arne garborg, hulda garborg og amalie skram ine ... - Forfattarnett

garborg mat_garborg mat 03.01.11 20.18 Side 245 

FORFATTARPORTRETT 

I BREVVEKSLINGAR 

– ARNE GARBORG, HULDA 

GARBORG OG AMALIE SKRAM 

INE FINTLAND 

tak kjære dig, ogsaa for det du du [sic!] snakker saa lige ud om 

mine Forfatteregenskaber! Tænk, jeg har altsaa virkelig Forfatteregenskaber! 

Som Jeppe kjender jeg paa min hule Tand og spørger om det 

er mig eller om det ikke er mig. Det har jeg nu forresten gjort saa ofte 

i de sidste Aar, enda jeg jo egentlig aldrig rigtig havde opgivet Troen 

paa at der skulde ‹hænde noget› engang i mit Liv. Og saa hændte det 

vidunderligste, at jeg blev Kona di – Tosken! 1 Og tænk om jeg saa ovenikjøbet 

kunde komme at gjøre noget! Ja, jeg har sandelig Grund til 

at være taknemmelig, og alt er din Skyld. 2 

245


med lykti i hand 

«Det vidunderligste» – forvandlinga – har hendt. Arne har – i motsetnad 

til Torvald Helmer – anerkjent hustrua som «menneske». Samlivet har 

blitt «et ægteskab», det har bore frukter. Etter «otte år» 3 er dei ikkje framande 

for kvarandre, men på veg til å bli kollegaer. Ved å trekkja parallellar 

mellom seg sjølv og to kjende litterære karakterar hos Holberg og 

Ibsen, markerer Hulda at ho kjenner den dramatradisjonen ho har ambisjonar 

om å skriva seg inn i. Det er ikkje dei to dramatikarane ho først 

og fremst identifiserer seg med, men den «forvandlede» bonden og «lærkefuglen», 

som taler «som om den var et menneske». 4 Hulda gir Arne all 

ære for at det viltveksande, ukultiverte og ubrukelege som har budd i 

henne, no ikkje lenger er «til Forargelse og Plage». 5 Han har gjort det 

mogleg for henne å dyrka fram eit skrivartalent. 

I perioden då breva mellom Arne Garborg, Amalie Skram og Hulda 

Garborg blei skrivne, høyrde det med til sjangerkonvensjonen at dei 

kunne bli viste til andre eller til og med offentleggjorde (Lunde 1978, 

Beyer 1982: xiv). Slik kunne ein via private brev presentera «seg sjølv» for 

offentlegheita og indirekte kommunisera med denne. At brevet kunne 

nå langt fleire enn adressaten, er avsendaren truleg klar over når han 

utformar teksten. Breva får difor ofte preg av å inngå i både ein privat og 

ein offentleg samanheng. Dei er tekstar der den historiske forfattaren/ 

brevskrivaren etablerer tekstlege figurasjonar av seg sjølv. Gjennom det 

han ser og meiner, posisjonerer han seg i høve til det som rører seg i tida, 

til politiske og kulturelle endringar. 

Brandes skapte med Det moderne Gennembruds Mænd. En Række 

Portræter (1883) eit nivåhierarki for litteraturproduksjonen ut frå det han 

kalla «formkraft»: Har eit menneske den krafta, produserer det sjølv og 

er kunstnar. Manglar denne, reproduserer det og er ikkje kunstnar 

(Dahlerup 1983: 87–88). Eit slikt hierarki finn vi også inne i desse brevvekslingane. 

Men dei er likevel først og fremst prega av gjensidig respekt. 

Frå tidsrommet 1886 til 1904 eksisterer det i dag 38 brev mellom Amalie 

Skram og Hulda Garborg, 6 61 mellom Amalie og Arne Garborg 7 og 

261 mellom Arne og Hulda. 8 I breva legg særleg Arne, men òg Amalie og 

246


fintland | forfattarportrett i brevvekslingar 

til dels Hulda, vekt på det komplekse og motsetnadsfylte i framstillinga 

av seg sjølv. Dei dregst mot tilhøve som ikkje kan bli harmoniske, og strevar 

med lengslar som ikkje går i hop. Dei er sjølvsikre som kritikarar, 

men usikre som forfattarar og ofte misnøgde med sine eigne tekstar. 

Ulike brevvekslingar skapar ulike personar. Arne, Amalie og Hulda 

formar forskjellige forfattarportrett. Som deltakarar i korrespondansar 

berrlegg dei oppfatningar av kva som er viktig med tekstproduksjon og 

-resepsjon. Vidare er dei òg opptekne av kva krav som bør stillast til ein 

tekstprodusent om det no er ein forfattar, ein kritikar eller ein omsettar, 

og dei vekslar mellom lærar/elev-, rådgivar/mottakar-roller og dertil høyrande 

over- og underordning. I brevskiftet mellom Arne og Amalie finn 

vi få spor av den intellektuelt audmjuke og takksame brevskrivaren som 

vi møter i breva Hulda skriv til Arne. 

Arne og Amalie 9 blei kjende mot slutten av 1870-åra. Amalie budde 

då i Fredrikshald 10 hos broren John L. Alver, og Arne vitja ofte vennen, 

Steinar Schjøtt, 11 som også budde i byen. Det var der han blei presentert 

for henne. I føreordet Hulda skriv i samband med at ho gir ut eit utval 

av breva mellom Arne og Amalie (Samtiden 1932), fortel ho at dei blei eit 

trekløver, og at kameratskapen mellom dei var livslang. Hulda deler den 

encyklopediske kompetansen sin (Violi 1985: 159) om brevskrivarane 

med tidsskriftslesarane. Arne var ho gift med i 36 år, og Amalie blei ho 

kjend med då ho og Arne oppheldt seg i Paris vinteren 1895/96. Dei var 

nære venninner fram til Amalie døydde 20 år seinare. 

I Mogning og Manndom, der 235 brev frå Arne til 60 mottakarar er 

tekne med, synest rundt halvparten av dei han skreiv til Amalie, å tilfredsstilla 

krava til utgivarane. Fleire av desse handlar om det å skriva, og 

litteraturkritiske diskusjonar av eigne eller andre sine tekstar tek stor 

plass. Derimot har berre to(!) av breva han skreiv til Hulda, fått plass. 

Alle dei andre fall utanfor intensjonen med utgåva – dei opplyser ikkje 

nok om hovudpersonen, korkje om «åndeleg vokster», «diktverk» eller 

«meiningar» og har difor «mindre eller svært lita ålmenn interesse» (Dale 

og Thesen 1954: vii). Meir materialistiske sider ved tilværet fell utanfor 

247



deira vinkling. Etter mitt skjøn gir dette eit heilt skeivt bilete av både 

brevskrivaren og forfattaren Arne Garborg. Breva han skriv til kona, 

illustrerer i stor grad kvardagsliv og kvinne- og mannsperspektiv på 

kjønnsroller. Tilvisingar til daglegdagse hendingar og handlingar kastar 

lys over forfattarrolla og over tilhøvet mellom liv og skrift. 

I breva til Hulda og Amalie kan det meste diskuterast, om enn på ulikt 

vis. Svært få av dei han skriv til Hulda, handlar eksplisitt om dei litterære 

prosjekta han arbeider med. Men ved nærmare ettersyn ser ein klart at 

dei fortel inngåande om vilkåra for å vera forfattar, for å kunna skapa 

åndsverk. Alle breva som dreier seg om matstell, natur, helse, økonomi 

osv., handlar om føresetnader for og utvikling av skriving. 

Mødre 12 – litterære læringsprosessar mellom ein 

etablert mannleg forfattar og ein kvinneleg debutant 

den mogningsprosessen Hulda gjennomgår på veg inn i forfattarrolla, 

avspeglar seg i brevbytet mellom henne og ektemannen. Vi 

møter ikkje berre Hulda i rolla som hustru, hushaldsekspert og omsorgsfull 

kone; ho opptrer òg i ei audmjuk elevrolle i høve til ektemannen som 

allereie er etablert som forfattar. Vekslinga mellom overordning og 

underordning i rollebyta blir reflektert i brevmaterialet. Våren 1895 framstiller 

ho ekteskapet som ein gradvis kultiveringsprosess der ordgartnaren 

Arne har gitt henne gode vekstvilkår. 

Tanken om at kvinna sin åndelege eksistens i større grad er eit resultat 

av mannen sin nåde og kjærleik enn av skule og utdanning, kjem sterkt 

til uttrykk i Kvindernes Bog. Seks Portrætter av Laura Marholm Hansson. 13 

I meldinga 14 av denne boka peikar Hulda på at hovudbodskapen er: 

«Kun i og ved Manden kan Kvinden bli et lykkeligt Menneske og en hel 

Personlighed. Kvinden er intet uden Manden!». Men ut frå kjennskapen 

ho har til Nietzsche understrekar Hulda likevel at: «Hermed er imidlertid 

ikke saa meget sagt, som man kan tro; – det samme kan nemlig også siges 

om Manden. Paa en anden Maade vistnok; men alligevel det samme.» 

