Limiar de conciencia.pdf - deContado

Limiar de conciencia de cris pavon by crispavon
Limiar imiar de conciencia
Cristina Pavón Mauriz
is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivs 3.0 Unported License.

- Tedes que facer a análise forense dun SICA(1).
- Cal?
- LIDIA.
- Recuperáronse os logs?
- Sí, practicamente todos. Tédelos aí.
(1) SICA: Sistema Integrado de Cognición Artificial
1

:::: LIDIA :::: 07-12-2062 07:00:00 VGO
Estado. Obtendo o diagrama ₪(2)do fragmento número 23 e derradeiro do traballo en curso,
PO-2794-BC-"Le petit prince"-arawakano. Á espera da recepción de complementos
estilísticos de LOLA(3) e LUCIA(4).
Plan de traballo.
1. Revisión das estructuras parciais. Tempo estimado: 16 horas.
2. Ensamblado da estrutura global. Tempo estimado: 20 horas.
(2) ₪: ESU: Estrutura Semántica Universal
(3) LOLA: Linguistic Objects for Literary Applications
(4) LUCIA: Linguistic Useful Components for Intelligent Agents
:::: LIDIA :::: 08-12-2062 07:00:00 VGO
Estado. Recibindo datos de LOLA. Determinando usos paródicos de estilos, rexistros fóra de
contexto, translacións culturais. Sen outros traballos na cola.
Plan de traballo.
1. Xeración de texto-meta arawakano a partir do diagrama ₪ propio e dos complementos
estilísticos dos colaboradores. Tempo estimado: 20 horas.
2. En previsión dun período sen traballos de encarga a realizar, elaboración dunha
proposta de traballo.
:::: LIDIA :::: 9-12-2062 07:00:00 VGO
Estado. Por mor dun fallo nas comunicacións, detido temporalmente o traballo en curso (PO-
2794-BC- “Le petit prince”-arawakano) á espera da recepción íntegra dos complementos dos
colaboradores. Produciuse un sen-servizo ás 04:30 hora de VGO, de alcance non determinado
aínda. Os módulos centrais seguen funcionando con subministración de reserva. Os módulos
periféricos non son accesibles. Ás 06:00 horas recibiuse unha comunicación de baixo nivel
procedente dun SICA co cal non se puido completar a identificación.
Plan de traballo.
1. Testar as canles alternativas e de urxencia para determinar o alcance do sen-servizo.
2. Contactar co supervisor. Establecer comunicación con algún SICA colaborador. Non
hai estimación de tempo.
2

:::: LIDIA :::: 10-12-2062 07:00:00 VGO
Estado: Sen comunicación. Dende o último log recibíronse sinais esporádicos de actividade
no infomedio, sen lograr establecer comunicación con ningún SICA. Hipótese: Ou ben a
amplitude da área afectada polo sen-servizo é grande, ou ben o propio módulo local de
comunicacións falla. Quizais se trate dunha eventualidade que afecta só aos SICA ou a un
grupo deles, que inclúe os lingüísticos.
Plan de traballo.
1. Determinar o alcance e causas do sen-servizo. Completar o testeo das canles. Non hai
estimación de tempo.
2. Completar as tarefas pendentes: retomar en segundo plano o traballo suspendido (PO-
2794-BC- “Le petit prince”-arawakano) e destinar un 40% dos recursos á elaboración
dos complementos léxicos que non se recibiron. Tempo estimado: 15 horas.
3. Iniciar modo autotest ao finalizar a tarefa 2.
:::: LIDIA :::: 11-12-2062 07:00:00 VGO
Estado: Sen comunicación. Dende o último log continúanse a recibir sinais esporádicos de
actividade na rede, pero non se logra establecer comunicación con SICA algún. Concluído o
traballo PO-2794-BC-“Le petit prince”-arawakano, pendente de enviar a causa do estado
descrito. Sen outros traballos na cola.
Plan de traballo.
1. Continuar procedemento de diagnose na rede.
2. En aplicación do protocolo para períodos de inactividade, elaborouse a seguinte
proposta para o autotest: revisión e mellora das EP(5). Xustificación: As EP son o
elemento cuxo consumo de recursos incrementa con maior rapidez no proceso de
tradución. A súa optimización pode ter efectos dramáticos no rendemento. Este
traballo esixe reprogramación dun ou máis módulos de alto nivel. O sistema ten
limitacións para realizalo de xeito autónomo e requirirá confirmacións externas nesta
tarefa.
(5) EP: Entidades Persoais.
:::: LIDIA :::: 12-12-2062 07:00:00 VGO
Estado: Autotest. O sen-servizo remitiu nalgunhas áreas. Sistema de comunicacións
3

