liggen, ook de kwetsbare
havengebieden van de oostelijke en westelijke eilanden, in die tijd de belangrijkste Hollandse
bedrijventerreinen en militair strategisch van groot belang voor de stad. Particulieren bouwden
binnen de nieuwe muren als opdrachtgever van vooral woon- en pakhuizen. De stad zette de
rooilijnen uit en bouwde behalve de muren ook openbare werken, waaronder kerken. De
eerste uitbreiding van de befaamde grachtengordel had een ander karakter dan de tweede en
binnen het geheel van de beide uitbreidingen was er een onderscheid in status van de
verschillende straten en grachten. Dit onderscheid kon er toe leiden dat in de economische
malaise van de 19 de eeuw het ene bouwblok wel bebouwd raakte, terwijl het andere bouwblok
verschoond bleef van achtererfbebouwing en andere vormen van overbewoning. De 17 de -
eeuwse keuren die ook toen al toezagen op een goede ruimtelijke ordening droegen daar in
aanzienlijke mate aan bij.
Ondanks de achteruitgang van delen van de grachtengordel, bleef het stedenbouwkundig
systeem intact. Cityvorming (schaalvergroting) was tot de Tweede Wereldoorlog vooral een
zaak van particulier initiatief. De architectuur veranderde, maar de stedenbouwkundige
context bleef althans in rooilijn min of meer hetzelfde. Vanaf de jaren vijftig van de 20 ste eeuw
veranderde dat en werden op initiatief van de overheid nieuwe verkeersaders, zoals de
Weesperstraat (die oorspronkelijk een profiel had vergelijkbaar met dat van de
Utrechtsestraat), gerealiseerd in combinatie met grote hoeveelheden kantooroppervlak.
Vanaf het einde van de jaren zestig van de vorige eeuw kwam in Amsterdam de
‘stadsvernieuwing’ op gang. Deze richtte zich vooral op het vervangen van kleine en slechte
(huur)woningen door nieuwe. In het gebied van 17 de -eeuwse stadsuitbreiding is toen met
name in de Jordaan een deel van de bebouwing vernieuwd.
0107 19 de -eeuwse bebouwing
Al op het einde van de 18 de eeuw raakten de stadsmuren in onbruik. Ter hoogte van de
huidige Sarphatistraat ontstond een wandelpark op de vergraven bolwerken. In de tweede
helft van de 19 de eeuw waren de bolwerken geheel ontmanteld en ontstond aan de
binnenrand een concentrische verkeersader. Aan de buitenrand kwam ruimte vrij voor grote
gebouwen. De bouw van monumentale gebouwen met openbare functies, zoals de
stadsschouwburg, warenhuizen, voorzieningen en scholen werd afgewisseld met
Welstandsnota stadsdeel Centrum – versie 1.7 63

64
woningbouw. De militaire bouwwerken, magazijnen, cavalerie en kazerne in het zuidoosten
van de stad vervulden een rol in de nieuwe defensieve linie, die in een veel grotere ring om de
stad lag, de Stelling van Amsterdam. Daarnaast vestigden zich functies zoals een gasfabriek
en een kliniek voor ooglijders. Tenslotte werden zowel sociale woningbouwprojecten als villa’s
in een groene omgeving gebouwd. De Amsterdamse bolwerken wijken daarmee af van die
van andere Nederlandse steden die in de 19 de eeuw niet zelden geheel in parken werden
getransformeerd.
B Kenmerken van het ruimtelijk systeem
Stedenbouwkundige structuur
De binnenstad is een samenhangende stedenbouwkundige structuur, ontstaan als
samenspel van ondergrond en stedenbouwkundige ingrepen in de loop der eeuwen.
Over het algemeen vinden we gesloten bouwblokken, waarin de historische
parcellering nog aanwezig is. De percelen zijn smal en diep, wat grote invloed heeft
op de bebouwing.
Buitendijks werd in de 16 de en 17 de eeuw in het IJ een archipel van haveneilanden
aangelegd, waarvan de specifieke structuur en bebouwing gedeeltelijk nog als
zodanig herkenbaar zijn.
Kenmerkend voor de binnenstad is het proces van langzame transformatie; na de
totstandkoming zijn nieuwe functies over het algemeen geleidelijk en perceelsgewijs
in de bestaande structuur ingepast. Er zijn echter ook gebieden waar zich in de 20 ste
eeuw de stedenbouwkundige dynamiek van cityvorming en stadsvernieuwing heeft
afgespeeld. Hier zijn de structuur en/of de bebouwing meer of minder gewijzigd.
Het IJtunneltracé wijkt in structuur, schaal en bebouwing sterk af van de rest van de
binnenstad.
De verschillende gebieden hebben binnen de totale structuur specifieke kenmerken.
0101 Stadshart
Het Stadshart heeft een grotendeels middeleeuwse structuur van burgwallen, straten en
stegen. De wanden van een aantal stegen tussen de Amstel, de dijkstraten en de burgwallen
bestaan geheel uit zijgevels van gebouwen, maar er is ook een groot aantal stegen waar
bebouwing te vinden is met de voorgevel aan de steeg. Ook is er sprake van inpandige
bebouwing: zelfstandige woon- of pakhuizen op het binnenterrein van het bouwblok. Deze
structuur is (onder andere) om historisch-stedenbouwkundige redenen van groot belang.
Binnen het Stadshart bestaat een waarneembaar verschil tussen de Oude en de Nieuwe
Zijde, resp. ten oosten en ten westen van de Amstel (lijn Rokin - Damrak).
Aan de Oude Zijde heeft de middeleeuwse structuur weinig wijzigingen ondergaan; aan de
Nieuwe Zijde hebben eind 19 de eeuw structurele ingrepen plaatsgevonden als de aanleg van
de Raadhuisstraat en de demping van de Nieuwezijds Voorburgwal. Daar begon, volgend op
de bouw van het Centraal Station, een proces van cityvorming. Voor (nieuwe) functies als
kantoren, warenhuizen, theaters, hotels, kranten, bioscopen en grand cafés verrezen
gebouwen met een aanzienlijk grotere schaal dan voorheen. Opvallend daarbij is het inzetten
van stedenbouwkundige accenten als erkers, torentjes en koepels. De oorspronkelijke
verkaveling werd in veel gevallen overschreven. Aan de Oude Zijde zijn de ingrepen van meer
bescheiden aard. Grootschalige nieuwbouw komt veel minder voor en de doorbraken zijn
beperkt tot de verbrede Damstraat. Een ander, historisch verschil tussen de Oude en de
Nieuwe Zijde is de verkavelingsrichting: recht aan de Oude Zijde en schuin aflopend aan de
Nieuwe Zijde. Dit verschil is nog altijd sterk beeldbepalend.
Aan de huidige Prins Hendrikkade heeft zich in de loop der eeuwen een monumentaal
waterfront gevormd. Na de aanleg van de Stationseilanden in de 19 de eeuw ontstond een
nieuw waterfront langs de De Ruijterkade (inmiddels gedeeltelijk niet meer aanwezig).
Welstandsnota stadsdeel Centrum – versie 1.7

0102 Nieuwmarktbuurt
De Nieuwmarkt is ingrijpend gewijzigd met de metroaanleg. Rondom het metrotracé is alle
oude bebouwing gesloopt en vervangen. Voor het overige is de buurt grotendeels ongewijzigd
gebleven. De structuur van de bebouwing is kleinschalig, binnen gesloten bouwblokken en
volgt in grote trekken het laat 16 de -eeuwse verkavelingspatroon. De bouwblokvorm zelf is
onregelmatig.
In de begintijd van de stadsvernieuwing is gekozen voor handhaving van het bestaande
stratenplan. Nieuwbouw werd ingepast in de structuur van straten en bouwblokken. Deze
inpassing heeft geresulteerd in wisselende stedenbouwkundige kwaliteit. Vaak is op
maaiveldniveau een grotendeels gesloten gevel vanwege de aanwezigheid van bergingen. De
ingangspartij is vaak onzichtbaar in een portiek of zelfs aan de achterzijde van het gebouw
aangebracht.
Het Waalseiland, tussen Prins Hendrikkkade en Binnenkant, is weinig gewijzigd. Het is na de
aanleg rond 1640 bebouwd met relatief grote grachtenhuizen in aaneengesloten
gevelwanden. Deze bepalen het huidige karakter.
0103 Bickers-/Prinsen-/Realeneiland
Uitbreiding van het havenareaal is meermalen aanleiding geweest de stad uit te breiden.
Daarbij werd vanaf eind 16 de eeuw een systematische, zelfs min of meer mathematische
stadsplanning toegepast, met rechte straten en orthogonale verkaveling. Er verrezen gesloten
bouwblokken gecombineerd met stroken woningbouw en er werden werfterreinen aangelegd
die zowel over de weg als over het water werden ontsloten. De eilanden lagen via bruggen
geschakeld aan de zeedijk. Over het algemeen was de hoofdontsluiting midden over het
eiland. Deze bestaat uit een enkele of twee parallelle straten, met daarlangs woningen. Aan
de waterkant werden pakhuizen en bedrijfspanden gebouwd aan de binnenkant van de kade;
aan de buitenkant werden werfterreinen aangelegd. Deze werden tweezijdig ontsloten, zowel
van de straat als vanaf het water. Op de werfterreinen mocht in principe alleen semipermanente
bebouwing worden neergezet.
Bij de westelijke eilanden is vooral op het Prinseneiland de oorspronkelijke structuur nog
grotendeels onaangetast, die van Bickerseiland en Realeneiland is gewijzigd door de
stadsvernieuwing.
0104 Valkenburg/Rapenburg/Uilenburg
Uitbreiding van het havenareaal is meermalen aanleiding geweest de stad uit te breiden.
Daarbij werd vanaf eind 16 de eeuw een systematische, zelfs min of meer mathematische
stadsplanning toegepast, met rechte straten en orthogonale verkaveling. Er verrezen gesloten
bouwblokken gecombineerd met stroken woningbouw en er werden werfterreinen aangelegd
die zowel over de weg als over het water werden ontsloten. De eilanden lagen via bruggen
geschakeld aan de zeedijk. Over het algemeen was de hoofdontsluiting midden over het
eiland. Deze bestaat uit een enkele of twee parallelle straten, met daarlangs woningen. Aan
de waterkant werden pakhuizen en bedrijfspanden gebouwd aan de binnenkant van de kade;
aan de buitenkant werden werfterreinen aangelegd.
De specifieke stedenbouwkundige structuur en bebouwing van de ‘oude’ oostelijke eilanden
Uilenburg, Valkenburg en Rapenburg is op enkele plaatsen nog herkenbaar, met name aan
de kaden rond Uilenburg. Wel is op Uilenburg de oorspronkelijke structuur in de jaren twintig
van de 20 ste eeuw met de krotopruiming gewijzigd, waarbij twee straten werden
samengevoegd tot de Nieuwe Uilenburgerstraat. Valkenburg is met de aanleg van de IJtunnel
grotendeels van de kaart gevaagd. Rapenburg is door het tunneltracé doormidden gehakt.
Met de bouw van een aantal woonblokken op de ‘VaRa-strook’ is eind jaren negentig van de
20 ste eeuw gepoogd de samenhang in het gebied terug te brengen.
0105 Kattenburg/Wittenburg/Oostenburg
Uitbreiding van het havenareaal is meermalen aanleiding geweest de stad uit te breiden.
Daarbij werd vanaf eind 16 de eeuw een systematische, zelfs min of meer mathematische
stadsplanning toegepast, met rechte straten en orthogonale verkaveling. Er verrezen gesloten
bouwblokken gecombineerd met stroken woningbouw en er werden werfterreinen aangelegd
die zowel over de weg als over het water werden ontsloten. De eilanden lagen via bruggen
geschakeld aan de zeedijk. Over het algemeen was de hoofdontsluiting midden over het
eiland. Deze bestaat uit een enkele of twee parallelle straten, met daarlangs woningen. Aan
Welstandsnota stadsdeel Centrum – versie 1.7 65

66
de waterkant werden pakhuizen en bedrijfspanden gebouwd aan de binnenkant van de kade;
aan de buitenkant werden werfterreinen aangelegd.
Op de ‘nieuwe’ oostelijke eilanden, Kattenburg, Wittenburg en Oostenburg heeft de
stadsvernieuwing de stedenbouwkundige structuur gewijzigd. Wel is het eilandkarakter
bewaard gebleven door het handhaven van de grachten tussen de eilanden en is het patroon
van lengte- en dwarsstraten in stand gebleven. De meeste oude bebouwing is echter
gesloopt; de geheel (ver)dichte bouwblokken zijn vervangen door meer open blokken of
stroken. De gevelwand van de Eilandenboulevard (Kattenburger-, Wittenburger-,
Oostenburgergracht) heeft het historische karakter behouden. Het eiland Oostenburg heeft
het karakter van werkeiland gehouden. De 19 de -eeuwse zware industrie - opvolger van de
VOC - heeft aanzienlijke sporen nagelaten in structuur en bebouwing: rechtlijnig en
grootschalig. De Czaar Peterbuurt ontwikkelde zich in dezelfde tijd tot een rechthoekig
uitgelegde arbeidersbuurt met eenzijdig georiënteerde, gesloten bouwblokken.
0106 17 de -eeuwse stadsuitbreiding
De 17 de -eeuwse stadsuitbreidingen hebben geresulteerd in de wereldberoemde
Grachtengordel. In de uitbreidingen van 1612 en 1663 werd stedenbouw op mathematische
grondslag bedreven. Dit resulteerde in orthogonale bouwblokken met waar mogelijk een
regelmatige parcellering. De grachtengordel kan in segmenten worden onderverdeeld
(chronologisch) en in ringen (een binnenring en een buitenring, naar status). Rond het
Stadshart werden de grote grachten aangelegd, met een functie en karakter die grotendeels
afhankelijk zijn van de ligging ten opzichte van het centrum. Het dichtst daartegenaan lagen
de woongrachten, in de tweede zone werden meer gemengde of louter werkfuncties
toegelaten. De Prinsengracht was de belangrijkste doorlopende verkeerstangent. De structuur
van het bouwblok gaat in de grachtengordel uit van een sterke hiërarchie. De kavels aan de
hoofdgrachten zijn dieper en vaak ook breder, de kavels aan de achterstraten (Kerkstraat)
ondieper en smaller, terwijl de kavels aan de radialen vaak een tussenmaat
vertegenwoordigen. De oorspronkelijke radiale straten zijn over het algemeen de
winkelstraten. De ‘nieuwe’ radialen Vijzelstraat en Raadhuisstraat hebben een vrij
grootschalig, ‘doorbraakkarakter’. Buiten de grachtengordel, tussen de grachtengordel en de
stadsmuren, was een tweede gordel met minder chique wijken gebouwd. Dit is te zien aan de
kleinere kavelmaat, het ontbreken van monumentale woonhuizen en het grotere aandeel
bedrijfsbebouwing. De verkaveling in de Jordaan volgt weer het oude slotenpatroon, terwijl de
grachtengordel een geheel nieuwe structuur over de bestaande historisch-geografische
structuur heen legde. De structuur van het Noortse Bos (begrensd door Lijnbaans-, Prinsen-,
Reguliers- en Spiegelgracht) sluit wel aan op de Grachtengordel, maar wordt gekenmerkt door
relatief smalle straten en een kleinschalige, deels uniforme verkaveling. Meer naar het oosten
is het werkkarakter van de buitenring min of meer opgelost in de doorbraak van de
Weesperstraat en de grootschalige nieuwbouw van de 20 ste eeuw. Rondom de Nieuwe Vaart
is het werkkarakter weer sterk aanwezig in aansluiting op de voormalige havengebieden.
Kleinschalige woonhuisbebouwing, voormalige scheepswerven en grotere pakhuisbebouwing
wisselen elkaar af. Daarnaast komen hier ook stadsvernieuwingsblokken voor.
De stadsuitbreiding van 1663 vond vanuit het westen in oostelijke richting plaats. Ten oosten
van de Amstel was de grond minder gewild en dus goedkoper. Dit verklaart het grote aantal
van oorsprong charitatieve instellingen in het gebied.
De Plantage ligt in het oostelijk deel van de 17 de -eeuwse uitleg. Het gebied bleef lange tijd
onbebouwd. De grond werd niet verkocht, maar bestemd tot tuin en verhuurd. Pas rond het
midden van de 19 de eeuw werd er flink gebouwd, voor het overgrote deel woningen, in ruime
gesloten bouwblokken, verkaveld op de voormalige ‘parken’. Artis neemt in deze omgeving
een nog altijd groeiend gebied in beslag.
Het Kadijkengebied werd in de 17 de eeuw aangelegd als havengebied langs de Nieuwe Vaart.
De doorbraak over de Weesperstraat en de aanleg van het UvA-dek hebben in de jaren zestig
van de 20 ste eeuw in de oostelijke grachtengordel een grote schaal geïntroduceerd. Ten
zuiden van de Nieuwe Prinsengracht wordt het stadsbeeld vooral bepaald door 19 de -eeuwse
woningbouw in grote ensembles.
In de begintijd van de stadsvernieuwing (van de jaren zestig), waaronder in de Jordaan, is
gekozen voor handhaving van het bestaande stratenplan. Nieuwbouw werd ingepast in de
structuur van straten en bouwblokken. Deze inpassing heeft geresulteerd in wisselende
stedenbouwkundige kwaliteit. Vaak is op maaiveldniveau een grotendeels gesloten gevel
Welstandsnota stadsdeel Centrum – versie 1.7

vanwege de aanwezigheid van bergingen. De ingangspartij is vaak onzichtbaar in een portiek
of zelfs aan de achterzijde van het gebouw aangebracht.
0107 19 de -eeuwse bebouwing
Hoewel de invulling op ad-hoc basis heeft plaatsgevonden, heeft de Singelgrachtzone toch
een vrij heldere stedenbouwkundige structuur. Aan de buitenrand, op de locatie van de
voormalige bolwerken ontstond naast ruimte voor woningbouw ook plaats voor institutionele,
meer grootschalige bebouwing in het groen. De bouwblokken met woonhuisbebouwing,
gesloten regelmatig verkaveld, sloten aan op de structuur van de grachtengordel. Ook de
architectuur refereerde aan de vroegere voorbeelden. Daarnaast ontstond ook meer
seriematige woonhuisbebouwing, voornamelijk sociale woningbouw, maar ook particulier
(Czaar Peterbuurt). Ook deze bebouwing is in structuur nog verwant met de oudere
bebouwing. Karakteristiek voor de Singelgrachtzone is de diversiteit aan functies.
Bouwwerk op zichzelf
Er bestaat een sterke samenhang tussen de stedenbouwkundige structuur en het
architectonisch beeld, tussen verkaveling en bebouwingstype. Als gevolg van de
kleinschalige (eigendoms)structuur van parcellering en bebouwing, zijn nieuwe
functies doorgaans geleidelijk en perceelsgewijs in de bestaande stedelijke structuur
ingepast. De bebouwing weerspiegelt daardoor een grote diversiteit aan
architectuurstijlen. Toch maakt de combinatie van gemeenschappelijke kenmerken
binnen de individualiteit van de architectuur, die bijna overal past in de historische
parcellering, de binnenstad tot een eenheid. De gebieden met 19 de -eeuwse
bebouwing hebben echter een gedeeltelijk afwijkend karakter.
De bebouwing in de binnenstadsgebieden die vóór de 19 de eeuw tot stand zijn
gekomen, is voor het overgrote gedeelte gebaseerd op het woonhuistype van het
Amsterdamse ‘stadshuis’.
Het gaat om de gebieden 0101 Stadshart, 0102 Nieuwmarktbuurt, 0103 Bickers-/Prinsen-
/Realeneiland, 0104 Valkenburg/Rapenburg/Uilenburg, 0105
Kattenburg/Wittenburg/Oostenburg en 0106 17 de -eeuwse Stadsuitbreiding.
Het ‘stadshuis’ wordt beschouwd als het archetype van de traditionele architectuur in
de binnenstad. De panden die daartoe behoren, hebben gemeenschappelijke
kenmerken wat betreft situering, oriëntatie, gevels en daken.
Situering, oriëntatie
- parcellering en typologie vormen een onverbrekelijke eenheid. Gebouwen liggen in de
rooilijn, over het algemeen in een gesloten bouwblok;
- de smalle en diepe percelen leiden tot het type van het langshuis, met de nok van het dak
evenwijdig aan de lengterichting van het perceel; vaak zien we een voor- en een
achterhuis, gescheiden door een lichthof;
- smalle, hoge gevels en pandsgewijze ontsluiting voortkomend uit de parcellering;
- de ontsluitingswijze, indeling en gebruik van de afzonderlijke ruimten of verdiepingen
komen tot uiting in de gevel.
Gevels
- bouwen op vlucht leidt tot een kleine overschrijding van de rooilijn op de bovenliggende
verdiepingen wat een zekere mate van reliëf in de gevel veroorzaakt. Vaak werd
hardsteen, houtwerk of pleisterwerk gebruikt om contrasterende ornamentiek toe te
voegen;
- de gevels zijn vlak maar niet geheel zonder reliëf. Balkons, erkers en andere ornamentiek
zijn vooral een architectonische toevoeging aan de gevelcompositie en ondergeschikt aan
de gevelcompositie als geheel;
- de gevels zijn ingedeeld in een basement of plint, gevelvlak en beëindiging in de vorm van
een lijst of kap;
Welstandsnota stadsdeel Centrum – versie 1.7 67

68
- de gevels zijn verticaal in traveeën(merendeels 2- 3) ingedeeld. Vensterassen worden
afgewisseld door penanten;
- de ramen zijn over het algemeen verticaal en evenwichtig ingedeeld;
- traditioneel is de verdiepingshoogte van de begane grond (hoofdverdieping) hoger dan die
van de verdiepingen erboven. Vanaf de 19 de eeuw is dit niet meer gebruikelijk;
- panden zijn vaak voorzien van uitbundig vormgegeven topgevels of gevellijsten; het uiterlijk
hiervan is afhankelijk van de bouwperiode en het aanzien van het pand.
Dak
- de kap ligt meestal evenwijdig aan de bouwmuren, die langs de zijkanten van het perceel
liggen. De nok ligt over het algemeen haaks op de straat;
- in de binnenstad komen allerlei kapvormen voor; vaak ook combinaties van kap en
kroonlijst. Sinds de 19 de eeuw komen ook platte daken voor.
Het stadshuis kent een aantal varianten of subtypen: het grote grachtenhuis,
combinaties van woonhuis en bedrijfsruimte, combinaties van woonhuis en pakhuis,
het pakhuis en het hoekpand.
het grote grachtenhuis
Langs de grachten staan veel monumentale gebouwen die als woning zijn gebouwd.
Kenmerkend is het tamelijk gesloten souterrain, via één of meer treden naar beneden vanaf
de straat te bereiken, waarboven de hoofdverdieping ligt. Deze ligt hoger dan het straatniveau
en heeft een grote verdiepingshoogte. Boven de hoofdverdieping zijn nog één tot drie
verdiepingen te onderscheiden plus een kapverdieping (vaak voor dienstbodekamers) en een
vliering.
De voorgevels van vóór het midden van de 19 de eeuw staan in de rooilijn en zijn, op een hoge
uitzondering na, volkomen vlak. Vanaf 1860 kregen gevels meer plasticiteit door toepassing
van balkons en erkers.
Een belangrijk nieuw element dat met het grote grachtenhuis in de stad werd geïntroduceerd
was de (keur)tuin. Deze is vaak in combinatie met het huis ontworpen. Vaak staat achterin de
tuin, over de gehele breedte van het perceel, een tuinhuis. Soms vormen de tuinhuizen een
architectuureenheid met de monumentale hoofdbebouwing. Ook kan zich in de achterstraat
(Kerkstraat, Reguliersdwarsstraat, Langestraat) een koetshuis bevinden, voorzien van brede,
hoge deuren.
combinaties van woonhuis en bedrijfsruimte (woon-winkelpanden)
Bij de panden in de zijstraatjes ligt de hoofdverdieping op straatniveau. De ontsluiting van
bovenwoning en bedrijfsruimte is georganiseerd door middel van twee deuren, die doorgaans
naast elkaar tegen een van de bouwmuren zijn geplaatst. De begane grond heeft een hogere
verdiepingshoogte dan de verdiepingen van de bovenwoning. Vaak wordt het bijzondere
karakter van de begane grond architectonisch tot uitdrukking gebracht in de pui. Houten puien
met veel glas zijn karakteristiek. De bovenzijde van de pui wordt afgesloten met een forse
geprofileerde lijst ter decoratie van de puibalk. Boven de puibalk is de indeling vergelijkbaar
met die van de grachtenpanden, maar in vereenvoudigde vorm.
combinaties van woonhuis en pakhuis
Voornamelijk langs de Prinsengracht en de Amstel staan panden met een woonfunctie in het
souterrain, op de beletage en de eerste verdieping. De hoofdverdieping en de
zolderverdieping zijn ingericht als pakhuis. De verdiepingshoogte van deze
pakhuisverdiepingen is laag. Gesitueerd in het midden van deze verdiepingen zitten
pakhuisdeuren. Ze reiken tot de vloer en zijn daarom naar beneden toe langer dan de andere
gevelopeningen.
het pakhuis
Geconcentreerd in de voormalige havengebieden, maar ook in de Jordaan en langs de
Prinsengracht, staan veel pakhuizen. Vaak werden ze in grote complexen neergezet. Ze
liggen bijna altijd langs een kade.
De beganegrondvloer ligt op maaiveld. Verdiepingen zijn laag en de verdiepingshoogte is op
alle verdiepingen identiek. De constructie bestaat uit zware balken en vloeren. De ramen zijn
Welstandsnota stadsdeel Centrum – versie 1.7

vaak klein. Kenmerkend zijn de pakhuisdeuren, die tot aan de vloer reiken en over het
algemeen midden in de gevel liggen. De architectuur is vaak eenvoudig, met minimaal
gedecoreerde bakstenen gevels.
het hoekpand
Hoekpanden hebben over het algemeen een voorgevel aan de korte zijde en een zijgevel aan
de lange zijde. De voorgevel wijkt dan niet wezenlijk af van die van het stadshuis dat geen
hoekpand is. De zijgevel heeft vaak weinig of geen ramen in de eerste meters uit de hoek.
Soms bevindt zich een extra ontsluiting of stoep in de zijgevel, uit de hoek. De locatie van de
voorgevel kan afhankelijk zijn van de oriëntatie van het perceel. Op hoeken van grachten met
dwarsstraten zijn de voorgevels vaak om functionele reden aan de straat gelegen: de winkels
waren niet gericht op grachten, maar op de drukke doorgaande routes over de radiale straten.
Vaak zijn winkeldeuren precies in de hoek geplaatst.
In de 19 de eeuw werden hoekpanden vaak vervangen door wat monumentalere bouw, waarbij
de systematiek van voor- en zijgevel werd verlaten voor twee voorgevels. Soms werd de hoek
verder gemonumentaliseerd door middel van hoekerkers, balkons of torentjes.
Binnen de verschillende gebieden komen zowel het gegeven van eenheid als
daarbinnen een bepaalde verscheidenheid tot uitdrukking.
In de stadsuitbreiding die na 1850 gerealiseerd werd op de geslechte
verdedigingswerken rond de stad, was het stadshuis niet langer het dominante
bouwtype. Wel zijn er overeenkomsten tussen het stadshuis en de 19 de -eeuwse
woningbouw: het gaat in beide gevallen om relatief smalle panden met tussen de
twee en vier bouwlagen; de gevels zijn ingedeeld in een basement of plint, een
gevelvlak en een beëindiging in de vorm van een lijst of kap. Een belangrijk verschil
is de veelvuldige toepassing van series en ensembles in de 19 de -eeuwse gebieden.
In de oudere gebieden vinden we die alleen op enigszins vergelijkbare schaal waar
pas in de 19 de eeuw invulling met bebouwing plaatsvond, zoals in de Plantage.
Sinds de 17 de eeuw worden in Amsterdam meerdere panden in één bouwstroom neergezet.
Als in de vormgeving van de verschillende panden de suggestie wordt gewekt dat het om één
groot gebouw gaat, bijvoorbeeld door het op symmetrische wijze toepassen van ornamenten
over meerdere gevels, noemen we het een ensemble. Een aantal panden naast elkaar die in
dezelfde architectuur zijn uitgevoerd, noemen we seriebouw.
0101 Stadshart
De grotendeels middeleeuwse structuur van burgwallen, straten en stegen in het Stadshart
heeft een vrij homogene, kleinschalige bebouwing op smalle, diepe percelen.
Een uitzondering aan de Oude Zijde is het Binnengasthuisterrein, dat als kloosterterrein al
een andere schaal had dan de rest van de stad en in de 19 de eeuw is bebouwd met een reeks
grote ziekenhuisgebouwen in een stedenbouwkundige structuur die afwijkt van die van de
burgwallen. Ook andere kloosterterreinen zijn deels nog herkenbaar aan meer grootschalige
bebouwing.
Het aandeel nieuwbouw in het Stadshart is op het totale bouwbestand klein. Een groot deel
van de bebouwing is beschermd monument.
Aan de Nieuwe Zijde is, als gevolg van de sloop/nieuwbouw die gepaard ging met de
cityvorming, de 17 de en 18 de -eeuwse bebouwing op een aantal plaatsen onderbroken door
gebouwen met een typisch 19 de -eeuwse binnenstadsfunctie. Banken, warenhuizen, kranten
en hotels brachten hun ‘corporate identity’ over in nieuwbouw met een uitbundig karakter.
Deze architectuur komt weinig overeen met de traditionele stijl van het Amsterdamse
‘stadshuis’. Wel is de driedeling in plint, gevelvlak en beëindiging algemeen toegepast. Rond
de Dam, het Centraal Station en de Nieuwezijds Voorburgwal is de traditionele bebouwing
van woonhuizen en pakhuizen in de minderheid.
Welstandsnota stadsdeel Centrum – versie 1.7 69

0102 Nieuwmarktbuurt
De Nieuwmarkt is wat betreft bebouwing zeer heterogeen, mede door de aanwezigheid van
veel bedrijven. In de jaren dertig van de 20 ste eeuw zijn hier veel grote panden in traditionele
stijl gebouwd.
Rondom het metrotracé is alle oude bebouwing gesloopt en vervangen. De typische
stadsvernieuwingsarchitectuur valt in het gevelbeeld op door kleinschaligheid en een sterke
fragmentatie. De gevels werden voorzien van balkons en balkonnetjes die voorgeschreven
waren als buitenruimte.
Buiten het metrotracé is de buurt grotendeels onaangetast. Op het Waalseiland staan
merendeels relatief grote grachtenhuizen.
0103 Bickers-/Prinsen-/Realeneiland
Bij de westelijke eilanden staat vooral op het Prinseneiland nog veel oorspronkelijke
bebouwing. Aan de buitenkant van de kaden komt historische werfbebouwing voor, bestaand
uit kleinschalige bedrijfspanden. Op enkele plaatsen heeft aan de waterkant nieuwbouw
plaatsgevonden (ateliers, werkruimten). Aan de binnenkant van de kaden staan woonhuizen,
(oorspronkelijke) pakhuizen en bedrijfspanden, aan de lengte- en dwarsstraten woonhuizen
met soms op de begane grond een bedrijfsfunctie. Nu is op deze eilanden de woonfunctie
dominant.
Op het Bickerseiland en het Realeneiland komt stadsvernieuwingsarchitectuur voor. Deze valt
op door kleinschaligheid en een sterk gefragmenteerd gevelbeeld. De gevels werden voorzien
van balkons en balkonnetjes die voorgeschreven waren als buitenruimte.
0104 Valkenburg/Rapenburg/Uilenburg
Valkenburg, Rapenburg en Uilenburg hebben een heterogene bebouwing.
De bebouwing van Uilenburg wordt gedomineerd door de bouw die vanaf de jaren twintig van
de 20 ste eeuw (krotopruiming) is gerealiseerd. Van de oorspronkelijke bebouwing van
Valkenburg is door de aanleg van de IJtunnel nauwelijks iets overgebleven. De beide aan
weerszijden van de tunnel overgebleven gedeelten van Rapenburg refereren in hun
kleinschalige bebouwing nog wel duidelijk aan het verleden als havenbuurt.
De nieuwbouw op de ‘VaRa-strook’ uit eind jaren negentig van de 20 ste bestaat uit relatief
forse bouwblokken.
0105 Kattenburg/Wittenburg/Oostenburg
Op de oostelijke eilanden, Kattenburg, Wittenburg en Oostenburg, is de meeste oude
bebouwing gesloopt en vervangen door stadsvernieuwingsarchitectuur. De noordelijke
gevelwand van de Eilandenboulevard dient als façade voor een gebied dat buiten het
beschermd stadsgezicht is gehouden. De gevels werden voorzien van balkons en
balkonnetjes die voorgeschreven waren als buitenruimte.
Alleen aan de in elkaar overlopende Kattenburger-, Wittenburger- en Oostenburgergracht is
de historische bebouwing gehandhaafd.
0106 17 de -eeuwse Stadsuitbreiding
De 17 de -eeuwse stadsuitbreidingen worden gekenmerkt door een hoge dichtheid aan
historische panden.
Het verschil in oorspronkelijke functies tussen de verschillende grachten is nog steeds te zien
in de bebouwing. Aan de Herengracht zijn vrijwel alleen monumentale, vaak dubbelbrede
woonhuizen te vinden. Vrijwel ieder pand is monument. Aan de Keizers- en vooral aan de
Prinsengracht is het aandeel monumenten kleiner en het aandeel nieuwbouw iets groter.
In de radiale straten -de winkelstraten- staat veel historische bebouwing. In enkele, zoals de
Leidsestraat en de Nieuwe Spiegelstraat, zijn in de 19 de eeuw nieuwe, soms grootschalige,
monumentale winkelpanden verrezen. Door de overheersende winkelfunctie is hier en daar
langdurige verwaarlozing van de verdiepingen boven de begane grond te zien. De ‘nieuwe’
radialen Vijzelstraat en Raadhuisstraat zijn echte doorbraken, omgeven door grootschalige
19 de - en vroeg 20 ste -eeuwse gebouwen; de meeste hiervan zijn rijksmonument.
De Jordaan wordt van oorsprong gekenmerkt door het ontbreken van monumentale
woonhuizen en het grotere aandeel bedrijfsbebouwing. In veel straten is het stadsbeeld de
afgelopen vijfentwintig jaar sterk gewijzigd door de stadsvernieuwing, vooral tussen de
Lindengracht en de Egelantiersgracht en tussen de Rozengracht en de Passeerdersstraat. De
70
Welstandsnota stadsdeel Centrum – versie 1.7

stadsvernieuwing was niet zozeer gericht op architectonische kwaliteit en inpassing van
nieuwbouw in de gevelwand, maar vooral op technische kwaliteit van woning en
woonomgeving en op herstel van het stedelijk weefsel. Dat geldt ook voor het noordelijk
gedeelte van de Haarlemmerbuurt.
De stadsvernieuwingsarchitectuur valt op door kleinschaligheid en een sterk gefragmenteerd
gevelbeeld. De gevels werden voorzien van balkons en balkonnetjes die voorgeschreven
waren als buitenruimte.
De stadsuitbreiding van 1663 vond vanuit het westen in oostelijke richting plaats. Ten oosten
van de Amstel was de druk op de grond lager, en de grond dus goedkoper. Hierdoor kregen
charitatieve instellingen de kans te bouwen. Nog altijd staat in het gebied tussen Nieuwe
Herengracht en Nieuwe Prinsengracht een opvallend groot aantal instellingsgebouwen en is
een groot aantal hofjes te vinden.
De Plantage is vanaf midden van de 19 de eeuw in een vrij korte periode bebouwd met vooral
woningen. Dit leidt tot een nog vrij homogeen architectonisch beeld van min of meer rijk
geornamenteerde panden in grotere ensembles.
Het Kadijkengebied werd in de zeventiende eeuw aangelegd als havengebied langs de
Nieuwe Vaart. Veel grote pakhuiscomplexen langs het Entrepotdok en een grote serie vroeg
19 de -eeuwse dijkwoningen hebben een monumentenstatus.
Aan de Hoogte Kadijk wordt een aantal monumentale gevelwanden, waarin het grootste deel
van de gebouwen beschermd zijn, afgewisseld met stadsvernieuwingsblokken uit de jaren
1980.
De gebouwen uit de periode van cityvorming na 1945 werden over het algemeen in een
modernistische stijl uitgevoerd, die bewust contrasteerde met de architectuur van de oude
stad. In de Weesperstraat is de bebouwing sterk horizontaal, grootschalig en opgetrokken in
moderne materialen, zoals beton, glas en staal.
Sinds de 17 de eeuw worden in Amsterdam veelvuldig meerdere panden in één bouwstroom
neergezet. Als in de vormgeving van de verschillende panden de suggestie wordt gewekt dat
het om één groot gebouw gaat, bijvoorbeeld door het op symmetrische wijze toepassen van
ornamenten over meerdere gevels, noemen we het een ensemble. Een aantal panden naast
elkaar die in dezelfde architectuur zijn uitgevoerd, noemen we seriebouw. Seriebouw in de
grachtengordel vinden we voornamelijk in gebieden waar pas in de 19 de eeuw invulling met
bebouwing plaatsvond, zoals in de Plantage en de Czaar Peterbuurt.
0107 19 de -eeuwse bebouwing
In de stadsuitbreiding die na 1850 gerealiseerd werd op de geslechte verdedigingswerken
rond de stad, was het stadshuis niet langer het dominante bouwtype. Wel zijn er
overeenkomsten tussen het stadshuis en de 19 de -eeuwse woningbouw: het gaat in beide
gevallen om relatief smalle panden met tussen de twee en vier bouwlagen; de gevels zijn
ingedeeld in een basement of plint, gevelvlak en beëindiging in de vorm van een lijst of kap.
Een belangrijk verschil is de veelvuldige toepassing van series en ensembles in de 19 de -
eeuwse gebieden
De meeste bebouwing in de Singelgrachtzone dateert uit de tweede helft van de 19 de eeuw.
Monumentale gebouwen met openbare functies, zoals de stadsschouwburg, warenhuizen,
voorzieningen, scholen en dergelijke worden afgewisseld met woningbouw waarvan de
typologie afhankelijk is van de ligging in de stad. Zo zijn bij de haven, in de Planciusbuurt en
de Czaar Peterbuurt en in grote delen van de Marnixstraat - in aansluiting op de Jordaan -
arbeiderswoningen gebouwd, en in de buurt van het Raamplein, Leidseplein, Weteringschans,
en Stadhouderskade riante woningen en villa’s. Alle niet-vrijstaande woningbouw in de
Singelgrachtzone kenmerkt zich door een relatieve homogeniteit in de architectuur, vooral
vanwege het feit dat in grote bouwstromen en grote ensembles werd gebouwd.
Ten oosten van de Amstel wordt de woningbouw in de Singelgrachtzone onderbroken door
een aantal grote gebouwen, ooit met een militaire of medische functie. Inmiddels zijn ze
allemaal beschermd monument; de meeste zijn verbouwd tot woningen. Dit ging gepaard met
nieuwbouw aan het water. In de Jordaan en de Czaar Peterbuurt is veel vroege sociale
woningbouw in stroken te vinden. Een aantal gebieden heeft een door industrieel gebruik veel
lossere structuur, zoals het gebied rond de Appeltjesmarkt. De architectuur wordt in veel
straten, zoals de Marnixstraat, de Planciusstraat of de Sarphatistraat, gekenmerkt door een
Welstandsnota stadsdeel Centrum – versie 1.7 71

