Test project

EI REISE I TID: Øl var ein kulturdrikk for dei gamle vikingane,
og den katolske kyrkja førte vikingarven vidare før måtehald
og forbod tok over. Med industrialiseringa vaks
det fram masseproduksjon, men i dag ser ein
tendensar til at gamle bryggetradisjonar blir
omfamna av nye generasjonar.
Gudedrikk, fyll og sosial justis
Di meir du drikk,
di mindre vit
mun du i hausen hava
Orda er henta frå Håvamål, ei samling av
nedskrivne levereglar for skikk og bruk frå
mellomalderen. I fleire strofer vert det åtvara
mot å drikke for mykje. Samstundes er
det ikkje tvil om at øl hadde ein viktig plass
i samfunnet. I Gulatingslova frå 1000-talet
står det at ein fekk bot dersom ein ikkje var
med å brygge eller møtte til felles drikkelag.
I mellomalderen skulle kvinner og menn,
vaksne og born, høge og låge skåle for
helgenar og kongar.
– Det heldt ikkje berre å skåle, for rusen
vart sett på som noko guddommeleg. Var
det nokon som ikkje vart påverka kunne
det vere eit teikn på at dei sto i kontakt med
djevelen, fortel Espeland.
Etter reformasjonen var prestane meir
opptekne av å preike måtehald enn tidlegare,
men folk brygga og drakk i lag
likevel. Espeland legg til at fyll alltid har
blitt sett ned på i stabile samfunn, sjølv om
øl var ein del av fellesskapen.
– Utfordringane med alkoholen kjem
best til syne når samfunnet er i endring.
Eit døme på dette er då industrialiseringa
tok til i Noreg og folk flytta tettare saman.
Fråveret av kjende sosiale strukturar gjorde
fyll til eit synleg problem, forklarar Espeland.
Som motreaksjon vaks fråhaldsrørslene
fram på 1800-talet.
Bruker mindre pengar på mat
I eldre tider hadde dei kunnskap om råvarer,
lokale næringsressursar og ølbrygging, fordi
kvar gard meir eller mindre måtte klare
seg med det dei kunne lage og skaffe sjølve.
Trass i aukande interesse for kortreist mat
og heimebrygg, er vi fortsatt eit folkeslag
som handlar det aller meste av maten vår
hjå nokon få, store billegkjedar.
Tal frå Statistisk sentralbyrå viser at
utgiftene våre til mat berre utgjer 11 prosent
av eit gjennomsnittleg hushald. Til
samanlikning brukte dei i etterkrigstida
nærare halvparten av løna si på mat.
Wigdis Espeland meiner at det likevel er håp:
– Til og med Rema 1000 har no fått lokal
mat i hyllene sine. Dei har skjøna at folk vil
ha det, og ser at dei kan tene pengar på det.
Så no kan bevisste forbrukarar handle
ost frå ein gard der ingen skulle tru at
nokon kunne bu, sjølv på sin lokale supermarknad.
Wigdis Espeland, etnolog emeritus, Institutt for arkeologi,
historie, kultur- og religionsvitskap, UiB.
nr.1 ▶ 2014
hubro.
27