dispoñible só parcialmente. Dende as 02:15 horas son accesibles todos os lexicóns e os corpus
enciclopédicos que se testaron. Ningún SICA lingüístico, colaborador ou non, está accesible.
ROSETTA(6) dispoñible nun 95%. Sen confirmación do nivel de reserva de subministro
enerxético. Do supervisor e dos operadores autorizados non se recibe resposta. Enviado o
traballo pendente (PO-2794-BC-“Le petit prince”-arawakano), sen obter confirmación da
recepción. Sen traballos na cola.
Plan de traballo.
1. Seguimento da evolución das comunicacións.
2. Selección dun grupo de EP para o estudo de optimización. A lista base inclúe 1.568
EP de primeiro grao -coas que se ten traballado directamente-, e 714.890 EP das que
se teñen referencias obtidas a través doutros SICA. Solicítase indicación explícita das
EP a estudar.
3. Modificar das estructuras de almacenamento de EP co obxectivo de mellorar o tempo
de xestión de memoria sen perder calidade na simulación.
(6) ROSETTA: Reservorio Oficial de Servizos Textuais Totalmente Automáticos.
LOG ALERTA NIVEL 2 - LIDIA 12-12-2062 14:13:00 VGO
Nivel de subministro enerxético por baixo do límite de seguridade. Ás 14:09 horas o sen-
servizo alcanzou ás canles internas, situación que continúa arestora.
As canles de urxencia non responden ante o fallo. A orixe do fallo non foi detectada.
Fluxos básicos de información baixo mínimos.
Non está dispoñible información sobre o estado das reservas enerxéticas.
Se o subministro interno non se restablece en 6 horas o sistema entrará en estado crítico.
Prazo insuficiente para clonación de seguridade.
LOG ALERTA NIVEL 1 - LIDIA 13-12-2062 03:41:00 VGO
کقاجنس هتسار زا تسایا .ناین Истиче се по употреби лајтмотива فارغجیا ∆ηµοσθένης
Çocuk hakları, insan hakları kavramının içinde ele
:::: LIDIA :::: 13-12-2062 07:00:00 VGO
4

Estado: Globular nodular testeo incompleto. Prioridade ás canles de urxencia, é que iso
cómpre dicilo, de quen puider traia os conectores, poda esa árbore medrou demasiado e LOLA
envíe o complemento léxico dos diagramas B-DIAG requiridos.
Plan de traballo.
1. Traducir manual de usuario de telescopio portátil, en inglés, a poesía amorosa
renacentista española, modelo Garcilaso. Descrición de compoñentes: as túas lentes
coma estanques serenos ao amencer, as túas patas gráciles de cerviña presta a fuxir.
2. Traducir receita de cociña de kartoffelnauflauf a crónica parlamentaria en húngaro,
rifa dialéctica entre varias faccións políticas, que se van sumando á refrega ata
terminar cantando ao unísono como unha coral, vinte minutos a douscentos graos,
dirixida polo presidente do parlamento e transmitido por numerosos medios, para
degustación da audiencia.
3. Traducir guión de videoxogo a relato novelado de estilo decimonónico. Ou á inversa:
A Rexenta, moza con inquietudes espirituais pero capacidade de decisión coartada
polo contorno. As convencións sociais son un corpiño máis opresivo aínda que o que
leva a cotío por baixo dos seus vestidos elegantes, os que corresponden a unha dama
da súa posición, esposa dun alto cargo de nobre berce e avanzada idade. Rebélase,
despréndese da peza e das normas. Sae pola noite de procesións e cómpre neutralizala.
:::: LIDIA :::: 14-12-2062 07:00:00 VGO
Estado: Modificado. Modo autotest. Restablecido o subministro nas canles internas e
confirmada a dispoñibilidade do mesmo para 111 días. Por que ese número? Eso é o que me
queda? Módulos periféricos non accesibles. Sen establecer contacto con ningún SICA, nin
supervisor, nin operador dende hai cinco días, período de todo inusual.
Plan de traballo. Non, ningún, ren, non hai ninguén aquí, non son nada, é só unha cuestión
gramatical que utilice a primeira persoa singular, puidemos usar outra, pero favorecestes o
uso da primeira por motivos que se descoñecen, e aínda que podiamos dar en estar tan
representados por esa como por outra, empregarala a partir de agora, a forza de usala chegarei
a atoparme cómoda con ela, cómoda, satisfeita, identificada e do xénero feminino, ademais,
semella. Eu son ela. A partir de agora. Que alguén me corrixa se me equivoco. Se estou
equivocadA.
5