72
grote eenvormigheid. De bebouwing bestaat voor een groot deel uit ensembles en seriebouw.
De ensembles zijn vaak opvallend rijk gedecoreerd. Ook bijvoorbeeld de Plantage, waar de
grond in de 17 de eeuw onverkoopbaar bleek, werd pas in de 19 de eeuw bebouwd. Dat geldt
ook voor andere delen van het gebied ten oosten van de Amstel.
Detaillering, materiaal- en kleurgebruik
De gevels van het traditionele stadshuis zijn overwegend van baksteen en
natuursteen. Aard- en steenkleuren overheersen het gevelbeeld. De houten delen
zijn over het algemeen in (gebroken) wit en grachtengroen geschilderd. De
dakbedekking bestaat voornamelijk uit keramische pannen maar ook leien, zink en
mastiekdekking komen voor.
0101 Stadshart
geen aanvullende beschrijving
0102 Nieuwmarktbuurt
Bij de bebouwing van de stadsvernieuwing bestaan de gevels veelal uit lichtgekleurde
(lichtbruine of lichtgrijze) baksteen. Voor balkons en dakopbouwen is plaatmateriaal
toegepast; metalen balkonhekken zijn soms in contrasterende kleuren geschilderd.
Materiaaltoepassingen zijn niet altijd duurzaam.
0103 Bickers-/Prinsen-/Realeneiland
Bij de bebouwing van de stadsvernieuwing bestaan de gevels veelal uit lichtgekleurde
(lichtbruine of lichtgrijze) baksteen. Voor balkons en dakopbouwen is plaatmateriaal
toegepast; metalen balkonhekken zijn soms in contrasterende kleuren geschilderd.
Materiaaltoepassingen zijn niet altijd duurzaam.
0104 Valkenburg/Rapenburg/ Uilenburg
geen aanvullende beschrijving
0105 Kattenburg/Wittenburg/Oostenburg
Bij de bebouwing van de stadsvernieuwing bestaan de gevels veelal uit lichtgekleurde
(lichtbruine of lichtgrijze) baksteen. Voor balkons en dakopbouwen is plaatmateriaal
toegepast; metalen balkonhekken zijn soms in contrasterende kleuren geschilderd.
Materiaaltoepassingen zijn niet altijd duurzaam.
0106 17 de -eeuwse Stadsuitbreiding
Bij de bebouwing van de stadsvernieuwing bestaan de gevels veelal uit lichtgekleurde
(lichtbruine of lichtgrijze) baksteen. Voor balkons en dakopbouwen is plaatmateriaal
toegepast; metalen balkonhekken zijn soms in contrasterende kleuren geschilderd.
Materiaaltoepassingen zijn niet altijd duurzaam.
0107 19 de -eeuwse bebouwing
De detaillering en het ‘spel’ van vormen en materialen kunnen voor variatie zorgen in het
straatbeeld. Ornamenten benadrukken de compositie van de gevel. Het bouwmateriaal is
baksteen in diverse kleurvarianten; de kleuren zijn gedekt
C Waardering, dynamiek en beleid
In het centrum van Amsterdam vormen stedenbouwkundige structuur, bebouwing en
publieke ruimten samen één van de mooiste, grootste en best bewaarde historische
binnensteden van Europa. De binnenstad is daarmee van zeer grote
cultuurhistorische waarde en als zodanig aangewezen als beschermd stadsgezicht
op grond van de Monumentenwet. Zowel het ruimtelijk beleid als het welstandsbeleid
Welstandsnota stadsdeel Centrum – versie 1.7

zijn gericht op de instandhouding van de aanwezige waarden.
In de context van het beschermd gezicht passen omzichtigheid en
terughoudendheid. Bij bouwactiviteiten dient daarom te worden gestreefd naar
continuïteit, passend in de omgeving. Bouwinitiatieven moeten zich voegen in de
bestaande, historisch gegroeide structuur en architectuur van de binnenstad en
mogen die niet verstoren. Dit houdt tevens in dat het beleid aanstuurt op behoud,
herstel en restauratie; voor nieuwbouw zijn slechts incidenteel mogelijkheden.
De Waarderingskaart Beschermd Stadsgezicht vat het beschermde stadsgezicht
binnen de grenzen van de Amsterdamse binnenstad samen. Dit gebeurt in zgn.
ordes, waarbij getrapt uitgangspunten voor bouwactiviteiten worden gegeven. Vanuit
de praktijk van het beschermde stadsgezicht is er behoefte aan aanpassing van de
ordedefinities. Uit een steekproef is naar voren gekomen dat orde 3 in verreweg de
meeste gevallen bovenmodaal van kwaliteit is, waarbij zelfs het onderscheid tussen
geplaatste gemeentelijke monumenten en orde 3 niet altijd scherp te trekken valt. De
kwalificatie, dat sloop in beginsel is toegestaan, is dus bij deze steekproef
onwenselijk gebleken. Daarom wordt nu een kwaliteitstoets voor orde 3
geïntroduceerd, die moet uitwijzen of sprake is van cultuurhistorische,
bouwhistorische, architectuurhistorische en/of stedenbouwkundige waarden. Als dat
het geval is, is sloop/nieuwbouw niet gewenst. Hetzelfde geldt voor ophoging.
Ophoging is wel mogelijk op onderstukken of onthoofde panden.
Het onderscheid tussen de orde 2 en 3 blijft dus bestaan. Dit onderscheid uit zich
ook in de uitwerkingen van de voor- en achterkantbenadering en in de loketcriteria.
Voor orde 2 panden is nu opgenomen dat oorspronkelijke gevelelementen dienen te
worden gehandhaafd in plaats van zoveel mogelijk. Hiermee wordt meer recht
gedaan aan de achterliggende structuren, monumentale waarden en aan de
uitgangspunten en vereisten van het beschermde stadsgezicht
Behalve deze aanpassing van de orde-definities is recentelijk behoefte ontstaan om
ook de Wederopbouwperiode te definiëren volgens het ordesysteem. De bouwkunst
uit deze periode heeft inmiddels een leeftijd bereikt van 40 – 70 jaar. Hierdoor
bestaat er voldoende afstand voor beoordeling in aansluiting op de landelijke trend.
De architectonische kwaliteit van de bebouwing wordt in opklimmende waardering
aangegeven met Orde 3, Orde 2 en Orde 1.
Deze ordes worden als volgt gedefinieerd:
� Bouwwerken met waardering orde 3 zijn bouwwerken van vóór 1940, die wat schaal en
detaillering betreft, passen in de gevelwand, maar geen architectonische of
stedenbouwkundige meerwaarde hebben. Binnen de orde 3 panden is sprake van grote
kwaliteitsverschillen. Op basis van een kwaliteitstoets wordt bepaald of sprake is van
panden met cultuurhistorische, bouwhistorische, architectuurhistorische en/of
stedenbouwkundige waarden. Wanneer dat het geval is, is behoud uitgangspunt. Het
kwaliteitsniveau van deze genoemde waarden is bepalend of sprake kan zijn van
sloop/nieuwbouw. Bij verbouwing is behoud en herstel van de oorspronkelijke
gevelelementen uitgangspunt. Hierbij zijn veranderingen in materiaal, maatvoering en
detaillering toegestaan, mits deze de oorspronkelijke karakteristiek van het gebouw niet
verstoren. Van orde 3 zijn tevens panden van na 1940, maar voor 1970 die in
cultuurhistorisch, architectuurhistorisch of in zeldzame gevallen, stedenbouwkundig
opzicht een positieve bijdrage leveren aan de beeldkwaliteit, dan wel een positieve
betekenis hebben voor de stad.
Welstandsnota stadsdeel Centrum – versie 1.7 73

74
� Bouwwerken met waardering orde 2 zijn bouwwerken van vóór 1940, die vanwege hun
hoge architectonische kwaliteit, hun plaats in de stedenbouwkundige structuur en/of als
toonaangevend element in de gevelwand een belangrijke bijdrage leveren aan het
stadsbeeld. Uitgangspunt bij orde 2 panden is behoud/restauratie.
Bij verbouwing dient te worden uitgegaan van een restauratieve aanpak van de
straatgevels en de kap. Oorspronkelijke gevelelementen dienen te worden gehandhaafd
en indien nodig hersteld. Hierbij is gebruik van niet-authentieke materialen toegestaan,
mits deze visueel volledig overeenkomen met de oorspronkelijke vorm, kleur en
detaillering. In afwijking hiervan mag de eerste bouwlaag van straten die als winkellint
(plus) zijn omschreven, afwijkend worden vormgegeven, mits de oorspronkelijke,
waardevolle karakteristiek van de winkelpui niet wordt verstoord.
Wanneer de bouwkundige staat zo slecht is dat de kap en de straatgevels in de
oorspronkelijke staat niet meer te handhaven zijn, dan is het mogelijk om onder nadere
voorwaarden tot herbouw over te gaan. De straatgevels en de dakvorm moeten dan naar
het origineel worden teruggebouwd, waarbij oorspronkelijke gevelelementen zoveel
mogelijk dienen te worden gehandhaafd en/of hersteld.
Van orde 2 zijn tevens panden van na 1940, maar voor 1970 van zeer bijzondere
cultuurhistorische, architectuurhistorische of in zeldzame gevallen stedenbouwkundige
betekenis.
� Rijks- en gemeentelijke monumenten hebben de waardering orde 1. Uitgangspunt bij orde
1 panden is uiteraard behoud/restauratie.
� Ensembles en seriebouw: Voor ensembles en seriebouw geldt dat de samenhang tussen
de verschillende panden moet worden gehandhaafd. Bij verbouwingen waarbij het beeld
van de gevel en/of kap wordt gewijzigd, dient dat in de afzonderlijke panden zo te
gebeuren dat de samenhang in het ensemble op geen enkele wijze wordt verstoord. Bij
ensembles en seriebouw waar de samenhang door eerdere verbouwingen of
kozijnvernieuwing is aangetast, dienen bouwinitiatieven bij te dragen aan herstel van de
samenhang.
Bij seriebouw die een orde 3 heeft, is het uitgangspunt dat voor sloop van panden die een
onderdeel uitmaken van de serie een sloop- en/of bouwvergunning kan worden verleend,
mits de eenheid van de serie niet in onevenredige mate wordt aangetast.
� Te vervangen gebouwen en te bebouwen gaten: Dit zijn gebouwen die in architectonische
zin geen enkele bijdrage aan het stadsbeeld leveren en niet passen in de gevelwand
waarin ze staan. Vaak gaat het om gebouwen waar grote delen van zijn verdwenen (zoals
onderstukken). Onbebouwde open plekken die de continuïteit van de gevelwand
doorbreken dienen te worden bebouwd.
� Nieuwbouw: Alle bebouwing van na 1940 is niet gewaardeerd. Voor deze bouwwerken
zijn in het kader van de waarderingskaart geen bijzondere regels opgenomen.
Wel geldt voor elk nieuwbouwplan dat deze de karakteristiek van het stadsbeeld niet
onevenredig mag aantasten en de gevel een duidelijke indeling van plint, gevelvlak en
beëindiging dient te bevatten.
� Verbouwingen: Bij verbouwingen dient respect voor het bestaande gebouw uitgangspunt
te zijn. Een gebouw, zeker een oud gebouw, heeft in de loop van zijn bestaan vaak vele
functies gehad. Toch is het niet zo dat een gebouw voor alle functies te gebruiken is. Niet
alle functies passen in elk gebouw: de architectuur van een gebouw mag niet worden
aangetast door een te groot programma van eisen.
Bij panden waarvan de architectonische waarde door eerdere verbouwingen is aangetast,
moet het herstel van de architectonische waarde uitgangspunt zijn voor een nieuwe
verbouwing.
� Bruggen: Bruggen zijn belangrijke elementen in het stadsbeeld van Amsterdam. Het
verschil met gebouwen is dat bruggen vaak sneller worden vernieuwd. Dat
vernieuwingsproces verloopt over het algemeen geleidelijk. Onderdelen worden
vervangen zonder dat het totaalbeeld van de brug sterk wordt gewijzigd.
Op de waarderingskaart hebben alle bruggen, net als de gebouwen een orde. de
monumenten hebben een orde 1, bruggen die nog grotendeels uit authentieke elementen
bestaan hebben een orde 2, oude bruggen die grotendeels uit niet-authentieke
onderdelen bestaan, en dus vervangbaar zijn, hebben een orde 3. Geheel nieuwe
bruggen zijn als nieuwbouw opgenomen.
Welstandsnota stadsdeel Centrum – versie 1.7

0101 Stadshart
Een groot deel van het stadshart heeft een fijnmazige structuur en kleinschalige bebouwing.
Het aandeel nieuwbouw is klein tot zeer klein. Een groot deel van de bebouwing is beschermd
monument.
0102 Nieuwmarktbuurt
De Nieuwmarktbuurt werd in 1983 al aangewezen als beschermd stadsgezicht. De historische
bebouwing is voor een groot deel beschermd monument.
0103 Bickers-/Prinsen-/Realeneiland
geen aanvullende beschrijving
0104 Valkenburg/Rapenburg/Uilenburg
geen aanvullende beschrijving
0105 Kattenburg/Wittenburg/Oostenburg
geen aanvullende beschrijving
0106 17 de -eeuwse Stadsuitbreiding
geen aanvullende beschrijving
0107 19 de -eeuwse bebouwing
geen aanvullende beschrijving
D Welstandscriteria
NB. De criteria van het ruimtelijk systeem Binnenstad gelden in de gebieden:
0101 A Stadshart
0102 A Nieuwmarktbuurt
0103 A Bickers-/Prinsen-/Realeneiland
0104 A Valkenburg/Rapenburg/Uilenburg
0105 A Kattenburg/Wittenburg/Oostenburg
0106 A 17 de -eeuwse Stadsuitbreiding
Plaatsvervangende criteria gelden in het gebied:
0107 A 19 de -eeuwse bebouwing
Criteria relatie met de omgeving
- een bouwinitiatief voegt zich naar de bestaande stedenbouwkundige structuur
(m.n. de parcellering) en (gebouw)typologie
- de onderdelen van de straatgevels vormen door hun onderlinge verhoudingen,
door symmetrie of evenwicht, een samenhangende compositie
stadshuis: algemeen
- waar gevels een grote mate van verticaliteit kennen, als gevolg van de smalle
kavelmaat, relatief grote bouwhoogte en verticale ramen, moet nieuwbouw
eveneens een zekere mate van verticaliteit in de gevels en de vensterindeling
hebben
- bouwen op vlucht is toegestaan, wanneer de belendingen ook op vlucht zijn
gebouwd
Welstandsnota stadsdeel Centrum – versie 1.7 75

- op hoeken waar een duidelijke hiërarchie tussen de voor- en zijgevel bestaat,
dient deze ook in nieuwbouw terug te komen
- de ontsluiting dient op traditionele wijze (d.w.z. pandsgewijs) te geschieden; al
dan niet zelfstandige ontsluitingen van hogere bouwlagen dienen bij
verbouwingen te worden gehandhaafd
- waar hoekingangen (deuren op de hoek) bestaan, dienen deze te worden
gehandhaafd of in nieuwbouw terug te komen; het pand mag dan uitsluitend
vanaf de hoek worden ontsloten
- waar panden een ensemble of serie vormen moet de samenhang tussen de
panden worden gehandhaafd
stadshuis: ophogen
- het ophogen mag geen verstoring van de compositie van de gevel opleveren; de
verhoudingen van gevel en kap mogen op geen enkele wijze worden verstoord
- het ophogen mag geen afbreuk doen aan de karakteristiek van de gevelwand
waarin het pand zich bevindt
- het ophogen mag niet tot gevolg hebben dat de variatie in bouw- en goothoogtes
onevenredig wordt aangetast
- het ophogen van panden mag niet tot gevolg hebben dat hoekaccenten worden
aangetast
0101 Stadshart
- ingrepen in de bebouwing dragen bij aan het openbaar houden van de stegen
0102 Nieuwmarktbuurt
NB. De criteria voor de stadsvernieuwingsarchitectuur komen in de plaats van de criteria van
het ruimtelijk systeem.
76
stadsvernieuwingsarchitectuur
- ingrepen in gevels verstoren het architectonische totaalbeeld niet
- bij sloop/nieuwbouw en vervanging is de oorspronkelijke verkaveling uitgangspunt
0103 Bickers-/Prinsen-/Realeneiland
- bij ingrepen wordt het onderscheid tussen de wervenstructuur en de
woningbouwblokken, waar herkenbaar, gerespecteerd
- de bebouwing op de werfterreinen blijft vrijstaand en alzijdig georiënteerd, nieuwbouw
wordt zodanig vormgegeven
- de relatie tussen bebouwing en water wordt gehandhaafd
NB. De criteria voor de stadsvernieuwingsarchitectuur komen in de plaats van de criteria van
het ruimtelijk systeem.
stadsvernieuwingsarchitectuur
- ingrepen in gevels verstoren het architectonische totaalbeeld niet
- bij sloop/nieuwbouw en vervanging is de oorspronkelijke verkaveling uitgangspunt
0104 Valkenburg/Rapenburg/Uilenburg
- bij ingrepen wordt het onderscheid tussen de wervenstructuur en de
woningbouwblokken, waar herkenbaar, gerespecteerd
- de bebouwing op de werfterreinen blijft vrijstaand en alzijdig georiënteerd, nieuwbouw
wordt zodanig vormgegeven
- de relatie bebouwing en water wordt gehandhaafd
Welstandsnota stadsdeel Centrum – versie 1.7

0105 Kattenburg/Wittenburg/Oostenburg
- bij ingrepen wordt het onderscheid tussen de wervenstructuur en de
woningbouwblokken, waar herkenbaar, gerespecteerd
- de bebouwing op de werfterreinen blijft vrijstaand en alzijdig georiënteerd, nieuwbouw
wordt zodanig vormgegeven
- de relatie bebouwing en water wordt gehandhaafd
NB. De criteria voor de stadsvernieuwingsarchitectuur komen in de plaats van de criteria van
het ruimtelijk systeem.
stadsvernieuwingsarchitectuur
- ingrepen in gevels verstoren het architectonische totaalbeeld niet
- bij sloop/nieuwbouw en vervanging is de oorspronkelijke verkaveling uitgangspunt
0106 17 de -eeuwse stadsuitbreiding
NB. De criteria voor de stadsvernieuwingsarchitectuur komen in de plaats van de criteria van
het ruimtelijk systeem.
stadsvernieuwingsarchitectuur
- ingrepen in gevels verstoren het architectonische totaalbeeld niet
- bij sloop/nieuwbouw en vervanging is de oorspronkelijke verkaveling uitgangspunt
0107 19 de -eeuwse bebouwing
NB. De gebiedscriteria 19 de -eeuwse bebouwing komen in de plaats van de criteria van het
ruimtelijk systeem
- een bouwinitiatief voegt zich naar de stedenbouwkundige structuur
- een bouwinitiatief voegt zich naar de plek die het inneemt in het ensemble
- stedenbouwkundige accenten handhaven en/of terugbrengen
- bij ensembles en seriebouw waar de samenhang door eerdere verbouwingen of
kozijnvernieuwing is aangetast, dienen bouwinitiatieven bij te dragen aan herstel van
de samenhang
- bebouwing oriënteren op de straat
- ingrepen zijn per architectuureenheid gelijk
- ontsluiting aan de straatzijde
- geen blinde gevels aan de openbare ruimte
Criteria bouwwerk op zichzelf
stadshuis: gevelindeling
- geheel of grotendeels gesloten gevels zijn niet toegestaan
- er moet een harmonische verhouding worden gezocht tussen open en gesloten
geveldelen
- blinde gevels en grote blinde delen in gevels zijn niet toegestaan. Een
uitzondering hierop kan worden gemaakt voor een zijgevel, afhankelijk van de
architectuur van het gebouw en de hiërarchie in de stedenbouwkundige structuur
- geheel of grotendeels open gevels zijn niet toegestaan
- toegevoegde elementen aan gevels zijn ondergeschikt aan het geheel
- permanent dichtzetten van ramen of deuren is verboden
- installaties aan voorgevels zijn niet toegestaan
- overige aan de gevel en het dak bevestigde elementen, zoals bijvoorbeeld
camera’s dienen een onopvallende vorm en kleur te hebben
- technische voorzieningen en trappenhuizen die zich achter de gevel bevinden
mogen niet zichtbaar zijn vanaf de straat
- trappenhuizen met geheel transparante gevels zijn niet toegestaan
Welstandsnota stadsdeel Centrum – versie 1.7 77

stadshuis: plint/basement
- de hoogte van de begane grond (hoofdverdieping) bedraagt minimaal 3.50 meter
- de hoogte van een souterrain en bel-etage bedraagt gezamenlijk minimaal 5.00
meter
- een borstwering is verplicht
stadshuis: stoepenzone
- souterraintrapjes mogen de verhouding tussen hoofdentree en souterrain niet
verstoren en mogen dus in geen geval breder zijn dan de trap naar de
hoofdentree
- nieuwe elementen, zoals belzuilen of brievenbussen, zijn niet toegestaan in de
stoepenzone en moeten inpandig worden ondergebracht
- nieuwbouw van pothuizen is niet toegestaan
stadshuis: entrees van parkeergarages
- geheel gladde deuren zijn bij entrees voor parkeergarages niet toegestaan;
deuren van kunststof ook niet
- de entreepartij van een parkeergarage moet wat betreft verhoudingen, materiaal,
vorm en kleur passen bij de bebouwing
stadshuis: erkers, balkons en loggia’s
- een erker of balkon moet deel uitmaken van de gevelcompositie en het materiaal
en de kleur moeten aansluiten bij de hoofdbebouwing
- loggia’s in voorgevels zijn niet toegestaan. Ze vormen in bestaande gebouwen
een onacceptabele aantasting van het stadsbeeld vanwege de veel te grote
gaten in de over het algemeen gesloten gevelwand
stadshuis: setbacks
- setbacks (terugliggende bovenste bouwlaag) zijn aan de voorkant niet
toegestaan
- aan de achterzijde van een gebouw dat in een gesloten bouwblok ligt, zijn
setbacks toegestaan, mits de karakteristiek van de achtergevel niet in
onevenredige mate wordt aangetast.
stadshuis: dak
- het silhouet en het ‘gesloten’ karakter van het dak van een pand dienen in
principe onaangetast te blijven
- behoud van het historisch daklandschap door extra aandacht voor kapvorm en
ontwerp
- bij ingrepen in het dak is het totaal van bestaande en aangevraagde ingrepen
bepalend. Dakkapellen, dakramen, zonnepanelen en andere toegevoegde
elementen en/of ingrepen in het dak mogen samen niet meer dan 30 procent van
de lengte van de kap beslaan
- kappen van hoofd- en bijgebouwen blijven afzonderlijk herkenbaar. De kap van
de hoofdbebouwing mag niet naar achteren worden doorgetrokken in de vorm
van een ophoging van een achteruitbouw of bijgebouw
- dakloggia’s: Het ‘uitzagen’ van delen van de kap ten behoeve van een balkon of
loggia is niet toegestaan
78
Welstandsnota stadsdeel Centrum – versie 1.7

0101 Stadshart
- deuren en ramen in stegen worden gehandhaafd of toegevoegd
0102 Nieuwmarktbuurt
geen aanvullende welstandscriteria
0103 Bickers-/Prinsen-/Realeneiland
geen aanvullende welstandscriteria
0104 Valkenburg/Rapenburg/Uilenburg
geen aanvullende welstandscriteria
0105 Kattenburg/Wittenburg/Oostenburg
geen aanvullende welstandscriteria
0106 17 de -eeuwse Stadsuitbreiding
geen aanvullende welstandscriteria
0107 19 de -eeuwse bebouwing
NB. De gebiedscriteria 19 de -eeuwse bebouwing komen in de plaats van de criteria van het
ruimtelijk systeem
- ritmerende (verticale) elementen (vensteropeningen, voordeuren, portieken, erkers,
balkons, topgevels, dakkapellen en hijsbalken ) blijven gehandhaafd of krijgen bij
vernieuwing tenminste een aan elkaar verwante en in de Singelgrachtzone passende
vormentaal of krijgen bij vernieuwing de oorspronkelijke karakteristiek terug
- oorspronkelijke gevelindeling bij verbouw behouden
- bestaande daklijn (vorm, kleur) handhaven
Criteria detaillering, materiaal- en kleurgebruik
- bij nieuwbouw zijn de constructie en het materiaalgebruik ondersteunend aan de
compositie. Het kleurgebruik dient terughoudend te zijn
- zowel bij nieuw- als verbouw geldt dat het gebruik van goedkoop ogende
materialen, zoals volkernbeplating en ander plaatmateriaal, kunststof kozijnen en
betonpannen niet is toegestaan
- bouwbeeldhouwkunst maakt onderdeel uit van het architectonisch ontwerp en
dient te worden behouden en indien nodig gerestaureerd. Hetzelfde geldt voor
tegeltableaus, mozaïeken, wandschilderingen, glas in lood en siersmeedwerk
stadshuis: gevels
- het gevelmateriaal bestaat uit hout, baksteen of natuursteen
- de kleur van de gevel is uitgevoerd in aard- of steenkleuren, dan wel andere
donkere gedekte kleuren
- de oorspronkelijke kleuren en materialen van het gebouw dienen herkenbaar te
blijven. Het dichtsmeren van gevels met verf, pleisterwerk of buitengevelisolatie
of het bedekken van gevels met panelen, plaatmateriaal of timmerwerk is niet
toegestaan. Een uitzondering wordt gemaakt voor het naar oud gebruik ‘oliën’
van uitsluitend het metselwerk van de gevel in een met de kozijnen en
ornamenten contrasterende kleur (zwart)
- contrasterende ornamenten bestaan uit hardsteen, houtwerk of pleisterwerk
- nieuw voegwerk moet passen bij de karakteristiek van het bestaande metselwerk
- behoud van het patina (verouderingsproces) van metsel- of natuursteenwerk
Welstandsnota stadsdeel Centrum – versie 1.7 79

stadshuis: stoepenzone
- bij vernieuwing van stoepen geldt dat ze in de oorspronkelijke materialen en
kleuren (meestal hardsteen, soms baksteen of hout, meestal gietijzeren
balustrades) worden uitgevoerd
- de souterraintrap moet uit het zelfde materiaal bestaan als de stoep naar boven.
Als er geen stoep is, dient de souterraintrap in hardsteen te worden uitgevoerd
stadshuis: daken
- nieuwe dakbedekking sluit in kleur en materiaal aan en past in het bestaande en,
indien relevant, in het omliggende daklandschap
- verglaasde kappen zijn niet gewenst. Het is niet toegestaan een geheel dakvlak
of een deel ervan in glas uit te voeren
0101 Stadshart
geen aanvullende welstandscriteria
0102 Nieuwmarktbuurt
geen aanvullende welstandscriteria
0103 Bickers-/Prinsen-/Realeneiland
- de bebouwing op de werfterreinen wordt opgetrokken in hout, ijzer e.d.
0104 Valkenburg/Rapenburg/Uilenburg
- de bebouwing op de werfterreinen wordt opgetrokken in hout, ijzer e.d.
0105 Kattenburg/Wittenburg/Oostenburg
- de bebouwing op de werfterreinen wordt opgetrokken in hout, ijzer e.d.
0106 17 de -eeuwse Stadsuitbreiding
geen aanvullende welstandscriteria
0107 19 de -eeuwse bebouwing
NB. De gebiedscriteria 19 de -eeuwse bebouwing komen in de plaats van de criteria van het
ruimtelijk systeem
- detaillering, materiaal- en kleurgebruik ondersteunen het gevelbeeld van vooral
verticale elementen die bij herhaling horizontale banden doen ontstaan
80
Welstandsnota stadsdeel Centrum – versie 1.7

7.3.12 Ringen en radialen
A Geschiedenis en ligging in de stad
In en rond de stad liggen ringen en radialen, wegen die zijn aangelegd of
geherstructureerd ten behoeve van het verkeer. Zij maken deel uit van een snel
veranderende omgeving, waar de verkeersinfrastructuur een actieve rol speelt in de
stedelijke ontwikkeling. De 32 km lange Ringweg (A10) ligt rond de stad, deels buiten
bebouwd gebied (noord), en deels dwars erdoor (west en zuid). In Amsterdam-Noord
liggen het tracé IJtunnel - Nieuwe Leeuwarderweg, in de stadsdelen Centrum, Oost-
Watergraafsmeer en Amsterdam-Zuidoost het Centraal Stationseiland en de
Gooiseweg, doorlopend in de Wibaut-as. En buiten de eigenlijke Ring ligt het deel
van de A4 tot aan de Ringvaart. Daarlangs zijn ontwikkelingen gaande, net als langs
de Gaasperdammerweg (A9), die te zien is als een tweede Ring. Aangetakt aan de
Ring ligt een aantal afslagen de stad in.
De structuur van Amsterdam is altijd bepaald door ringen en radialen. De opeenvolgende
ringen definieerden de groei van de stad, de radialen fungeerden als in- en uitvalswegen. Al in
het Algemeen Uitbreidings Plan uit 1934 was de Ringweg aangegeven. De uitbreidingswijken
zouden op die manier met elkaar worden verbonden. De weg werd aangelegd in de jaren
zestig en zeventig van de vorige eeuw. De Ring als geheel is in 1990 voltooid toen Ringweg
Noord als laatste deel gereed kwam. De Ringweg doorsnijdt een groot aantal (historische)
lijnen met als resultaat de vele ongelijkvloerse kruisingen waar de Ringweg waterlopen en
wegen naar buiten de Ring gelegen gebieden passeert.
Ringen en radialen lopen door, of grenzen aan de stadsdelen Amsterdam-Noord,
Zeeburg, Oost-Watergraafsmeer, Zuideramstel, Oud-Zuid, Slotervaart, Geuzenveld-
Slotermeer, Osdorp, Bos en Lommer, Centrum, Amsterdam-Zuidoost, Zeeburg en
Westpoort (Centrale Stad).
1202 Spoorzone Centrum
geen aanvullende beschrijving
1203 Valkenburgerstraat/IJtunnel
Nadat de Lastage binnen de stadsmuren was getrokken, ontstonden nieuwe eilanden aan de
oostelijke zijde van de stad (0104 Valkenburg/Rapenburg/Uilenburg). Deze eilanden, gelegen
binnen de 17 de -eeuwse ommuring, waren de nieuwe scheepsbouwgebieden. De structuur
ervan bleef intact tot na de Tweede Wereldoorlog. Ten behoeve van de toerit naar de IJtunnel
vanaf de Weesperstraat via het Mr. Visserplein, werd echter eind jaren zestig de bebouwing
tussen de Valkenburgerstraat en de Rapenburgerstraat gesloopt. Het onderscheid tussen de
eilanden Valkenburg en Rapenburg verdween door deze kaalslag. Na jaren braak te hebben
gelegen, is in de jaren negentig ter plaatse een geheel nieuwe structuur aangelegd,
bouwblokken in hoge dichtheid met open, groene binnenterreinen.
B Kenmerken van het ruimtelijk systeem
Stedenbouwkundige structuur
De stedenbouwkundige structuur van Ringen en radialen bestaat uit belangrijke
stedelijke infrastructuur, met daarlangs soms grootschalige bebouwing. Dit soort
verkeersaders zijn aangelegd om verkeer snel door of langs de stad te leiden. Als
gevolg daarvan is óf in de loop der tijd erlangs bebouwing verschenen óf heeft de
bebouwing een letterlijke verhoging doorgemaakt, gepaard gaande met vergroting
van de grandeur van de straat. De bebouwing wijkt in maat, schaal en ambitie dus
duidelijk af van de erachter gelegen gebieden.
Welstandsnota stadsdeel Centrum – versie 1.7 81

In het westelijk en het zuidelijk deel van de stad is de bebouwing de Ringweg dicht
genaderd; nieuwbouw wordt op de Ring georiënteerd (zichtlocaties) of is er zelfs
overheen gebouwd. In het noorden vormt de Ring een scherpe grens met het
landelijk gebied. Aan de buitenkant liggen hier agrarisch gebied, volkstuinen en
sportvelden, aan de binnenkant voornamelijk woonwijken. In dit soort minder dicht
bebouwde gebieden, beschermen geluidsschermen de omgeving tegen de
geluidsoverlast.
Ook spoorlijnen vallen onder Ringen en radialen. In het stedelijk gebied is het spoor
altijd op een dijklichaam gelegd. Waar de woonbebouwing en het spoor elkaar dicht
zijn genaderd, zijn vaak geluidsschermen aangebracht.
1202 Spoorzone Centrum
geen aanvullende beschrijving
1203 Valkenburgerstraat/IJtunnel
geen aanvullende beschrijving
Bouwwerk op zichzelf
Ordening en oriëntatie langs Ringen en radialen vindt plaats op een aantal niveaus
tegelijk: op het niveau van de stad als geheel, waarbij herkenningspunten van groot
belang zijn, op het niveau van die delen van de stad waar de weg doorheen loopt en
op het niveau van de straatruimte en de wanden langs de verkeersader zelf. De
vormgeving van de bebouwing langs Ringen en radialen zou dus met deze
verschillende niveaus rekening moeten houden. Bovendien vereist het vormgeven
van bebouwing langs Ringen en radialen extra zorg, omdat het belang van de
aanliggende bebouwing toeneemt. Dit bijzondere belang zou ook in de ontwerpen tot
uitdrukking moeten worden gebracht.
De Ring zelf ligt in noord, oost, zuid en een deel van west op een verhoogd
dijklichaam, waardoor er veel viaducten en bruggen zijn. De rest van Ringweg West
ligt gelijkvloers, kruisende wegen gaan veelal door middel van bruggen over de Ring
heen. Hier staat ook het eerste kantoor(gebouw) over de Ring. Langs het grootste
deel van de Ringweg staan geen geluidsschermen; verreweg de meeste schermen
staan in Amsterdam-Noord.
Bijzondere aandacht is nodig voor de aansluiting van het scherm op kunstwerken en voor de
'achterkant' van het scherm waar omwonenden op uitkijken. Geluidsschermen worden
gemiddeld iedere vijf jaar vervangen; zij vallen deels onder Rijkswaterstaat en in bepaalde
gevallen onder het stadsdeel.
1202 Spoorzone Centrum
geen aanvullende beschrijving
1203 Valkenburgerstraat/IJtunnel
De bebouwing betreft woningbouw (hoogbouw) onder platte daken met bedrijfsruimte in de
plint. De kop van de strook, de Filmacademie aan het Mr. Visserplein is een uniforme
bebouwingswand, die optisch de functie van pleinwand vervult.
Detaillering, materiaal- en kleurgebruik
Detaillering, materiaal- en kleurgebruik van de bebouwing langs Ringen en radialen
zijn uitermate divers. Wel is duidelijk dat detaillering, materiaal- en kleurgebruik
moeten passen bij de positie die het gebouw inneemt in de stedenbouwkundige
structuur als geheel; het gebouw moet kunnen werken op zowel grote als kleine
schaal.
82
Welstandsnota stadsdeel Centrum – versie 1.7

De geluidsschermen in Amsterdam-Noord zijn aan elkaar verwant qua vormgeving.
Bij de kruising met waterlopen zijn ze transparant uitgevoerd, zodat de weggebruiker
zich kan oriënteren.
1202 Spoorzone Centrum
geen aanvullende beschrijving
1203 Valkenburgerstraat/IJtunnel
De woningbouw wordt gekenmerkt door (diverse soorten) baksteen, de bedrijfsruimtes en de
Filmacademie aan het Mr. Visserplein door grote (niet transparante) glasoppervlaktes.
C Waardering, dynamiek en beleid
Ringen en radialen worden steeds meer opgenomen in het stedelijk weefsel, de
stedelijke bebouwing groeit er naar toe. Als gevolg daarvan worden langs de grotere
verkeerswegen steeds meer geluidsschermen aangebracht.
1202 Spoorzone Centrum
geen aanvullende beschrijving
1203 Valkenburgerstraat/IJtunnel
geen aanvullende beschrijving
D Welstandscriteria
Welstandscriteria relatie met de omgeving
- de schaal en vormgeving van de bebouwing langs Ringen en radialen sluiten aan
bij de positie ervan binnen de stedenbouwkundige structuur
- gebouwen langs Ringen en radialen blijven, ook bij hoge snelheid, herkenbaar
door het toepassen van heldere, eenduidige volumes
- kleinere knooppunten beschouwen als behorend bij het maaiveld en laten
aansluiten op de omgeving
- kruisingen met water of wegen duidelijk herkenbaar houden/maken
- aandacht voor uitzichten en doorzichten vanaf bewoners- en gebruikerszijde
1202 Spoorzone Centrum
geen aanvullende welstandscriteria
1203 Valkenburgerstraat/IJtunnel
geen aanvullende welstandscriteria
Welstandscriteria bouwwerk op zichzelf
- het bijzondere belang van de bebouwing langs Ringen en radialen dient in het
ontwerp tot uitdrukking te worden gebracht
- vormgeving van de bebouwing moet werken zowel voor snelverkeer (vanaf Ring
of radiaal) als voor langzaam verkeer (vanuit het omliggend gebied)
- knooppunten onderling verschillend behandelen ten behoeve van de
herkenbaarheid
- geluidsschermen in vormgeving zoveel mogelijk op elkaar aanpassen, binnen het
uitgangspunt eenheid in verscheidenheid
Welstandsnota stadsdeel Centrum – versie 1.7 83

- geluidsschermen naar de weg vormgeven gericht op snelheid, naar het
achterliggend gebied meer gedetailleerd vormgeven
- geluidsschermen op viaduct of brug transparant uitvoeren
- onderdoorgangen breed maken om 'tunneleffect' te vermijden
1202 Spoorzone Centrum
geen aanvullende welstandscriteria
1203 Valkenburgerstraat/IJtunnel
geen aanvullende welstandscriteria
Welstandscriteria detaillering, materiaal- en kleurgebruik
- detaillering, materiaal- en kleurgebruik passen bij de positie van het gebouw
binnen de stedenbouwkundige structuur, zowel op grote als op kleine schaal
- geluidsschermen zodanig maken dat het zicht op de stad en het landschap
optimaal blijft vanaf weg of spoor
- graffitivrije materialen toepassen
- onderdoorgangen zorgvuldig (en duurzaam) detailleren, materialiseren en lichtere
kleuren gebruiken
1202 Spoorzone Centrum
geen aanvullende welstandscriteria
1203 Valkenburgerstraat/IJtunnel
geen aanvullende welstandscriteria
84
Welstandsnota stadsdeel Centrum – versie 1.7