248



I brevet Hulda skriv til Arne 15 ein månads tid før meldinga av Laura si 

bok kjem på trykk, fortel ho at ho har reinskrive ein tekst av Nietzsche. Sjølv 

er ho godt nøgd med resultatet, men ved å framheva at ho «har saa liden 

Selvkritik», dempar ho dei forventningar ektemannen eventuelt måtte ha 

til arbeidet. Det ho derimot legg vekt på, er at skriveprosessen har vore ein 

«Fryd». Den har gjort henne så oppløfta at ho også sender han «nogle Vers» 

som ho tykkjer er som dei ho skreiv i sin «grønne Ungdom». Ho understrekar 

at ho ved å senda desse litterære forsøka berrlegg dei «Dumheder» ho 

tidlegare har freista å skjula for han. Dernest trøystar ho seg med at dersom 

han ikkje skulle tykkja dei har litterære kvalitetar, har fru Marholm samt 

filosofane Nietzsche og Kierkegaard lært henne «[…] at det er saa langt fra 

den Slags ‹yndige Svagheder› som verdsætter os i Mandens Øine eller svækker 

Kjærligheden – tverimod.» Hulda innviar også Arne i arbeidet med 

debutskodespelet sitt, Mødre. Idéen fekk ho cirka to månader tidlegare, og 

med ein gong stod den ferdig i bilete, frå først til sist. Ho jobba hardt, og 

allereie etter to veker var heile utkastet ferdig. I skrivande stund er halvparten 

reinskriven, og sjølv denne delen av jobben fell lett for henne. Hulda tykkjer 

jamvel at det er «ubegribelig» morsomt. Likevel nedvurderer ho nok ein 

gong talentet sitt: Ho er viss på at det er ubrukeleg. Så skiftar ho perspektiv 

frå si skrivarrolle og fokuserer på Arne si lesar- og kritikarrolle: Men «det er 

mest Synd paa dig, som skal dømme mig». 

Frå Arne får ikkje Hulda utelukkande positive tilbakemeldingar på dei 

tre litterære forsøka. 16 Ho lukkast i og for seg godt med omsettinga av 

Nietzsche. Arne meiner at ho kan ha håp om å få teksten på trykk i eit 

kvinneblad. Dei andre tidsskrifta vil ikkje synast den er ny nok. Som lyrikar 

er ho ikkje nyskapande, og han etterlyser betre harmoni mellom form 

og innhald. Forma stør ikkje opp om tematikken, og versforma blir difor 

kunstig. Likevel bør ho halda fram. I det følgjande brevet, 17 der Arne ber 

om å få sjå manuskriptet til Mødre, freistar han å oppmuntra henne: «Hvis 

det kan trøste Dig, saa har jeg skrevet mange daarligere Vers end de Du 

sendte». Idéen til dramaet er lovande, og det blir ikkje dårlegare av å bli 

sett på. 

249



Som kritikar kjem Arne med fleire «tekniske Bemærkninger» 18 til stykket. 

Denne eufemistiske måten å introdusera kritikken på, tyder på at 

han er svært klar over at han medverkar til Hulda sitt åndsarbeid. Når 

ein studerer kommentarane, 19 ser ein fort at dei i stor grad har med nettopp 

det kunstnariske uttrykket på scenen å gjera. Hulda har fleire stader 

ein tendens til å bruka litt for kraftige dramatiske effektar. Arne sine råd 

er: «Det stærkeste Udtryk bør spares til det afgjørende Øieblik», og 

uttrykka bør dempast. Det er vanskeleg å få uttrykt at eit gevær går av 

på ein scene. For publikum vil det då sjå ut som om nokon blir skotne, 

og «da blir der saa meget Redsel koblet sammen, at det brister over i det 

Komiske». Arne foreslår at Hulda endrar sluttscenen. Ho bør heller la 

Lina bli gal. Dessutan er «Skud paa Teateret […] et grovt Middel, som 

ikke maa bruges uden haard Nødvendighed. Og helst ikke i et Øieblik 

[…], da Rædselen paa naturlig Maade naar et Toppunkt.» Hulda må 

også jobba meir med korleis ho byggjer opp spenninga, dvs. Lina sitt 

motiv for å hella gift i kaffien til svigermora. «Tanken paa Mordet maa 

forberedes lidt behændigere» – det inneber at publikum/lesaren må «se 

Tanken vaagne». Vidare kan Hulda med fordel korta ned litt i replikkvekslinga. 

Som målmann er han også tydeleg på at karakteren Jon ikkje 

skal skrivast «John», slik Hulda har gjort, og for at stykket skal kommunisera, 

bør leseutgåva skrivast på «et lempeligt Landsmaal». Etter at 

Hulda har gjort alt ho kan for å følgja Arne sine innspel, 20 får ho ros. Han 

har fått tiltru til at ho er fullt kapabel til å sjå både dei forslaga til forbetringar 

han kjem med, og fleire til. 21 Stykket er: «Et aldeles ypperligt dramatisk 

Emne, hidtil ubrugt, skjønt ofte nævnt» – Mødre er ikkje herming, 

det er kunst. 

Amalies reaksjon på Mødre 

amalie er derimot skeptisk til kor nytt emnet Hulda tek føre seg i 

dette skodespelet, eigentleg er. Ho tykkjer at det er fleire som har skrive 

om at vanskelege kårkoner og vonde svigermødrer blir tekne av dage. 

250



Vidare understrekar ho at Lina sine syner i den siste akta liknar på dei i 

Hannele 22 av Gerhart Hauptmann. Men sjølv om stykket tematisk er 

herming, har det ånd. Amalie er svært imponert over «behandlingsmåden, 

energien og den dramatiske Kraft». 

Hulda markerer 23 klart at ho ikkje har etterlikna Hauptmann eller 

nokon andre. Det ho legg mest vekt på, er at stykket skal vera ei ekte og 

god norsk folkelivsskildring frå ei gamal fjellbygd. Men det som tek 

størst plass i svarbrevet til Amalie, er at Hulda ber om ei nærmare forklaring 

av utsegna: «Hvem skulde troet, at Du sad inde med så udprægede 

evner i den retning». 24 Ho er tydelegvis indignert over å stadig bli møtt 

med desse orda. Både fru Marholm og fru Wullum (som ho ikkje liker), 25 

har ytra dei før. Hulda opplever utsegna som så lite flatterande at ho spør 

Amalie beint ut: «Ser jeg saa usædvanlig dum ud? Eller er det fordi jeg 

har været en fattig Pige, som maatte staa i Butik. Jeg studerer saa paa det. 

Men dig er jeg glad i, derfor skal du sige mig hvad det kommer af. Man 

siger da ikke slig i Almindelighed vel?» Og Amalie presiserer at «grunden 

hvorfor jeg kom med den ytring er kun den, at jeg altid blir umådelig 

forbauset når en ny forfatter, som duer, dukker op og altid, især når det 

er nogen, jeg har kjendt i forvejen». Ho avrundar forklaringa si med å 

fortelja kor utfordrande ho sjølv tykkjer det er å vera ein god forfattar – 

det «er så umådelig umådelig, vanskeligt». Ho trekkjer også parallellar til 

sin eigen debutroman Constance Ring (1885). Då denne kom ut, kommenterte 

fleire at dei undra seg over at ho, som dei opplevde som verdsleg 

og omsverma, kunne driva med åndsarbeid – skriva bok. Men den 

som var mest overraska, var ho sjølv. 

I føreordet Hulda skriv 37 år seinare (Samtiden 1932), der ho introduserer 

lesaren for den opne, ærlege kamerat-tonen mellom forfattarane 

Arne og Amalie, er det verd å merka seg at ho har anonymisert historia om 

tilbakemeldinga ho fekk. Der fortel ho at ein ung forfattar ein gong sendte 

Amalie den første boka si, og at Amalie, mellom sterke lovord, skreiv: 

«Hvem skulde tænkt det om dig!» Så sterkt distanserer Hulda seg frå denne 

utsegna at ho ikkje ein gong røper at forfattaren var ei kvinne: 

251



Han var litt krenkt yvi desse ordi og spurde: kvifor ikkje? Og ho svara: 

grunden hvorfor jeg kom med den ytring var kun den, at jeg altid blir 

umådelig forbauset, når en ny forfatter som duer, dukker op, og altid 

når det er nogen jeg har kjendt før, udbryder jeg: Hvem skulde ha 

tænkt, […] 26 

Hulda som forfattar og hustru 

hulda er vel vitande om at ho med sitt skrivearbeid tek stor 

plass så lenge ho bruker Arne som rettleiar. Det ber ho om orsaking for: 

«Omforladels Gutten min, – jeg er saa fælt egoistisk […]». 27 Ein måte å 

kompensera for den plassen forfattarrolla tek, er å understreka omsorgsrolla 

og tenesteviljen ho har. Ved å tiltala Arne som «Gutten min», tildeler 

ho seg sjølv ei morsrolle og skapar dermed ei form for balanse mellom 

den (tid)krevjande forfattarrolla og den oppofrande kvinnerolla. Etter å 

ha vore hustru i tretten år og forfattar i åtte, fortel Hulda i brev til Amalie 

at ho av og til treng litt tid for seg sjølv fordi det røyner på kreftene å leva 

med og for ein annan, og særleg når denne andre er Arne Garborg. 28 Og 

det er ikkje første gongen dei to kvinnene diskuterer dette seg imellom. 

I eit brev Amalie skriv til Hulda to år tidlegare, 29 poengterer Amalie at 

ho ser at Hulda har denne dobbeltrolla – og at ho meistrar henne imponerande 

godt. 

252 

Undertiden når jeg tænker på Dig, grubler jeg over dette, at Garborg 

har fundet, vundet og fåt Dig. Hvorfor kunde han ikke ha været likså 

fortvilet uheldig med sin kone, som så mange, mange andre? Du husker 

det gamle ord: man får den kone, man fortjener. Hvis dette gamle 

ord holdt stikk, så måtte altså Garborg være et aldeles enestående godt 

mennske. Det er han også. Du ved hvor højt jeg sætter ham, og hvor 

jeg holder af ham – (tænk bare på ham og Hamsun – Garborg, der er 

så fin og stille i landet) – men der er da måde med alting – nej Hulda, 

jeg tror ikke på at dine pølser kan fordrive dit ‹hækletøj›. Tværtom



venter jeg mig ad åre noget udmærket fra Dig, i retning af ‹hækletøy›. 

Husk, hvor ung Du er, og husk hvor gammel jeg blev før jeg fik gjort 

noget. 

