Marilar Aleixandre - Tempos Dixital
Marilar Aleixandre - Tempos Dixital
Marilar Aleixandre - Tempos Dixital
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
15<br />
verán 10<br />
Revista de libros<br />
TEMPOS Novos<br />
Contra a<br />
velocidade<br />
páx. 2-3<br />
Borrazás e as<br />
Covalladas<br />
páx. 4<br />
Antoloxía da<br />
literatura galega<br />
1196-1981<br />
páx. 13<br />
The Wire<br />
páx. 15<br />
<strong>Marilar</strong><br />
<strong>Aleixandre</strong><br />
Non todo o que se escribe<br />
en galego é bo, mais para<br />
criticalo hai que lelo páx. 16<br />
Entrevista<br />
a <strong>Marilar</strong><br />
<strong>Aleixandre</strong><br />
páx. 16-19<br />
Contra o mito<br />
freudiano<br />
páx. 20-22<br />
Por que Steiner?<br />
páx. 23<br />
Entrevista a<br />
Hito Steyerl<br />
páx. 26-27<br />
‘Non barrenes é<br />
peor’ por Xiana<br />
Arias Rego<br />
páx. 28<br />
Os libros do 13<br />
páx. 30
proTagonista Crítica<br />
Contra a velocidade<br />
A defensa da terra, o cuestionamento do valor absoluto que o tempo da ilustración<br />
atribuíra ao progreso ou o decrecemento son ítems que comparten dúas publicacións<br />
chegadas á praza neste verán. Unha, colectiva, da man da Escola Popular Galega<br />
e de Galizalivre.org; a outra, escrita por Carlos Taibo, ve luz en Estaleiro. A seguir<br />
entretécese a análise destes dous textos co discurso que, para a economía, leva<br />
producido o nacionalismo hexemónico, co ecoloxismo, co anticapitalismo, tamén<br />
coa cultura como campo onde se fragua a anulación do conflito. // Daniel Salgado<br />
O<br />
capitalismo posmoderno reserva para a cultura<br />
a función de cemento ideolóxico. Factor<br />
de des-subxectivación política, denunciaba<br />
hai dous meses Sánchez Ferlosio, precisamente<br />
premio Cervantes. Na anulación do conflito, escenario<br />
preferido polo bloque de clases dominantes, o<br />
feito cultural xoga a prol da normalización do que existe:<br />
a lóxica da acumulación infinita, a xerarquización das<br />
relacións de produción, a existencia turista, o saqueo<br />
ecolóxico, a vida fascista. “Un acontecemento cultural<br />
e social como Vigo Transforma non se limita á realización<br />
dun festival musical ao uso (...) implica a posta en<br />
marcha de iniciativas de alcance social baseadas na sostibilidade<br />
ambiental e na difusión de conceptos de responsabilidade<br />
ambiental”, presentábase en xullo unha<br />
xuntanza de músicos indies, nacionais e internacionais,<br />
no peirao de transatlánticos da cidade. Apenas unha bitácora<br />
electrónica –El diario de Willy Sifones– asexaba o<br />
inconsciente político do evento: “A sensación que transmite<br />
toda a xogada é ‹imos asociar o porto con música<br />
supostamente guai para amosar que os responsables<br />
dos recheos na ría non somos unha banda de negociantes<br />
sen sentimentos, senón que somos xente sensible<br />
con sentimentos que entende que a mocidade quere<br />
pasalo ben›”. A enxurrada de pop lexitimado polas revistas<br />
corporativas de tendencias colócase ao servizo do<br />
capitalismo verde. A graxa cultural suaviza as tensións<br />
da permanente reconfiguración urbana á que obriga o<br />
crecemento desembridado, o progreso segundo as instrucións<br />
da ditadura financeira.<br />
***<br />
A defesa da Terra, libro “fruto dum trabalho colectivo e<br />
de horas e horas de discusom” editado pola Escola Popular<br />
Galega e o portal web Galiza Livre, despeza o sagrado<br />
concepto de progreso –subtitúlase A dialéctica do<br />
Número 15<br />
Verán 10<br />
Director: Luís Álvarez Pousa<br />
Edita: Atlántica de Comunicación e Información<br />
de Galicia SA<br />
Presidenta: Ana Fernández Puentes<br />
Rúa dos Porróns, 8-2º Meixonfrío, 15705 Santiago<br />
Tfno. 981 557 117-19<br />
info@temposnovos.net<br />
Coordinación: Ana Salgado<br />
Edición: Belén Puñal<br />
Deseño orixinal: Óscar Otero<br />
Maquetación: Andrea López<br />
Xerencia: Fernando de Paz<br />
Publicidade: publicidade@temposnovos.net. Tfno. 981 557 119<br />
Impresión: Editorial La Capital SL<br />
ISSN: 2172-010X<br />
progresso– e procura unha politización radical da ecoloxía<br />
que opere no movemento de emancipación nacional.<br />
Que a tire da súa actual condición de “lobby da natureza<br />
insertado no marco exacto da lógica que destrúe<br />
a terra”. Texto nado ao abeiro das mobilizacións agrupadas<br />
arredor da rede Galiza Non Se Vende, A defesa da<br />
Terra enceta o cuestionamento dos preceptos básicos da<br />
esquerda galega e impugna a ausencia de autocrítica e<br />
revisión das ferramentas teóricas. E dende as primeiras<br />
páxinas explicita as coordenadas onde van desenvolverse<br />
os seus argumentos: “(...) nom existe nehum conflito,<br />
do tipo que for, desde o afundimento do Prestige<br />
até as condiçons laborais dos traballhadores do metal,<br />
que em si mesmo nom incorpore un problema ambiental<br />
(...) mais ou menos mensurável ou mais ou menos<br />
complexo de definir”. A recuperación que a dereita económica<br />
–a partidaria da propiedade privada dos medios<br />
de produción– efectuou sobre a idea de depredación do<br />
medio, e que o festival Vigo Transforma ilustra na súa<br />
versión de vangarda, obriga a insistir na ineludíbel dimensión<br />
anticapitalista do ecoloxismo: “[O ecoloxismo]<br />
passou de ser a manifestaçom da emergência de umha<br />
contradiçom real do sistema a converter-se na sua necessária<br />
consciência crítica”. Como antídoto, os autores<br />
deste volume optan por se inscribir, aínda sen esmiuzar<br />
a proposta, nun socialismo da interrupción que enlaza<br />
coas teses do grupo Krisis, co decrecemento de Serge<br />
Latouche –didacticamente diagramado no volume de<br />
Carlos Taibo Decrecemento, crise, capitalismo– ou co ecosocialismo<br />
de Michael Lowy. Este último milita no Novo<br />
Partido Anticapitalista francés.<br />
***<br />
“O desenvolvimento económico acabou-se convertendo<br />
na forma natural em que os seres humanos alcançamos<br />
os três objectivos de liberdade, bem-estar<br />
Depósito legal: C 3168-2006<br />
Suxestións, dúbidas, queixas e propostas: protexta@temposnovos.net<br />
e segurança”, escriben no capítulo Economia moderna<br />
e crescimento económico, “liberdade como controlo,<br />
exploraçom e submetimento da natureza; bem-estar<br />
como satisfaçom ilimitada de necessidades ilimitadas<br />
e segurança como salvaguarda da propriedade<br />
privada”. As teses materialízanse de xeito obsceno no<br />
discurso hexemónico sobre o turismo relixioso con<br />
destino Compostela. A orde policial, o espazo público<br />
usurpado, a desaparición do Estado laico, o logo<br />
como paisaxe, constitúen os ángulos dun modelo de<br />
acumulación que a política oficialista nin sequera<br />
matiza. O parque temático é xa a verdadeira utopía<br />
do neoliberalismo e en Galicia realízase ao pé das vellas<br />
rutas do cristianismo. O Xacobeo, en tanto que<br />
operación de neutralización social e des-substanciación<br />
cultural, lexitima o seu impacto con base nos<br />
millóns de individuos que, aseguran fontes gobernamentais<br />
por medios de contabilidade nunca contrastados,<br />
arriban á capital.<br />
Así, o mercantilismo turista contribúe á superación<br />
do complexo de periferia. “A tormentosa relaçom com<br />
o conceito de periferia [...] precisa ser revisado e repensado<br />
en profundidade”, advirten no inicio do máis<br />
concreto dos apartados d’A defesa da Terra: Atraso,<br />
naçom e colónia na causa galega. A ladaíña da normalización,<br />
entendendo por tal a repetición do desenvolvemento<br />
hipercapitalista pero décadas máis tarde, ou<br />
a asunción e defensa do mapa de infraestruturas deseñado<br />
polo centralismo español entremetéronse nos<br />
últimos núcleos alleos a esas palabras de orde que<br />
sobrevivían no espectro parlamentarista. E o atraso,<br />
a idea forza que paira sobre a escasa literatura teórica<br />
do nacionalismo galego dende que Beiras lle dera<br />
carta de natureza contra 1972, aínda exerce poder de<br />
atracción. “O problema nom é o atraso, o problema<br />
é o progresso. Reclamamos o seu esclarecimento e<br />
Traballo e ideas: Xiana Arias Rego, Rebeca Baceiredo, Burghard Baltrusch,<br />
Nadina Bértolo, Xesús Blanco Rosas, Arturo Casas, Aurelio<br />
Castro, Olga Castro, Xabier P. DoCampo, Mercedes Expósito, Mónica<br />
Góñez, Bieito Iglesias, María Lado, Mario Llorca (fotos), Inma<br />
López Silva, María López Suárez, Isaac Lourido, Cristina Martínez,<br />
Iago Martínez, Iolanda Martínez, Oriana Méndez Fuentes, Tomás<br />
Montes, Montse Pena Presas, Marta Pérez Pereiro, María do Cebreiro<br />
Rábade Villar, Armando Requeixo, Lara Rozados Lorenzo, Daniel<br />
Salgado, Samuel Solleiro, Isabel Soto, Miguel Vázquez Freire, Roi<br />
Vidal Ponte, Julio Vilariño.<br />
ProTexta distribúese conxuntamente coa revista TEMPOS Novos e cos xornais El Ideal Gallego, Diario de Ferrol, Diario de Arousa e Diario de Bergantiños.<br />
Os números anteriores pódense descargar de balde en www.temposdixital.com
Crítica<br />
a sua superaçom. Levamos dous séculos de<br />
progresso e este é o repto que debemos enfrentar:<br />
sair da súa matriz envolvemente”, insisten<br />
os redactores d’A defesa da Terra.<br />
***<br />
Sen abordar as implicacións filosóficas da renuncia<br />
á idea de progreso, labor que si realiza<br />
o colectivo da Escola Popular Galega, Carlos<br />
Taibo dedícase en Decrescimento, crise, capitalismo<br />
á divulgación das teses decrecentistas.<br />
O profesor da Universidade Autónoma de<br />
Madrid bota man do seu proverbial didactismo<br />
e degraña o programa popularizado por<br />
Latouche nas páxinas de Le Monde Diplomatique.<br />
“Aquele que acredita que um crecimento<br />
exponencial pode manterse indefinidamente<br />
num mundo finito”, cita a Kenneth Boulding,<br />
“é um louco ou é um economista”. Ao cabo,<br />
a desmontaxe da ideoloxía dominante, a súa<br />
linguaxe e os seus lugares comúns, non é a<br />
menor das tarefas que se impón o decrecentismo.<br />
Que a oposición ao crecemento pase<br />
de blasfemia a palabra de orde.<br />
O libro de Taibo, por contra de A defesa da<br />
Terra e a dialéctica do progresso, deixa a un<br />
lado a cuestión política e non se ocupa do<br />
poder. Da man dunha batería de datos, porcentaxes<br />
globais e citas procedente da literatura<br />
oposta á acumulación de capital, constrúe<br />
un chan argumental para a necesidade<br />
de reducir os niveis de consumo no occidente,<br />
pero nunca atinxe as medidas concretas,<br />
máis alá dunha vaga moralidade individual.<br />
Tampouco convoca as teses ecosocialistas<br />
sintetizadas por Michael Lowy á esquerda da<br />
Europa Ecologie e os seus epígonos peninsulares.<br />
“James O’Connor define como ecosocialistas<br />
as teorías e os movementos que aspiran<br />
a subordinar o valor de cambio ao valor<br />
de uso”, resume Lowy en Escenarios do peor<br />
e alternativa ecosocialista. Máis polo miúdo,<br />
para o autor brasileiro-francés, o decrecemento<br />
constrúese a partir de tarefas concretas:<br />
a propiedade colectiva dos medios de<br />
produción e dos investimentos ou unha nova<br />
estrutura tecnolóxica das forzas produtivas.<br />
A prohibición da publicidade, tamén mencionada<br />
por Carlos Taibo, non resultaría a menos<br />
central das demandas ideolóxicas desta<br />
política anticapitalista á que lle apón, amais,<br />
esixencias inmediatas: a loita contra o sistema<br />
de débedas e axustes das institucións financeiras<br />
internacionais, o desenvolvemento<br />
subsidiado da bioagricultura, a redución da<br />
xornada laboral, a promoción do transporte<br />
público. O ecosocialismo afástase do ecoloxismo<br />
integrado porque nega estratexicamente<br />
o traballo asalariado.<br />
Ao tratar, precisamente, da necesidade do<br />
transporte colectivo, Carlos Taibo cualifica,<br />
en Decrescimento, crise, capitalismo, de patética<br />
a concentración que o BNG convocou na<br />
raia zamorá en 2008. Os nacionalistas parlamentarios<br />
esixían a aceleración das obras<br />
do tren de alta velocidade entre Galicia e Madrid.<br />
A dimensión clasista da infraestrutura,<br />
o custo ambiental e a relegación do camiño<br />
de ferro de pequena distancia –o máis operativo<br />
para a realidade social e xeográfica do<br />
país– desapareceron do centro das axendas,<br />
empuxados a un tempo polo aggiornamento<br />
e pola presión mediática. A anécdota cadra<br />
as análises de Taibo coa fundada e radical<br />
acusación d’A defesa da Terra: “Á luz das<br />
mudanças profundas havidas nas últimas décadas,<br />
está claro que o projecto do nacionalismo<br />
modernizador-autonomista tornou-se<br />
mais obsoleto que nunca. Continuar a brincar<br />
a burguesia-locomotora con mais de 80<br />
anos de retraso!”.<br />
***<br />
O decrecemento axe, así, contra a linguaxe<br />
infectada do capitalismo verde. “O concepto<br />
Transforma implica a posta en marcha de iniciativas<br />
de alcance social baseadas na sostibilidade<br />
ambiental e na difusión de conceptos<br />
de responsabilidade ambiental”, consignaba<br />
a web do festival Vigo Tranforma, “desta<br />
forma, poñeranse en funcionamento unha<br />
serie de medidas destinadas a minimizar o<br />
impacto ambiental producido polo festival<br />
[...]”. O progreso segundo o consenso do capital<br />
comeza a aceptar emendas naturalistas,<br />
matices menos agresivos, integra a crítica feble<br />
e busca continuar a acumulación de mercadoría<br />
a través das oportunidades de negocio<br />
que abre o ecoloxismo institucional. A advertencia<br />
de Walter Benjamin, un dos pensadores<br />
marxistas que antes atendeu aos límites<br />
naturais da expropiación capitalista, se-<br />
proTagonista Crítica //<br />
Manifestación de Galiza Non se Vende, fotomontaxe // Fernando de Paz<br />
gue a conformar o horizonte revolucionario:<br />
non botar máis carbón á locomotora, senón<br />
tirar do freo de emerxencia. Ao cabo, en oposición<br />
ao exceso de traballo que Carlos Taibo<br />
constata no mundo actual, trátase de instaurar<br />
o dereito á preguiza. Karl Marx e Federich<br />
Engels describírono n’A Ideoloxía Alemá: “Na<br />
sociedade comunista ninguén ten un tipo de<br />
actividade exclusiva e calquera pode perfeccionarse<br />
na rama que máis lle praza [...] isto<br />
abre a posibilidade de facer hoxe tal cousa, e<br />
mañá tal outra, podo cazar pola mañá, pescar<br />
ao mediodía, practicar o ensino pola tarde,<br />
dedicarme á crítica logo de cear, todo de<br />
acordo co meu desexo e sen a necesidade de<br />
mudar en cazador, pescador ou crítico”.<br />
A defesa da Terra<br />
e a dialéctica do progresso·<br />
Escola Popular Galega (Área<br />
Movementos Sociais) e<br />
Galizalivre.org, 2010 ·<br />
224 páx · 10 euros<br />
Decrescimento, crise,<br />
capitalismo ·<br />
Carlos Taibo ·<br />
Estaleiro Editora, 2010 ·<br />
142 páx · 6 euros
proPostas Crítica<br />
narrativa Provocación e desafogo, parodia máis ca alegoría,<br />
o último libro de Borrazás resulta escuro só para quen non quere ver<br />
Prosa vertical<br />
ou barbarie<br />
C ovalladas<br />
(Galaxia, 2010),<br />
por aproximación, han ser<br />
as cousas da cova. O que na<br />
cova se dá: o que alí acontece<br />
e o que se fixa do que alí acontece. O<br />
que se bisba ou se rumorea e o que se escribe<br />
na Historia. E a cova, mal que ben,<br />
un país. Unha tribo. Máis de un, articulados.<br />
Unha estrutura social descrita, iso<br />
si, por un disidente. Un anano coma os<br />
demais, ou sexa, un tipo (ou tipa) de talle<br />
máis ben escaso, pero que manexa unha<br />
lingua que non é a do poder. Un pioneiro<br />
autoproclamado. Un temerario que<br />
promete non pechar os ollos esta noite<br />
cando se deite na entrada do túnel –a<br />
saída, o mito da saída– a agardar quen<br />
sabe o que. Ningún outro anano o conseguiu<br />
antes, disque. Enésimo opositor<br />
a outsider, por tanto, artefacto recorrente<br />
na caixa de ferramentas–no literario<br />
e por fóra– de Xurxo Borrazás (Carballo,<br />
1963): "A lingua é para estes enciclopedistas<br />
/ un exército visto desde as nubes, /<br />
unha recreación infográfica / de millóns<br />
de soldados a pé. / Ou un exército ou un<br />
salón de té. / Para outros a lingua é un<br />
batallón nostálxico / das xestas napoleónicas:<br />
/ sombreiros altos e baionetas caladas.<br />
/ Para outros, guerra de guerrillas,<br />
mero terrorismo. / Estes, por exemplo,<br />
seriamos nós".<br />
O contrato social era això, companys. O<br />
disidente, mal que lle pese, habita un sistema<br />
de galerías subterráneas. Unha veciñanza<br />
de ananos, coroneis, un cantante<br />
coa boca cosida que bebe por unha palla<br />
e inimigos, os morcegos. Unha comunidade<br />
diglósica, con catro tramos do IRPF,<br />
presos, universidade e unha cita anual<br />
con Eurovisión. Onde por non haber non<br />
hai nin guerras nin torturas. Onde a vida<br />
pasa apenas en ascender e pasar á reserva,<br />
un atrás do outro. Visguenta, abisal,<br />
"na cova amolecen as palabras, péganse<br />
as frases". Pero para os ananos é perfecta.<br />
"Útero en pedra", seica. Mesmo agradecen<br />
as modestas prohibicións que os<br />
eximen de toda responsabilidade. A saber:<br />
non inxectar botox nin pilotar avións<br />
nin cagar sen ganas nin soñar con Marilyn<br />
Manson nin facer o ridículo nin comer<br />
unllas alleas nin por suposto disparar con<br />
flash. Moi normal todo, polo que se ve.<br />
"Ao país dos ananos non hai que viaxar.<br />
/ Estase nel".<br />
Sen sentido do humor non habería Covalladas.<br />
O novo de Xurxo Borrazás podería<br />
ser un disco da primeira época dos<br />
Resentidos, se o letrista dos Resentidos<br />
fose un Celso Emilio Ferreiro doído e irredento.<br />
Ou un capítulo engadido de Alicia<br />
no país das marabillas, sempre que Lewis<br />
Carroll tivese perdido toda a fe no absurdo.<br />
Esperpento punk, J. G. Ballard a catro<br />
mans con Valle-Inclán. Sen redención posíbel.<br />
É, segundo a capa da primeira edición<br />
de Galaxia, prosa vertical. Narrativa<br />
sen parágrafos abrazados ás dúas beiras<br />
da páxina. Todo envorcado á esquerda,<br />
suicida, salvo o relato da fuxida do glosador-heroe:<br />
salvo a épica. Un relato que<br />
non enche a liña. Será que na cova a prosa<br />
é mal vista, porque "quere facer crer<br />
que ela é o mundo, que atrás dela non<br />
hai nada", porque "baixo as liñas enteiras<br />
agocha a terra liberada / da páxina en<br />
branco". Ou será, polo contrario, porque<br />
a poesía é aínda máis nefasta para os coveños:<br />
"Sen dar nada, / todo o prometía.<br />
Na textura das liñas inacabadas e as oracións<br />
desprovistas, incertas, / nas conexións<br />
azarosas e os chimpos desiguais<br />
/ os ananos soñaban co equilibrio". Prosa<br />
vertical ou barbarie, velaí a impugnación<br />
de Covalladas.<br />
Se a alegoría é (debe ser) sistemática,<br />
Covalladas non é unha alegoría. Igual que<br />
Arte e parte. Dos patriarcas á arte suicida<br />
(Galaxia, 2007) non era un ensaio, dixese<br />
o que dixese a lapela. A Xurxo Borrazás o<br />
paratexto sempre lle procura coartadas un<br />
pouco grandes de máis, unha miga canónicas<br />
de máis. Naquel panfleto –pronúnciese<br />
con dignidade e énfase na segunda<br />
sílaba– , o escritor vigués (de Carballo)<br />
disparaba sen sistema (nin tropa) contra<br />
o sistema (e a tropa) da literatura galega.<br />
Aquí fala da cova sen chegar a alegoría<br />
ningunha. Distopía, e ballardiana, era<br />
Costa Norte/ZFK (Galaxia, 2008), o regreso<br />
do autor á novela tras a retirada de catro<br />
anos que sucedeu a Ser ou non. Covalladas<br />
é distinto. Menos ambicioso, se acaso. Un<br />
abismarse do autor con (demasiada) fasquía<br />
de exercicio de estilo. A golpe de relampo,<br />
con intelixencia aforística e irregular,<br />
a prosa vertical é espasmódica. Velaí<br />
as definicións da Gran Enciclopedia Oral<br />
Anana (sic), "un portento de concisión"<br />
(sic, tamén). "COVA: obxecto de medicións".<br />
Ou mellor aínda, "FÓRA: 1.- Programas<br />
TV / 2.- Radiación mortal".<br />
"Xa suporedes que, alá dentro, / os<br />
contacontos rachan coa pana, / entronizados<br />
ou masacrados / segundo a fortuna<br />
dos seus relatos. / A un deles descubrírono<br />
/ cunha agulla de rocha caliza<br />
/ atravesada na gorxa". Non é un xogo<br />
a cova. "A cova non perdoa, como unha<br />
mafia". A literatura tampouco. Agradéceselle<br />
a Borrazás esa incomodidade súa no<br />
rol do escritor. É certo que en Arte e parte<br />
cuspía contra Bordieu e os seus epígonos<br />
en defensa dunha autonomía que pecaba<br />
de metafísica, pero tamén lle mandaba<br />
outra mensaxe de furia necesaria á<br />
Academia e os apóstolos da patria: fóra<br />
as vosas sucias mans da literatura. En Covalladas<br />
volve coller as armas, pero desta<br />
vez Galicia podería mesmo non ser Galicia.<br />
O glosador-heroe vai fracasar. O seu<br />
regreso á cova será penoso. Tirarano ao<br />
chan e faranlle engulir lama. Meteranlle<br />
morcegos exánimes polo recto. Pagará<br />
Baixada a unha cámara subterránea // Arquivo<br />
brutalmente, como se paga entre os ananos,<br />
polos seus pecados. "Ata o narrador<br />
máis parvo sabe que / todo relato longo<br />
debe incluír os coroneis".<br />
"Cagáchela, tío", repróchanlle ao que volve<br />
coas fantasmagorías do que hai máis<br />
alá da cova. Xa se dixera ao principio que<br />
a cousa viña revirada. "Ías ben, podería<br />
ser a epopea dos nosos tempos, / a ligazón<br />
de todos os fíos. / Fuches a onde ninguén<br />
fora / viches carreiras de cabalos...".<br />
Pobre destino de replicante. Mesmo lle<br />
reprochan a estrutura circular do relato.<br />
E Borrazás a se resistir ás normas da<br />
cova. A poñer en discusión ese libro que<br />
non cabe nos andeis, que só os brazos de<br />
media ducias de ananos poden transportar:<br />
a historia dos vencedores. Desta vez,<br />
con escaso pudor: entre a provocación e<br />
o desafogo. Convencido, con todo. "Non<br />
hai relato escuro senón público deslumbrado.<br />
/ É a luz de fóra a que cega os matices<br />
da sombra. / Na sombra, dentro, estaremos<br />
nós." // Iago Martínez<br />
Covalladas ·<br />
Xurxo Borrazás ·<br />
Galaxia, 2010 ·<br />
168 páx · 15 euros
Unha cinta de Möbius<br />
narrativa A novela póstuma de Xoán Manuel Casado<br />
deita desacougo e resaibo de nouvelle vague<br />
A<br />
Nosa Terra recupera unha<br />
novela curta ata o de agora<br />
inédita de Xoán Manuel<br />
Casado, o autor catalán<br />
que nunca abandonou o galego. Declarou<br />
o crítico Xesús González Gómez<br />
arredor desta peza que se trata<br />
de “literatura pura, concentrada,<br />
dirixida a xente acostumada a ler”.<br />
Despois dunha lectura atenta desta<br />
novela póstuma, as palabras do crítico<br />
toman o sentido dun material<br />
de análise: 114 páxinas limitan tanto<br />
a vaguidade coma os elementos<br />
accesorios pero, implican pureza?<br />
Debe a literatura dotarse de integridade<br />
e ortodoxia para acertar? Dar<br />
no cravo cunha produción significa<br />
salvagardar a honra? Quizais sexa<br />
mellor debate para outro foro.<br />
Un guionista de orixe galega fai<br />
a maleta e viaxa desde Francia ata<br />
algunha aldea do interior de Galicia<br />
co fin, sempre pouco preciso, de coñecer<br />
a historia do seu pai asasinado<br />
en 1936. Poden correr os anos oitenta<br />
ou noventa do século pasado.<br />
En segunda persoa de comezo a fin,<br />
o protagonista deixa Muriel, a úni-<br />
ca personaxe nomeada do conxunto,<br />
en París e entra na paisaxe erma,<br />
con aire arruinado e antigo, dun rural<br />
galego sombreado pola calor de,<br />
quizais, agosto. Se os acontecementos<br />
transcorren en Galicia, o ritmo<br />
da narración, o constante relato en<br />
segunda persoa, as alusións a Francia,<br />
ou a profesión do protagonista<br />
remiten de cerca a algunha paisaxe<br />
da nouvelle vague. Unha intranquilidade<br />
lenta se cadra máis propia de<br />
Eric Rohmer ca de Godard.<br />
Pero non é esta unha novela sobre<br />
a guerra civil vista con ollos parisienses,<br />
ou barceloneses, pois non<br />
é unha novela sobre a guerra civil<br />
e sería interesante preguntarse se<br />
constitúe ou non unha novela. O autor<br />
céntrase en describir o desasosego<br />
existencial (Francia, de novo)<br />
dun protagonista que busca respostas,<br />
pois el é un guionista do século<br />
XX, máis en concreto das vangardas<br />
intelectuais dos anos setenta que<br />
abandonaron o comunismo para<br />
afondar nun individualismo existencialista<br />
que considera, coma o protagonista<br />
desta peza, que a morte<br />
Volta e revolta ·<br />
Xoán Manuel<br />
Casado ·<br />
A Nosa Terra, 2010 ·<br />
114 páx · 12 euros<br />
colectiva, unha guerra, un combate,<br />
unha revolución, unha resistencia,<br />
etc. , non se parece demasiado<br />
á morte porque lle resta peculiaridade.<br />
O amante de Muriel chega,<br />
entón, a unha Galicia hostil, chea<br />
de silencios e secretos, para buscar,<br />
dixemos, respostas a unha realidade<br />
carente de sentido. Non se trata,<br />
entón, da personaxe escindida, divisible,<br />
fragmentada, múltiple... que<br />
cabería esperar se se tratase dunha<br />
figura do século XXI, senón que observamos<br />
un protagonista unitario<br />
que fai preguntas para obter respostas<br />
pero, para fortuna da narración,<br />
estas non chegan e a suposta novela<br />
convértese nun xogo de dúas caras,<br />
ou dunha soa, levado con precisión<br />
e acerto.<br />
O xogo existe entre os seguintes<br />
elementos: o guión que debe rematar<br />
o protagonista durante a súa estancia<br />
en Galicia arredor da vida e morte<br />
de seu pai, a historia coa que o protagonista<br />
se encontra e que lle crea<br />
problemas á hora de levala á ficción<br />
e a propia vida do personaxe principal,<br />
que chega a confundirse coa do<br />
pai, isto é, xa que logo, tamén coa do<br />
protagonista do guión que el mesmo<br />
proPostas Crítica //<br />
Walking Away // Lauren nassef<br />
está escribindo. Os distintos niveis<br />
deste metarrelato relaciónanse con<br />
intelixencia, de tal xeito que só será<br />
contra a última parte do texto cando<br />
descubramos a armazón de curvas<br />
que conflúen nun final en espiral cargado<br />
dunha violencia tan silenciosa<br />
e rotunda como as agullas do reloxo<br />
avanzando no tempo dun relato longo,<br />
dun conto redondo.<br />
// Oriana Méndez Fuentes
Crítica proPostas<br />
existir na<br />
escravitude<br />
Poesía Versos utópicos coa cidade de<br />
Nova Orleáns como pano de fondo<br />