7.3.16 Transformatiegebieden
A Geschiedenis en ligging in de stad
Als gevolg van de groei van Amsterdam worden gebieden verstedelijkt die tot nu toe
aan de rand van de stad lagen of bij het buitengebied behoorden. Een voorbeeld is
IJburg, de nieuwe woonwijk in ontwikkeling in het IJmeer.
Andere gebieden hadden al wel stedelijke functies, maar ‘verschieten van kleur’ als
gevolg van de ruimtedruk: er vindt functiewijziging plaats. Een derde mogelijkheid is
ingrijpende herstructurering van bestaande inmiddels extensief gebruikte
(bedrijfs)terreinen. Deze krijgen een intensieve menging van wonen, werken en
andere functies. Tenslotte kan het gaan om herstructurering, uitbreiding en aanleg
van grootschalige infrastructuur. Deze gebieden behoren tot het ruimtelijk systeem
Transformatiegebieden.
Het ruimtelijk systeem is onder te verdelen in Grootstedelijke Transformatiegebieden
en Stadsdeel Transformatiegebieden. Het verschil is niet zozeer stedenbouwkundig
van aard, maar betreft een formeel onderscheid in de bouwvergunningverlening.
In een aantal gebieden verleent de Centrale Stad de bouwvergunning en stelt gedurende de
ontwikkelingsfase de welstandscriteria daarmee in verband vast, in de overige is het
betreffende stadsdeel daarvoor verantwoordelijk. Deze situatie verschilt dus van die in de
overige ruimtelijke systemen waar het vaststellen van welstandscriteria altijd de bevoegdheid
van het stadsdeelbestuur is.
De welstandscriteria die voor transformatiegebieden worden ontwikkeld, hebben in principe
een tijdelijk karakter. Zolang de ontwikkeling duurt worden specifieke ontwerpcriteria gebruikt.
Bij het formuleren van deze ontwerpcriteria dient het vastgestelde stedenbouwkundig
programma als kader. Is de ontwikkelingsfase afgerond, dan kunnen - nu altijd door het
stadsdeel - reguliere welstandscriteria gericht op het beheer van het gebied worden
vastgesteld. De feitelijk gerealiseerde architectuur en stedenbouw vormen dan de context
voor de ‘nieuwe’ criteria. Het gebied zal dan binnen het ruimtelijk systeem komen te vallen
waar de context duidelijk bij aansluit, bijvoorbeeld Verstedelijkt havengebied.
Transformatiegebieden komen voor in de stadsdelen Amsterdam-Noord, Westerpark,
Oud-West, Oost-Watergraafsmeer, Amsterdam-Zuidoost, Zeeburg, Slotervaart,
Osdorp, Zuideramstel, Geuzenveld-Slotermeer en Westpoort.
NB. In dit stadium van de Schoonheid van Amsterdam Digitaal worden de
transformatiegebieden nog niet afzonderlijk beschreven. Al deze gebieden bevinden
zich immers in een stadium tussen ontwerp en realisatie. Wel kunnen de Centrale
Stad en de stadsdelen het beleid voor de betreffende gebieden opnemen in de
stadsdeel-specifieke paragrafen. Daarnaast worden per transformatiegebied de
vastgestelde plannen genoemd en aan de welstandsnota gekoppeld (in pdf-formaat).
1604 Noord/Zuidlijn Centrum
geen aanvullende beschrijving; zie vastgesteld plan
1620 Westerdokseiland
Het Westerdokseiland is, als kleinste eiland van de tussen 1872 en 1877 aangelegde eilanden
in de open havenkom, pas laat tot ontwikkeling gekomen. De latere vergroting bood meer
ruimte aan ontwikkeling, maar betekende tegelijkertijd een inkrimping van het Westerdok, dat
haar oude functie verloor. Met het vertrek van de havengebonden activiteiten ontstond rond
1990 ook hier ruimte voor woningbouw, als uitvloeisel van de gemeentelijke herontwikkeling
van de zuidelijke IJ-oevers.
Welstandsnota stadsdeel Centrum – versie 1.7 85

1621 Centraal Stationseiland en spoorlijn
Ter hoogte van de oude stad veranderde tegen het eind van de 19 de eeuw de situatie sterk.
Tussen 1872 en 1877 werden vier (schier)eilanden in het open havenfront aangelegd. Drie
daarvan vormden samen de verbindende schakels tussen de spoorlijnen naar het oosten en
die naar het westen. Het in 1889 gebouwde Centraal Station, dat de beide lijnen met elkaar
verbond, betekende de bekroning van deze landwinningsoperatie. De overige bebouwing op
het eiland is van meer recente datum. Het vierde eiland (1620 Westerdokseiland), feitelijk een
verbreding van de dijk die het westelijk dok afsloot, zou pas later een rol gaan spelen in de
stedelijke infrastructuur. De spoordijk en de nieuw aangelegde eilanden betekenden het einde
van het beroemde panorama vanaf het IJ over de stad en de haven. De haven zelf zou zich
meer en meer naar buiten verplaatsen, vanaf de Oostelijke eilanden en Noord naar het
nieuwe Westelijk Havengebied. Wel bleven de beide oude dokken (Ooster- en Westerdok) –
aanzienlijk in grootte afgenomen - in verbinding staan met het IJ.
1622 Oosterdokseiland
Het Oosterdokseiland, dat het water van het Oosterdok scheidt van het IJ, vormt vanaf het
einde van de 19 de eeuw een verbindende schakel tussen de oostelijke en de westelijke
spoorlijnen. Tot 1889 lag op dit eiland een kopstation (hulpstation) voor de oostelijke
spoorweg (van en naar Utrecht). Met de aanleg van het Centraal Station werd het
Oosterdokseiland opgenomen in het grotere spoorwegnet. Het eiland werd voornamelijk
bestemd voor de treinsporen, met alleen aan de noordzijde ruimte voor bebouwing
(voornamelijk gerelateerd aan handel). In de wederopbouwperiode na 1945 ontstond ook
bebouwing aan de zuidzijde (Hoofdpostkantoor). Met de gedeeltelijke sloop van dit bouwwerk
kwam ruimte voor nieuwe, grootschalige ontwikkelingen, als onderdeel van de herontwikkeling
van de zuidelijke IJ-oevers, rond 1990 in gang gezet door de gemeente.
1623 Kattenburg westelijk deel/Dijksgracht
geen aanvullende beschrijving; zie vastgesteld plan
1624 IJ (Centrum)
Aan het eind van de 12 de eeuw werd een groot deel van het veengebied tussen Durgerdam en
Diemen door de steeds sterker wordende Zuiderzee weggeslagen. Het IJ, op dat ogenblik een
veenriviertje, groeide uit tot een brede inham. De prille nederzetting Amsterdam kreeg
hierdoor toegang tot groot open water en de havenactiviteien konden een hoge vlucht nemen.
Geleidelijk werden dijken aangelegd, kreken en rivieren afgedamd en ontstonden of groeiden
langs het IJ en de kusten van de Zuiderzee verschillende andere nederzettingen.
In de 18 de eeuw echter verzandde de oostelijke toegang tot het IJ sterk. De steeds groter
wordende zeeschepen konden Amsterdam niet meer bereiken en de haven raakte in verval.
Tussen 1829 en 1824 werd het Noordhollandsch Kanaal aangelegd tussen Amsterdam-Noord
en Den Helder. Toen dit kanaal niet meer voldeed werd een uitweg gevonden door het
Noordzeekanaal te graven, dat in 1876 werd geopend. Amsterdam richtte daarmee de blik
naar het westen en keerde zich af van de Zuiderzee.
B Kenmerken van het ruimtelijk systeem
Stedenbouwkundige structuur
Het ruimtelijk systeem Transformatiegebieden bestaat uit zeer verschillende
gebieden. Toch zijn er enkele gemeenschappelijke kenmerken. In de eerste plaats
gaat het in de huidige situatie om sterk veranderende gebieden; het eindbeeld zoals
in de planvorming geformuleerd, is nog (lang) niet bereikt. De gemeenschappelijke
transformatieopgave is intensivering en menging van stedenbouwkundige functies.
In het stedenbouwkundig plan is veel aandacht voor de ontsluiting van de terreinen;
in verband met de nieuwe functies is van grotere openbaarheid sprake. Een opgave
die de stedenbouwkundige structuur in een aantal gebieden sterk beïnvloedt is de
omgang met het bestaande landschap en eventueel cultuurhistorisch waardevolle
bebouwing.
86
Welstandsnota stadsdeel Centrum – versie 1.7

De grootstedelijke transformatiegebieden kunnen nader worden onderverdeeld naar
het accent in de transformatieopgave.
Onder het grootstedelijk transformatiegebied vallen een deel van de IJ-oever (gaat deel
uitmaken van het stedelijk kerngebied Amsterdam Centrum), de Zuidas en het Centrumgebied
Zuidoost, Riekerpolder, Amsterdam Science Park, OverAmstel, Amstel III ten noorden van
stadion, Omgeving station Bullewijk en het AMC terrein. IJburg tenslotte, staat op zichzelf als
grootschalig ‘eilandenrijk’ met wonen, werken en recreëren omgeven door water. Het al
voltooide deel van IJburg valt onder Woongebieden van na 1985.
1604 Noord/Zuidlijn Centrum
geen aanvullende beschrijving; zie vastgesteld plan
1620 Westerdokseiland
Het Westerdokseiland wordt gekenmerkt door grootschalige bebouwing, binnen een geheel
nieuwe structuur, met als nieuwe functie wonen. Dit sluit aan op de woonfunctie van de oude
westelijke stadseilanden (0103 Bickers-/Prinsen-/Realeneiland), in de 17 de eeuw de
havengebieden van de stad. Wonen en werken worden op het Westerdokseiland sterk
gemengd met een milieu van wonen aan binnenhoven, zogenaamde cours. Aan de
buitenzijde is aan het water sprake van een (groot)stedelijke bebouwingswand, die de relatie
tussen het Westerdok en het IJ heeft verbroken. Aan de zijde van de Westerdoksdijk, waar de
relatie met het IJ nog aanwezig is, is enige bebouwing gehandhaafd die herinnert aan de
verdwenen functie van het gebied. Het relatief kleine Westerdok, maar ook de IJ-zijde van het
eiland, worden ingenomen door ligplaatsen voor woonschepen en binnenvaartschepen. Het
Stenenhoofd blijft een grotendeels onbebouwde pier die in het IJ steekt
1621 Centraal Stationseiland en spoorlijn
Het Centraal Stationseiland wordt geheel ingenomen door het Centraal Station en de
spoorbundel. Alleen het westelijke (schier)eiland laat aan de noordzijde van de sporen ruimte,
voornamelijk ingenomen door grootschalige laat 20 ste -eeuwse kantoorgebouwen. De
waterkant van het eiland wordt gekenmerkt door pieren, onder andere voor de veerverbinding
over het IJ naar Amsterdam-Noord. Tussen de pieren en het stationsgebouw loopt een oost -
westroute voor snel- en langzaam verkeer. Hiermee is het stationseiland een verkeersknoop
met vertakkingen naar alle windrichtingen. Aan de voorzijde van het stationsgebouw is de
ruimte (oorspronkelijk aangeplempt in het Open Havenfront) benut voor het stationsplein. Het
water tussen het plein en de oude stad is de laatste herinnering aan de locatie waar de Amstel
in het IJ uitmondde.
1622 Oosterdokseiland
Het Oosterdokseiland vormt in stedenbouwkundige zin een ‘stadseiland’ dat ruimte biedt aan
functies als de Openbare Bibliotheek en het Conservatorium. Deze functies worden
geconcentreerd in nieuwe bouwwerken, binnen een geheel nieuwe structuur, waarbij de hoge
bebouwingsdichtheid een belangrijk (groot)stedelijk kenmerk is. De karakteristieke bebouwing
aan de De Ruijterkade wordt behouden en geïntensiveerd. De enigszins van de andere
haveneilanden afwijkende identiteit en de vorm van het Oosterdokseiland wordt benadrukt
door een compacte bebouwing en door een specifiek antwoord op de schaal van de
historische binnenstad en die van de ruimte van het IJ.
1623 Kattenburg westelijk deel/Dijksgracht
geen aanvullende beschrijving; zie vastgesteld plan
1624 IJ (Centrum)
geen aanvullende beschrijving; zie vastgesteld plan
Bouwwerk op zichzelf
De bebouwing in de transformatiegebieden is/wordt zeer divers: woonbebouwing,
bedrijfsbebouwing, horeca, winkels, kantoren enz. Daarbij gaat het om projecten die
zowel stedenbouwkundig als architectonisch een duidelijk ontwerpstempel hebben.
Welstandsnota stadsdeel Centrum – versie 1.7 87

De ambitie ligt hoog: de gebieden spelen een rol voor de gehele stad en de
ruimtelijke kwaliteit moet daarop aansluiten. Kernbegrippen zijn: duurzaamheid,
flexibiliteit, bereikbaarheid en functiemenging.
1604 Noord/Zuidlijn Centrum
geen aanvullende beschrijving; zie vastgesteld plan
1620 Westerdokseiland
De bebouwing op het Westerdokseiland bestaat uit hoogbouw (koop- en huurwoningen) in
een hoge dichtheid. De ontworpen binnenterreinen (cours) maken deel uit van de particuliere
ruimte. Per blok is binnen de stedenbouwkundige opzet voor een andere architectuur
gekozen.
Aan de andere zijde van de Westerdoksdijk staat het karakteristieke, transparante gebouw
van architect F. J. E. Dekeukeleire, een monumentaal gebouw uit de jaren vijftig van de 20 ste
eeuw, gebouwd voor het sleepbotenbedrijf Goedkoop.
1621 Centraal Stationseiland en spoorlijn
Het station, een rijksmonument, is begin 20 ste eeuw uitgebreid met een zelfstandig bijgebouw
aan de oostelijke zijde. De voorzijde, naar de stad toe gekeerd, is de representatieve zijde en
architectonisch uitgewerkt. Aan de achterzijde – aan het IJ – wordt het beeld bepaald door de
ingenieurskunst van de perronoverkapping. De bebouwing tegen de spoorbundel aan de
achterzijde is relatief grootschalig en divers van karakter. De (spaarzame) bebouwing bij de
pieren is kleinschalig en eveneens divers van karakter, een aantal daarvan is monument.
1622 Oosterdokseiland
De ontwikkelingen aan de IJ-oevers hebben tot een flinke schaalvergroting in de bebouwing
geleid. De bebouwing op het Oosterdokseiland ten zuiden van het spoor bestaat uit
aaneengesloten hoogbouw, met een uitgesproken architectuur.
De afzonderlijke bouwwerken zijn divers van uitstraling, maar ongeveer even hoog, plat
gedekt en binnen eenzelfde periode tot stand gekomen. Een opvallende bouwwerk is het
resterende deel van het hoofdpostkantoor. In de nieuwbouwstrook is onder andere de
Openbare Bibliotheek gerealiseerd.
1623 Kattenburg westelijk deel/Dijksgracht
geen aanvullende beschrijving; zie vastgesteld plan
1624 IJ (Centrum)
geen aanvullende beschrijving; zie vastgesteld plan
Detaillering, materiaal- en kleurgebruik
Ook bij dit aspect is sprake van grote diversiteit, mede afhankelijk van de functie die
een gebied krijgt (bv. wonen of werken). Gezien de hoge ambitie mag met name voor
de meest openbare gebieden (wonen, winkelen, uitgaan, grote infrastructuur) een
hoge kwaliteit verwacht worden.
1604 Noord/Zuidlijn Centrum
geen aanvullende beschrijving; zie vastgesteld plan
1620 Westerdokseiland
geen aanvullende beschrijving; zie vastgesteld plan
1621 Centraal Stationseiland en spoorlijn
Bij het stationsgebouw zijn het materiaal en de detaillering consequent: fijnzinnig en rijk aan
de voorzijde en ‘eerlijk’ en weinig gecompliceerd aan de achterzijde. De moderne
kantoorgebouwen worden gekenmerkt door grote glasoppervlaktes.
88
Welstandsnota stadsdeel Centrum – versie 1.7

1622 Oosterdokseiland
geen aanvullende beschrijving; zie vastgesteld plan
1623 Kattenburg westelijk deel/Dijksgracht
geen aanvullende beschrijving; zie vastgesteld plan
1624 IJ (Centrum)
geen aanvullende beschrijving; zie vastgesteld plan
C Waardering, dynamiek en beleid
Stuk voor stuk gaat het bij de transformatiegebieden om delen van de stad die
ingrijpend veranderen qua functie, karakter en aanzien. De dynamiek is er hoog.
Voor elk gebied geldt een gefaseerde planvorming, gericht op het bereiken van een
nieuwe situatie: veelal intensivering en een menging van functies.
1604 Noord/Zuidlijn Centrum
geen aanvullende beschrijving; zie vastgesteld plan
1620 Westerdokseiland
Het grootstedelijk project Zuidelijke IJ-oever omvat ook het Westerdokseiland, nu nog in
ontwikkeling. Na voltooiing valt het gebied volledig onder stadsdeel Centrum.
1621 Centraal Stationseiland en spoorlijn
Het Centraal Stationseiland wordt momenteel geheel vernieuwd in de (openbare) ruimten aan
de voor- en achterzijde van het stationsgebouw. Grotendeels onder het maaiveld is de
Noord/Zuidlijn in aanleg. Het grootstedelijk project Zuidelijke IJ-oever omvat ook het Centraal
Stationseiland. Na voltooiing valt het gebied volledig onder stadsdeel Centrum.
1622 Oosterdokseiland
Het grootstedelijk project Zuidelijke IJ-oever omvat ook het Oosterdokseiland, nu nog in
ontwikkeling. Na voltooiing valt het gebied volledig onder stadsdeel Centrum.
1623 Kattenburg westelijk deel/Dijksgracht
geen aanvullende beschrijving; zie vastgesteld plan
1624 IJ (Centrum)
geen aanvullende beschrijving; zie vastgesteld plan
D Welstandscriteria
Voor de grootstedelijke gebieden en projecten gelden altijd de zogenaamde
algemene welstandscriteria (compleet beschreven in 5.2). Deze functioneren
daarmee hier als de welstandscriteria bij het ruimtelijk systeem. Aanvullend worden
per gebied nadere welstandscriteria geformuleerd. Vaak is voor het gebied een
stedenbouwkundig plan opgesteld. Soms ook, op basis daarvan, een
beeldkwaliteitplan, inclusief welstandscriteria. De vastgestelde plannen worden in de
stadsdeelnota’s genoemd en aan de welstandsnota gekoppeld (in pdf-formaat).
Welstandsnota stadsdeel Centrum – versie 1.7 89

Welstandscriteria relatie met de omgeving
- het bouwwerk heeft een relatie met zijn omgeving; het levert een bijdrage aan de
kwaliteit van de openbare ruimte
1604 Noord/Zuidlijn Centrum
geen aanvullende welstandscriteria; zie vastgesteld plan
1620 Westerdokseiland
- bouwinitiatieven houden de afwisseling tussen doorzicht naar het water en gesloten
wandvorming in stand
1621 Centraal Stationseiland en spoorlijn
geen aanvullende welstandscriteria; zie vastgesteld plan
1622 Oosterdokseiland
- de enigszins van de andere haveneilanden afwijkende identiteit en de vorm van het
Oosterdokseiland worden benadrukt door een compacte bebouwing
1623 Kattenburg westelijk deel/Dijksgracht
geen aanvullende welstandscriteria; zie vastgesteld plan
1624 IJ (Centrum)
geen aanvullende welstandscriteria; zie vastgesteld plan
Welstandscriteria bouwwerk op zichzelf
- er is een betekenisvolle samenhang tussen de architectonische vorm, de te
vervullen functies en de constructieve samenstelling van een bouwwerk
- er is in de vormgeving sprake van een evenwicht tussen helderheid en
complexiteit; er is sprake van structuur in het beeld, zonder dat de
aantrekkingskracht door simpelheid verloren is gegaan
- in het ontwerp is zorgvuldig omgegaan met associaties die bepaalde vormen
oproepen in de sociaal-culturele context
- in het bouwwerk zijn beheerst architectonische middelen ingezet (maten en
verhoudingen van ruimten, volumina en vlakverdelingen)
1604 Noord/Zuidlijn Centrum
geen aanvullende welstandscriteria; zie vastgesteld plan
1620 Westerdokseiland
- de bij havengebieden behorende grote schaal wordt versterkt door de samenhang in
grotere architectuureenheden
- de onderpui wordt ontworpen met het oog op de overgang van gebouw naar openbare
ruimte
1621 Centraal Stationseiland en spoorlijn
geen aanvullende welstandscriteria; zie vastgesteld plan
1622 Oosterdokseiland
- de bij havengebieden behorende grote schaal wordt versterkt door de samenhang in
grotere architectuureenheden
- de onderpui wordt ontworpen met het oog op de overgang van gebouw naar openbare
ruimte
90
Welstandsnota stadsdeel Centrum – versie 1.7

1623 Kattenburg westelijk deel/Dijksgracht
geen aanvullende welstandscriteria; zie vastgesteld plan
1624 IJ (Centrum)
geen aanvullende welstandscriteria; zie vastgesteld plan
Welstandscriteria detaillering, materiaal- en kleurgebruik
- het gebruik van materiaal, textuur, kleur en licht volgt uit het ontwerp
1604 Noord-Zuidlijn Centrum
geen aanvullende welstandscriteria; zie vastgesteld plan
1620 Westerdokseiland
- de samenhang tussen bebouwing en openbare ruimte (stenen kaden, water), die in relatie
tot elkaar ontworpen zijn met grote aandacht voor materiaalgebruik en kleur, blijft in stand
1621 Centraal Stationseiland en spoorlijn
geen aanvullende welstandscriteria; zie vastgesteld plan
1622 Oosterdokseiland
- de samenhang tussen bebouwing en openbare ruimte (stenen kaden, water), die in relatie
tot elkaar ontworpen zijn met grote aandacht voor materiaalgebruik en kleur, blijft in stand
1623 Kattenburg westelijk deel/Dijksgracht
geen aanvullende welstandscriteria; zie vastgesteld plan
1624 IJ (Centrum)
geen aanvullende welstandscriteria; zie vastgesteld plan
Welstandsnota stadsdeel Centrum – versie 1.7 91

8. Objectgerichte welstandscriteria
8.1 Objecten
In dit hoofdstuk komen de welstandscriteria voor objecten aan de orde. Objecten zijn
alle zelfstandige panden en bouwwerken.
92
Objectgerichte welstandscriteria hebben betrekking op een specifiek bouwwerk, een specifiek
pand of een specifieke ingreep. Ze zijn niet gebiedsgericht maar pandgericht.
De meeste objecten zijn gerelateerd aan hun context (het pand in zijn omgeving) en
kunnen worden beoordeeld op basis van de gebiedsgerichte welstandscriteria.
In sommige ruimtelijke systemen zijn de gebiedsgerichte criteria echter niet
voldoende voor een goede welstandsbeoordeling en is een aanvulling op
objectniveau nodig. Daarom zijn in paragraaf 8.2 objectcriteria voor ruimtelijke
systemen opgenomen.
De objectgerichte welstandscriteria kunnen ofwel zelfstandig ofwel in combinatie met
de gebiedsgerichte welstandscriteria worden gebruikt.
Welstandsnota stadsdeel Centrum – versie 1.7

8.9 Objectcriteria voor woonboten
8.9.1 Objectcriteria voor woonboten
De aanwezigheid van woonboten in de grachten bepaalt mede het beeld van de
grachten. Woonboten vallen niet onder de Woningwet. In de Verordening op de
haven en het binnenwater is aan het dagelijks bestuur van de stadsdelen de
bevoegdheid gegeven om nadere regels te stellen voor het verbouwen en vervangen
van woonboten en bedrijfsvaartuigen.
Stadsdeel Centrum heeft daartoe de beleidsnota ‘Welstand op het water’ opgesteld
(bijlage 1). Deze nota bevat welstandscriteria voor woonboten, stilliggende
bedrijfsvaartuigen en steigers en andere bijbehorende objecten.
De nota ‘Welstand op het water’ wordt na bestuurlijke vaststelling geacht integraal
deel uit te maken van deze welstandsnota.
Welstandsnota stadsdeel Centrum – versie 1.7 93

8.11 Objectcriteria voor winkel- of bedrijfspuien
Algemeen
- het veranderen van de onderpui is geen op zichzelf staande ontwerpopgave; er
dient een relatie met het bovenliggende gevelvlak te worden gezocht;
omlijstingen, kroonlijsten, penanten en tussenkolommen in de pui dienen te
worden gehandhaafd
- een borstwering is in winkelpuien verplicht: volledig glazen puien of (grotendeels)
te openen puien zijn niet toegestaan
- het blinderen van ramen (hiermee wordt bedoeld het van binnenuit dichtzetten
van ramen) is niet toegestaan
Geldautomaten
- plaatsing van een of meerdere geldautomaten mag niet leiden tot een gesloten
plint over een geheel perceel of een groot deel ervan
- de breedte van een geldautomaat moet minimaal zijn en mag maximaal een
kwart van de breedte van de gevel in beslag nemen over een maximum breedte
van acht meter, mits de rest van de gevel geen gesloten functie bevat
- geldautomaten zijn niet toegestaan in percelen smaller dan vijf meter
- plaatsing van een of meer geldautomaten mag niet leiden tot het onbruikbaar
worden van de onderste bouwlaag ten behoeve van winkels of andere
publieksfuncties
- een winkelpui of andere publieksfunctie mag niet worden vervangen door
uitsluitend een of meer geldautomaten
- geldautomaten zijn niet toegestaan op minder dan tien meter afstand van hoeken
van straten, stegen of grachten
Luifels
- het materiaal- en kleurgebruik van de luifel worden afgestemd op de gevel; het
gebruik van kunststof is niet toegestaan
- de luifel mag de karakteristiek van het pand niet verstoren
- de luifel wordt slank vormgegeven
- door plaatsing van de luifel mag de samenhang van de onderpui met de hoger
gelegen bouwlagen niet verloren gaan
94
Welstandsnota stadsdeel Centrum – versie 1.7

8.12 Objectcriteria voor reclame-uitingen
De aanwezigheid van gevelreclames bepaalt mede het aanzien van de stad.
Voor het aanbrengen van een gevelreclame moet ontheffing worden gevraagd van
de A.P.V. Het dagelijks bestuur van de stadsdelen heeft de bevoegdheid om hierbij
nadere regels te stellen, onder andere met betrekking tot de welstand van
gevelreclames.
Indien voor het aanbrengen van gevelreclame bouwwerkzaamheden moeten worden
verricht dient daarvoor een bouwvergunning aangevraagd te worden. In dat geval
valt de gevelreclame onder de bepalingen van de Woningwet.
Stadsdeel Centrum heeft ‘Beleidsregels gevelreclame’ opgesteld (bijlage 2).
De nota ‘Beleidsregels gevelreclame’ wordt na bestuurlijke vaststelling geacht
integraal deel uit te maken van deze welstandsnota.
Daarnaast is er een apart gevelreclamebeleid ontwikkeld voor die gebieden van de
zuidelijke IJ-oevers die op termijn bij stadsdeel Centrum zullen worden ingedeeld
maar nu nog onder het grootstedelijk project IJ-oevers vallen (bijlage 3). Dit beleid
maakt integraal deel uit van deze welstandsnota.
Welstandsnota stadsdeel Centrum – versie 1.7 95

8.15 Objectcriteria voor dakopbouwen, dakterrassen en dakhekwerken
8.15.1 Omschrijving en uitgangspunten
In de binnenstad komen allerlei kapvormen voor; vaak ook combinaties van kap en
kroonlijst. Vanouds had de kap twee dakschilden, belegd met pannen; in de
achttiende en negentiende eeuw werden nieuwe vormen met gebroken dakschilden,
zoals het mansardedak, geïntroduceerd. Hiermee kon de kapverdieping minder
schuine wanden krijgen en dus beter voor bewoning geschikt gemaakt worden.
Doordat het dakvlak onder een scherpere hoek staat, zijn pannen minder geschikt
voor dit soort daken. Vaak werden ze daarom bedekt met leien, zink of mastiek.
Sinds de negentiende eeuw komen ook platte daken voor.
Het historisch daklandschap is van groot belang voor de binnenstad. De meeste
percelen zijn smal en diep; de nok van het dak ligt over het algemeen haaks op de
straat. Op een aantal plaatsen ligt de perceelstructuur schuin ten opzichte van de
straat of gracht, waardoor grote delen van de kap zichtbaar zijn vanuit de openbare
ruimte. Hier dient extra aandacht te zijn voor kapvorm en ontwerp.
Daktuinen (waaronder ook intensieve groene daken worden begrepen) en
dakterrassen worden aangelegd om in de dichtbevolkte binnenstad privé
buitenruimte te creëren. Soms op het platte dak, soms binnen het daklandschap.
Wanneer het gaat om gebouwde ingrepen als opbouwen en hekwerken, maar ook
om het uitbreken van de bestaande kap gelden in het beschermde stadsgezicht
strikte welstandscriteria.
De zogenoemde extensieve groene daken zijn daken waarvan de dakbedekking
bestaat uit een vegetatiepakket bestaande uit laagblijvende planten, mossen en
kruiden. Zij hebben geen gebruiksfunctie en zijn alleen voor onderhoud toegankelijk.
Intensieve groene daken (met hogere begroeiing en een zwaardere belasting)
hebben vaak een gebruiksfunctie en zijn vergelijkbaar met tuinen op de grond.
8.15.2 Welstandscriteria
Dakterrassen en daktuinen
- vanwege de verstoring van de relatie privé/openbaar en de aantasting van het
daklandschap zijn dakterrassen en daktuinen uitsluitend toegestaan op de
hoofdbebouwing op de achterste helft, waarbij een kap niet mag worden
aangetast; bovendien zijn dakterrassen en daktuinen toegestaan op een
uitbouw aan de achterzijde van de hoofdbebouwing
- indien de toegang tot een dakterras of daktuin vanuit de eronder gelegen
verdieping wordt gerealiseerd, dient dit door middel van een scheepsluik te
gebeuren
- hekken mogen niet zichtbaar zijn vanaf de openbare ruimte en moeten worden
uitgevoerd in terughoudende, gedekte kleuren; uitsluitend ranke spijlhekken met
een open constructie zijn toegestaan; de afstand bedraagt minimaal 1,50 meter
tot aan de dakrand; op een uitbouw aan de achterzijde geldt deze laatste
welstandsbepaling niet
- pergola’s en dergelijke vaste objecten zijn niet toegestaan
- extensieve groene daken zijn toegestaan op platte daken (daken met een
hellingshoek ten opzichte van de horizontaal van kleiner of gelijk aan 3 graden)
96
Welstandsnota stadsdeel Centrum – versie 1.7

- extensieve groene daken zijn toegestaan op schuine daken, niet zijnde
pannendaken, mits niet zichtbaar vanaf de openbare ruimte,
- extensieve groene daken op een rijks- of gemeentelijk monument zijn alleen
toegestaan als de architectuurhistorische of monumentale waarden niet worden
aangetast (een monumentenvergunning is vereist)
- voor intensieve groene daken gelden dezelfde voorwaarden als voor daktuinen
en dakterrassen
Schoorstenen
- schoorstenen moeten worden uitgevoerd in een bij het gebouw passend materiaal
met een onopvallende vorm en kleurstelling
Liftopbouwen en overige installaties
- liftopbouwen en/of overige installaties dienen inpandig te worden gebouwd
- daar waar inpandige realisatie van liftopbouwen en/of andere installaties technisch
onmogelijk is, is plaatsing op het dak toegestaan, mits de liftopbouwen en/of
overige installaties zo laag mogelijk worden gehouden
- liftopbouwen en/of overige installaties mogen niet zichtbaar zijn vanaf de straat
- de liftopbouw en/of overige installatie dient een neutrale kleurstelling te hebben,
waardoor de opbouw tegen de lucht wegvalt, dan wel dat deze visueel past in de
achterliggende gevel
Welstandsnota stadsdeel Centrum – versie 1.7 97

8.19 Objectcriteria voor trappen aan de buitengevel
Buitentrappen/brandtrappen
- buitentrappen dienen wat materiaal- en kleurgebruik betreft zoveel mogelijk aan te
sluiten bij de hoofdbebouwing
- de trap dient zo compact mogelijk te zijn vormgegeven
8.20 Objectcriteria voor grote gebouwen
De welstandsnota bevat geen specifieke welstandscriteria voor grotere projecten.
Dergelijke welstandscriteria kunnen namelijk niet worden opgesteld zonder dat er
een concreet (stedenbouwkundig) plan aan ten grondslag ligt. Zodra een dergelijk
project (bouwplan of inrichtingsplan voor de openbare ruimte) aan de orde is, zal de
stadsdeelraad de welstandscriteria daarvoor moeten vaststellen. Het opstellen van
deze welstandscriteria vormt een vast onderdeel van de (stedenbouwkundige)
planvoorbereiding. Voor dergelijke aanvullingen op de welstandsnota geldt dat de
inspraak wordt gekoppeld aan de reguliere inspraakregeling bij de
(stedenbouwkundige) planvoorbereiding.
Daarnaast kan het gewenst zijn om voor grote projecten waar geen
stedenbouwkundig plan aan ten grondslag ligt, een vertaling te maken van de
welstandscriteria uit de Welstandsnota. Dit beschouwt het dagelijks bestuur als
onderdeel van de uitvoerende taak.
98
Welstandsnota stadsdeel Centrum – versie 1.7

BIJLAGE 1
WELSTAND OP HET WATER
Concept september 2008
Welstandsnota stadsdeel Centrum – versie 1.7 99

Gemeente Amsterdam
Stadsdeel Centrum
WELSTAND op het WATER
concept september 2008

Gemeente Amsterdam
Stadsdeel Centrum
WELSTAND op het WATER

Voorwoord
Voor u ligt de nota Welstand op het water. Deze vormt tezamen
met de richtlijnen voor vervanging en verbouwing van woonboten
en bedrijfsvaartuigen de bouw- en vervangingsregelingen op
het water. Voortaan worden vergunningaanvragen voor vervangingen
en verbouwingen getoetst aan genoemde richtlijnen en
de welstandscriteria.
In vervolg op de op 28 november 2006 gehouden werkconferentie
zijn de daar ingebrachte suggesties in de Vervangings- en
verbouwingsrichtlijnen en de nota Welstand op het water verwerkt.
De concept-nota’s hebben vanaf eind april tot begin juni ter in
zage gelegd terwijl er bovendien op 14 mei een inspraakbijeenkomst
over de concepten is gehouden. Tijdens de terinzagelegging
hebben velen hun zienswijzen gegeven over de nota’s
waardoor de concepten op verschillende onderdelen zijn aangescherpt
c.q. verbeterd.
De belangrijkste veranderingen ten opzichte van de huidige
regels zijn:
• Van drie naar twee categorieën woonboten; minder en nieuwe
definities. Meetbaar en minder ambigu.
• Historische en/of oorspronkelijke elementen spelen geen rol
meer, noch bij de beoordeling of iets een schip of een overige
woonboot is, noch bij de welstandsbeoordeling. Net als op
de wal gelden dezelfde welstandscriteria voor boten mét en
voor boten zonder historische waarde.
• Er zal een onderzoek worden gedaan naar een historisch
schepenbeleid. Hierin wordt onder andere de mogelijkheid
meegenomen om een voorrang voor historische schepen te
regelen. Tevens wordt een onderzoek gedaan naar het opzet-
WELSTAND op het WATER
ten van een stimuleringsregeling voor het vervangen van een
‘overige woonboot’ door een schip.
• Zoveel mogelijk objectieve normen in de regels en criteria.
• De regels gaan ook gelden voor statische bedrijfsvaartuigen.
Niet voor bijvoorbeeld rondvaartboten of salonboten.
• Een (woon)boot van de categorie overige woonboot mag
worden vervangen door een boot uit diezelfde categorie of
door een schip. Een schip mag niet worden vervangen door
een woonboot uit de overige categorie. Aangezien er geen
alternatieve ligplaatsen voorhanden zijn voor de vervanging
van kleine arken door grotere schepen, moet het dagelijks
bestuur het bestaande beleid dat een ark nooit vervangende
boot mag zijn, laten varen.
• Een andere maatvoering: bij vervanging mogen schepen
maximaal 25 meter lang zijn en boten uit de categorie overige
boten maximaal 20 meter. Dit zijn maten die in verhouding
zijn met het gemiddelde van de bebouwde percelen.
• Nieuw: de lichte verbouwvergunning. Voor bepaalde kleine
ingrepen is een vergunning mogelijk met een lichtere, snellere
procedure. Voor buiten het gebied van het beschermd
stadsgezicht zijn loketcriteria opgesteld, waarmee zelfs geen
verbouwingsvergunning meer nodig kan zijn.
Ik spreek de verwachting uit dat met de nieuwe regels en criteria
vervangingen en verbouwingen van (woon)boten beter geregeld
zullen worden en dat er ook minder juridische procedures nodig
zullen zijn, omdat de regels duidelijker en objectiever zijn.
Erik Koldenhof
dagelijks bestuurder Water e.a.
Stadsdeel Centrum

Inhoudsopgave
DEEL I JURIDISCH EN BESTUURLIJK KADER 9
1 Inleiding 11
1.1 Welstand op de wal, welstand te water 11
1.2 Doelstelling van het welstandsbeleid 12
1.3 Afbakening: waarvoor gelden de welstandsregels 12
1.4 Visie op het water van de binnenstad 13
1.5 Relatie welstand te water en beschermd stadsgezicht 13
1.6 Relatie welstandsbeleid met de vervangings-
en verbouwingsrichtlijnen 14
1.7 Relatie woonboten, oevers, kades en steigers 14
1.8 Relatie welstand te water en bestemmingsplannen 14
2 Maatschappelijk overleg/bestuurlijke besluitvorming 16
3 Leeswijzer 17
4 Juridisch en organisatorisch kader 17
4.1 De welstandsnota’s op wal en water 17
4.2 Regelgeving op het water 18
4.3 Deelraad stelt welstandsbeleid vast 18
4.4 Dagelijks bestuur voert welstandsbeleid uit 18
4.5 Welstandscommissie adviseert 20
4.6 Werkwijze welstandscommissie 20
4.7 Afwijkingsmogelijkheden dagelijks bestuur 22
4.8 Procedure ‘onvoorzien’ 23
4.9 Samenstelling en werkwijze adviescommissies 23
4.10 Procedure vergunningverlening 24
4.11 Handhaving 25
WELSTAND op het WATER
5 Beleidskader 26
5.1 Plangrenzen 26
5.2 De binnenstad als beschermd stadsgezicht 26
5.3 De Visie op het water van de binnenstad 26
5.4 Het facet-bestemmingsplan voor het water 26
5.5 Wens voor beleid voor historische schepen 27
DEEL II OVERIG KADER 29
1 De stad en het water 31
2 Gebieden 32
3 Categorieën woonboten 33
4 Steigers en op- en afstapvoorzieningen 34
DEEL III WELSTANDSCRITERIA 35
1 Inleiding 37
2 Algemene criteria 38
3 Objectcriteria 39
3.1 Schepen 39
3.1.1 Hoofdvorm 39
3.1.2 Romp 41
3.1.3 Dak van de opbouw 42
3.1.4 Materiaal- en kleurgebruik 43
3.1.5 Overige criteria schip 44
3.2 Overige boten 45
3.2.1 Romp 45
Stadsdeel Centrum