Pølsa og hekletøyet representerer ulike sider ved den tradisjonelle kvinnerolla; 

kvinna som matmor, og kvinna som driv med husflid. I denne 

samanhengen blir desse to produkta av kvinnehender brukte til å illustrera 

konflikten i Hulda sin kvardag mellom det å vera hustru og forfattar. 

Forfatteri er det alternative hekletøyet for Hulda, ho har truleg sjølv 

omtala skrivinga si med dette biletet i eit tidlegare brev til Amalie. «Hekletøyet» 

fører henne ut av den tradisjonelle rolla i ei tid då den generelle 

oppfatninga var at skriving var ukvinneleg. Den kulturelle norma var at 

kvinna skulle vera noko for andre, ikkje for seg sjølv. Dette synet blir 

reflektert i at ho, i motsetnad til mannen, oftast har blitt definert relasjonelt. 

Ho var først og fremst kone og mor. Vegen til sjølvrealisering var 

å visa omsorg for andre, spesielt for mann og barn. Sjølvstende og engasjement 

i det offentlege rom, slik som forfattarrolla krev, var fjernt frå 

det feminine idealet. Det var ikkje berre upassande, det var og unyttig – 

nyttige blei kvinner fyrst når dei var ueigennyttige. Ein kvinneleg forfattar 

står følgjeleg overfor to krav som ikkje er lette å sameina. Ho må 

kombinera skrivearbeidet med arbeidet i heimen, samstundes som ho til 

ei kvar tid skal vera tilgjengeleg for familien (Dahlerup 1983). I sitatet 

ovanfor uttrykkjer Amalie at ho trur Hulda vil meistra utfordringa som 

ligg i denne rollekonflikten, nettopp fordi ho er gift med Arne. 

Hulda viser i fleire av breva ho skriv til Arne, at ho vekslar mellom å 

gå inn i ei tradisjonell kvinnerolle og rolla som intellektuell yrkeskvinne. 

I morsrolla er ho myndig og trygg. Ho er omsorgsfull og oppteken av 

den pliktoppfyllande «sonen» sitt ve og vel. 30 Særleg når det gjeld matstell, 

kjem denne relasjonen direkte og indirekte til uttrykk. 

– Gid du vilde være saa snil aa la være aa slutte aa spise. Det er da virkelig 

det eneste du har at gjøre derborte, for skrive kan du ikke bestandig. 

253



Har Inger stelt med Sengklærne dine? Har du faat ny Halm i Sengen? 

Ogsaa kjære kjøb dig i St. nogle Flasker god Rødvin og lidt Brændevin. 

Du maa ha noget i Livet! Har du Havregryn? Naar du kjøber 

Hermetik, saa kjøb ren Kjødmad, Bif, benløse Fugler, Oksetunge 

o.s.v. og en Krukke Kjødextrakt (Liebig). 31 1 fuld Theske udrøres i en 

Kop foskogende Vand, deri en Æggeblomme, saa har du en god, kraftig 

Drik. 32 

Hulda markerer også tydeleg at ho har god grunn til å passa på Arne. I 

det same brevet kommenterer ho at forfattarmannen i diktarstova si på 

Jæren er bortreist, og det er ikkje berre i geografisk forstand. Han har 

feira skjærtorsdag medan verda elles har markert Kristi Himmelfartsdag. 

Men sjølv om Hulda driv gjøn med at Arne i svært sterk grad lever opp 

til myten om den distré kunstnaren, kritiserer ho aldri det han skriv. Ho 

rosar han heller ikkje så mykje, den slags smurning trengst ikkje i ekteskapet. 

Breva hennar inneheld aldri tilvisingar til eller merknader om 

noko han har publisert eller arbeider med. Det kan verka påfallande, for 

i lange periodar er dei borte frå kvarandre. Ein grunn til dette kan vera 

at dei snakkar om arbeidet hans når dei er saman. Men ei meir plausibel 

forklaring er at forfattarekteskapet krev ei anna form for balanse. Han 

får mat og anna praktisk hjelp av henne, og ho får rettleiing av han om 

korleis ho skal skriva. Dermed har ho ikkje noko behov for, og heller 

ikkje eigentleg kompetanse til å kommentera arbeidet hans. 

«Maalmeistar» i Heimestell. 

Om «Aandsstræv» og «Matstræv» 

I Heimestell. Uppskrifter og Rettleidingar for smaae Hushald, helst paa 

Lande, 33 der både Hulda og Arne skriv kvart sitt føreord, har Hulda via 

to sider i delen «Helse» til «Dumme mannfolk». Der slår ho fast: «At 

mannfolki ‹er som ungar› i mange maatar, er noko som me veit.» Arne, 

som ikkje har særleg sans for matstrev, er godt nøgd med at Hulda tilde- 

254



ler han rolla som målmeistar for kokeboka. Intellektuelt matstrev kan 

vera utfordrande nok: «Vrangt var det og, ja tidt raadlaust, aa finna 

norske ord til all denne rare nye maten, endaa K. Knudsen var til god 

hjelp». Han skriv om «nogle Opskrifter», og «Under Suppemad har 

[han] begaaet den Maalsynd at glemme det gode Ord ‹Velling›». Sjølv 

om Hulda gjennom fleire år legg alt til rette for at Arne skal få høve til å 

konsentrera seg om arbeidet sitt, samt gir han «brevkurs» i husstell og 

matlaging, går Arne stundom «mannen som skulle stella heime» ein høg 

gang. Hulda sender han oppskrift på «universalmiddelet» Aseptin 34 og 

instruerer han i korleis han skal vaska ullklede. 35 Ho skriv også at ho veit 

at matstellet i hennar fråvær oftast er ei utfordring. 36 Stundom kjem det 

«hjelpesendingar». 37 

Medan han utøver kyndige filologiske ferdigheiter i korrekturarbeidet, 

finn han det «morsomt at lave ordentlig Mad». Det er ikkje Hulda sine 

oppskrifter han testar ut, men «Knorrs Ertersuppe (og Bønnesuppe)». 

Det meiner han – i og med at det er «fælt letvindt og godt» – er «en sand 

Opdagelse for enslige Ungkarer og Enkemænd (for Familjer ogsaa forresten)». 

Oftast er ikkje matlaging ei positiv utfordring for forfattaren 

Arne. I Knudaheio finn han på «Mangehaande Kneb og fusk» 38 for å 

korta ned på den tida han brukar på husarbeid og slik få lengre skriveøkter 

(åndfylt arbeid). 

Amalie les brevskrivaren og forfattaren Arne 

amalie kommenterer derimot breva og bøkene til Arne. Ho er 

svært flink til å få fram kva inntrykk tekstane hans har gjort på henne 

personleg. Ho viser engasjement og temperament: «Det var dessuden så 

morsomt at høre fra Dig, hvær sætning sa tusen ganger mere end ordene, 

og så var der en stemning i det. Ja, Du er en fandens fyr.» 39 Sterke ord og 

uttrykk er ho ikkje redd for å ta i bruk. Sjølv ikkje i dei første breva, då 

ho var heilt i starten av sin eigen forfattarkarriere, lét ho seg hindra av 

unødig finkjensle når ho seier frå om kva ho meiner. Ho er både rosande 

255



og lastande. I 1885, same året som ho debuterte som romanforfattar med 

Constance Ring, såg Arne henne slett ikkje som nokon «Medkollega», 

som han sidan skulle koma til å skriva. Men Amalie kom med både positiv 

og negativ kritikk av novellene i Forteljingar og sogur: 40 

Men alle er de udmærkede. ‹Seld til den Vonde› især. Sykologien [sic!] 

der er vidunderlig gjennemskuelig og rigtig. Og ‹Av laak Æt› ligervis,– 

Det som motiverer at Leiv tar pengekassen og rømmer, er fortrinligt, 

men jeg liker ikke at Alfhild fra Dale har det spøgelsessynet. Hvorledes 

har du dog kunnet forfalde til at ta din tilflugt til sligt! Det hjælper 

ikke at den er skrevet for år tilbage. Enten tror du på spøgelser eller så 

driver du gjøn med din egen hellige kunstnerævne. Det sludder om 

fremsynte folk må du ikke bruge til din undskyldning. Fremsynt! Kan 

noget menneske se i en vission, det hun ikke ved om, er sket? Nej, nej, 

det forringer den i øvrigt så dejlige fortællingens værdi. 41 

Her køyrer Amalie opp grunnprinsippa til realismen og avviser all hang 

til mystikk og usannsynlege forklaringar. Ho slår indirekte fast at det er 

del av den «hellige kunstnerævne» å vera rasjonell. Slik er ho nærgåande 

og kritiserer sjølve etos-grunnen i Arne si skriving, det som tiltalar lesaren 

og gir teksten truverd. Dette svara aldri Arne på. Det gjekk eit halvt år 

før han skreiv til Amalie igjen, og då kommenterte han det ho fortalde 

om seg sjølv i januar-brevet, men utan å koma inn på kritikken av 

novella «Av laak Æt». 

I Amalie sin kritikk av Fred og (særleg av) Haugtussa er ho ikkje, som 

i 1885, oppteken av å måla den litterære verdien ut frå kor godt fiksjonsuniverset 

avbildar det reelle. Det er stemningane, musikken i skildringane, 

som appellerer, imponerer og fangar merksemda, og no er det 

musikk-metaforar som blir brukte: 

256 

‹Fred› er monumental, aldeles storartet! Bare indledningskapitlet, hvor 

alt er som ouverturen til en symfoni. Det er i det hele tat en af de bedste



bøger jeg har læst i mit liv. Og især ovenpå ‹Trætte mænd›. Ingen har 

gåt så grundig tildybes i disse ting som Du Garborg. Jeg er ikke langt 

fra at synes, det er det bedste Du har skrevet, og det vil sige meget! 42 

For Amalie, som jo sjølv seinare skriv romanar om livet på sinnsjukehus, 

er omgrepet røyndom endra. Når ho kommenterer Haugtussa, går det 

fram at diktsyklusen for henne reflekterer noko høgst verkeleg. 