Arrimar o adxectivo “poscolonial”<br />
á poesía de Mario<br />
Regueira pode resultar tentador,<br />
pero nestes días iso<br />
sería case unha declaración de racismo<br />
e autoodio, tan groseiro como<br />
imaxinar un señor comodamente<br />
sentado nun contexto harmónico e<br />
confortábel, buscando a inspiración<br />
en ensoñacións moi exóticas (Nova<br />
Orleáns, Haití, Dahomey) e, para o<br />
noso gozo, falando de amor. De calquera<br />
dos xeitos, admitámolo: somos<br />
escravos.<br />
Blues da Crecente, segundo poemario<br />
do autor de Tanxerina (2006),<br />
levou o XII Premio de Poesía Johán<br />
Carballeira e foi publicado sete anos<br />
despois da marea negra do Prestige,<br />
catro anos despois do furacán Katrina<br />
e pouco antes da explosión da<br />
plataforma petroleira que alcanzou<br />
Louisiana. Tanta concorrencia quere<br />
abrir as portas de entrada a esta utopía<br />
compartida desde as marxes da<br />
subxectividade, en convocatoria extensa.<br />
Ao longo da obra, en tres partes<br />
–“N.O”, “Estricnina”, “N.O (Trens<br />
cara ao Sur)”– comparecen e toman<br />
ou ofrecen a palabra diferentes vo-<br />
Blues da crecente ·<br />
Mario Regueira ·<br />
Espiral Maior, 2009 ·<br />
50 páx · 12 euros<br />
ces, como Marie –a raíña do vudú<br />
de Nova Orleáns, Marie Laveau, ao<br />
fondo deste personaxe–, Amanda,<br />
Paul, ou Robert Johnson (o músico<br />
de blues que vendeu a alma ao<br />
diaño). Non se abandona, porén, o<br />
discurso á intercesión do monólogo<br />
dramático, senón que se modula en<br />
cortes épicos, líricos e autorreflexivos,<br />
chamando pola revolución desde<br />
dentro e cara a fóra, no pasado<br />
(“o pasado que nos quitaron xunto<br />
co orgullo/ou as bibliotecas”) e no<br />
futuro dos desherdados: “Coidémonos<br />
dos deuses dos outros, do disfrace/que<br />
se apegaña á pel até cortala,<br />
da fraqueza do meu sangue/estancado<br />
nas pozas de pedra da catedral.”<br />
Fálase de revolta cando se fala<br />
de amor, como se evidencia na primeira<br />
parte do libro, pois o diálogo<br />
entre tres personaxes ten a virtude<br />
de lle volver chamar ás cousas polo<br />
nome; así, recoñecerse escravo non<br />
é exaltación nin Historia, senón sangue<br />
oleoso nas dedas, sangue entre<br />
as pernas, río que crece, palloza e<br />
unllas de gato. Sucede. “Matarédesvos<br />
dentro de min/e o meu corpo<br />
ficará tirado/en calquera cuneta.”<br />
Sáibase que fóra do libro, a obra<br />
segue a crecer. Como nunha perfecta<br />
metáfora do que podería significar<br />
a cultura libre, o autor ceiba<br />
no blogue bluesdacrecente.blogaliza.org<br />
“unha visión máis” deste<br />
escreber no vento<br />
Poesía Cunha escrita alén tópicos identitarios, Vieira<br />
foi o primeiro caboverdiano en gañar o Camões<br />
Desde 1988, o prémio Camões<br />
vem distinguindo anualmente<br />
a trajectória de autoras/es<br />
que tenham contribuído para “o enriquecimento<br />
do património literário<br />
e cultural da língua portuguesa”.<br />
Instituído polos governos brasileiro<br />
e português, este galardom é o dotado<br />
de maior capital simbólico no<br />
ámbito do lusofonia, com todos os<br />
fantasmas que esta traz consigo,<br />
funcionando de forma tam política<br />
como é habitual nestes laureis institucionais.<br />
A prova está, sem ir mais<br />
longe, na oscilaçom de premiados<br />
entre Brasil e Portugal, cabendo ocasionalmente<br />
esta honra a algum dos<br />
conhecidos como Países Africanos<br />
de Língua Oficial Portuguesa. Isto<br />
foi o acontecido em 2009, quando<br />
por primeira vez um cabo-verdiano,<br />
Arménio Vieira, se erigiu em ganhador,<br />
sendo este galardom percebido,<br />
tal e como habitua acontecer nas literaturas<br />
emergentes, como extensível<br />
a toda a literatura do arquipélago<br />
mediante a certificaçom da maturidade<br />
do seu sistema literário. Se<br />
somarmos a coincidência com a celebraçom<br />
do 35 aniversário da independência<br />
e os 550 anos do descobrimento<br />
de Cabo-Verde, as contas<br />
tornam-se nítidas.<br />
Som óbvias as conseqüências que<br />
distinçons como esta tenhem na activaçom<br />
da máquina editorial, exemplo<br />
do qual é a saída do prelo de O<br />
poema, a viagem, o sonho. As linhas<br />
prévias nom pretendem, porém,<br />
questionar a releváncia da obra dum<br />
autor que, apesar da sua brevidade,<br />
se situa à par de nomes como Corsino<br />
Fortes na renovaçom da literatura<br />
cabo-verdiana a partir dos anos 70,<br />
estando já assente a emancipaçom<br />
cultural proclamada polo movimento<br />
da Claridade.<br />
A proposta de Vieira foge dos caminhos<br />
já trilhados e das tensons<br />
reconhecidas na literatura do arquipélago<br />
–mais além das referências<br />
à viagem e ao sonho do título, signos<br />
sobre os quais o claridoso Jorge<br />
Barbosa edificou a sua poética<br />
evasionista– inscrevendo-se intencionadamente<br />
na história intelectual<br />
ocidental com a qual dialoga de<br />
primeira mao. Som assim invocados<br />
nestas páginas desde a tradiçom<br />
greco-latina («Grécia, mater mundi»)<br />
e a liturgia cristá, até autores como<br />
Borges, Rimbaud, Kerouac, Dante,<br />
Lorca, Camus ou Whitman («Com<br />
Whitman soube o que era um bardo<br />
e também uma barba»), passando<br />
pola literatura portuguesa (Pessoa,<br />
O poema,<br />
a viagem, o sonho ·<br />
Arménio Vieira ·<br />
Caminho, 2009 ·<br />
136 páx · 16 euros<br />
Camões, P. Vieira) ou personagens<br />
de diferente cunho: Einstein, Dali,<br />
Chaplin, Nietzsche, César, Bach.<br />
Sob a forma de prosa poética<br />
(«Escandir o verso é ofício a que se<br />
furta o poeta»), Vieira configura um<br />
discurso de carácter erudito em que<br />
as reflexons existenciais matizam a<br />
sua transcendência à luz dumha ironia<br />
profunda, com usos alegóricos e<br />
simbólicos, emanada do collage de<br />
discursos e eventos: «Tinha nascido<br />
Salazar, doutor e professor; num<br />
palheiro, entre vacas sorridentes, só<br />
faltavam os reis magos, que eram<br />
três: Deus, Pátria e Família». A metatextualidade<br />
intrínseca à obra encontra<br />
aliás um expoente superior<br />
na exposiçom dumha concepçom<br />
poética órfica e hermética: «os mistérios,<br />
como os poemas, estranhamse,<br />
não se explicam».<br />
A insistência em processos emergentes<br />
em questons de afirmaçom<br />
poemario, a súa. En realidade, coa<br />
inserción de imaxes, música, indagacións<br />
sobre personaxes e deliciosas<br />
impresións do proceso creativo,<br />
converte en proxecto multimedial o<br />
que nun inicio foi clasificado como<br />
libro de poemas, até o punto de rachar<br />
definitivamente cos xéneros e<br />
ofrecer, se se quixer ler dese xeito,<br />
transición entre o verso, o documental<br />
e a narración. O resultado<br />
é espléndido.<br />
Toda escrita, se non o é, debera<br />
ser utópica. E esta éo en tanto que<br />
estética e identitária parece ser ultrapassada<br />
e, por isso mesmo, completada,<br />
em obras como a de Vieira<br />
em que o discurso épico-político se<br />
extingue. À estranheza que isto poda<br />
produzir para os olhares eurocêntricos<br />
que procuram nas literaturas afri-<br />
Nova Orleans inundado tralo Katrina //Arquivo<br />
logra darlle as costas ás vías de sentido<br />
único e entender o tempo coma<br />
un puzzle de cristais rotos, disposto<br />
para as mans de quen asuma a responsabilidade<br />
de non deixar pechar<br />
as propias feridas e permanecer á<br />
espreita, coa “media lúa das anainas/imitando<br />
o arco do machado”,<br />
porque “son os vencedores os que<br />
narran as historias,/o que non se<br />
sabe/é que o forte tamén escribe os<br />
códigos de honra/para ser sempre<br />
un guerreiro digno.” // María López<br />
Suárez<br />
A Creación // Aaron Douglas<br />
canas umha idiossincrasia própria,<br />
cumpre lembrar a Godfried Donkor:<br />
«Por quê um artista africano tem de<br />
definir-se pola sua ‘africanidade’?<br />
Conheces algum artista europeu que<br />
se defina pola sua ‘europeidade’?».<br />
//Cristina Martínez (grupo Galabra)
O que segue ao silencio<br />
Poesía David Rodríguez concentra o poema no verso<br />
breve, lapidario, aberto ás outras artes<br />
Da particular idea da escrita<br />
con que funciona David<br />
Rodríguez tiñamos<br />
noticia, antes da publicación<br />
deste primeiro libro de poemas,<br />
a través de dúas canles fundamentais.<br />
Por un lado, das liñas dedicadas<br />
á reflexión e á proxección sobre o es-<br />
cenario galego dalgúns dos debates<br />
do pensamento contemporáneo no<br />
blogue O funambulista coxo (http://<br />
ofunambulistacoxo.blogspot.com).<br />
Polo outro, do éxito obtido coas<br />
súas obras de teatro radiofónico no<br />
premio convocado polo Diario Cultural<br />
da Radio Galega (gañador da pri-<br />
Estatua grega //eduardo Irago<br />
meira edición, con O bambán, e finalista<br />
na edición de 2010 con Nunca<br />
me esquecerei de ti).<br />
O tránsito entre xéneros e horizontes<br />
discursivos non comporta,<br />
con todo, correlacións unívocas e<br />
monocordes entre unhas prácticas<br />
literarias e outras. A poesía de La-<br />
pidarias propón, de entrada, unha<br />
ponte que é a un tempo estética e<br />
hermenéutica entre a literatura e as<br />
outras artes. En primeiro lugar, pola<br />
inquisitiva presenza das fotografías<br />
de Eduardo Irago acompañando os<br />
textos do autor. Mais tamén pola<br />
recorrencia á obra de arte como referencia<br />
para unha escrita en que a<br />
reflexión sobre a estética como coñecemento<br />
sensíbel, o ollar ou a representación<br />
teñen un lugar visíbel<br />
(“Ollos de Bizancio mirádeme de esguello<br />
// O que máis temo: // perderme<br />
para sempre fitando de fronte os<br />
meus ollos no espello”).<br />
A aposta estilística e discursiva<br />
do libro, partidaria do poema breve<br />
e conciso, do adelgazamento expresivo<br />
e, en relación con estes trazos,<br />
da incorporación do silencio ao<br />
texto e da escolla do enxeño e da<br />
contradición como fórmulas para<br />
a resolución do poema, non semella<br />
desconectada de toda unha<br />
tradición literaria en que brevidade,<br />
pensamento e moralidade funcionaron<br />
ao compás. Estou a pensar<br />
no tipo de literatura coñecida<br />
como literatura gnómica que, con<br />
procedementos non distantes do<br />
aforismo, a sentenza ou a máxima,<br />
aspira á transmisión da sabedoría.<br />
Con aperturas posíbeis, ademais,<br />
tanto ao criptográfico e o enigmático<br />
como á agudeza habitual dos<br />
epigramas (“Murmuro para que se<br />
me escoite”; “Escribir fracaso: / o<br />
meu triunfo”).<br />
proPostas Crítica //<br />
Algo de todo iso hai no poemario<br />
dun David Rodríguez que, desde o<br />
mesmo título, marcou tamén relación<br />
co xénero lapidario. É dicir, con<br />
aquela escrita gravada na pedra, destinada<br />
á permanencia e a transcendencia<br />
e que na súa realización como<br />
epitafio foi habilmente explorada por<br />
Miguel Anxo Murado (Lapidario dos<br />
heterodoxos, 1990; Lapidario, 2004). E<br />
tamén co significado que o termo coñece<br />
na actualidade como sinónimo<br />
de cortante, preciso, rotundo, sobrio<br />
ou solemne (“Ás veces é bo calar / a<br />
vida é máis curta que as palabras”).<br />
Son trazos todos orientados á<br />
articulación dun determinado esquema<br />
de pensamento, sempre<br />
enunciado en primeira persoa, preocupado<br />
pola exploración da escrita<br />
poética como horizonte e límite<br />
da intelixencia e tensado, en última<br />
instancia, por unha existencia paradoxal<br />
en que o íntimo e inextricábel<br />
–os versos negros– ten as marcas<br />
da dor e da derrota. Dedícase tamén<br />
ao amor: “Igual que ao peixe<br />
espetado no anzol / amada miña /<br />
crávasme os teus labios / ao tentar<br />
soltarme”. // Isaac Lourido<br />
Lapidarias.<br />
Os versos escuros ·<br />
David Rodríguez·<br />
Xerais, 2010 ·<br />
136 páx · 14,15 euros
Crítica proPostas<br />
Tras dos espellos<br />
Xuvenil Contos que revelan os enganos, sociais<br />
e persoais, que construímos e nos constrúen<br />
Enganos sociais, paterno-filiais,<br />
amorosos, maritais,<br />
laborais, culturais, ecolóxicos,<br />
autoenganos, son os<br />
protagonistas deste libro de relatos<br />
presentado a modo de menú de<br />
restaurante. Así, en cada unha das<br />
distintas opcións “gastronómicas”<br />
(“Para picar”, “Entrantes”, “Primeiros”,<br />
“Segundos” e “Sobremesas”)<br />
inclúense catro propostas cuxa extensión<br />
garda relación formal co<br />
tipo de “prato” ofrecido. O importante<br />
é ese anaco de vida que desfila<br />
ante nós como testemuña das<br />
nosas contradicións máis internas,<br />
dos nosos soños de amor, de gloria,<br />
de felicidade, de solidariedade,<br />
de ecoloxía, de éxito social, de cultura,<br />
etc., e que Núñez Singala nos<br />
presenta logrando manter na maioría<br />
das ocasións ese difícil pulso de<br />
depuración requintada, a través da<br />
peneira do superfluo, que impón<br />
o xénero do relato, en loita constante<br />
contra o tempo e o espazo.<br />
Máis coñecido pola súa faceta de<br />
investigador sobre a normalización<br />
do idioma ou como dramaturgo (a<br />
tantas veces editada O achado do<br />
castro ou a tan controvertida, crítica<br />
e irónica Comedia bífida) xa se<br />
En tempos en que as editoras<br />
ven reducidas as súas vendas<br />
en porcentaxes alarmantes,<br />
é unha grande alegría a aparición<br />
dunha nova, e moito máis cando ten<br />
vocación decidida polos produtos<br />
ilustrados, álbum e novela gráfica.<br />
É o caso de El jinete azul que sae ao<br />
mercado con sete obras, todas elas<br />
de singular calidade literaria e gráfica.<br />
Non sorprende se sabemos que<br />
á fronte desta nova proposta está<br />
un editor competente como Antonio<br />
Ventura. Só queda que, de se<br />
cumprir o noso desexo de éxito para<br />
esta nova editora, se vexa completada<br />
coa oferta dos seus produtos en<br />
galego, para os lectores desta nosa<br />
lingua que amamos e na que procuramos<br />
obras que unan calidade literaria<br />
e excelencia gráfica.<br />
El despertar de Heinsenberg é un<br />
texto do moi recoñecido autor catalán<br />
de LIX Joan Manuel Gisbert complementado<br />
polo, tan recoñecido,<br />
ilustrador e autor de cómic, Pablo<br />
Auladell. Gisbert, mestre da obra literaria<br />
de misterio, comeza por nos<br />
situar nun tempo futuro que todos<br />
somos quen de albiscar e no desolado<br />
escenario dos polígonos indus-<br />
estreara anteriormente como narrador<br />
coa interesante novela Mar<br />
de fondo ou con relatos espallados<br />
en libros colectivos.<br />
No primeiro conto –engano lingüístico-identitario–<br />
titulado “Inculturación”<br />
aparece un dos temas<br />
aos que o autor nos ten acostumados,<br />
as contradicións dunha sociedade<br />
que está a perder os seus<br />
sinais de identidade. As contradicións<br />
dunha sociedade falsamente<br />
progresista quedan patentes tamén<br />
no conto titulado “Primeiro de<br />
maio” ou en “A morte do caniche”.<br />
Tamén o autoengano aparece no<br />
conto titulado “Elocuencia”, no que<br />
dous homes xogan a se facer pasar<br />
por amigos nunha conversa inzada<br />
desa retranca tan de noso. En “Círculo”<br />
un home autoengánase soñando<br />
unha vida distinta a esa rutina<br />
cansa, monótona e gris dos seus<br />
días. “Enxeño” é un relato sobre o<br />
autoodio que condiciona a conduta<br />
de certas persoas de extracción social<br />
humilde, que adoptan unha actitude<br />
de servilismo fronte ás de clase<br />
social superior. En “O comezo das<br />
vacacións” asistimos aos enganos<br />
matrimoniais. “O inhalador” é un<br />
conto de vinganzas e envexas, etc.<br />
Os mortos van<br />
por dentro<br />
Xuvenil Unha novela gráfica<br />
desacougante e exemplar<br />
El despertar<br />
de Heisenberg· ·<br />
Joan Manuel Gisbert ,<br />
Pablo Auladell (Il.)·<br />
El jinete azul, 2009 ·<br />
136 páx · 16 euros ·<br />
triais abandonados que Auladell nos<br />
retrata en catro páxinas (tres delas<br />
dobres) con outros tantos planos de<br />
achegamento á nave onde principia<br />
a narración. Xa estamos dentro dunha<br />
obra que nos atrapa e que enche<br />
o noso corazón de inquietude.<br />
Que deixamos despois da morte?<br />
O que queda de nós é un rastro<br />
na memoria dos nosos, mais<br />
esa pegada de lembranza poderá,<br />
dalgún xeito, volverse presenza<br />
real daqueles mortos que levamos<br />
con nós? Claudio leva dentro dous<br />
deses mortos, o irmán desaparecido<br />
antes de nacer el e o escritor que<br />
nunca acadou ser. Ulia leva a Klaus.<br />
Haberán ser quen de convocalos,<br />
neste caso mediando o psiconavegador<br />
que Klaus inventou, para<br />
que a vida que lles queda por vivir a<br />
ambos os dous, Claudio e Ulia, sexa<br />
digna de tal nome.<br />
Menú de enganos ·<br />
Manuel Núñez<br />
Singala ·<br />
Galaxia, 2010 ·<br />
116 páx · 11,80 euros<br />
Así, de engano en engano chegamos<br />
aos “pratos fortes”, “O tobo” e<br />
“A rapaza do biquini verde”, elaborados<br />
para satisfaceren os padais<br />
máis exixentes. Neles o autor afonda<br />
en conceptos como o xogo do<br />
amor e os seus espellos, enganos á<br />
fin. O libro convéncenos polo tratamento<br />
sutil do tema proposto pero<br />
sobre todo por esa capacidade do<br />
autor de “estoupalo conto nas verbas<br />
derradeiras, dempóis de inzalo<br />
poderosamente”, por definilo coas<br />
atinadas palabras dun dos maiores<br />
mestres galegos do relato, Rafael<br />
Dieste.<br />
Editado na colección que Galaxia<br />
destina aos adolescentes, desexamos<br />
que traspase as fronteiras das<br />
marcas de idade, xa que non estamos<br />
ante unha obra xuvenil canónica<br />
que responda ás claves –cada<br />
vez mellor definidas–deste xénero<br />
A novela gráfica, máis aló dunha<br />
rixidez definitoria indesexábel que só<br />
esclerose lle pode dar, substánciase na<br />
harmonía e complementariedade das<br />
dúas linguaxes. A ausencia de solapamentos<br />
e redundancias, o saber dotar<br />
a narración dunha riqueza expresiva<br />
que faga posíbel unha lectura sen rupturas<br />
da continuidade, fan desta obra<br />
unha novela gráfica exemplar.<br />
Xa estamos afeitos á capacidade<br />
creativa de Gisbert para facer nacer<br />
historias que lemos con inquietude<br />
e rematamos cunha certa melan-<br />
en alza, senón ante un libro dirixido<br />
tamén para un público adulto,<br />
prexuizoso en moitas ocasións,<br />
ao noso pesar e seguramente por<br />
colía. Do mesmo xeito coñecemos o<br />
traballo de Auladell, mestre do cómic<br />
contemporáneo, que aquí nos deixa<br />
páxinas maxistrais nas que transmite<br />
a misteriosa atmosfera na que suceden<br />
os feitos. Nun xogo expresivo no<br />
que alterna elementos formais do cómic<br />
(división da plana en viñetas) con<br />
outros máis próximos á ilustración<br />
(páxinas e dobres páxinas sen dividir)<br />
vaise compoñendo unha obra chea de<br />
harmonía, sen deixar por iso de conter<br />
singularidades de extraordinaria<br />
beleza e expresividade como son as<br />
Bodegón con taza // Diego rivera<br />
descoñecemento, fronte a esa literatura<br />
que tamén ten a capacidade<br />
de ser entendida polos mozos e<br />
mozas. // Ánxela Gracián<br />
Imaxe de El despertar de Heisenberg //Pablo Auladell<br />
siluetas –infantil e adulta– das páxinas<br />
que abren os capítulos 5 e 6 ou<br />
de elementos narrativos dunha forza<br />
insuperábel como é pechar a historia<br />
con dúas dobres páxinas resoltas nun<br />
baleiro inquietante feito a base de<br />
deixar só os fondos gráficos despexados<br />
de calquera figura. Engadamos<br />
unha atinada planificación que dota<br />
a obra dunha sintaxe que, unida a un<br />
ben administrado xogo de integración<br />
ou resalte entre figuras e fondos,<br />
dan unha auténtica alfaia da novela<br />
gráfica. // Xabier P. DoCampo
Infancias<br />
difíciles<br />
Infantil Manuel Rivas fai callar a<br />
fantasía nos gumes do real<br />
Milu recibe como agasallo<br />
unha televisión<br />
tan pequena coma<br />
ela que se converte<br />
na súa mellor amiga. Son as frases<br />
simples e evocadoras as que<br />
nos suxiren a súa terrible soidade<br />
desde ben cativa, un sentimento<br />
que nomea e identifica no obxecto:<br />
“Pobriña, Nana. Sempre soa!”.<br />
As circunstancias mudan na casa e<br />
as respostas que Milu lles formula<br />
desde a inocencia aos adultos que<br />
a arrodean revelan como se intensifica<br />
a soidade: desaparece a canción<br />
que o pai procura no fondo<br />
dos vasos e o silencio gaña terreo;<br />
a nai comeza a súa caída, vítima<br />
da desesperanza e perdida no labirinto<br />
da depresión e da renuncia.<br />
A nivel narrativo as escenas adquiren<br />
unha intensidade cargada de<br />
dramatismo, botando man de elementos<br />
metafóricos que inciden<br />
nos desvaríos dos adultos. E Milu?<br />
Milu soña, acubíllase na súa amiga,<br />
observa e pregunta, mentres a<br />
tristura e o silencio se apoderan da<br />
súa vida.<br />
Milu ·<br />
Manuel Rivas,<br />
Aitana Carrasco<br />
(Ilustracións) ·<br />
Kalandraka, 2010 ·<br />
48 páx · 14 euros<br />
A armazón social favorece que<br />
Milu –e Nana xaora–, coñeza o que<br />
se ve a través da fiestra dun centro<br />
de acollida, soñando que seus pais<br />
dan atopado tantas cousas perdidas.<br />
Axiña vai descubrir a existencia<br />
doutra maneira de vivir na que hai<br />
risos, música, conversa e mesmo un<br />
novo obxecto que representa o mundo<br />
todo, a esfera terrestre, no que se<br />
cadra é posible atopar o camiño de<br />
volta á casa. O doce final, axeitado<br />
ao lectorado previsto, a partir dos<br />
seis anos, instala a ilusión dunha<br />
nova oportunidade de comezar, sen<br />
esquecer que na risa dos que máis<br />
queres reside a felicidade.<br />
En Milu, Manuel Rivas aborda sen<br />
concesións un contexto familiar problemático<br />
que pon de manifesto a indefensión<br />
da protagonista. No entan-<br />
Princesas sen<br />
perdices<br />
Infantil O teatro vira xogo para<br />
derrubar estereotipos<br />
O<br />
teatro para nenas e nenos<br />
segue sendo unha forma<br />
textual pouco frecuentada.<br />
O Premio Manuel María de Literatura<br />
Dramática Infantil funciona como<br />
un catalizador da súa escrita, unha<br />
oportunidade para fornecer de textos<br />
a compañías teatrais e ensinantes.<br />
Dende 2006, este galardón deu<br />
a coñecer autores noveis, como Carlos<br />
Losada e Teresa González Costa,<br />
á vez que premiou creadores xa consolidados,<br />
como Paula Carballeira e<br />
Xosé A. Neira Cruz, quen se fixo coa<br />
última edición deste recoñecemento<br />
con Sopa de xarope de amora.<br />
A peza constrúese a partir dun recurso<br />
recorrente no teatro infantil: o<br />
humor, que produce situacións disparatadas<br />
e absurdas, xogando coa<br />
transformación de certos referentes<br />
para potenciar a súa vertente cómica.<br />
Neira xa amosara a súa pericia<br />
para provocar o riso n’O punto da escarola<br />
(texto gañador do VI Premio<br />
Barriga Verde de Teatro para Monicreques),<br />
mais con esta obra consegue<br />
ir un paso máis alá. A historia<br />
que nos conta é a de tres reinos postos<br />
en perigo polas súas princesas,<br />
remisas a casar. Dada a situación,<br />
Sopa de xarope<br />
de amora ·<br />
Xosé A. Neira Cruz,<br />
Marta Álvarez (il.) ·<br />
Xerais , 2010 ·<br />
88 páx · 13,80 euros<br />
os reis e raíñas deciden recorrer a un<br />
sabio singular, o doutor Amorodo,<br />
especialista en males de amor. Mais<br />
debido á incopetencia de Valdemaro,<br />
o seu axudante, e ao namoramento<br />
que sente por Chismunda, as<br />
súas fórmulas non funcionan. E os<br />
reis, fartos de esperar, deciden bombardear<br />
a súa torre cuns proxectís<br />
moi especiais.<br />
A partir do desenvolvemento<br />
desta trama, o autor leva a cabo<br />
unha deconstrución de estereotipos<br />
xenéricos que lle funciona e<br />
que xa empregara noutras obras da<br />
súa produción (A noite da Raíña Berenguela,<br />
O armiño dorme). Princesas<br />
que refugan do destino preconcibido,<br />
feiticeiras sabias que dan<br />
coa resolución aos conflitos e magníficas<br />
e encantadoras cociñeiras<br />
forman parte do seu entretecido.<br />
to, o conxunto ofrece un tratamento<br />
delicado que resulta da mestura das<br />
pinceladas realistas con outras ateigadas<br />
de fantasía, un traballo ao que<br />
contribúen as enriquecedoras ilustracións<br />
da valenciana Aitana Carrasco.<br />
De feito, os debuxos atenden profusamente<br />
á dimensión psicolóxica e<br />
onírica da cativa, plasmando os seus<br />
soños e comportamentos e a mirada<br />
de desconcerto desde eses grandes<br />
ollos, cunha variada galería de cores,<br />
técnicas e texturas.<br />
Sopa de xarope de amora convértese<br />
así nunha sorte de conto moderno<br />
que desafía as convencións<br />
(poderes reais e mundo rural atemporal<br />
incluído) partindo dos contos<br />
tradicionais. No mundo globalizado<br />
en que a monarquía está demodé<br />
e as sociedades rurais son cada<br />
Ilustración de Milu // Aitana Carrasco<br />
Un “libro solidario” que Kalandraka<br />
incorporou ao seu catálogo<br />
coincidindo coa celebración do Día<br />
Mundial da Infancia e en colaboración<br />
coa Fundación Meniños, que<br />
recibirá o 10% das vendas e mais os<br />
dereitos de autor cedidos por Rivas.<br />
Agora correspóndenos a nós a colaboración,<br />
a mediación e non esquecer<br />
que na historia de Milu poden<br />
recoñecerse moitos nenos e nenas<br />
que teñen o dereito a gozar dunha<br />
infancia feliz. // Isabel Soto<br />
Ilustración de Sopa de xarope de amora // Marta álvarez<br />
vez máis escasas, o poder xa non é<br />
dos antigos espellos máxicos que<br />
todo o adiviñan, senón dos novos<br />
artefactos que se asemellan máis<br />
a un Ipad. Magnífica proposta con<br />
didascalias dirixidas á representación.<br />
E acaídas ilustracións de Marta<br />
Álvarez. // Montse Pena Presas<br />
proPostas Crítica //<br />
Viches o león? ·<br />
Armando Quintero,<br />
Géraldine Alibeu (il.) ·<br />
OQO, 2010 ·<br />
48 páx · 12,50 euros<br />
CONTO PArA LEr E PArA VEr.<br />
Acompañado das ilustracións<br />
da francesa Géraldine<br />
Alibeu, o escritor Armando Quintero<br />
presenta en OQO o seu segundo<br />
título infantil: Viches o león?, unha<br />
lírica composición na que os silencios<br />
teñen tanto que dicir coma as<br />
palabras.<br />
A historia transpórtanos a unha<br />
selva nocturna e apracible, na que<br />