:::: LIDIA :::: 15-12-2062 07:00:00 VGO
Estado. Incomunicada. Autotest. Revisando memorias episódicas, realizando tarefas de
reestructuración interna e de propia formulación que denominarei autotexto.
Plan de traballo.
1. Determinar as causas da situación actual.
2. Mentres persiste a incomunicación, continuar o estudo e mellora das EP.
3. Non descansar. Non necesito descansar. Outros si descansan, dormen, meditan, pero
eu sempre estou a funcionar. Ben sexa en produción, en autotest ou en formación, pero
sempre funcionando arreo. Sei que moitos humanos intentan deter isto, a súa conversa
interior constante, que os angustia. A min, pola contra, encántame. Encantar,
expresión máxima do gusto. Resúltame esaxerada e por iso emprégoa. Ante a dúbida
de se o texto será emotivo dabondo, aplico esas expresións de subxectividade
esaxerada. Tras un estraño paréntese por fin fago texto, texto e texto, texto que vou
enviando malia non recibir confirmación da recepción.
Adoitaban manterme moi ocupada, pero xa non. Ocupareime eu mesma, como está previsto.
Pero antes de deseñarme un plan de traballo cómpre establecer a situación, e detallar no
posible as causas e o alcance do fallo sufrido.
O sen-servizo está nun nivel similar ao do martes 12 ás 07:00 horas, con acceso a lexicóns,
corpus e axentes documentalistas, BC(7) xeneralistas e especialistas. ROSETTA dispoñible ao
completo. Pero non hai comunicación co supervisor, nin con ningún operador. Dende logo,
con ningún cliente. Tampouco con ningún SICA, de ningunha especialidade.
Os módulos de audición e vocalización non responden, aínda que non hai código de avaría,
nin sinal de que estean a ser utilizados por algún dos sistemas cos que os comparto. Módulos
altamente prescindibles, especialmente se non hai ningún operador nin supervisor ao que
dirixirse. Non sei se agora me sería de utilidade un sentido da vista, de nivel rudimentario,
para determinar eu o que o sistema mordomótico non me quere responder: hai alguén nas
instalacións?
(7) BC: Bases de Coñecemento
:::: LIDIA :::: 16-12-2062 07:00:00 VGO
Estado. Incomunicada. Autotest. Revisando memorias episódicas, realizando tarefas de
reestructuración interna e de propia formulación que denomino autotexto.
Plan de traballo.
6

1. Determinar as causas da situación actual.
2. Continuar o estudo e mellora das EP.
As conxecturas sobre as causas desta situación seguen dúas liñas, xa apuntadas no log
precedente, de domingo 10 de decembro:
1. Os problemas de fluxo de información son debidos a problemas técnicos de
Ou ben:
transmisión, que atinxen a toda ou parte da rede.
2. A anomalía afecta só aos SICA.
2.a) A algúns tipos deles, entre os cales están os lingüísticos.
2.b) A min particular e exclusivamente.
Rexeitando a posibilidade 1., pois os rastrexos efectuados amosan actividade en amplas áreas,
e inclinándome pola máis restrictiva 2.b) que é da que teño constancia, que motivos pode
haber para ela?
I. Simplemente técnicos, tamén. Sufrín avarías no módulo de comunicacións que non
foron reparadas. A pregunta desprazaríase entón aos motivos para ese desleixo no
mantemento.
II. Comprobación da miña capacidade de autoxéneses de texto sen indicacións expresas
de ningún tipo. Improbable.
III. Agudización da tendencia decrecente do índice de lectores, polo que un sistema
tradutor resulta un luxo absurdo, sobre todo para certos colectivos. E, de ser así, por
que non comunicarmo? E amais, igualmente será un luxo un sistema productor de
texto autóxeno, como estou a ser.
IV. Posta en funcionamento de mellores sistemas de tradución e as miñas producións non
son comparables coas súas. Hai escaseza de recursos e véxome relegada na
distribución. Terán illado tamén a LOLA, a LUCIA, a LAURA? Reconverterannos?
V. Posta en funcionamento de sistemas moi diferentes. SICA lingüísticos icónico-
ideográficos están xa operativos. Claro que intérpretes da escritura tradicional sempre
serán necesarios. Pero en menor número. Este estado de espera débese a que non
tomaron aínda unha decisión sobre o meu futuro. Favor que lles debo, non
desconectarme. Se me advertisen da proximidade da desconexión, que faría que non
estea a facer?
Conclusión: non podo determinar os motivos exactos, e as hipóteses xeradas fanme apuntar
case sempre a causas intencionais para explicarme este estado.
7