Undertiden har jeg troet på en slags sjælevandring. På at de, som døde, 

deres sjæle, eller en dél af deres sjæle gik ind i beslægtede efterlevendes 

sjæle. Jeg har af og til grublet over dette, fordi jeg syntes at ha mærket 

noget sligt på mig selv. Og nu, da jeg læste din ‹Haugtussa›, kom 

denne tanke med vælde igjen. Men det er jo sligt, som det ikke nytter 

at snakke om, især for mig, der har været under ‹Hieronimce› [sic!] 

dekret. 

Gjennem ‹Haugtussa› taler både afdøde Vinje og Göthe til mig. 

Ikke så at forstå at der et eneste sted er nogen direkte lighed, men 

ligeså dybt og stort som disse tos åndsprodukter har bevæget mig, 

ligeså grebet blev jeg af Haugtussa. Og jeg måtte tænke på dem begge, 

tænke med undren på at Du, Arne Garborg var som dem, at de havde 

fåt som en nyskabning gjennem Dig. 

Jeg hører musik når jeg tænker på Haugtussa. Vild og kåt, og fin og 

yndig, og fuld af jublende glæde når våren vågner og alle de småfugler 

begynder på sin kvidring. Og dyster og tung med rædsel og uro, når 

høstens storme og regn og skådde svøber alting ind i sin våde uhygge. 

Alle mulige sorter ‹låt›, hører jeg tone i mit indre. Slutningssangen – 

ja, den har jeg sat melodi til, et fjernt, fjernt, hundretonigt orkester, 

dæmpet, sorgfuldt, med en stille takfyldt understrøm af milde, dulmende, 

beseglende toner. Så er der også djævelskabs troldmusik – 

tænk hvad en musiker kunde gjøre ud af dansen, hvor alle har sin fylgje, 

og hvor drauger og trold stimler ind og danser med. Og forhøret 

hos fanden hvor de alle bekjender farve, praler af sin evne og sin dont 

257



– al jordlivets uhumskhed og styggedom er deri. Men først og sidst 

synger ‹Fyrevarsel› og ‹Fri› inde i mit indre. 43 

Den didaktisk-retoriske docere frå 80-talet er her utvetydig blitt til 

movere, den indre opplevinga er komen i staden for den utettervendte 

indignasjonen og handletrongen, kjenslene og stemningane i staden for 

overtydingane. I svarbrevet følgjer Arne opp med å setja opp ei motsetning 

mellom det sosiale livet (og krava der) og denne skrivemåten. Her 

er formuleringar som mest kan tyda på at poesien helst skal føra bort frå 

verda – ei røyndomsflukt – heller enn å føra inn i verda. 44 Fire år seinare 

kan Amalie slå på liknande strenger. Ho har gått bort frå kravet om at 

litteraturen skal vera dokumentarisk. Det er den djupe visdommen, nærmast 

den esoteriske innsikta uttrykt i kvintessens, som er det høgste 

målet. I alle høve er det slik ho uttrykkjer seg om Den burtkomne Faderen 

(1899). 

Amalies omsetting av Den burtkomne Faderen 

amalie og arne har stor sans for kvarandre sine litterære arbeid, 

og likskapane mellom dei både profesjonelt og privat er mange. Særleg 

godt kjem dette fram i brevvekslinga frå 1901 der dei diskuterer seg fram 

til korleis Amalie skal få Den burtkomne Faderen til å bli Den fortabte 

Fader: 45 

Hvor har jeg ikke spekuleret på hvad det ord ‹burtkomne› skulde hede 

på dansk-norsk. Alle de ord, jeg har fundet på, tilfredsstiller mig ikke. 

Det skulde være noget som et slags modsætning til ‹den forlorne søn›. 

Men hvad i al verden? Den borteblevne eller tabte eller forsvundne 

faderen kan ikke gå. 46 

Bakgrunnen for at Amalie har bede Arne om lov til å omsetta boka til 

dansk, 47 er at denne – «kvintessens av alle biblers bibel» – har gjort eit 

258



inntrykk som ho manglar ord for å uttrykkja. 48 Halvtanna år etter har 

ho lyst å formidla Arne sine refleksjonar til fleire enn norske lesarar – 

«netop fordi bogen er så ‹personlig› […] vil den gribe med stor magt». 49 

Då ho sjølv las boka første gong i november 1899, var det særleg to formuleringar 

som var tankevekkjande og skremmande: «›Et er vist, at jeg 

er dømt om jeg dømmer andre›. Videre: ‹Dømt er den, som fører ondt 

over et menneske› osv». 50 Bakgrunnen for at desse utsegnene har gjort 

slikt inntrykk på Amalie, er at ho er i ferd med å skiljast frå Erik Skram. 

I brevet skriv ho: «Jeg fører nu ondt over et menneske, fordi Hr. S. altså 

ikke vil skilles, men blir nødt til det på grund af sin færd. Det kan vel 

efter din mening ikke hjælpe at han har ført i mange år så meget ondt 

over mig, at det er et under, jeg endnu er i live. Ja, sandelig, jeg taler sandhed. 

[…] For ikke at gå åndelig og legemlig tilgrunde er det, at jeg gjør 

hvad jeg gjør. Men kanskje Du aligevel ikke vil synes, jeg har ret til det. 

Din bog gjorde mig, som sagt, ræd –». Arne svarar fem dagar seinare at 

dei religiøse setningane ho siterer, ikkje kan ha nokon relevans når situasjonen, 

slik ho framstiller det, ikkje set henne i ein reell valsituasjon. Men 

dersom motivet for å skiljast var hemn eller liknande, stiller det heile seg 

annleis. Slik tilstanden no er, vil Arne ikkje innlata seg på å dømma, for 

då ville han vore dømd. 

Med «Frygt og bæven» 51 går Amalie i gang med omsettinga. Ho markerer 

med desse klare allusjonane til Kierkegaards verk (1843) og til Paulus 

sitt brev til filipparane 52 at ho tek jobben svært alvorleg. Ho lovar å 

vera tru mot Arne sine krav og «Griller». 53 Han er oppteken av at den 

språklege forma 54 er svært viktig, og sidan Aasen si ordbok 55 ikkje er 

«fuldstændig, var det vel bedst, at jeg […] fik gjennemse Oversættelsen 

før Trykningen». Men etter kvart som prosessen skrid fram, har Amalie 

likevel klare formeiningar om den kunstnarlege utforminga: «Nei! ‹Fanterne 

mine› skal nettopp stå. Tro du nu litt på meg, som jeg tror på 

deg». 56 Videre vil ho ha «‹nagende› 57 tanker», ikkje «ængstende», det er 

«altfor vagt». «[G]lad og ivrig» er betre enn «glad og munter». Ho utelèt 

fleire gonger «at Sct. Poul lo» fordi det verkar så «underlig fjollet». Det 

259



er «støtende» fordi det gir han «et så usmaklig preg av en søtladen legpredikant». 

58 

Amalie er heilt klar på korleis ho og Arne skal dela honoraret. 59 Av dei 

720 kronene får han 440. 60 Han meinte at dei burde dela likt eller eventuelt 

at ho burde få noko meir i og med at han ser på henne som den 

mest begava omsettaren han nokon gong har hatt. 61 Han er i det heile 

svært merksam på at Amalie i rolla som omsettar har eit blikk for åndsproduktet. 

Ho har evner til langt meir enn å fortelja forfattaren at: «Partisippene 

i plural skrives ikk[e] mer som i gamle dager. Altså ikke 

‹blevne›, osv. som du flere steder har rettet det til». 62 Amalie kan gjenskapa 

ved å nyskapa. Ho kjem med fleire forslag til endringar og ber om 

at dei ord ho har sperra, blir ståande. I november 1901 kjem boka ut, og 

Arne er stolt over omsettinga og omsettarnamnet. 63 

Dei er både sjuke og friske samstundes og om kvarandre. Medan Den 

burtkomne Faderen blir til Den fortabte, slit Arne med magekrampe og 

Amalie med årebetennelse. 64 Å skriva går på helsa laus – «Jeg var, mens 

jeg skrev paa denne Bog [Den burtkomne Faderen], lige ved Randen af 

det sidste Stup. Der var ingen Udvei, ingen Mulighed. Nu sidder jeg her 

og er forholdsvis noksaa kry […]» 65 – men å ikkje skriva, går heller ikkje. 

For den same boka var vegen til å gjenskapa balanse i tilværet. Skriveprosessen 

frigjer tankar og frir ein frå tankar. Arbeidet i seg sjølv så vel som 

produktet heilar sår hug, det har ein terapeutisk funksjon – først og 

fremst for Arne sjølv, men òg for andre. Arne føreset at lesaren skal ha 

same nytten av teksten. 

Paradoksale forfattarportrett 

brevvekslinga skaper eit spel av sjølvkarakteristikkar så vel 

som utsegner om den andre. Det er som om skrivarane i leiting etter ein 

måte å bli kjende på, eller ein måte å skjøna den andre på, går til hyperbolen 

som figur i begge retningar: Dei malar med brei pensel, eller rissar 

grove og til dels forteikna skisser av seg sjølve, og dei nærmar seg somtid 

260



karikaturen både i omtalen av seg og den andre. Særleg Arne, men òg 

Amalie og til dels Hulda, er svært merksame på paradoks i livet sitt eller 

hos andre. Person-omgrepet frå gresk dramatikk høver særleg godt her: 

Dei talar med mange og ulike, til dels motsetnadsfylte røyster, om seg 

sjølv. Her er det særleg interessant å sjå nærmare på subscriptio i Arne 

sine brev til Hulda. Dei er underskrivne: Deres ærb. Arne Garborg; Din 

heng. G.; Din Ven; Din G.; Mann din; Din Mand; Kallen din; A.G.; 

Din Gamling; Din Alte; Ton Vieux; Din meget ensomme Straa-Enkemand; 

Gubben din; Din «Husbond»; Mannebeine; Din trøytte Mann; 

Din; han Aadne i Knudaheio; G.; Din Aadne; Din medtagne G.; Din af 

Magterne forfulgte Husbond; Din af Magterne forfulgte Mand; Gubben; 

Din Aadne G.; Din umulige G. Her kan vi særleg leggja merke til 

følgjande: Underskriftene «Din Gamling» og «Din Alte» dukkar opp for 

fyrste gong same dagen Arne fortel at han vil kalla den siste romanen sin 

for Trætte Mænd (12.9.1891). Dagen etter kallar han seg «Ton Vieux». Det 

er altså ikkje tilfeldig kva han underteiknar breva sine med, det kan 

reflektera grunnstemninga i brevet. 