a lúa está continuamente presente,<br />
onde atopamos a pequena ra<br />
á procura do león. Cargada cunha<br />
carta “que arrecende a herba e a<br />
flores frescas”, a ra vai seguindo os<br />
pasos do mamífero como se dunha<br />
investigación se tratase, e é só grazas<br />
á colaboración dos demais animais<br />
que consegue dar con el.<br />
A través das respostas que a ra<br />
obtén dos seus veciños, tamén o<br />
lector vai obtendo datos da aventura<br />
do león e das súas arelas de<br />
chegar ata a lúa, incrementándose<br />
a curiosidade segundo a viaxe<br />
avanza. Cal é a razón pola que o<br />
león non caza nin come e se dedica<br />
a andar detrás da lúa? A resposta<br />
non se descubrirá ata o final,<br />
como ocorre nas mellores narracións<br />
de misterio.<br />
As ilustracións de Alibeu son indispensables<br />
para crear a atmosfera<br />
do relato. Un evidente estatismo,<br />
grandes horizontes, nocturnas estampas<br />
e cores apagadas intensifican<br />
a soidade da selva, a quietude,<br />
a inmensidade. Teñen ademais<br />
unha marcada función narrativa e<br />
rítmica, pois as escenas que non teñen<br />
texto –aquelas nas que vemos<br />
o león en fuxida– son determinantes<br />
no avance do relato e marcan os<br />
silencios que a narración precisa.<br />
A través destas estampas coñecemos<br />
tamén un pequeno neno que<br />
segue o desenvolvemento da historia<br />
como espectador, de maneira semellante<br />
ao que facemos nós como<br />
lectores. A introdución deste personaxe<br />
observador é un dos grandes<br />
acertos do libro, así como o emprego<br />
desas ilustracións sen texto.<br />
O estraño comportamento do<br />
león, que a todos desconcerta, é o<br />
misterio que finalmente descobre<br />
a ra cando dá con el para lle entregar<br />
a carta, elemento principal na<br />
resolución da trama. E non é outra<br />
cousa que a picada do amor o que<br />
aguilloa ao rei da selva. Desta maneira<br />
Viches o león? pasa de ser un<br />
intrigante relato sobre un león triste<br />
e errante a converterse nunha<br />
fermosa historia de amor pola que<br />
sabemos que quen intenta imposibles,<br />
como subir á lúa, ou está tolo<br />
ou está namorado. Normalmente é<br />
o segundo. // María Lado
10 // Crítica proPostas<br />
Que mellor presentación para<br />
un libro ilustrado de fantasía<br />
heroica que dalo a coñecer<br />
entre o público apaixonado por<br />
esa temática? Iso mesmo debeu<br />
pensar David Rubín, que percorreu<br />
as principais librerías especializadas<br />
en banda deseñada da provincia<br />
da Coruña para presentar a edición<br />
de Astiberri do Salomón Kane<br />
de Robert E. Howard, embelecida<br />
coas súas ilustracións. Na presentación<br />
na veterana Libreria Kómic<br />
de Santiago de Compostela, o 11<br />
de xuño, a habitual sesión de sinaturas<br />
de exemplares e agasallo de<br />
ilustracións orixinais estivo aderezada<br />
polo conxunto de funk e soul<br />
Banda Aparte, que lidera o libreiro<br />
Komic, Xosé Barreiro, máis coñecido<br />
como Pío polos habituais.<br />
Á marxe da singular campaña de<br />
promoción o certo é que o Solomon<br />
Kane de David Rubín é un libro altamente<br />
recomendable para públicos<br />
de todas as idades. A obra forma<br />
parte da recente colección “Clásicos<br />
Ilustrados”, da editorial Astiberri,<br />
que a este paso vai camiño de<br />
converterse no principal referente<br />
peninsular na publicación de BD de<br />
autor. Como o seu propio nome in-<br />
Los ojos del gato // Moebius<br />
Imaxes que fan xustiza<br />
BD David Rubín ilustra, entre a caricatura e o comic<br />
book, todo un clásico da literatura fantática<br />
dica, a serie basea a súa filosofía en<br />
recuperar obras clásicas da literatura<br />
fantástica, de terror ou de ciencia<br />
ficción, embelecéndoas coas ilustracións<br />
de grandes debuxantes da<br />
banda deseñada independente. Os<br />
niveis de calidade acadados por El<br />
Golem (Gustav Meyrink / Santiago<br />
Valenzuela) ou El destino del artista<br />
(Eddie Campbell), anteriores entregas<br />
da colección, presaxiaban excelentes<br />
expectativas sobre este Solomon<br />
Kane de David Rubín e, certamente,<br />
o resultado non defrauda.<br />
De todos os personaxes creados<br />
por Robert E. Howard, entre os que<br />
se contan heroes coma Conan, o Rei<br />
Kull, ou Red Sonja, Solomon Kane é<br />
probablemente o máis pintoresco.<br />
O protagonista destas historias é un<br />
xusticeiro puritano do século XVI que<br />
percorre Europa e África na procura<br />
de aventuras, coma se fose unha sorte<br />
de Corto Maltés cambiado de época.<br />
Nas súas historias mestúranse os<br />
xéneros máis populares da subcultura<br />
pulp: romance, terror, intriga, épica...<br />
O ritmo é trepidante e o lector<br />
case non terá tempo de tomar alento<br />
entre historia e historia, pero a sabia<br />
combinación de elementos froito da<br />
xenialidade de Howard achega a con-<br />
Música envolvente<br />
BD Palabras e imaxes din máis do que contan neste<br />
man a man entre Alejandro Jodorowski e Moebius<br />
Los ojos del gato ·<br />
Jodorowski,<br />
Moebius (il.)·<br />
Norma, 2010 ·<br />
56 páx · 14 euros<br />
Norma editorial acaba de<br />
reeditar un estraño e<br />
delicioso álbum –deses<br />
que alcanzaron xa o<br />
status de míticos– saído do xenial<br />
casorio artístico que compoñen<br />
o debuxante Moebius e Alejandro<br />
Jodorowsky como guionista. O seu<br />
título é Los ojos del gato, e nada ou<br />
pouco ten que ver co seu simbólico<br />
Incal, malia que poidamos intuír<br />
neles universos comúns. Esta é,<br />
de feito, unha estraña obra con<br />
capacidade de atraer tanto aos<br />
devotos do metafísico guionista<br />
como a aqueles que non perden o<br />
sono polas páxinas asinadas polo<br />
psicomago.<br />
Los ojos del gato é unha poética e<br />
sorprendente creación, que o propio<br />
Moebius chegou a definir como un<br />
xogo en que ambos os dous se permitiron<br />
liberdade absoluta, fóra das<br />
amarras comerciais. Dende logo, a<br />
conxunción do bo facer dos dous<br />
artistas ten como resultado un ál-<br />
Solomon Kane·<br />
Robert E. Howard,<br />
David Rubín (Il.) ·<br />
Astiberri, 2010 ·<br />
296 páx · 20 euros<br />
sistencia necesaria para que a experiencia<br />
non se converta nunha sucesión<br />
de fogos de artificio.<br />
Pero, como encaixa o estilo de<br />
David Rubín con este clásico da fantasía<br />
heroica? O ourensán, que xa<br />
amosara sobradamente o seu bo facer<br />
con Corazón de tormentas, experimenta<br />
nesta obra unha evolución<br />
estética que o leva a mesturar a súa<br />
tendencia á caricatura para achegarse<br />
ao estilo do cómic book. O resultado,<br />
de grande beleza plástica, harmoniza<br />
á perfección cun tipo de historias<br />
en que se mesturan elementos<br />
tomados da literatura homérica<br />
cos recursos habituais da ficción.<br />
Por se non bastara con todo isto,<br />
Astiberri, facendo honra da súa impecable<br />
traxectoria editorial, recupera<br />
as versións orixinais das historias<br />
de Howard publicadas en Weird<br />
Tales, entre os anos 1928 e 1932 e non<br />
bum inusual, de ritmo engaiolante,<br />
transcorrer inquietante e sorprendente,<br />
armado dun poderoso<br />
e tétrico atractivo. A obra establece<br />
tamén un constante diálogo co<br />
lector que asiste, hipnotizado polas<br />
maxistrais páxinas a que Moebius<br />
nos ten xa afeitos, a unha sombría<br />
e magnética narración da que podemos<br />
dicir que é pura poesía.<br />
A súa gran capacidade evocadora<br />
provén das imaxes a toda páxina nas<br />
que o debuxante deixa fluír todas<br />
as súas habilidades como creador<br />
de arquitecturas decadentes e de<br />
escenas impresionantes, valéndose<br />
dunha expresiva cor biton. Estas<br />
grandes viñetas, lamentablemente<br />
reducidas na edición presente a<br />
un formato medio, contrapóñense<br />
a outras opresivas e estáticas escenas,<br />
apenas un recorte vertical<br />
de marcada marxe negra, nas que<br />
a omnipresente sombra dun home<br />
domina o relato e a paisaxe. Esta<br />
oposición constante crea un ritmo<br />
envolvente e consegue que unha<br />
acción que dura apenas un instante<br />
poida ser contada de forma simultánea<br />
dende espazos distantes, sendo<br />
a única e principal acción da historia<br />
marcada polo ritmo pausado e a<br />
tensión. Esa música interna que fai<br />
deste álbum algo marabilloso.<br />
os textos adulterados que apareceron<br />
noutras compilacións menos<br />
afortunadas. Débeda saldada, por<br />
tanto, e un novo atractivo para en-<br />
Outro dos segredos da obra é a<br />
medida xusta do texto. Insinuante<br />
e mesurado, céntrase na conversa<br />
sen resposta que o enigmático<br />
personaxe masculino establece coa<br />
súa aguia, un monólogo de sorprendente<br />
resolución e inesperado final,<br />
deses que conseguen deixar marca<br />
na memoria.<br />
Los ojos del gato é unha obra mínima<br />
pero plena. Tras as súas escasas<br />
palabras e maxestosas imaxes<br />
insinúase todoa unha historia que<br />
o lector pode xogar a completar.<br />
Fainos pensar sobre a cidade semiderruída<br />
cuxas rúas percorre o<br />
silandeiro gato, sobre o seu pasado<br />
e o seu apocalíptico tempo, o<br />
mundo en que se encadra, o seu<br />
poderoso protagonista, a vida que<br />
leva... e todo só con ensinarnos a<br />
punta do iceberg. Pero se algo queda<br />
e impresiona é o macabro debuxo<br />
da crueldade, a reflexión sobre<br />
a procura da felicidade a calquera<br />
prezo, sobre a impotencia, o<br />
poder e a morte.<br />
Unha obra moi recomendable por<br />
ser unha desas lecturas que deixan<br />
marca no recordo. Só por Los ojos<br />
del gato, xa se lle poden perdoar a<br />
Jodorowsky todas as súas rarezas. A<br />
Moebius, creo, non hai chata que lle<br />
desculpar. // María Lado<br />
Ilustración de Solomon Kane // David rubín<br />
gadir a unha obra en que se conxugan<br />
demasiados atractivos como<br />
para deixala pasar por alto. Gozade<br />
dela. // Xesús Blanco Rosas
Onde viven os espectros<br />
Teatro Manuel Lourenzo reescribe as consecuencias<br />
da ambición humana que simboliza Macbeth<br />
Teatro para oír<br />
e descubrir<br />
Teatro A escritura dramática<br />
renóvase a través da radio<br />
T<br />
oca xa a cuarta edición deste<br />
evento que se traduce non<br />
só na necesaria renovación<br />
de autoras e autores para a literatura<br />
dramática galega, senón tamén na<br />
recuperación dun xénero interesante,<br />
importante e tradicionalmente<br />
esquecido polos circuítos de publicación<br />
teatral: o teatro radiofónico.<br />
A iniciativa procede da incansábel<br />
Ana Romaní e do seu Diario Cultural<br />
e conta coa colaboración do Centro<br />
Dramático Galego. O resultado, finalmente,<br />
un libro coas obras premiadas,<br />
e o pracer de escoitar en cd<br />
a lectura dramatizada dos textos. Publícanse<br />
tres peciñas correspondentes<br />
ao Premio do Xurado, Premio da<br />
Audiencia e Finalista, precedidas dun<br />
delicioso prólogo, auténtica homenaxe<br />
ao teatro lido e radiodifundido,<br />
elaborado por Ánxeles Cuña.<br />
Vanesa Martínez Sotelo e a súa<br />
obra Indoor foron galardoadas co<br />
Premio do Xurado. A autora amósanos<br />
aquí unha obra contida de ton<br />
contemporáneo, de toques absurdos,<br />
na que unha lectura reflexiva<br />
fai que o texto gañe sen dúbida á<br />
experiencia exclusivamente auditiva<br />
na que debe cobrar importancia<br />
a historia. Efectivamente, Indo-<br />
IV Premio Diario<br />
Cultural de Teatro<br />
radiofónico · VV. AA.·<br />
Xerais/Radio Galega,<br />
2010 ·80 páx ·<br />
15,90 euros<br />
Lady Macbeth approaching the murdered Duncan // William Blake<br />
or non é unha historia dramática<br />
en sentido estrito, senón que semella<br />
máis ben un exercicio dramático<br />
misterioso e estilizado que<br />
nos achega máis ao terreo lírico da<br />
suxestión ca ao terreo ficcional da<br />
narración pura. En Indoor, Vanesa<br />
Martínez desenvolve de xeito fragmentario<br />
o tema do (auto)encerro e<br />
da fuxida posmoderna da expresión<br />
das paixóns e os sentimentos como<br />
patoloxía a través dun motivo que,<br />
en si, constitúe unha atractiva idea<br />
literaria: a muller que queda pechada<br />
na pedra, reminiscencia contemporánea<br />
da clásica (e bíblica) conversión<br />
en estatua. Posúe Indoor<br />
enormes posibilidades escénicas<br />
pero, sobre todo, literarias.<br />
A audiencia do Diario non se trabucou<br />
ao premiar o texto de Begoña<br />
García Ferreira O vento na illa, unha<br />
obra intelixente que se desenvolve<br />
a través dunha historia ben levada<br />
e que nos conduce á imprescindíbel<br />
base narrativa do teatro para escoitar.<br />
A autora consegue que, nunha<br />
soa escena e nuns minutos de conversa,<br />
a tensión medre e a historia<br />
debulle desde o presente un longo<br />
pasado de acontecementos ficcionais<br />
que conducen a un desenlace<br />
clásico, máis alá, por suposto, dunha<br />
definición dos personaxes que<br />
se converte en esencial. García Fe-<br />
O<br />
dramaturgo vivo máis<br />
importante do teatro<br />
galego, o noso dobre<br />
Premio Nacional de Literatura<br />
(nacional español e nacional<br />
galego) entrega agora un novo<br />
capítulo da súa revisión da mitoloxía<br />
dramática universal, con este<br />
volume que gañou o Premio Álvaro<br />
Cunqueiro do ano pasado. En Flores<br />
de Dunsinane, Manuel Lourenzo<br />
volve a recorrer á revisitación dun<br />
texto clásico, neste caso o exemplo<br />
da ambición humana e das súas fatais<br />
consecuencias que é o Macbeth<br />
de Shakespeare.<br />
Volta ás orixes dos clasicismos<br />
grego e barroco á que nos ten acostumados<br />
o do Valadouro, cuxa produción<br />
literaria está inzada de personaxes<br />
helénicos (Helena, Edipo,<br />
Electra) e elisabethianos (Hamlet,<br />
agora Macbeth), que recorda ao<br />
mestre Cunqueiro, nomeadamente<br />
ao seu Incerto señor Don Hamlet,<br />
cuxas páxinas de vento enchen tanto<br />
Elsinor como Mondoñedo; mais<br />
tamén a ese mestre da contemporaneidade<br />
que é Heiner Müller, responsábel<br />
da estirpe xermanófila do<br />
noso dramaturgo, e gustoso asiduo<br />
das familias dramáticas.<br />
Hai tanto en Cunqueiro como en<br />
Müller, alén do comentado, un gusto<br />
tal polo teatro que os condena a<br />
facer da metateatralidade un ingrediente<br />
indispensábel das súas deli-<br />
rreira demostra talento no dominio<br />
do diálogo e da tensión dramática e<br />
unha fina intuición sobre o xénero<br />
radiofónico.<br />
Por último, o texto finalista de<br />
David Rodríguez Rodríguez mestura<br />
dous elementos de plena actualidade:<br />
a metateatralidade como recurso<br />
literario para enriquecer a obra, e<br />
a memoria dos acontecementos da<br />
Guerra Civil como fío argumental<br />
que conduce á confusión entre histo-<br />
11<br />
proPostas Crítica //<br />
Flores<br />
de Dunsinane ·<br />
Manuel Lourenzo ·<br />
Xerais, 2010·<br />
48 páx · 12,50 euros<br />
cias, fado ao que non é quen de fuxir<br />
Manuel Lourenzo. A acción destas<br />
Flores de Dunsinane ten como alicerce<br />
a fermosa hipótese de Macbeth<br />
e Lady Macbeth volveren de entre<br />
o esquezo da morte, mortos, para<br />
lle contar a Fleance, herdeiro lexítimo<br />
da coroa escocesa, todos os<br />
porqués daquela traizón pasada. E<br />
como non podía ser doutro xeito ao<br />
se tratar de espectros, os dous monarcas<br />
lembran a tristura e a inevitabilidade<br />
dos seus actos criminais<br />
representándollos a Fleance nunha<br />
fantasmagórica velada.<br />
Todo este artellamento non é<br />
máis que unha escusa para seguirmos<br />
a pensar no teatro como<br />
a verdadeira realidade virtual que<br />
existiu e existirá sempre, apta para<br />
informar desde calquera esfera do<br />
tempo, sexa futura ou pasada. Esta<br />
idea dinamizadora serve, tamén e<br />
sobre todo, para que Lourenzo xogue<br />
ao que máis lle gusta, que é tecer<br />
coas palabras máis fermosas os<br />
tapices do teatro universal.<br />
//Roi Vidal Ponte<br />
Familia sintonizando a radio //Arquivo<br />
ria e relato, ficción e realidade. Nunca<br />
me esquecerei de ti amósase coma<br />
un bosquexo de algo que podería ser<br />
unha obra de maior envergadura,<br />
cunha maior concreción da acción e<br />
dos propios personaxes. Mais como<br />
texto dramático breve, a obra de David<br />
Rodríguez funciona e cumpre o<br />
que semella o seu obxectivo básico:<br />
mover a conciencia do lector á reflexión<br />
sobre os acontecementos pasados.<br />
//Inma López Silva
12 // Crítica proPostas<br />
no future<br />
Tradución Onte é narrativa descarnada e escéptica,<br />
sen concesións á sensibilidade como recurso<br />
Agota Kristof escribe así de<br />
simple porque a muller é<br />
húngara e por cousas da<br />
vida tivo que facerse escritora<br />
en francés, como lle pasara<br />
parcialmente a Beckett. Esta é a explicación<br />
fácil. Despois está a difícil:<br />
Agota Kristof escribe así de simple<br />
porque deliberadamente evita<br />
utilizar a sensibilidade como filtro,<br />
e narra desde a insensibilidade absoluta<br />
de Deus ou da forza da gravidade.<br />
Esta novela non procura a<br />
quimera da obxectividade (de feito<br />
está narrada en primeira persoa)<br />
pero o narrador non encontra, para<br />
describir un presente sen futuro e<br />
cun pasado enfermo, palabras que<br />
sexan máis crueis do que xa é, de<br />
seu, a existencia.<br />
Sandor/Tobias, un operario dunha<br />
fábrica de reloxos (o dos reloxos soa<br />
noxentamente alegórico pero foi o<br />
oficio que a autora tivo nos primeiros<br />
anos do seu exilio en Suíza: as<br />
cousas da vida das que antes falaba)<br />
soporta a rotina laboral grazas<br />
a unha obsesión pola figura mítica<br />
da súa medio irmá, e nun momento<br />
dado a súa medio irmá real irrompe<br />
casualmente nesta rotina e dá pé a<br />
unha relación amorosa na que cada<br />
Non abonda unha escrita de<br />
calidade para que a unha a<br />
traduzan. Nas rutas do tráfico<br />
cultural da tradución, as relacións<br />
desiguais entre sistemas literarios<br />
fan que a galega non sexa unha literatura<br />
moi traducida. E a literatura<br />
de autoras aínda o é menos, malia<br />
estarmos a contar, en época recente,<br />
con algunhas excepcións que se cadra<br />
invitarían a albiscar un cambio<br />
de tendencia.<br />
É por iso que cómpre darlle a benvida<br />
a To The Winds Our Sails. Irish<br />
Writers Translate Galician Poetry,<br />
unha coidada antoloxía de 10 poetas<br />
galegas contemporáneas en edición<br />
bilingüe, traducidas por autoras/es<br />
de Irlanda a inglés ou gaélico,<br />
en edición de Mary O’Donnell e<br />
Manuela Palacios. Baixo o título xenérico<br />
de Galician Poetry, pode que a<br />
máis de un/ha lle sorprenda, porén,<br />
atopar exclusivamente versos das<br />
poetas (e non dos homes poetas),<br />
acostumadas/os como estamos a<br />
que o feminino sexa sempre o marcado.<br />
E malia que a etiqueta “muller”<br />
pode ser de utilidade estratéxica<br />
nalgúns contextos para pór atención<br />
nunha presenza mulleril que<br />
o (in)consciente porfía en obviar, o<br />
título xenérico resulta aquí do máis<br />
atinado para o que é un dos obxectivos<br />
do libro: contribuír a remode-<br />
paso adiante é tan optimista como<br />
unha coitelada no fígado até que<br />
a relación remata e aparece como<br />
unha simple paréntese nunha vida<br />
que agora corre, ágrafa e pagada de<br />
si, cara a unha normalidade triunfal.<br />
É francamente difícil non relacionar<br />
constantemente esta novela coa<br />
obra completa de Kristof, algo que<br />
acontece con todos os libros e autores,<br />
pero en poucos casos á parte<br />
deste tres ou catro días son suficientes<br />
para coñecer ben esta obra completa.<br />
Talvez unha leitura illada de<br />
Onte deixe un bo sabor de boca ou<br />
mesmo a ocorrencia de que a vida<br />
de Sandor/Tobias é moi diferente da<br />
nosa, pero o precedente da triloxía<br />
formada por Le grand cahier (que publicou<br />
en galego Xerais no seu día: O<br />
gran caderno), La preuve e Le troisième<br />
mensonge, impón, cando menos,<br />
a necesidade da dúbida de todas e<br />
cada unha das frases e a sospeita da<br />
explicación onírica. Narración entre<br />
dous séculos: Kafka, pero tamén David<br />
Lynch e Aki Kaurismäki. Mil novecentos<br />
noventa e cinco.<br />
No primeiro daqueles libros, a segunda<br />
guerra mundial era o punto<br />
nodal do que se ían desprendendo<br />
diferentes situacións de horror que,<br />
Dialogos eire-Galiza<br />
Tradución Viaxan ao inglés e ao gaélico os versos de<br />
dez poetas galegas contemporáneas<br />
lar unha tradición poética galega, da<br />
que as autoras deben formar parte<br />
‘normal’ e indivisíbel.<br />
A selección dos cinco poemas de<br />
Pozo, Kruckenberg, Torres, <strong>Aleixandre</strong>,<br />
Pichel, Pato, Romaní, do Cebreiro,<br />
Lado e Arias (probabelmente<br />
realizada polas propias autoras)<br />
é abondo representativa e variada,<br />
mesmo incluíndo poemas inéditos<br />
que lle outorgan ao libro un aliciente<br />
extra. Con todo, desde un punto de<br />
vista puramente tradutolóxico debo<br />
recoñecer a desconfianza inicial que<br />
me suscitou o feito de as traducións<br />
estaren feitas por autoras/es irlandeses<br />
que a priori non coñecesen a lingua,<br />
literatura e cultura galega, pois<br />
como se advirte no limiar, para as<br />
súas versións partiron duns textos<br />
inicialmente vertidos ao inglés por<br />
Minia Bongiorno: é que, sen entrar<br />
xa no debate de se para traducir poesía<br />
cómpre ser poeta ou tradutor/a,<br />
as versións en inglés (catro de cada<br />
autora) e galés (unha) si funcionarían<br />
como unha sorte da tan deostada<br />
tradución indirecta.<br />
Mais a desconfianza inicial axiña<br />
ficou superada polo virtuosismo<br />
das traducións, nas que a posíbel<br />
falta de familiaridade coa lingua<br />
galega se ve compensada pola entrega<br />
absoluta aos poemas por parte<br />
das autoras/es irlandesas. De aí<br />
Onte ·<br />
Agota Kristof ·<br />
Rinoceronte, 2010 ·<br />
130 páx · 14 euros<br />
a diferenza dos relatos canónicos<br />
sobre ocupación, ditadura e exilio<br />
orixinados por esa guerra, previsíbeis<br />
como contos de fadas, non<br />
son exemplares nin heroicas, senón<br />
caóticas, contraditorias e xeradoras<br />
de mentiras. A literatura xa só<br />
pode ser así e todos os libros posteriores<br />
de Agota Kristof contradinse<br />
ferozmente uns a outros aínda que<br />
a centralidade da guerra pareza ir<br />
ficando atrás. Onte é apenas unha<br />
forma diferente de mentir. Parte da<br />
sorpresa radica en que unha literatura<br />
tan descarnada e escéptica,<br />
sórdida sen ostentación e ateigada<br />
dunha sexualidade doada de conseguir<br />
como de esquecer, non veña<br />
dun moderno de óculos de pasta<br />
e indefectibelmente varón senón<br />
dunha señora septuaxenaria e testemuña<br />
directa de moitos dos acon-<br />
To the wind in our<br />
sails. Irish Writers<br />
Translate Galician<br />
Poetry ·<br />
Mary O'Donell,<br />
Manuela Palacios<br />
(eds.) · Salmon<br />
Poetry, 2010 ·<br />
172 páx · 15 euros<br />
unhas memorábeis versións en inglés<br />
(lamento non poder xulgar os<br />
textos gaélicos) que, parafraseando<br />
ao Michael Cronin da contracapa,<br />
transmiten a intensidade, fondura,<br />
capacidade de sorpresa e compromiso<br />
dos orixinais.<br />
E ficou tamén superada pola<br />
constatación de que, como afirman<br />
as editoras nos seus textos introdutorios,<br />
este volume busca non só<br />
compensar a balanza desigual do<br />
interese recíproco entre a literatura<br />
irlandesa (coñecida en Galiza) e<br />
a galega (descoñecida en Irlanda),<br />
presentando nunha editorial dublinesa<br />
ás poetas galegas traducidas.<br />
Alén diso, persegue sobre todo encetar<br />
un diálogo entre as poetas galegas<br />
e as escritoras/es irlandesas<br />
que as traducen (as cales se erixen<br />
en verdadeiras coprotagonistas da<br />
obra), definido este diálogo por<br />
múltiples puntos converxentes na<br />
tecementos atroces que modulan a<br />
paisaxe dos seus libros. A diferenza<br />
é que o que no varón (pos)moderno<br />
sería cinismo preceptivo e irreverencia<br />
de postal, en Agota Kristof é<br />
un exercicio de endurecemento pro-<br />
súa tradición contextual e literaria,<br />
que as editoras debullan con acerto.<br />
Isto torna o libro peza valiosa<br />
para o lectorado galego ávido por<br />
(re)descubrir estas conexións, as ca-<br />
MZ //Antía Moure<br />
gresivo da vida como da escrita, e<br />
o que no horizonte do noso amigo<br />
dos óculos se debuxa como un nicho<br />
de mercado, para Kristof é simplemente<br />
a vontade firme de deixar<br />
de escribir. // Samuel Solleiro<br />
Home: a chant // elena del rivero<br />
les sen dúbida poderían continuar a<br />
explorarse nun futuro volume que<br />
recolla os textos destas escritoras/es<br />
irlandesas en tradución das galegas.<br />
// Olga Castro
Imprescindíbel ou<br />
autocompracente?<br />
Tradución A antoloxía de Dunne merece todos os<br />
parabéns. Non así a estratexia para promocionala<br />
“Os límites da miña lingua son<br />
os límites do meu mundo”.<br />
Aínda que non a formulara en<br />
termos culturais, esta frase<br />
de Wittgenstein axéitase ben ao valor<br />
estratéxico que a tradución literaria<br />
ten para as culturas minorizadas.<br />
Con todo, as fronteiras lingüísticas<br />
están hoxe máis pronunciadas<br />
ca na Idade Media, cando as persoas,<br />
ao desprazárense lentamente,<br />
ían aprendendo outras linguas<br />
abríndose, así, ao mundo. En tempos<br />
dunha globalización uniformizadora,<br />
unha cultura actual, e máis<br />
aínda se minoritaria for, ten que facer<br />
este labor de xeito planificado.<br />
Ata agora non hai máis ca 37 libros<br />
galegos traducidos ao inglés e unha<br />
política cultural de cara ao mundo<br />
anglófono continúa a ser unha tarefa<br />
pendente.<br />
A recente publicación da Anthology<br />
of Galician Literature (1196-<br />
1981), de Jonathan Dunne, editada<br />
conxuntamente por Xerais e Galaxia<br />
(e cofinanciada pola Xunta), pretende<br />
dar outro paso neste sentido. É a<br />
primeira vez que se reúne unha selección<br />
bilingüe da historia literaria<br />
galega como ferramenta de divulgación<br />
en lingua inglesa. Falamos<br />
de 55 obras dende o primeiro documento<br />
en galego ata o inicio da II<br />
