Folketeljingar i Noreg - Telemarkskilder

Folketeljingar i Noreg
Det er halde folketeljingar i Noreg i 1769, 1801, 1815, 1825, 1835, 1845, 1855, 1865, 1870 (i nokre byar), 1875,
1885 (i byane), 1891, 1900, 1910, 1920, 1930, 1946, 1950, 1960, 1970, 1980 og 1990. Av teljingane før 1865 er berre
ho frå i 1801 nominativ, dvs ho listar enkeltpersonar ved namn. Teljingane i 1769 og 1815-55 er numeriske, men
med namnelistar i grunnlagsmateriale for nokre prestegjeld. Statistikklova i 1907 la sterke restriksjonar på bruken av
nyare teljingar. Etter lov om offisiell statistikk og Statistisk Sentralbyrå (statistikklova) frå 1989 skal desse teljingane
ikkje frigjevast før etter 100 år. 1910-teljinga vart difor frigjeven 1. desember 2010. Folketeljingane er avleverte til
Arkivverket. Riksarkivet har originalane frå teljingane i 1769, 1801, 1815-1865, 1870, 1891, 1910, 1930, 1950, 1970 og
1980, mens statsarkiva har originalane til teljingane i 1875, 1885, 1900, 1920, 1946 og 1960 for sine distrikt.
Folketeljinga 1. desember 1910
Ved kgl. Res. 23. september 1910 vart det kunngjort at det skulle haldast ”almindelig Folketælling” for å få ei
detaljert oversikt over Noregs befolkning natta mellom 1. og 2. desember 1910.
På kvar bustad skulle alle personar til stades førast inn i teljingslista, med særskilt merknad om dei som var
mellombels til stades (på besøk osv) på teljingstidspunktet. I tillegg skulle alle faste bebuarar som var fråverande (på
reise, til sjøs osv) på teljingstidspunktet førast inn på lista. På denne måten skulle folketeljinga i 1910 gje ei oversikt
over befolkninga, både dei til stades og dei heimehøyrande, for kvar bustad. I teorien skulle alle personar som ikkje var
heime på teljingstidspunktet, førast inn i to teljingslister, på heimstaden som 'f' og på opphaldsstaden som 'mt'. I praksis
var det ikkje råd å kontrollere at dette konsekvent vart gjennomført, og mange slike personar er oppført berre ein stad.
I 1910-teljinga vart det for første gang spurt etter full fødselsdato for alle personar, og det var spørsmål om
tilleggsopplysningar frå heimvende norskamerikanarar om utflyttingsår, heimflyttingsår, bustad før utvandring og siste
bustad og stilling i Amerika. I teljinga skulle ein og opplyse om ein person var arbeidsledig.
Det vart ikkje gjennomført jordbruksteljing i 1910, men det vart halde ei separat handverksteljing.
Skipsmannskap skulle oppførast berre for skip i norske hamner og farvatn, ikkje for norske skip i utanlandske
hamner og farvatn. Men skipslistene frå denne teljinga er dessverre tapt.
Ved folketeljinga i 1910 var det i Noreg 61 bykommunar og 596 herad, 41 kjøpstader og 22 ladestader. Den
heimehøyrande befolkninga i Noreg 1. desember 1910 vart av Det statistiske Centralbureau talt opp til 2 391 782
personar.
Teljingsarbeidet
Teljingsarbeidet vart gjort frå og med torsdag 1. desember 1910 og i så mange dagar som var nødvendig.
På landet vart teljinga gjort for kvart herad under leiing av ordføraren. Heradet vart delt inn i teljingskrinsar, der
teljarar, oftast skulelærarar, frå 1. desember gjekk frå hus til hus og fylte ut teljingslistene (dei såkalla huslistene)
med informasjon om alle personar, til satdes og fråverande. Etter at huslistene var ferdig utfylte, sette teljaren opp ei
krinsliste over talet på personar for kvar bustad i teljingskrinsen, og så let ordføraren utarbeide ei hovudliste over talet
på personar for kvar krins innanfor heradet og dei tilhøyrande soknene.
I byane vart teljinga gjennomførd i regi av magistraten. Teljarane, for det meste skulelærarar, fekk ansvaret for kvar
sin teljingskrins. I byane vart teljinga gjort som ”sjølvteljing”, dvs. at huseigarar og leigebuarar sjølv fylte ut huslista for
heile garden/huset og familielista for den enkelte leilegheit. Teljarane si primære oppgåve var då å kontrollere, korrigere
og samle inn listene. Etter at hus- og familielistene var ferdig utfylt og samla inn, utarbeidde teljaren ei krinsliste
over talet på personar for kvar gard/hus innafor teljingskrinsen, og til sist let magistraten utarbeide ei hovudliste over
talet på personar for kvar teljingskrins i byen, og tal på personar i dei ulike sokna i byen. Utfylling og innsamling av
skipslistene vart gjort av tollvesenet sine funksjonærer i hamnane.
Folketeljinga 1910 i databehandla utgåve
Digitalarkivet sine folketeljingshefte omfattar oftast ein kommune, men nokre hefte er på grunn av størrelsen delt
opp i fleire band. Hefta inneheld ei datamaskinformatert avskrift av dei originale personlistene. Opplysningar frå
hovudlistene er berre tekne med dersom dei tilhøyrande personlistene manglar.
Først kjem ei fortløpande utlisting av bustader og personar i same rekkefølgje som i originalmaterialet. Så
følgjer alfabetiske personregister på førenamn, etternamn og fødestad, pluss eit bustadregister (gardsregister). Med
utgangspunkt i registra kan ein ved hjelp av side-, gard/gate- og nummertilvisinga gå inn i den fortløpande lista, der
ein finn komplette opplysningar frå kjelda om gardar, bruk, plassar og personar. Ein del båtar/skip i hamn i herada kan
finnast mellom bustadene.
Dataregistreringa
Materialet Digitalarkivet har frå folketeljinga 1.12.1910 er dataregistrert av Digitalarkivets registreringseiningar i
Stavanger og Voss og ved Registreringssentral for historiske data (RHD), avd. Målselv.
Folketeljingslistene er dataregistrert i skjema med faste felt. Felta tilsvarar stort sett rubrikkane i kjeldene.
5