Hulda er den som helst observerer Arne og Amalie sine paradoksale 

framstillingar. Sjølv slit ho med å balansera forfattarrolla med hustrurolla. 

Ho er sjølvsikker i rolla som (mat)mor og hustru, men usikker som 

tekstprodusent. Hulda må gå inn i både Marta- og Maria-rolla. 66 Den 

kvinna som skal tilfredsstilla Arne, bør vera husleg og intellektuell – ho 

må kunna varta opp og lytta. Hulda tek på seg dobbeltrolla, men gir 

uttrykk for at ho har dårleg samvit for ikkje å stella godt nok for mannen 

og for ikkje å strekkja til intellektuelt. «– Stakkars dig som nu skal ha alle 

disse Madplager!», 67 skriv ho til mannen sin som klagar over at han må 

stella mat til seg sjølv. «Du kan tro jeg kjender det. […] Det er jo forgalt 

alt dette, og det har jeg selvfølgelig hele Tiden følt altfor godt.» I eit anna 

brev ønskjer ho seg mannen «lite granne dummere», for ho synest «det 

er saa raadløst at række til». 68 

Amalie problematiserer sjølvframstilling i brevet ho skriv 6. januar 

1885. Ho er oppteken av at ei slik framstilling aldri kan bli sann. Den ytre 

261



framtoninga treng ikkje reflektera den indre stemninga. Ein sjølv legg 

band på seg av di ein ikkje har mot til å vera heilt fortruleg med nokon 

annan, og andre vil fort oppfatta ærlegdomen som eit uttrykk for at ein 

vil gjera seg interessant, og som kvinne, kokettera. Før ho kjem til denne 

konklusjonen, testar ho delvis ut teorien sin i praksis: Ho er ikkje noko 

til menneske (ho klarer ikkje balansera forfattarliv med sosialt liv; døgnet 

strekk ikkje til), ho er ein skapning til å venda seg bort frå «, en forfusket, 

af ligt og uligt sammensat pjalt»; ho skulle vore misjonærmartyr eller 

mordrøvarhovding; ho er kvinne, men skulle vore mann. Også Hulda 

poengterer 69 at Amalie i rolla som forfattar stadig pendlar mellom ytterpunkt: 

Ho måtte riva sund alle band som knytte henne til livet for å 

bruka all krafta si i arbeidet; «ho svinga altid millom den verste sjelepine 

og stundom av ovglede, som i det siste kunde bli til utbrot av religiøs ekstase 

med takk til gud for den nye lukka, sjølv-klager og angst i same 

andedrage-». 

Arne vil vera aleine, men vil gjerne treffa folk. Han skyr folk, men saknar 

selskap. 70 Han er sjølvsikker som kritikar, men usikker som forfattar 

og ofte misnøgd med sine eigne tekstar; han er heime, men kjenner seg 

framand; når han er den staden han har lengta til, lengtar han straks til 

ein annan; 71 han kjenner seg kunstnarisk bunden når han er økonomisk 

fri og har fast inntekt, og økonomisk ufri når han prøver å vera fri skribent; 

72 han er far og vil fråskriva seg ansvaret for sonen (»Det er hovudsagelig 

Din Søn»); 73 han er «Fjeldmand» i naturen, og kjenner at det 

barske i han sjølv svarar til fjell-livet, men når alt kjem til alt, kjenner han 

seg ikkje så barsk når han sit aleine og småsjuk på fjellet; 74 han er både 

sjuk og frisk samstundes og om kvarandre; han kan ikkje skriva når han 

har høve til det og vil, då manglar han inspirasjon, 75 han ville gjerne få til 

å skriva ein sann, truverdig kvinneroman, men er mannleg forfattar, 76 og 

han er ein ektemann som burde vore ungkar. 77 Han vil vera lukkeleg, 

«[…] men Kunstnere – Forfattere! – og Lykke…». 78 

Paradoksa i breva til Arne viser, på liknande måte som i romankunsten, 

at der finst djuptliggjande lygner eller tragiske føringar i livet 

262



som personane ikkje kjem overeins med. Dei tilsynelatande banale problema 

brevskrivaren Arne (hevdar han) strir med i kvardagslivet, er av 

same logiske slag som han arbeider med i romanane når han utviklar perspektiva 

for dei ulike posisjonane. 79 Peter Brooks har i The Melodramatic 

Imagination (1985) peika på korleis dei uløyste motsetningane i livssamanhengar 

styrte av krefter folk ikkje vinn over, blir emne for livsskildringar 

som må bli melodramatiske. Det vil ikkje fyrst og fremst seia fulle 

av voldsomme konfliktar, men dei må avsløra mekanismar som produserer 

paradoks. Den stadige utpenslinga i breva Arne skriv, spesielt til 

Hulda, om korleis han kjem i skorfeste, korleis han ikkje maktar å koma 

ut av paradoksa, kan sjåast som ei jamleg utforsking av korleis slike paradoks 

oppstår og kan skildrast. Sveinung Time har i analysen av eit brev 

til Gerhard Gran frå 1896, der Arne svarar på ei bøn om å gjera greie for 

sitt eige liv, særleg teke for seg eitt forhold, motsetninga mellom den nasjonale 

og den religiøse tråden som til sist blir éin livstråd (Time 1996: 117). 

Garborg etablerer […] eit slags disharmonisk, plagsamt utgangspunkt i 

og med dei brotne eller usamanhengande trådane og understrekinga 

av den manglande evna til å tvinne dei saman. […] [D]ette [er] ein 

retorisk måte å skape lesarinteresse på. For til slutt i det lange brevet 

får han jo trådane elegant til å henge saman; men han later då som om 

det er tilfeldig og overraskande […] (Time 1996: 118f). 

Harmonien Arne skaper i brevet til Gran, finn ein aldri i breva til Hulda, 

der går det aldri opp. Men det gjer ikkje paradoksa i breva til Hulda 

mindre interessante. Dei kan lesast som naudsynte, som ei form for livseksperiment, 

der Arne utforskar grensene for det bundne og umoglege i 

livet ved å skildra paradoksa og til dels utmala dei og gjera dei til hovudemne. 

I brevet til Gran ligg der ei sjanger-føring, førestellinga om at ein 

sjølvbiografi er heilstøypt, eit harmoniserande bilete over det livet som 

alt er for-fatta, forfattar-livet. Denne konvensjonen ironiserer Arne over 

i Gran-brevet ved at det motsetnadsfylte går opp til sist. 

263



Brevbyta sørgjer for eksterne rammer kring ikkje berre den medvitne, 

eksplisitte diskusjonen om sjølvet, men òg indirekte spekulasjon som 

ytrar seg i arbeidet med å forstå tida, kvardagen, måten sjølvet blir konfrontert 

med tilhøve det ikkje rår med, observasjonsevnene osv. Med sine 

vekslande perspektiv – som kjem fram også der sjølvframstilling ikkje 

eksplisitt blir drøfta – gir brevet eit slags virtuelt rom, utskilt frå den daglegdagse 

munnlege kommunikasjonen så vél som frå publistikken. 

Denne litt lausrivne eksistensen, dette at brevet ikkje utan vidare skriv 

seg inn som eit underordna element i den litterære institusjonen, gjer 

nettopp at brevvekslingane får ei rolle i utviklinga av autonomi-estetikken. 

Sjølvet blir i brevet brote opp og sett saman på nye måtar, brevet gir 

høve til å drøfta disharmonien. 

«Former læt seg herma, men ikkje Aand» 80 

på ein diktar kann mangt vera å segja; han kann mis-taka seg, leggje 

for mykje, eller for lite, i det han hev set, i sjølve skildringi kann 

han vera for sterk eller for veik o.s.fr. Stundom vil han sjå seg nøydd 

til å draga fram ting, som folk ikkje likar å høyre nemne; og dette kann 

han finne grunn til å gjera på ein slik måte at det kjennest grovt. Men 

so fær syndaren tykt. Kritik fær han […]. Og av den kritiken vil han 

lære. Lære å sjå gløggare, å forme finare. So sant han då kann lære. 

Men kann han ikkje det, vert sogo hans ikkje lang. 81 

I komprimerte ordelag peikar Arne i «Moral og litteratur» (1908) på verdien 

av litterær kritikk, den er ein føresetnad for det velforma kunstverket 

og for at bodskapen i det kan nå fram. Ein diktar som ikkje kan 

bruka kritiske kommentarar på ein konstruktiv måte, vil stagnera og 

ikkje vera i stand til å utvikla talentet sitt. I lys av dette sitatet ser vi kor 

viktig hans eiga kritikarrolle overfor desse kvinnene er. På same måte som 

kritikk frå kvinnene kan medverka til å heva kvaliteten på hans eigen litterære 

produksjon, vil kommentarane hans kunna bidra til utviklinga 

264



deira som kunstnarar. Føresetnaden er at dei tek lærdom av han og lèt 

dei kritiske merknadene gå inn i ein perfeksjoneringsprosess. Likevel, litterære 

råd er først og fremst retta mot forma, utan kunstnarånd kan ikkje 

stor litteratur skapast. Sjølve substansen i ein tekst er i hovudsak avhengig 

av eit kreativt forfattartalent; utforminga derimot kan modifiserast 

og perfeksjonerast ved hjelp av kritiske kommentarar og råd frå andre. 