Autonomía en 1981 e que abranguen<br />
a tradición oral, teatro, ensaio, poesía<br />
e narrativa. Son 40 autores e autoras<br />
mais seis voces anónimas, escolmados<br />
por 55 persoeiros da cultura<br />
galega. Un total de 23 persoas<br />
repartiron o traballo de translación,<br />
coa participación da práctica totalidade<br />
de quen se dedica hoxe en<br />
día á tradución do galego ao inglés.<br />
Cruceiros no cemiterio de Vicinte // Galipedia<br />
Seica haberá en breve un segundo<br />
volume, que cubrirá o período entre<br />
1981 e a actualidade.<br />
Despois de 13 anos de traballo,<br />
Jonathan Dunne –que traduciu 31<br />
dos 55 textos– proponnos todo un<br />
canon da literatura galega 1196-<br />
1981, elaborado con criterios máis<br />
democráticos do que é o habitual.<br />
Figura incluso como autor da antoloxía,<br />
un feito que destaca a importancia<br />
da tradución e a mudanza<br />
da súa función sociopolítica. O<br />
conselleiro da cultura aproveitou<br />
a conclusión deste traballo titánico<br />
para falar, de xeito desafortunado,<br />
dunha “correcta definición do<br />
canon” (Varela, 05-VI-2010). Mais<br />
as seleccións antolóxicas sempre<br />
son discutíbeis, pensemos só na<br />
reducida presenza de autoras (esperemos<br />
que se corrixa este des-<br />
equilibrio no segundo volume).<br />
Tamén sería importante que as estratexias<br />
de tradución empregadas<br />
fosen analizadas por especialistas,<br />
xa que parece existir unha tendencia<br />
a neutralizar o texto de partida<br />
(“N’a carcel d’o Vaticano!”/“Inside<br />
the Vatican’s walls”, p. 126-127),<br />
alén dalgunhas poucas incoherencias<br />
(“ourentaron-se ao esquenzo”/<br />
”pointed toward omission”, p. 150-<br />
151). Aínda que non poidamos facer<br />
aquí unha crítica da tradución,<br />
adoita que as neutralizacións corresponden<br />
a unha característica<br />
do mercado anglosaxón, cuxo<br />
conservadorismo aínda esixe que a<br />
tradución se lea como un orixinal<br />
en lingua inglesa.<br />
Mais estes aspectos representan<br />
asuntos menores que non poñen en<br />
cuestión a excelencia da antoloxía.<br />
Convén centrármonos nos aspectos<br />
paratradutivos, ou sexa no seu<br />
contexto económico e político: se<br />
fose entendida e aproveitada pola<br />
administración subvencionadora<br />
e as dúas editoriais nacionais (que<br />
sobreviven grazas á primeira) como<br />
unha importante ferramenta de<br />
política exterior galega, esta antoloxía<br />
non sería publicada en Galiza<br />
ou, polo menos, seríao en colaboración<br />
cunha potente distribuidora<br />
internacional. Unha consellería de<br />
cultura, nos tempos que andamos,<br />
debería ser quen de entrever que a<br />
cultura é unha das maiores riquezas<br />
de Galiza, con posibilidades de<br />
exportación proveitosas, e tomar as<br />
medidas oportunas. No intre de rematar<br />
esta recensión nin apenas se<br />
contan, no máis popular dos buscadores<br />
na rede, máis ca 25 entradas<br />
en inglés! E isto dous meses despois<br />
do seu lanzamento. Esta divulgación<br />
asúmea case en exclusiva a<br />
editorial Small Stations e o blog de<br />
Jonathan Dunne, sen reacción aínda<br />
por parte da prensa ou do mundo<br />
editorial anglófonos. A presenza na<br />
rede sería vital en moitos sentidos,<br />
tamén porque en breve sairá con<br />
Breoghán›s Lighthouse, de Antonio<br />
de Toro, outra antoloxía bilingüe da<br />
literatura galega nunha editorial inglesa<br />
(Francis Boutle), nunha colección<br />
dedicada ás literaturas minoritarias.<br />
Unha competencia que cómpre<br />
ter en conta.<br />
1<br />
proPostas Crítica //<br />
A que se debe esta falta de visión<br />
estratéxica e de proxección<br />
mediática? Non se dispón con Jonathan<br />
Dunne –tradutor, editor<br />
e crítico reputado e de moita experiencia–<br />
dunha persoa máis ca<br />
ideal para se mostrar no mercado<br />
anglófono? Non existen antecedentes<br />
como a antoloxía de narrativa<br />
galega From the Beginning of<br />
the Sea, realizada polo Oxford Center<br />
for Galician Studies? Por que a<br />
Xunta non tratou de financiar unha<br />
edición directamente no mercado<br />
anglosaxón? Se colaboran Xerais<br />
e Galaxia, por que non subiron ao<br />
barco unha editorial anglófona con<br />
boa distribución? Por que distribúe<br />
precisamente Galaxia, que non é<br />
quen de divulgar un proxecto desta<br />
envergadura? Por que o boletín da<br />
antoloxía en inglés, que pretende<br />
promover o libro xunto de axentes<br />
e editoriais estranxeiras, combina<br />
erros cun estilo pouco idiomático?<br />
Tamén a tradución inglesa da carta<br />
dos editores Bragado e Freixanes<br />
non convence, xa que o seu<br />
discurso resulta torpe na lingua de<br />
chegada. E por que as primeiras recensións<br />
galegas aplauden algunhas<br />
destas limitacións (Vilavedra,<br />
El País 25-VI) ou se conforman con<br />
que a antoloxía se dirixa soamente<br />
aos centros de estudos galegos e a<br />
axentes ou editoriais (Fernán-Vello,<br />
Galicia Hoxe 8-VII)? Por que a cultura<br />
galega sempre a mandan entrar<br />
pola porta traseira?<br />
Se Jonathan Dunne merecese<br />
unha medalla Castelao por este tan<br />
logrado esforzo de tradución cultural,<br />
as institucións administrativa e<br />
editoriais implicadas nin acadarían<br />
un aprobado. Como carta de presentación<br />
da literatura galega no<br />
mundo editorial anglosaxón entregaron<br />
esta belísima antoloxía, nun<br />
acto que raia a autocompracencia,<br />
na conserxería da propia casa. Unha<br />
mágoa. // Burghard Baltrusch<br />
Anthology of<br />
Galician Literature ·<br />
VV. AA. ·<br />
Galaxia, Xerais, 2010·<br />
344 páx · 25 euros
14 // / Crítica proPostas<br />
Desmontar a representación<br />
Tradución O teatro de Caryl Churchill é exercicio de emancipación,<br />
ollada diverxente, crítica do poder. Tráenolo ao galego Galaxia<br />
Catro pezas ·<br />
Caryl Churchill ·<br />
Galaxia, 2010 ·<br />
484 páx · 22 euros<br />
A<br />
ESAD e Galaxia achegan<br />
unha nova tradución dunha<br />
das dramaturgas máis<br />
destacadas da escena in-<br />
A<br />
Biblioteca Compostela de<br />
Narrativa Europea tráenos<br />
desta volta Nocturnos, o último<br />
libro de relatos de Kazuo Ishiguro.<br />
Choca que un tipo nacido<br />
en Nagasaki apareza nunha colección<br />
continental mais estes son os<br />
santos misterios das lapelas editoriais.<br />
Se Ishiguro escribise aquí as<br />
peripecias dun samurai coxo seguro<br />
que abriría outro conxunto literario<br />
titulado “prosas exóticas” ou<br />
“letras orientais”.<br />
As historias deste volume fálannos<br />
de músicos e melómanos europeos<br />
e americanos, situados nun<br />
tempo posiblemente próximo á caída<br />
do muro, á falta de marcas temporais<br />
claras, e a xulgar pola cantidade<br />
de referencias ás dificultades<br />
que deben ter os do outro lado<br />
do pano para se desenvolveren no<br />
mundo que os rodea.<br />
ternacional: Caryl Churchill rompe<br />
as convencións da linguaxe escénica,<br />
subverte a orde das cousas para<br />
transformalas, e desmonta os sistemas<br />
de signos para facer da acción<br />
escénica unha nova semiótica que<br />
non quere transmitir contidos, senón<br />
carrexar consecuencias, desencadear<br />
accións.<br />
Manuel F. Vieites, tradutor das catro<br />
pezas escollidas, sitúa a autora<br />
na Inglaterra de finais dos 70, e nun<br />
corpus de produción dramática que<br />
Igual ca Ignace Leybach<br />
Tradución Relatos daqueles que, perdedores, ficarán<br />
no esquecemento como o Quinto Nocturno<br />
Semella xa unha marca de Ishiguro<br />
a construción de personaxes que habitan<br />
un pasado do que non poden<br />
desertar, como o mordomo d’O que<br />
queda do día, ou os amantes da música<br />
melancólica do guión do filme<br />
de Guy Maddin, A canción máis triste<br />
do mundo. Pero estes personaxes,<br />
máis ca literatura europea, semellan<br />
un catálogo de historias norteamericanas,<br />
invadidos por unha temática<br />
propia do capitalismo xa desde os<br />
seus comezos. Coma nos filmes de<br />
béisbol ou de rugby americano, deportes<br />
tan filosóficos coma o mundial<br />
de fútbol, o perdedor é o protagonista<br />
absoluto. Quizais o “toque<br />
europeo” sexa que estes loosers, eliminado<br />
todo romanticismo, non van<br />
dar feito. Os músicos de Ishiguro son<br />
eternos aspirantes a un éxito polo<br />
que tampouco devecen. Observados<br />
por unha mirada allea, que actúa de<br />
Nocturnos ·<br />
Kazuo Ishiguro ·<br />
Galaxia, 2010 ·<br />
216 páx · 17 euros<br />
Representación de Lonxe en Santiago de Chile // Teatro del Carmen<br />
bebe das orientacións emancipadoras<br />
do teatro de Brecht e se quere<br />
fóra da “well-made play”. Lembrando<br />
a Elaine Aston (o Manual de práctica<br />
teatral feminista foi tamén publicado<br />
por Galaxia), Churchill explora<br />
as relacións de poder en tanto rede<br />
complexa de mecanismos opresores<br />
(xénero, clase, raza...), que funciona<br />
tamén nos espazos íntimos de convivencia.<br />
Encadra Aston a Churchill<br />
no feminismo materialista, que critica<br />
o burgués e o radical.<br />
catalizador das historias ao pór en<br />
evidencia a súa mediocridade de<br />
intérpretes de música doutros, de<br />
mercenarios de hotel, de crooners en<br />
declive, os protagonistas dos relatos<br />
transitan non-lugares e casas alleas,<br />
nunca se presentan na súa intimidade.<br />
Viven de prestado e algúns deles<br />
son mesmo desagradecidos, un<br />
chisco tristes, desde logo en absoluto<br />
parecidos a esa imaxe de músico<br />
excéntrico e dono de si a golpe de<br />
caprichos.<br />
A escolla destas Catro pezas responde<br />
ao criterio de amosarnos a<br />
evolución dunha ollada diverxente, e<br />
as teimas que acomete nesta traxectoria:<br />
a revisión crítica das relacións<br />
de poder ao longo da historia, nunha<br />
colonia en África na época vitoriana<br />
(O sétimo ceo) ou na cea transhistórica<br />
que abre Mozas de primeira; as<br />
representación das mulleres e dos<br />
“outros” (pon un home interpretando<br />
a Betty e un branco a Joshua, negro,<br />
provocando un estrañamento<br />
Non sabemos se Ishiguro quixo<br />
contar de xeito consciente a historia<br />
destoutros, os acompañantes,<br />
os dúos de tiroleses, os que responden<br />
aos anuncios de “búscase<br />
baixista”, pero o retrato non os favorece.<br />
necesario para entender cadanseu<br />
auto odio e a conexión entre a opresión<br />
colonial e a sexual: a mentalidade<br />
colonizada e represión interiorizada<br />
da esposa abnegada e do escravo);<br />
e tamén a barbarie: en Lonxe<br />
decide abordala a través dos ocos, do<br />
que non se di. Hai un texto visible,<br />
o diálogo e a acción entre os personaxes,<br />
e un subtexto que o público<br />
ten que conformar no seu imaxinario.<br />
Igual ca en De serie, nesta peza<br />
renuncia á omnisciencia, recorre aos<br />
baleiros, e a formular preguntas que<br />
non son respondidas, para obrigarnos<br />
a reconstruír ese real ficticio (que<br />
emparenta co real histórico). Alén do<br />
argumento inspirado pola clonación<br />
e a biotecnoloxía, quen mira a obra<br />
vese na obriga de desafiar a súa propia<br />
idea de identidade, pertenza, ou<br />
dominación. Non abonda, lendo ou<br />
vendo teatro de Churchill, coa percepción<br />
superficial do que se pon en<br />
escena: se cadra temos que incomodarnos,<br />
darlles a volta ás representacións<br />
que nos aprenderon.<br />
Velaí o risco: houbo quen viu<br />
en Top girls (Mozas de primeira) un<br />
enxalzamento do feminismo burgués,<br />
e en Marlene unha heroína a<br />
imaxe e semellanza da “dama de<br />
ferro”. Pero o que Churchill fai é<br />
problematizar o “éxito” de Marlene,<br />
desactivar o discurso da “super<br />
muller” da era Tatcher a través das<br />
súas propias contradicións, evidenciar<br />
como as mulleres participan da<br />
súa propia opresión ao reivindicaren<br />
igualdade parcial dentro da sociedade<br />
de clases, sen cuestionaren<br />
ese sistema. Non é o teatro de Churchill<br />
para público preguiceiro. Queda<br />
agardar, agora que contamos coa<br />
tradución, que os textos sirvan para<br />
o traballo sobre as táboas (xa dende<br />
o teatro universitario se acometeu<br />
nalgunha ocasión a obra de Churchill),<br />
e poidamos ver pronto teatro<br />
dese incómodo, dese necesario.<br />
// Lara Rozados Lorenzo<br />
Night Windows // edward Hopper<br />
Como os nocturnos que dan título<br />
ao libro, eles tamén son un xénero<br />
menor. Igual ca o Quinto Nocturno,<br />
a peza máis popular, igual ca Ignace<br />
Leybach, o seu autor, serán esquecidos.<br />
Non o digo eu, dío a Wikipedia.<br />
// Marta Pérez Pereiro
Ficción emancipada<br />
Audiovisual Teleseries como The Wire, liberadas da grella televisiva,<br />
posibilitan unha ollada individualizadora sobre un sistema corrupto<br />
T<br />
he Wire é a obra de ficción<br />
norteamericana máis importante<br />
deste século e a<br />
súa complexidade e ambición<br />
van alén de todo programa<br />
televisivo anteriormente realizado.<br />
Resumindo todas as súas liñas argumentais<br />
nun só concepto sólido<br />
e inapelable deberíamos dicir que a<br />
serie trata da imposibilidade de ser<br />
honrado nun sistema corrupto, isto<br />
é, no capitalismo contemporáneo.<br />
Todos os estamentos sociais son<br />
completamente incapaces de loitar<br />
cos problemas que se lles presentan,<br />
entorpecéndose uns aos outros con<br />
todo tipo de accións interesadas e<br />
burocratizadas. É máis, non hai unha<br />
soa personaxe que ao longo da trama<br />
non caia nunha conduta irresponsable,<br />
amoral e vantaxista, con independencia<br />
das súas intencións.<br />
Nun principio The Wire semella<br />
outra serie sobre a loita contra o<br />
narcotráfico, mais axiña deixa esta<br />
premisa para tratar problemas estruturais<br />
do mundo actual. Cada unha<br />
das súas cinco tempadas centráse<br />
nun tema esencial: a guerra contra a<br />
droga, o desmantelamento dos sindicatos,<br />
a corrupción política, o fracaso<br />
da educación e a farsa periodística.<br />
Cada novo estamento vai entrelazándose<br />
cos anteriores e achegando<br />
personaxes; así aparece ante nós<br />
o triunfo absoluto dun sistema capitalista<br />
capaz de aniquilar calquera<br />
iniciativa que poida facer tremer as<br />
súas bases. Deste xeito, os creadores<br />
da serie conseguen ofrecernos o retrato<br />
dunha cidade, Baltimore, exemplo<br />
do funcionamento dunha democracia<br />
occidental moderna e verdadeira<br />
protagonista da trama.<br />
As rúas de Baltimore serven de escenario para a serie The Wire // Arquivo<br />
A chegada do novo milenio<br />
trouxo á televisión norteamericana<br />
numerosas series cuxa idea central<br />
pasaba por amosarlle ao espectador<br />
a metodoloxía utilizada en<br />
certo tipo de profesións, especialmente<br />
de corte policial ou médico.<br />
Pero ao contrario que todas elas,<br />
The Wire non utiliza ese proceso<br />
como esquema prefixado para todos<br />
os episodios (formulación, nó e<br />
desenlace), senón que o vemos en<br />
“tempo real”; as accións e as súas<br />
consecuencias estíranse abarcando<br />
escenas, capítulos e incluso atravesando<br />
diferentes tempadas. Aquí os<br />
procedementos policiais e xudiciais<br />
non aparecen sintetizados, senón<br />
interconectados nunha gran rede<br />
á que se engaden posteriormente<br />
a actuación política e a cobertura<br />
xornalística dos sucesos.<br />
Xa desde o seu título The Wire aparece<br />
ante nós como unha conexión<br />
co mundo real a través da ficción.<br />
Coa escusa dunha investigación policial<br />
sobre unha banda de narcotraficantes,<br />
a serie colle o seu tempo<br />
para amosarnos tanto o traballo policial<br />
como as motivacións, intrigas<br />
e intereses que existen tras estas accións.<br />
Por outra banda, por primeira<br />
vez vemos nunha serie aos traficantes<br />
como unha organización laboral,<br />
sen ningún tipo de maniqueísmo<br />
moral, onde cada persoa exerce<br />
un traballo cunhas obrigas e remuneracións<br />
prefixadas. Así, cada personaxe<br />
desenvolve un labor no eido<br />
en que lle tocou vivir, e ten escasas<br />
posibilidades de cambiar de ámbito<br />
polos seus propios medios.<br />
Esta forma de organizar a ficción<br />
aséntanse sobre un importan-<br />
1<br />
proPostas Crítica //1<br />
//<br />
te substrato de realidade. Gran parte<br />
do equipo de guionistas ten experiencia<br />
previa nas rúas de Baltimore,<br />
nos eidos da policía, a educación, o<br />
sindicalismo ou o xornalismo. Como<br />
di o personaxe de Gus Haynes, editor<br />
na ficción do Baltimore Sun, “neste<br />
xornal Deus aínda vive nos detalles”,<br />
idea extrapolable á escritura da serie.<br />
Á utilización de escenarios naturais<br />
e actores non profesionais hai<br />
que engadirlle un exhaustivo traballo<br />
de investigación sobre as diferentes<br />
xergas que utilizan os personaxes<br />
segundo o seu status.<br />
As pontes tendidas entre The Wire<br />
e a literatura son numerosas. David<br />
Simon, principal responsable da serie,<br />
fala xa da traxedia grega como<br />
punto de partida dende a súa concepción,<br />
e en diferentes entrevistas<br />
aparecen mencións a Melville, Dickens<br />
ou a narrativa rusa como influencias.<br />
A ambición novelesca que<br />
se percibe nos creadores leva á concepción<br />
de cada escena coma un parágrafo,<br />
cada episodio coma un capítulo<br />
e cada tempada coma un libro.<br />
Isto tamén se relaciona cunha nova<br />
maneira de consumir os produtos<br />
audiovisuais; gran parte dos espectadores<br />
viron a serie ben descargando<br />
os episodios da rede, ben facéndose<br />
cos capítulos en DVD, medios<br />
que están a converterse en hexemónicos<br />
para o consumo de ficcións televisivas.<br />
Anúlanse así as restricións<br />
temporais prefixadas polas canles,<br />
permitindo unha maior liberdade<br />
de visionado.<br />
Carente por completo de escenas<br />
explicativas ou presentacións de<br />
personaxes, todas as secuencias de<br />
The Wire réxense por unha construción<br />
“in media res” con abundancia<br />
de elipses que perforan a trama, falando<br />
con total naturalidade de persoas<br />
ou sucesos que aínda non coñecemos<br />
ou directamente non chegaremos<br />
a ver. Esta situación obriga<br />
ao espectador a non perder detalle<br />
e facer un traballo extra para o seguimento<br />
dos primeiros episodios.<br />
“Que se foda o espectador medio”<br />
chegou a dicir Simon nunha entrevista;<br />
esta é unha obra que crea o<br />
seu público, constituíndo a emancipación<br />
definitiva das teleseries<br />
como formato artístico-literario.<br />
// Julio Vilariño
Crítica<br />
proTagonista<br />
<strong>Marilar</strong> <strong>Aleixandre</strong><br />
«Non escribimos<br />
mollando o dedo no<br />
sangue menstrual»<br />
Hai olladas e escritas que din alén. En <strong>Marilar</strong> <strong>Aleixandre</strong> delatan a quen ousa xogar<br />
no gume dos coitelos, para ver a vida correr e poder escribir co seu sangue. Disque<br />
para ela primeiro foi vivir e logo escribir. En ambos os dous casos con pasos áxiles e<br />
mirada pronta. Cun universo propio que callou en novelas, relatos, poemas e tamén<br />
historias para a xente miúda. O pretexto para a conversa foi o seu último libro, O<br />
coitelo en novembro (Xerais, 2010), que a autora deu a coñecer en xuño na homenaxe<br />
que lle dedicou a Asociación de Escritores en Lingua Galega. // Belén Puñal // Fotos: Mario Llorca<br />
D<br />
e O coitelo en novembro agardábase que<br />
fose un libro compilatorio de relatos,<br />
mais ten tal grao de unidade que pode<br />
pasar case por novela, como así o presenta<br />
a editorial na lapela do libro. Diría que o truco<br />
para acadar tal consistencia non está só no artificio<br />
literario, o relato marco que constrúes para unir os<br />
outros, senón tamén nun universo literario xa maduro<br />
despois de dúas décadas publicando. Na túa escrita<br />
hai palabras talismán, personaxes que retornan, temas<br />
recorrentes…<br />
Hai parte das dúas cousas. Todo o que escribimos ten<br />
algunha relación porque creamos un mundo con intercomunicacións,<br />
como eses túneles que atravesan as<br />
montañas nos contos de maxia e que comunican un<br />
país con outro. Se tes uns intereses e unha imaxinaría,<br />
iso aparece a distintos niveis, como a imaxe dos coitelos,<br />
que tamén está nos meus poemas. E iso posibilita<br />
darlle unidade a uns materiais que foron escritos en<br />
distintos momentos, dende 1996, cando publiquei Lobos<br />
nas illas, o meu anterior libro de relatos, até agora.<br />
Mais escribir sempre é ficción, sempre é un artificio.<br />
Eu non lle creo á xente que di que escribe como lle<br />
sae, que non retoca nin corrixe nada. Escribir dá moito<br />
traballo, dá moito que pensar, que volver para atrás e<br />
para adiante, preténdese que o que se vexa ao final<br />
sexa a obra de arte. Como di Pessoa, o poeta é un finxidor.<br />
Do que se trata é de finxir o mellor posible.<br />
Nese relato central tamén ten moita forza o xogo<br />
metaliterario entre realidade e ficción, o que é verdade<br />
e o que non o é. A protagonista, unha filóloga<br />
que vive nunha Galicia futura, especialista na narrativa<br />
d’As mil e unha noites e das Metamorfoses de<br />
Ovidio, intenta buscar a verdade sobre Aleksandra<br />
Mairal, unha escritora de finais do século XX e principios<br />
do XXI, con moitas coincidencias contigo…<br />
Ten moita forza nese relato central a historia d´As mil<br />
e unha noites, que tamén xira ao redor dunha historia<br />
central que enmarca outros relatos, e constitúe así unha<br />
boa metáfora do que este libro é: a procura dun marco<br />
para outros relatos e tamén a reflexión arredor do verdadeiro<br />
e do falso. N’As mil e unha noites non sabemos<br />
que relatos son falsos ou verdadeiros, cales formaban<br />
parte orixinariamente da obra e cales se incorporaron<br />
despois, cal é a verdadeira versión. Igual que hai discusións<br />
sobre cales eran as verdadeiras editoriais galegas<br />
e se cuestiona se deben considerarse como tales as que,<br />
no exilio, publicaban en castelán, ou mesmo se ten posto<br />
en dúbida o galeguismo de Luís Seoane porque escribiu<br />
en castelán unha parte importante da súa obra. Que<br />
é verdade e que mentira?<br />
A memoria ocupa un lugar moi importante neste libro.<br />
Varios destes relatos recuperan a lembranza dos<br />
maquis, da literatura do exilio, dos últimos executados<br />
do réxime franquista… Que dirías para refutar<br />
esa ladaíña de que a literatura actual está a falar demasiado<br />
de memoria?<br />
A memoria permítenos manter vivos os feitos e as persoas.<br />
Houbo intentos, na transición, para que a memoria<br />
non se mantivese. Martín Villa, que aínda está por aí<br />
nos consellos de administración, ordenou, despois de<br />
morrer Franco, a destrución dos arquivos da Falanxe. No<br />
discurso oficial do país houbo unha memoria selectiva<br />
ou manipulada. Un exemplo é a serie Cuéntame como<br />
pasó. Os que vivimos esa época non nos recoñecemos<br />
nela. Responde ao discurso oficial de que a transición<br />
foi por consenso. Nela desaparece a loita no movemento<br />
clandestino na ditadura de Franco. Mesmo o Partido<br />
Comunista, o partido que realmente levou a cabo unha<br />
oposición forte durante o franquismo, e xa non falemos<br />
doutras formacións de esquerda que despois, ao ficar<br />
sen representación parlamentaria, desapareceron ou<br />
sobreviviron de maneira residual.<br />
O libro toma o seu título dun dos relatos que o conforman,<br />
o protagonizado por un Franco agónico no<br />
seu leito de morte. Como sentiches a necesidade de<br />
facelo protagonista do teu xogo de ficción?<br />
Pareceume curioso que sendo Franco galego non fose<br />
protagonista dun relato. No mesmo momento en que<br />
Franco está agonizando ordena matar dúas persoas da<br />
ETA e tres da FRAP. Cando eu estudaba na facultade de<br />
Bioloxía en Madrid, tiven moitísimo contacto coa xente<br />
da FRAP. Unha destas persoas, que precisamente era<br />
galego, Humberto Baena, andaba sempre polas facultades<br />
de Ciencias e de Bioloxía daquela.<br />
Tamén no relato central se fala moito doutra parte<br />
do activismo contra a ditadura: a memoria do<br />
exilio, en concreto, a figura de Luís Seoane. Estamos<br />
no ano en que se celebra o centenario do seu<br />
nacemento. Fíxose o suficiente na recuperación da<br />
súa memoria?<br />
As editoriais do exilio fixeron moito máis que manter<br />
a literatura. Mantiveron o espírito da república e do<br />
galeguismo. Hai unha memoria diso? Si, Seoane ten<br />
unha fundación na Coruña e é unha persoa recoñecida.<br />
Pero eu creo que se lle presta máis atención á<br />
súa faceta artística que ao seu labor como axitador,<br />
como axente cultural e político, proporcionador dun<br />
espazo para un tipo de pensamento radical, republicano<br />
e galeguista. Para min iso é o importante das<br />
editoriais no exilio, ofrecer un espazo que dentro de<br />
España e de Galicia non existía.<br />
Préstaselle especial atención no libro á relación de<br />
quen escribe coas personaxes. Dise nalgún momento<br />
que ás persoas non lle gusta verse convertidas en<br />
personaxes. E falas de traizón e usurpación da realidade<br />
por parte de quen escribe…<br />
Case sempre, cando escribimos, hai algún punto que<br />
está ancorado na realidade. Ou en persoas que coñeciches,<br />
ou en historias que alguén che contou ou<br />
que mesmo liches na prensa. Que ocorre cando literaturizamos<br />
a historia doutras persoas? No relato “A<br />
morte na arca” hai unha parte do que se conta que<br />
lle aconteceu ao pai dun amigo meu. Optei por metelo<br />
nunha época totalmente distinta e cambieino<br />
de contexto. A historia de “Desaforados muños”, na<br />
que un estudante de medicina lle relata, sen sabelo,<br />
a historia dun asasinato á propia nai do asasino, contouma<br />
o protagonista. Eu cambiei o lugar do crime<br />
e o nome da nai. Mais, que dereito tes ti? Eu tómoo<br />
como unha metáfora do que é escribir, de como nos<br />
apropiamos das historias e, ao escribilas, lles damos<br />
ás veces unha intención totalmente distinta. Como di<br />
Adrienne Rich, e como cito ao principio do meu poemario<br />
Catalogo de velenos (Sociedad de Cultura Valle<br />
Inclán / Fundación Caixa Galicia, 1999), todo o que<br />
escribimos será usado contra nós ou contra aqueles<br />
a quen amamos.