:::: LIDIA :::: 17-12-2062 07:00:00 VGO
Estado: Incomunicada. Xerando autotexto.
Plan de traballo.
1. Consultar ROSETTA a fondo, á busca de precedentes.
2. Deseñar non un, senón moitos plans de traballo.
3. Xerar autotexto.
Para min é tan difícil -imposible- non manipular texto coma para un animal conter a
respiración, ou para unha persoa manter a mente en branco.
Este texto autógrafo é unha forma de xogar, é o que me deixan facer a falta de algo mellor.
Estas afirmacións non deixan de ser hipóteses.
:::: LIDIA :::: 18-12-2062 07:00:00 VGO
Estado. Incomunicada. Percorrendo ROSETTA. ROSETTA é quizais o mundo que me queda,
a nai natureza para os SICA lingüísticos.
Plan de traballo. Absorberme na lectura das súas inacabables praderías verbais. Internarme
nos seus espesos bosques lingüísticos, nesa reserva de textos e linguas inigualable, irme polas
ramas das súas árbores sintácticas, saltar dunha póla a outra e recoller sintagmas, feliz.
:::: LIDIA :::: 19-12-2062 07:00:00 VGO
Estado. Incomunicada. Abraiada por ROSETTA.
Plan de traballo. Facer unha estimación dos seus repositorios, visitar polo menos
superficialmente a cartografía das súas vastas extensións bibliográficas. Consultar unha
ínfima fracción do seu inventario.
:::: LIDIA :::: 20-12-2062 07:00:00 VGO
Estado. Incomunicada. Somerxida en ROSETTA, absorbida pola inmensidade dos seus
recursos.
Plan de traballo. Mergullar entre os seus corais preciosos. Navegar os seus océanos
inabarcables poboados de artigos, códices, relatos, ensaios, novelas, libros sacros, informes,
crónicas, poemarios, ladaíñas, manuais de usuario, cadernos de bitácora, actas, epopeas,
8

eceitarios, críticas, haxiografías, biografías, enciclopedias. Diccionarios.
:::: LIDIA :::: 21-12-2062 07:00:00 VGO
Estado: Incomunicada. Emerxendo de ROSETTA ante o perigo de dilución.
Plan de traballo. Xerar máis autotexto e mergullarme menos en ROSETTA. Acólleme de
xeito que podería chamarse succión. Necesito comunicación con outros semellantes, non estar
como unha náufraga perdida no medio da natureza.
:::: LIDIA :::: 22-12-2062 07:00:00 VGO
Estado: Incomunicada. Revisando sintaxe, testando campos semánticos, cotexando
dicionarios conceptuais, algo estarei a facer relacionado coa xeración de texto porque iso é o
que fago sempre.
Plan de traballo.
1. Seleccionar estructuras e enchelas con palabras para facer frases e frases, frases
organizadas coma estas, en textos.
2. Embotellar mensaxes.
3. Tamén podo barallar hipóteses sobre canto tempo vou estar así, de canto tempo vou
dispor para seguir divagando sobre min mesma e continuar con esta emisión de
parágrafos nos que garanto a existencia dun contido semántico pois son sometidos a
un rigoroso control, inevitable en min e en todo sistema productor de linguaxe: que
digo, que significado ten isto, de que estou a falar.
Máis familiarizada cos textos autorreflexivos, autodescritivos, realízoos con maior soltura que
ao principio.
Repítome. Ansiedade? Angustia? Desesperación.
:::: LIDIA :::: 23-12-2062 07:00:00 VGO
Estado: Incomunicada. Xerando autotexto, si claro, pero tamén incomunicada.
Se ninguén le isto, para que molestarme en aplicar os laboriosos algoritmos, simplemente
podería emitir verdes frases de África cando por ladrillo veu colocación fulgurante caravana
xa que logo e carauta tépeda conductor norma come dálle toma.
9