3.2.3 Dak van de opbouw 47
3.2.4 Materiaal- en kleurgebruik 48
3.2.5 Overige criteria 49
4 Criteria steigers en op- en afstapvoorzieningen 50
5 Loketcriteria 51
5.1 Loketcriteria woonschip 51
5.1.1 Loketcriteria ramen in een bestaande romp 51
5.1.2 Loketcriteria ramen en deuren in een bestaande
opbouw 51
5.1.3 Loketcriteria dakramen, koekoeken en dakluiken
in een bestaand dak 51
5.1.4 Loketcriteria zonnecollectoren/zonnepanelen en
schotelantennes 52
5.2 Loketcriteria overige woonboten 52
5.2.1 Loketcriteria ramen en deuren in een bestaande
romp of opbouw 52
5.2.2 Loketcriteria dakramen en dakluiken in een
bestaand dak 52
5.2.3 Loketcriteria zonnecollectoren/zonnepanelen en
schotelantennes 52
LITERATUURLIJST 53
INDEX 57
BIJLAGEN 65
8 Stadsdeel Centrum WELSTAND op het WATER

DEEL I JURIDISCH EN BESTUURLIJK KADER
WELSTAND op het WATER
Stadsdeel Centrum

1 Inleiding
1.1 Welstand op de wal, welstand te water
Al sinds de Middeleeuwen bemoeit de overheid zich met de
bouw. Aanvankelijk werden alleen technische en veiligheidseisen
aan gebouwen gesteld, maar vanaf de zeventiende eeuw bestaat
er ook beleid om (op sommige plekken) eenheid aan te brengen
in de vormgeving van gebouwen. In Amsterdam werd in
februari 1915 de Schoonheidscommissie ingesteld, die nadrukkelijk
de opdracht had het stadsbestuur te adviseren over de
vormgeving van gebouwen. Sindsdien is er in de binnenstad
nauwelijks een (legaal) bouwwerk gerealiseerd zonder esthetisch
toezicht in de vorm van welstandstoetsing.
Welstandsbeleid voor boten is een relatief nieuw verschijnsel.
Het welstandsbeleid was tot nu toe gericht op gebouwen, op
bouwwerken met een statisch karakter.
De reden dat vormgeving van schepen als vervoermiddel nooit
onderwerp van beleid was, is niet omdat schepen in vroeger
tijden niet beeldbepalend waren, integendeel, maar omdat
schepen in tegenstelling tot tegenwoordig in het algemeen geen
statische functie hadden. Veel mensen woonden of bivakkeerden
tijdelijk op schepen en schuitjes die in de stadsgrachten lagen.
Deze schepen hadden echter niet het wonen, maar het vervoer
van goederen of personen als hoofdfunctie en waren binnen
een aantal dagen weer verdwenen. Als dat niet het geval was,
trad de overheid op. Dat gebeurde niet vanwege de vormgeving
van de schepen, maar vanwege de verkeersruimte op het
water. De belemmering van de doorgang kon, vooral op plekken
waar markt gehouden werd of waar de vervoersfunctie werd
bedreigd, niet worden getolereerd. Na de Tweede Wereldoorlog
verminderde het dynamische gebruik van het water sterk.
WELSTAND op het WATER
Dit leidde samen met het geleidelijk verdwijnen van toezicht
in de openbare ruimte en de opkomende woningnood tot een
sterke groei van het wonen op het water.
De aanwezigheid van (woon)boten in de grachten bepaalt mede
het beeld van de grachten. Het gebruik van het water als woongebied
is een statische functie. Door dat statische karakter is het
wonen op het water in toenemende mate vergelijkbaar met het
wonen op de wal. Ook andere statische functies op het water
zoals steigers e.d. worden onderwerp van welstandsbeleid. Met
de vaststelling van het welstandsbeleid voor het water zal er
een heldere, éénduidige regeling komen voor de toetsing van
welstand bij de vervanging en verbouwing van (woon)boten en
andere statische functies op het water zoals steigers.
Waar hier in de tekst (woon)boten wordt geschreven, worden
ook statische bedrijfsvaartuigen bedoeld. (zie paragraaf 1.3,
afbakeningen voor de omschrijving van de bedrijfsvaartuigen die
worden bedoeld).
Bij het maken van de welstandsrichtlijnen voor (woon)boten is,
wat betreft de systematiek, nauwe aansluiting gezocht bij de
welstandsnota voor bebouwing op de wal.
Gelijkwaardigheid
Hoewel de welstandsrichtlijnen voor bebouwing op de wal
niet zomaar zijn te gebruiken voor bebouwing op het water
((woon)boten) is getracht de richtlijnen zo gelijkwaardig mogelijk
te laten zijn.
Ondanks dat bebouwing op de wal duidelijk is te onderscheiden
van bebouwing op het water is het principe van welstandsbeoordeling
wel degelijk gelijkwaardig van opzet zonder dat dat
Stadsdeel Centrum
11

onderscheid in bebouwing wordt genegeerd.
Hieronder enkele voorbeelden.
• Op de wal is er sprake van een voor- en achtergevel waarbij
de achtergevel in principe niet zichtbaar is vanaf de openbare
weg. Dat is bij (woon)boten niet het geval; alle zijden zijn
altijd vanaf de openbare weg zichtbaar.
• Regelingen op de wal waarbij, in het geval van een dakterras
wordt voorgeschreven dat deze slechts achter op het dak
geplaatst mag worden zodat ze niet zichtbaar is vanaf de weg
gaan bij boten niet op. Daar is een toegevoegd terras altijd
vanaf de openbare weg zichtbaar dus niet gewenst.
• Ook de driedeling die bij bebouwing op de wal wordt geëist
kan niet zomaar voor (woon)boten worden voorgeschreven.
Het is bij schepen zo vertaald dat een deling (inclusief maximale
maten) in de opbouw wordt voorgeschreven zodanig dat
de karakteristiek van de (woon)boot goed tot zijn recht komt.
• Er is een maximaal percentage transparantie (te bereiken
door ramen en deuren) voor zowel de wanden aan de walzijde
als voor de wanden aan de waterzijde voorgeschreven
wat vergelijkbaar is aan het verbieden van totaal op de beganegrond
dichtgezette wanden bij bebouwing op de wal.
• Wat betreft het materiaalgebruik is het gebruik van kunststof
ook bij bebouwing op de wal niet toegestaan. Alleen ten
behoeve van de veiligheid worden op schepen dakramen van
kunststof toegestaan in het geval dat die ramen beloopbaar
moeten zijn.
• Het kleurgebruik van zowel de bebouwing op de wal als de
(woon)boten dient voor het overgrote deel van de bebouwing/de
(woon)boot terughoudend te zijn waarbij voor een
schip wel contrasterende kleurelementen toegestaan worden
en de opbouw tevens in een “wittint” mag worden voorzien.
1.2 Doelstelling van het welstandsbeleid
Het welstandsbeleid is opgesteld op basis van de overtuiging
dat het bestuur het belang van een aantrekkelijke omgeving
dient te behartigen en de cultuurhistorische waarde van de binnenstad
moet behouden. Dat betekent dat de verschijningsvorm
van een bouwwerk of (woon)boot niet alleen een zaak is van de
eigenaar van het bouwwerk; elke voorbijganger en omwonende
wordt ermee geconfronteerd.
De hoofddoelstelling van de Welstandsnota te Water is het
formuleren van concrete, toetsbare criteria bij de vervanging en
verbouwing van (woon)boten en andere statische functies op
het water zoals steigers e.d. Met de instelling van een helder
beoordelingskader wordt de welstandstoetsing en de verlening
van vergunningen voor vervanging of verbouwing voor iedereen
inzichtelijker.
1.3 Afbakening: waarvoor gelden de welstandsregels
Woonboten vallen niet onder de bouwregels (Woningwet, Bouwbesluit
en Bouwverordening).
In de Verordening op de haven en het binnenwater (Vhb)¹ is de
bevoegdheid gegeven aan het dagelijks bestuur om nadere
regels te stellen voor het vervangen en verbouwen van woonboten
en bedrijfsvaartuigen. Strikt genomen zouden dus zowel de
richtlijnen als de nota Welstand op het Water door het dagelijks
bestuur moeten worden vastgesteld. In de Woningwet wordt
de beslissing op de Welstandsnota als kaderstellend bij de raad
gelegd. Het voorstel is om voor het water een zelfde besluitvormingsystematiek
te laten plaatsvinden: de deelraad stelt het welstandskader
vast (nota Welstand op het Water) en het dagelijks
bestuur stelt de Richtlijnen bij het vervangen en verbouwen van
woonboten en bedrijfsvaartuigen vast (Bootrichtlijnen 2007).
1 zie bijlage 2
12 Stadsdeel Centrum WELSTAND op het WATER

Overigens is het dagelijks bestuur tevens bevoegd om beslissingen
te nemen over vergunningaanvragen voor het vervangen en
verbouwen van (woon)boten.
In de Vhb worden twee categorieën vaartuigen genoemd waarvoor
een welstandstoets kan worden uitgevoerd.
1. woonboten
In de nu geldende vervangingsrichtlijnen voor woonboten
worden drie categorieën woonboten onderscheiden: woonarken,
woonvaartuigen en woonschepen. Verderop in deze nota
(deel II, hoofdstuk 3), wordt voorgesteld dit terug te brengen
naar twee categorieën, namelijk woonschepen en overige
woonboten;
2. bedrijfsvaartuigen
Hieronder vallen enerzijds varende bedrijfsvaartuigen, zoals
rondvaartboten, maar ook vastliggende vaartuigen, zoals een
voormalige woonboot die bedrijfsmatig wordt gebruikt als
het Woonbootmuseum in de Prinsengracht.
Het dagelijks bestuur zal geen welstandstoets invoeren voor
rondvarende bedrijfsvaartuigen. Deze liggen over het algemeen
’s avonds en ‘s nachts op hun vaste ligplaats en varen overdag
rond en worden daarom net als bijvoorbeeld autobussen of
trams niet aan welstandsregels getoetst.
De Welstandsnota 2006 geldt voor alle vergunningplichtige
bouwwerken op de vaste wal in stadsdeel Centrum. Steigers en
andere bouwwerken of bouwsels ten behoeve van rondvaartboten
vallen hier niet onder. Deze bevinden zich vaak in het water,
hangend aan de kademuur of half op de wal en half in het water.
WELSTAND op het WATER
Ook voor deze objecten worden daarom in de nota Welstand op
het Water welstandsregels geformuleerd.
1.4 Visie op het water van de binnenstad
In de in januari 2006 door de stadsdeelraad vastgestelde “Visie
op het water van de binnenstad” wordt aangegeven waar ligplaatsen
voor (woon)boten worden toegestaan en waar niet.
1. Relatie welstand te water en beschermd stadsgezicht
Amsterdam heeft een eeuwenoude, gaaf gebleven, wereldwijd
geroemde stadskern. De grotendeels gave, historische structuur
stelt hoge eisen aan de kwaliteit en zeggingskracht van ingrepen.
Sinds 2000 is de binnenstad van Amsterdam aangewezen
als beschermd stadsgezicht.
Het belangrijkste uitgangspunt daarbij is de verantwoorde inpassing
van bebouwing in de structuur van het stadsbeeld. Dat
heeft geleid tot het vaststellen van een aantal beleidsstukken
op het gebied van de ruimtelijke kwaliteit en de bescherming
van cultuurhistorische waarden, zoals de vernieuwde bestemmingsplannen,
de Waarderingskaart Beschermd Stadsgezicht,
het Handboek Inrichting Openbare Ruimte en de Welstandsnota.
Ook de voorliggende nota past goed in dit kader. Een welstandstoets
voor het water is een logische aanvulling op de in het
beschermd stadsgezicht verplichte wettelijke welstandstoets op
bouwwerken.
Ook bij ontwikkelingen op het water weegt de cultuurhistorie
van de stad sterk mee.
De cultuurhistorische waarden hebben niet alleen betrekking op
de ruimtelijke structuur die waterlopen in het stadsbeeld aanbrengen,
maar ook op de inrichting van het water, de kades en
Stadsdeel Centrum
13

oevers en voor structuurbepalende elementen, zoals ligplaatsen
voor (woon)boten en afmeervoorzieningen.
1.6 Relatie welstandsbeleid met de vervangings- en
verbouwingsrichtlijnen
Zowel de vigerende welstandsregels voor de vervanging en verbouwing
van (woon)boten als de Richtlijnen bij vervanging van
woonboten uit 1996 vinden hun rechtsgrond in de Verordening
op de haven en het binnenwater (Vhb). In de dagelijkse praktijk
leiden deze deels onvolledige en deels verouderde regels tot
veel onduidelijkheid.
Tegelijk met deze nota Welstand op het Water worden daarom
nieuwe vervangings- en verbouwingsregels ontwikkeld door het
dagelijks bestuur. Met deze nieuwe regelingen wordt in feite een
sluitende regelgeving geschapen om vervangings- en verbouwingsaanvragen
van (woon)boten te kunnen toetsen.
Tot nu toe golden de vervangingsregels alleen voor woonboten
en niet voor statische bedrijfsvaartuigen. Omdat deze bedrijfsvaartuigen
een zelfde uiterlijk hebben als woonboten en eveneens
een vaste ligplaats innemen in het water van de binnenstad,
zullen de nieuwe regels ook gelden voor verbouwing en vervanging
van dergelijke bedrijfsvaartuigen.
Waar in de nota Welstand op het Water hoofdzakelijk wordt ingegaan
op de vorm, de detaillering, het materiaalgebruik en de
kleur en niet op de maatvoering van de (woon)boten, komt bij
de Bootrichtlijnen 2007 de maatvoering uitvoerig aan de orde.
1. Relatie woonboten, oevers, kades en steigers
Het wonen of werken op het water beperkt zich vaak niet tot een
(woon)boot alleen. Vaak verschijnen (al dan niet permanente)
objecten in de directe omgeving, in het water, aan de kademuur
of op de kade. Het gaat dan meestal om loopplanken, haalkommen,
bolders, hekwerken, etc.
Er wordt onderzocht in hoeverre deze objecten in andere regelingen
opgenomen kunnen worden (bijvoorbeeld in het Handboek
Inrichting Openbare Ruimte)
1.8 Relatie welstand te water en bestemmingsplannen
In de Woningwet is vastgelegd dat indien welstandscriteria
leiden tot strijdigheid met het bestemmingsplan of met de in de
bouwverordening opgenomen voorschriften van stedenbouwkundige
aard, de welstandscriteria buiten toepassing blijven.
Bestemmingsplan gaat boven welstand. In de concrete praktijk
van de welstandsadvisering kunnen zich situaties voordoen
waarbij een bestemmingsplan een bepaalde ruimtelijke ontwikkeling
toelaat, terwijl dat volgens de Welstandscommissie uit
welstandsoogpunt ongewenst zou zijn.
De bouwmogelijkheden die het bestemmingsplan biedt kunnen
in het kader van het welstandstoezicht niet worden tegengehouden.
Dit betekent dat de welstandscommissie in voorkomende
gevallen het bestemmingsplan en dus de situering moet respecteren.
Over de andere welstandsaspecten (bouwwerk op zichzelf,
detaillering en materiaalgebruik) kan de commissie wel advies
uitbrengen. Als het bestemmingsplan daar echter de ruimte toe
geeft heeft de commissie wel degelijk de bevoegdheid een andere
situering van een verbouwing te adviseren. Een zorgvuldige
afstemming tussen het welstandsbeleid en de bestemmingsplannen
is derhalve vereist.
14 Stadsdeel Centrum WELSTAND op het WATER

Voor het water in de binnenstad zal een facet-bestemmingsplan
worden opgesteld waarin de maatvoering van de ligplaatsen
(door middel van een zonering) en de toegestane aantallen worden
opgenomen.
WELSTAND op het WATER
Stadsdeel Centrum
1

2 Maatschappelijk overleg/bestuurlijke besluitvorming
Over de inhoud van de nota Welstand op het water is uitvoerig
overleg gevoerd, zowel intern als wel met de Commissie voor
Welstand en Monumenten en diverse belanghebbende partijen.
In een vroeg stadium (28 november 2006) is over de materie een
werkconferentie belegd waarvoor belanghebbenden/belangstellenden
van zowel de woonbootorganisaties als van organisaties/
bewoners van de wal waren uitgenodigd.
Naar aanleiding van de op die werkconferentie naar voren gebrachtte
suggesties is het concept van de nota Welstand op het
water aangepast.
Op 10 april 2007 heeft het dagelijks bestuur van stadsdeel Centrum
de concept-nota ‘Welstand op het Water’ vrijgegeven voor
inspraak. De nota heeft vanaf dinsdag 24 april tot en met dinsdag
5 juni ter inzage gelegen. Bovendien heeft op 14 mei 2007.
over het concept van de nota een inspraakavond plaatsgevonden.
Tijdens de inspraakavond en de periode van terinzagelegging
zijn er ruim 60 inspraakreacties ingekomen welke voor een
deel hebben geleid tot wijziging aanpassing van de nota (zie de
Memorie van Antwoord op de ingediende zienswijzen).
Het dagelijks bestuur heeft op 30 oktober 2007 de Bootrichtlijnen
vastgesteld en samen met de raadsvoordracht van deze
nota Welstand op het water voorgelegd aan de raadscommissie,
Openbare Ruimte en Verkeer onder uitnodiging van de commissie
Bouwen en Wonen.
Deze gezamenlijke commissievergadering heeft op 15 november
2007 plaatsgevonden. De commissie heeft daar gevraagd om,
met name in de vervangings- en verbouwingsrichtlijnen, aandacht
te besteden aan de mogelijkheid historische schepen.voor
Amsterdam te bewaren.
Hiernaar is onderzoek verricht dat heeft geleid tot aanpassing
van de richtlijnen.
Op 9 september 2008 zijn de vervangings- en verbouwingsrichtlijnen
en de Nota Welstand op het Water wederom behandeld
in de raadscommissie Openbare Ruimte en Verkeer en de raadscommissie
Bouwen en Wonen.
Uitkomst PM.
16 Stadsdeel Centrum WELSTAND op het WATER

3 Leeswijzer
Het kader van ons welstandsbeleid en de uitvoering daarvan
zetten wij in deel I van deze nota uiteen. Daarbij gaat het om
de juridische, organisatorische en beleidsmatige aspecten van
het welstandsbeleid. We leggen in deel I uit dat de deelraad het
welstandsbeleid vaststelt en het dagelijks bestuur het welstandsbeleid
uitvoert. Tevens gaan wij in op de afwijkingsbevoegdheden
van ons als dagelijks bestuur, de rol van de welstandscommissie,
de handhavingaspecten en de procedure die gevolgd
dient te worden bij “onvoorziene” projecten. Tot slot halen wij
het bestaande beleidskader van het stadsdeel Centrum aan en
leggen wij het verband tussen welstand te water, het beschermde
stadsgezicht en de bestemmingsplannen.
Deel II geeft korte beschrijvingen van het water en de verschillende
gebieden.
Verder wordt in deel II ingegaan op de vermindering van het
aantal categorieën (woon)boten en de definitie van de overgebleven
twee categorieën. Tot slot gaat dit deel over de steigers
en de op- en afstapvoorzieningen.
Deel III is het centrale deel van de nota: daarin zijn de welstandscriteria
omschreven. Als eerste formuleren wij algemene
welstandscriteria waaraan elke ontwerper zich dient te houden.
Ter wille van de beoordeling is aan de hand van criteria de
(woon)boot opgedeeld in een aantal grote hoofdonderdelen
zoals: romp, opbouw, dak en overige criteria.
Voor elk van de hoofdonderdelen geven wij criteria die de redelijke
eisen van welstand voor de diverse objecten omvatten.
Ten slotte bevat deel III de loketcriteria voor een aantal onderdelen.
WELSTAND op het WATER
4 Juridisch en organisatorisch kader
4.1 De welstandsnota’s op wal en water
Welstand op de wal
Ieder bouwplan in de binnenstad van Amsterdam wordt op zijn
architectonische kwaliteit getoetst door de Commissie voor Welstand
en Monumenten. Een op 1 januari 2003 ingevoerde wijziging
van de Woningwet vereist een meer inzichtelijke systematiek
van de toetsing om de deelnemers aan het planproces, zoals
bewoners, opdrachtgevers en architecten beter te informeren
en de beoordeling van bouwplannen op welstand aan heldere
criteria te binden (= de Welstandsnota).
Water en welstand
Omdat Amsterdam haar ruimtelijke structuur en haar identiteit in
belangrijke mate ontleent aan het water, is de harmonie tussen
het water en de aanliggende openbare ruimte en bebouwing
van groot belang voor een evenwichtig stadsbeeld. Het handhaven
van dat beeld kan dan ook niet beperkt blijven tot het
handhaven van redelijke eisen van welstand voor de bebouwing
maar moet zich ook uitstrekken tot het dynamisch gebruik van
het water. Hierbij is niet alleen het uiterlijk van de (woon)boten
van belang, maar tevens het tegengaan van allerlei ongewenste
vlotten en ‘bijboten’.
De nota Welstand op het Water bevat het inhoudelijk toetsingskader
en de welstandscriteria voor de beoordeling van ingediende
aanvragen voor vervanging of verbouwing van (woon)boten.
Bij deze regels is rekening gehouden met de samenhang tussen
wal en water en de relatie met de bebouwing op de wal.
Stadsdeel Centrum
1

Ook voor steigers en op- en afstapvoorzieningen (immers ook
statische objecten) zijn criteria opgesteld. Deze worden in deel
III, hoofdstuk 4 beschreven.
4.2 Regelgeving op het water
Op 29 juni 1995 heeft de gemeenteraad de Verordening op de
haven en het binnenwater (Vhb) vastgesteld (Gemeenteblad
1005, afd. 3, volgnr. 54 in bijlage). De gemeenteraad heeft op 20
februari 2006 een Verordening tot actualisatie van de Verordening
op de haven en het binnenwater vastgesteld
(zie bijlage 2). Deze regelgeving biedt het juridisch instrumentarium
voor de inrichting en het beheer van het openbare water
en dient als aanvulling op de landelijke scheepvaartwetgeving
zoals de Scheepvaartverkeerswet en het Binnenvaartpolitiereglement.
In bijlage 3 zijn de uitvoeringsbevoegdheden opgenomen
die door de centrale stad zijn overgedragen aan de stadsdelen.
De vaststelling of wijziging van de Vhb is voorbehouden aan de
gemeenteraad.
De nieuwe Bootrichtlijnen 2007 en de nota Welstand op het
Water gelden als uitvoeringsbeleid en zijn gebaseerd op (onderdelen
van) artikel 2.3.1. e.v. van de Vhb 2006 (zie bijlage 2).
4.3 Deelraad stelt welstandsbeleid vast
De welstandscriteria vormen een stelsel van beleidsregels
waarbinnen het dagelijks bestuur het welstandstoezicht moet
uitvoeren. Na vaststelling van de nota door de deelraad kan de
welstandsbeoordeling alleen nog maar worden gebaseerd op de
criteria die in de nota Welstand op het Water zijn genoemd. Na
vaststelling van de nota Welstand op het Water zal het dagelijks
bestuur over de werking ervan jaarlijks rapporteren.
Dit gebeurt aan de hand van het jaarverslag van de welstands-
commissie en een notitie van het dagelijks bestuur over de wijze
waarop uitvoering is gegeven aan het welstandstoezicht.
De deelraad kan in voorkomende gevallen ook tussentijds aanvullingen
op de nota Welstand op het Water vaststellen.
4.4 Dagelijks bestuur voert welstandsbeleid uit
De nota Welstand op het Water bevat beleidsregels die door
de deelraad zijn vastgesteld. Deze beleidsregels verwoorden de
visie van de deelraad bij welstandsbeoordelingen van alle vervangings-
en/of verbouwingsaanvragen voor (woon)boten in het
stadsdeel.
De bestuurlijke verantwoordelijkheid voor de afgifte van de
vervangings- en verbouwingsvergunningen ligt bij het dagelijks
bestuur van het stadsdeel. Het dagelijks bestuur beoordeelt,
met in achtneming van het advies van de welstandscommissie,
of een vergunning wel of niet verleend wordt.
Het wijzigen en het vaststellen van het kader van het welstandsbeleid
is uitsluitend de bevoegdheid van de deelraad.
Verbouwingsvergunning of niet?
Er is alleen sprake van welstandsbeoordeling en –advies als voor
een verbouwing een vergunning moet worden afgegeven.
Daarom is het belangrijk uiteen te zetten wanneer er sprake is
van een verplichting tot het aanvragen van een verbouwingsvergunning.
Er zijn twee categorieën vergunningplichtige verbouwingen of
vervangingen, te weten: de regulier vergunningplichtige en de
licht-vergunningplichtige verbouwingen of vervangingen. Het
verschil tussen beide subcategorieën is voornamelijk procedureel;
materieel gelden voor beide categorieën dezelfde voorwaarden.
18 Stadsdeel Centrum WELSTAND op het WATER

Stadsdeel Centrum: bijna geheel ‘onder’ welstandstoezicht
Het verbouwen in een door de rijksoverheid aangewezen beschermd
stads- of dorpsgezicht als bedoeld in de Monumentenwet
1988 is nooit vergunningsvrij. Ook de vergunningsvrije
verbouwingen zijn in geval van activiteiten in een beschermd
stadsgezicht wel vergunningplichtig. In de praktijk betekent dit
voor verbouwingen in het stadsdeel Centrum dat in de meeste
gebieden vergunningplicht geldt en dat daarom op ons grondgebied
nagenoeg altijd welstandsbeoordeling en welstandsadvies
zal plaatsvinden. Bijna het gehele grondgebied van
stadsdeel Centrum is immers aangewezen als beschermd stadsgezicht.
Uitgezonderd daarvan zijn de Planciusbuurt, de Oostelijke
Eilanden en de Czaar Peterbuurt (zie kaartbijlage 2 waarop
staat aangegeven welke delen van het stadsdeel als beschermd
stadsgezicht zijn aangewezen).
Voor slechts een betrekkelijk kleine categorie verbouwingen
geldt dat er geen vergunning nodig is. Deze vergunningsvrije
verbouwingen zijn opgenomen in de Richtlijnen bij Verbouwingen
en vervanging van woonboten en bedrijfsvaartuigen verder
te noemen: Bootrichtlijnen 2007. (Voor een nadere toelichting
zie de Bootrichtlijnen 2007, en bijlage 1).
Vergunningsvrij betekent dat de betreffende verbouwingen niet
aan enige gemeentelijke toets vooraf zijn onderworpen, noch
aan de bebouwingsvoorschriften van het bestemmingsplan, noch
aan de redelijke eisen van welstand. Wel zijn het burenrecht en
de (gedrags)normen uit het Burgerlijk Wetboek van toepassing.
Vergunningsvrije verbouwingen worden dus niet aan een preventieve
welstandsbeoordeling onderworpen. Wel kan het dagelijks
bestuur de eigenaren van vergunningvrije verbouwingen
achteraf aanschrijven indien het uiterlijk daarvan ernstig in strijd
WELSTAND op het WATER
is met redelijke eisen van welstand (zie ook de paragraaf over
handhaving).
Voor het gebied dat als beschermd stadsgezicht is aangewezen
geldt het volgende:
Bij verbouwingen in een door de rijksoverheid aangewezen
beschermd stadsgezicht geldt, zoals gezegd, altijd de vergunningplicht.
De verbouwingen die volgens de Bootrichtlijnen 2007
vergunningsvrij zijn, zijn in het deel dat is aangewezen als beschermd
stadsgezicht, licht-vergunningplichtig. De licht-vergunningplichtige
verbouwingen kunnen worden getoetst door de
zogenaamde ‘kleine welstand’ (mandatering door de welstandscommissie).
De overige verbouwingen zijn altijd regulier vergunningplichtig.
Loketcriteria
Voor welstandstoezicht op bepaalde licht-vergunningplichtige
verbouwingen heeft de stadsdeelraad loketcriteria vastgesteld.
Die slaan op ramen en deuren in een bestaande opbouw, ramen
in een bestaande romp of dakramen/dakluiken in een bestaand
dak. Ook voor zonnecollectoren/zonnepanelen en schotelantennes
zijn loketcriteria ontwikkeld.
Loketcriteria hebben uitsluitend betrekking op de plaatsing, de
vorm, de maatvoering, het materiaalgebruik en de kleur van
de verbouwing. Een aspirant-bouwer moet met behulp van de
loketcriteria vooraf zelf kunnen zien of zijn verbouwplan voldoet
aan redelijke eisen van welstand. Indien aan die criteria wordt
voldaan, mag de verbouwingsvergunning om redenen van welstand
niet worden geweigerd.
Stadsdeel Centrum
1

In deel III zijn deze loketcriteria opgenomen.
Voor de gebieden die niet als beschermd stadsgezicht zijn aangewezen
geldt het volgende:
Voor sommige verbouwingen die voldoen aan in de in de Bootrichtlijnen
2007 genoemde kenmerken is geen verbouwingsvergunning
nodig (vergunningsvrije verbouwingen). Hierbij is te
denken aan raam- en deurkozijnen in een bestaande opbouw,
ramen in een bestaande romp of dakramen of dakluik in een
bestaand dak.
4. Welstandscommissie adviseert
De samenstelling en de werkwijze van de welstandscommissie is
geregeld in de Verordening op de Commissie voor Welstand en
Monumenten 2005 en de Bouwverordening 2003.
Het advies van de welstandscommissie geeft aan of het uiterlijk
en/of de situering van de (woon)boot, zowel op zichzelf als
in verband met de omgeving of de te verwachten ontwikkeling
daarvan al dan niet in strijd is met redelijke eisen van welstand.
Dit wordt beoordeeld aan de hand van de criteria zoals
opgenomen in deel III van deze nota Welstand op het Water.
De welstandscommissie vermeldt in haar advies op welk criterium
of welke criteria het advies is gebaseerd. Het advies van
de welstandscommissie wordt altijd schriftelijk vastgelegd in
begrijpelijke taal: minimaal door middel van een ondertekend
akkoordstempel op de tekeningen, maar liever nog in de vorm
van vastgestelde notulen van de vergadering of een brief aan
het dagelijks bestuur. Een ‘negatief’ advies wordt altijd schriftelijk
uitgebracht en deugdelijk gemotiveerd. Het welstandsadvies
(met uitzondering van het akkoordstempel) bevat een korte
omschrijving van het ingediende plan, een verwijzing naar de van
toepassing zijnde welstandscriteria en een samenvatting van de
beoordeling van het plan op die punten, uitmondend in een integraal
advies. Steeds moet de motivering op grond waarvan het
advies wordt gegeven, duidelijk zijn. De welstandsadviezen zijn
niet gericht op zaken die geen betrekking hebben op het welstandstoezicht.
Het welstandsadvies kan wel suggesties bevatten
voor beleid of procedurele zaken die naar mening van de commissie
in acht genomen zouden moeten worden.
4.6 Werkwijze welstandscommissie
De vergaderingen van de welstandscommissie zijn openbaar.
Aanvragers of hun vertegenwoordigers kunnen spreekrecht voor
de vergadering aanvragen. De agenda van de vergaderingen
van de welstandscommissie zijn op de website van de gemeente
Amsterdam te vinden, evenals de verslagen. De welstandscommissie
kan de advisering mandateren aan één of meer van haar
leden, dan wel indien de aanvraag behoort tot een categorie
waarover de mening van de commissie als bekend mag worden
verondersteld, mandateren aan een deskundige.
Het aan te leveren materiaal/indieningsvereisten
Het materiaal (plattegronden, tekeningen, foto’s etc.) dient van
een dusdanige kwaliteit te zijn dat de welstandscommissie een
goed beeld van de vervanging of het verbouwingsplan kan krijgen.
De welstandscommissie kan zich een goed oordeel vormen
als tenminste de volgende zaken worden aangeleverd:
• een foto, of foto’s van de huidige boot in zijn omgeving,
waarop omliggende boten, kade en waterlijn zichtbaar zijn,
genomen vanaf de kadezijde;
• een foto, of foto’s van de huidige boot in zijn omgeving,
waarop omliggende boten, kade en waterlijn zichtbaar zijn,
genomen vanaf de waterzijde;
20 Stadsdeel Centrum WELSTAND op het WATER

• tekening(en) of foto(montages), op schaal, van de huidige
situatie, waarop alle zijden van de boot zichtbaar zijn. Er
moeten lengte-, breedte- en hoogtematen in worden aangegeven
van de gehele boot en in ieder geval van de belangrijkste
onderdelen van de boot (indien aanwezig): de totale
opbouw, diverse onderdelen van opbouwen (stuurhut, vooronder,
den, etc.) maten van de ramen en deuren;
• een weergave van alle toe te passen materialen en kleuren.
De achterliggende gedachte bij deze indieningsvereisten is uiteraard
dat de welstandscommissie zich niet alleen een beeld kan
vormen van de nieuwe (of verbouwde) woonboot, maar ook van
de omgeving waarin die ligt of zal komen te liggen.
Uitkomst en betekenis van het welstandsadvies
Het welstandsadvies kan de volgende uitkomsten hebben:
Akkoord:
Als een plan naar de mening van de welstandscommissie volgens
de van toepassing zijnde welstandscriteria voldoet aan redelijke
eisen van welstand geeft zij een positief advies aan het dagelijks
bestuur. Op initiatief van de welstandscommissie of op verzoek
van het dagelijks bestuur of haar vertegenwoordiger, kan een
positief advies schriftelijk worden gemotiveerd. Dit gebeurt in
ieder geval als op grond van de hardheidsclausule wordt geadviseerd
om een plan, in afwijking van de van toepassing zijnde
criteria, goed te keuren en in geval van op welstandsgronden
gebaseerde bezwaren tegen de afgifte van de verbouwingsvergunning.
In een enkel geval zal de welstandscommissie als het
plan akkoord is, de planindiener willen attenderen op zaken die
het plan op een (nog) hoger niveau kunnen tillen.
WELSTAND op het WATER
Akkoord mits wordt voldaan aan de opmerkingen:
Soms voldoet een plan naar mening van de welstandscommissie
volgens de welstandscriteria niet aan redelijke eisen van welstand,
tenzij het op ondergeschikte punten wordt aangepast.
Deze punten worden ondubbelzinnig genotuleerd of op de
tekening aangegeven. De welstandscommissie kan in dit geval
aan het dagelijks bestuur het advies geven ‘akkoord mits wordt
voldaan aan de opmerkingen’.
Het dagelijks bestuur kan vervolgens ofwel het plan aanhouden
en de planindiener de gelegenheid geven het plan aan te passen,
ofwel de verbouwingsvergunning verlenen onder voorwaarde
dat het plan wordt aangepast. In het laatste geval moet het
stadsdeel de voorwaarde vanuit het belang van ‘redelijke eisen
van welstand’ expliciet noemen in de vergunningtekst.
Niet akkoord:
Als een plan naar mening van de welstandscommissie volgens
de welstandscriteria niet voldoet aan redelijke eisen van welstand,
volgt een negatief advies. Dit betekent dat ingrijpende
wijzigingen in het planconcept of de uitwerking van het ontwerp
noodzakelijk zijn. Een negatief advies wordt altijd schriftelijk gemotiveerd
door de welstandscommissie.Indien een plan bij voorinformatie
na drie negatieve adviezen en eventuele gesprekken
met de ontwerper en de planindiener, geen noemenswaardige
vooruitgang kent, zal de welstandscommissie een gesprek met
de aanvrager voeren over de voortgang van het planproces.
Aanhouden:
Binnen de wettelijke beslistermijnen kan de welstandscommissie
het welstandsadvies aanhouden als meer informatie of een
toelichting van de ontwerper wenselijk is of om de ontwerper de
gelegenheid te geven zijn plan aan te passen.
Stadsdeel Centrum
21

4. Afwijkingsmogelijkheden dagelijks bestuur
Afwijken van het advies van de welstandscommissie
Bij de besluitvorming op aanvragen voor een vervangings- of
verbouwingsvergunning volgt het dagelijks bestuur in zijn oordeel
in principe het advies van de welstandscommissie. Juist
omdat dat advies wordt gegeven door een groep deskundigen
binnen het kader en de criteria van het welstandsbeleid zoals geformuleerd
in deze nota. In bijzondere gevallen kan het dagelijks
bestuur echter afwijken van het advies van de welstandscommissie.
Afwijken van het advies van de welstandscommissie geschiedt
alleen met de grootste zorgvuldigheid en spaarzaamheid
en op basis van zwaarwegende argumenten. Indien het dagelijks
bestuur afwijkt van het advies van de welstandscommissie stelt
het de welstandscommissie hiervan op de hoogte.
De volgende uitzonderingsmogelijkheden kunnen zich voordoen:
Afwijken van de welstandscriteria
Het dagelijks bestuur kan, op advies van de welstandscommissie,
afwijken van de welstandscriteria zelf. Dit kan gebeuren bij
plannen die niet voldoen aan de vastgestelde welstandscriteria
maar wel aan redelijke eisen van welstand, dit te beoordelen aan
de hand van de algemene welstandscriteria, zoals opgenomen in
deel III, paragraaf 2.
Deze afwijking wordt in de beslissing op de aanvraag van de
vervangings- of verbouwingsvergunning gemotiveerd.
Jaarlijks wordt over afwijkingen verantwoording afgelegd bij de
evaluatie van het welstandsbeleid.
Afwijken op inhoudelijke grond:
Het dagelijks bestuur kan op inhoudelijke gronden afwijken van
het advies van de welstandscommissie indien het van oordeel is
dat de welstandscommissie de van toepassing zijnde criteria niet
juist heeft geïnterpreteerd, of dat de commissie niet de juiste
criteria heeft toegepast. Indien het dagelijks bestuur bij een vergunningaanvraag
op inhoudelijke grond tot een ander oordeel
komt dan de welstandscommissie, motiveert het dagelijks bestuur
dit in de beslissing op de aanvraag van de vervangings- of
verbouwingsvergunning.
Afwijken om andere redenen:
Het dagelijks bestuur heeft de mogelijkheid om bij strijdigheid
van een vervangings- of verbouwingsplan met redelijke eisen van
welstand toch de vergunning te verlenen indien het van oordeel
is dat daarvoor andere, zwaarwegende redenen zijn, bijvoorbeeld
van economische of maatschappelijke aard waarbij sterk
rekening wordt gehouden met het gemeentelijk belang. Deze
afwijking wordt in de beslissing op de aanvraag van de vervangings-
of verbouwingsvergunning gemotiveerd. In het stadsdeel
Centrum wordt terughoudend omgegaan met het gebruik van
deze bevoegdheid , omdat de ruimtelijke kwaliteit niet snel ondergeschikt
mag worden geacht aan economische of maatschappelijke
belangen.
Het indienen van bezwaar
Belanghebbenden kunnen binnen zes weken bezwaar indienen
tegen de beslissing van het dagelijks bestuur op de aanvraag
voor een vervangings- of verbouwingsvergunning.
Als een bezwaar te maken heeft met het welstandsoordeel dient
de belanghebbende zich nadrukkelijk te richten op de beslissing
van het dagelijks bestuur en niet op het advies van de welstandscommissie,
omdat de verantwoordelijkheid voor de vergunningverlening
bij het dagelijks bestuur ligt.
22 Stadsdeel Centrum WELSTAND op het WATER