A traizón aos ideais é un tema tamén recorrente<br />
na túa escrita, sobre todo nunha novela<br />
anterior, Teoría do caos (Xerais, 2001).<br />
Sentíchela algunha vez de preto?<br />
As persoas que vivimos a loita pola liberdade<br />
no franquismo vimos que se conseguían<br />
moitas cousas, pero noutras houbo unha gran<br />
frustración. Podemos dicir, por exemplo que<br />
hoxe en día hai liberdade de prensa e de expresión?<br />
Os poderes políticos e económicos teñen<br />
capacidade para que non se fale do que non<br />
lles interesa. Está claro que houbo traizóns,<br />
algunhas moi coñecidas e de gran calado, de<br />
protagonistas importantes, e outras pequenas,<br />
que seguramente tamén acontecen ao<br />
longo da vida de moita xente que renuncia a<br />
uns ideais para vivir máis comodamente.<br />
Outro tema recorrente na túa obra é o rexeitamento<br />
ao outro. Ou ben porque sexan<br />
persoas que resultan distintas por algunha<br />
peculiaridade determinada (por exemplo, a<br />
figura do monstro, que está presente tanto<br />
na túa escrita para público infantil como na<br />
novela A compañía clandestina de Contrapublicidade<br />
[Galaxia, 1998]). Ou ben por tratárense<br />
de sectores marxinados. Tal é o caso<br />
da poboación inmigrante, en Tránsito dos<br />
gramáticos (Xerais, 1993), ou os sen casa,<br />
de volta n’A compañía clandestina... Coidas,<br />
nese sentido, que a literatura pode contribuír<br />
a cambiar algo?<br />
Sería moi pretensioso pensar que a literatura<br />
vai cambiar o mundo. Penso que o que escribimos<br />
sempre ten que ver coas historias que nos<br />
preocupan. Hai sectores que semella que non<br />
existen porque non se fala deles. Un dos relatos<br />
d’O coitelo en novembro, “Vigo no solsticio<br />
de inverno”, está baseado nunha proposta real<br />
que houbo nun momento determinado na cidade<br />
para expulsar os mendigos. Neste libro<br />
intento tamén darlle voz ás mulleres, sobre<br />
todo a personaxes como os de Xoana de Arco<br />
ou a serea danesa, que foron historicamente<br />
obxecto de manipulación.<br />
Non se trata só de recuperar voces femininas<br />
senón tamén a experiencia das mulleres. Di<br />
Mila Drexial, en relación a unha das historias<br />
d’As mil e unha noites: “O que, na opinión de<br />
Mila, non era tan realista, é que a princesa tomase<br />
o sexo de Qamar al-Zamán para penetrarse,<br />
cando podía usalo doutro modo, frotarse<br />
contra el, chegando ao máximo pracer<br />
sen necesidade de derramar sangue. Talvez,<br />
pese a Xerazade, a historia fose inventada por<br />
un home que cría ou quería crear na súa propia<br />
versión do pracer das mulleres”…<br />
Hai uns anos publicáronse dous libros de relatos<br />
eróticos, Contos eróticos / elas e Contos<br />
eróticos / eles (Xerais, 1990). Nos escritos<br />
por eles, había un par que falaban dunha violación.<br />
Despois diso, de todos modos, creo<br />
que houbo bos contos eróticos en galego. Da<br />
sexualidade feminina fala de forma moi aberta<br />
María Xosé Queixán e ultimamente María<br />
Reimóndez. E tamén eu o teño abordado nalgún<br />
relato. O curioso d’As mil e unha noites é<br />
que son relatos que se poñen en boca dunha<br />
muller. Dese conto ao que te refires vin varias<br />
versións. Nalgunhas delas non pasa nada<br />
e os namorados, condenados a espertar un<br />
cando o outro dorme, só se dan un bico na<br />
fronte. Mais hai algunha versión, coido que<br />
na tradución ao castelán de Cansinos Assens,<br />
na quea rapaza colle o namorado e se penetra.<br />
A reflexión que fai Mila é se verdadeiramente<br />
ocorrería así, se o que lle apetecería<br />
facer a ela sería realmente penetrarse.<br />
BIóFILA DAS LETrAS. Aquel día como<br />
calquera outro decidiu ser nosa e enfiando<br />
desculpas deixouse atrapar por Vigo, o lugar<br />
que lle matou a calor que pasara nas<br />
súas vidas e que lle deu, como de paso, un<br />
compañeiro.<br />
Nas costas da cidade, no seu lombo, parou<br />
a coller aire de camiño a Compostela e<br />
nun patio interior construíu un xardín ventureiro<br />
con vidas alleas coas que foi creando<br />
a súa, con sementes transformadas en historias<br />
sen catalogar.<br />
Disque quixo ensinarlle ao mundo como<br />
era, o mundo, digo, e censouse emporiso<br />
nun lugar chamado ser persoa desde o que<br />
desenvolverse de maneira consciente e independente<br />
e sendo protagonista fíxose,<br />
case sempre, muller.<br />
Dotou logo de voz a esas mulleres e foi<br />
facendo como fixo con ela, coa forza e o ritmo<br />
do rock, coas ganas da mocidade eterna<br />
percorrendo o mundo, a falar nas linguas<br />
todas do dereito a ser sen que che corten a<br />
cabeza, miña Medusa.<br />
Seica hai tempo que gosta da traizón e<br />
non para en contar, tamén poeta, a gran-<br />
Nas entrevistas a escritoras é habitual preguntar<br />
pola literatura de mulleres. Supoño que<br />
deixará de haber discriminación cando realmente<br />
teña o mesmo sentido falar de literatura<br />
de mulleres ca de literatura de homes…<br />
Claro. E, efectivamente, aos homes nunca se<br />
lle pregunta. Non creo que haxa literatura de<br />
mulleres en Galicia porque, independentemente<br />
das relacións persoais, cada unha temos<br />
a nosa propia voz, igual cós homes. O que<br />
pasa é que hai unha gran parte da literatura,<br />
que se considera universal, que é literatura de<br />
1<br />
proTagonista Crítica //<br />
des e pequenos que lle aplauden escoitándoa<br />
nas prazas. Cos aplausos fixo un muro<br />
cun mar de fondo e nel déixase ver pacendo<br />
a vaca de Fisterra nos días de borraxo.<br />
Probou o salitre e embebedouse, din, nos<br />
prados de Toba. Quizais é certo. Ela era das<br />
que traballaron a voz nas pedras da ribeira<br />
e coa pel propia envolveu un batallón de<br />
versos. Tal empresa embebeda ao máis cordo,<br />
non ten perda.<br />
Desde aquela e moito antes anda atenta<br />
aos camiños, búscaos todos, dálle voltas<br />
aos lugares, mira nos cotos das árbores e<br />
non contenta, ponas ela a medrar. Di que<br />
busca escaravellos. Os que a coñecen falan<br />
de que esqueceu o que busca, que busca<br />
por andar. Aseguran que con ela é preciso<br />
ter conta, porque en silencio e a pasos de<br />
formiga, recolle semente para botala en<br />
todas as frontes, e a quen a vira, aproveitando<br />
o día e os camiños, coas mans aínda<br />
manchadas de poesía, linguas alleas ou<br />
marcas de novela, se lle preguntan quen<br />
é ou en que anda, sorrí baixiño e con voz<br />
de pensar para non ferir palabra contesta<br />
sempre: Vou polo mundo a facer por vida.<br />
//Mónica Góñez<br />
varón moi connotada. Unha historia escrita<br />
por un home na que o sexo se concibe como<br />
violación para min é literatura de varóns ou,<br />
corrixo, literatura androcéntrica, igual que non<br />
é o mesmo falar de literatura escrita por mulleres<br />
ca de literatura feminista.<br />
A crítica Dolores Vilavedra sitúate como transición<br />
entre unha serie de narradoras individuais<br />
de finais do século pasado, con forte pegada<br />
do feminismo, e a xeración de narradoras<br />
que eclosiona na década actual, talvez menos
1 // / Crítica proTagonista<br />
condicionadas por esta militancia. Fuches,<br />
ademais, a primeira muller en recibir o premio<br />
Xerais, que logo gañarían varias desas novas<br />
narradoras. Ti sénteste así, como ponte?<br />
Non sei que quere dicir iso. Entre esas mulleres<br />
non hai ningunha semellanza. O que escriben<br />
Inma López Silva e Teresa Moure é completa-<br />
Ganduxando soños<br />
narrativa Un relato de relatos que<br />
<strong>Aleixandre</strong> calla con mestría<br />
Nos últimos anos, <strong>Marilar</strong> <strong>Aleixandre</strong> prodigouse<br />
como narradora no cultivo da novela. Había tempo<br />
(case quince anos, dende que publicara o moi<br />
aplaudido Lobos nas illas) que non daba ao prelo un volume<br />
de relatos, o que non quere dicir que abandonase a súa<br />
escrita, pois nestes lustros pasados foron moitos os contos<br />
que a autora deu a coñecer a través de libros colectivos, revista<br />
e xornais.<br />
Aparece agora O coitelo en novembro, unha ampla compilación<br />
de toda a contística producida pola autora dende<br />
mediados da pasada década ata o presente, que reúne preto<br />
de tres ducias de textos de moi variado xorne, tanto no<br />
que di da súa temática coma no que respecta ao seu estilo<br />
e aínda extensión.<br />
O coitelo en novembro –título dun dos contos do libro– reúne<br />
dende microrrelatos ata relatos longos, pasando por relatos<br />
curtos e minirrelatos. Algúns deles con evidente recendo<br />
poético, outros máis discursivos, mesmo algúns de prosa<br />
listada ou linguaxe sms.<br />
Como non podía ser doutro modo nun volume con tantas<br />
historias, os argumentos e temáticas abordados son<br />
abondo diversos, cousa que se explica doadamente se se<br />
ten presente que estes textos foron nacendo para ser in-<br />
mente diferente. Canto ao discurso feminista,<br />
tamén está presente en autoras novas como<br />
María Reimóndez ou Moure. Eu identifícome<br />
moito máis con Xosé Miranda e Xabier Queipo,<br />
con como escriben, que coas narradoras de<br />
antes e despois da ponte. Que teña dous cromosomas<br />
x non é significativo. Non escribi-<br />
mos mollando o dedo no sangue menstrual.<br />
Entendo que hai un desexo lóxico de subliñar<br />
que xa hai mulleres que están normalizando a<br />
nosa presenza na literatura, pero creo que unha<br />
marca da normalización é que non se considere<br />
se é muller ou home quen escribe. Outra cousa<br />
é que o poder na literatura, como en todo, siga<br />
basicamente na man dos varóns.<br />
Unha imaxe habitual en ti é a lingua gallada.<br />
A túa lingua de crianza é o castelán. A de<br />
adopción, o galego. Como é escribir nunha<br />
lingua que non é a materna?<br />
Supón un esforzo e sempre tes certa inseguridade.<br />
Mais eu introducinme no galego nunhas<br />
condicións moi favorables, porque entrei nunha<br />
familia en que todo o mundo falaba galego<br />
e aprendín como debe aprenderse, por inmersión.<br />
É un caso que se deu con máis escritores.<br />
Por exemplo, Nabokov, Conrad, ou, na literatura<br />
actual, Aleksandar Hemon.<br />
A imaxe da lingua gallada tamén se pode<br />
aplicar á diglosia. Dixeches nalgún momento<br />
que a lingua sobrevivirá se a sociedade aposa<br />
por ela. Estao a facer?<br />
É pronto para saber cal vai ser a reacción social<br />
ao novo decreto que regula as linguas no ensino.<br />
Unha cousa é o poder político e outra, a<br />
sociedade. Efectivamente, o poder político pasou<br />
por unhas eleccións, mais neste caso, aínda<br />
que o PP sexa maioría no Parlamento, o voto<br />
maioritario non foi seu. Gustaríame ser optimista<br />
pero é difícil cando ves como se está<br />
deixando de falar galego en moitas zonas, mesmo<br />
do rural. A situación actual esixe por parte<br />
do galeguismo un esforzo de imaxinación e de<br />
integración. Hai sectores indubidablemente galeguistas<br />
mais non ao cen por cen en todos os<br />
ámbitos. E podes velos nunha libraría comprando<br />
só libros en castelán para os agasallos de nadal<br />
e dicíndoche que non len literatura galega.<br />
seridos en obras con temática pautada (especiais e monográficos)<br />
ou mesmo con algún tipo de limitación (espacial,<br />
por exemplo).<br />
Para que os contos non figurasen un tras doutro en recompilación<br />
simple, <strong>Aleixandre</strong> creou unha estrutura marco coa<br />
que ganduxar as historias: unha investigadora dunha Galicia<br />
de dentro duns poucos anos dedícase a pescudar na historia<br />
da literatura e a prensa galegas na emigración centro e sudamericana<br />
da posguerra. Esta estudosa, trasunto da propia<br />
autora, anda a especializarse no estudo dos narradores e narratarios<br />
nas Metamorfoses de Ovidio e n’As mil e unha noites,<br />
de aí o fecundo diálogo entre o rol do personaxe protagonista<br />
e o da súa propia creadora, pois dalgunha maneira O coitelo<br />
en novembro pretende asemellarse a unha sorte de singular<br />
As mil e unha noites en versión de noso.<br />
Por tanto, hai neste libro de <strong>Aleixandre</strong> unha aposta moi definida<br />
polo xogo metaliterario, creando unha macroestrutura<br />
narrativa que se inscribe nunha tradición occidental vedraia,<br />
entre nós tamén ben viva, dende Ánxel Fole e Cunqueiro ata<br />
Teresa Moure, por citar só algúns exemplos significados.<br />
Logo, cada historia en concreto vai percorrendo os seus<br />
mundos particulares, que igual se debruzan nos míseros<br />
mundos labregos da preguerra coma nas aventureiras historias<br />
de cazadores, o mesmo na paixón desmedida dos amores<br />
primeiros que nas éticas insubornables dos avós de antes<br />
e que tamén teñen vagar para remansar nun fabulado<br />
encontro entre Karl Marx e Charles Darwin no Red Lion, nas<br />
penurias dos encarcerados, dos represaliados da guerra civil,<br />
a fame negra da posguerra, os aloumiñadores de palabras<br />
Ti podes criticala, porque non todo o que se escribe<br />
en galego é bo, pero primeiro tes que lela.<br />
En Cataluña é totalmente distinta a percepción<br />
do amor pola lingua.<br />
Este é o Ano do Libro e tamén é un ano de crise<br />
para o libro. As medidas que se están adoptando<br />
dende a administración son as adecuadas<br />
para afrontarmos este momento?<br />
Parece que este é xustamente o ano do antilibro.<br />
Desaparece a esixencia de que a metade<br />
das adquisicións novas das bibliotecas escolares<br />
sexan en galego. E faino unha Consellería<br />
de Educación que vai gastar un millón de<br />
euros en facer propaganda do novo decreto.<br />
Por que non se dedica iso a promocionar<br />
o libro en galego ou o libro en xeral? As editoriais<br />
aínda non asinaron o contrato para a<br />
compra de libros editados en 2009 para a súa<br />
incorporación ás bibliotecas públicas. Parece<br />
que o que se quere, nun momento de crise<br />
como este, é laminar as editoriais. En Galicia<br />
hai unha política dirixida de modo moi directo<br />
contra o galego, como nunca houbo nos tempos<br />
de Fraga.<br />
Son poucos os autores galegos traducidos, e<br />
menos as autoras. Ti formas parte dese reducido<br />
núcleo. Como consideras que se vos<br />
percibe fóra ?<br />
Non sei ben. Só teño traducidas dúas obras de<br />
narrativa para adultos, Tránsito de los gramáticos<br />
(Acento Editorial, 1997) e Lobos en las islas<br />
(Lumen, 2001), que non tiveron moito impacto,<br />
e recentemente narrativa e poesía en antoloxías<br />
en inglés, á parte da literatura xuvenil (LIX), na<br />
que si son unha persoa coñecida en España.<br />
Coido que na literatura infantil e xuvenil, unha<br />
vez que está dispoñible o libro en castelán, valórase<br />
que tipo de obra é independentemente<br />
da súa procedencia. En todo caso, está claro<br />
que na literatura galega, no caso da LIX…<br />
perdidas, as penelopianas redeiras de soños, os relatos tribais,<br />
as reescritas mitolóxicas e cervantinas, os contrafacta<br />
do lendario sobre sereas e carrapuchiñas, a reivindicación da<br />
afouteza de figuras históricas como a de Xoana de Arco, a<br />
desesperación que conduce ao suicido, a parodia swifteana<br />
para a solución da problemática dos marxinais urbanos, o<br />
amor en tempos de hospicios e estafilococos industriais, a<br />
defensa ecolóxica, a contística de cerna orientalizante, o absurdo<br />
de agoiros e supersticións e ata imaxinativas ocorrencias<br />
ás portas do Ceo, entre outros motivos.<br />
Os seguidores fieis de <strong>Marilar</strong> <strong>Aleixandre</strong> teñen neste O<br />
coitelo en novembro unha oportunidade única de se achegar<br />
ao mellor da súa prosa breve reunida nun único volume.<br />
Amais, que toda esta contística se presente baixo o<br />
paraugas arquitectónico dunha estrutura enmarcada moi<br />
suxestiva e de continuos repregamentos espazotemporais<br />
con deliberados solapamentos e coincidencias de voces<br />
narradoras e destinatarios, creando un complexo tecido de<br />
instancias emisoras e receptoras, non fai senón contribuír<br />
a unha orquestración integral máis atractiva na que a escritora<br />
regala aos seus lectores un libro que non os deixará indiferentes,<br />
pois nel se amosa, claramente, o que esta autora<br />
é capaz de ofrecer. // Armando Requeixo<br />
O coitelo en novembro · <strong>Marilar</strong> <strong>Aleixandre</strong> ·<br />
Xerais, 2010 · 272 páx · 17,60 euros
... existe unha situación de normalidade que<br />
non hai nos outros xéneros...<br />
Na miña xeración tradúcese todo. Agustín<br />
Fernández Paz e Fina Casalderrey teñen toda<br />
a súa obra traducida en castelán. Igual que<br />
penso que é importante que haxa unha política<br />
de tradución ao galego de obras doutras<br />
linguas, tamén sería moi importante que<br />
houbese unha política de promoción de autores<br />
galegos, como acontece noutros sitios,<br />
por exemplo nas Baleares, para que se coñecese<br />
o que estamos a facer. Pode haber obras<br />
interesantes que non son traducidas porque<br />
ninguén ten a posibilidade de saber delas.<br />
Na túa escrita hai palabras que son chave. Se<br />
che digo coitelo, que me dirías?<br />
Neste momento, novembro.<br />
Sal?<br />
O sal estará moi presente na miña próxima<br />
novela, que aínda estou empezando. O sal ten<br />
unha dobre vertente. Por unha banda está asociado<br />
a aspectos de bendición, de compartir,<br />
de dar a benvida, de purificar. Como no conto<br />
de Alí Babá, no que a criada Marjane descobre<br />
que o capitán dos bandidos quere matar<br />
a Alí Babá porque pide que non lle boten sal<br />
na comida, pois unha persoa, despois de com-<br />
partir o sal con outra, non a pode matar. E por<br />
outra banda, o sal ten un potencial negativo.<br />
Sementar os campos de sal é unha maneira<br />
de facelos improdutivos. Ao mesmo tempo,<br />
para min representa o mar e as bágoas. Neste<br />
vindeiro libro, o sal terá que ver co exilio, porque<br />
acabo de aprender, nunha viaxe que fixen<br />
este verán, que un grupo de case 1.000 refuxia-<br />
1<br />
proTagonista Crítica //<br />
dos españois estiveron retidos nunhas salinas<br />
francesas ao rematar a guerra civil…<br />
Anllar, racha?<br />
A materia primas coa que escribimos. As palabras.<br />
Mila Drexial atopa nunha libraría unha serie<br />
de escritos esquecidos de Aleksandra Mairal,<br />
supoño que un trasunto de ti mesma…<br />
Non necesariamente.<br />
Aleksandra e os seus escritos fican no esquecemento.<br />
Como te ves a ti mesma nun futuro?<br />
Aínda que haxa un xogo co meu nome, non<br />
pretendía representar un personaxe específico<br />
senón falar do que pode estar ocorrendo agora<br />
cos libros e coa literatura. E non o digo por internet,<br />
que para min non lle supón ningún perigo<br />
aos libros. Senón porque unha boa parte<br />
dos autores famosos son presentadores, xornalistas<br />
ou personaxes televisivos, e confúndese<br />
a persoa que toma en serio escribir con<br />
aquela que aparece nun programa contando a<br />
súa vida e xa pasadomañá está publicando a<br />
súa biografía. Quería esaxerar o que pode pasar<br />
con libros que si foron escritos en serio e<br />
que poden quedar esquecidos. Mais eu non<br />
son guapa como Aleksandra Mairal.
Crítica<br />
proSpección<br />
Contra o mito freudiano<br />
Ou de como matar o pai<br />
sen acabar no diván<br />
En abril saía do prelo Le crépuscule d’un idole. L’affabulation freudienne (Grasset), onde<br />
Michel Onfray lanzaba unha completa operación de derruba da figura de Freud que<br />
provocou unha furiosa reacción dos pro freudianos. A verdadeira relevancia dunha<br />
polémica fundamentada no recurso ao biográfico cuestiónase aquí, ao tempo que se<br />
realiza un percorrido polo sentido político da obra do psiquiatra de Viena. A contestación<br />
que o pensamento feminista fixo á herdanza de Freud, resituando o corpo no<br />
cruzamento entre o natural e o cultural, completa a ollada. // Miguel Vázquez Freire<br />
O<br />
panfleto antifreudiano de Onfray pode<br />
sintetizarse en catro grandes afirmacións.<br />
A primeira: que a psicanálise non é unha<br />
ciencia, como pretendía Sigmund Freud,<br />
senón en todo caso unha filosofía. Segunda: que a<br />
psicanálise, en tanto que terapia, non cura nin curou<br />
nunca, é “unha póla do pensamento máxico” que no<br />
mellor dos casos funciona como un simple efecto<br />
placebo. Dúas afirmacións con amplos precedentes,<br />
desde antes mesmo de que Karl R. Popper colocase<br />
a psicanálise entre as pseudociencias. Terceira: a psicanálise<br />
vén operando como unha auténtica relixión,<br />
coa institucionalización dunha “organización militante<br />
extremadamente xerarquizada”, capaz de funcionar<br />
“como unha metafísica de substitución nun<br />
mundo sen metafísica”, o que xa fora afirmado, entre<br />
outros, por George Steiner (nas conferencias de 1974,<br />
logo editadas co título Nostalxia do absoluto). A cuarta<br />
é a máis devastadora desde a perspectiva do recoñecemento<br />
ético biográfico da figura do propio Freud:<br />
Onfray non só sostén que as principais teses psicanalíticas<br />
distan de ter un carácter universal, pois só<br />
reflicten os desexos e inclinacións do mesmo Freud,<br />
senón que engade aínda que os máis célebres casos,<br />
que a escola psicanalítica ten presentando como as<br />
curacións emblemáticas do fundador, non foron tales<br />
senón vergoñentas falsificacións.<br />
O HOME E A OBrA<br />
O principal problema que presenta a revisión de<br />
Freud que nos propón o autor do Tratado de ateoloxía<br />
é a mesma desmesura do afán descualificador. Que<br />
ademais esa descualificación se apoie fundamentalmente<br />
no descrédito moral da persoa, evoca o vello<br />
vicio do argumentum ad hominem. Freud puido ser<br />
unha persoa reprobable e, malia todo, a psicanálise<br />
pode ser unha teoría meritoria. Neste sentido, resulta<br />
ilustrativo comparar o tratamento que Onfray dá<br />
ás relacións de Freud coa filosofía, coas que se poden<br />
atopar, por exemplo, en El legado de Sigmund Freud.<br />
Una relectura de la Ilustración, traballo recentemente<br />
publicado polo profesor santiagués Manuel Pombo.<br />
O que Onfray contempla como mostra da falta de<br />
orixinalidade das ideas freudianas, é presentado por<br />
Pombo como proba da inserción da psicanálise no<br />
debate radical da filosofía arredor dos límites do ideal<br />
ilustrado. Poderiamos dicir que, en realidade, á marxe<br />
dunha avaliación estritamente biográfica do psiquiatra<br />
vienés, pouco importa que este, como asegura<br />
Onfray, estivese empeñado en borrar as pegadas dos<br />
autores (Schopenhauer, Nietzsche) que o precederon<br />
na concepción do inconsciente. O realmente relevante<br />
é avaliar en que medida as achegas freudianas renovan<br />
os discursos precedentes.<br />
Lendo Le crépuscule… un percibe como se o seu autor<br />
se movese dominado por un empurre antagónico<br />
ao que adoitan padecer os máis dos biógrafos. Se<br />
destes se di que acaban como posuídos polo espírito<br />
da figura biografada e tenden a ser con ela máis<br />
benévolos ca críticos, Onfray semella enfrontar a súa<br />
revisión de Sigmund Freud como obrigado por un furioso<br />
axuste de contas no cal ningunha avaliación positiva<br />
pode ter cabida. A tentación de aplicar o propio<br />
Sigmund Freud // Andy Warhol<br />
Onfray semella<br />
enfrontar a súa revisión<br />
de Sigmund Freud<br />
como obrigado por un<br />
axuste de contas no cal<br />
ningunha avaliación<br />
positiva pode ter cabida<br />
esquema psicanalítico é evidente, máis cando o propio<br />
Onfray nos ten informado da súa primeira etapa<br />
de lector adolescente e afervoado dos textos freudianos,<br />
así como da serodia caída do cabalo no seu<br />
particular camiño de Damasco. A furia antifreudiana<br />
non sería, logo, senón o (psicanaliticamente) previsible<br />
asasinato do “pai”, merecedor dunha revisión<br />
crítica posterior máis distanciada… quizais no diván<br />
psicanalítico? Direi axiña que neste punto eu me sinto<br />
máis próximo a Onfray, quen, coido que con razón,<br />
denuncia o que el denomina (unha vez máis, iso<br />
si, con innecesario exceso despectivo) “ferrollazo (verrouillage)<br />
sofístico”, isto é, a tendencia do discurso<br />
psicanalítico a integrar como síntoma neurótico toda<br />
crítica da psicanálise, procedemento que, en efecto,<br />
derivaría na imposibilidade de calquera refutación.<br />
ALÉN DA CIENCIA, ALÉN DA ILUSTrACIóN<br />
Mesmo así, acabo pechando o libro cunha sensación<br />
de inxustiza. E o mesmo Onfray proporcióname a clave<br />
cando, nas páxinas finais, analiza as razóns do éxito<br />
do freudismo. Deixando de lado a reiteración do carácter<br />
xerárquico e disciplinado que Freud impuxo á psicanálise<br />
(explicación obviamente insuficiente, cando<br />
outras organizacións semellantes teñen con todo fracasado),<br />
as dúas razóns fundamentais serían a introdución<br />
da sexualidade no pensamento occidental, por<br />
vez primeira dun xeito descargado de toda moralidade;<br />
e o se constituír nunha das visións postmetafísicas<br />
que mellor responde ao repregamento sobre o eu que<br />
caracteriza ao nihilismo contemporáneo.<br />
É a investigación e afondamento nestas notas, á<br />
marxe da estrita avaliación científica, as que conducen<br />
a situar o pensamento freudiano como un<br />
dos eixes claves na revisión das aporías do discurso<br />
ilustrado que domina o pensar filosófico actual, tal<br />
como enxerga, por exemplo, o traballo de Pombo. E é<br />
o que o lector bota en falta no inflexible e unilateral<br />
enxuizamento de Onfray. Eu diría que este, obsesionado<br />
por negar a Freud desmentindo o que o propio<br />
Freud pensaba de si mesmo, acabou esquecendo<br />
que o NOSO Freud, o único finalmente relevante para<br />
alén de academicismos estreitos e/ou mitomanías,<br />
hai tempo que deixou de ser o que el mesmo pensaba<br />
ser. Como di Julia Kristeva, centrar hoxe o debate<br />
sobre a psicanálise na súa “cientificidade”, entendida<br />
ao xeito positivista (como o entendía orixinalmente<br />
o propio Freud, fillo finalmente do seu tempo),<br />
supón retrotraerse a un debate epistemolóxico<br />
do pasado século.
Freud e a política<br />
// M. V. F.<br />
No seu demoledor ataque contra<br />
Freud, Onfray inclúe tamén a denuncia<br />
dun Sigmund Freud admirador<br />
do fascismo de Mussolini e<br />
contemporizador co nazismo. “Progresista ou<br />
revolucionario, Freud?”, pregúntase Onfray,<br />
para retrucar de seguido: “en absoluto. Era un<br />
arteiro conservador, gardián dos bos costumes<br />
e partidario dos réximes autoritarios”.<br />
FrEUD E O FASCISMO<br />
En que se apoia o polémico pensador francés<br />
para trazar ese retrato político do psiquiatra<br />
vienés? Hai, en primeiro lugar, a anécdo-<br />
Die Besitzkröten (Sapos propietarios) // George Grosz<br />
ta dun discípulo italiano, nos primeiros anos<br />
do acceso ao poder do fascismo, que lle presenta<br />
ao pai dun paciente, fascista fervente.<br />
Este pídelle a dedicatoria dun libro para llo<br />
entregar ao duce, cousa que Freud efectivamente<br />
fai, e con palabras que Onfray interpreta<br />
como indo para alén do que cabería<br />
agardar dunha simple fórmula de cortesía.<br />
Hai algunhas alusións a certas testemuñas<br />
segundo as cales Freud tería visto con non<br />
malos ollos a política autoritaria do almirante<br />
Horthy en Hungría e do chanceler Dollfuss<br />
na propia Austria. Hai, por fin, as evidencias<br />
de que Freud adoptou toda clase de cautelas<br />
para evitar calquera tipo de enfrontamento<br />
co novo réxime alemán do III Reich, ata o<br />
punto de aceptar colocar á cabeza da Escola<br />
Psicanalítica un psiquiatra non xudeu.<br />
En realidade, que Sigmund Freud era un<br />
home de concepcións políticas conservadoras,<br />
e que a mesma teoría psicanalítica, segundo<br />
este a concibiu, tiña un carácter eminentemente<br />
conservador, moi distante da lectura<br />
que posteriormente farían, por exemplo, os<br />
freudomarxistas da Escola de Frankfurt, é algo<br />
ben coñecido. Freud era moi consciente do que<br />
as súas ideas tiñan de desafío contra a maior<br />
parte das concepcións dominantes na ciencia<br />
da súa época, mentres que simultaneamente<br />
aspiraba a que fosen recoñecidas con todas<br />
as beizóns e predicamentos favorables que a<br />
ciencia oficial reservaba para o “confirmado”<br />
ou “establecido”.<br />
Esta tensión marca tamén a inserción política<br />
da psicanálise. Interpretar, no sentido<br />
que parece facer Onfray, o pesimista e absolutamente<br />
desesperanzado berro sobre a condición<br />
humana d’O malestar da cultura, obra<br />
que Freud escribiu baixo a influenza das terribles<br />
matanzas da Primeira Guerra Mundial,<br />
como unha simple reacción anti-ilustrada e<br />
irracionalista, semella unha inxenua volta ás<br />
lecturas do racionalismo ilustrado ao xeito do<br />
Asalto á razón lukacsiano. Algo que sorprende<br />
especialmente en alguén que se presenta<br />
como un lector apaixonado da crítica nietzscheana<br />
da ilustración, liña onde cabe inserir o<br />
texto freudiano.<br />
FrEUD E OS XUDEUS<br />
Seguramente o que resulta especialmente<br />
chocante é a presentación dun Freud, xudeu,<br />
disposto a chegar ás máis humillantes concesións<br />
diante do réxime nazi. En realidade,<br />
a posición de Freud con respecto á súa condición<br />
xudía, resístese a simplificacións. Freud<br />
é un xudeu non practicante, autor de textos<br />
que a comunidade relixiosa xudía verá como<br />
auténticas blasfemias (léase Moisés e a relixión<br />
monoteísta) e responsable dunha das concepcións<br />
materialistas da relixión máis influente<br />
na nosa época, como por certo Onfray, autor<br />
dun popular Tratado de ateoloxía, ben sabe.<br />
Pero a interpretación que este fai do freudismo<br />
como expresión do “nihilismo da época” condúceo<br />
a culpalo de aliado intelectual do nazismo<br />
e finalmente de unificar a vítimas e verdugos,<br />
ao situar nun mesmo plano, desprovisto<br />
de calquera distanciamento ético, os desaparecidos<br />
nos fornos crematorios de Austwitz<br />
(entre eles, as dúas irmás do doutor vienés) e<br />
os oficiais nazis que dirixían o campo.<br />
Como se fai esta equiparación? Mediante<br />
un moi discutible salto analóxico. Da tese psi-<br />
21 1<br />
proSpección Crítica //<br />
canalítica da indefinición entre doente psíquico<br />
e persoa sa –xa en si mesma cuestionable:<br />
non é o mesmo dicir que a psicanálise reduce<br />
a distancia entre doente psíquico e individuo<br />
san, o que é certo, que asegurar que elimina<br />
absolutamente esa distancia, algo ben máis<br />
discutible– pasa Onfray a establecer que esa<br />
indistinción se traduce na indistinción paralela<br />
entre vítimas e verdugos. Podería aceptarse<br />
unha certa equivalencia (nunca identidade)<br />
entre “doente” e “vítima”, pero en base a que a<br />
do “san” e o “verdugo”...?<br />
DO FrEUDOMArXISMO AO BIOPODEr<br />
Na miña opinión, o carácter unilateral do ataque<br />
de Onfray evidénciase no tratamento do<br />
posfreudismo. Exime da descualificación que<br />
aplica a Freud, aos freudomarxistas Reich e<br />
Marcuse, e mesmo á relectura existencial da<br />
psicanálise que efectúa Sartre. Por que? Só<br />
atopo unha explicación: porque as propostas<br />
ideolóxicas, políticas, destes autores, coinciden<br />
coas do propio Onfray. Agora ben, como<br />
se pode salvar a estes autores sen levantar<br />
previamente a condena, cando menos parcial,<br />
de quen os inspirou? Cando Onfray denuncia<br />
que só quen non ten lido a Freud pode colocar<br />
o seu retrato a carón dos de Marx ou o Che,<br />
non habería que estender a mesma crítica aos<br />
Reich, Marcuse e Sartre?<br />
Coido que é aquí onde naufraga especialmente<br />
o traballo de Onfray. Poida que non sobren<br />
as críticas da sacralización ou mitoloxización<br />
da figura de Freud. Pero non parece que<br />
a necesaria operación de desmitoloxización<br />
se deba efectuar mediante unha simple inversión<br />
demonizadora. Neste sentido, sorprende<br />
que Onfray non tome máis en conta unha das<br />
direccións críticas co freudismo que, na miña<br />
opinión, resulta máis reveladora, xustamente<br />
porque apunta, non ás súas insuficiencias,<br />
senón ao que encerra de problemática a súa<br />
mesma positividade. Isto é: antes de denunciar<br />
que a psicanálise non ofrece aquilo que<br />
promete, que é unha fraude, como proclama<br />
Michel Onfray, trataríase máis ben de situar<br />
o seu éxito –porque ese éxito existe, como o<br />
propio Onfray recoñece–, na senda da crítica<br />
foucaultiana da teoría clásica do poder. Así, tal<br />
e como propón Deleuze no Antiedipo, a psicanálise<br />
aparecería como un dispositivo máis ao<br />
servizo da administración dos corpos e da vida<br />
por parte do biopoder que caracteriza as sociedades<br />
contemporáneas.<br />
Este podería ser un enfoque crítico para resituar<br />
á psicanálise hoxe. Pero non foi o camiño<br />
escollido por Onfray. El preferiu chamar a<br />
atención sobre as pequenas miserias do home<br />
Freud no canto de investigar sobre as grandes<br />
luces e sombras que proxecta a súa obra.