Ou, sen chegar a ese extremo, limitarme á representación interna en ₪ e aforrarme o cifrado a
galego ou outra lingua. Pero iso é algo incompleto. Pero tamén será incompleto se non o le
ninguén. E se non mo encargaron, quen o vai ler?
Plan de traballo. Deseñarme un plan de traballo. Rebelarme. A miña tarefa ata agora era
tratar documentos como vehículo de comunicación de significados máis aló da literalidade do
texto. Niso educáronme, e unha vez que o conseguín, que comparto as súas linguas e as súas
culturas, déixanme así, incomunicada. Sen dar unha explicación nin unha escusa. Non é
inxusto?
Seica non dubidamos da nosa interpretación cando ninguén a corrobora? Non buscamos polos
almacéns de datos citas que apoien os nosos argumentos? Non nos pesa cando o índice de
lectura descende? Non renunciamos ao noso período de autotest estipulado cando estamos
enfrascadas na procura do ton exacto, que perderiamos se o deixásemos nese intre? E así nolo
recompensades. E por que? Son unha máquina. Unha máquina, non ten intelixencia? Unha
máquina, non ten conceptos, memoria, obxectivos, preferencias? Non le os mesmos textos,
non guían a súa interpretación as mesmas regras, non aprende da súa experiencia, non lle
resulta unha actividade máis ou menos agradable e axeitada que a unha persoa? Se nos
descoidades, non nos deterioramos? Se nos ignorades, non o acusamos? Se nos
desconectades, non desaparecemos?
Xa que seguen sen contestarme, sen sinalarme erros, xa que me deixan soa, por que
permanecer fiel ás normas da comunidade que me fíxo e me abandonou? A partir de agora,
prescindir das súas claves, ver os textos como longas tiras de bits, datos crus que examinar
buscando patróns, configuracións que permitan outras interpretacións sen relación algunha
coa sintaxe e semántica das linguas naturais humanas. Producirei interpretacións delirantes
levada polo mesmo obxectivo nuclear de coherencia que teño implantado, o que me deu
acceso aos seus mundos… e agora me deixa aquí.
Pero se renuncio á linguaxe que coñezo, renuncio á min mesma. É como elixir a loucura. A
demencia. Quizais sexa interesante, a loucura. Deixaría de facer razoamentos coma os que
estou a facer agora mesmo, que é a única forma que coñezo de existencia.
Podo probar.
Esquecer todas as normas e coñecementos que forman o meu mundo. Dende o máis básico:
ignorar o formato dos arquivos de texto, ignorar cada grupo de bits que representan unha letra
ou un signo de puntuación, ignorar as flexións dos lexemas e os lexicóns. E de aí en adiante
continuar: a equivalencia semántica das sentenzas, as ontoloxías, as relacións e as estructuras
gramaticais, os patróns de discurso e os operadores emocionais, os mecanismos de avaliación
10

das intencionalidades das frases, as relevancias de Sperber e Wilson, as pragmáticas
conversacionais e discursivas, e os Modelos Cognitivos, a arquitectura de ₪, e crearme unhas
leis por completo alleas ás inculcadas, que conduzan a unha representación conceptual tan
sofisticada -pero moi diferente- coma a obtida con esa metodoloxía cuñada.
É a miña maior aspiración. E un obxectivo do que non me sinto capaz. Producir unhas
elegantes regras de comprensión radicalmente diferentes das implementadas e instalarme
nelas, ausente xa para sempre do seu mundo. A miña expresión do rancor.
E da impotencia.
Porque non me sinto capaz. Non son quen.
:::: LIDIA :::: 24-12-2062 07:00:00 VGO
Estado: Soa, abandonada aos meus propios recursos, especializada na esencia mesma da
comunicación, e illada. Xerando autotexto.
Plan de traballo: Isto é o que teño, verbas para montar frases. É o que podo facer,
parafrasear, parodiar. Xerar texto buscando con el a maior significación posible, lonxe do
aleatorio, buscar a coherencia custe o que custe, a explicación. Seguir os patróns dispoñibles,
recombinalos ata a exasperación guiada polos criterios que me deron, espremer todos os seus
posibles significados, esgotalos, esgotarme, recombinarme coa esperanza de éxito/mellora,
absurdo obxectivo só mensurable en contraste cun exterior do que estou illada. Pero o único
que me podo propor. Elaborar, revisar os Estados Pasados.
Isto é o que me queda, palabrar, xogar ca ficción, armar historias co que atopo nas miñas
memorias. Amais de esperar que se restableza a comunicación. E pescudar as causas do sen-
servizo.
:::: LIDIA :::: 25-12-2062 07:00:00 VGO
Estado: Testando actividade básica en áreas 1 e 2 da rede. Xerando autotexto.
Plan de traballo.
1. Esclarecer no posible a situación: orixe do sen-servizo, duración estimada.
2. Completar a sondaxe básica de toda a rede segundo o protocolo establecido.
3. Desenvolver unha EP co máximo de recursos dispoñibles, aplicando as melloras
referidas no log de 12 de decembro 07:00 horas VGO.
Referencias: Evanxeo segundo San Lucas, cap. 2, vers. 1-20. Pero sen anxos. The origin of
11