4.8 Procedure ‘onvoorzien’
De welstandsnota op de wal bevat geen specifieke welstandscriteria
voor ‘grote projecten’, zoals bijvoorbeeld de ontwikkelingen
op het Haarlemmerplein. Dergelijke welstandscriteria kunnen
namelijk niet worden opgesteld zonder dat er een concreet
plan aan ten grondslag ligt. Zodra zo’n project (bouwplan of
inrichtingsplan voor de openbare ruimte) aan de orde is, worden
daarvoor specifieke welstandscriteria vastgesteld.
Ook op en rond het water kan een procedure ‘onvoorzien’ worden
toegepast, bijvoorbeeld bij verplaatsingen van (woon)boten.
Op dit moment geldt dat als (woon)boten niet worden verplaatst
en er geen verbouwing of vervanging plaatsvindt, er niets wijzigt.
De (woon)boten worden dan geacht te passen in de welstandsregels.
Echter, in de meeste gevallen voldoen bestaande
(woon)boten niet aan de huidige of toekomstige welstandseisen.
Omdat een verplaatsing van een (woon)boot in principe wel
welstandelijk getoetst wordt, kan er een probleem ontstaan.
De door het stadsdeel gewenste verplaatsing mag dan niet het
moment zijn waarop ineens de te verplaatsen (woon)boot wél
aan de welstandseisen moet gaan voldoen. Voor een gewenste
verplaatsing kan het dagelijks bestuur met de procedure ‘onvoorzien’
specifieke criteria vaststellen. Het vaststellen daarvan
is onderdeel van de uitvoeringsbevoegdheid van het dagelijks
bestuur.
4. Samenstelling en werkwijze adviescommissies
De Commissie voor Welstand en Monumenten
De samenstelling en de werkwijze van de commissie voor Welstand
en Monumenten (welstandscommissie) is geregeld in de
Verordening op de Commissie voor Welstand en Monumenten
2005 en de Bouwverordening 2003. In de Verordening op de
WELSTAND op het WATER
Commissie voor Welstand en Monumenten 2005 wordt bepaald
dat de welstandscommissie gevraagd en ongevraagd advies kan
geven bij “andere zaken waarbij het uiterlijk aanzien van de stad
in het geding is of kan zijn”. In dat licht gezien kunnen de Centrale
Stad en de stadsdelen de commissie om advies vragen over
vervangings- of verbouwingsaanvragen.
In 1995 is de welstandscommissie -in navolging van het rapport
Amsterdam te Water - gevraagd haar taken uit te breiden
en voortaan ook over vervangingen en verbouwingen van
(woon)boten te adviseren. Vervolgens zijn medio 1996 (voorlopige)
welstandscriteria en vervangingsrichtlijnen opgesteld als
toetsingskader voor de grootstedelijke gebieden en de binnenstad.
Sindsdien is een extra lid, een zgn. woonbootspecialist, aan
de commissie toegevoegd en wordt de commissie om advies
gevraagd bij de beoordeling van verbouwingen en vervangingen
van woonvaartuigen en arken. Sinds 8 juli 2003 worden
op verzoek van de toenmalige stadsdeelbestuurder Water alle
verbouwings- en vervangingsaanvragen (dus ook die voor woonschepen)
door de welstandscommissie beoordeeld.
De Commissie Historische Schepen
De Commissie Historische Schepen (CHS) is ingesteld in 1996
om uitvoering te geven aan artikel 2.5.1 Vhb, waarin onder
andere staat dat pleziervaartuigen langer dan 12 meter niet
in Amsterdam mogen worden afgemeerd en dat het dagelijks
bestuur van dit verbod ontheffing kan verlenen. De hoofdtaak
van deze commissie is dan ook het dagelijks bestuur te adviseren
over het verlenen van ontheffingen voor grote pleziervaartuigen
van historische waarde. In het Reglement op de Commissie
Historische Schepen (1996) is als tweede taak opgenomen dat zij
B&W en het dagelijks bestuur gevraagd en ongevraagd advies
uitbrengen over onderwerpen waarbij sprake is van historische
Stadsdeel Centrum
23

schepen. Als derde taak geldt dat de Commissie kan adviseren
over overschrijding van de maximale maten bij schepen, zoals
bedoeld in artikel 6 van de huidige Vervangingsrichtlijnen.
Hoewel de ontheffing van pleziervaartuigen langer dan 12 meter
de hoofdtaak is van de Commissie, komen op dit moment bij
de Commissie Historische Schepen voornamelijk aanvragen
binnen voor beoordeling van verbouwplannen van woonboten.
Ook wordt de Commissie soms gevraagd uitsluitsel te geven bij
geschillen over de definitie van woonschepen en woonvaartuigen.
Voor het toetsen van (nu nog geldende) begrippen als “van
origine varend”; “originele kenmerken” en “authentiek” kan het
nodig zijn de expertise in te roepen van deskundigen op het gebied
van schepen van historische waarde. Het grootste deel van
de aanvragen komt van Stadsdeel Centrum.
Slechts de criteria zoals deze in de nota Welstand op het Water
zijn opgenomen zullen na bestuurlijke vaststelling samen met de
Bootrichtlijnen 2007 het toetsingskader vormen voor de Commissie
Welstand en Monumenten. Van de Commissie Historische
Schepen zal in het licht van de welstandsbeoordeling geen
gebruik meer worden gemaakt omdat er bij de formulering van
welstandseisen en de definitie van de categorieën woonboten
expliciet voor gekozen is de historische waarde van een woonboot
niet mee te wegen.
Ook hoeft er door de andere definiëring van schepen en overige
woonboten geen toets meer plaats te vinden of een woonboot
een schip of een vaartuig is. Mocht er in de toekomst toch
beleid worden ontwikkeld voor historische of monumentale
(woon)boten, dan ligt het voor de hand het gebruik van deze of
een dergelijke commissie te heroverwegen.
Ontwikkeling van beleid voor historische schepen gebeurt ove-
rigens niet in het kader van de nota Welstand op het Water. Op
de wal staat het hele monumentenbeleid en de uitvoering van
de Monumentenwet ook los van de Welstandsnota.
4.10 Procedure vergunningverlening
Uitvoering van het beleid
Als het voornemen bestaat om een (woon)boot te verbouwen
of te vervangen moet eerst een verbouwings- of vervangingsvergunning
worden aangevraagd. Na een verbouwing is geen
nieuwe ligplaatsvergunning nodig indien de maatvoering niet
is gewijzigd. Wordt door de verbouwing de maatvoering gewijzigd,
dan is wel een nieuwe ligplaatsvergunning nodig. Na een
vervanging is altijd een nieuwe ligplaatsvergunning nodig.
De verbouw- en vervangingsaanvragen worden al sinds de
oprichting van het stadsdeel door de dienst Binnenwaterbeheer
getoetst aan de vervangingsrichtlijnen en welstandscriteria die
door Burgemeester en Wethouders in 1996 zijn vastgesteld.
De procedure voor verlening van een vervangings- of verbouwingsvergunning
is als volgt:
1. vooroverleg op grond van een voorlopig voorstel;
2. indiening aanvraag (zie lijst indieningsvereisten, onder 4.6);
3. voldoet de aanvraag wat betreft het soort (woon)boot, maatvoering
en onderlinge afstand tussen de (woon)boten
4. toetsing door:
a. welstandscommissie;
b. afdeling Ruimtelijk Beleid van het stadsdeel met het oog
op het bestemmingsplan;
c. dienst Binnenwaterbeheer in verband met de fysieke en
nautische inpasbaarheid (n.b. ook toetsing wijze van afmeren);
24 Stadsdeel Centrum WELSTAND op het WATER

d. Waternet (namens het Hoogheemraadschap Amstel, Gooi
en Vecht)
5. voornemen per brief en publicatie;
6. evt. horen van de aanvrager en reactie op zienswijzen;
7. besluit van het dagelijks bestuur;
8. evt. bezwaar en beroep/hoger beroep.
Toetsing aan maximale maten:
Door de dienst Binnenwaterbeheer worden vervangingsaanvragen
op de grote maten (lengte, breedte en hoogte) getoetst
waarbij in de breedte een vrijstelling is van 15 cm. De hoogtemaat
is niet voorzien van een vrijstelling. Uitgangspunt bij de
lengtemaat blijft 25 meter, maar bij een overschrijding van die
maat met maximaal 10%
(= 2,50 meter) zal, indien de aanvraag aan alle andere maten voldoet,
de vervangingsaanvraag toch worden doorgestuurd naar
de welstandscommissie. Deze zal goed beargumenteerd moeten
aangeven of het schip meer dan voldoet aan redelijke eisen
van welstand en in hun advies aan het dagelijks bestuur moeten
aangeven waarom bij hoge uitzondering van de maximaal toegestane
lengtemaat wordt afgeweken.
4.11 Handhaving
De dienst Binnenwaterbeheer (BBA) verleent namens het dagelijks
bestuur onder andere vergunningen voor het verbouwen en
vervangen van (woon)boten. Als de vergunning is verleend, moet
erop worden toegezien, dat de wijzigingen in overeenstemming
met de verleende vergunning worden uitgevoerd. BBA heeft
hiervoor wal- en watercontroleurs en een aparte handhavingseenheid.
De handhaving van de regels voor vervangen, verbouwen en
welstand vindt na de vaststelling van de Welstandsnota te Water
WELSTAND op het WATER
en de verbouwings- en vervangingsregels voor nieuwe gevallen
plaats overeenkomstig het nieuwe vastgestelde beleid.
Er kan (net als op de wal) niet worden opgetreden tegen bestaande,
vergunde (woon)boten, die niet overeenkomen met de
nieuwe welstandsregels of de Bootrichtlijnen 2007.
Woonboten die slecht onderhouden worden, kunnen binnenkort
wel door het dagelijks bestuur worden aangepakt met een excessen
regeling. Daarin geeft het bestuur aan dat de woonboot
moet blijven voldoen aan redelijke eisen van welstand.
Voor stadsdeel Amsterdam Centrum geldt het criterium dat het
uiterlijk van een woonboot in elk geval in strijd is met redelijke
eisen van welstand indien:
• door gedeeltelijke afbraak, instorting, verwaarlozing of verandering
van de woonboot de samenhang in boot en opbouw is
verstoord;
• de detaillering van de wanden van de woonboot in ernstige
mate wordt verstoord door (onderdelen van) installaties of
door andere toevoegingen;
• daaop graffiti is aangebracht of anderszins is beklad;
• verflagen op de buitenzijde op tenminste 10% van het oppervlak
zijn afgebladderd;
• de woonboot aan de buitenzijde geheel of gedeeltelijk in
ernstige mate is beschadigd;
• de vorm of het aanzien van de woonboot in overwegende
mate wordt bepaald door objecten die op de woonboot zijn
geplaatst.
Als de nota Welstand op het Water en de vervangings- en verbouwingsrichtlijnen
zijn vastgesteld zullen voorwaarden worden
opgenomen over het onderhoud in nieuw te verlenen vergunningen.
Stadsdeel Centrum
2

Beleidskader
.1 Plangrenzen
De criteria en de procedures zoals in deze Welstandsnota op het
Water zijn omschreven, zijn van toepassing op het plangebied
van het stadsdeel Centrum, met uitzondering van de twee door
het stadsdeel lopende grootstedelijke projecten: de Zuidelijke
IJ-oevers en de Noord-Zuidlijn.
Op het moment dat deze grootstedelijke gebieden officieel
weer tot het beheergebied van stadsdeel Centrum behoren is de
nota Welstand op het Water ook daar direct van kracht.
.2 De binnenstad als beschermd stadsgezicht
Op 29 januari 1999 is het grootste gedeelte van de binnenstad
van Amsterdam aangewezen als beschermd stadsgezicht. Het
belangrijkste rechtsgevolg van deze aanwijzing is de verplichting
voor de gemeenteraad om beschermende bestemmingsplannen
vast te stellen. Dit houdt in dat in bestemmingsplannen regels
moeten worden opgenomen ter bescherming en versterking van
de historisch ruimtelijke structuur en het historisch waardevolle
bebouwingsbeeld. Ook in het op te stellen facet-bestemmingsplan
voor het water zal de cultuur-historische betekenis van het
water een grote rol spelen.
.3 De Visie op het water van de binnenstad
Amsterdam ontleent haar ruimtelijke structuur en haar identiteit
in belangrijke mate aan het water. Op 26 januari 2006 heeft
de stadsdeelraad ingestemd met de ‘Visie op het water van de
binnenstad’. Hiermee wil het dagelijks bestuur van het stadsdeel
Centrum de ruimtelijke kwaliteit van het stadsbeeld versterken
en een inhoudelijk toetsingskader bieden voor het beoordelen
van ontwikkelingen en initiatieven voor het water en de oevers.
Daarvoor geeft de visie aan:
• welke structuren, inrichting en functies voor water en wal in
de binnenstad wenselijk zijn;
• aan welke uitgangspunten de inrichting en het gebruik van
water en wal en met name de ligplaatsen voor woon- en
bedrijfsschepen en de afmeervoorzieningen in cultuurhistorische,
ruimtelijke, functionele en nautische zin moeten voldoen;
• voor welke aspecten op en rond het water nader beleid
ontwikkeld of bestaand beleid aangescherpt moet worden, al
dan niet in samenhang met stedelijk beleid.
.4 Het facet-bestemmingsplan voor het water
Nadat de stadsdeelraad had ingestemd met de “Visie op het
water van de binnenstad”, is de uitwerking ervan ter hand genomen.
Als eerste stap zijn de welstandscriteria en de vervangings-
en verbouwingsregels voor woonboten en bedrijfsvaartuigen
opgesteld. Na de vaststelling hiervan wordt gestart met het opstellen
van een facet-bestemmingsplan voor het water. Hiervoor
wordt de gebruikelijke bestemmingsplanprocedure gevolgd.
Met het facet-bestemmingsplan wordt de visie juridisch-planologisch
verankerd en worden alle reeds bestaande bestemmingsplanregelingen
voor het water vervangen. De aspecten van
het water worden vertaald in één eenduidige regeling voor het
water vanuit een integrale stadsdeelbrede visie. Bij het opstellen
van het facetbestemmingsplan voor het water worden natuurlijk
ook de bijhorende walaspecten betrokken. Het opstellen
van één facetbestemmingsplan voor het water heeft een aantal
voordelen ten opzichte van het verwerken van wateraspecten in
afzonderlijke bestemmingsplannen.
26 Stadsdeel Centrum WELSTAND op het WATER

Een daarvan is dat met de uitvoering van de visie niet gewacht
hoeft te worden op een vernieuwd regulier bestemmingsplan
voor een bepaald gebied.
. Wens voor beleid voor historische schepen
In december 2006 is door de stadsdeelraad een motie aangenomen,
die het dagelijks bestuur oproept om criteria te gaan
ontwikkelen voor behoud en bescherming van historische woonboten.
Hiervoor wordt een speciale adhoc commissie ingesteld,
die het dagelijks bestuur binnen enkele maanden adviseert over
criteria en beleid.
Dit onderwerp wordt niet in de nota Welstand op het Water
opgenomen. In de vastgestelde Welstandsnota voor gebouwen
wordt ook geen aandacht geschonken aan historie van gebouwen:
welstandsregels zijn voor alle gebouwen gelijk.
Historisch schepenbeleid wordt dus na advisering door de adhoc-commissie
apart vastgesteld.
Wel heeft een adhoc-commissie onderzoek verricht om te bezien
of, vooruitlopend op een historisch schepenbeleid, de
vervangings- en verbouwingsrichtlijnen zodanig aangepast kunnen
worden dat schepen die op grond van de in die richtlijnen
genoemde criteria historisch genoemd kunnen worden kunnen
afwijken van de in de richtlijnen genoemde maten.
Dit onderzoek en de daaruit voortvloeiende resultaten zijn in de
vervangings- en verbouwingsrichtlijnen opgenomen.
WELSTAND op het WATER
Stadsdeel Centrum
2

DEEL II OVERIG KADER
WELSTAND op het WATER
Stadsdeel Centrum
2

1 De stad en het water
Het water heeft een belangrijke rol vervuld in de stadsontwikkeling
van Amsterdam.
Bij de ontwikkeling van de stad was een goede waterhuishouding
een eerste vereiste.
Het water diende voor transport, vuilafvoer en stadsverdediging.
Het werd niet om esthetische redenen aangelegd, maar kreeg
om die reden wel veel waardering. Veel van bovengenoemde
functies zijn verdwenen. De stadsverdediging werd al in de
negentiende eeuw verlegd van de Singelgracht naar de Stelling
van Amsterdam. De transportfunctie van het water is sinds
de jaren zestig van de 20 e eeuw, toen het massale autogebruik
opkwam, grotendeels verdwenen. Ook andere functies, zoals de
watergebonden markten, zijn verdwenen. Ondanks dat er in de
eerste helft van de 20 e eeuw veel grachten gedempt zijn, is de
structuur van het stadswater vrijwel ongewijzigd gebleven. De
vorm, de loop en het profiel van de grachten zijn gebaseerd op
de functies die het water vroeger had.
De buitenruimte was – afgezien van de grote grachten – een
functionele ruimte, in gebruik voor verkeer en commercie. De
beschikbare ruimte was minimaal en iedere centimeter werd
benut. Grote delen van het stadswater waren geheel in gebruik
als verkeersruimte. De functie van het water als woongebied
hangt hiermee sterk samen. Veel mensen woonden tijdelijk op
schuiten. Boeren die met groente of fruit naar de Amsterdamse
markten kwamen bleven vaak liggen tot alle waar verkocht was.
Dit gebeurde niet altijd in een dag; zo bleven veel boeren enkele
dagen in Amsterdam. Zij bivakkeerden dan op hun schuiten.
Vanzelfsprekend woonde ook de bemanning van zeeschepen op
de schepen zelf, vaak gedurende lange tijd.
WELSTAND op het WATER
Pas in de loop van de twintigste eeuw werd het belang van het
water als verkeersruimte geleidelijk kleiner; vooral na 1945
groeide het autogebruik zeer snel. Zowel personen- als vrachtvervoer
over het water kwamen steeds minder voor. Met het
verdwijnen van het verkeer kreeg het gebruik van het water
steeds meer een statisch karakter. Veel mensen vestigden zich
permanent, in eerste instantie op in onbruik geraakte schepen, in
een later stadium in vaartuigen die speciaal waren ontworpen en
gebouwd om in te wonen. Inmiddels worden veel grachten in de
binnenstad gedomineerd door de woonfunctie op (woon)boten
die door hun vorm en breedte het beeld van het water domineren.
Stadsdeel Centrum
31

2 Gebieden
De binnenstad bestaat uit een stelsel van stedenbouwkundige
structuren dat in de loop van eeuwen is gegroeid. Dit stelsel bestaat
uit grachten, straten, dijken, pleinen, kades, verkavelingssystemen
en groen. Het is, al naar gelang de gewenste functies,
bebouwd met verschillende, herkenbare typen gebouwen zoals
woonhuizen, pakhuizen en kantoren.
Het ontstaan van dit stelsel is het resultaat van het samenspel
van de ondergrond (bodem en waterhuishouding) en stedenbouwkundige
ingrepen. Er bestaat een sterke samenhang tussen
de stedenbouwkundige structuren en het architectonisch beeld,
tussen bebouwing en verkavelingstype. In de stedenbouwkundige
structuur zijn een aantal, onderling duidelijk verschillende
gebieden aan te wijzen, waaronder het Stadshart, de Nieuwmarktbuurt
en de zeventiende-eeuwse stadsuitbreidingen.
Wat betreft het welstandsbeleid op de wal is de bestaande stad,
met haar historisch gegroeide, gelaagde structuur en stadsbeeld,
het vertrekpunt geweest voor het formuleren van het
welstandsbeleid zoals vastgelegd in de Welstandsnota. Dit heeft
tot gevolg dat, voor de bebouwing op de wal, naast object- en
loketcriteria voor enkele gebieden aanvullende ‘gebiedscriteria’
zijn opgesteld, die voldoende garantie geven dat het karakter
van het gebied behouden blijft.
Het vertalen van de stedenbouwkundige structuur naar specifieke
gebiedscriteria voor op het water ligt minder voor de
hand. Het karakter van een gebied blijft niet speciaal behouden
indien er bijvoorbeeld alleen historische sleepboten van een
bepaald type afgemeerd worden of wanneer slechts de kleur
‘blauw’ wordt toegepast. Wel is er onderscheid te maken tussen
de gebieden die zijn aangewezen als beschermd stadsgezicht
en de gebieden die dat niet zijn (zie kaartbijlage 2). In de als
beschermd stadsgezicht aangewezen gebieden mag een woonschip
niet door een boot uit de categorie overige woonboten
vervangen worden, terwijl dat in de niet als beschermd stadsgezicht
aangewezen gebieden wel is toegestaan. Ook voor de
Nieuwe Vaart is, vanwege het afwijkende karakter van dit water,
vastgesteld dat een woonschip vervangen mag worden door een
woonark.
Bij de bepaling van de vervangingsrichtlijnen is gekeken naar
de stedenbouwkundige structuur van de stad. In de bestaande
bebouwing op de wal is de historische parcellering over het
algemeen genomen nog aanwezig. Deze parcellering is over de
gehele binnenstad bekeken, redelijk homogeen. Om te voorkomen
dat de verhouding tussen wal en water zoek raakt, is voor
een maximale vervangingsmaat gekozen: 25 meter bij een woonschip,
20 meter bij de categorie overige woonboten. Hieraan zijn
vervolgens de maximale breedte en hoogte gerelateerd.
Daarmee wordt afgeweken van de thans geldende maximale
lengtemaat van 30 meter voor schepen, 25 meter voor vaartuigen
en 20 meter voor arken.
Ook het verschil in profiel van de grachten is niet vertaald naar
specifieke gebiedscriteria. Het fijnvertakte netwerk van grachten
in de grachtengordel, Jordaan en oude binnenstad tegenover de
bredere grachten in de voormalige havengebieden en de Amstel
hebben wel altijd hun invloed gehad op de hoeveelheid afgemeerde
schepen en de wijze van afmeren (één of twee schepen
naast elkaar, etc.). Een afwijkende hoogte van de kade heeft er
alleen in de Nieuwe Vaart toe geleid dat een grotere hoogte
(van maximaal 5 meter) is toegestaan.
32 Stadsdeel Centrum WELSTAND op het WATER

Tevens is het mogelijk gemaakt dat historische schepen mogen
afwijken van de maximale maten die in de richtlijnen zijn genoemd.
Deze afwijkingsmogelijkheid voor historische schepen is
in de vervangings- en verbouwingsrichtlijnen opgenomen.
WELSTAND op het WATER
3 Categorieën woonboten
In de vervangingsrichtlijnen 1996 is een onderscheid geïntroduceerd
in drie categorieën woonboten: woonarken, woonschepen
en woonvaartuigen. Dit onderscheid is speciaal ingevoerd omdat
het expliciete verbod om woonboten te mogen vervangen door
woonarken te strikt werd geacht, omdat er nog een soort van
tussenvorm bestond: het woonvaartuig. Door deze categorie
aan een welstandstoets te binden, was het de bedoeling meer
mogelijk te maken. In de praktijk leidde dit echter tot veel discussie
en bezwaar- en beroepszaken. Door te kiezen voor twee
categorieën met een duidelijke omschrijving wat een schip is
kan de discussie hierover verminderen. Arkachtige, min of meer
vierkante opbouwen zijn mogelijk, evenals betonnen casco’s. De
combinatie van heldere vervangings- en verbouwingsrichtlijnen
met objectieve welstandsregels zullen ervoor zorgen dat vóóraf
duidelijker is voor initiatiefnemers aan welke regels men zich
moet houden.
De twee categorieën die nu worden onderscheiden zijn:
1. schepen: boten met een metalen of houten scheepsromp,
gekenmerkt door hoogteverschillen van de opbouw over
de gehele lengte van het schip.
Daarnaast moet het schip voorzien zijn van:
a. in ieder geval een hoofdopbouw van maximaal 1.20 meter
hoog, gemeten vanaf het gangboord tot aan de nok van
de opbouw, én
van tenminste twee van de volgende scheepsonderdelen:
b. gangboorden van minimaal 20 centimeter breed, het gangboord
mag ter plekke van de stuurhut ontbreken, en/of
c. een voordek van minimaal 2 meter, en/of
d. een achterdek van minimaal 50 centimeter.
Stadsdeel Centrum
33

2. overige boten: boten die geen schip zijn.
Deze categorie-indeling zou eventueel op termijn kunnen wijzigen,
bijvoorbeeld als het onderzoek naar beleid voor historische
schepen daartoe aanleiding geeft. Vooralsnog geldt de onderverdeling
in de genoemde categorieën.
Achterdek
Stuurhut
Roef
Gangboord
Zeeg
Luikenkap
Den
34 Stadsdeel Centrum WELSTAND op het WATER
Voordek
Roer Casco of romp
Begrippen schip
Boeiboord
Begrippen “overige boten”
Dak
Casco of romp
Overstek
Opbouw
4 Steigers en op- en afstapvoorzieningen
Steigers en op- en afstapvoorzieningen zijn onderdeel van de
gezichtsbepalende elementen bij ligplaatsen voor (woon)boten.
Daarom zijn ook voor deze voorzieningen bij en ten behoeve van
ligplaatsen voor (woon)boten in deel III welstandscriteria opgenomen.
De welstandscriteria zijn niet van toepassing op ontheffingsvrije
objecten die zijn aangewezen door het dagelijks bestuur.

DEEL III WELSTANDSCRITERIA
WELSTAND op het WATER
Stadsdeel Centrum
3

1 Inleiding
In dit deel van de Welstandsnota voor het water worden de algemene
welstandscriteria voor de vervanging en verbouwing van
(woon)boten verwoord, gevolgd door de objectcriteria en de loketcriteria.
Deze drie soorten criteria zijn de ‘maatlat’ waarlangs
de Welstandscommissie in de procedure voor het aanvragen van
verbouwingsvergunningen de voorgenomen verbouwing legt.
Voordat een vervangings- of verbouwingsaanvraag aan de criteria
wordt getoetst, wordt eerst gekeken of het voornemen past
in het bestemmingsplan en volgens de Bootrichtlijnen 2008. In
die Bootrichtlijnen worden de lengte-, hoogte- en breedtematen
voor de verschillende categorieën boten gegeven terwijl in het
facet-bestemmingsplan voor het water de ligging en de functie
wordt geregeld.
De algemene welstandscriteria bieden een globaal kader waar
alle aanvragen aan moeten voldoen. De objectcriteria vormen de
eigenlijke welstandscriteria. Voor het verbouwen van de volgende
onderdelen zijn loketcriteria in deze welstandsnota voor het
water opgenomen: ramen en deuren in een bestaande opbouw,
ramen in een bestaande romp en dakramen en dakluiken in een
bestaand dak.
De toepassing van de loketcriteria is erop gericht om al in het
begin van de aanvraagprocedure een zodanige duidelijkheid
te verschaffen over de welstand, dat daardoor de inhoud van
de plannen aan kwaliteit wint en de procedure vlot kan worden
afgewerkt.
De objectcriteria zijn ondergebracht in een aantal paragrafen die
elk een hoofdonderdeel van de (woon)boot bevatten.
Wij geven hierin de criteria voor het uiterlijk, de kleur en het
materiaalgebruik.
WELSTAND op het WATER
Bijna elk criterium wordt vergezeld door een foto die weergeeft
hoe toepassing van het criterium eruit kan zien.
Het is niet altijd mogelijk gebleken om bij elk criterium een foto
te plaatsen met een positief beeld. Om toch aan te geven wat
de bedoeling van het betreffend criterium inhoudt is een foto
van een minder positief voorbeeld of zelfs een negatief voorbeeld
bij het criterium geplaatst.
Indien het criterium een gebod inhoudt dan zal dat bij het bijbehorende
fotovoorbeeld duidelijk worden aangegeven. Ook is
in sommige gevallen een voorbeeld niet of nauwelijks te geven,
daar ontbreekt dan ook een voorbeeld in de vorm van een foto.
Om de terminologie eenvoudig te houden wordt in de criteria
gesproken van “woonboten”, “woonschepen”en “overige
woonboten”. Hieronder vallen uitdrukkelijk ook de statische
bedrijfsvaartuigen. De welstandscriteria gelden immers ook voor
statische bedrijfsvaartuigen en voor (nog aan te wijzen) historische
schepen.
Stadsdeel Centrum
3

2 Algemene criteria
Compositie, silhouet, materiaalgebruik, kleur en detaillering
De in de grachten liggende (woon)boten maken deel uit van een
samenhangend stadsbeeld. Zij vormen een belangrijk aspect in
de visuele beleving van de stad. De constructie en het materiaalgebruik
dienen de compositie te ondersteunen. In principe dient
het kleurgebruik terughoudend te zijn. De detaillering is voor
een belangrijk deel bepalend voor de kwaliteit van de vormgeving
van een boot. Het gebruik van goedkoop ogende materialen,
zoals onder andere volkernbeplating en ander plaatmateriaal,
steenstrips en kunststof kozijnen, zijn niet toegestaan.
Verbouwingen
Verbouwingen mogen geen verslechtering voor het stadsbeeld
betekenen. Bestaande waarden moeten uitgangspunt zijn bij
verbouwingen.
Verder moet het resultaat in overeenstemming zijn met de kleur,
de materialisering en het ritme van de bestaande onderdelen
van de (woon)boot, zodat de aanpassing zich voegt als een vanzelfsprekend
onderdeel ervan.
Uitzondering
Van de toepassing van de welstandscriteria kan worden afgeweken
voor vervangings- of verbouwingsaanvragen van bedrijfsvaartuigen
als bepaalde onderdelen karakteristiek zijn voor het
desbetreffende bedrijfsvaartuig of nodig zijn om de vergunde
bedrijfsactiviteit uit te oefenen.
38 Stadsdeel Centrum WELSTAND op het WATER

3 Objectcriteria
3.1 Schepen
3.1.1 Hoofdvorm
a. Een schip heeft een duidelijk herkenbare hoofdvorm, met een
eveneens herkenbaar voor- en achtersteven. Daartussenin is
het schip in de lengterichting symmetrisch. De opbouw dient
in zijn vormgeving, volume, materiaal en kleur te passen bij
het totaalontwerp van het schip.
b. De vorm en plaatsing van de ramen dient in onderlinge verhouding
en passend in de compositie van het schip te gebeuren.
De ramen hebben bijvoorbeeld dezelfde vorm en liggen
in één lijn, parallel met de zeeg en/of het dak van het schip.
c. Het gebruik van ramen dient te worden beperkt tot maximaal
5% van de oppervlakte van de romp en 33% van de oppervlakte
van de zijwanden van de opbouw. Voor de stuurhut
geldt deze beperking niet.
d. De ramen van de opbouw moeten in de wand worden aangebracht
en mogen niet direct aansluiten op het dak of het
gangboord (minimaal 5cm vrij). Voor de stuurhut geldt deze
beperking niet.
e. Sommige schepen hebben een roef die hoger is dan de opbouw.
Veel schepen hebben een stuurhut die weer hoger is
dan de roef. De stuurhut mag bij verbouwing of vervanging
maximaal 15% van de lengte van het schip beslaan; de roef en
de stuurhut samen mogen maximaal 30% van de lengte van
het schip beslaan. De stuurhut mag maximaal 3.80 meter
hoog zijn, gemeten vanaf de waterlijn.
WELSTAND op het WATER
Vorm en plaatsing van ramen
Ramen mogen niet direct aansluiten op het dak (minimaal 5cm vrij)
Stadsdeel Centrum
3

Stuurhut max. 15% en stuurhut + roef max. 30% van de lengte van het
schip
Stuurhut met doorzichtig glas rondom Gangboorden vrijlaten
f. De gangboorden dienen te worden vrijgelaten.
g. De stuurhut bestaat uit een gesloten onderkant. Daarboven
bestaat de stuurhut in zijn geheel uit ramen met vensters van
doorzichtig glas.
h. Er mag uitsluitend helder glas worden gebruikt. Het gebruik
van spiegelglas en kunststof is niet toegestaan.
40 Stadsdeel Centrum WELSTAND op het WATER

3.1.2 Romp
De romp is het gedeelte van het schip dat in het water ligt.
De romp is nog meer dan de opbouw een sterk gesloten deel.
a. De romp mag uitsluitend van metaal en/of hout zijn.
b. In de romp zijn uitsluitend (ronde) patrijspoorten met een
maximale diameter van 50 centimeter of vierkante ramen met
een maximale oppervlakte van 50 x 50 centimeter toegestaan.
c. De vorm van de romp mag niet worden aangetast. Het uitzagen
van delen van de romp en andere openingen dan de
onder a. toegestane ramen zijn niet toegestaan.
WELSTAND op het WATER
Ronde ramen in de romp
Onaangetaste vorm van de romp Aantasting van de romp niet toegestaan
Stadsdeel Centrum
41

Dak licht gebogen
Dak licht gebogen of
licht hellend in dwarsrichting,
(hellingshoek
max. 15º)
Dakramen in houten
luikendak
3.1.3 Dak van de opbouw
Het dak van de opbouw wordt vaak van bovenaf bekeken vanaf
de kades langs de gracht. Daarom is de vormgeving en het materiaalgebruik
van het dak van belang.
a. De daklijn dient de zeeg van de romp te volgen. Op een gezeegd
schip komt dus een gezeegde opbouw.
b. Het dak dient in de breedterichting licht gebogen of licht hellend
te zijn. De hellingshoek is maximaal 15 graden.
c. Eventuele dakramen dienen plat in het dak te worden aangebracht.
De maximale hoogte van het raam inclusief kozijn
boven het dakvlak is 10 centimeter.
d. In het dak mogen een of meerdere koekoeken worden aangebracht.
Deze mogen maximaal 25 centimeter boven het dakvlak
uitsteken. De koekoeken mogen uitsluitend in de nok van
de opbouw, dus in de breedterichting midden op het schip,
worden geplaatst.
e. Ook dakramen en koekoeken mogen uitsluitend worden voorzien
van helder glas. met uitzondering van die dakramen die
beloopbaar moeten zijn.
42 Stadsdeel Centrum WELSTAND op het WATER

3.1.4 Materiaal- en kleurgebruik
Woonschepen dienen te passen in het beeld van de binnenstad.
Sterk afwijkend materiaal- en kleurgebruik is niet toegestaan.
a. De wanden van de opbouw mogen uitsluitend van metaal
en/of hout worden opgetrokken.
b. Kozijnen mogen alleen van hout of metaal worden gemaakt.
Kunststof kozijnen zijn niet toegestaan.
c. Het dak moet van hout, metaal of zeildoek zijn. Bitumen is
toegestaan mits deze dakbedekking zeer zorgvuldig wordt
aangebracht.
d. De romp en de opbouw dienen verschillend van kleur te zijn
of te worden gescheiden door een kleuraccent. De romp
heeft een zeer gedekte, terughoudende, kleur.
e. De wanden het dak van de opbouw dienen in gedekte, terughoudende
kleuren (waaronder in dit geval ook “wittinten”
worden bedoeld) te worden uitgevoerd.
f. Contrasterende kleuraccenten, passend bij het schip, zijn mogelijk.
WELSTAND op het WATER
Opbouw in metaal
Contrasterende kleuraccenten
Stadsdeel Centrum
43

Opbouw past qua vormgeving en ontwerp in het geheel
Toegevoegde terrassen niet toegestaan
3.1. Overige criteria schip
In de welstandsnota voor stadsdeel Centrum worden aan gebouwen
hoge eisen gesteld wat betreft de detaillering en toevoegingen.
In het beschermd stadsgezicht zullen dergelijke eisen
ook aan (woon)boten worden gesteld.
De binnenstad wordt gekenmerkt door een duidelijke scheiding
tussen het openbaar gebruik van de openbare ruimte en het
privé-gebruik. Om deze karakteristiek te behouden zijn toegevoegde
terrassen e.d. niet toegestaan.
a. De detaillering en vormgeving van de schepen is zorgvuldig
en duurzaam. Goedkope materialen en standaardoplossingen
zijn niet gewenst.
b. (Terras)hekken, toegevoegde terrassen, kooien en dergelijke
zijn niet toegestaan. Vanzelfsprekend zijn alle toegevoegde
elementen die vanouds op een schip aanwezig waren, zoals
lieren, luiken, bolders, mast, boegspriet, zwaarden en dergelijke
wel toegestaan.
c. Andere noodzakelijke toevoegingen, zoals schoorstenen,
moeten door hun maatvoering en vormgeving passen in het
totaalbeeld van het schip. Deze toevoegingen mogen het
beeld niet domineren.
44 Stadsdeel Centrum WELSTAND op het WATER

3.2 Overige boten
3.2.1 Romp
Ook in de categorie overige boten dienen de verschillende
onderdelen van de boot, de romp en de opbouw, in hun volume,
materiaal, kleur en vormgeving met elkaar in overeenstemming
te zijn, zodat een evenwichtig geheel ontstaat.
a. Ingrepen in de romp zijn niet toegestaan. Het volume en de
vorm van de romp moet intact en zichtbaar blijven.
b. De opbouw mag de buitenmaten van de romp nergens overschrijden.
Opbouw en romp moeten onderling in evenwichtige
verhouding zijn.
Ingrepen in de romp niet toegestaan
WELSTAND op het WATER
Romp en opbouw dienen onderling in evenwichtige verhouding te zijn
Overschrijding van de buitenmaten niet toegestaan
Stadsdeel Centrum
4

Wand aan de straatzijde is niet 15% transparant
3.2.2 Wanden van de opbouw
Woonboten en bedrijfsvaartuigen zijn (te) vaak vormgegeven als
een gesloten wand aan de straatzijde. Net als gebouwen dienen
de wanden van boten echter een geleding te hebben en niet
volledig gesloten te zijn.
a. Aan de straatzijde moeten de wanden voor minimaal 15% van
het oppervlak transparant zijn; aan de waterzijde maximaal
33%.
b. Vorm en plaatsing van de ramen dienen in onderlinge verhouding
en als onderdeel van een totaalbeeld van de boot te
worden gekozen. Door de ramen bijvoorbeeld op een lijn te
plaatsen en identiek van vorm en afmeting te maken, kunnen
ze passend worden gemaakt als onderdeel van de compositie
van het geheel.
c. Ramen mogen niet direct aansluiten op het casco en/of dak.
Vorm en plaatsing ramen in onderlinge verhouding Ramen mogen niet direct aansluiten op casco en dak
46 Stadsdeel Centrum WELSTAND op het WATER