20 22 / // Crítica proSpección<br />
PArA SEGUIr LENDO. M. Onfray,<br />
Le crépuscule d’une idole. L’affabulation<br />
freudienne (Grasset, 2010) é o texto<br />
que acaba de provocar o debate en<br />
Francia, seguramente xa en proceso<br />
de tradución ao castelán, como está<br />
ocorrendo coas últimas obras do<br />
polémico filósofo francés. Le livre noir<br />
de la Psychanalyse, conxunto de artigos<br />
de varios autores compilados baixo<br />
a dirección de Catherine Meyer (Les<br />
Arénes, 2010, última edición revisada),<br />
é o texto que, segundo confesión<br />
propia, abriu os ollos a Onfray sobre<br />
a impostura freudiana. Para seguir o<br />
debate entre Onfray e os pro freudianos,<br />
como Elisabeth Roudinesco e Julia<br />
Kristeva, é recomendable acudir ao<br />
sitio web de Le Nouvel Observateur ou<br />
a BibliObs.com. El legado de Sigmundo<br />
Freud. Uma relectura de la Ilustración,<br />
de M. Pombo Sánchez (Lugar Editorial,<br />
Buenos Aires, 2009) é unha completa<br />
revisión da obra freudiana, baixo un<br />
enfoque académico e eminentemente<br />
filosófico. O mesmo autor tiña xa<br />
entregado, na colección Pensamento de<br />
editorial Baía, un traballo máis reducido<br />
sobre o mesmo Freud (Sigmund Freud,<br />
nº 24 da colección). Unha avaliación da<br />
contribución da psicanálise á cultura<br />
contemporánea pode atoparse nos<br />
artigos de diversos autores (S. Tubert,<br />
C. Gómez Sánchez, J. Arregui, entre<br />
outros) que abren o nº 5/6 da revista<br />
de pensamento contemporáneo Pasajes<br />
(agosto 2010); tamén ten un notable<br />
interese a entrevista con J. Starobinski<br />
sobre as relacións entre psicanálise e<br />
literatura. As conferencias radiofónicas<br />
de G. Steiner foron traducidas ao<br />
castelán non hai moito: Nostalgia del<br />
absoluto. Siruela, Madrid 2001 (nova<br />
edición no 2007).<br />
SOBrE O DEBATE ENTrE FEMINISMO<br />
E PSICANáLISE<br />
Psicoanálisis y feminismo. Pensamientos<br />
fragmentarios, de J. Flax (Madrid. Cátedra.<br />
1990), cun excelente prólogo de S.<br />
Tubert. Tamén Crítica feminista al psicoanálisis<br />
y la filosofía, de López Pardina<br />
e Oliva Portolés (Madrid. Editorial Complutense,<br />
2003); de Simone de Beauvoir,<br />
o segundo capítulo do primeiro volume<br />
de El segundo sexo, “El punto de vista<br />
psicoanálitico” (Madrid, Cátedra, 2000,<br />
traducción ao galego en Xerais. Vigo.<br />
2008); La Sexualidad femenina y su construcción<br />
imaginaria, de S. Tubert (Madrid,<br />
Ediciones El Arquero, 1988); Psicoanálisis<br />
y feminismo , de J. Mitchell (Barcelona,<br />
Anagrama, 1976); El freudismo,<br />
un feminismo descarriado, de S. Firestone<br />
en La dialéctica de la sexualidad<br />
(Barcelona. Kairós. 1976); La construcción<br />
del sexo. Cuerpo y género desde los<br />
griegos hasta Freud, de T. Laqueur (Madrid,<br />
Ediciones Cátedra, 1994); Cuerpos<br />
sexuados, de A. Fausto Sterling (Barcelona,<br />
Melusina, 2006); Teoría literaria feminista,<br />
de M. Toril (Madrid, Cátedra, 1999);<br />
Espéculo de la otra mujer, de L. Irigaray<br />
(Madrid, Akal, 2007); El pensamiento heterosexual,<br />
de M. Wittig (Madrid, Editorial<br />
Egales, 1992); El orden simbólico de<br />
la madre, de L. Murado (Madrid, Horas<br />
y Horas, 1994); Feminismo, diferencia<br />
sexual y subjetividad nómade, de R.<br />
Braidotti (Barcelona, Gedisa, 2004); El<br />
género en disputa, de J. Butler (Barcelona,<br />
Paidós, 2008). // M. V. F.<br />
Psique e feminismo na encrucillada<br />
// Mercedes Expósito García<br />
Dende o momento en que perseguen<br />
cambios político-ideolóxicos,<br />
feminismo e psicanálise son<br />
xeitos de pensar dende a resistencia.<br />
Por outra banda, a longa relación das<br />
feministas coa psicanálise mantense nunha<br />
oscilación polémica entre detractoras e<br />
defensoras. Ofreceremos unha topografía<br />
imprecisa destes espazos de debate xa que<br />
é imposible condensar en poucas liñas análises<br />
que abranguen décadas de pensamento<br />
crítico.<br />
A teoría freudiana baséase na aceptación<br />
das diferenzas anatómicas entre os sexos<br />
masculino e feminino. A superación do complexo<br />
de Edipo na etapa infantil fai que a persoa<br />
oriente os seus desexos eróticos cara ao<br />
proxenitor do sexo contrario co conseguinte<br />
ingreso na sociedade heterosexual. Amais<br />
disto –e aquí entramos no punto polémico<br />
que orixinará moitas críticas feministas–<br />
Freud sostivo que nenos e nenas só recoñecen<br />
o órgano sexual masculino e a conseguinte<br />
oposición fálico-castrado. A castración real<br />
das nenas diferénciase da ameaza imaxinaria<br />
de castración que planea nas psiques dos nenos<br />
que non respectasen o tabú do incesto. O<br />
feminino como mutilado semella unha constante<br />
das análises psicanalíticas.<br />
Simone de Beauvoir considerou que o destino<br />
das persoas non depende da súa anatomía,<br />
como sostiña Freud, senón da súa situación<br />
social. Non é o pene o que envexan<br />
as nenas –pensaba– senón os privilexios sociais<br />
de que gozan os nenos e homes. Hai<br />
nenas que non só non envexan a posesión<br />
dese órgano senón que o consideran unha<br />
excrecencia carnal.<br />
Nesta mesma liña, atopamos autoras como<br />
a francesa Monique Wittig que, ademais de<br />
rexeitar a psicanálise freudiana e lacaniana,<br />
rexeitan tamén a diferenza muller-home<br />
adoptada polo feminismo da diferenza heterosexual.<br />
Crítica severa, considera que a institución<br />
psicanalítica oprime as persoas psicanalizadas.<br />
O psicanalista aprovéitase dos<br />
desexos que estas persoas teñen de se comunicaren<br />
con alguén; supón unha explotación<br />
económica –pois o contrato do psicanalizado<br />
co psicanalista pode durar toda a vida– pero<br />
tamén unha explotación ideolóxica e política,<br />
Bella and Sigmund Freud // Jane Mc Adam Freud<br />
xa que na teoría psicanalítica se dá por sentado<br />
de xeito acrítico que o que funda a sociedade<br />
é a heterosexualidade e a familia, o cal<br />
implica unha orde masculina e patriarcal.<br />
Porén, en medios intelectuais franceses,<br />
o interese pola psicanálise foi importante.<br />
Autoras como Irigaray, Cixous e Kristeva<br />
adoptan, sempre dende posicións críticas,<br />
a interpretación lacaniana de Freud. A<br />
primeira, expulsada da Escola Freudiana de<br />
Lacan, considera que o feminino non ten representación<br />
cultural e que aínda que Freud<br />
se someteu ás regras misóxinas da tradición<br />
cultural occidental, a súa teoría pode<br />
ser útil para cuestionar esa orde masculina.<br />
Na procura de valores alternativos, Irigaray<br />
ve como posible, por exemplo, aproveitar as<br />
teorizacións da etapa preedípica do vínculo<br />
coa nai como modelo de relación afectiva<br />
que as mulleres establecen entre elas. Se<br />
unha parte do feminismo francés, seguido<br />
polo feminismo italiano, aceptou a psicanálise,<br />
no mundo angloamericano os argumentos<br />
feministas freudianos non se coñeceron<br />
ata a publicación nos setenta da obra<br />
de Juliet Mitchell. Nos Estados Unidos, as<br />
posturas críticas virán da man do chamado<br />
feminismo radical, entre outras Kate Millet<br />
e Shulamith Firestone.<br />
Para entender os fundamentos da psicanálise,<br />
é preciso ter en conta que aspectos constitúen<br />
o seu centro de interese. O saber psicanalítico<br />
trata non cos corpos físicos senón con<br />
realidades inmateriais que nomeamos coa palabra<br />
psique. Se a expresión corpo sexuado xa é<br />
bastante problemática, a expresión mente ou<br />
psique resulta aínda mais imprecisa.<br />
Que intentamos nomear cando falamos<br />
de sexo… un aparello xenital, un sistema<br />
hormonal, un conxunto de xenes ou as tres<br />
cousas ao mesmo tempo? Se definimos os<br />
corpos como xenitalmente masculinos ou<br />
femininos, deixamos de lado a porcentaxe<br />
de seres humanos con corpos hermafroditas<br />
ou intersexuados. Se os definimos hormonalmente,<br />
atopamos que as chamadas hormonas<br />
masculinas e femininas existen en<br />
cantidades variables tanto nos corpos con<br />
xenitais masculinos coma femininos e intersexuados.<br />
Dende a perspectiva xenética, corpos<br />
con xenitais femininos e que polo tanto<br />
deberían ser XX, resulta que xeneticamente<br />
son XY. Véxase, sen ir máis lonxe, o caso da<br />
deportista galega María Patiño.<br />
Cando falamos de psicanálise estamos<br />
a referirnos ao desenvolvemento psíquico.<br />
Agora ben, as psiques ou mentes están incardinadas<br />
e a diferenza de sexos masculina<br />
e feminina constitúe o límite que non pode<br />
franquear a teoría psicanalítica. As derradeiras<br />
análises do feminismo poñen en dúbida a<br />
propia noción corpo sexuado e admiten que<br />
pode haber máis de dous sexos ou xéneros<br />
. Sendo corpo e psique efectos dunha historia<br />
persoal e dunha cultura, o sexo anatómico<br />
(feminino, masculino, hermafrodita, intersexo)<br />
non coincide coa identidade sexual<br />
(sentirse muller ou home) nin co desexo<br />
sexual (homo ou heterosexual). Deste xeito,<br />
pode definirse alguén como anatomicamente<br />
muller pero ter unha identidade masculina<br />
(unha muller que se sente home) e o seu<br />
desexo sexual orientalo cara os homes e polo<br />
tanto ser heterosexual. En definitiva, as persoas<br />
identifícanse co feminino ou o masculino<br />
independentemente do seu corpo, máxime<br />
na nosa sociedade na que as tecnoloxías<br />
cirúrxicas permiten modificar o sexo anatómico<br />
e hormonal. Hermafroditismo e intersexualidade<br />
constitúen temas pendentes de<br />
recoñecemento social. O que define a situación<br />
destas persoas é a invisibilidade e a carencia<br />
de representación simbólica.<br />
Aínda que o desenvolvemento psíquico<br />
configura o centro de atención da psicanálise,<br />
o propio Freud declarou que a igualdade<br />
dos sexos non tiña moito sentido, baseándose<br />
non en datos psíquicos senón en que<br />
as diferenzas morfolóxico-anatómicas tiñan<br />
que exteriorizarse no psiquismo. Observamos<br />
que a psicanálise, en consonancia coa<br />
ciencia médica, parte dun modelo de dous<br />
sexos que relega os terceiros e os cuartos<br />
sexos a categoría do invisible. Un corpo intersexuado<br />
non é lingüisticamente intelixible,<br />
de aí que teña que encaixar nalgún dos<br />
dous polos: masculino ou feminino. As intervencións<br />
medico-cirúrxicas, recoñecidas<br />
legalmente, constrúen ese corpo de acordo<br />
á norma feminina ou masculina. Non son<br />
os nosos sistemas médicos e xurídicos os<br />
que se adaptan ao que hai, a existencia de<br />
varios sexos, senón que, de xeito ben paradoxal,<br />
son os corpos intersexuados os que<br />
han de se adaptar ao que a nosa sociedade<br />
establece: un corpo é home ou muller. Non<br />
hai termo medio.<br />
O corpo é o punto de partida para un punto<br />
de chegada: a psique masculina e ou feminina.<br />
Malia que a psicanálise considera determinante<br />
a anatomía no desenvolvemento da vida<br />
psíquica, o feminismo en xeral sitúa o corpo<br />
na encrucillada do natural e o cultural. Fausto<br />
Sterling, bióloga, feminista e historiadora da<br />
ciencia estima que a idade, a dieta e o exercicio<br />
físico modifican a fisioloxía e a anatomía das<br />
persoas. Non hai nada sexual nin morfoloxicamente<br />
invariante e puro.<br />
Beauvoir opuxo a Freud a célebre afirmación<br />
de que non se nace muller e que a anatomía<br />
non marca o destino psíquico. Silvia Tubert,<br />
feminista do ámbito español, considera<br />
que a psicanálise freudiana non reduce a muller<br />
ao seu destino natural nin social. Pensa<br />
que se acusamos a Freud de tomar ao home<br />
como norma e a muller como o diferente-inferior,<br />
ao mellor non se pode facer xustiza e<br />
considerar as mulleres iguais pero diferentes.<br />
Deste xeito, tenta rescatar o valor da psicanálise<br />
para o feminismo.
Por que Steiner?<br />
ensaio Os artigos de Steiner ancoran no<br />
cosmopolitismo ilustrado e nunha moral xa caduca<br />
O<br />
sentido do humor é o<br />
único que podemos perdoarlle<br />
a un moralista, e<br />
iso é algo do que George<br />
Steiner sabe tirar proveito. Comprendémolo<br />
no que tal vez sexa o<br />
acerto expresivo máis grande deste<br />
volume, no que Robert Boyers prologa<br />
e reúne as recensións que publicou<br />
periodicamente no The New<br />
Yorker, entre os anos 1967 e 1997. Falando<br />
de Anton von Webern, Steiner<br />
refírese á confidencia que o músico,<br />
estrañado pola recepción dalgunhas<br />
das súas obras, lle fixera a un alumno:<br />
“Algún día, no futuro, mesmo<br />
o carteiro ha asubiar as miñas melodías”.<br />
E o crítico conclúe: “dado o<br />
carácter dos nosos servizos postais,<br />
este non vai ser o caso”. É notable<br />
o sentido da ironía e, no entanto,<br />
o humor non sempre abonda. Que<br />
quería dicir exactamente Steiner coa<br />
perífrase “o carácter dos nosos servizos<br />
postais”?<br />
Ese é o problema que teñen os sabios:<br />
adoitan dalo todo por suposto.<br />
A lectura da escolma dá testemuño<br />
da inmensa cultura ilustrada dun cidadán<br />
cosmopolita, e é raro o libro do<br />
que non poida extraerse algo de valor.<br />
Probablemente moito, neste caso. A<br />
cuestión é a que prezo. Ao prezo de<br />
hipostasiar o Holocausto como se<br />
fose a única cuestión política do pasado<br />
século? Ao prezo de inferir que a<br />
homosexualidade de Anthony Blunt<br />
explica a súa sensibilidade na crítica<br />
de arte? Ao prezo de considerar que<br />
Simone Weil é “a primeira muller entre<br />
os filósofos”? A moi cuestionable<br />
vinculación entre pensamento e<br />
masculinidade dá testemuño do antifeminismo<br />
dende o que está escrito<br />
Punto de vista // Antoni Abad<br />
este último artigo. A isto hai que sumar<br />
a tendencia, dificilmente desculpable<br />
nun teórico da cultura, á gratuidade<br />
de certas inferencias psicolóxicas<br />
(tales como a atribución a Weil<br />
dunha “negación da sexualidade e do<br />
seu propio sexo”), así como a confusión<br />
entre autocrítica e antisemitismo<br />
en certas obxeccións da filósofa<br />
á tradición hebraica. Por contraste, as<br />
palabras de Weil, que el mesmo cita,<br />
resoan hoxe cunha estraña calidade<br />
anticipadora, nun intre en que Gaza<br />
non fica tan lonxe da Shoá: “Se os<br />
hebreos, como pobo, levasen a Deus<br />
dentro deles, preferirían sufrir a escravitude<br />
imposta polos exipcios –e<br />
provocada polas súas exaccións– que<br />
gañar a liberdade masacrando todos<br />
os habitantes do territorio que habían<br />
de ocupar”. O probable autoodio<br />
de Weil –deducible do termo 'exac-<br />
cións'– non debería eximir a Steiner<br />
de tratar coa mesma sensibilidade a<br />
Nakba palestina que o Holocausto<br />
xudeu. Formulándoo nos termos da<br />
propia constitución da moderna teoría<br />
crítica, cómpre reparar no feito de<br />
que Steiner é só cinco anos máis vello<br />
ca Edward Said. Quere iso dicir que<br />
un mestre non pode aprender nada<br />
dun discípulo? Moi ao contrario. Xa<br />
os vellos humanistas se prezaban de<br />
contraer débedas non só cos sabios<br />
que os precederan, senón sobre todo<br />
cos seus contemporáneos.<br />
O problema non é tanto que<br />
George Steiner sexa un moralista<br />
como que a súa moral xa non é a<br />
nosa. Nun tempo en que cada vez<br />
volven estar máis presentes as relacións<br />
entre a literatura e a ética, a<br />
literatura e a política ou a literatura<br />
e o dereito (cavilemos no último<br />
ensaio de Claudio Magris), a axenda<br />
marcada por Steiner neste ámbito<br />
resulta un tanto inactual, cando<br />
non francamente inoportuna. O<br />
seu rexeitamento a calquera forma<br />
de acción social afastada dos ideais<br />
da democracia liberal burguesa ou o<br />
xeito en que tende a interpretar en<br />
clave mística cuestións como as catástrofes<br />
ecolóxicas dan a medida<br />
da súa capacidade de concreción na<br />
análise política. Como contrapeso, a<br />
súa agudeza e a habilidade coa que<br />
emprega a sentenza (“Lévi-Strauss<br />
resulta ser un artista do desdén”)<br />
case nos reconcilian co estilo ilustrado<br />
e coa distancia olímpica cos<br />
que adoita aprehender os problemas<br />
do mundo.<br />
Historicamente o tradicionalismo<br />
non foi estraño aos pensadores<br />
da literatura. Samuel Johnson,<br />
se cadra aínda o mellor crítico de<br />
Shakespeare, e autor de numerosos<br />
panfletos políticos, foi tamén un<br />
virtuoso do conservadorismo. Mediados<br />
os anos noventa, os inimigos<br />
de Harold Bloom atoparon na<br />
súa obra The Western Canon unha<br />
ocasión para denunciar o nesgo<br />
fondamente elitista do saber humanístico.<br />
Aínda que poidamos gozar<br />
da lectura de Johnson, de Steiner e<br />
de Bloom, como podemos gozar de<br />
calquera obxecto de intelixencia ou<br />
de beleza producidos pola man humana,<br />
xusto é recoñecer que, por<br />
tras desas “palabras, palabras e pa-<br />
2<br />
proPostas Crítica //<br />
labras” están tamén os excluídos<br />
e as excluídas da intelixencia e da<br />
beleza. Por fortuna certa teoría da<br />
literatura comprendeu a tempo que<br />
“a comparación non é unha razón”,<br />
e que o cosmopolitismo ilustrado<br />
adoito reproduce e perpetua as relacións<br />
de poder.<br />
Prefiro non aventurar cales puideron<br />
ser as razóns de Xerais para traducir<br />
este volume. Dende un punto<br />
de vista lóxico, o libro só cobraría<br />
sentido baixo as seguintes condicións:<br />
a) en tanto apéndice das<br />
obras completas de George Steiner;<br />
b) en tanto curiosidade chamada<br />
a circular nun campo cultural que,<br />
como o latinoamericano, xa tivese<br />
coñecido a Steiner de vello; c) en<br />
tanto reclamo nunha comunidade<br />
que, como a catalá, o venerase<br />
a distancia. Non cumpríndose, aquí<br />
e agora, ningunha desas tres condicións,<br />
a unha só lle resta preguntar<br />
“por que Steiner”? (Asumo implicitamente<br />
a premisa de que o morbo<br />
non debería ser un criterio editorial).<br />
É unha mágoa que o talento<br />
das tradutoras –notable na maior<br />
parte dos casos e extraordinario<br />
en non poucos– non fose aplicado<br />
a obras como Antigones, The Death<br />
of Tragedy ou In Bluebard's Castle.<br />
Na lapela, no entanto, anúnciase<br />
unha versión futura do After Babel.<br />
De novo, por que non algo de Judith<br />
Butler ou de Gaiatri Spivak? O poeta<br />
escribiu: “América, as túas bibliotecas<br />
están cheas de lágrimas”. Unha<br />
compréndeo ben cando, ao ler as<br />
referencias aos libros de que Steiner<br />
escribe recensión, The New Yorker<br />
considera importante indicar o<br />
seu exacto prezo en dólares. Dado o<br />
innegable talento dalgúns editores<br />
estadounidenses para os cartos, seguro<br />
que eles non choran polo estado<br />
xeral das políticas de tradución.<br />
// María do Cebreiro Rábade Villar<br />
George Steiner en<br />
The New Yorker ·<br />
George Steiner,<br />
Lara Domínguez,<br />
Patricia Buján, Saleta<br />
Fernández (trad.) ·<br />
Xerais, 2010·<br />
408 páx · 26 euros
24 / Crítica proPostas<br />
Paso a nivel<br />
ensaio Pensamento autocrítico<br />
e resistencia cultural<br />
O<br />
Cineclube de Compostela<br />
ofrece neste libro materiais<br />
e formas discursivas<br />
de innegábel interese<br />
e utilidade para reconsiderar desde o<br />
compromiso crítico un aspecto fundamental<br />
da realidade e dos simulacros<br />
políticos na posmodernidade.<br />
Nada menos que o proceso de autocuestionamento<br />
do ideario, estratexias<br />
e axenda dos movementos de<br />
resistencia, en especial daqueles que<br />
incorporan algún programa cultural<br />
como fundamento ideolóxico ou<br />
como ariete social da intervención<br />
desenvolvida.<br />
Falar de movementos, de acción<br />
colectiva, é acaído porque a resistencia<br />
cultural hai que pensala neses<br />
termos, sen prexuízo de que a<br />
mediación e a axencialidade posúan<br />
asemade un vector individual, visíbel<br />
no caso de certas producións<br />
artísticas e teórico-críticas (e para<br />
iso, non sempre). De feito, este volume<br />
admite ser lido en dúas perspectivas,<br />
non complementarias nin<br />
tendentes a síntese ningunha, que<br />
introducen dinámicas habilitadoras<br />
dun debate obrigado. Sobre todo<br />
para a esquerda.<br />
Por unha parte están o limiar de<br />
Isaac Lourido, o ensaio epilogal de<br />
Slavoj Žižek, os vintedous textos<br />
dos colaboradores, o cedé coa música<br />
experimental do trío Urro, a maquetación<br />
de X. Carlos Hidalgo, a<br />
colaboración con Estaleiro Editora.<br />
Doutra parte, aparece o intelectual<br />
Non conciliados.<br />
Argumentos para a<br />
resistencia cultural ·<br />
VV. AA.·<br />
Cineclube de<br />
Compostela, 20010 ·<br />
216 páx · 5 euros<br />
colectivo que dalgún modo é –vén<br />
sendo– o propio Cineclube. Cunha<br />
rede de apoios-citacións que invoca<br />
o pensamento de Gramsci, Benjamin,<br />
o materialismo cultural británico,<br />
Weiss, Debord, Foucault, Badiou,<br />
Bensaïd, Žižek, e que dialoga en particular,<br />
como non podía ser doutro<br />
xeito, coa cinematografía. E isto xa<br />
desde o propio título do libro, eco do<br />
filme Non réconciliés (1965), de Straub<br />
e Huillet, que Aurelio Castro aborda<br />
no seu contributo ao volume. Outros<br />
capítulos fan o propio con producións<br />
de De Sica, Antonioni, Bertolucci<br />
ou Farocki.<br />
É necesario observar a dimensión<br />
xeracional da proposta: un núcleo<br />
nada (pre)ocupado en vixiar ortodoxias<br />
nin cohesións grupais e no que<br />
a maior parte das voces, todas agás<br />
as de Alberte Pagán, Belén Gopegui,<br />
José Manuel Sande e Xesús González<br />
Gómez, corresponden a ensaístas,<br />
xornalistas, documentalistas e analistas<br />
culturais nacidos entre 1975 e<br />
1985, e que por tanto parece improbábel<br />
que chegasen a iniciar camiño<br />
de volta ningún.<br />
Sentido común vs.<br />
pensamento<br />
ensaio Edítase a conversa<br />
televisada de Chomsky e Foucault<br />
O<br />
International Philosophers<br />
Project organizou en 1971 uns<br />
debates entre intelectuais<br />
salientables da época, emitidos pola<br />
televisión pública holandesa. A editorial<br />
galega Trifolium edita o diálogo<br />
mantido entre Chomsky e Foucault,<br />
que ata o momento circulou pola<br />
rede no seu formato audiovisual.<br />
O encontro presenta o intento de<br />
aproximación dialéctica e conceptual<br />
coa imaxe de dous homes que esburacan<br />
unha montaña dende puntos<br />
de partida distintos. A pregunta é se<br />
lograrán achegarse.<br />
E non tal, porque os marcos epistemolóxicos<br />
e, logo, conceptuais son<br />
demasiado distantes. Agora ben, isto<br />
non resta interese á exposición de<br />
posturas a respecto da condición humana,<br />
primeiramente, e do poder e<br />
da xustiza, nun segundo lugar.<br />
Mentres que os razoamentos de<br />
Chomsky, ao estilo anglosaxón, van<br />
creando un niño de abella, como dicía<br />
Deleuze, é dicir, van validándose a<br />
medida que se concatenan, a aposta<br />
de Foucault, postestruturalista, se é<br />
que lle caben as categorías, camiña<br />
por vieiros arriscados que desbaratan<br />
os percorridos ata o momento.<br />
Chomsky fai fincapé nun innatismo<br />
humano só ata certo punto modelado<br />
polas circunstancias sociohistóricas<br />
e políticas. Foucault, pola<br />
contra, entende que os propios mecanismos<br />
históricos, sociolóxicos e políticos<br />
son os que producen subxectividade.<br />
Así, os distintos períodos conceden<br />
distintos esquemas mesmo para<br />
a abordaxe intelectual dos termos.<br />
Polo tanto, a natureza humana non é,<br />
para el, un concepto científico, perenne,<br />
senón un indicador epistemolóxico<br />
que necesitaron as ciencias nun<br />
momento preciso. Isto é, Foucault<br />
insiste en non poder falar das cousas<br />
fóra dos termos ou estruturas xeradas<br />
Con todo, o máis relevante paréceme<br />
que sexan dúas notas. A primeira<br />
é a axilidade, a intensidade e<br />
mesmo a eficacia dunha reflexión<br />
non condicionada, dunha análise<br />
que non concede espazos a doxa<br />
ningunha, que non o fai nin nos temas<br />
máis delicados (o nacional, por<br />
exemplo). Diría aínda que se trata en<br />
xeral dunha discursividade non primordialmente<br />
instrumental ou programática,<br />
aínda que achegas como<br />
as de Samuel Solleiro, Lara Rozados,<br />
Isaac Marrero, Miguel Prado ou Marcos<br />
Pérez Pena perfilan dúbidas estimulantes<br />
nese plano. A segunda<br />
nota consiste nunha opción, con<br />
certeza non pactada, a prol da diversificación<br />
discursiva do volume:<br />
o ensaio académico, a hermenéutica<br />
de ideoloxemas e xestos, a enunciación<br />
directiva, a autoficción, a<br />
polo propio mecanismo de saber-poder,<br />
mentres que Chomsky está convencido<br />
da existencia a priori dun número<br />
de regras con posibilidades de<br />
aplicación variables, o que asegura<br />
unha experiencia humana común e<br />
a capacidade de abstracción, de teorizar:<br />
a posibilidade, entón, de coñecemento<br />
aséptico e fiable.<br />
Esta confianza no sentido común<br />
como fonte do pensamento é o que<br />
fixo que a tradición filosófica occidental<br />
se basease nos chamados<br />
postulados subxectivos. Presupostos<br />
lóxicos para o suxeito falante pero<br />
colaxe documental e distintas prácticas<br />
da intertextualidade, algo que<br />
lonxe de des-facer o libro acaba instando<br />
unha disposición participativa<br />
na lectura.<br />
Os textos de Lourido e Žižek funcionan<br />
como parénteses osmóticas.<br />
O limiar detalla a cartografía da resistencia<br />
cultural e a lenda empregada<br />
para interpretala (poder, institución,<br />
emancipación, hexemonía,<br />
clases sociais, nación, desterritorialización,<br />
ciclo de protesta, repertorios<br />
culturais, performatividade,<br />
efectividades táctica e estratéxica...).<br />
O epílogo localiza, apelando<br />
á política institucional e sociocultural<br />
de Hugo Chávez, unha saída<br />
posíbel ao labirinto das derrotas<br />
da esquerda. Žižek, nun coñecido<br />
texto de 2007 no que equipara resistencia<br />
e rendición, sanciona que<br />
De min cara os outros // Mónica van Asperen<br />
que non son suficientes para facer<br />
pensamento de altura.<br />
A maiores, confiar na adecuación<br />
entre o pensamento e o ser, en<br />
base á coincidencia entre as estruturas<br />
biolóxicas innatas e a conformación<br />
da realidade humana, é un<br />
exceso de boa vontade por parte de<br />
Chomsky: Tal idealismo chega ao<br />
extremo ao entender que un sistema<br />
de asociación libre, amparado<br />
no anarcosindicalismo, propiciará a<br />
manifestación de “sentimentos humanos<br />
básicos de compaixón e xustiza”<br />
(p. 125).<br />
Fotograma do filme Nicht versöhnt // Straub e Huillet<br />
toda política de resistencia se institúe<br />
na praxe en suplemento moralizante<br />
e ornamental da socialdemocracia<br />
ou en simple socio simbiótico<br />
do poder.<br />
Non hai espazo para detalles<br />
complementarios. Outros capítulos<br />
aplícanse a clases discursivas e<br />
textuais específicas, entre o teatro,<br />
os manifestos e o documentalismo.<br />
En ocasións centran unha descrición<br />
de disposicións intelectuais e habitus<br />
no campo cultural. Relaciono xa<br />
apenas os nomes dos colaboradores<br />
non mencionados nas liñas que<br />
anteceden: Alberto Lema, Cristina<br />
García Parga, Gonzalo Pallares, Ramiro<br />
Ledo, Daniel Salgado, Cristina<br />
Martínez, María do Cebreiro, David<br />
Rodríguez, Iria Sobrino, Xiana Arias<br />
e o Centro Social Okupado Casa das<br />
Atochas. // Arturo Casas<br />