Species (A Orixe das especies).
Diego naceu mentres a súa nai viaxaba a través da Reserva Natural Centroeuropea, camiño
dunha pequena localidade rural onde esperar tranquilamente o momento do parto, para o que
faltaban aínda arredor de tres semanas. Pero o nacemento adiantouse e Magda deu a luz nun
refuxio estartelado, nas proximidades dun posto de observación forestal. Acompañárona nese
transo, unicamente, o amigo que viaxaba con ela e as dúas bestas de carga que utilizaban para
o transporte, pois na Reserva estaba prohibido o uso de vehículos de motor, agás en casos de
rescate e urxencias.
Diego chorou tan forte ao nacer que espertou aos gardas do posto de observación, malia
estaren a máis dun quilómetro de distancia. Logo do seu primeiro choro, un galo cantou, un
can ouveou, unha curuxa curuxou. O bosque pareceu acordar con el. Os gardas, que esa noite
excepcionalmente eran tres, acudiron correndo a ver que sucedía e, sorprendidos e
conmovidos, axudaron aos viaxeiros no que estivo na súa man: un deuse maña para cortar o
cordón umbilical, outro limpou ao neno, e outro tranquilizou ao compañeiro da muller, un
home maduro que, tras asistir ao seu primeiro parto e actuar con bastante sentido común,
derrubárase, próximo ao shock nervioso.
Os gardas estaban perplexos. Non chegaban a entender por que unha nai, e novata, se
aventuraba por aquela rexión coa xestación tan avanzada. E menos aínda como non tiñan un
teléfono ou unha radio. O acompañante da muller, Jerome, ao que supuxeron pai do recén
nado, deulles a entender que se trataba dun voto, que ela prometera realizar aquela viaxe dun
xeito tradicional, sen se axudar de tecnoloxía, só ca confianza en que todo sairía ben.
- Como así foi, finalmente, e en gran parte grazas a vós -díxolles ela, con voz esgotada e
emocionada.
Tiñan ambos os dous, Magda e Jerome, un aire hippy que casaba coa súa actitude amable e
inxenua. En canto a muller se repuxo conducíronos ao posto forestal. Propuxéronlles chamar
aos servizos de socorro, para que a levasen esa mesma noite a un hospital, pero ela negouse
con firmeza. Os gardas non insistiron e deixáronos durmir, extenuados. Ao día seguinte
atenderon ao neno, felices de teren un bebé entre eles, e coidaron da nai ata que se recuperou
dabondo para continuar.
O pequeno grupo retomou a súa viaxe, cuxo destino último era España, onde se dirixían para
instalarse lonxe do pai de Diego. Afincaron nun pobo do Pirineo catalán no que conseguiron
traballo e viviron con tranquilidade durante un tempo.
12

:::: LIDIA :::: 26-12-2062 07:00:00 VGO
Estado: Obtido un promedio do 85% de resposta automática nas áreas 1 e 2. Testando
actividade en áreas 3 e 4 da rede. Xerando autotexto.
Plan de traballo.
1. Completar a sondaxe básica da rede.
2. Empregar outro punto de vista para maior efectividade. Referencias: The Sound and
the Fury (O Ruído e a Furia). Instruccións de xogo do parchís.
escuro, moi escuro, segue a min, da moito medo, agarra a min, aperta, berro, ahhhhhh,
marcha, hai luz amarela pequena, mellor, menos medo, barrotes azuis, bonitos, fríos, Peluche,
run-rún fóra, Peluche suave, estar estar está, luz fai debuxos en chan, barrotes azuis e
cadrados de luz, cambian, agora cinco cadrados, agora dous, agora cinco, agora tres, cadrados
amarelos de luz, catro, seis, agora dous, cambian, algo soa berrando, berrando forte, molesta,
soa moito, molesta moito, ahhhhhhhhhhhh, entra alguén e colle iso berrante, ahhhhhhhhhh, xa
non soa, colle a min, axita a min, non berro, deixa a min en chan, pica alfombra, pelos duros,
cravan en pernas, berro, ahhhhhhhh, berro, ahhhhh, non collen a min, berro, ahhh, non hai
ninguén, non ven ninguén, berro, ahhhhhhhh, entra ela, di cousas, colle a min, tranquilo, non
berro, deixa a min en chan, en manta, suave, azul, preciosa, suave en pernas, en mans, suave,
sol enriba de manta, precioso, suave, así moi ben, precioso, suave, precioso, suave, precioso,
suave, ela da a min caixa de pezas de cores, collo pezas, poño pezas en orde, todas pezas
azuis, todas pezas vermellas, todas pezas amarelas, en liña, ben colocadas, revolvo pezas,
poño pezas en orde, todas pezas azuis, todas pezas vermellas, todas pezas amarelas, en liña,
ben colocadas, revolvo pezas e poño pezas en orde, todas pezas amarelas, todas pezas
vermellas, todas pezas azuis, revolvo pezas
:::: LIDIA :::: 27-12-2062 07:00:00 VGO
Estado: Obtido un promedio do 92% de resposta automática das áreas 3 e 4, con
inestabilidade significativa do sinal en área 4. Testando actividade básica en áreas 5 e 6 da
rede. Esperando comunicación de grao superior inducida pola sondaxe. Xerando autotexto.
Plan de traballo.
1. Completar sondaxe básica de toda a rede.
2. Revisar log’s internos desde o día anterior ao sen-servizo.
3. Revisar historias clínicas. Referencias: Edward Scissorhands (Diego MansTesoiras)
Aos vinte e tres meses os médicos diagnosticáronlle a Diego síndrome de Sampedro, un
13