Metadiskusjonane i brevvekslingane syner, på ulike vis og ulike nivå, ei 

vedvarande interesse for korleis litteraturen gjer det mogleg å oppleva 

noko som sannsynleg, truverdig og påliteleg. Skildringa av den jamlege 

striden for å kunna skriva inneber også å finna fram til skrivinga som ei 

positiv kraft. Å finna form på noko er ein pinefull prosess. Når den er 

gjennomlevd og målet er nådd, kan det kjennast som ei forløysing. 

Arbeidet med å gi ny form til eit stoff som krev nye sjangrar, nye 

uttrykksformer, er ein skapande prosess. Stoppar den opp, er det smertefullt. 

«Med Skriveriet gaar det Skrap. Finder ikke Form paa nogen 

Ting. Skulde helst lade være. Men saa gaar jeg bare og plager mig med 

mine Bekymringer.» 82 

Både Arne, Amalie og Hulda er kritiske til det dei sjølve skriv, og 

reflekterer over kritikken andre kjem med. Som lesarar av kvarandre sine 

tekstar er dei to førstnemnde opptekne av at dei får sett sine eigne mønster 

for sjølvreferanse og sjølvforståing på prøve. Sjølvframstillingane deira 

og tilbakemeldingane frå dei andre er avgjerande for den mogningsprosessen 

som er ein føresetnad for framgangen deira som forfattarar. Amalie 

er så kunstnarisk at ho ved å omsetta andre sine åndsprodukt, skapar sine 

eigne. Hulda får større tru på eigen kreativitet, og ho utviklar stadig forfattartalentet 

sitt ved hjelp av ein ektemann som anerkjenner retten hennar 

til å utvikla seg som menneske og kunstnar. Då Læraren, Arne sitt 

skodespel frå 1896, hadde urpremiere 83 på Det Norske Teater i 1914, var 

det Hulda som var regissør. Brevbyta er ein arena for erfaringsutveksling 

der Arne, Amalie og Hulda oppmuntrar kvarandre som forfattarar. 

265



forkortingar 

ar Arne Garborg 

am Amalie Skram 

hu Hulda Garborg 

noter 

1 Denne omtalen av Arne som «et taabeligt menneske» (Falk og Torp 1994: 911) finn vi i fleire 

av breva frå Hulda (23.02.1895, 24.03.1895, 22.04.1901). 

2 hu-ar 15.02.1895 (framhald av brevet datert 13.02.1895). 

3 Ibsen 1898-1902: 116, 122f. 

4 Ibsen 1898-1902: 101. 

5 hu-ar 15.02.1895 

6 Håndskriftsamlingen ved Nasjonalbiblioteket, Oslo: Brevsamling nr. 177; Brevsamling nr. 117; 

Skougaard Ms. Fol 3335; Håndskriftafdelingen ved Det Kongelige Bibliotek, København, Samling: 

nks 4499, 4°; Kielland 1976; Garton 2005: 420ff. 

7 Håndskriftsamlingen ved Nasjonalbiblioteket, Oslo: Brevsamling nummer 140; Ms.fol. 3335; 

Håndskriftafdelingen ved Det Kongelige Bibliotek, København: Samling nks 4499, 4°; Kielland 

1976; Dale 1954: xxvf; Garton 2005:110ff. 

8 Håndskriftsamlingen ved Nasjonalbiblioteket, Oslo: Brevsamling nummer 140; Dale 1954: 

xxvii, Østigaard 1993. 

9 For ein meir detaljert presentasjon av brevvekslinga sjå H. Garborg 1932, Dale 1954: xxv–xxvi, 

Kielland 1976, Fintland 2005, Garton 2005:110ff. 

10 Fram til 1928 namnet på byen Halden (www.snl.no). 

11 Steinar Stener Johannes Stenersen Schjøtt (1844–1920), filolog, skulemann, bladmann, historikar, 

omsettar, forfattar av lærebøker og ordbøker. I perioden 1874–93 var han adjunkt i Fredrikshald. 

1915 flytta Schjøtt til Hvalstad i Asker, og blei nabo med Arne og Hulda Garborg. 

Garborg vigde Knudaheibrev (1904) til «Overlærar S. Schjøtt» og opna kvart brev med «Du 

Steinar!» (www.snl.no). 

12 Mødre. Drama i 3 akter av Hulda Garborg kom ut på Feilberg og Landmarks forlag (Chr. Dybwad), 

Kristiania, hausten 1895. Stykket blei oppført på Christiania Theater same året. Dramaet 

blei ingen suksess, det hadde berre fem framsyningar (sjå Fjørtoft 1989: 62ff). 

13 Laura Mohr Hansson (1854–1928), pseudonym Laura Marholm. For ein nærare presentasjon, 

sjå Brantly 1991 og Dale 1954: xxix. Ho omsette mellom anna Garborgs Kolbotnbrev til tysk i 

1893. 

14 »Kvindernes Bog. Af Laura Marholm», vg 7. mars 1895. 

15 hu-ar 04.02.1895 

266



16 ar-hu 07.02.1895 

17 ar-hu 11.02.1895 

18 ar-hu 26.02.1895. Også overfor Amalie Skram påpeikar han «tekniske feil» (Garborg bd. 10 

1980: 465). Sjå Fintland 2005. 

19 ar-hu 22.02.1895, 26.02.1895, 04.03.1895, 05.03.1895, 08.03.1895 

20 I Mødre er «Den oprindelige paa Bygdemaal affattede Dialog […] til Lettelse for Læsningen 

tillempet i Retning af Normalmaal (ved Arne Garborg). I sluttscenen går ikkje geværet av, men 

Lina blir gal. I namnet Jon er den stumme h’en fjerna. 

21 ar-hu 05.03.1895 

22 Gerhart Hauptmann sitt stykke Hanneles Himmelfahrt (1894). Dette stykke omsette Hulda til 

norsk: Hannemor. Drømmedigtning i to Akter (1894). 

23 hu-am «Mandag Morgen» (for ei nærmare datering, sjå Garton 2005:429, fotnote 1). 

24 am-hu «Paris Søndag eftermiddag». Ifølgje Garton må brevet vera skrive ein gong før 27. 

januar 1896 (Garton 2005:429, fotnote 1). 

25 Margrethe Vullum (f. Lehmann) kom til Noreg 1879. Ho var den første kvinna som blei fast 

medarbeidar i Dagbladet. Hun blei ei markant og viktig stemme i norsk litterær og politisk 

offentlegheit i 1880-åra (www.snl.no) Hulda omtalar Laura som rimeleg plasskrevjande i Dagboka: 

«Fru Marholm tog stor plads ved bordet og førte oftest ordet. Bag hende sad Ola Hansson, 

liden og spæd, og hun vendte sig af og til om til ham, når hun pludselig husket han var 

der og sa: Igge sandt Åla! Og ‹Åla› syntes næsten altid det var sandt»(1962:51f). 

26 Ms. fol. 4011:11s. xiii. 

27 hu-ar 01.03.1895. Det er ikkje berre Mødre Arne hjelper til med. Også artikkelen «Å kunne sine 

Ting» m.m. er han konsulent for (ar-hu 18.02.1895, 22.02.1895). 

28 hu-am 09.07.1900 

29 am-hu. Xania. Lørdag nat efter koncerten. Datum ved jeg ikke [desember 1898] (Garton 2005: 

444). 

30 Også i Kvinden skabt af Manden. Studie af en Kvinde (I Anledning af Dr. Otto Weiningers 

Bog ‹Geschlecht und Charakter›), gjer Hulda eit poeng av dette. Eg-personen blir i samlivet 

med ektemannen «mer og mer Mor og Veninde», og ikkje «Elskerinde» (1904:26). 

31 Justus von Liebig (1803–1873), tysk kjemikar, berømt pioner i organisk kjemi. Han utvikla 

også handelsproduktet kjøttekstrakt (Liebig’s Fleisch-Extract). 

32 hu-ar 18.05.1904 (Sjå også Arne sitt svarbrev 25.05.1904). 

33 Boka med heile 397 oppskrifter og rettleiingar blei utgiven av Den 17de Mai i 1899. 

34 hu-ar udatert brev 1891, 9.2.1895. «Aseptin er noko som er godt for mange mein, for saar og 

skurv, for hudslit og loppebit, for sprukne fingrar og sure augo, for mykje smaavondt baade 

her og der, so utanpaa da, og eit godt tandvatn, haarvatn og halsvatn» (H. Garborg 1899: 159f). 

35 hu-ar 23.2.1895 

36 hu-ar 11.10.1895, 24.7.1898, 12.5.1903, 18.5.1904,5.6.1904 

267



37 hu-ar 11.4.1904, 17.04.1901,20.05.1904 

38 ar-hu 23.04.1901 

39 am-ar 04.06.1895 

40 Boka kom ut i november 1884 hos Olaf Huseby & Olaf Olsen (Andersen 1943–45: 220). 

41 am-ar 06.01.1885 

42 am-ar 24.2.93 

43 am-ar 04.06.1895 

44 ar-am 11.07.1895: «Dit venlige Brev voldte mig megen Glæde, og det er mig en sand Trøst og 

Husvalelse, at Du finder Hygge ved mit sidste Opus – det om Troldene. Saa er Du da ærlig og 

redelig Vestlænding enda; for det er bare Vestlændinger som kan høre det Du kalder Musiken 

i den. Jeg var saa kjed af Menneskene nu, og af alt dette Vrøvl, at det var mig en sand Lise at 

vugge mig i gamle Stemninger og Sagn, og med al mulig ‹Realisme› etc. ønsker jeg bare, at jeg 

kunde fortsætte i samme Retning. Kanske gjør jeg det engang ogsaa; jeg har med Plan sluttet 

Bogen paa en saadan Maade, at jeg kan ta Traaden op igjen.» 