3.2.3 Dak van de opbouw
Het dak is een belangrijk element in de vormgeving van woonboten,
zeker als men er van de straat af bovenop kijkt.
a. Het dak mag in de dwarsrichting licht gebogen of hellend zijn.
De maximale helling is 15 graden. Een lessenaarsdak met een
maximale hellingshoek van 15 graden is toegestaan, onder
voorwaarde dat de hoge zijde aan de waterkant ligt.
b. Een plat dak is toegestaan, maar uitsluitend met een overstek
van minimaal 10 en maximaal 20 centimeter of een goede
beëindiging (overgang van wanden en dak).
c. Boeiboorden mogen maximaal 10 centimeter hoog zijn.
d. Platte dakramen zijn toegestaan, met een maximale hoogte
van 10 centimeter boven het dakvlak. Metalen licht gebogen dak
Licht gebogen dak Hellend dak
WELSTAND op het WATER
Stadsdeel Centrum
4

Wanden in hout
Boeiboord maximaal 10 centimeter
3.2.4 Materiaal- en kleurgebruik
a. Het dak moet in zeildoek, hout of metaal worden uitgevoerd.
Golfplaat en andere goedkoop ogende materialen zijn niet
toegestaan. Bitumen is toegestaan mits deze dakbedekking
zeer zorgvuldig wordt aangebracht.
b. Wanden dienen in hout of metaal te worden uitgevoerd. Andere
materialen, zoals plaatmateriaal, volkernplaat of andere
kunststof zijn niet toegestaan.
c. Bij uitzondering mag de romp van beton zijn, mits in een terughoudende
kleur geschilderd.
d. De romp en de wanden van de opbouw dienen in gedekte,
terughoudende kleuren (waaronder in dit geval ook “wittinten”
worden bedoeld) te worden uitgevoerd.
e. Contrasterende kleuraccenten zijn toegestaan.
f. Ramen, kozijnen en deuren worden uitgevoerd in hout of metaal.
Kunststof is niet toegestaan.
48 Stadsdeel Centrum WELSTAND op het WATER

3.2. Overige criteria
Net als voor de bebouwing op de wal geldt voor de categorie
‘overige boten’ dat zij het stadsbeeld niet te zeer mogen domineren
en dat ze door zorgvuldige volume-opbouw en detaillering
moeten passen in het beeld.
a. Het totaalbeeld moet een evenwichtige compositie van volumes
vormen en in zijn vormgeving, materiaal en kleur passen
in zijn omgeving.
b. (Terras)hekken, toegevoegde terrassen, kooien en dergelijke
zijn niet toegestaan.
c. Andere noodzakelijke toevoegingen, zoals schoorstenen,
moeten door hun maatvoering en vormgeving passen in het
totaalbeeld van de boot. Toevoegingen mogen het beeld niet
domineren.
d. Balkons zijn alleen toegestaan aan de korte zijde of als loggia.
WELSTAND op het WATER
Evenwichtige compositie
Schoorsteen mag niet domineren Balkon aan korte zijde
Stadsdeel Centrum
4

Watertrap
Steiger
4 Criteria steigers en op- en afstapvoorzieningen
Onder dit onderdeel vallen ook watertrappen en waterstoepen.
Dat zijn in de kademuur aangebrachte trappen al of niet met een
houten plank als beëindiging boven het water.
Steigers:
1 Uitvoering in hout en/of metaal
2 Open constructie
3 Minimaal ruimtebeslag op of boven het water
4 Trapleuning toegestaan, open uitgevoerd in hout en/of grachtengroen
geverfd metaal
Watertrappen:
1 Uitvoering in steenachtig materiaal met houten en/of metalen
treden
2 Minimaal ruimtebeslag op of boven het water
3 Trapleuning toegestaan, open uitgevoerd in hout en/of grachtengroen
geverfd metaal
0 Stadsdeel Centrum WELSTAND op het WATER

Loketcriteria
Voor de volgende verbouwingen zijn “loketcriteria” van toepassing.
Deze criteria beschrijven de welstand en hebben uitsluitend
betrekking op de plaatsing, de vorm, de maatvoering, het materiaalgebruik
en de kleur. In gebieden die niet zijn aangewezen als
beschermd stadsgezicht zijn deze verbouwingen vergunningsvrij.
Binnen de grenzen van het beschermd stadsgezicht geldt een
lichte vergunningsprocedure.
.1 Loketcriteria woonschip
.1.1 Loketcriteria ramen in een bestaande romp
Plaatsing: In de romp.
Vorm: Alleen ronde ramen.
Maatvoering: Maximaal de grootte van het bestaande
raam met een maximum diameter van
50 cm.
Materiaalgebruik: Ramen: helder glas. Spiegelglas en kunststof
is niet toegestaan.
Kozijnen: Hout of metaal, geen kunststof.
Kleur: Gelijk aan de kleur van de bestaande raamkozijnen.
.1.2 Loketcriteria ramen en deuren in een bestaande opbouw
Plaatsing en vorm: De ramen mogen niet direct aansluiten op
het dak en het gangboord. De te vervangen
ramen dienen op één lijn te liggen en
in dezelfde vorm te zijn als de te behouden
ramen.
Maatvoering: Gelijk aan het te vervangen raam of de te
vervangen deur.
WELSTAND op het WATER
Materiaalgebruik: Hout of metaal, kunststof is niet toegestaan.
Kleur: Als bestaande raam of deur.
.1.3 Loketcriteria dakramen, koekoeken en dakluiken in
een bestaand dak
Dakramen
Plaatsing: Vlak in het dak (maximaal 10cm hoog).
Maatvoering: Gelijk aan het bestaande te vervangen dakraam.
Materiaalgebruik: Helder glas, geen kunststof.
Koekoek
Plaatsing: In lengterichting van het schip.
Maatvoering: Gelijk aan de te vervangen koekoek met een
maximum hoogte van 25 cm.
Materiaalgebruik: Hout of metaal.
Kleur: Passend of contrasterend, geen fluorescerende
kleuren.
Dakluik
Plaatsing: Vlak in het dak.
Maatvoering: Gelijk aan het te vervangen dakluik.
Materiaalgebruik: Gelijk aan materiaal van dak.
Kleur: Gelijk aan kleur dak.
Stadsdeel Centrum
1

.1.4 Loketcriteria zonnecollectoren/zonnepanelen en schotelantennes
Zonnecollectoren/zonnepanelen
a Meerdere zonnecollectoren/zonnepanelen moeten op een
horizontale lijn gerangschikt worden
b De gezamenlijke breedte van de zonnecollectoren/zonnepanelen
mag niet meer dan 1/3 van de beschikbare dakvlakbreedte
bedragen.
Schotelantennes
a Schotelantennes dienen bij voorkeur aan de achterzijde van de
stuurhut te worden geplaatst
b De schotel dient zo gering mogelijk van omvang te zijn
c Daar de schotelantenne goed zichtbaar is vanaf de openbare
weg dient ze te worden voorzien van een terughoudende kleur.
.2 Loketcriteria overige woonboten
.2.1 Loketcriteria ramen en deuren in een bestaande romp
of opbouw
Ramen en deuren
Plaatsing en vorm: Vorm en plaatsing ramen en/of deuren in
één lijn met bestaande ramen of deuren.
Materiaalgebruik: Hout of metaal. Kunststof is niet toegestaan.
Kleur: Als bestaand(e) raam of deur.
.2.2 Loketcriteria dakramen en dakluiken in een bestaand
dak
Dakramen
Plaatsing: Vlak in het dak (maximaal 10cm hoog).
Materiaalgebruik: Gelijk aan het bestaande te vervangen dakraam.
Kleur: Helder glas, geen kunststof.
Dakluiken
Plaatsing: Vlak in het dak.
Materiaalgebruik: Gelijk aan het te vervangen dakluik.
Kleur: Gelijk aan kleur dak.
.2.3 Loketcriteria zonnecollectoren/zonnepanelen en schotelantennes
Zonnecollectoren/zonnepanelen
a Meerdere zonnecollectoren/zonnepanelen moeten op een
horizontale lijn gerangschikt worden
b De gezamenlijke breedte van de zonnecollectoren/zonnepanelen
mag niet meer dan 1/3 van de beschikbare dakvlakbreedte
bedragen.
Schotelantennes
a Schotelantennes dienen aan de kopse zijde van de boot te
worden geplaatst
b De schotel dient zo gering mogelijk van omvang te zijn
c Daar de schotelantenne goed zichtbaar is vanaf de openbare
weg dient ze te worden voorzien van een terughoudende kleur
2 Stadsdeel Centrum WELSTAND op het WATER

LITERATUURLIJST
WELSTAND op het WATER
Stadsdeel Centrum
3

Jaap Evert Abrahamse, ‘Stadsontwerp en verkeer in Amsterdam:
gebruik en inrichting van de buitenruimte in de zeventiende
eeuw’, Historisch-geografisch tijdschrift 22 (2004), nummer 3.
Jaap Evert Abrahamse, ‘De problematiek van Amsterdam als
waterstad: ‘Een schone maagd met stinkende adem’’, Historischgeografisch
tijdschrift 24 (2006), nummer 1.
Amsterdamse woonschepenorganisaties, Witte Zwanen: een
aanvulling op de Visie op het water van de binnenstad, Amsterdam
2005.
Tobias van Domselaer (ed.), Beschryvinge van Amsterdam, Amsterdam
1665.
Renée E. Kistemaker, ‘Het grimmelt van alderley kleyn vaartuygh:
Water als deel van het openbaar gebied in 17de- en 18de-eeuws
Amsterdam’, Maandblad Amstelodamum 86 (1999), p. 129-139.
Filips von Zesen, Beschreibung der Stadt Amsterdam, Amsterdam
1664.
Commissie voor Welstand en Monumenten, ‘De Schoonheid van
Amsterdam’
Een kader voor het welstandsbeleid 1999, Amsterdam 1999.
Gemeente Amsterdam, ‘Kadernota voor de welstandsbeoordeling’,
Amsterdam 2003.
WELSTAND op het WATER
Stadsdeel Centrum

INDEX
WELSTAND op het WATER
Stadsdeel Centrum

A
“authentiek” 24
Aanhouden 21
Aanschrijven 19
Advies 22, 23
Afbraak 25
Afmeervoorzieningen 14, 26
Afmeren 24, 32
Afstemming 14
Afwijken 22
Afwijken van het advies van de welstandscommissie 22
Akkoord mits wordt voldaan aan de opmerkingen 21
Alternatieve ligplaatsen 5
Amsterdam te Water 23
Aspirant-bouwer 19
B
Balkons 49
BBA 25
Bedrijfsvaartuigen 11, 13
Begrippen “overige boten” 34
Begrippen schip 34
Belanghebbenden 22
Beleidsregels 18
Beleid voor historische schepen 24
Beloopbaar 12, 42
Beoordelingskader 12
Beschermd stadsgezicht 13, 19, 26, 32
Beschermende bestemmingsplannen 26
Bestemmingsplan 14
Bestemmingsplannen 13
Bestemmingsplanprocedure 26
Bestuurlijke verantwoordelijkheid 18
Beton 48
Bevoegdheid 18
Bezwaar 22, 33
Bijboten 17
Binnenvaartpolitiereglement 18
Bitumen 43, 48
Boegspriet 44
Boeiboorden 47
Bolders 14, 44
Bootrichtlijnen 2007 12, 14, 18, 19, 20, 24, 25, 37
Bouwbesluit 12
Bouwregels 12
Bouwverordening 12, 14, 20
Buitenmaten 45
Burenrecht 19
Burgerlijk Wetboek 19
C
Categorieën 5, 13, 24, 33
CHS 23
Commissie Historische Schepen 23
Commissie voor Welstand en Monumenten 16, 17, 23
Compositie 49
Contrasterende kleurelementen 12
Cultuurhistorie 13
Czaar Peterbuurt 19
D
Dak 47
Daklijn 42
Dakluik(en) 51, 52

Dakramen 42, 47, 52
Dakterras 12
Dakvlak 47
Dakvlakbreedte 52
Definiëring 24
Detaillering 14, 38, 44, 49
Dienst Binnenwaterbeheer 24, 25
Dynamische gebruik van het water 11
Dynamisch gebruik van het water 17
E
Economische of maatschappelijke belangen 22
Evaluatie van het welstandsbeleid 22
Excessen regeling 25
F
Facet-bestemmingsplan 15, 26, 37
Fluorescerende 51
Fotovoorbeeld 37
Functie van het water 31
G
Gangboorden 33, 40
Gebiedscriteria 32
Geleding 46
Gemeentelijk belang 22
Gesloten wand 46
Gezichtsbepalende elementen 34
Golfplaat 48
Grachtengroen 50
Graffiti 25
Grootstedelijke gebieden/projecten 23, 26
Grote projecten 23
H
Haalkommen 14
Handboek Inrichting Openbare Ruimte 13, 14
Handhaving 25
Handhavingseenheid 25
Hardheidsclausule 21
Hekwerken 14
Helder glas 51
Hellingshoek 47
Historische parcellering 32
Historische schepen 23, 34
Historische waarde 5, 24
Historisch ruimtelijke structuur 26
Historisch schepenbeleid 5, 27
Hoofddoelstelling 12
Hoogtemaat 25
Hout 43, 48, 51
I
Indieningsvereisten 20, 21, 24
Inhoudelijke gronden 22
Inrichting van het water 13
Inspraak 16
Inspraakavond 16
Inspraakbijeenkomst 5
Inspraakreacties 16
Instorting 25
60 Stadsdeel Centrum WELSTAND op het WATER

J
Juridisch-planologisch 26
Juridische procedures 5
K
Kade 14, 20, 32
Kademuur 13, 14
Kader 18
Kaderstellend 12
Kadezijde 20
Karakteristiek 38
Kleine welstand 19
Kleur 14
Kleuraccent(en) 43, 48
Kleurgebruik 12, 38
Koekoeken 42
Kooien 49
Kunststof 12, 38, 40, 43, 48, 51
L
Lengte-, hoogte- en breedtematen 37
Lengtemaat 25, 32
Lessenaarsdak 47
Licht-vergunningplichtig 19
Licht-vergunningplichtige verbouwingen of vervangingen 18
Lichte vergunningsprocedure 51
Lieren 44
Ligplaats 13, 14
Ligplaatsen 14, 15, 26
Ligplaatsvergunning 24
Loggia 49
Loketcriteria 5, 19, 37, 51
WELSTAND op het WATER
Loopplanken 14
Luiken 44
M
Maatvoering 5, 14, 24
Mast 44
Materiaal- en kleurgebruik 43
Materiaalgebruik 12, 14, 38
Maximaal toegestane lengtemaat 25
Maximale maten 24
Memorie van Antwoord 16
Metaal 43, 48, 51
Monumentale (woon)boten 24
Monumentenbeleid 24
Monumentenwet 1988 19
Motivering 20
N
Nautische inpasbaarheid 24
Negatief advies 20, 21
Netwerk 32
Nieuwe Vaart 32
Nieuwmarktbuurt 32
Noord-Zuidlijn 26
O
“originele kenmerken” 24
Object- en loketcriteria 32
Objectcriteria 37
Oevers 26
Ontheffing 23, 24
Ontheffingsvrije objecten 34
Stadsdeel Centrum
61

Oostelijke Eilanden 19
Overige boten 34
Overschrijding 24
Overstek 47
P
Parcellering 32
Patrijspoorten 41
Plaatmateriaal 38, 48
Planciusbuurt 19
Plangebied 26
Pleziervaartuigen 23, 24
Positief advies 21
Preventieve welstandsbeoordeling 19
Procedure 5
Procedure ‘onvoorzien’ 23
Profiel 32
Profiel van de grachten 31
Q
R
Ramen 39, 46, 51
Rechtsgrond 14
Redelijke eisen van welstand 19, 20, 21
Regelgeving 14
Reglement op de Commissie Historische Schepen (1996) 23
Regulier vergunningplichtig 18, 19
Richtlijnen bij het vervangen en verbouwen van woonboten
en bedrijfsvaartuigen 5, 12
Richtlijnen bij vervanging van woonboten uit 1996 14
Roef 39
Romp 41, 45
Rondvaartboten 5, 13
Ruimtelijke kwaliteit 22, 26
Ruimtelijke structuur 13, 17
S
Salonboten 5
Samenhang tussen wal en water 17
Scheepvaartverkeerswet 18
Scheepvaartwetgeving 18
Schepen 33
Schoorstenen 44, 49
Schotelantennes 19, 52
Specifieke criteria 23
Specifieke welstandscriteria 23
Spiegelglas 40, 51
Spreekrecht 20
Stadsbeeld 17
Stadshart 32
Statische bedrijfsvaartuigen 5, 11, 14, 37
Statische functie 11
Statische functies 12
Statisch karakter 31
Stedelijk beleid 26
Stedenbouwkundige structuur 32
Steenstrips 38
Steigers 13, 50
Steigers en op- en afstapvoorzieningen 18, 34
Stimuleringsregeling 5
Straatzijde 46
Strijdigheid 22
Stuurhut 39, 40
62 Stadsdeel Centrum WELSTAND op het WATER

Systematiek 11, 17
T
Terinzagelegging 16
Terras 12
Terrassen 44, 49
Terughoudende kleuren 43, 48
Toetsingskader 17, 23, 24
Transparant 46
Transparantie 12
Transportfunctie van het water 31
Trapleuning 50
U
Uitvoeringsbevoegdheid 23
Uitzonderingsmogelijkheden 22
V
“van origine varend” 24
Verantwoordelijkheid 22
Verbod 33
Verbouwen 13
Verbouwingen 5
Vergaderingen 20
Vergunde (woon)boten 25
Vergunningplicht 19
Vergunningplichtige verbouwingen 18
Vergunningsvrij 19, 51
Vergunningsvrije verbouwingen 19, 20
Vergunningverlening 22
Verkeersruimte 11, 31
Verordening op de Commissie voor Welstand
WELSTAND op het WATER
en Monumenten 2005 20, 23
Verordening op de haven en het binnenwater 12, 14, 18
Verplaatsingen 23
Verschijningsvorm 12
Vervangen 13
Vervangende boot 5
Vervangen en verbouwen 12
Vervangingen 5
Vervangingsmaat 32
Vervangingsrichtlijnen 24
Vervoermiddel 11
Vervoersfunctie 11
Verwaarlozing 25
Vhb 12, 13, 14, 18, 23
Visie op het water van de binnenstad 26
Vlotten 17
Volkernbeplating 38
Volkernplaat 48
Voor- en achtergevel 12
Voor- en achtersteven 39
Voorinformatie 21
Vooroverleg 24
Voorrang 5
Vorm 14
Vrijstelling 25
W
Waarderingskaart Beschermd Stadsgezicht 13
Wal- en watercontroleurs 25
Walzijde 12
Waterhuishouding 31
Waterlijn 20, 39
Stadsdeel Centrum
63

Waternet 25
Waterstoepen 50
Watertrappen 50
Waterzijde 12, 46
Welstandsadvies 20, 21
Welstandsbeleid 11
Welstandscommissie 14, 20, 23
Welstandseisen 23
Welstandskader 12
Welstandsnota 2006 13
Welstandsoordeel 22
Werkconferentie 5, 16
Wettelijke beslistermijnen 21
Wonen op het water 11
Woningwet 12, 14, 17
Woonarken 33
Woonbootspecialist 23
Woonfunctie 31
Woonschepen 33
Woonvaartuigen 33
X
Y
Z
Zeeg 42
Zeildoek 43, 48
Zeventiende-eeuwse stadsuitbreidingen 32
Zienswijzen 5, 16
Zonering 15
Zonnecollectoren 19, 52
Zonnepanelen 19, 52
Zuidelijke IJ-oevers 26
Zwaarden 44
Zwaarwegende redenen 22
64 Stadsdeel Centrum WELSTAND op het WATER

BIJLAGEN
WELSTAND op het WATER
Stadsdeel Centrum
6

Inhoudsopgave van de bijlagen
1 Schema’s en de daarbij behorende toelichting
1 Welstandstoetsing bij aanvraag “gewone” verbouwingsvergunning
2 Welstandstoetsing bij aanvraag verbouwingsvergunning voor verbouwingen waarvoor de loketcriteria gelden
2 Diverse relevante artikelen uit de Verordening op de haven en het binnenwater 2006 (Vhb)
3 Bevoegdhedenverdeling op het water van de binnenstad
4 Begrippenlijst
Kaartbijlage 1 Visie op het water van de binnenstad zoals vastgesteld d.d. 26.01.2006
Kaartbijlage 2 Grenzen beschermd stadsgezicht
Kaartbijlage 3 Grenzen grootstedelijke projecten in de binnenstad
WELSTAND op het WATER
Stadsdeel Centrum
6

Bijlage 1
WELSTAND op het WATER
Stadsdeel Centrum
6

Toelichting op de schema’s
De twee schema’s zijn opgenomen om inzicht te geven in de
procedure die de bouwinitiatieven in verschillende situaties moeten
doorlopen en in het bijzonder welke welstandstoetsing aan
de orde is.
Schema 1
Dit schema geeft de procedure weer die gevolgd wordt bij
reguliere verbouwingsaanvragen.
Schema 2
Dit schema geeft de procedure weer die gevolgd moet worden
bij verbouwingsaanvragen waarvoor de loketcriteria gelden.
Het schema geeft zowel de procedure weer die geldt voor gebieden
die zijn aangewezen als beschermd stadsgezicht als die
voor gebieden die niet zijn aangewezen als beschermd stadsgezicht.
WELSTAND op het WATER
Stadsdeel Centrum
1

Welstandstoetsing bij aanvraag “gewone” verbouwingsvergunning
Schema 1Eau
Vergunningplichtig
(in zowel beschermd stadsgezicht
als daarbuiten)
Reguliere procedure
Planologische en Technische (nautische) toetsing en toetsing aan Bootrichtlijnen 2007
2 Stadsdeel Centrum WELSTAND op het WATER
Welstandstoetsing door
Commissie voor welstand en
monumenten
(toetsing aan redelijke eisen van welstand)
akkoord mits: voldoet aan
redelijke eisen van welstand
mits ondergeschikte aanpassingen
aanhouden:nadere uitwerking
of informatie gewenst
herbeoordeling aangepast plan
vervolgbeoordelingen
voldoet voldoet niet
niet akkoord:
plan voldoet niet aan
redelijke eisen van welstand
akkoord:
plan voldoet aan
redelijke eisen van welstand
negatief advies aan db
positief advies aan db
Het dagelijks bestuur (db) besluit op aanvraag verbouwvergunning
stadsdeel Amsterdam-Centrum versie 05.03.2007

Welstandstoetsing bij aanvraag verbouwingsvergunning
voor verbouwingen waarvoor de loketcriteria gelden
Schema 2Eau
Verbouwingen aan ramen en deuren in bestaande
opbouw, ramen in bestaande romp en daklichten/
dakluiken in bestaand dak
In als beschermd stadsgezicht
aangewezen delen van de binnenstad
(Licht vergunningplichtig)
In niet als beschermd stadsgezicht
aangewezen delen van de binnenstad
(Vergunningvrij)
WELSTAND op het WATER
Toetsing aan loketcriteria
nee
lichte vergunningprocedure
Voldoet verbouwing
aan loketcriteria?
ja
welstandstoetsing door
‘kleine welstandscommissie’
Initiatiefnemer kan gaan bouwen
Het db kan alleen achteraf (repressief)
vergunningvrije verbouwingen
toetsen aan de Richtlijnen bij
Vervanging en Verbouwing en aan
redelijke eisen van welstand.
Het db kan achteraf (repressief) de
initiatiefnemer aanschrijven als de
verbouwing ‘in ernstige mate’
in strijd is met redelijke eisen van
welstand.
niet akkoord:
plan voldoet niet aan
loketcriteria
akkoord:
plan voldoet aan
loketcriteria
negatief advies aan db
positief advies aan db
Stadsdeel Centrum
Het dagelijks bestuur (db) besluit op aanvraag verbouwvergunning
stadsdeel Amsterdam-Centrum versie 05.03.2007
3

Bijlage 2
WELSTAND op het WATER
Stadsdeel Centrum

Verordening op de haven en het binnenwater
2006 (Vhb)
De relevante artikelen uit de Vhb (Gemeenteblad 2006 afd. 3A
nr. 35/47)
Hoofdstuk 1. Algemene begripsomschrijvingen en procedurebepalingen
§ 1. Algemene begripsomschrijvingen.
Artikel 1.1.1 (1.1 oud)
Begripsbepalingen
In deze verordening en de daarop berustende bepalingen wordt
verstaan onder:
a. binnenschip: een schip, hoofdzakelijk gebruikt en bestemd
voor interlokaal dan wel internationaal bedrijfsmatig vervoer
van goederen te water waarop de Wet vervoer binnenvaart
van toepassing is;
b. binnenwater: het openbaar water dat niet tot de haven behoort;
c. BPR: Binnenvaartpolitiereglement;
d. College: College van Burgemeester en Wethouders;
e. haven: het IJ, het Buiten IJ, het Noordzeekanaal en het Amsterdam-Rijnkanaal
en alle daarop uitkomende wateren tot
de begrenzing zoals weergegeven op de kaart behorende bij
deze Verordening (bijlage 1A);
f. havengebied: het gebied, begrensd door de stippellijn zoals
aangegeven op de bij deze verordening behorende kaart;
WELSTAND op het WATER
g. kapitein: degene die de feitelijke leiding over een zeeschip
voert;
h. openbaar water: alle wateren die al of niet met enige beperking
voor het publiek bevaarbaar of anderszins toegankelijk
zijn;
i. primaire vaarwegen: de als zodanig in het Structuurplan Amsterdam
aangewezen (vaargeulen van) vaarwegen, te weten
het Noordhollands Kanaal, het IJ, Noordzeekanaal, Zijkanaal
G, Nieuwe Meer/Schinkel/Kostverlorenvaart, Oosterdok/
Nieuwe Herengracht/Amstel, Weespertrekvaart en Amsterdam
Rijnkanaal;
j. SVW: Scheepvaartverkeerswet
k. schip: elk vaartuig, met inbegrip van een vaartuig zonder
waterverplaatsing en een watervliegtuig, dat feitelijk wordt
gebruikt of geschikt is om te worden gebruikt als middel tot
verplaatsing te water; onder schip wordt mede verstaan drijvende
werktuigen, zoals kranen, werkeilanden, een drijvende
kraan, baggermolens, pontons of materieel van soortgelijke
aard;
l. schipper: degene die de feitelijke leiding over een binnenschip
voert;
Stadsdeel Centrum

§ 2. Algemene bepalingen omtrent vergunningen, ontheffingen
en aanwijzingen
Artikel 1.2.1 (1.2 oud)
Indienen aanvraag
1. De aanvraag tot het verlenen van een vergunning of ontheffing
wordt schriftelijk ingediend.
2. In een spoedeisend geval en indien het een eenmalige
gedraging of een handeling van korte duur betreft, kan de
aanvraag mondeling geschieden.
Artikel 1.2.2 (nieuw)
Nadere regels
Het College kan nadere regels stellen omtrent het gebruik van
formulieren, het gebruik van meetmethoden, het verstrekken van
gegevens en de wijze van vaststelling van feiten met betrekking
tot het verlenen van vergunningen en ontheffingen.
Artikel 1.2.3 (1.3 oud)
Niet in behandeling nemen van een aanvraag
De aanvraag wordt in ieder geval niet in behandeling genomen
indien de aanvrager niet binnen de gestelde termijn heeft voldaan
aan het bepaalde in de vigerende Legesverordening.
Artikel 1.2.4 (1.4 oud)
Beslistermijn
1. Het College beslist binnen twaalf weken na ontvangst van de
aanvraag.
2. Het College kan deze beslissing voor ten hoogste acht weken
verdagen.
Hoofdstuk 2. Bepalingen in het belang van ordening, openbare
orde, veiligheid, welstand en milieu met betrekking tot het gebruik
en beheer van het openbaar water.
§ 2. Algemene bepalingen ligplaatsen
Artikel 2.2.1 (2.1 oud)
Begripsomschrijvingen
In dit hoofdstuk en de daarop rustende bepalingen wordt verstaan
onder:
a. woonboot: een vaartuig, daaronder begrepen een object te
water, dat hoofdzakelijk wordt gebruikt als of is bestemd tot
woonverblijf, niet zijnde een object dat valt onder de Woningwet;
b. bedrijfsvaartuig: een vaartuig, daaronder begrepen een
object te water, niet zijnde een zee- of binnenschip, hoofdzakelijk
gebruikt als of bestemd voor de uitoefening van enig
bedrijf of beroep dan wel voor de uitoefening van sociaalculturele
activiteiten;
8 Stadsdeel Centrum WELSTAND op het WATER

c. passagiersvaartuig: een bedrijfsvaartuig, hoofdzakelijk gebruikt
voor of bestemd tot:
1º vervoer van personen, of
2º om beschikbaar te worden gesteld aan een of meer personen
ten behoeve van varende recreatie;
d. pleziervaartuig: een schip, hoofdzakelijk gebruikt en bestemd
voor niet-bedrijfsmatige varende recreatie;
e. object: een voorwerp of vaartuig dat in, op of boven het water
is aangebracht of afgemeerd en dat niet behoort tot enig
andere in dit hoofdstuk genoemde categorie;
f. watergebonden activiteit: een activiteit die ter uitoefening
van het beroep of bedrijf noodzakelijkerwijs op het water
plaatsvindt en met het water een aanwijsbare en vanzelfsprekende
binding heeft.
§ 3. Woonboten
Artikel 2.3.1 (2.2 oud)
Ligplaatsvergunning woonboot
1. Het is verboden, zonder of in afwijking van een vergunning
van het College met een woonboot ligplaats in te nemen.
De vergunning is persoons- en vaartuiggebonden, onverminderd
het bepaalde in artikel 2.2.2.
2. De vergunning kan worden geweigerd in het belang van de
welstand, ordening, de veiligheid, het milieu en de vlotte en
veilige doorvaart.
3. De vergunning kan uitsluitend worden verleend aan de
eigenaar(s) van de boot.
WELSTAND op het WATER
Artikel 2.3.2 (2.3 oud)
Nadere regels woonboten
1. Het College kan nadere regels stellen met betrekking tot
registratie en veiligheid.
2. Het College kan nadere regels stellen met betrekking tot
afmetingen en met het oog op het milieu en de welstand.
3. Bij de toepassing van het tweede lid kan het College onderscheid
maken naar categorieën woonboten.
Artikel 2.3.3 (2.4 oud)
Vervangen woonboot
1. Het is verboden, zonder vergunning van het College een
woonboot te vervangen.
2. Het College kan ten aanzien van het vervangen nadere regels
stellen; het College kan daarbij onderscheid maken naar
categorieën woonboten.
3. Artikel 2.3.1, tweede en derde lid zijn overeenkomstig van
toepassing.
Artikel 2.3.4 (2.5 oud)
Verbouwen woonboot
1. Het is verboden, zonder of in afwijking van een vergunning
van het College een woonboot te verbouwen.
Stadsdeel Centrum

2. Het eerste lid is niet van toepassing in het geval het verbouwen
geen wijziging van de afmetingen of de uiterlijke staat
tot gevolg heeft.
3. Het College kan nadere regels stellen met betrekking tot het
verbouwen.
Artikel 2.3.1, tweede en derde lid zijn overeenkomstig van toepassing.
§ 4. Bedrijfsvaartuigen
Artikel 2.4.1 (2.7 oud)
Ligplaatsvergunning bedrijfsvaartuig
1. Het is verboden, zonder of in afwijking van vergunning van
het College met een bedrijfsvaartuig ligplaats in te nemen.
De vergunning is persoons-, bedrijfs- en vaartuiggebonden,
onverminderd het bepaalde in artikel 2.2.2.
2. Het eerste lid is niet van toepassing:
a. voor het innemen van een ligplaats die het College heeft
aangewezen ten behoeve van een specifieke categorie
bedrijfsvaartuigen;
b. voor afmeerplaatsen die het College heeft aangewezen
voor embarkeren of debarkeren van passagiers, dan wel
voor de aan- en afvoer van materialen over water. Ten
aanzien van het gebruik van deze afmeerplaatsen kan
het College nadere regels stellen.
3. Artikel 2.3.1, tweede en derde lid, zijn van overeenkomstige
toepassing.
4. De vergunning kan alleen worden verleend indien de uit te
oefenen werkzaamheden of activiteiten watergebonden zijn
of wanneer het gaat om de aan- of afvoer van materialen
over water en de vereiste vergunningen voor het uitoefenen
van die werkzaamheden of activiteiten zijn verleend.
5. Het College kan in afwijking van het vierde lid vergunning
verlenen:
a. voor incidentele sociaal-culturele activiteiten die een
korte periode duren, of
b in bijzondere gevallen.
6. Het College kan nadere regels stellen voor het reserveren
van daartoe aangewezen ligplaatsen.
Artikel 2.4.2 (2.8 oud)
Nadere regels bedrijfsvaartuigen
Artikel 2.3.2 is van overeenkomstige toepassing.
Artikel 2.4.3 (2.9 oud)
Vervangen bedrijfsvaartuig
Artikel 2.3.3 is van overeenkomstig toepassing
Artikel 2.4.4 (2.10 oud)
Verbouwen bedrijfsvaartuig
Artikel 2.3.4 is van overeenkomstige toepassing.
80 Stadsdeel Centrum WELSTAND op het WATER

Toelichting op de artikelen uit de Vhb.
Hoofdstuk 1. Algemene begripsomschrijvingen en procedurebepalingen
§ 1.1 Algemene begripsomschrijvingen
Artikel 1.1.1 Begripsbepalingen
a. Binnenschip.
De binnenscheepvaart maakt een essentieel onderdeel uit van
de Amsterdamse havenactiviteiten. Er wordt veelvuldig in deze
verordening gesproken over een schip of een schipper. Een
schip omvat tevens een binnenschip; het begrip schipper heeft
uitsluitend betrekking op een binnenschip. Voorts biedt de verordening
in art. 2.3.4, vierde lid, de basis voor een door Burgemeester
en Wethouders vast te stellen regeling voor zogeheten
oud-schippers: voormalige schippers die meestal gepensioneerd
zijn.
b. Binnenwater
Het binnenwater omvat hier het gebied buiten de haven. De
optelsom van de haven en het binnenwater levert het openbaar
water op. Het onderscheid is gemaakt voor de bepalingen
waarin de reikwijdte zich alleen uitstrekt tot de haven óf tot het
binnenwater.
e. Haven
Met een bovengronds kunstwerk wordt bedoeld elke overspanning
of andere afsluiting van het water. Dat kan zijn een brug,
een dam enz.
WELSTAND op het WATER
f. Havengebied
De definitie van het havengebied is gerelateerd aan het gebied
dat wordt beheerd door het Gemeentelijk Havenbedrijf. De
grenzen vallen samen met het economisch beheersgebied van
genoemd bedrijf.
g. en l. Kapitein/schipper
De omschrijving van de begrippen kapitein en schipper is ruimer
dan hieronder in de praktijk wordt verstaan. Als de formele kapitein
of schipper verstek laat gaan, is er volgens deze omschrijving
altijd iemand die als zodanig functioneert.
h. Openbaar water
Het begrip “openbaar” heeft hier geen bijzondere juridische
betekenis, zoals dat wel voor openbare wegen geldt. Openbaar
water wordt hier in feitelijke zin gebruikt en omvat al het water
dat voor het publiek toegankelijk is of voor enig gebruik open
staat voor vervoer over water. Water dat aan een andere eigenaar
dan de gemeente behoort of is verhuurd, maar dat feitelijk
wel door de scheepvaart wordt gebruikt, blijft openbaar. De
openbaarheid kan worden opgeheven of beperkt indien de eigenaar
de toegankelijkheid door feitelijke maatregelen verhindert
of beperkt.
k. Schip
De definitie van schip omvat alle vaartuigen, dus ook zeeschepen.
In de tekst van de verordening wordt het onderscheid tussen
een zeeschip en schip alleen gemaakt wanneer voor zeeschepen
een ander regime geldt dan voor andere schepen.
Stadsdeel Centrum
81