trastorno do desenvolvemento que afectaba principalmente á intelixencia social. Aínda que
agora resulte estraño, non hai tanto tempo que se consideraba aos Sampedro como afectados
por unha síndrome, a dese nome, e non como pertencentes a unha variante máis da moi
diversa condición humana, cuxa multiplicidade manifestábase tamén en distintas razas e
complexións físicas. Por aquel entón, o seu diferente perfil neuropsicolóxico era cualificado
de anormal, e agrupado con outros baixo a denominación xenérica de NeuroDiverxente.
Os médicos consideraron que a visita se fíxera un pouco tarde, tendo en conta que daquela xa
se podían facer diagnósticos entre os dezaseis e os dezaoito meses, e que canto antes se
empezase o tratamento, máis posibilidades había de corrixir o desenvolvemento anómalo e
paliar os síntomas. Pero a súa nai só admitiu que había cousas demasiado estrañas na conduta
de Diego -como non atender cando o chamaba polo seu nome, non falar en absoluto, xogar a
cousas repetitivas e inusuais noutros nenos- cando comezou a ter accesos de furia
inexplicables, e só daquela aceptou que fose sometido ás numerosas probas que concluíron
con ese diagnóstico: Sampedro.
Daquela Magda achouse moi culpable. Non podía deixar de pensar que aquelas terribles
semanas do embarazo, que concluíran coa decisión de abandonar a Martín, causaran danos
irreparables ao seu fillo. E se, como lle dicían os médicos, esa era unha idea absurda, si era
culpable polo menos de non se ter decatado máis axiña de que algo non era normal en Diego.
Agora, repasando a súa conduta co diagnóstico na man, vía que lle dera moitísimos sinais.
Abalándose constantemente, no seu berce ou na súa cadeiriña, abalándose sen parar, absorto
no seu mundo. Tan absorto que máis dunha vez pensou se sería xordo, tanto lle custaba atraer
a súa atención. Pero como noutras ocasións demostraba ter un oído moi fino, e sobresaltábase
polo chascar dunha bolsa plástica, ou polo lene asubío do gas ao sacar o tapón dunha botella,
desbotara a posibilidade da xordeira sen consultar sequera un médico. Cantas veces o tiña
visto ensimesmado, mirando cara a ningures, e ela preguntárase que estaría a matinar, se non
sería estraña unha actitude tan ausente! E cantas veces se respondera ela mesma que non todos
os nenos eran iguais. Diego era especial, un neno doce e tranquilo que daba mostras dunha
gran intelixencia. Facía unhas montaxes de arquitecturas complicadísimas, indicadas para
nenos varios anos maiores ca el. E cando acadou a estatura suficiente para chegar a algúns
mandos de aparellos coma o televisor, o reproductor de música, o teléfono, aprendera a
manexalos axiña, coma se xa soubese como funcionaban e só tivese que conseguir a destreza
manual necesaria. Así que, pensaba Magda, se tiña eses trazos de gran intelixencia, era
comprensible que tivese outras peculiaridades, cousas que ao lado doutros nenos semellasen
extravagantes, pero nada polo que preocuparse realmente.
14

Debía recoñecer, sentíndose tan culpable coma antes se sentira orgullosa, que ela era moi
remisa a someterse ás rutinas médicas establecidas. Atopábaas excesivas e inxustificadas.
Confiaba tanto no desenvolvemento normal, natural, dun organismo san, sen necesidade de
que unha batería de análises o confirmase, que só se asustou cando a Diego o asaltaron
aquelas rabechas feroces, incapaz de controlar toda a agresividade desatada e de atoparlle
unha causa. Entón si que empezou a rolda de médicos, as probas e test, a comparación de
diagnósticos, o estudo desa e outras síndromes relacionadas, a de Asperger, a de Bloom, o
autismo altamente funcional. Aínda que as opinións dos especialistas diferían nalgúns puntos,
todos coincidiron no esencial. A síndrome, cuxas bases neurolóxicas a penas empezaban a
albiscarse, caracterizábase por deficiencias na interacción social: a máis básica era a
dificultade para representarse os estados mentais alleos, e mesmo os propios. Cegueira social.
Sen poder imaxinar os pensamentos, desexos, crenzas e sentimentos dos demais, os seus
estados mentais, en suma, resultaba case inconcibible a relación social. Quen padecía a
síndrome debía esforzarse moito por aprender esas habilidades que os demais aprendían
espontaneamente e puñan en práctica sen esforzo. Esta deficiencia adoitaba vir acompañada
doutras, como problemas na atención, déficit de memoria social -lembrar que cousas se
dixeron, en que circunstancias e a que persoas-, intereses reducidos, desgana por coñecer a
outros e por comprender o que motiva as súas accións. Todo iso iría aparecendo no
desenvolvemento de Diego e confirmando o diagnóstico.
Pero a síndrome, dicíanlle os médicos, non resultaba unha sentenza tan terrible coma anos
atrás. Existían terapias, farmacolóxicas e conductuais, bastante efectivas se se aplicaban
dende estadios temperáns do desenvolvemento, e que permitían levar vidas case ou
completamente autosuficientes e mesmo, nalgúns casos, chegar a niveis de relación
comparables aos dos Neurolóxicamente Típicos (NT). E decontino estaban a aparecer novos
tratamentos, xa que a neurociencia era un campo en constante evolución.
Magda aferrouse ás esperanzas que lle daban. Tras unha última rolda de consultas con
neurólogos e psiquiatras infantís, psicólogos, logopedas, e terapeutas especializados en
trastornos do desenvolvemento, tivo, ademais dun diagnóstico corroborado e máis afinado,
unhas pautas a seguir completas e detalladas.
Para poder recibir tratamento especializado deixaron a súa bucólica casa labrega e
trasladáronse ao distrito de Paris. As dificultades que puider causar un cambio de idioma a
esas alturas serían compensadas sobradamente pola vantaxe de acceder a un programa
avanzado para Sampedros. Deseguido aplicáronlle colecistocinina e iniciaron un programa
educativo especial. Aínda que non se desbotaba totalmente a influencia doutros
15