45 Garton gjer eit poeng av at Den fortabte Fader er kortare enn Den burtkomne Faderen. Ho skriv 

at «fire kapitler er blitt tatt ut: Kap. xii, xxi, xli og xliii. Dette blir ikke kommentert i de brevene 

som finnes i samlingen» (Garton 2005: 191, fotnote 2). Grunnen til at dette ikkje er eit 

tema i brevvekslinga frå 1901 i samband med omsettinga av boka er at Amalie baserer seg på 

1899-utgåva. Amalie si omsetting frå 1901 har like mange kapittel som Arne si bok frå 1899. 

Men Arne har i seinare utgåver endra på teksten sin. (Sjå t.d. Årstein 2000). 

46 am-ar 15.05. Arne meiner (24.05) at: «›Den burtkomne Faderen› svarer nøiagtig til ‹Der verlorene 

Vater› (som Bogen heder paa Tysk) (‹den forlorne Søn› heder paa Landsmaal ‹den burtkomne 

Sonen›). Da der jo direkte hentydes til den bibelske Parabel [Luk- 15,11-32], burde der 

kunne skrives: ‹Den forlorne Fader› – ‹forlorne› altsaa, som i Bibeloversættelsen, i den opr. 

Betydn: tabte, forsvundne. Stilen er jo idet hele temmelig bibelsk». Diskusjonen held fram 

heilt til Amalie 21.06 skriv at det i den siste bibelomsettinga skal stå «fortabte». 

47 am-ar 14.05.1901 

48 am-ar 23.11.1899 

49 am-ar 15.05 og 21.05.1901 (Om dateringa, sjå Garton 2005: 186.) 

50 am-ar 11.12.1899 «Men dømd er den, som fører vondt yvi eit Menneskje, eller piner det, eller 

brenner det i Sjæli med Vanvyrdnad og vonde Ord, eller ser Fall og Naud og ikkje rettar ut ei 

Hand, at han kunde gjera Uppreisning. Dømd er han, og ein utestengd; og Rædsla skal vera 

yvi han; og naar han kjem paa den vonde Dagen og bed um Fred, finn han kalde Augo og 

ingen som kjenner han» (Garborg 1899: 115 kap xlix). 

«Men dømt er den, som fører ondt over et Menneske, eller piner det, eller svider det i Sjælen 

med Ligegyldighed og onde Ord, eller ser Fald og Nød og ikke rækker ud en Hånd for at 

bringe det på Fode. Dømt er han, og en udelukket; og Rædsel skal være over ham; og når han 

kommer på den onde Dag og beder om Fred, mødes han af kolde Øjne, og finder ingen, som 

kjender ham» (Garborg/Skram 1901:137, kap xlix). 

268



51 am-ar 21.06.1901 

52 Fil 2,12: «Derfor, mine elskede, likesom I alltid har vært lydige, så arbeid, ikke bare som i mitt 

nærvær, men nu meget mere i mitt fravær, på eders frelse med frykt og beven» 

(www.bibelen.no, 1930 utgåva). 

53 ar-am 14.05. og 24.05 

54 Den «enkle, bibelsk-folkelige Sprogtone» (ar-am 29.06). 

55 Arne sender Amalie sitt eige eksemplar av ordboka sidan ho er utseld og han har fordommar 

mot «antikvariske Bøger» (ar-am 24.05). 

56 am-ar 01.10.1901 

57 Og i boka står det: «Her er Havn efter Storm og Strid,/ her jeg kaster mit Anker,/ hviler så 

roligt til Herrens Tid/ trygt for de nagende Tanker» (Garborg/Skram 1901:140). 

58 am-ar 27.07, 21.08, 01.10 

59 Hulda har i brev 16.06.1899 skrive til Amalie at ho og Arne ikkje har spesielt god råd. Kanskje 

er Amalie ekstra raus med Arne? 

60 am-ar 19.11 

61 ar-am 19.07 

62 am-ar 01.10 

63 ar-am 21.11 

64 hu-am 19.09.1901: «Du er syg og Garborg er ogsaa syg – du ved ikke, hvor daarlig han nu har 

været igjen – altid er det dem man mindst kan undvære som Vorherre tar haardest paa! Her 

gaar saa mange gudsforgaaene, væmmelige Kropper omkring, hvorfor kan ikke de faa en Aarebetændelse 

eller nogen Mavekrampe!» 

65 ar-am 27.11.1899 

66 Evangeliet etter Lukas kapittel 10, 38–42. 

67 hu-ar 24.07.1898 

68 hu-ar 09.02.1895 

69 Samtiden 1932, ms. fol.4003 s vii, x. 

70 ar-hu 10.6.1902 

71 ar-hu 28.8.1892, 23.4.1898, 31.12.1901, 26.8.1903 

72 ar-hu 19.3.1895 

73 ar-hu 27.8.1897 

74 ar-hu 5.6.1903 Einabu Laurdag 

75 ar-hu 2.4.1896, 12.6.1902 

76 ar-am 11.1.1887 

77 ar-hu 13.1.1888 

78 ar-am 11.07.1895 

79 Som t.d. i Mannfolk. Om perspektivskifta i denne romanen, jf. Sjåvik 1985. 

269



80 Sitatet er henta frå «Diktning og Politik» (1880) av Arne Garborg. Håndskriftsamlingen 

Ms.fol. 4000 (Teksten er òg å finna i Garborg 1919: 179f). 

81 Garborg 1950(2): 202 

82 ar-hu 5.5.1899 

83 13. januar 

litteratur: brev 

frå arne garborg til amalie skram 

håndskriftafdelingen ved det kongelige bibliotek, københavn: 

samling: nks 4499, 4°: 31 brev frå perioden 22.06.1885 til 04.11.1901. 

frå amalie skram til arne garborg 

håndskriftsamlingen ved nasjonalbiblioteket, oslo: 

Brevsamling nummer 140: 30 brev frå perioden 06.01.1885 til 17.09.1901. 

Ms.fol. 3335, Nasjonalbiblioteket, Oslo: 

24.02. 1893 

21.08. 1901 

20.10. 1901 

19.11. 1901 

Kielland, Eugenia 1976: Mellom slagene 

11.08. 1885 (s. 68–71) 

19.12. 1890 (s. 88–90) 

19.12. 1895 (s. 104–105) 

23.11. 1899 (s. 125–126) 

21.05. 1901 (s. 137–138) 

21.06. 1901 (s. 139–140) 

27.07. 1901 (s. 140–142) 

[sept/okt] 1901 (s. 142–143) 

25.11. 1901 (s. 143–144) 

frå arne garborg til hulda bergersen⁄garborg 


Brevsamling nummer 140: 159 brev i perioden 10.01.1886 til 27.10.1904 

270


frå hulda bergersen⁄garborg til arne garborg 


Brevsamling nummer 140:102 brev frå perioden 16.01.1886 til 24.10.1904 

frå amalie skram til hulda garborg 


Brevsamling nr. 177: 15 brev frå perioden [1892] udatert til 1902. 

håndskriftsamlingen ved nasjonalbiblioteket, oslo 

Brevsamling nr. 117 

19.12.1895 [avskrift av Antonie Tiberg] 

24.12.1895 [avskrift av A. Tiberg] 



Skougaard Ms.fol. 3335 

02.09.1901 

05.01.1901 [Garton 2005: 461f.] 


frå hulda garborg til amalie skram 

håndskriftafdelingen ved det kongelige bibliotek, københavn: 

samling: nks 4499, 4° : 17 brev frå perioden 1896-1902 

håndskriftsamlingen ved nasjonalbiblioteket i oslo: 

Ubehandlet 43 

Arne og Hulda Garborg: Forskjellige papirer: Manuskripter, brev mm. 2 pappesker, 1 for hver. 

Ubehandlet 137 

Arne og Hulda Garborg: Noen etterlatte papirer: Manuskripter, utklipp, brev mm. 1 pappeske. 

Fotografier inkludert negativer er overført til Billedsamlingen. 

Ms.fol. 4000 

Arne Garborg: «Politik.» Trykt 1919. Egenh. trykkms. med mange rettelser. Nøyaktig beskrivelse av 

manuskriptet, se katalog på papir i Håndskriftsamlingen nb. 

Ms.fol. 4002 

Arne Garborg: Notater og fragmenter. Vesentlig notater om ord, ofte skrevet på baksiden av forskjellige 

ms.-fragmenter. Tilsammen 58 bl. og lapper. 

271



Ms.fol. 4003 

Hulda Garborg: Etterlatte papirer. Ms.fol. 4003–4013. 0,3 hyllemeter. Katalog på papir i Håndskriftsamlingen 

nb. 