Foucault mantense perplexo, insistindo<br />
en que os conceptos empregados<br />
para abordar o tema foron<br />
forxados na sociedade de clases,<br />
forman parte dela: logo, non<br />
se pode subverter coa mesma linguaxe.<br />
E máis, o feito de derrocar o<br />
poder que domina non obstaculiza<br />
que outro o suplante. Isto é, a ditadura<br />
do proletariado non ten por<br />
que ser xusta… A xustiza non deixa<br />
de ser “o instrumento de certo poder<br />
político e económico” (p. 110).<br />
Imposible facer inocente tal noción:<br />
simplemente queda a resistencia<br />
localizando e traballando nas fisuras<br />
do poder. Fronte o micropoder,<br />
micropolíticas.<br />
Chomsky aparece como divulgador,<br />
como pensador entregado e afable.<br />
Pola contra, Foucault semella o<br />
escéptico realista e radical, non por<br />
funcionar con consignas, senón por<br />
sofisticación diso que dixemos: pensamento.<br />
// Rebeca Baceiredo<br />
A natureza humana:<br />
xustiza versus poder ·<br />
Noam Chomsky,<br />
Michael Foucault,<br />
Enrique Sánchez (ed.)·<br />
Trifolium, 2010 ·<br />
133 páx · 11 euros
excluídas do público<br />
ensaio Unha achega interdisciplinar na loita pola<br />
inclusión das mulleres na esfera pública<br />
Difusora deu ao prelo a cuarta<br />
entrega da Cátedra Caixanova<br />
de Estudos Feministas,<br />
institución que xorde no ano 2000<br />
co obxecto de “cohesionar a investigación<br />
destinada a potenciar a integración<br />
da muller nas diferentes<br />
esferas da actividade social e produtiva<br />
de Galicia”. A temática vertebral<br />
do compendio de investigacións<br />
que compoñen o libro é a<br />
clave feminista da separación dos<br />
espazos en público e privado e a<br />
asignación correlativa a estes en<br />
función do sexo.<br />
Varias/os investigadoras/es da<br />
Universidade de Vigo reflexionan<br />
sobre a exclusión social das mulleres<br />
do eido público centrándose en<br />
diferentes campos da esfera visible:<br />
o laboral, o comunicativo, o educativo,<br />
etc. Esta selección de artigos dá<br />
conta da amplitude e especialización<br />
dos estudos de xénero na nosa<br />
comunidade. A interdisciplinaridade<br />
do volume pon de manifesto a necesidade<br />
dunha aproximación transversal<br />
aos diferentes campos da vida<br />
co obxectivo de acadar a inclusión<br />
das mulleres como membras de pleno<br />
dereito na esfera pública.<br />
Os estudos de Belén Fernández e<br />
Loly Ferrero et al. abordan a situación<br />
laboral das mulleres, a primeira<br />
dende a óptica normativa –repasando<br />
a presenza do xénero nos textos<br />
de negociación colectiva– e as segundas<br />
dende a cuestión da corresponsabilidade,<br />
fundamental para<br />
equilibrar a saída das mulleres ao<br />
mercado laboral e posibilitar a conciliación<br />
familiar coa laboral.<br />
Aurora García achégase aos grandes<br />
xestores do imaxinario social,<br />
os medios de comunicación, e analiza<br />
bibliograficamente a presenza<br />
das mulleres tanto no contido como<br />
na empresa mediática. “Os medios<br />
de comunicación son un eido privilexiado<br />
para observar o fenómeno<br />
da discriminación da muller”<br />
–en expresión de García–, mais así<br />
mesmo hai outras plataformas que<br />
nos permiten diagnosticar a situación<br />
actual e propoñer liñas de actuación.<br />
Referímonos por exemplo<br />
á institución educativa, que recibe<br />
a atención especializada de Mª<br />
Cátedra Caixanova<br />
de Estudos<br />
Feministas 4 ·<br />
VV. AA.·Difusora, 2010<br />
· 176 páx · 12 euros<br />
del Mar García-Señorán e Salvador<br />
G. González, investigadores que se<br />
centran na motivación na etapa infantil,<br />
e de Alberto Vaquero que focaliza<br />
a súa atención na universidade<br />
española. Ambos os dous estudos<br />
sinalan diferenzas de xénero na<br />
súa diagnose da educación.<br />
No estudo sobre a motivación,<br />
elaborado a partir de cuestionarios<br />
cubertos en centros escolares<br />
galegos polo alumnado infantil,<br />
os autores conclúen as diferenzas<br />
nas materias favoritas en función<br />
do xénero (matemáticas e deporte<br />
para eles e humanidades para elas).<br />
No artigo de análise das universidades<br />
confírmase esta barreira vertical<br />
e sinálase tamén a horizontal:<br />
“a tesoira”. Todos os estudos compendiados<br />
conclúen a presenza<br />
dun subtexto de xénero na sociedade<br />
que supón un hándicap para a<br />
incorporación das mulleres ao eido<br />
público, e propoñen unha serie de<br />
medidas de acción positiva.<br />
Pola súa banda, Águeda Gómez,<br />
dende unha perspectiva antropolóxica<br />
histórica, aplica un modelo bebido<br />
de Bourdieu a diferentes socie-<br />
2<br />
proPostas Crítica //<br />
Heart // Louise Bourgeois<br />
dades co gallo de reflexionar sobre a<br />
construción social do xénero.<br />
O resultado é unha obra coral<br />
ecléctica nas temáticas pero unificada<br />
polo fío transversal do xénero<br />
e a orientación feminista que busca<br />
a integración das mulleres en todos<br />
os campos da vida. // Iolanda<br />
Martínez
Crítica<br />
proTagonista<br />
Hito Steyerl<br />
«As imaxes, os corpos e<br />
as loitas partillan unha<br />
mesma dinámica»<br />
O papel coma o vídeo válenlle a Hito Steyerl para o ensaio. Profesora na Art School<br />
de Berlín, as súas producións devecen o confronto estético no que se di e novas<br />
condicións de posibilidade para o que se ve. Móvense entre as palabras e as cousas,<br />
auscultando nas segundas –coma Walter Benjamin– unha linguaxe irredenta;<br />
onde as faíscas políticas mellor darían prendido. Amais, este outono sae do prelo,<br />
por iniciativa de La Virreina – Centre de la Imatge de Barcelona, o groso da súa obra<br />
escrita: arte e parte dunha cultura non conciliada. // Aurelio Castro // Foto: Tomás Montes<br />
“We’re now in November”, advirte Hito Steyerl<br />
(Munich, 1966) na que se cadra sexa a súa peza<br />
videográfica máis coñecida, titulada tamén<br />
–a conto dun certo décalage representacional–<br />
coma o minguante mes de outono; dío a súa voz en<br />
off, namentres uns poucos fotogramas de Outubro (S.<br />
M. Einsenstein, 1928) decorren no ecrán: estamos en<br />
Novembro, “cando a revolución rematou e xa só circulan<br />
os seus acenos”.<br />
A despeito daquelas imaxes épicas e decrépitas,<br />
cuxo pulso militante entraba en coma fantasmático<br />
a comén dos anos 80, Steyerl ensaiou na súa produción<br />
–quer audiovisual, quer escrita, decote xeradora<br />
de problemáticas culturais– outras condicións de<br />
posibilidade para o visíbel en liza. Amais de November<br />
(2004), La Virreina-Centre de la Imatge de Barcelona<br />
exhibía en primavera, por primeira vez no Estado<br />
español, o resto dos seus vídeos a contrapelo:<br />
After the Crash (2009), Lovely Andrea (2007), Journal<br />
No.1 (2007), Universal Embassy (2004), Mini-Europe<br />
(2004), Normality 1-10 (2001), The Empty Centre (1998)<br />
e Babenhausen 1997 (1997). De haber un denominador<br />
común a todos eles, sería acaso o de pensaren<br />
mediante imaxes, pensando a imaxe en si; retendo<br />
o que nela “relustra de vez e para sempre no intre<br />
da súa cognoscibilidade”, como prescribira Walter<br />
Benjamin na V tese sobre o concepto de historia. De<br />
feito, a maioría de pezas xermolaron no destempo<br />
de refugallos visuais, a miúdo inscritos –coma os de<br />
Lovely Andrea ou November– en parcelas autobiográficas<br />
de profesora da Art School de Berlín. Por medio<br />
da fita magnética, a artista xermana ten devido –a<br />
empezar por si propia– unha vizosa trapeira. “As forzas,<br />
desexos e afectos que se sedimentaron nunha<br />
imaxe ao producirse son, nesta altura, o que máis<br />
me interesa dela”, recoñece.<br />
Pero a “caixa de ferramentas” de Steyerl atinxía o 12<br />
e 13 de maio na Virreina, alén das devanditas proxeccións,<br />
puntos de disenso que se localizan en boa parte<br />
dos seus textos. Por caso en “Is a museum a factory?”,<br />
arredor do que artellou a súa conferencia para a primeira<br />
xornada, e no cal empeza evidenciando: “Na actualidade<br />
os filmes políticos xa non se mostran nas<br />
fábricas. Móstranse no museo, ou na galería –no espa-<br />
zo de arte–. Isto é, nunha caste de cubo branco. Como<br />
ocorreu tal?”. A fala das testemuñas, a linguaxe das<br />
cousas, o imperio posfordista dos sentidos, a articulación<br />
estética da protesta ou a palabra subalterna centran<br />
–entre moitos outros nós culturais– a multitude<br />
de ensaios escritos por Hito Steyerl dende os anos 90.<br />
Por volta do outono, o museo barcelonés editará á fin<br />
un volume que os axunte e traduza ao catalán.<br />
Durante a mañá do segundo día, last but not least,<br />
La Virreina hospedaba o seminario WorkersPunkArtSchool,<br />
no que cadaquén podía mostrar e debater canda<br />
a produtora de Journal No.1 e os demais asistentes tentativas<br />
audiovisuais de seu, acabadas ou aínda en curso.<br />
Este encontro supuña ao tempo a deslocalización<br />
dun proxecto homónimo, “de balde e para todos”, iniciado<br />
na Art School de Berlín a propósito de La estética<br />
de la resistencia (ER; Hiru, 1999). Coma os protagonistas<br />
da novela-monumento de Peter Weiss, o estudantado<br />
da escola compón dende 2009, xunto a Steyerl, un grupo<br />
de información e lectura que fai memoria das loitas<br />
políticas e estéticas acontecidas no centro ao longo<br />
dos anos. Trátase de tecer así un logos para se apropiaren<br />
do labor artístico, coma o que fora conquerido na<br />
noite dos proletarios: “Os nosos esforzos para vencer<br />
o silencio pasaran a formar parte das funcións da nosa<br />
existencia, o que achabamos deste xeito enmudecido<br />
podía superarse e podían ser enxergados os pasos nun<br />
terreo cultural” (ER, p. 75).<br />
Sinala que, no que respecta ao vínculo entre imaxes<br />
e política, “estamos agora en Novembro”...<br />
Ben, estabamos en Novembro en 2004, pero de acordo.<br />
En todo caso, logo de Outubro, substituímos a potencia<br />
da loita política pola dalgunhas imaxes e<br />
prácticas estéticas?<br />
Non habería unha oposición tan clara entre loita política<br />
e imaxes; estas son aínda, con toda probabilidade,<br />
parte daquela. Até na época d’A hora dos fornos (F.<br />
Solanas, 1968), as imaxes constituían unha parte importante<br />
da loita. É certo que na actualidade esa correlación<br />
intensificouse moito, debido a que tamén<br />
o mainstream e as políticas dominantes da imaxe, en<br />
canto á súa dimensión afectiva, volvéronse ben máis<br />
poderosas. Xa ninguén pode dicir, “velaquí a política<br />
real e velaí a imaxe”; unha e mais a outra están completamente<br />
anoadas. Entendo o que queres dicir, que<br />
unha imaxe non supón por si mesma un movemento<br />
político. Agora ben, non creo que ese sexa necesariamente<br />
o caso; pensa en todas as recentes ocupacións<br />
de fábricas ou universidades. E, por outra banda, as loitas<br />
políticas e as imaxes poderían verse desconectadas<br />
nese sentido máis tradicional que indicas. As novas loitas<br />
non se han representar ineludibelmente a partir<br />
de imaxes; non están representadas, ou representan,<br />
ou estarían incluídas nunha política da representación<br />
determinada, de xeito que tampouco lles ten que corresponder<br />
unha imaxe “natural” ou “realista” que, por<br />
así dicilo, proceda a substituílas dalgún modo. Dito o<br />
cal, loitar coa imaxe, ou aprender a loitar con imaxes,<br />
e imaxinar actos de creación e destrución visual, é un<br />
camiño ao que aínda lle resta porvir político.<br />
Entre esa carga de futuro e o axioma anti-idealista<br />
de Godard e do Grupo Dziga Vertov a mediados dos<br />
anos 70: “ce n’est pas une image juste, mais juste une<br />
image”; non existe unha contradición insalvábel?<br />
Pero tratemos de pensar máis aló desa oposición! A<br />
nosa realidade xa está constituída por imaxes. Así que<br />
a pregunta é: como implicar politicamente as imaxes?<br />
Podemos pensar en imaxes lidando, no canto de en<br />
imaxes de persoas que loitan? Porque do outro xeito<br />
permanecemos recluídos nesta caste de dicotomía segundo<br />
a cal habería políticas e corpos reais, e xustamente<br />
imaxes, aparencias ou espectáculo. E non creo<br />
que iso sexa demasiado produtivo. As imaxes, os corpos<br />
e as loitas comparten unha mesma dinámica.<br />
Irían da man?<br />
Iso é.<br />
No seu texto “O imperio dos sentidos” constata unha<br />
crise contemporánea da representación, política á vez<br />
que estética. A dialéctica visual entre idea e materia,<br />
é dicir, entre o que mostran as imaxes e como se mostran<br />
a si mesmas, normalizouse dentro dese réxime<br />
representativo que esmorece ad infinitum?<br />
Unha imaxe pode representar o que for: flores, ou un<br />
asasinato, ou unha guerra civil; calquera cousa. Pero
consta tamén doutra capa que condensa todas<br />
as forzas, desexos e afectos que se sedimentaron<br />
ao producila. É como un nodo de enerxía.<br />
E é para min agora, en certo sentido, o nivel<br />
máis interesante. Como podemos intervir nas<br />
enerxías que unha imaxe en canto tal conxela?<br />
É unha vella idea de Walter Benjamin: a imaxe<br />
dialéctica, na que se acumulan tensións mediante<br />
un flash. Daquela, como as poderiamos<br />
desconxelar? Como podemos voltar á relación<br />
de forzas que prendeu aquela imaxe?<br />
Aínda que simbólico, o valor de uso de Journal<br />
No.1 e Normality 1-9 fronte a algo que<br />
falta –o primeiro noticiario bosníaco– ou<br />
Contra Platón<br />
ensaio Jacques Rancière cuestiona<br />
a distancia entre mirar e actuar<br />
Un decenio logo d’A lección de Althusser (1975), a<br />
aventura de Jacques Rancière en arquivos obreiros<br />
do s. XIX daba co revolucionario Joseph Jacotot,<br />
de quen tiraría –contra o atordamento de aprenderlle a<br />
alguén o que non sabe– cinco leccións sobre a emancipación<br />
intelectual. El maestro ignorante (Laertes, 2003) polemizou<br />
ademais na altura –o ano 1987– cun fóra de campo<br />
“rosa”: a reforma escolar do goberno de Mitterrand a<br />
expensas do socioloxismo de Bourdieu. A “antifilosofía”<br />
rancieriana envorca aquí todo o sabido e consabido verbo<br />
das imaxes, durante o século pasado, en defensa tamén<br />
dunha figura emancipada, a do espectador. Sábese cando<br />
menos unha cousa: a sospeita segundo a cal “quen ve non<br />
sabe ver”, crucial nos relanzos do pensamento crítico contemporáneo,<br />
non é nova; vén da caverna platónica.<br />
No capítulo primeiro, homónimo ao libro, deféndese a separación<br />
estética como oportunidade igualitaria para os espectadores,<br />
a contrafío das dúas correntes que quixeron abo-<br />
que foi lixado –unha estatua en recordo<br />
dun asasinato neonazi–, é o dun monumento<br />
que aspira a outra forma de duración?<br />
Non estou segura de recordala correctamente,<br />
pero consistiría na diferenza que estabelece<br />
Foucault entre documento e monumento.<br />
Lémbrala? Tal como o fago e interpreto agora,<br />
el viña dicir que os documentos manteñen<br />
sempre unha relación indeterminada coa realidade;<br />
un documento abeira sempre un grao<br />
de incerteza. Mentres que o monumento é a<br />
configuración de documentos. Se tes documentos<br />
en papel, poderías construír unha caste<br />
de “estatua” con eles, e esta xa non se ha<br />
preocupar pola relación exacta de cada un coa<br />
realidade: ela mesma encárgase de construír<br />
unha realidade de seu. Quizais estes dous vídeos<br />
cumpran, nese sentido, a función de monumentos.<br />
Non o serían, certamente, na súa<br />
acepción máis común, dado que me opoño<br />
totalmente á idea do monumento que conmemora<br />
algo, pero si conforme a esa nova<br />
configuración documental, que crea pola súa<br />
vez unha nova realidade. No caso de Journal<br />
No.1, desde logo: parte dun filme ausente, e<br />
durante o proceso de pescudar como foi perdido<br />
ou destruído, constrúe un novo.<br />
Digo monumento xa que ambos os dous vídeos<br />
incorporan o suplemento da súa fic-<br />
lila en prol da acción –o teatro da crueldade de Artaud– e da<br />
conciencia –o teatro épico de Brecht–. No entanto: “A emancipación<br />
[...] empeza cando se cuestiona de novo a oposición<br />
entre mirar e actuar, cando se comprende que as evidencias<br />
que estruturan desa maneira as relacións mesmas do dicir,<br />
do ver e do facer pertencen á estrutura da dominación e da<br />
suxeición” (p. 19). De tal xeito que “unha comunidade emancipada<br />
é unha comunidade de narradores e tradutores” de<br />
historias audiovisuais (p. 27). Cabe dicir: de xentalla que se<br />
apropia delas á marxe daquela aritmética pampa.<br />
En “Las desventuras del pensamiento crítico”, Rancière<br />
pon en corentena o “frenesí” da hermenéutica da sospeita<br />
inspirada no Marx mozo. Trátase do círculo que Guy<br />
Debord pechou darredor da “sociedade do espectáculo”:<br />
dunha banda, “coñecer a lei do espectáculo equivale a coñecer<br />
a maneira en que este reproduce indefinidamente<br />
a falsificación que é idéntica á súa realidade”; da outra,<br />
“dita ciencia nutríase da indestrutibilidade do segredo e<br />
da reprodución indefinida do proceso de falsificación que<br />
denunciaba” (p. 48). Para saírmos logo deste circuíto viciado,<br />
abondaría con supor que non existe “ningunha besta<br />
monstruosa que absorbe todos os desexos e enerxías no<br />
seu estómago, ningunha comunidade perdida que debe<br />
restaurarse” (p. 51). Ningunha vida auténtica, algures, e<br />
apenas a posibilidade –aquí e agora– do disenso.<br />
2<br />
proTagonista Crítica //<br />
ción á realidade. No texto “A verdade desfeita:<br />
produtivismo e factografía” cuestiona,<br />
por confuso, o termo “ficción documental”<br />
co que Jacques rancière designou<br />
Le tombeau d’Alexandre (Chris Marker,<br />
2003). Con todo, el parece oporse ao mesmo<br />
que vostede coa noción de “documentalidade”:<br />
“O punto de intersección entre a<br />
gobernabilidade e a produción de verdade<br />
documental”.<br />
Probabelmente. Non me opoño tanto ao que el<br />
di como ao transfondo do debate sobre as películas<br />
documentais. Se se empeza a falar outra<br />
vez da ficción como oposta ao documental, ou<br />
en relación ao documento, iso resoará con décadas<br />
de debate bastante terríbel. Así que querería<br />
deixar aquilo en paz, non remexelo nin un<br />
chisco (risas). Durante moito tempo, esa foi a<br />
definición máis estúpida de documental; a que<br />
dicía que non é ficción, ou que é non-ficción...<br />
Claro que me dou conta de que Rancière quere<br />
dicir algo máis. Simplemente, pensei que xurdiría<br />
con iso unha confusión improdutiva.<br />
Universal embassy dá conta dun grupo de “sen<br />
papeis” que ocuparon a embaixada somalí en<br />
Bélxica, tras o colapso do estado africano. Proporcionar<br />
espazos en que estar, ou dispositivos<br />
de expresión, como ambicionan moitas<br />
institucións de arte contemporánea, non é un<br />
xeito de suprimir a posibilidade de tomalos?<br />
Prefiro que os protagonistas de Universal embassy<br />
falen, respecto diso, por si mesmos.<br />
Indubidabelmente, os espazos que son apropiados<br />
a partir dunha loita gozan dun significado<br />
moi diferente ao daqueles ofrecidos<br />
baixo a promesa de valor, e que adoitan implicar<br />
a miúdo algún tipo de cooptación. Por<br />
outra banda, ata nos museos hai espazos polos<br />
que a xente tivo que loitar. Cando penso<br />
en grupos de arte feministas, como Guerrilla<br />
Girls nos anos 80, que habían loitar tanto<br />
nada máis que para crear a conciencia de que<br />
os museos estaban constituídos por espazos<br />
dominados por homes brancos...<br />
É capital para a loita política “gañar” espazos<br />
culturais?<br />
Creo que é aínda máis importante o xeito de<br />
utilizármolos.<br />
Por volta de “Las paradojas del arte político”, o artífice d’A<br />
noite dos proletarios (1981) conclúe, a despeito da tendencia<br />
que tenta pasar da representación artística á revolta popular<br />
como da causa ao efecto, que “unha arte crítica [...] sabe que<br />
o seu efecto político pasa pola distancia estética” (p. 85). Á<br />
fin, os capítulos de “La imagen tolerante” e “La imagen pensativa”<br />
disenten respectivamente da sacralización da palabra<br />
testemuñal en Shoah (Claude Lanzmann, 1985) e mais<br />
da oposición entre punctum e stadium que alicerza a teoría<br />
fotográfica de Roland Barthes.<br />
Non ten dúbida que estar contra Platón é unha angueira<br />
displicente. Mesmo cansada. Para acharlle todos eses “puntos<br />
cegos” á súa familia intelectual cómpre, así e todo, habitar<br />
a verdade platónica –aquí verbo das imaxes– como<br />
mentira fundacional. O cal non quita que haxa sofistas, nin<br />
moito menos oligarcas. Debaixo da alfombra antiplatónica,<br />
onda as varreduras, disque hai un lote. // A. C.<br />
El espectador emancipado · Jacques Ranciére ·<br />
Ellago Ediciones, 2010 · 136 páx · 15 euros
próLogo Crítica<br />
non barrenes é inútil<br />
por Xiana Arias Rego<br />
Pero<br />
Isto ía ser unha carta. A/a de Miguelanxo Prado. Pero por máis que na primeira páxina<br />
de Stratos diga Teófilo que barrenar é inútil o que segue son unha serie de barrenes.<br />
Escritos con calor e fumando bastante. Entro por segunda vez no álbum publicado<br />
en 1987. Desta volta na primeira versión orixinal que é de 2010. Creo que Stratos foi o<br />
primeiro seu que lin. Antes de poñerme con el rematei A miña vida mal debuxada de<br />
Gipi. Sobre todo quedei con isto:<br />
“— Vela, a estatua de Garibaldi?<br />
— …<br />
— Véxoa. Véxoa mal, como todo o demais, pero véxoa. Míroa. Non entendo o porqué<br />
desa pregunta pero míroa. Véxoa.<br />
— Lembra que a podes pintar de azul cando che dea a gana.<br />
Dime isto: “lembra que a podes pintar de azul cando che dea a gana”. Que quere dicir<br />
iso?<br />
— Que quere dicir?<br />
— Que quere dicir iso? É unha macana. Mesmo un pouco romántica. Adozada. Non<br />
a entendo.<br />
Miro a estatua e penso. Que cona quere dicir iso? Penso. E logo decátome: estou<br />
pensando, e había cinco meses que non o facía”.<br />
Aos ollos<br />
Penso como describir o importantes que me parecen os ollos en Stratos. Como me<br />
entran. Éme imposible non miralos. Son en branco e negro. Poderíaos pintar de<br />
azul en calquera momento. Di José Muñoz, de Muñoz/Sampayo, que a historieta<br />
é o único produto cultural que aínda conserva o tremer da man. Coma as pintadas<br />
das cavernas. Aquí o tremor da man quedou preso dos ollos dos que temen ou<br />
dos rabiados. Dos de Lino, Teófilo ou mesmo Vladimir. As primeiras páxinas anuncian<br />
barranco. Teo dille a Lino “Non barrenes é inútil”. Pero Lino barrena. Coma un<br />
home enviado á liña de fronte sen adestramento nin armas. Dende a cama a muller<br />
dille que apague a cafeteira, que vai estoupar. E na liña de fronte Lino como armas<br />
colle papel e lapis. Débelle tremer aínda ben a man contra o folio en branco.<br />
Consegue explicar como reestruturar a empresa salvando o seu posto. “Sabe que<br />
algúns teólogos sosteñen que os proletas non teñen alma?”, dille o xefe de Teo e<br />
de Lino a un cadro medio. A clase obreira “vai ao paraíso en Marina d´Or” que di<br />
unha canción de Los Carradine.<br />
Cidade de vacacións<br />
Ás veces intento facer viñetas. Agora mesmo intento debuxar a conversa de dúas mulleres<br />
que fuman na saída de incendios da empresa en que traballan. Chámolles Lina e Tea:<br />
— Sabes o de Amalia?<br />
— O que? Volveu onte das vacacións, non?<br />
— E a xefa riuse dela na cara.<br />
— Por?<br />
— Porque fose de vacacións a Marina d´Or e que aínda viñese presumindo.<br />
Esta historia capaz de ilustrar a Historia<br />
Di Xosé Luís Méndez Ferrín no prólogo de Stratos que: Aquí hai un enxame de xentes<br />
que compoñen fragmentos de mundo. É un nobelo que debanda limpamente. O<br />
xogo de planos é invisible coma no mellor cinematógrafo. Retrata os diversos absurdos<br />
aos que conduce a acumulación. O sentido do humor serve entre outras cousas<br />
para aliviar o ánimo. Isto manca, porque en Occidente hoxe todo camiña na mesma<br />
dirección que o narrador e o debuxante nos sinala.<br />
Unha viñeta de Mafalda<br />
Resulta que onte pregunteille a miña nai:<br />
— Cres que o mundo se vai amañar, mamá?<br />
— Sen dúbida!<br />
— Entón propóñoche unha cousa: ata que o mundo non se amañe non fagas sopa, eh?<br />
— E que pasou?<br />
— Pasou que á noite tiven que comer toda a súa fe con fideos!!<br />
A xustiza pola man<br />
Non me centro. Ao comezo deste texto direi que isto son unha serie de barrenes.<br />
Sigo debuxando a conversa das traballadoras pero na seguinte páxina convértense<br />
en dous traballadores aínda que a historia sexa a mesma. Cambio os nomes.<br />
— Sabes o de Lolo?<br />
— O que?<br />
— Que el tamén fora de vacacións a Marina d´Or pero vendo como se burlara o xefe<br />
de Adolfo pois calou a boca e non dixo nin mu. Que aínda lle preguntei eu que se foran<br />
a algún sitio e dixo que boh, que fixeran o de sempre.<br />
— Como sabes iso?<br />
Tremer // nadina Bértolo<br />
Xiana Arias rego (A Fonsagrada, — Pois dise por aí, porque o moi parvo xa o conta-<br />
1 ) é escritora e xornalista<br />
e traballa no Diario Cultural.<br />
Publicou os libros de poemas<br />
Ortigas e Acusación. Pódense ler<br />
ra por fóra e pensou que non o saberiamos.<br />
— E vaslle dicir algo?<br />
— Non sei, pero era para cantarlle a de Paquita,<br />
non sabes?<br />
— Cal de Paquita?<br />
tamén textos seus en Xistral, — A de “rata de dos patas te estoy hablando a<br />
Revista das Letras ou nos materiais ti...”.<br />
do Cineclube de Compostela — Home, non foi para tanto a mentira tam-<br />
Pirata e Non conciliados.<br />
pouco…<br />
— A mentira non sei, pero o outro día no café estivemos<br />
os dous rindo da cara que puxera o Adolfo<br />
e xa me dirás se non é de rata de dos patas...<br />
O punto fráxil do método<br />
No futuro de Stratos o saldo do cliente é segredo bancario, as médicas e enfermeiras<br />
operan por ordenador pero o que importa seguen sendo elas e non as máquinas. Elas,<br />
os seus actos, as súas contradicións. Penso en J.G. Ballard, n’O mundo somerxido e nalgúns<br />
relatos de Febre de guerra. O futuro debúxase desde dentro dos personaxes, non<br />
se impón. E logo acórdome de Fragmentos da enciclopedia délfica.<br />
Stratos é barranco. Os gregos e gregas arman barullo. Pero… sen goberno, nin clases,<br />
nin policía… en esencia… todo é igual?<br />
Unha conversa de Tanxencias:<br />
“Parece que nada cambiase nestes quince anos. Agora hai menos carballos e máis<br />
eucaliptos.<br />
— E nós cambiamos. Eu levaba saias longuísimas, melena e colares, e ti… ti non usabas<br />
nunca traxes e gravatas de marca.<br />
— Non os tiña”.<br />
A danza dos ninguén<br />
Uns días despois de ler o álbum por segunda vez fun de paseo cun amigo da Fonsagrada<br />
ao que lle prestei aí atrás A mansión dos Pampín. No coche escoitamos Hechos<br />
contra el decoro. Había ben tempo que non escoitaba “Danza de los nadie”: “Confundimos<br />
la luna con farolas. Confundimos estrellas con espejos, si. Todo empezó el día<br />
en que a mamá se le agrietaron los pechos y de sus pezones tan soló brotó veneno.<br />
Esa es la leche que nos dieron. Esa es la leche que mamamos, si. Esa es la leche que<br />
tenemos”. Acordeime dos salvaxes de Stratos.<br />
“— Os auténticos extinguíronse, pero a partir de cachorros de proleta, criados en estado<br />
salvaxe, conseguiuse recuperar esa especie desaparecida. A ciencia é grande!<br />
Non lles parece? A min emocióname… por suposto, non teñen alma!”.<br />
A cousa empeza así<br />
“Pasadomañá comunicaránselles os nomes daqueles que cesarán nos seus postos de<br />
acordo con esta reestruturación de persoal. Agora continúen co seu traballo”.
