Ardentia Nº1 PDF - Federación Galega pola Cultura Marítima e ...

ARDENTIA
Fóra de Sálvora, na costa, a forza do mar
levanta camoucos, grandes ondas que acaban producindo
escachoadas cando vén o vento. No interior
da ría da Arousa son raros, aínda que pode haber
camouquiños no chamado “canal”. Cando na costa
hai temporal dise que hai mar ghrande, con ondas
de varios metros chamadas movellas (ou bobellas)
producidas por “tres ou catro risos de vento” 5. Sen
vento non hai movellas; e de seren grandes, abren e
rompen orixinando as escachoadas.
Igualmente no mar aberto, nunca na ría,
hai trancallada polo contraste de dous ventos
sobre o mar. Cando morre, p. e., un sur duro, a
baldrascada que ese vento orixina queda viva no
axitado mar; o vento novo, que pode vir do norte
ou do noroeste, vai chocar co forte mar picado
producido polo sur orixinando fortes trancalladas,
porque o novo vento non ten aínda forza para abater
o mar picado pola acción do sur duro.
En Fisterra a ardentía (ou mar de ardentía)
é o mar de fondo, que orixina ombros de mar ou
ondas, que ó seren moi grandes dise que hai unha
vaga de mar. O mar de fondo provoca tombos ou
golpes de mar que rompen nos baixos, nas praias
ou no espigón, e que en terra indican a existencia
dunha vaga de mar. O tombo pequeno é un cachón,
mais cando o mar de fondo produce unha onda
xigantesca, que pode ter máis de 15 metros de alto,
fálase dunha vaga de mar campal, o que os vellos
fisterráns denominaban unha murisía de mar.
Na costa de Fisterra, e se cadra en toda
Costa da Morte, existe un tipo de marusía, acompañada
con algo de mar de fondo, que indica un
cambio de tempo ou unha “vagha de mar”. É o
que os mariñeiros chaman o ron, de aí a frase “hai
ron de fóra”, que significa que o mar anda revolto,
que hai trapallada ou trancallada.
O mar de vento na Costa da Morte orixina
as rutías, ondas grandes ou pequenas, mais sempre
producidas polo vento. Cando hai moito vento
e o mar está en calma, dise que o mar “non bule”,
que está “pegado ás pedras” ou que non ten relas-
Francisco Fernández Rei
52
ca, termo que designa os pequenos cachóns que
de cando en vez baten nos cons con forza e que
van deixando o brancor da escuma pola costa.
Neste caso “corre o mar” ou relasquea.
A liña de argazo ou de broza que se forma
na area da ribeira ou da praia, e que indica ata
onde subiu a marea, chámase mallente en
Cambados, forma ben documentada na poesía de
Cabanillas. Unha mostra está na tradución da oda
LV de Anacreonte, de Versos de alleas terras e de
tempos idos (1955):
e a Venus volutuosa,
tida das deusas pol-a máis fermosa,
surdida nas escumas do mallente
bañada en luces de doirado abrente,
“A da carne de rosa”.
Outra mostra está no poema solto sen datar
“Xa é hora”, versión dun texto de Rabindranath
Tagore:
Xa é tempo. As ondas corren
horas e horas, en desmaio
No prácido mallente da ribeira
cos seus beixos de escuma
bican a area docemente
e morren.
A forma segue viva en Cambados, pero
con xénero feminino, a mallente para a liña de
“esterco” e broza na praia. Tamén se fala da
mallente da beirada para designar a parte do
“baixo” onde comeza a “beirada”. En moitas beiradas
da ría hai moito “esterco”, o argazo que o
mar acabará levando para a ribeiras e as praias.
En Rianxo (e tamén en Noia e Muros) dise
a mallante, que me definiron na vila de Castelao
como lugar “onde malla e bate o mar, e nótase na
porquería que deixa na praia”. O rianxeiro Manuel
Antonio úsaa nun poema de Viladomar (1928):
Por eso o meu corazón
coma un paxaro n-a man
latexa o mesmo pulso
baixo a pauta que o retrayo
reitera n-a mallante.
5. En Fefiñáns dise movellas e “un riso, dous risos... de vento”, mentres que en San Tomé, o outro barrio mariñeiro da vila de Cambados,
fálase de bobellas e de “un ris, dous ris... de vento”.