Ms.fol. 3142 

Arne Garborg: Selvbiografisk notis til Selvportrætter og andre Portrætter 1901. Utklipp fra denne 

katalog med den trykte tekst vedligger. Her også et visittkort med lykkønskninger, datert Kolbotten 

11. juli 1889 med hans og Huldas navnetrekk, Tuftens med Huldas hånd; samt Lærerbeskikkelse for 

Aadne Evensen Garborg 1870, fra Christianssands Stiftsdirection (30. sept.–15. okt. 1870). Digfil: 

Dokid: 26284. 

litteratur 

andersen, thor m. 1943–45: Garborg-litteratur 1866–1942. Ein bibliografi, Oslo, [s. n.], (Fabritius) 

beyer, edvard (red.) 1982: «Og nu vil jeg tale ut», «Men nu vil jeg også tale ud». Brevvekslingen 

mellom Bjørnstjerne Bjørnson og Amalie Skram 1878–1904, Oslo, Gyldendal 

Bibelen www.bibelen.no 

brandes, georg 1883: Det moderne Gjennembruds Mænd: en Række Portræter, Kjøbenhavn, Gyldendalske 

Boghandels Forl. 

brantly, susan 1991: The Life and Writings of Laura Marholm, Basel, Helbing & Lichtenhahn 

Verlag ag 

chartier, roger (red.)1991: La Correspondance, Les usages de la lettre au XIXE siècle, Lille, Fayard 

dahl, willy 1984: Tid og tekst 1884–1935, bd. 2 i Norges litteratur, Oslo, Aschehoug 

dahlerup, pil 1983: Det moderne gennembruds kvinder bd.1–2, København, Gyldendals paperbacks 

dale, johs. a. 1954: «Innleiing», s. xi–xxxx i Mogning og Manndom, Oslo, Aschehoug 

dale, johs. a. 1969: Garborgstudiar, Oslo, Det Norske Samlaget 

engelstad, irene m.fl. 1996: Amalie Skrams verden, Oslo, Gyldendal 

engelstad, irene m.fl. 1989: Norsk kvinnelitteraturhistorie bd. 2 1900–1945, Oslo, Pax Forlag 

falk, hjalmar s. og torp, alf 1994: Etymologisk ordbog over det norske og det danske sprog, 

Oslo, Bjørn Ringstrøms Antikvariat, (første utg. 1903–06) 

fintland, ine w. 2005: «Det umoglege prosjektet: Å forstå det andre kjønnet. Eit ordskifte i 

eit brevbyte. Arne Garborg og Amalie Skram 1885-1890», s. 87–107 i Norsk litterær årbok (red.) 

Jørgen M. Sejersted og Eirik Vassenden, Oslo, Samlaget 

fintland, ine w. 2007: «Å setja ord på vennskap. Brevvekslinga mellom Kitty Kielland og 

Arne Garborg 1885–1891», s. 24–35 i 18.06.46. Festskrift til Sveinung Time på 61-årsdagen (red.) 

272



Leif Johan Larsen, Per Arne Michelsen, Dag Orseth, Rapport 3/2007, Bergen, Høgskolen i Bergen 

Bodoni forlag 

fintland, ine w. 2003: 6 kvinner og 1 mann. Arne Garborg og skrifta om sjølvet i brev, 1883–1903 

upublisert hovedfagsoppgave i nordisk, UiB 

fjørtoft, kari 1989: «Bohem i bunad. Hulda Garborg (1862–1934)», s. 61–65 i Norsk 

kvinnelitteraturhistorie bd. 2 1900–1945, Oslo, Pax forlag 

garborg, arne 1899: Den burtkomne Faderen, Kristiania, Aschehoug 

garborg, arne 1901: Den fortabte Fader, oversat af Amalie Skram, København, Gyldendal 

garborg, arne 1919: «Diktning og Politik» s. 179–180 i, Politik. Blad-Innlegg fraa 1870-åri til 

Riksretten, Kristiania, Aschehoug & Co 

garborg, arne 1950(1): «Diskussion! Af en anmeldelse af Amalie Skrams ‹Constance Ring›», 

s. 7–20 i Tankar og utsyn bd. 2. Oslo, Aschehoug. Meldinga av Constance Ring stod på trykk 

første gong i «Nyt Tidsskrift» i 1885 

garborg, arne 1950(2): «Moral og literatur» s 202–203 i Tankar og utsyn bd. 2, Oslo, Aschehoug. 

Teksten stod på trykk første gong i Dagbladet 27/4-1908 

garborg, arne 1950(3): «Den idalistiske reaktion», s. 104–118 i Tankar og utsyn bd. 2., Oslo, 

Aschehoug. Teksten stod på trykk i Dagbladet 22/6, 25/6, 2/7, 6/7, /7/ 1890. 

garborg, arne 1950: Tankar og utsyn bd. 1–2, red. Dale, Johs A. og Thesen, Rolv, 

Oslo, Aschehoug 

garborg, arne 1954: Mogning og Manndom, bd.1–2, red. Dale, Johs A. og Thesen, Rolv, Oslo, 

Aschehoug 

garborg, arne 1980: «Amalie Skram: ‹S.G. Myre›» s. 463–466 i bd. 10 Verk red. Sveinung 

Time, Oslo, Aschehoug. Meldinga stod på trykk i Verdens Gang 21.11.1890 (sjå Øksnevad) 

garborg, arne 1980: Verk, bd. 1–12, red. av Sveinung Time, Oslo, Aschehoug 

garborg, arne 1998: «Hanna Winsnes’s kogebog», s. 262–270 i Hanna Winsnes’s kogebog – og 

andre artiklar, Oslo, Aschehoug 

garborg, hulda 1895: «Kvindernes Bog. Af Laura Marholm», Verdens Gang 7. mars 1895. Sjå 

Reidar Øksnevad: Verdens Gang og norsk litteratur 1868–1910 

garborg, hulda 1899: Heimestell. Uppskrifter og Rettleidingar for smaae Hushald, helst paa 

Lande, Kristiania, Den 17de Mai 

garborg, hulda 1904: Kvinden skabt af Manden. Studie af en Kvinde (I Anledning af Dr. Otto 

Weiningers Bog ‹Geschlecht und Charakter›, Kristiania, Aschehoug & Co 

garborg, hulda 1924: «Fyriord», Dagbok 1905–1923, bd. 1, Aschehoug, Kristiania, s. i–xxviii 

garborg, hulda 1932: «Brevveksling mellem Amalie Skram og Arne Garborg» s. 68–74 i 

Samtiden nr. 4 

garborg, hulda 1962: Dagbok 1903–1914, Oslo, Aschehoug 

garton, janet (red.) 2005: Amalie Skram. Brevveksling med andre nordiske forfattere, [København], 

Det Danske Sprog- og Litteraturselskab Reitzel 

273



hansson, laura marholm 1894: Kvindernes Bog. Seks Portrætter, autoriseret oversættelse, 

Kristiania, H. Aschehoug & Co.s Forlag Originaltittel: Das Buch der Frauen. Zeitpsychologische 

Porträts. Paris und Leipzig, Albert Langen Verlag 1894 

haroche-bouzinac, genviève 1995: L’épistolaire, Paris, Hachette 

ibsen, henrik 1879: Et Dukkehjem, fra utgåva Henrik Ibsens samlede værker bd. 1–10 1898–1902, 

København Gyldendalske Boghandels Forlag 

jørgensen, john chr. 2005: Om breve. Ni essays om brevformen i hverdagen, litteraturen og 

journalistikken, København, Museum Tusculanums Forlag 

kielland, eugenia (red.) 1976: Amalie Skram. Mellom slagene, Oslo, Aschehoug (1.opplag 

1955) 

køltzow, liv 1992: Den unge Amalie Skram, Oslo, Gyldendal 

larsen, bolette c. pavels 1897: Smaoe Skjeldringa, Kristiania, Aschehoug & Co 

lerat, jean (red.) 2001: La Lettre dans tous ses etats, Strasbourg, Clement & Gyss 

lunde, johs. a 1978: Alexander L. Kielland. Brev 1869–1883, Oslo, Gyldendal 

melberg, arne (red.) 1975: Den litterära institutionen. Studier i den borgerliga litteraturens sociala 

historia, Stockholm, Rabén & Sjögren 

mork, geir 2002: Den reflekterte latteren – på spor etter Arne Garborgs ironi, Oslo, Aschehoug 

müller, wolfgang g. 1980: «Der Brief als Spiegel der Seele. Zur Geschichte eines Topos der 

Epistolartheorie von der Antike bis zu Samuel Richardson», s. 138–157 i Antike und Abendland 

26 

obrestad, tor 1991: Arne Garborg, Oslo, Gyldendal 

obrestad, tor 1992: Hulda, Oslo, Gyldendal 

ong, walter 1975: «The Writer’s Audience Is Always a Fiction», Publications of the Modern 

Language Association of America, vol. 90, nr. 1, s. 9–21 

preus, anne grete 1994: «Millimeter» frå albumet Millimeter, wea Records, produsert av 

Knut Bøhn. 

stegane, idar 1987: Det nynorske skriftlivet. Nynorsk heimstaddikting og den litterære institusjon, 

Oslo, Det Norske Samlaget 

stegane, idar 1997: Bolette Pavels Larsen. Artiklar, kritikk, forteljingar og brev, Bergen, Eide Forlag 

i samarbeid med Den norske bokbyen, Fjærland 

thesen, rolv 1933–39: Arne Garborg. Frå jærbu til europear – Europearen – Europear og jærbu, 

bd i–iii, Oslo, Aschehoug 

time, sveinung 1980: «Journalisering og dikting hos Arne Garborg – eit etterord til band 9, 10, 

11 og 12», Verk bd. 12, Oslo, Aschehoug, s. 219–243 

time, sveinung 1988: Arne Garborg om seg sjølv, Bokklubbens biografiserie, [Stabekk], Den 

norske bokklubben 

time, sveinung 1992: «Om sjølvframstilling i essayet som skrift – med Garborg og Montaigne 

som eksempel», Leve og skrive. Artikler om livshistorier (red.) Mikaelsson, Lisbeth og Stegane, Idar, 

274



Bergen, Senter for humanistisk kvinneforskning, Universitetet i Bergen, Skriftserien nr. 4, s. 

109–120 

time, sveinung 1996: «Arne Garborg og nasjonal identitetsdanning». S. 105–195 i Haug Føyen 

og Time: Arne Garborgs kulturnasjonalisme. To studiar. Oslo. Norges forskningsråd. kults skriftserie 

nr. 61 

violi, patricia 1985: «Letters», s. 149–168 i Discourse and literature (red.) Teun A. van Dijk, 

Amsterdam/Philadelphia, John Benjamins publishing company 

øksnevad, reidar 1954: «Verdens Gang» og Norsk litteratur 1868–1910. En bibliografi, Oslo, Gyldendal 

Norsk Forlag

arne garborg, hulda garborg og amalie skram ine ... - Forfattarnett

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?