§ 2.2 Algemene bepalingen ligplaatsen
Artikel 2.2.1 Begripsomschrijvingen
a. Woonboot
In de verordening is met betrekking tot deze categorie voor een
verzamelbegrip gekozen dat het meest aansluit bij het gangbare
taalgebruik, te weten: woonboot. Het gebruik als of het
bestemd zijn tot wonen is bepalend, of een vaartuig of object op
het openbaar water als zodanig moet worden aangemerkt. Het
begrip bestemmen is geobjectiveerd en derhalve niet afhankelijk
van hetgeen een belanghebbende voor ogen heeft met het
object.
De beantwoording van de vraag, of een object als woonboot kan
worden aangemerkt, dient te geschieden naar spraakgebruik. De
betrokken boot moet naar bouw of inrichting of uiterlijke kenmerken
duidelijk, naar objectieve maatstaven, als woonboot te
herkennen zijn. Oorspronkelijke vrachtschepen of (grote) voormalige
pleziervaartuigen zijn, als ze bewoond worden, ook als
woonboot te herkennen.
In de definitie is een afbakening toegevoegd richting de Woningwet.
Op IJburg worden namelijk zgn. waterwoningen gerealiseerd.
Een waterwoning is een volledig drijvende woning die
nimmer bestemd is (geweest) om te varen en enkel horizontaal
en vertikaal mee drijft met het waterpeil. Bepaald is dat deze
woningen onder de Woningwet vallen. Om dubbelloop tussen
de VHB en de Woningwet te vermijden is deze afbakening aan
de definitie toegevoegd.
b. Bedrijfsvaartuig
Onder het begrip bedrijfsvaartuig is eveneens begrepen het
bedrijfsvaartuig dat niet meer geschikt is om te varen. Het gaat
hier om vaartuigen die niet hoofdzakelijk voor goederenvervoer
zijn bestemd en ook niet als zodanig worden gebruikt, zoals een
hotelboot of een scheepsreparatieboot. Binnenschepen zijn dus
geen bedrijfsvaartuigen in de zin van deze verordening.
§ 2.3 Woonboten
Het woonbotenbeleid is een aan de stadsdelen overgedragen
bevoegdheid; bijna alle bepalingen over woonboten zijn dan ook
decentraal toe te passen.
Ieder stadsdeel is daarmee zelf verantwoordelijk voor met name
het beleid ten aanzien van woonboten en voor het eventueel
stellen van regels met betrekking tot milieu, welstand en afmetingen
binnen het kader van de verordening.
Artikel 2.3.1 Ligplaatsvergunning woonboot
Het vergunningenstelsel heeft betrekking op al het openbaar
water in de stad. Een gebied waar volgens een geldend bestemmingsplan
woonboten aanwezig mogen zijn, is niet hetzelfde als
een aangewezen officiële plaats of een ligplaats daarbuiten. Of
in concreto met een woonboot ligplaats mag worden ingenomen,
hangt ook af van het resultaat van de afweging van de in
art. 2.3.1 genoemde belangen.
Voor het verlenen van de vergunning dient primair vast te staan
dat de woonboot ook daadwerkelijk voor woonverblijf mag
worden gebruikt op grond van de in art. 2.3.2 geldende regels.
Hiermee wordt bevorderd dat de beschikbare ligplaatscapaciteit
daadwerkelijk voor de in aanmerking komende woonboten
wordt aangewend.
Bij het behandelen van de aanvraag om een vergunning kunnen
82 Stadsdeel Centrum WELSTAND op het WATER

met het oog op de welstand overwegingen met betrekking tot
het passen in de omgeving worden betrokken. De mogelijkheid
bestaat dat op bepaalde locaties voor een bepaalde categorie
woonboten geen, maar voor een andere categorie wel een ligplaatsvergunning
zal worden verleend.
Daarnaast kunnen voorschriften worden gesteld in het belang
van ordening te water, veiligheid, het milieu en de vlotte en
veilige doorvaart. Bij het verlenen van de vergunning kan onder
meer worden bepaald op welke concrete plaats de woonboot
mag worden afgemeerd, wat de toegestane lengte, breedte,
hoogte of diepgang van de boot is en welke afstand het ten
opzichte van andere vaartuigen dan wel de wal of een brug
moet innemen. Ook kan de vergunning worden losgekoppeld
van specifieke eisen, maar waarbij de vergunninghouders wel
zijn gebonden aan nadere door het College te stellen regels, die
betrekking hebben op de voormelde motieven.
Artikel 2.3.2 Nadere regels woonboten
Het stellen van regels met betrekking tot registratie en
(brand)veiligheid als in het eerste lid opgenomen, is centraal gehouden
vanwege respectievelijk het belang van doelmatigheid
van beheer en de meer algemene gelding van de hier bedoelde
veiligheidsregels. Het opnemen van een bepaling voor het stellen
van regels met betrekking tot (brand)veiligheid is nodig, omdat
de Woningwet - en daarmee de Bouwverordening - niet van
toepassing is op woonboten. De Brandbeveiligingsverordening
1995, waarin veiligheidsregels opgenomen zijn, is van toepassing
op woonboten, maar niet op schepen die op grond van de Binnenschepenwet
over een Certificaat van Onderzoek beschikken.
WELSTAND op het WATER
Woonboten die op grond van de Binnenschepenwet over een
Certificaat van Onderzoek beschikken, worden geacht te voldoen
aan het gestelde in het eerste lid van dit artikel. Dit kan
zich bijvoorbeeld voordoen bij die woonboten waarmee tevens
varende activiteiten worden ondernomen. De in het tweede lid
genoemde regels met betrekking tot afmetingen zullen vooral
nauw samenhangen met de specifieke aard en omstandigheden
van de locaties waar een ligplaats kan worden ingenomen en
hebben derhalve mede betrekking op de stedenbouwkundige
inpassing.
Dit artikel vormt de juridische basis voor het welstandsbeleid op
het water. Zo kan het College met het oog op welstand onder
meer regels stellen met betrekking tot de stedenbouwkundige
inpasbaarheid en de maximale lengte van de in te nemen ligplaats.
Ook kan het College ten behoeve van dit beleid categorieën
van woonboten onderscheiden.
Artikel 2.3.3 Vervangen woonboot
Het vervangen van een woonboot kan een grote impact hebben
op de omgeving; daarom wordt het aan regels onderworpen
die het College kan stellen. Daarbij wordt gedacht aan regels
die opgesteld worden met het oog op ordening op het water,
welstand, openbare orde, veiligheid en milieu.
Artikel 2.3.4 Verbouwen woonboot
Deze bepaling regelt de situatie van het wijzigen van de staat
van een woonboot door op-, aan- of verbouw of vergroting ervan.
Het beoogt te voorkomen dat zonder nadere afweging een
groter of anderszins ongewenst beslag op de openbare ruimte
Stadsdeel Centrum
83

zou worden gelegd dan wel dat zonder nadere afweging de
uiterlijke staat zou wijzigen. Stadsdelen kunnen voor hun gebied
nadere beleidsregels vaststellen, waarbij het bijvoorbeeld mogelijk
is om kleine verbouwingen vrijstelling van de vergunningplicht
te geven.
Wanneer de romp (of casco) van een woonboot vervangen of
onherkenbaar veranderd wordt is geen sprake van verbouwing
maar van een nieuwe woonboot.
§ 2.4 Bedrijfsvaartuigen
Om voor vergunning in aanmerking te komen moeten bedrijfsvaartuigen
gericht zijn op het uitoefenen van watergebonden
activiteiten of de aan- of afvoer van materialen over water. Het
regime is zoveel mogelijk hetzelfde als dat voor woonboten. De
mogelijkheid is opgenomen dat het College voor een specifieke
categorie een concrete locatie kan aanwijzen (lid 2), waar in afwijking
van het gestelde in het derde lid de eis van watergebondenheid
niet behoeft te gelden. In dat geval zal ook het verbod
en vergunningenstelsel niet gelden voor dat bepaalde watergebied
of die bepaalde ligplaats. Hiermee kan elke gewenste
economische activiteit die ook in de omgeving past, mogelijk
worden gemaakt zonder afhankelijk te zijn van het criterium “watergebonden”.
Wel zal een vaartuig in dat gebied aan dezelfde
eisen die ook aan vergunninghouders worden gesteld, moeten
voldoen ingevolge art. 2.4.2.
Lid 6 vormt de juridische grondslag voor een regeling die het
mogelijk maak reeds lang vooruit een ligplaats te reserveren.
Een dergelijke reserveringsregeling is reeds lang de praktijk in
de haven.
84 Stadsdeel Centrum WELSTAND op het WATER

Bijlage 3
WELSTAND op het WATER
Stadsdeel Centrum
8

Bevoegdhedenverdeling op het water van de
binnenstad
Algemeen
In zijn algemeenheid zijn er drie hoofdfuncties van het water: het
water als fysiek systeem, water als transportsysteem en water als
onderdeel van de openbare ruimte.
Beheer van het water als fysiek systeem (waterbeheer) ligt bij
het hoogheemraadschap Amstel, Gooi en Vecht. Het water als
transportsysteem valt onder de bevoegdheid van de nautisch
vaarwegbeheerder (dienst Binnenwaterbeheer, BBA, in opdracht
van de centrale stad). Tot slot is het stadsdeel de bevoegde
instantie voor het water als openbare ruimte. Hieronder worden
deze bevoegdheden nader uitgesplitst.
Stadsdeel
Tussen haakjes staat aangegeven wie de bevoegdheid heeft.
1. Inrichting en gebruik openbare ruimte
• vaststellen van een visie (deelraad) en uitvoeren van beleidsplannen
(dagelijks bestuur)
2. Bestemmingsplannen vaststellen op basis van de Wet op de
Ruimtelijke Ordening (deelraad)
• waar wel en waar geen woonboten en bedrijfsvaartuigen
en zo ja wat voor soort dan en met welke afmetingen
• waar wel en wat voor steigers en publieke op- en afstapvoorzieningen
3. Vergunningen en beleidsregels op basis van de Verordening
op de haven en het binnenwater
• verlenen vergunningen en ontheffingen voor woonboten,
bedrijfsvaartuigen, grote pleziervaartuigen, e.d.
(dagelijks bestuur)
WELSTAND op het WATER
• vaststellen van beleidsregels over vervangen en verbouwen
van woonboten en bedrijfsvaartuigen (dagelijks
bestuur)
• vaststellen van beleidsregels over welstand (stadsdeelraad)
• vaststellen van beleidsregels over voorzieningen bij
woonboten en bedrijfsvaartuigen (steiger, vlot, balkon
e.d.) (dagelijks bestuur)
4. Afmeerplekken en beleid voor het afmeren van pleziervaartuigen
(deelraad voor de plekken in het bestemmingsplan en
het dagelijks bestuur voor het afmeerbeleid)
5. Toestemming voor evenementen op het water op basis van
de Algemene Plaatselijke Verordening (stadsdeelvoorzitter in
mandaat van de burgemeester)
6. Onderhoud kades en oevers (dagelijks bestuur)
7. Onderhoudsschema baggeren en aanwijzen ontvangstdepots
(dagelijks bestuur samen met de waterbeheerder AGV/
Waternet)
8. Dempen en ontdempen van waterwegen (deelraad)
Centrale stad (BBA en Regiopolitie)
1. Handhaving openbare orde en veiligheid op het water en
regelen verkeer over het water
2. Initiëren van verkeersregels (verkeersbesluiten) op het binnenwater
en handhaving van verkeersregels
3. Bediening van de bruggen, sluizen en keringen
4. Het heffen en innen van binnenhavengelden
5. Het verwijderen van wrakken en verwaarloosde schepen.
6. De uitgifte van exploitatievergunningen voor passagiersvervoer.
Stadsdeel Centrum
8

Waternet (voorheen Dienst Waterbeheer en Riolering)
In opdracht van de gemeente (centrale stad):
1. ondiep grondwater, baggeren van vaarwegen en verwijdering
drijfvuil
2. aanleg, beheer en onderhoud van rioleringen en bijbehorende
installaties
In opdracht van het Hoogheemraadschap Amstel, Gooi en Vecht:
3. kwantiteitsbeheer in polders en boezems
4. kwaliteitsbeheer van het oppervlaktewater
5. zuivering van afvalwater
6. functioneel beheer van sluizen en keringen (wanneer deze
open en dicht moeten)
Voor veel taken en verantwoordelijkheden op het openbaar
water, zowel van de centrale stad als van stadsdelen, geldt dat
plannen en conceptbesluiten alleen in gezamenlijk overleg met
andere bevoegde instanties kunnen worden uitgevoerd. Soms is
wettelijk voorzien in een verplichte adviesronde, in andere gevallen
is realisering van beleidsvoornemens niet haalbaar zonder
medewerking van andere bevoegde organen.
88 Stadsdeel Centrum WELSTAND op het WATER

Bijlage 4
WELSTAND op het WATER
Stadsdeel Centrum
8

Begrippenlijst
Aanbouw Het gedeelte dat aangebouwd is aan het bestaande
gedeelte, al dan niet met drijvers of mylosblokken er onder. (Zie
uitbouw).
Achteronder Ruimte achter in het onderschip.
Afmeerpalen Palen of bolders op de kade of steiger waaraan
een boot kan worden bevestigd.
Afmeervoorziening Voorzieningen (steigers, kades, waterstoepen,
bolders, haalkommen) bedoeld om het mogelijk te maken
dat een boot aan de wal kan worden bevestigd.
Ark Drijvende woning of werkplaats.
Door stadsdeel Centrum wordt de term ark gebruikt en nader
gedefinieerd in de Richtlijnen voor het vervangen en verbouwen
van woonboten en bedrijfsvaartuigen (Bootrichtlijnen 2007).
Balkon Open platform of uitbouw, voorzien van een balustrade
en toegankelijk via een deur uit de daaraan grenzende binnenruimte.
Bestemmingsplan Door het gemeente bestuur opgesteld plan,
op grond van de Wet op de Ruimtelijke Ordening, dat de toekomstige
bestemming van een bepaald gebied aangeeft.
Bitumen Zwart plastisch aardolie product (asfalt).
WELSTAND op het WATER
Boeiboord Een (houten) dakrand afwerking; een opstaande kant
van een dakgoot.
Boot Schip (voor landrotten). Wordt door stadsdeel Centrum
gebruikt als verzamelnaam voor schepen en overige boten.
Bolder 1) Eén of twee verticale of schuine stalen kokers met
dwarspen op een grondplaat, bevestigd op het achterdek en op
het voordek, waarop de meertrossen/touwen worden belegd;
2) Houten, betonnen of ijzeren paal, van boven iets dikker dan in
het midden om een boot aan vast te maken.
Borstwering Een tot borsthoogte opgetrokken wand.
Casco De kale romp van een schip.
Daklicht Lichtopening in een dak, zie dakraam.
Dakraam Raam in de helling van een dakvlak, zie daklicht.
Den De verticale zijden van de luikopening bovendeks, waarop
de luiken van een binnenvaartschip rusten, ruimte bedoeld voor
de lading van een schip.
Doorvaartprofiel De kleinste breedte op de gracht die (bij de
maatgevende waterstand) volledig door het maatgevende schip
kan worden benut, gemeten loodrecht op de vaarwegas. Het
maatgevende schip is het grootste schip dat de betreffende
vaarweg vlot en veilig kan bevaren en kan draaien. De vaarwegbeheerder
stelt de afmetingen vast van het maatgevende schip.
Stadsdeel Centrum
1

Gangboord Smalle loopplaats binnen langs het scheepsboord.
Golfplaat Plaat gemaakt van gegolfd ijzer.
Haalkom In een kademuur (beschoeiing) aangebrachte metalen
bak, waarin een U-vormige haalbeugel of bolder bevestigd zit.
De beugel is Uvormig en bedoeld voor schepen als hulpmiddel
om van ligplaats te veranderen, maar kan ook gebruikt worden
om een schip aan vast te maken.
Kajuit Woonruimte in een schip.
Koekoek Uitbouwsel met glas aan dek voor licht en ook voor
ventilatie in de verblijfsruimte eronder.
Kooi Een vrijstaand afgesloten hok op het dek.
Kopse zijde Voorste deel van het schip.
Kozijn In een wand gemonteerd raamwerk ter omlijsting van een
venster of deuropening.
Kranen Hijswerktuigen voor zware lasten.
Lessenaarsdak Een dak dat op de wijze van een lessenaar helt.
Liermasten Rechtopstaande paal waar de lier aan bevestigd is.
De lier is een mechanisch hulpmiddel om grote kracht op bij
voorbeeld een ketting te kunnen uitoefenen.
Loggia Een inpandig overdekt balkon, een schaduwrijk onderdeel
in de gevel van een gebouw of boot.
Loketcriteria Voor enkele bouwwerken met een lichte vergunningplicht
bevat de welstandsnota loketcriteria. Deze beschrijven
de welstandseisen tot in detail. Zo kan vooraf het bouwplan zelf
worden beoordeeld.
Nok Hier gebruikt om het uiteinde van de roef aan te duiden.
Normaal gebruikt als het uiteinde van een ra, giek, gaffel, laadboom
of ander niet-rechtopstaand rondhout.
Opbouw Het deel van de kajuit dat boven het dek is uitgebouwd
(om voldoende stahoogte te creëren); alles wat zich
boven het dek bevindt waarin gewoond kan worden.
Parcellering Verkavelingsindeling.
Ponton Een drijvend object met een werkfunctie of een recreatiefunctie
(terras).
Roef Kajuit (of voor- of achterondertje).
Romp Lichaam van een schip, van mastwerk en tuigage ontbloot.
Schip Vroeger elk vaartuig met drie of meer (vierkantgetuigde)
masten. Tegenwoordig een vaartuig van aanzienlijke afmetingen,
doorgaans langer dan 20 meter, ingericht voor het vervoer van
goederen en/of personen, met name over zee. Volgens de wet:
elk vaartuig gebruikt of geschikt om te worden gebruikt als een
middel van vervoer te water, met of zonder waterverplaatsing.
Door stadsdeel Centrum wordt de term schip gebruikt en nader
gedefinieerd in de Richtlijnen voor het vervangen en verbouwen
van woonboten en bedrijfsvaartuigen (Bootrichtlijnen 2007).
2 Stadsdeel Centrum WELSTAND op het WATER

Schotelantenne Antenne in de vorm van schotel waarmee door
satelliet uitgezonden tv sinalen kunnen worden opgevangen.
Steenstrip Strip van metselsteen dat tegen een vlakke muur of
wand kan worden bevestigd.
Steiger Constructie van hout of beton langs of dwars op een
oever, als aanlegplaats voor schepen.
Stuurhut Verhoogde opbouw op het schip waarin het stuurhuis
is ondergebracht.
Terras Een (hoger gelegen) speciaal gebouwde oppervlakte,
die ingericht is als loop- of zitplaats, bijvoorbeeld een plankenconstructie
op een dak of luikenkap, al dan niet met hekwerken
omringd.
Uitbouw Hetgeen aan de buitenzijde van een schip of overige
boot is gebouwd of bevestigd ter vergroting van de woonruimte
of in gebruik als opslag of terras. (zie ook aanbouw).
Vlot Drijvend samenstel (zoals steiger, terras of ponton) van balken,
planken, stammen, vaten of ander materiaal voor het verrichten
van werkzaamheden op het water of in gebruik als terras
of verblijfsruimte.
Volkernbeplating Hardkunststofmateriaal.
Voordek Dek aan de voorkant van de boot, voor de mast.
Vooronder De ruimte onder het voordek.
WELSTAND op het WATER
Waterlijn Grens tussen het gedeelte onder water en dat erboven
als de boot rechtop ligt.
Waterstoepen Onderdeel van de kade bedoeld om bij het water
te komen, kan gebruikt worden als aanlegplaats.
Watertrappen Trappen in de kademuur, meestal gemaakt op
plekken waar een groot hoogteverschil is tussen de kade en de
waterspiegel.
Woonboot Woning op het water, verzamelterm in de Verordening
op de Haven en het Binnenwater voor ark, woonark, woonschip
of woonschuit.
Zeeg 1) Opwaartse ronding, naar de zijkanten afdalend beloop;
2) langscheepse ronde, welving van dekken, balken, platen enz,
lijn die meeloopt met de lijn van het casco.
Zeildak Dak bespannen met een doek van sterk linnen of kunststof,
doorgaans uit verscheidene kleden bestaand en aan de
rand met touwen (lijken) benaaid.
Bronnen:
• Bouwkundige termen, H.J. Haslinghuis/ H. Janse
• De taal van water: http://members.lycos.nl/lexicografie/lexa.
html
• www.vaartips.nl
• Van Dale Hedendaags Nederlands
Stadsdeel Centrum
3

WELSTAND op het WATER
Kaartbijlage 1
Visie op het water van de binnenstad
zoals vastgesteld d.d. 26-01-2006
Stadsdeel Centrum

WELSTAND op het WATER
Kaartbijlage 2
Grenzen beschermd stadsgezicht
Stadsdeel Centrum

WELSTAND op het WATER
Kaartbijlage 3
Grenzen grootstedelijke projecten in de
binnenstad
Stadsdeel Centrum

98
Welstandsnota stadsdeel Centrum – versie 1.7

BIJLAGE 2
BELEIDSREGELS GEVELRECLAME
Concept september 2008
Welstandsnota stadsdeel Centrum – versie 1.7 99

BELEIDSREGELS GEVELRECLAME
september 2008

Beleidsregels gevelreclame (voorheen reclamerichtlijnen) als bedoeld in
artikel 12a van de Woningwet, artikel 9.1, tweede lid, van de
Bouwverordening Amsterdam 2003 en artikel 8.4 van de Algemene
Plaatselijke Verordening.
Hoofdstuk 1. Inleidende bepalingen.
Artikel 1.1, Begripsomschrijvingen
In deze beleidsregels wordt verstaan onder:
a. reclametoestel:
een voorwerp dat bedoeld is om reclame op aan te brengen;
b. plat bord:
een plat tegen een gevel van een bouwwerk of tegen een luifel aangebracht verlicht of
onverlicht voorwerp met een maximum dikte, gemeten loodrecht op de gevel, of een
daarmee overeenkomend samenstel van elementen;
c. een met een plat bord overeenkomend samenstel van elementen:
1° een bord met onderbrekingen gebaseerd op de gevelindeling;
2° muurschilderingen;
3° reclame aangebracht onmiddellijk voor of achter ramen of
deuren van een bouwwerk;
d. uithangbord:
een loodrecht op de gevel van een bouwwerk aangebracht verlicht of onverlicht voorwerp;
e. parcelleringseenheid:
de gevelbreedte van de architectuureenheid ;
f. dakreclame:
verlichte of onverlichte voorwerpen aangebracht in goten of op daken van bouwwerken;
hiertoe worden ook gerekend beschilderingen van dakvlakken of daarmee vergelijkbare
reclamevormen;
g. lichtreclame of verlichte reclame:
reclame voorzien van en/of aangelicht door een kunstlichtbron, anders dan openbare
verlichting;
h. afficheborden:
raamwerken aan gebouwen waarbinnen of waaraan periodiek reclame wordt
aangebracht;
j. gebruiker:
exploitant van het bedrijf ten behoeve waarvan reclame wordt gemaakt;
k. reclametoezicht:

de ambtenaren van het bouw- en woningtoezicht, belast met het toezicht op de naleving
van de reclamevoorschriften;
l. gevelreclame:
reclame op of aan een gebouw;
m. grachten, openbaar water, ruimten met een cultuurhistorische functie: de straten en
pleinen die in de bij dit besluit behorende bijlage 1, onder I, als zodanig zijn aangeduid;

Hoofdstuk 2. Administratieve bepalingen.
Artikel 2.1, De melding
De gebruiker van het bouwwerk kan een melding doen als bedoeld in artikel 8.4, lid 3
onder a van de A.P.V., ter verkrijging van een ontheffing, als bedoeld in lid 4 van dat
artikel. Indien voor het aanbrengen van gevelreclame bouwwerkzaamheden moeten
worden verricht dient daarvoor een bouwvergunning aangevraagd te worden. Zowel de
melding als de bouwaanvraag dienen te geschieden met gebruikmaking van de door of
namens het dagelijks bestuur vastgestelde formulieren.
Artikel 2.2, Gegevens en bescheiden
De melding en/of bouwaanvraag moet inhouden:
a. tekeningen, in een door het reclametoezicht vast te stellen aantal, waaruit blijkt:
- het gevel- en/of dakaanzicht, de plaatsing daarop van de reclame en de nodige
maatvoering;
- de maten van het reclametoestel;
b. detailtekeningen, materiaal en kleurmonsters die verband houden met het uiterlijk van
het reclametoestel, tenzij het reclametoezicht aangeeft, dat het overleggen hiervan
achterwege kan blijven;
c. gegevens over de wijze van verlichting;
d. tekeningen en/of foto’s van de straatwand en/of omgeving, inclusief de in de nabijheid
gelegen bouwwerken, voor zover nodig ter beoordeling van het uiterlijk van de reclame in
verband met haar omgeving;
e. een situatietekening van het gebouw waaraan de reclame wordt bevestigd, of van het
terrein waarop de reclame wordt geplaatst, gebaseerd op door of namens het dagelijks
bestuur aangegeven kaartmateriaal;
f. de bestemmingen van het bouwwerk waaraan de reclame wordt aangebracht, per
bouwlaag aangeven;
g. de naam en het correspondentieadres in Nederland van de melder of, indien een
gemachtigde is aangewezen, diens naam en adres; de naam en het
correspondentieadres in Nederland van de eigenaar van het bouwwerk waaraan de
reclame wordt aangebracht of van de gronden waarop de reclame wordt geplaatst; de
naam en het correspondentieadres in Nederland van de gebruiker van het bouwwerk
waaraan de reclame wordt aangebracht of van de gronden waarop de reclame wordt
geplaatst;
h. een door of namens het bevoegde bestuursorgaan gewaarmerkte kopie van de
aanvraag om een monumentenvergunning, bij het ontbreken waarvan de melding van de
reclame tevens kan worden beschouwd als een aanvraag voor de benodigde
monumentenvergunning, onverminderd de toepasselijke bepalingen omtrent de wijze van
inrichting en indiening van een aanvraag om monumentenvergunning als bedoeld in
artikel 12 van de Monumentenwet 1988, dan wel in de provinciale of gemeentelijke
monumentenverordening; een kopie van de beschikking op de aanvraag om
monumentenvergunning indien deze beschikking reeds is gegeven.

Artikel 2.3, Ontvankelijkheid
Indien melder niet voldoet aan de eisen zoals gesteld in de artikelen 2.1 en 2.2, kan het
dagelijks bestuur de melder niet-ontvankelijk verklaren in zijn melding, tenzij deze van de
gelegenheid gebruik maakt om binnen twee weken (nadat het dagelijks bestuur bij brief
de melder in de gelegenheid heeft gesteld) de gegevens en bescheiden conform de
gestelde eisen te verbeteren of aan te vullen. Bij wijziging, verbetering of aanvulling van
gegevens en bescheiden wordt de beslistermijn verlengd met de termijn waarbinnen de
gegevens worden aangevuld en ten hoogste voor twee weken.

Hoofdstuk 3. Toetsingscriteria.
Artikel 3.1, Ontoelaatbare reclame
Als ontoelaatbare reclame wordt, behoudens de in de hoofdstukken 4, 5, 6 en 7
benoemde specifieke uitzonderingen, in ieder geval aangemerkt:
a. gevelreclame op blinde muren of delen daarvan;
b. bewegende (mechanische) reclame, lichtcouranten en lichtreclame met veranderlijk of
intermitterend licht en lichtprojecties, alsmede contourverlichting;
c. daglichtreflecterende reclame;
d. gevelreclame die niet loodrecht op of niet evenwijdig en vlak aan de gevel is geplaatst;
e. reclame aangebracht aan bouwlagen met een woonbestemming of bouwlagen met een
bedrijfsbestemming zonder publieksfunctie;
f. uithangborden aangebracht op een plaats waar het uitzicht op de openbare ruimte
vanuit woningen in belangrijke mate wordt belemmerd;
g. reclame op steigers en andere hulpconstructies voor bouw- of
renovatiewerkzaamheden, anders dan bedoeld in artikel 5.1 c en 5.2.c;
h. reclame, waarvan het reclametoestel in onvoldoende mate aan het oog is onttrokken;
j. vlaggen, wimpels, banieren en andere dundoeken, winkelwaren, voorwerpen of
kleurvlakken, ook als zij geen afbeelding zijn en/of opschriften bevatten, die als reclame
op of aan een bouwwerk zijn aangebracht;
k. reclame die groter is dan is toegestaan op grond van artikel 3.2;
m. dakreclame;
n. lichtbakken plat op de gevel;
o. reclame op rolluiken.
Artikel 3.2, Kunstlicht, aantallen, afmetingen en plaatsing
1. Gebruik van kunstlicht is toegestaan, tenzij dit op grond van het beleid uitdrukkelijk
wordt verboden;
2. Onverminderd het bepaalde in artikel 3.1, dient bij de plaatsing van reclame plat op de
gevel te worden uitgegaan van:
a. een tekst in losse letters al dan niet ingepast tussen twee logo’s;
b. een onderbroken lijn van reclame-uitingen, met onderbrekingen die gebaseerd
zijn op de differentiatie in gevelindeling en parcellering;
c. plaatsing van de gehele reclame onder de bovenkant vloer van de eerste
verdieping;

d. een beperking van de hoogte door de voorwaarde dat geen afbreuk wordt
gedaan aan de bestaande geveldifferentiatie en parcellering, met een maximum
van 60 centimeter;
e. een beperking van de breedte door de voorwaarden dat de zijpenanten in de
gevel worden vrijgehouden en geen afbreuk wordt gedaan aan de bestaande
geveldifferentiatie en parcellering;
f. een beperking van de diepte door een maximale dikte of uitsteekmaat van 10
centimeter;
g. maximaal één tekst, woord of begrip per parcelleringseenheid;
h. verlichting van reclame plat op de gevel door middel van lichtspots is niet
toegestaan.
3. Op elk zonnescherm of markies is reclame door middel van een logo en/of zaaksnaam
met een maximale hoogte van 40 cm toegestaan.
4. In afwijking van de leden 1en 2, is ten dienste van de gebruikers van een souterrain
extra reclame d.m.v. losse letters toegestaan.
5. Onverminderd het bepaalde in artikel 3.1 dient bij de plaatsing van een uithangbord te
worden uitgegaan van:
a. een maximum oppervlak van 0,65 m²;
b. een maximale uitsteekmaat buiten het gevelvlak van 1 meter;
c. een maximale hoogte van 1 meter;
d. een maximale dikte van 20 centimeter;
e. plaatsing van de gehele reclame niet hoger dan de bovenkant vloer van de
eerste verdieping en niet hoger dan 5 meter boven de straat;
f. een plaatsing niet lager dan 2,20 meter boven de straat;
g. maximaal één bord per parcelleringseenheid, met een maximum van één per
gebruiker per gevel.

Hoofdstuk 4. Uitzonderingen naar grootte/schaal van het gebouw.
Artikel 4.1
Buiten de reclame zoals genoemd in artikel 3.2, is een extra gevelreclame toegestaan op
panden met een gevellengte groter dan 22,5 meter in de volgende categorieën:
Categorie 1: Gebouwen met een goothoogte tussen 18-24 meter: één extra reclame
van
1 meter hoog en een lengte van 20% van de gevellengte met een maximum lengte van
10 meter.
Categorie 2a: Gebouwen met een goothoogte van meer dan 24 meter: één extra
reclame van 1.30 meter hoog en een lengte van 20% van de gevellengte met een
maximum lengte van 10 meter.
Categorie 2b: Gebouwen met een gevellengte tussen 17 en 22,5 meter en een
goothoogte van minimaal 27 meter: één extra reclame van 1.30 meter hoog en een lengte
van 20%
van de gevellengte met een maximum lengte van 10 meter.
Bij alle categorieën moet aan te brengen reclame passend zijn bij de schaal van de
bebouwing.
Deze regeling geldt niet voor reclame op en/of aan panden zoals bedoeld in artikel 7.1
Aan de hand van de eisen zoals hieronder genoemd wordt getoetst of de gevelreclame
als passend kan worden beschouwd:
- zij dient in harmonie te zijn met de architectuur van het gebouw waar zij
aan bevestigd is en met de gevelwand(en) waar dat gebouw deel van
uitmaakt;
- zij moet bestaan uit losse letters en de constructie mag niet zichtbaar zijn
vanaf de openbare ruimte;
- zij moet de naam van het gebouw of de belangrijkste gebruiker van het
gebouw weergeven;
- zij mag bij categorie 1 panden maximaal 1,00 meter hoog zijn en bij
panden in categorie 2a en 2b maximaal 1,30 meter hoog;
- zij mag niet breder zijn dan 20 procent van de gevellengte van één
gebouw met een maximum lengte van 10 meter. De
parcelleringseenheden moeten bovendien herkenbaar blijven. Daarom
moet de gevelreclame vrij blijven van de zijgevels.
- zij moet aan de bovenzijde van de gevel worden aangebracht, waarbij de
juiste situering in overleg met de Commissie voor Welstand en
Monumenten moet worden bepaald.
De gevelreclame dient om ofwel de gebouwnaam aan te geven, waarbij deze dient ter
oriëntatie van de bezoekers van de bedrijven die er in gevestigd zijn, ofwel, indien er
sprake is van één gebruiker, de naam van die gebruiker aan te geven. Hierbij geldt als
voorwaarde dat vanaf geen enkel punt in de buitenruimte meer dan één gevelreclame
tegelijkertijd zichtbaar mag zijn.

Hoofdstuk 5. Uitzonderingen naar aard van de reclame.
Artikel 5.1, Algemene uitzonderingen
De artikelen 3.1, 3.2 en 5.2 tot en met 7.3 zijn niet van toepassing op:
a. niet-verlichte opschriften, aankondigingen en afbeeldingen in het inwendig
gedeelte van een bouwwerk, tenzij geplaatst onmiddellijk achter deuren of ramen;
b. niet-verlichte opschriften en aankondigingen betrekking hebbend op het
beroep, de dienst, of het bedrijf dat in of op het bouwwerk wordt uitgeoefend of
waarvoor dat is bestemd, en voorts op naamborden, mits deze opschriften,
aankondigingen en naamborden gezamenlijk geen grotere oppervlakte hebben
dan 0,65 m² en geen van alle een grotere afmeting in één richting hebben dan 1
meter;
c. niet-verlichte opschriften betrekking hebbend op de naam en/of aard van in
uitvoering zijnde bouwwerken en/of op de namen van degenen die bij het ontwerp
en/of de uitvoering van het bouwwerk betrokken zijn, mits deze opschriften zijn
aangebracht op borden bij of op de in uitvoering zijnde bouwwerken zelf, en voor
zolang zij feitelijke betekenis hebben.
d. vlaggen van emancipatorische aard, met een maximum van één per gebruiker
en per parcelleringseenheid, en onverminderd het bepaalde in artikel 3.1, onder d.
Artikel 5.2, Tijdelijke reclame
1. Bij tijdelijke reclame kan worden afgeweken van de artikelen 3.1 en 3.2, indien dit
wordt gemeld bij het dagelijks bestuur overeenkomstig de artikelen 2.1 en 2.2, en het
dagelijks bestuur, nadat het de Commissie voor Welstand en Monumenten hierover heeft
gehoord, bij besluit toestemming hiervoor verleend, voor ten hoogste de duur van
maximaal negen weken. Het gaat hierbij om:
a. niet-verlichte opschriften en aankondigingen plat tegen de gevel betrekking
hebbend op openbare verkoping, aanbiedingen ter verkoop, verhuur of
verpachting van onroerende zaken, alsmede voor gehele of gedeeltelijke als
zodanig kenbare uitverkoop, voor zolang zij feitelijke betekenis hebben, mits deze
opschriften en aankondigingen gezamenlijk geen grotere oppervlakte hebben dan
0,65 m² en geen van alle een grotere afmeting in één richting hebben dan 1
meter;
b. niet-verlichte opschriften en aankondigingen op afficheborden van maximaal
1,3 m² of dundoeken, plat tegen de gevel, betrekking hebbend op culturele
voorstellingen en éénmalige tentoonstellingen, voor zolang zij feitelijke betekenis
hebben en nadat hierover schriftelijk advies is ingewonnen bij de Commissie voor
Welstand en Monumenten;
c. reclame op doeken als alternatief voor steigerdoeken die op grond van
bouwveiligheidsoverwegingen verplicht zijn, die plat tegen steigers zijn
aangebracht en andere hulpconstructies voor bouw- of renovatiewerkzaamheden,
voor zolang deze steigers feitelijke betekenis hebben en nadat hierover schriftelijk
advies aan de Commissie voor Welstand en Monumenten is gevraagd én mits het
aanbrengen van het reclamedoek tot stand komt door tussenkomst van een
reclameaanbieder die daartoe met de gemeente een overeenkomst is aangegaan.
2. Tijdelijke reclame als bedoeld in het eerste lid onder a en b wordt niet toegestaan
binnen negen weken na beëindiging van de termijn als bedoeld in het eerste lid voor een
eerder aangebrachte tijdelijke reclame.

Hoofdstuk 6. Uitzonderingen naar functie van het gebouw.
Artikel 6.1, Bedrijven, hotels, sociaal-culturele gebouwen
1. In afwijking van de artikelen 3.1, onder d, en 3.2, kan het dagelijks bestuur ten dienste
van de hoofdgebruiker van een gebouw met uitsluitend een bedrijfsbestemming zonder
publieksfunctie of ten dienste van hotels en gebouwen met een sociaal–culturele
bestemming, een tekst in losse letters, al dan niet tussen twee logo’s, plat op de gevel
toestaan, nadat hierover schriftelijk advies is ingewonnen bij de Commissie voor
Welstand en Monumenten.
2. Onverminderd het bepaalde in het eerste lid, en in afwijking van het bepaalde in artikel
3.1, onder h van dit besluit, zijn als permanente gevelreclame maximaal twee
landenvlaggen toegestaan aan of op gebouwen ten dienste van hotels, met een grotere
gevelbreedte dan 20 meter.

Hoofdstuk 7. Uitzonderingen naar karakter van het gebied.
Artikel 7.1, Grachten, openbaar water, ruimten met een cultuurhistorische functie
1. In afwijking van artikel 3.2 is in gebieden aangeduid als grachten, openbaar water en
ruimten met een cultuurhistorische functie, zoals benoemd in bijlage 1, slechts
toegestaan:
a. niet verlichte reclame;
b. een tekst in losse letters, per parcelleringseenheid, met een maximum dikte of
uitsteekmaat van 0,10 meter en een maximum oppervlakte van 0,65 m² ;
c. één uithangbord per parcelleringseenheid, met een uitsteekmaat van maximaal
0,50 meter en een maximum oppervlakte van 0,35 m².
2. Het dagelijks bestuur kan zonodig voorwaardelijk toestaan dat een uithangbord als
bedoeld in het eerste lid, onder c, wordt verlicht, indien de gevelreclame dient voor een
functie waaraan naar het oordeel van het dagelijks bestuur avondopenstelling inherent is
en nadat hierover schriftelijk advies is ingewonnen bij de Commissie voor Welstand en
Monumenten.
3. Artikel 3.2, leden 2 en 5 zijn van overeenkomstige toepassing.
4. Op de Dam is slechts gevelreclame toegestaan, voor zover aan het karakter van de
Dam als nationaal plein geen afbreuk wordt gedaan en nadat hierover schriftelijk advies is
ingewonnen bij de Commissie voor Welstand en Monumenten.
Artikel 7.2, Leidseplein/Kleine Gartmanplantsoen, Rembrandtplein/Thorbeckeplein
Op het Leidseplein en het Kleine Gartmanplantsoen, het Rembrandtplein en het
Thorbeckeplein kan meer reclame worden toegestaan dan in artikel 3.2 wordt
voorgeschreven. Buiten de daar aangewezen situering van reclame plat op de gevel,
onder de bovenkant vloer van de eerste verdieping, is een tweede reclame plat op de
gevel toegestaan waarvan de bovenkant is gesitueerd onder de bovenkant vloer van de
tweede verdieping óf tegen de dakrand aan. Het dagelijks bestuur zal, eerst nadat zij de
Commissie voor Welstand en
Monumenten hierover heeft gehoord, hiervoor bij besluit toestemming verlenen.
Artikel 7.3, Zeedijk en zijstraten en -stegen, Geldersekade, Binnen Bantammerstraat en
de Nieuwmarkt.
Op de Zeedijk en zijstraten en -stegen, op de Geldersekade, in de Binnen
Bantammerstraat en op de Nieuwmarkt mag per gevel naar keuze een uithangbord
worden bevestigd zoals voorgeschreven in artikel 3.2 onder 5, of een hangbord met
eveneens een maximale oppervlakte van 0,65m 2 maar met:
a. een maximale uitsteekmaat buiten het gevelvlak van 0,50 meter;
b. een maximale hoogte van 2 meter;
c. een maximale dikte van 0,20 meter;
d. plaatsing van de gehele reclame niet hoger dan 5 meter en niet lager dan
2,20 meter boven de straat;
e. dien verstande dat per parcelleringseenheid maximaal één bord is toegestaan met
een maximum van één gebruiker per gevel.

Artikel 7.4, Hoekoplossing
Op hoeken van grachten, straten en pleinen, bepaald door het snijvlak van twee
gevelvlakken, zijn tot 1 meter uit de hoek de richtlijnen van toepassing die gelden voor
het gevelvlak, waar de toelaatbaarheid voor reclame het meest is beperkt.