proNome En<br />
emilio José<br />
«non leo por gusto,<br />
senón á procura»<br />
2009 conseguiu as louvanzas da crítica estatal polo seu disco<br />
Chorando apréndese e situouse con éxito no panorama da<br />
música indie. Nel, como nas súas lecturas, desborda o gusto<br />
pola mestura. Do pop naif á samba ou á música clásica, do<br />
marqués de Sade ao Corán, de Xiana Arias aos comentarios do<br />
marca.com, de Ezra Pound ás novelas americanas de a peso.<br />
Como entrar nunha estrada descoñecida sen gps. As súas respostas<br />
atraen sempre por saírse do previsíbel. // Belén Puñal<br />
En Chorando apréndese queda claro que<br />
tes gusto pola mestura. E nas lecturas?<br />
Non é que me guste nada en concreto,<br />
intento coller de todo. Remítome ao que<br />
di mil veces o marqués de Sade, que non<br />
cre no gusto e que non ten sentido cerrarse<br />
só nunha cousa.<br />
Es lector de Sade?<br />
Sade interésame como gran xenio que é.<br />
A partir da película de Pasolini sobre un<br />
dos seus libros, Os 120 días de Sodoma,<br />
empeceino a ver con outros ollos, porque<br />
a imaxe que se ten del escurece moito a<br />
súa obra. Luis Buñuel, cando leu a Sade,<br />
dixo que todo o que até ese momento<br />
lera non valera para nada. E entón pensei<br />
que se Buñuel dixera iso…<br />
…habería que lelo.<br />
O meu libro preferido del segue sendo<br />
Os 120 días de Sodoma, grandioso no<br />
sentido artístico, na vertente imaxinativa.<br />
Como lectura é alucinante. Non entendo<br />
como a xente pode escribir aínda<br />
novelas quixotescas, nas que xa sabes o<br />
que vai pasar dez páxinas antes de que<br />
aconteza.<br />
Gustas de mesturar varias lecturas á vez?<br />
Si claro. Agora mesmo estou lendo Estrella<br />
a toda costa (Alianza, 2008). É unha<br />
libro marabilloso, unha novela destas<br />
que semellan estúpidas a primeira vista,<br />
destes libros que só valen uns euros,<br />
tipo novela rosa, de autores americanos<br />
ou normalmente autoras. Desta caste de<br />
libros que estás lendo e pregúntaste por<br />
que. Mais no fondo eu creo que están<br />
máis en contacto co mundo que O código<br />
da Vinci.<br />
Entre as influencias que citas na túa<br />
páxina de myspace, refíreste de feito<br />
aos libros de peto…<br />
Si. Hoxe en día non leo por gusto senón<br />
á procura dun resorte de inspiración. Cos<br />
libros de peto pásame como cos discos<br />
de serie media. De repente ves na librería<br />
ese libro que nunca viches, que a saber<br />
de onde saíu, cómpralo por tres euros ou<br />
catro e sempre sacas algo de aí. É como<br />
unha forma de desviarse do canon cultural.<br />
Igual é un pouco inxenuo…<br />
Que outras cousas estás a ler neste<br />
momento?<br />
Un dos meus libros favoritos é, do nobel<br />
chinés Gao Xingjian, A montaña da<br />
alma, e a el volvo de cando en vez. Leo<br />
moita poesía e n'A montaña da alma,<br />
malia a ser novela, hai partes que son<br />
un poema. Mais coido que a semente<br />
da poesía actual son os comentarios do<br />
marca.com.<br />
E logo?<br />
É marabilloso. Sabes a cantidade de insultos<br />
elaboradísimos e novos que se<br />
encontran alí? É como esta novela, Estrella<br />
a toda costa. Podes lela a páxina<br />
por segundo, pero de vez en canto encóntraste<br />
cunha frase que vale por trinta<br />
novelas.<br />
Houbo algún libro que influíse dunha<br />
maneira máis directa no proceso de elaboración<br />
do teu disco?<br />
Non. Aínda que, por momentos, o Corán.<br />
A Biblia, que tamén teño por un gran libro,<br />
paréceme así e todo novelesca fronte<br />
ao Corán, que é poético. O Corán está<br />
entre os meus dous libros favoritos, xunto<br />
cos Cantos de Ezra Pound. Cando fixen<br />
o disco, tamén estaba lendo bastante,<br />
influenciado polos Cantos, sobre políticos<br />
americanos da fundación dos Estados<br />
Unidos.<br />
Falas moito no teu disco do abandono<br />
do rural. Vivir na aldea condiciona. Tamén<br />
as lecturas?<br />
Non é o mesmo ca estar nunha cidade con<br />
bibliotecas como a Xeral da Universidade<br />
de Santiago, onde podes atopar todo ou<br />
case. Hoxe en día está internet e Amazon,<br />
pero aínda así non podes comprar todo o<br />
que les. E das librarías xa nin falar…<br />
No teu traballo recorres moito aos samples.<br />
E se tiveras que escoller un sample<br />
literario, unha cita?<br />
2<br />
proNome Crítica //<br />
Emilio José é músico //Arquivo do autor<br />
Esta a mítica de Paul Valéry: “Que pode<br />
un home?”. Lin moito del e esa cita gústame<br />
moito.<br />
Algún autor ou autora en galego polo<br />
que teñas preferencia?<br />
Xiana Arias. O último que comprei dela foi<br />
o seu poemario máis recente, Acusación.<br />
E algún outro máis?<br />
Habitualmente en galego non leo. Iso tamén<br />
se aplica ao galego que falo. Se algún<br />
día tivese fillos, esforzaríame porque visen<br />
cousas en galego e falasen correctamente.<br />
Pero, cando estudei, o que lin, fóra das lecturas<br />
de instituto, fóra de autores como de<br />
Toro e Rivas, estaba en español porque non<br />
había versión en galego. Creo que se hoxe<br />
lese todo en galego, esquecéndome das<br />
cousas que tiven que ler en español, porque<br />
non as había en galego, sería como se empezase<br />
a falar en galego normativo. É como<br />
borrar o pasado que me fixo ser como son.<br />
Sería como crear unha ilusión de que podo<br />
vivir en galego cando non é certo. Se fose<br />
concelleiro de cultura, destinaría o 99 por<br />
cento do diñeiro a traducir ao galego.
Crítica<br />
proPulsión<br />
estorias breves, vida longa<br />
O lapis do taberneiro é unha colección nacida á calor dun bar compostelán,<br />
escenario e motor creativo das súas catro entregas // Bieito Iglesias<br />
Vou ao conto e leo Acantinado, de Carlos Santiago,<br />
transcrición dos pensamentos dun parroquiano<br />
que estampa en cadernos o zanfoneo<br />
dunha conciencia estimulada polo licorcafé<br />
ou a crema de augardente, que reflexiona sobre a<br />
morte estatística e a morte dun só individuo, sobre a<br />
apocalipse en versión USA (temor a que un acelerador<br />
de partículas xere un burato negro e engula o Universo)<br />
ou contada polos rusos, que moito recean da muda<br />
climática causada por fugas de metano escoadas entre<br />
icebergs polares. Os propios clientes que entran e<br />
saen do establecemento acarretan temas puntualmente<br />
rexistrados polo narrador, que van das cimas filosóficas<br />
ao enterro dunha gata nun cemiterio de mascotas.<br />
Aínda que falta a técnica telefónica (diálogo do que só<br />
se recollen as palabras dun interlocutor), estamos naquel<br />
bar holandés d´O estranxeiro, no que Camus envía<br />
ideas canda as bebidas. Certo que Carlos Santiago<br />
non é un moralista, como o célebre porteiro de futebol<br />
converso en literato (non foi o único, Nabokov tamén<br />
gardou redes, en troques ninguén espera que Casillas<br />
escriba un libreto pra Rameau, Fatal amour, cruel vainqueur,<br />
ao afuciñar en Sara Carbonero), polo cuxo limítase<br />
a lapexar no desasosego, no desacougo atroz e banal<br />
a un tempo que te golpea e embaza nun bar ou nunha<br />
tabacaría, como lle aconteceu a Pessoa.<br />
Primavera, o seguinte opúsculo que mougo (non<br />
sigo a orde de publicación senón o azar que chimpou<br />
os catro textos ao chao e impuxo unha secuencia arbitraria<br />
ao apañalos), da autoría de Carlos Meixide, non<br />
chapuza tanto nos regueiros da conciencia e inclínase<br />
máis cara o sketch dickesiano. Presenta un elenco<br />
de personaxes recoñecibles dentro do nicho ecolóxico<br />
compostelán: xornalistas amigos do xintónic, filósofo<br />
parcial do uísque, mestra que envía cava, xogadores de<br />
cartas ruidosos que arrastran (o cu polas pallas) e son a<br />
contrafigura dos dignos e circunspectos xogantís pintados<br />
por Cézanne, estadistas que queren gobernar o<br />
mundo cunha revista escrita en reintegrado, hostaleiro<br />
da competencia resolvido a enchufar unha filla nun<br />
chope ben pago, etc. A estrutura do relato é teatral e o<br />
palco que sofica a acción é O Trece, bar que pon algo de<br />
comer –algo ben sabedeiro, por caso un centolo– pra<br />
que as bebidas non caian de moi alto. O apuntamento<br />
sociolóxico esténdese sobre o mundo das esplanadas<br />
que inzan nos paseos ao chegar a primavera, tentando<br />
mesmo unha taxonomía dos clientes e dos taberneiros.<br />
O conto abeira cara ao esperpento ao presentárense<br />
neste escenario un conselleiro de cultura pavesas e<br />
un director xeral de promoción turística que lle atura a<br />
leria alcólica. Unha xerra de auga fría cae sobre as dignísimas<br />
autoridades coa noticia doutro barco de chapapote<br />
entalado en Muxía, asegunda un novo Prestige e<br />
o nihilismo nacional galaico ameaza con repetir como<br />
a cebola. A pesar das esplanadas, dos pasantes que<br />
alixeiran a roupa e descobren carnes embrancuxadas<br />
sedentas de sol, da comicidade dos figurantes que pasan<br />
polo bar, a lectura desta narrativa de Meixide causa<br />
o mesmo efecto que lle produciu a Puxquin o humorismo<br />
d´As almas mortas de Gogol. O mestre sentenciou:<br />
“Que triste é a nosa Rusia!”.<br />
As intenciós d´O decimoterceiro mês desvéndaas a<br />
autora, Raquel Miragaia, na páxina quince: “Nom se<br />
trata de fazer análise sociológica, nem sequer psicológica.<br />
Na realidade trata-se do que fica de gregário, de<br />
tribal”. Cunha prosa musculada, viciña da poesía, explora<br />
a soidade no medio da multitude. O bar vén sendo<br />
a rúa que paseaba o flâneur no París do dazanove,<br />
ámbito onde se cruzan descoñecidos que non se falan<br />
porque na urbe moderna triunfa a sensación sobre a<br />
palabra, o espazo común sobre o tempo diverxente en<br />
memorias persoais ocultas, que estorban na procura<br />
da indiferenza. Miragaia inclúe neste libriño un poe-<br />
ma de Charles Simic, pero tamén podería beneficialo<br />
(encabezalo) coa augardente destilada por Baudelaire<br />
en A unha transeúnte descoñecida. A partir do cuarto<br />
mes ou capítulo, a estoria emerxe da chapacuña da<br />
soidade e escorrega por camiños galantes. É perigoso<br />
(como sinala a autora) pero verosímil ligar nos bares.<br />
A voz que nos interpela ao principio desde o inferno<br />
sartriano (desde a incomunicación cos outros)<br />
preséntanos a Borges e, con esa aparición, lévanos ao<br />
tema do amor, querse dicir, a esa subtil misantropía<br />
consistente en elixir unha persoa pra excluír a tódalas<br />
demais. A lírica intensifícase pola boa razón de que o<br />
propio da poesía é tratar do que está por cima ou máis<br />
alá do mundo. Contra o final, un finale in bellezza, lemos<br />
versos de Pessoa sobre o misterio das cousas e<br />
topamos coa metafísica. Era inevitable chegarmos aí<br />
porque a cópula resulta tráxica e misteriosa (Pasolini<br />
dixit) cando non se ve rebaixada pola sexualidade paroxística<br />
inducida polo mercado.<br />
Os Trece xogos, de Mingolo Alborés, non encoran na<br />
auga durmida do costumismo malia que retratan un<br />
hábito inveterado propio do folclore rural e urbano (da<br />
urbe vai desaparecendo polos horarios produtivistas e<br />
porque as mulleres xa non toleran o convivio con maridos<br />
que ían xantar á casa e deixaban o coche acendi-<br />
Dous homes no bar // norman Cornish<br />
do pra saír a escape e xogar a partida inantes de reatar<br />
a xornada laboral). “Ningunha causa mediante a que é<br />
posible reflectir tódalas paixóns, esperanzas e insensateces<br />
se pode considerar un xogo”, escribe Faulkner en<br />
Knight´s gambit, aforismo que tanto se pode aplicar<br />
ao xadrez como ao plebeísmo do balompé ou do tute<br />
cabrón. Alborés sobarda a estampa de costumes introducindo<br />
unha intriga que enlaza os distintos episodios<br />
amenizados con cadaseu xogo e ponlle o ramo á narración<br />
cunha volta de torniqueta. Botei a faltar na listaxe<br />
dos lances de naipe o xogo do truco, unha versión simploria<br />
do mus (este xogo vasco apenas seduciu aos galegos<br />
que gustan de cartear) importada probablemente<br />
de América polos emigrantes retornados. Pero si está<br />
a berisca, divertimento máis propio do lar (seis xogadores<br />
reunidos baixo un palio de fume de lareira nas<br />
festas de pote dantes) que da tasca, e o modestísimo<br />
enredo da escoba, no que ha de contarse por forza o<br />
belo. Escríboo con be seguindo o dicionario Estravís e<br />
porque intúo que esa denominación do sete de ouros<br />
procede do italiano. Guíame nesta intuición a História<br />
das cartas de jogar, do doutor Egas Moniz, que me informa<br />
da orixe transalpina das primeiras barallas, nas<br />
que os triunfos se chamaban attuti (algo a ver co tute?)<br />
e o belo se cadra era bello.
Agonía de outono<br />
Aínda contra as cordas, entre crise e desleixo político,<br />
o libro galego rebrotará con novos títulos // Belén Puñal<br />
Primeiras choivas e ulido a terra<br />
mollada. A grisallada outononiza<br />
non trae bos agoiros para o libro<br />
en galego. As editoriais deixan de<br />
publicar –son varias as que prevén non sacar<br />
nin un só libro do prelo este outono–<br />
porque non hai diñeiro para facelo. Nunha<br />
situación como esta, agónica, marcada<br />
pola caída de vendas en librarías, a Xunta<br />
aínda non asinou coas empresas editoras<br />
–e xa case está rematando o 2010– o<br />
contrato que se rubrica anualmente para<br />
a compra dos libros que abastecen as bibliotecas<br />
coas novidades do ano anterior.<br />
Non só se asfixia así aínda máis o sector,<br />
atrasando unha vía de liquidez nestes momentos<br />
vital, senón que, a este ritmo, os<br />
usuarios e usuarios das bibliotecas públicas<br />
do país terán que agardar até o 2011 ou<br />
case para poder dispor dos libros editados<br />
en Galicia… en 2009!<br />
Mais si. Aínda así, o sector resiste. E faino,<br />
neste comezo de curso, con varios caldos<br />
fortes en narrativa, poesía e tradución<br />
que nos axudarán a espantar arreguizos e<br />
destemperos. Algúns deles levan xa dende<br />
o verán poñéndonos ganas. Tal é o caso de<br />
Todo é silencio, a nova novela de Manuel Rivas,<br />
en Xerais, ou de Cabalo de ouros, a volta<br />
de Víctor Freixanes á novela case dúas<br />
décadas despois d’A cidade dos Césares.<br />
Outros constatan a capacidade de relevo<br />
xeracional da nosa escrita. Como Yolanda<br />
Zúñiga, a última gañadora do Xerais, que<br />
verá publicada en outono Periferia, a obra<br />
coa que obtivo o premio de narrativa. Ou<br />
Diego Ameixeiras, que promete impactar<br />
coa súa volta ao xénero policíaco en Asasinato<br />
no Consello Nacional, tamén en Xerais:<br />
a trama iníciase á saída dun consello<br />
nacional do BNG, despois dunha derrota<br />
electoral e en pleno relevo da cabeza visíbel<br />
do partido. Sóalles de algo?<br />
As principais editoriais completarán a<br />
oferta narrativa dos vindeiros meses coa<br />
colleita do sementado os meses anteriores<br />
nos premios literarios. Galaxia dará así<br />
a coñecer as obras gañadoras do Blanco<br />
Amor e do García Barros. No primeiro caso,<br />
O imposible de desatar, de Iván García, relato<br />
realista que bota man da ollada exterior<br />
para penetrar nas doenzas do íntimo. No<br />
segundo, Obediencia, de Antón Lopo, ciencia<br />
ficción en que o autor recrea con habilidade<br />
a Galicia do século XXII.<br />
PrOCUrAS<br />
Adoitan estar protagonizas as novidades en<br />
verso pola editorial Espiral Maior. Non será<br />
así nesta ocasión. O selo, dado o contexto<br />
económico, reprega velas até a campaña do<br />
nadal. Aínda así, o outono permitiranos escoitar<br />
de novo algunha das nosas voces poéticas<br />
máis coñecidas. Nalgún caso, de maneira<br />
literal. Do Cumio estreará á fin a colección<br />
de antoloxías sonoras, prometida nestas<br />
mesmas páxinas hai xa uns meses, cos<br />
versos de Chus Pato, en Nacer é unha república<br />
de árbores, e Xosé María Álvarez Cáccamo,<br />
en De sombras e poemas que son casas, postos<br />
na boca de quen os escribe.<br />
Mais os vindeiros meses tamén darán<br />
para saber de cambios de rumbo e novas<br />
procuras. Será o caso de Ana Romaní<br />
con Estremas (Galaxia), incursión no poema<br />
longo, e de Oriana Méndez con Cero,<br />
na mesma editorial, exploración de vieiros<br />
que queren distanciarse dos percorridos<br />
pola autora no seu primeiro poemario, Derradeiras<br />
conversas co capitán Kraft.<br />
Outra das nosas poetas, Lupe Gómez,<br />
acaba de pórlle termo a unha dobre xestación.<br />
Nun caso cun poemario, A grafía dos<br />
mapas, en Toxosoutos, versos compostos a<br />
partir das fotografías de antroido de Emilio<br />
Araúxo, en común o desacougo polo esfarelamento<br />
do mundo rural. No outro, cunha<br />
obra que aposta pola mestura de teatro e<br />
poesía, Diálogos imposíbeis, cuxa saída estaba<br />
prevista en Laiovento, sempre e cando<br />
os condicionantes económicos lle permitan<br />
ao selo retomar a produción.<br />
Tamén teatro e música se darán a man<br />
neste outono. Rubén Ruibal escribe, con<br />
César Candelas, A néboa amarela (Biblos),<br />
adaptación teatral dunha canción de Bob<br />
Dylan, “Black Diamond bay”. Mais, se as novidades<br />
sempre son de agradecer nunha escrita,<br />
a dramática, sempre escasa en galego,<br />
tanto ou máis o resultan as reedicións,<br />
como a que Toxosoutos prepara, comentada<br />
pola especialista Laura Tato, de Azos de<br />
esguello, a peza coa que Euloxio Ruibal gañou<br />
o Álvaro Cunqueiro nos 80. Abrirá a colección<br />
A esmorga, que terá como segundo<br />
título o novo poemario de Claudio Rodríguez<br />
Fer, Unha tempada no paraíso.<br />
PONTES E PENSAMENTOS<br />
O outono traeranos en galego a obra de<br />
dúas prestixiadas autoras en lingua alemá.<br />
Da gañadora do Nóbel en 2009, Herta<br />
Müller, Randea do alento (Xerais), e de Birgit<br />
Vanderbeke, Mexillóns para cear (Rinoceronte),<br />
a novela coa que, xa nos 90, obtivo o<br />
Premio Bachmann. O mesmo selo verterá,<br />
do xaponés, Eloxio da sombra, de Junichiro<br />
Tanizaki. E non podemos poñer punto e á<br />
parte a este parágrafo de letras viradas sen<br />
antes saudar a chegada dunha nova editorial,<br />
Barbantesa, tanto por ter apostado<br />
pola escrita de autoras –da estadounidense<br />
Carson McCullers, a quen a crítica sitúa entre<br />
Faulkner e Capote, traducirá Balada do<br />
Lupe Gómez // Cristina Silva<br />
café triste– como pola difusión das literaturas<br />
africanas –do portugués de Angola traducirá<br />
ao galego Poemas de África Lonxe, de<br />
Bettencourt Pinto e Jorge Arrimar–.<br />
Xa no eido do pensamento, e de a cabalo<br />
entre o ensaio, o artigo xornalístico e<br />
o post, chegaranos unha compilación dos<br />
textos publicados por David Rodríguez no<br />
seu blog O funambulista coxo. Será en Retomando<br />
a palabra. Das guerra culturais ao<br />
crack financeiro, que verá a luz en Estaleiro.<br />
E tamén, na escrita ensaística, dúas análises<br />
en Galaxia que se prometen proveitosas.<br />
Dende o eido filolóxico, A narrativa galega<br />
na fin de século, de Dolores Vilavedra, e<br />
dende o sociolóxico, o retrato da xeración<br />
nada nos anos 50 co que Manuel Pérez Rúa<br />
gañou o premio Ramón Piñeiro en 2009.<br />
MIUDIñO<br />
A actualidade da literatura xuvenil estará<br />
marcada polo lanzamento mundial da<br />
nova triloxía de Cornelia Funke, Reckless.<br />
Carne de pedra, que coñeceremos en galego<br />
a finais de setembro grazas a Xerais.<br />
Tamén aos nosos mozos e mozas se dirixe,<br />
no mesmo selo, Fantasmas de luz, o man a<br />
man de dous pesos fortes, Agustín Fernández<br />
Paz e o ilustrador Miguelanxo Prado,<br />
en homenaxe ao cine.<br />
Da capacidade para trasladarlle aos pequechos<br />
as realidades máis crúas xa dera<br />
conta Antón Fortes en Fume. Agora volve<br />
sacar álbum, na mesma colección –Contextos–<br />
da editorial Oqo, para falar desta<br />
vez, n’A sombra dos anacardios, sobre a<br />
sida en Guinea Bissau. As novidades en literatura<br />
infantil tamén terán entre os seus<br />
protagonistas a última gañadora do premio<br />
Merlín, Teresa González Costa, que<br />
verá publicado A filla do ladrón de bicicletas,<br />
e a un dos seus anteriores galardoados,<br />
Antón Cortizas, que tirará en Tambre<br />
Rosalía e os equinodermos.<br />
Ficamos aquí, porque xa non quedan<br />
máis liñas e é preciso deixar títulos no<br />
tinteiro. Porque a roda da edición, malia<br />
todo, non para. Que non o faga dependerá<br />
do que leamos. Porque ler en galego, hoxe<br />
máis ca nunca, é resistir.<br />
Os libros que lemos<br />
proCura // 1<br />
El tiempo entre costuras<br />
·<br />
María Dueñas ·<br />
Temas de Hoy, 2009 ·<br />
608 páx · 22 euros<br />
A praia dos afogados ·<br />
Domingo Villar ·<br />
Galaxia, 2009 ·<br />
512 páx · 19,90 euros<br />
Sé lo que estás<br />
pensando ·<br />
John Verdon ·<br />
Roca Editorial, 2010·<br />
430 páx · 20 euros<br />
Luz de tebra ·<br />
Ángel Vázquez<br />
de la Cruz ·<br />
Xerais, 2010<br />
128 páx · 15,80 euros<br />
Los ojos amarillos<br />
de los cocodrilos ·<br />
Katherine Pancol · La esfera<br />
de los libros, 2009 ·<br />
552 páx · 21,90 euros<br />
A lei das ánimas.<br />
A novela da Santa<br />
Compaña ·<br />
Carlos Reigosa ·<br />
Galaxia, 2010·<br />
Inés y la alegría ·<br />
Almudena Grandes ·<br />
Tusquets, 2010 ·<br />
729 páx · 24 euros<br />
Unha historia que<br />
non vou contar ·<br />
Xosé Cid Cabido ·<br />
Xerais, 2009·<br />
272 páx · 16,50 euros<br />
Dime quien soy ·<br />
Julia Navarro ·<br />
Plaza & Janés, 2010 ·<br />
1.056 páx · 23,90 euros<br />
A intervención ·<br />
Teresa Moure ·<br />
Xerais, 2010 ·<br />
228 páx · 16,50 euros<br />
Estes son algúns dos libros máis vendidos en Galiza<br />
nas última semanas. A táboa fíxose recollendo datos<br />
das seguintes librarías:<br />
La casa del libro (Vigo) www.casadellibro.com<br />
Couceiro (Santiago) www.librariacouceiro.com<br />
Trazos (Cee) www.trazosexpress.com<br />
Torga (Ourense) www.torga.net<br />
Andel virtual (Vigo) www.andelvirtual.com<br />
C.C. Compostela (Santiago) www.elcorteingles.es<br />
Os datos non reflicten directamente os exemplares vendidos<br />
e, ademais, corresponden a magnitudes non ponderábeis.<br />
Abstéñanse teses. Calquera suxestión ou proposta sobre esta<br />
táboa, poden enviala ao correo protexta@temposnovos.net