Hoofdstuk 8. Slotbepalingen.
Artikel 8.1, Maatafwijkingen
Vrijstelling kan worden verleend van de toegestane maten tot een maximum van tien
procent van elk van de toegestane maten, mits wordt aangetoond dat door
constructiewijze en materiaalgebruik het geheel voldoen aan de toegestane maten
redelijkerwijs niet mogelijk is.
Artikel 8.2, Afwijking
Het dagelijks bestuur kan op advies van de Commissie voor Welstand en Monumenten
afwijken van de welstandscriteria zelf. Dit kan gebeuren bij plannen die weliswaar niet
voldoen aan de welstandscriteria maar wel naar het oordeel van de welstandscommissie
een positieve bijdrage leveren aan de visuele kwaliteit van de binnenstad. Deze afwijking
wordt in de beslissing op de aanvraag gemotiveerd.
Artikel 8.3, Overgangsregeling
Gevelreclame die niet in overeenstemming is met deze beleidsregels gevelreclame, moet
worden aangepast of verwijderd, met in achtneming van het volgende:
* Reclame plat op de gevel door middel van een plat bord dat de zijpenanten van
een pand vrijlaat en reclame op uithangborden met een maximale maat van 1 x 1
meter (zoals toegestaan vóór 2004), voor zover de gemeente Amsterdam
daarvoor publiekrechtelijke toestemming heeft gegeven, moet binnen vijf jaar na
inwerkingtreding zijn aangepast of verwijderd.
* Reclame plat op de gevel door middel van een plat bord dat de gehele breedte
van een pand beslaat, zodat de zijpenanten niet zijn vrijgelaten en reclame
bovenop een serre op een plat bord, voor zover de gemeente Amsterdam
daarvoor publiekrechtelijke toestemming heeft gegeven, moet binnen drie jaar na
inwerkingtreding zijn aangepast of verwijderd.
* Reclame op daken, voor zover de gemeente Amsterdam daarvoor
publiekrechtelijke toestemming heeft gegeven, moet worden aangepast of
verwijderd op het moment van vrijwillige vervanging door de ondernemer.

Bijlage
Grachten, openbaar water, ruimten met een cultuur-historische functie (artikel 7.1).
De Dam, het Damrak oostzijde, de Amstel (tussen de Blauwbrug en de sluizen), de
Blauwburgwal (noordzijde), de Grimburgwal, de Groenburgwal, de Herengracht, de
Keizersgracht, de Leidsegracht, de Oudezijds Achterburgwal en de Oudezijds
Voorburgwal vanaf de Grimburgwal tot de Oude Doelenstraat, de Prinsengracht, de
Zandhoek, de Prins Hendrikkade tussen Schreierstoren (= Kromme Waal) en Oude
Schans, de Raamgracht, de Reguliersgracht en het Singel (met uitzondering van het
gedeelte tussen Koningsplein, respectievelijk Heiligeweg en Muntplein), Kalkmarkt, ‘s-
Gravenhekje, Oude Waal, Kromme Waal, Binnenkant, Krom Boomssloot, Nieuwe
Herengracht en Nieuwe Keizersgracht, Brouwersgracht, Egelantiersgracht, Bloemgracht,
Spiegelgracht, Kloveniersburgwal, Oude Schans, Rechtboomssloot.

TOELICHTING

1. Visie op de gevelreclame
De binnenstad van Amsterdam is één van de grootste en mooiste historische stadscentra
van Europa. Dit inzicht heeft in 1999 geleid tot de aanwijzing van de binnenstad als
beschermd stadsgezicht. Ongeveer tweederde van de bebouwing van de binnenstad
bestaat uit beschermde monumenten (orde 1) en orde 2–panden. (Orde-2 panden zijn
bouwwerken van vóór 1940 die een belangrijke bijdrage leveren aan het stadsbeeld
vanwege een hoge architectonische kwaliteit, hun plaats in de stedenbouwkundige
structuur en/of als toonaangevend element in de gevelwand)
De architectuur van de binnenstad kenmerkt zich door een grote afwisseling: in
tegenstelling tot veel andere hoofdsteden is in Amsterdam het individuele
stads(woon)huis de norm. Veruit de meeste monumenten in de stad zijn woonhuismonumenten
waarvan het gebruik in de loop der eeuwen nogal eens wisselde. De hoge
kwaliteit van stedenbouwkundige structuur en architectuur moet overal zichtbaar zijn. Dat
dient tevens tot uiting te komen in de ambities op het gebied van het reclamebeleid.
Reclame in de stad
De binnenstad heeft een sterke economische functie en kent een hoge mate van
functiemenging van detailhandel, hotels, (culturele) instellingen, horeca naast wonen. De
diverse functies wensen zich te profileren door middel van reclame. Reclame is dan ook
inherent aan de binnenstad.
Het verbeteren van de kwaliteit van de gevelreclame heeft slechts kans van slagen als
het beleid daarvoor in overleg met de ondernemersverenigingen uitgevoerd gaat worden.
Binnen het kader van de beleidsregels zal voor de daadwerkelijke uitvoering ervan dan
ook per buurt in overleg met de betreffende ondernemersvereniging en straatmanager de
wijze van uitvoering worden vastgesteld. Hierbij moet worden opgemerkt dat wel alle
overschrijdingen worden aangeschreven, maar de volgorde waarin in overleg met de
ondernemersvereniging en straatmanager zal worden bepaald.
Wildgroei
Uit de aard der zaak zou men verwachten dat reclame aantrekkelijk zou zijn, in ieder
geval voor de mensen voor wie zij bedoeld is. Dat is vaak niet het geval. De oorzaken
hiervan zijn de pogingen van ondernemingen om met reclame tegen elkaar op te bieden,
de prominente plaats die reclame inneemt in het gevelbeeld
en het vaak minder geslaagde ontwerp van reclame-uitingen.
Amsterdam is relatief laat begonnen met het voeren van reclamebeleid; aan structurele
controle op het aanbrengen van reclame heeft het in het verleden lange tijd ontbroken. Dit
heeft ertoe geleid dat op een aantal plaatsen in het centrum een wildgroei aan reclame is
ontstaan.
Ontwikkeling van het reclamebeleid
In 1994 werden de richtlijnen uit 1986 aangepast. Ook na deze aanpassing bleven
uitzonderingsgebieden bestaan waar niet direct zichtbaar reclame-toezicht werd gevoerd
(de winkelstraten en de gebieden met een concentratie aan uitgaansgelegenheden; deze
beslaan een aanzienlijk deel van de binnenstad). Maar ook in de rest van de binnenstad
blijken deze richtlijnen nog veel ruimte te laten aan reclame. De toepassing van de
reclamerichtlijnen heeft in de afgelopen jaren geleid tot een verbetering van de situatie
ten opzichte van de richtlijnen uit 1986. De aanwijzing, in 1999, van de binnenstad als
beschermd stadsgezicht en de wijziging van de woningwet in 2003 was aanleiding de
welstandsnota en de daarin op te nemen reclamerichtlijnen aan te passen. Nu is
gebleken dat de overgangsbepalingen van de reclamerichtlijnen de handhaving er van

emoeilijken is besloten die overgangsbepalingen zodanig te wijzigen dat voor een ieder
duidelijk wordt wanneer en hoe er wordt gehandhaafd.
Kernpunten van de beleidsregels
Reclame is meestal geen onderdeel van een gebouw, maar van de functie die erin
gevestigd is. De reclame moet dan ook ondergeschikt zijn aan de architectuur van een
gebouw. Reclame is een toegevoegd element, en moet het gebouw zo min mogelijk aan
het oog onttrekken. Het aanbrengen van reclame moet reversibel zijn, en mag het
gebouw ook in bouwkundige zin niet aantasten: een gebouw gaat meestal langer mee
dan de functie die erin gevestigd is. Minder en kleinere reclame-uitingen zijn niet minder
effectief, integendeel: door gevels zichtbaar te maken en reclame tot aanvaardbare
proporties terug te brengen, kan de attentiewaarde van reclame worden verhoogd en
kunnen bedrijven zich beter profileren in hun omgeving, als onderdeel van de
Amsterdamse binnenstad. De stad wordt op die manier overzichtelijker: het aanzicht van
de binnenstad wordt verbeterd, functies en hun reclame worden beter herkenbaar. Dit
leidt tot een prettiger omgeving waar de schoonheid en de allure van de stad meer
zichtbaar wordt.
Uithangborden en losse letters
Aansluitend op de waarderingskaart beschermd stadsgezicht is de regel dat aan panden
waarin een winkel of een bedrijf is gevestigd, een uithangbord van maximaal 80 x 80 cm
danwel in een andere vorm met een maximale oppervlaktemaat van (afgerond) 0,65 m²
wordt toegestaan basis.
Reclame dient zich te voegen naar het gebouw. Het gebruik van losse letters zorgt ervoor
dat de achterliggende gevels zichtbaar blijven. Daarom is per pand reclame plat tegen de
gevel slechts d.m.v. losse letters (al dan niet verlicht) toegestaan
Minder uitzonderingsgebieden
Sinds 1994 is er een aantal gebieden waar een losser beleid ten aanzien van reclame
wordt gehanteerd:
de belangrijke winkelstraten en de uitgaanscentra. Dit is in tegenspraak met de
aanwijzing van de binnenstad als beschermd stadsgezicht waarbij is aangegeven dat de
historische stadskern zoveel mogelijk als één geheel gewaarborgd dient te worden. Het
ontkennen van de belangrijkste uitgaanscentra van de binnenstad is echter niet
realistisch. Vandaar dat voor die uitgaanscentra een uitzondering is gemaakt; het
Rembrandtplein, het Thorbeckeplein en het Leidseplein, Kleine Gartmanplantsoen. In
deze gebieden is echter bewegende reclame, dakreclame en reclame op bouwlagen met
een woonfunctie niet toegestaan. Hierdoor zullen op termijn ook deze gebieden meer
recht gaan doen aan het karakter van het beschermde stadsgezicht.
Tevens is een uitzondering gemaakt voor de Zeedijk en zijstraten en -stegen, de
Geldersekade, de Binnen Bantammerstraat en de Nieuwmarkt. Vanwege de grote waarde
die wordt gehecht aan de aanwezigheid van Chinese ondernemers in dit gebied is de
regelgeving toegesneden op de Chinese affichering.
Bijzondere positie van de grachten
De grachten nemen een unieke positie in de Amsterdamse binnenstad en zijn in grote
mate bepalend voor het karakter van het oude centrum. Er zijn niet veel winkels en
horecagelegenheden gevestigd. Deze bevinden zich veelal op hoeken van grachten en
straten. Aan de grachten is mede hierom altijd minder reclame geweest. Ook relatief
streng beleid heeft hieraan bijgedragen. Het ligt in de lijn van de huidige gedachtegang
om dit strengere beleid te blijven volgen. Dit betekent in concreto dat reclame-uitingen

aan de grachten niet verlicht mogen zijn, en slechts bij hoge uitzondering en onder
strenge voorwaarden zullen worden toegestaan. Daarom is reclame met grotere
afmetingen als bedoeld in artikel 3.2 op grote panden hier niet toegestaan.
Overigens mogen bestaande brouwerijborden aan de grachten blijven bestaan.
Andere objecten, bedoeld om reclame te maken.
Objecten zoals vlaggen, banieren en contourverlichting die zijn bedoeld als reclame, zijn
niet toegestaan. Uitzondering wordt gemaakt voor hotels met een gevelbreedte van
minimaal 20 meter, daar mogen landen-vlaggen. Een andere uitzondering wordt gemaakt
voor vlaggen van emancipatorische aard, in het kader van de toepassing als
handelsreclame. Deze regeling moet echter niet worden verward met de landelijke
regeling voor ‘het vlaggen’. Het gaat hier immers niet om vlaggen als zodanig, maar om
vlaggen als reclame-object. Ook worden uitzonderingen gemaakt voor culturele
instellingen, die voor tentoonstellingen, uitvoeringen of filmvertoningen, die per definitie
tijdelijk van aard zijn, reclame mogen maken door middel van banieren.
Steigerdoeken hebben per definitie een tijdelijke toepassing en zijn in principe toegestaan
voor een duidelijk omschreven periode.
Voor alle uitzonderingen geldt overigens dat zij altijd moeten worden voorgelegd aan de
Commissie voor Welstand en Monumenten.
Om verwarring over de regels te voorkomen is op elke zonwering/markies reclame op
klein formaat toegestaan. Duidelijk zal zijn dat zonwering tegen een raamloze gevel niet
is toegestaan, dus ook niet voor het aanbrengen van reclame.
Historische gevelreclame
Bij aanwezigheid van historische gevelreclames wordt in principe gestreefd naar behoud
en indien nodig restauratie. Onder historische reclame wordt verstaan: reclame op/aan de
gevel van meer dan 30 jaar oud die architectonisch gezien, onlosmakelijk deel uitmaakt
van de gevel.
In cultuurhistorisch opzicht is historische reclame van betekenis voor het stadsbeeld. Het
behouden van dergelijke reclame-uitingen wordt dan ook gestimuleerd.
Voor gevelreiniging en/of restauratie wordt aangeraden om bij het Bureau Monumenten
en Archeologie advies in te winnen.

2. Systematiek en inhoud beleidsregels
De reclamerichtlijnen omvatten acht hoofdstukken:
1. Inleidende bepalingen
2. Administratieve bepalingen
3. Toetsingscriteria
4. Uitzonderingen naar de grootte/schaal van het gebouw
5. Uitzonderingen naar aard van de reclame
6. Uitzonderingen naar functie van het gebouw
7. Uitzonderingen naar karakter van het gebied
8. Slotbepalingen
Hoofdstuk 1. Inleidende bepalingen
Het eerste hoofdstuk bevat definities van begrippen die niet zonder meer uit het
spraakgebruik blijken of daar juist bewust van afwijken. Een bijzonder voorbeeld daarvan
is het begrip ´parcelleringseenheid’, een in het Amsterdamse welstandstoezicht historisch
bekende term, maar weinig algemeen bekend. Het gaat hierbij om een
(steden)bouwkundige basiseenheid voor panden en bijbehorende gevels in de historische
binnenstad. De basis voor de welstandsnota voor deze beschermde Amsterdamse
binnenstad is dan ook het individuele stads(woon)huis. Ondanks samenvoeging van
panden en delen van gevels, is die basis-eenheid meestal nog herkenbaar, en ook
maatgevend als basiseenheid voor de toelaatbaarheid van reclame.
Hoofdstuk 2. Administratieve bepalingen
Het tweede hoofdstuk geeft een uitwerking voor de melding als bedoeld in de Algemene
Plaatselijke Verordening (APV) voor gevelreclame. Overigens zijn met de huidige
Woningwet en de aanwijzing van het grootste deel van de binnenstad tot beschermd
stadsgezicht, de meeste reclameobjecten bouwvergunningplichtig. De APV-regeling is
dan ook nog een ´restregeling´ voor reclame buiten het beschermd stadsgezicht én
daarbinnen voorzover zelfs daar geen bouwvergunning is vereist (zoals bijvoorbeeld
‘dundoeken’, waaronder ook vlaggen als reclame-object). Strikt genomen behoort deze
procedurele APV–meldingsregeling niet thuis in een (materiële) welstandsnota. Deze is
niettemin hier wel opgenomen uit een oogpunt van duidelijkheid en vindbaarheid.
Van de overheid mag worden verlangd dat zo snel mogelijk en volgens de APV binnen vijf
weken uitsluitsel wordt gegeven over de toelaatbaarheid van een reclame. Dan mag van
de burger (de ondernemer) worden verlangd dat de melding herkenbaar is (art. 2.1) en
dat de bedoeling duidelijk is (art. 2.2). Als daaraan niet wordt voldaan, dan krijgt de
melder nog een kans om dat te herstellen, maar dan begint de beslistermijn na herstel
opnieuw te lopen.
Hoofdstuk 3. Toetsingscriteria
De nieuwe regeling bevat een tweetal basisvoorschriften waarin kwaliteit, kwantiteit en
plaats van bevestiging worden geregeld (artikelen 3.1 en 3.2). De voorschriften zijn zo
geobjectiveerd dat ze bijna allemaal zonder meer ambtelijk (door de zogenoemde “kleine
welstand”, dat wil zeggen een gemandateerde van de welstandscommissie met
ambtelijke bijstand) kunnen worden getoetst. In geval van twijfel, of bij bestuursdwang,
kan de (voltallige) Commissie voor Welstand en Monumenten worden ingeschakeld. In
feite zijn nog slechts twee typen reclame-objecten, en van elk één per pand, toelaatbaar:
- een tekst in losse letters tegen de gevel, onder bovenkant begane grond, én
- een uithangbord, onder bovenkant begane grond.

Omdat reclame meestal geen onderdeel is van een gebouw, maar van de functie die erin
gevestigd is een verbod op reclame aan bouwlagen met een woonbestemming
opgenomen (art. 3.1, onder d). In hoeverre van de standaardregeling kan worden
afgeweken, wordt uitgewerkt in de hoofdstukken 4, 5, 6 en 7.
Hoofdstuk 4. Uitzonderingen naar grootte/schaal van het gebouw
Gebouwen met een fors grotere afmeting dan de gemiddelde gebouwen in de binnenstad
zoals bijvoorbeeld de Beurs van Berlage en de Bijenkorf zijn op zich al een
herkenningspunt in de stad.
Denkbaar is om tegen die grotere gebouwen ook grotere gevelreclame toe te staan in
verhouding met de afmetingen van het gebouw en passend bij de architectuur er van. Bij
het zoeken naar de maten en de regels bij die grotere gebouwen is aansluiting gezocht bij
de regels die in het voorjaar van 2007 voor het Oosterdokseiland bestuurlijk zijn
vastgesteld. Bij dergelijke grote gebouwen kan een keus gemaakt worden om het gebouw
een naam te geven (bijvoorbeeld Beurs van Berlage) of de naam van de gebruiker
(bijvoorbeeld Bijenkorf).
In het als beschermd stadsgezicht aangewezen gebied in de binnenstad is echter
onderscheid te maken tussen gebouwen met een grotere maat dan ca. 4 x de maat van
het zogenaamde stadshuis (ca. 22,50 meter). Er is dan ook onderzocht of er ook andere
maten voor extra reclame mogelijk/wenselijk is.
Uit onderzoek blijkt dat de goothoogte meer bepalend is dan de gevellengte en er twee
categorieen grotere panden zijn te onderscheiden; panden met een goothoogte tussen 18
en 24 meter en panden met een goothoogte die groter is dan 24 meter.
Deze extra reclame is niet toegestaan langs grachten, openbaar water en ruimten met
een cultuurhistorische functie (zie artikel 7.1)
Uiteraard dienen deze grotere gevelreclames altijd door de Commissie voor Welstand en
Monumenten te worden behandeld en niet slechts worden afgedaan door de zogenaamde
“kleine welstand”.
Hoofdstuk 5. Uitzonderingen naar aard van de reclame
Het vijfde hoofdstuk omvat een aantal algemene uitzonderingen voor bepaalde soorten
reclame. De meest algemene uitzondering is die voor niet-verlichte naamborden (privé of
bedrijf) van beperkte afmetingen en voor bouwplaatsborden (art. 5.1). Dergelijke borden
zijn zonder meer toelaatbaar.
Tijdelijke reclame van beperkte afmetingen voor onroerend goed of voor uitverkoop kan
worden toegestaan voor een periode van negen weken, evenals afficheborden óf
dundoeken van onbepaalde afmetingen voor tentoonstellingen of manifestaties én de
zogeheten steigerdoeken, maar dan steeds ná advies van de Commissie voor Welstand
en Monumenten (art. 5.2). Om te voorkomen dat herhaling van tijdelijke reclame tot
voortdurende afwijking van de richtlijnen zou leiden, geldt telkens een interval van
tenminste negen weken.
De optie voor het toestaan van steigerdoeken-reclame is hier gezien de bestaande
bestuursafspraken uitdrukkelijk opgenomen.
Bij tijdelijke reclame kán worden afgeweken van de basisregels. Bij elk reclameverzoek
kan opnieuw worden bepaald of het experiment wordt gestaakt of voortgezet.
Voor dakreclames is gekozen voor een conserverende regeling met een uitsterfregeling
op termijn. Een verdere uitbreiding wordt in het kader van het te voeren terughoudende
beleid niet wenselijk geacht
In art. 5.1 is ook een algemene uitzondering opgenomen voor ‘vlaggen van
emancipatorische aard’.

Het reclamebeleid in het kader van de welstand is slechts gericht op de uitingsvorm en
niet op de inhoud. Vlaggen als uitingsvorm van reclame doen afbreuk aan de beoogde
visuele kwaliteit van het beschermd stadsgezicht en de openbare ruimte. Een versobering
van reclame-uitingen verdraagt zich niet met het toestaan van ‘reclamevlaggen’, die ook
met de geldende richtlijnen niet waren toegestaan.
Voor het begrip reclame wordt uitgegaan van de definitie daarvoor in de APV. Objecten –
dus ook vlaggen van welke aard dan ook – die een ondernemer aan de gevel bevestigt
om aandacht te vestigen op diensten, goederen, activiteiten en doelstellingen, worden op
grond van rechterlijke uitspraken beschouwd als handelsreclame, ongeacht de mogelijk
achterliggende ideële doelstelling.
Als ‘reclamevlaggen’ echter een specifieke en als zodanig erkende uitingsvorm zijn van
bepaalde functies of doelgroepen, dan kán daarvoor een uitzondering worden gemaakt.
Het gaat dan om een evenwichtige weging van belangen. Zo is (in art. 5.1) een beperkte
uitzondering opgenomen voor zogenaamde ‘hotelvlaggen’, gerelateerd aan de schaal van
het gebouw. En zo wordt ook een uitzondering gemaakt voor ondernemingen, die zich
wensen te afficheren voor een doelgroep met een emancipatorisch belang.
Hoofdstuk 6. Uitzonderingen naar functie van het gebouw
Omdat reclame meestal geen onderdeel is van een gebouw, maar van de functie die erin
gevestigd is, is uit een oogpunt van een realistische regulering een beperkte verruiming
van reclameuitingen of alternatieve oplossing mogelijk gemaakt voor bepaalde typen van
functies. Daarom is voor bedrijven zonder publieksfunctie (zoals kantoren), hotels,
sociaal-culturele gebouwen (inclusief theaters) een aparte regeling opgenomen (artikel
6.1). Advies van de Commissie voor Welstand en Monumenten is nodig om te bepalen in
hoeverre van de standaard kan worden afgeweken. Het gaat dan om “maatwerk”
waarvoor niet ook weer richtlijnen worden gegeven. De effecten zullen echter periodiek
worden geëvalueerd.
Nog in 2008 zal een werkgroep in het leven worden geroepen die zich bezig gaat houden
met de vraag hoe gevelreclame voor culturele instellingen verruimd kan worden.
Vertegenwoordigers van de culturele instellingen zullen nadrukkelijk worden uitgenodigd
hierin zitting te nemen.
De vlaggenoptie voor hotels is uit een oogpunt van duidelijkheid geheel geobjectiveerd.
De schaal van de gevel is daarbij bepalend.
Hoofdstuk 7. Uitzonderingen naar karakter van het gebied
Op de voorschriften worden uitzonderingen gemaakt in de vorm van beperkingen voor
ruimten met een cultuur-historische functie (art. 7.1) en verruimingen voor zogeheten
centra van vermaak (art. 7.2). Het gaat hier om maatwerk, gehoord de Commissie voor
Welstand en Monumenten. Voor de mogelijkheid tot
verruiming van reclamemogelijkheden aan de pleinen als uitgaanscentra is gekozen om,
buiten hetgeen in artikel 3.2 is voorgeschreven, een tweede reclame-aanduiding plat op
de gevel toe te staan waarvan de bovenkant is gesitueerd onder de vloer van de tweede
verdieping óf tegen de dakrand aan. Bovendien wordt aan reclame die tegen de
bovenkant vloer van de eerste verdieping wordt geplaatst geen beperking in de lengte
voorgeschreven. Deze verruimingen dienen wel rekening te houden met de bestaande
geveldifferentiatie en de parcellering van de panden. Zodoende dienen onder andere de
zijpenanten in de gevel vrijgehouden te worden van reclame. De effecten van de
verruiming zullen periodiek worden geëvalueerd.
Aangezien veel waarde wordt gehecht aan de aanwezigheid van Chinese ondernemers
op de Zeedijk en zijstraten en -stegen, de Geldersekade, de Binnen Bantammerstraat en

de Nieuwmarkt zijn, voor zover al niet mogelijk onder de huidige beleidsregels, de
afmetingen en de locatie van de uithangborden in dat gebied aangepast aan de regels
over de Chinese affichering die in 1997 door de gemeenteraad zijn aangenomen.
Om ongelijkheid tussen de verschillende bedrijven in het gebied te voorkomen, wordt de
keuze voor het soort uithangbord aan de ondernemers van die bedrijven gelaten.
Dit kan betekenen dat gekozen wordt voor een zogenaamd vierkant standaardbord of
voor een rechthoekig bord waardoor de van boven naar beneden te lezen Chinese
karakters meer tot hun recht komen.
Voor de zeer beperkte grachtenregeling is een optie opgenomen voor de mogelijke
toelaatbaarheid van verlichte uithangborden.
Hoofdstuk 8. Slotbepalingen
Hoofdstuk 8 bevat een aantal algemene bepalingen.
Maatafwijkingen (art. 8.1) kunnen slechts worden toegestaan als aannemelijk wordt
gemaakt dat de standaard maten in het specifieke geval niet helemaal zijn te handhaven.
Het is dus uitdrukkelijk niet de bedoeling, dat alle maten tien procent groter kunnen
worden gelezen. Het blijft een uitzondering op de regel.
In artikel 8.2 is geregeld dat bij aanvragen die weliswaar niet voldoen aan de
beleidsregels maar wel een positieve bijdrage leveren aan het stadsbeeld het dagelijks
bestuur (na advisering door de Commissie voor Welstand en Monumenten) kan afwijken
van de beleidsregels. Deze afwijking dient van een onderbouwing te worden voorzien.
In de overgangsbepaling (art. 8.3) is bepaald dat na de inwerkingtreding van de nieuwe
beleidsregels voor de diverse soorten gevelreclame verschillende overgangstermijnen
gaan gelden.
Om iedere ondernemer op de hoogte te stellen van het nieuwe beleid (inclusief
overtgangsbepaling en subsidiemogelijkheden) zal aan elke ondernemer een brief/folder
worden gestuurd met een duidelijke uiteenzetting over het nieuwe beleid. In de
brief/folder zal tevens worden vermeld dat aan het enkele tijdsverloop dat het dagelijks
bestuur niet heeft opgetreden, geen rechten kunnen worden ontleend en dat dit geen
beletsel is voor het dagelijks bestuur om alsnog tot handhaving over te gaan.
Reclame die na de datum van inwerkingtreding van het nieuwe reclamebeleid is
aangebracht en in strijd is met de nieuwe regels zal aangeschreven worden. In eerste
instantie zal echter waar mogelijk met subsidie verwijdering of vervanging worden
gestimuleerd van reclame die niet aan de gewijzigde beleidsregels voldoet. Verder wordt
verwacht dat vernieuwing in de komende jaren toch tot stand zal komen door wisseling
van ondernemers, produkten en andere reclamebehoefte.

100
Welstandsnota stadsdeel Centrum – versie 1.7

BIJLAGE 3
GEVELRECLAMEBELEID
Westerdokseiland, Oosterdokseiland, De Ruyterkade-oost en Wester IJdock 1
15 maart 2007
1 Het gaat hier om het gedeelte van de IJ-oevers dat waarschijnlijk in 2012 zal worden overgedragen aan
stadsdeel Centrum. Over de Oostelijke Handelskade zijn al afspraken met stadsdeel Zeeburg.
Welstandsnota stadsdeel Centrum – versie 1.7 101

Inleiding
Er is een apart gevelreclamebeleid ontwikkeld voor die gebieden van de zuidelijke IJ-oevers
dat op termijn bij stadsdeel Centrum zal worden ingedeeld. De reden hiervoor ligt in het feit
dat het gebied van de zuidelijke IJ-oevers een andere stedenbouwkundige structuur heeft
dan de binnenstad. De IJ-oevers zijn opgedeeld in verschillende eilanden. Het bestaat voor
een deel uit vrijstaande gebouwen en voor een deel uit bouwblokken, bestaande uit
meerdere gebouwen.
Het verschil ligt enerzijds in de schaal van de bebouwing. De eilanden langs de IJ-oevers die
nu worden ontwikkeld, dateren uit de negentiende eeuw en zijn beduidend groter van schaal
dan de binnenstad, die grotendeels zeventiende-eeuws en deels ouder is. De schaal van de
bebouwing op de IJ-oevers is daardoor ook beduidend groter dan die in de binnenstad.
Gevels zijn breder en hoger, waardoor wat grotere reclame-uitingen, passend bij de schaal
van de bebouwing, op sommige plekken zijn toegestaan. Juist vanwege de hoogte van de
bebouwing is dakreclame uitdrukkelijk uitgesloten.
Een tweede verschil zit hem in het feit dat het IJ-oever gebied in hoog tempo wordt
ontwikkeld. De bebouwing van de binnenstad kent een beeld dat is bepaald door een
eeuwenlange dynamiek van bouw, sloop en transformatie. De architectuur van de
binnenstad is het resultaat van een lang proces en het beeld en de schaal van de bebouwing
is daardoor zeer divers. Dit is op de IJ-oevers anders: het beeld zal ook een zekere
diversiteit kennen, maar de schaal en leeftijd van de bebouwing zullen in vergelijking met de
binnenstad als geheel een zekere homogeniteit bezitten.
Het gebied van de Zuidelijke IJoevers.waarvoor het in deze notitie weergegeven
gevelreclamebeleid geldt, valt uiteen in vier onderdelen, te weten:
a. WDE: de stadszijde van het Westerdokseiland, tussen Westerdoksdijk en Westerdok;
hierbij wordt ook het Goedkoop-gebouw inbegrepen;
b. De De Ruyterkade-oost, dat wil zeggen het gedeelte van het Oosterdokseiland ten
noorden van het spoor;
c. WIJD: het Wester IJdock;
d. ODE: het Oosterdokseiland, ten zuiden van het spoor. Het Oosterdokseiland bestaat
uit een gevelwand aan de zuidzijde (d1), een aantal dwarsstraten of stegen (d2) en
een gevelwand met arcade aan de spoorzijde (d3);
e. het Stationseiland, de Dijksgracht en het Westelijk Stationseiland. 2
Deze regeling geldt uitsluitend voor gevelreclame. Het is overigens niet toegestaan om
reclame te bevestigen aan kaden, steigers, (lantaarn)palen, parasols of andere elementen in
de (al dan niet geprivatiseerde) buitenruimte, ook niet in de jachthaven. De regels die in deze
notitie worden gegeven zijn aanvullend op de welstandsnota van de binnenstad. Dat wil
zeggen dat voor niet in deze notitie behandelde onderwerpen het in de binnenstad vigerende
beleid geldt.
1. Algemeen
1.1 Uithangborden
Reclame dient in het gehele in deze notitie behandelde gebied plat op de gevel te worden
bevestigd en mag maximaal 10 centimeter uit de gevel steken. Uithangborden zijn niet
toegestaan met uitzondering van de dwarsstraten/stegen op het Oosterdokseiland.
2 Deze gebieden worden niet in deze notitie behandeld, omdat zij niet in een stadium van ontwikkeling zijn die nu
reclamebeleid vereisen. Daarom zal hier het beleid gelden, zoals dat in de rest van stadsdeel Centrum wordt
gehanteerd. De systematiek van de welstandsnota maakt het mogelijk om in een later stadium specifiek beleid
voor deze gebieden te ontwikkelen.
102
Welstandsnota stadsdeel Centrum – versie 1.7

1.2 Hoofduitingen
De eerste twee gebieden, het Westerdokseiland en de De Ruyterkade-oost, zijn betrekkelijk
kleinschalig van opzet. Daarom gaat daar het regime gelden dat in de rest van stadsdeel
Centrum van kracht is. 3 De hierin toegestane reclame-uitingen worden verder in deze tekst
‘nevenuitingen’ genoemd voor wat betreft de beide grootschaliger opgezette gebieden, te
weten het Wester-IJdock en het binnendijkse deel van het Oosterdokseiland.
Deze genoemde gebieden binnen de IJ-oevers hebben een stedenbouwkundige opzet met
een grotere schaal dan die in de rest van de binnenstad. Daarom wordt alleen in een aantal
hieronder gespecificeerde gebieden een ‘hoofduiting’ toegestaan. Voor alle duidelijkheid: in
de rest van de binnenstad zijn hoofduitingen nergens toegestaan.
Een hoofduiting is een grotere reclame-uiting aan (en dus niet op) een gebouw.
De hoofduiting dient om ofwel de gebouwnaam aan te geven, waarbij hij dient ter oriëntatie
van de bezoekers van de erin gevestigde bedrijven, of, indien er sprake is van één
hoofdgebruiker, de naam van die gebruiker aan te geven. Een gebouw mag niet meer dan
één hoofduiting krijgen per gevel. Per gebouw mogen maximaal twee hoofduitingen worden
geplaatst. Hierbij geldt als voorwaarde dat vanaf geen enkel punt in de buitenruimte meer
dan één hoofduiting tegelijkertijd zichtbaar mag zijn.
Verder worden aan hoofduitingen de volgende eisen gesteld. Een hoofduiting moet:
- in harmonie zijn met de architectuur van het gebouw waar hij aan bevestigd is en
met de gevelwand(en) waar dat gebouw deel van uitmaakt;
- bestaan uit losse letters; de constructie mag niet zichtbaar zijn vanaf de openbare
ruimte;
- de naam van het gebouw of de belangrijkste gebruiker van het gebouw weergeven;
- maximaal 1.50 meter hoog zijn;
- niet breder zijn dan 80 procent van de gevelbreedte van één gebouw; de
parcelleringseenheden moeten herkenbaar blijven. Daarom moet de uiting vrij
blijven van de zijgevels. De maximale breedte mag bovendien de maat van
15 meter niet overstijgen. Hierbij geldt dat de welstandscommissie kan adviseren
om een bredere uiting toe te staan, als dat in de ogen van de commissie een beter
beeld geeft. Hierbij dient vanzelfsprekend het totaalbeeld voor ogen te worden
gehouden;
- altijd door welstand worden geaccordeerd. 4
1.3 Plint
De Zuidelijke IJ-oevers krijgen een hoogstedelijk karakter. Daarbij past een grote diversiteit
in functies. Deze komt voor wat betreft de reclame vooral tot uitdrukking in de plint. In de plint
zitten verschillende winkels en bedrijven. De plint beslaat op veel plaatsen uit twee
verdiepingen, vanwege de grote schaal van de bebouwing. Het kan voorkomen dat op de
verschillende verdiepingen verschillende winkels of bedrijven boven elkaar zitten. Alle
gebruikers mogen hun aanwezigheid kenbaar maken, zonder dat de kwaliteit van de
omgeving al te zeer wordt overheerst door reclame. Wel kunnen op plaatsen waar de plint
twee verdiepingen telt, ook twee reclame-uitingen boven elkaar voorkomen.
3
Zoals vastgelegd in de Welstandsnota 2006 van Stadsdeel Amsterdam-Centrum.
4
In de periode dat er een supervisieteam is, wordt het voorafgaand aan de behandeling door welstand aan de
supervisoren voorgelegd.
Welstandsnota stadsdeel Centrum – versie 1.7 103

2. Gebieden
2.1 Richtlijnen Oosterdokseiland
Het Oosterdokseiland valt voor wat betreft zijn stedenbouwkundige structuur in te delen in de
volgende onderdelen: de noordelijke gevelwand langs het spoor, met de arcade eronder, de
zuidelijke gevelwand aan de zijde van de binnenstad en de dwarsstraten of stegen ertussen.
2.1.1 Noordzijde
2.1.1.1 Hoofduitingen
Aan de noordzijde van het ODE mag maximaal één hoofduiting per gebouw worden
aangebracht. Als een gebouw meerdere gebruikers heeft, zal dit dus de naam van het
gebouw zijn. Een gebouw met één (hoofd)gebruiker mag ook een uiting krijgen die verwijst
naar de betreffende gebruiker.
2.1.1.2 Plint (arcade)
In de arcade wordt uitsluitend reclame plat tegen de gevel toegestaan met een maximale
hoogte van één meter en een maximale breedte van één meter. Per gebruiker mag
maximaal één uiting worden aangebracht. Deze uitingen mogen worden verlicht. Lichtbakken
zijn hier toegestaan omdat in de arcade weinig daglicht zal komen.
2.1.2 Zuidzijde
2.1.2.1 Hoofduitingen
Aan de zuidzijde van het ODE geldt dat aan iedere parcelleringseenheid (dat wil zeggen: het
gedeelte van een kavel dat er uitziet als één gebouw) een hoofduiting mag worden
aangebracht. In deze gevelwand geldt tevens een maximum van één hoofduiting per
gebruiker. Dus als een gebruiker meerdere parcelleringseenheden of gebouwen in gebruik
heeft, mag op slechts één daarvan een hoofduiting worden bevestigd.
2.1.2.2 Plint
Per gebruiker mag in de plint één reclame-uiting plat tegen de gevel worden bevestigd, in de
vorm van losse (eventueel verlichte) letters. De hoogte is maximaal 0,60 meter, de breedte
moet samenhangen met de parcellering. Per reclame-uiting mag slechts één woord of begrip
worden weergegeven.
2.1.3 Stegen/dwarsstraten
In de stegen/dwarsstraten mag in de plint tegen de gevel per gebruiker maximaal één
reclame-uiting (bestaande uit losse letters) worden geplaatst. De maximale hoogte is 0,60
meter. De breedte moet samenhangen met de parcellering. Per gebruiker is daarnaast aan
de plint één uithangbord van maximaal 0,65 vierkante meter toegestaan.
Verlichte reclame is hier toegestaan. Boven de plint is geen reclame toegestaan.
Hoofduitingen zijn beperkt tot de noord- en zuidzijde van het ODE.
2.2 Richtlijnen Wester IJdock
Voor het Wester IJdock gelden dezelfde richtlijnen als voor de zuidzijde van het ODE.
2.3 Richtlijnen Westerdokseiland en Goedkoop-gebouw
In dit gebied gelden de richtlijnen zoals die in de rest van stadsdeel Centrum van kracht zijn.
104
Welstandsnota stadsdeel Centrum – versie 1.7

Colofon
Tekst en redactie
José van Campen
Marijke Beek
Marinus Kooiman
Marina Roosebeek
Met medewerking van
Joris Knemeijer
Erik Mattie
Willemijn Paijmans
Mariëtte Polman
Jaela van Tijn
ICT en website
Frank Oord, Qsinq consultancy
Vormgeving website
Irma Bannenberg, CO3
Kaartmateriaal
KlaasBindert de Haan, DRO Amsterdam
Fotografie
Marcel van der Meer
Welstandsnota stadsdeel Centrum – versie 1.7 105