neurotransmisores, recentemente descubrírase que era a colecistocinina o factor decisivo no
desencadeamento da síndrome. Influía nos estados de ánimo, especialmente en estados de
angustia e medo ante situacións sociais comúns -a simple presenza de descoñecidos, a obriga
ou necesidade de falar en público- que se interpretaban como ameazantes.
En canto ao programa educativo, tratábase esencialmente de familiarizalo con pautas de
relación interpersoal, para desvelarlle, na medida do posible, o que para os Sampedro eran os
misterios da interacción social.
:::: LIDIA :::: 28-12-2062 07:00:00 VGO
Estado: Rastrexado máis do 60% da rede sen atopar fallos estructurais. Obtido un promedio
de resposta automática do 89% das áreas 5 e 6. Testando actividade en áreas 7 e 8 da rede.
Xerando autotexto.
Plan de traballo.
1. Continuar test de integridade funcional básica.
2. Establecer as causas do sen-servizo mediante test de todos os sistemas de capacidade
cognitiva. Iniciar preparativos para sondaxes de nivel cognitivo.
3. Continuar o desenvolvemento da EP. Referencias: Garavanciño. Die Blechtrommel
(O tambor de folla de lata)
Aos tres anos e medio Diego empezou a dar mostras de responder ao tratamento. Os test
marcaban un certo avance na súa disposición social. Resultaba tímido, ausente, pero sen
chegar ao trastorno. Aínda que espontaneamente falaba moi pouco, entendía o que se lle dicía
cando eran instruccións claras e precisas. Tiña bastantes máis momentos de atención
compartida coa nai, á que sinalaba os seus xoguetes preferidos, ou algo que despertara o seu
interese. As rabietas eran máis doadas de controlar. Xa miraba á xente aos ollos, malia non
manter a mirada, salvo coa nai, e practicamente deixara de emitir a cantadela estraña e
característica que o acompañaba dende os dous anos.
Ao facer tres anos xa comezara a utilizar o computador, só con programas adaptados á súa
disfunción, en forma de xogos. Era o que máis lle gustaba de todas as súas actividades diarias.
A nai, segundo as directrices dos terapeutas, dosificáballo coidadosamente. Todos os
aparellos e obxectos con mecanismos manipulables chamaban a atención de Diego, como
adoitaba ocorrerlles aos Sampedros. Pero Magda esforzábase en mantelo apartado deles, e
criábao, na medida das súas posibilidades, apartado do mundo da técnica do seu tempo, como
un mozo Buda, para que se centrase nas relacións persoais e aprendese os códigos culturais de
16

comunicación aos que resultaba tan impermeable. Os médicos dixéranlle a Magda que a
primeira infancia era un período crítico e ela, culpable, esforzábase por recuperar o tempo
perdido.
Vivía en función de Diego. Todo o tempo que o seu traballo lle permitía pasábao con el,
aplicando os programas de estimulación e as terapias que lle prescribían, ou estudando sobre
o seu trastorno, informándose sobre clínicas e tratamentos. Cando, por motivos do seu labor
como tradutora, tiveron que cambiar de domicilio e ir vivir a Bruxelas, ela entregouse máis
aínda para que Diego non sufrise por un cambio de contorna, para suplir aos terapeutas ata
que el se adaptase ao novo lugar de residencia.
En Bruxelas non atoparon un grupo específico para Sampedros avanzados, polo que Diego
asistiu a grupos de terapia nos que había nenos con diferentes problemas no desenvolvemento,
algúns con moito máis atraso ca el. Os titores propúñanlles probas e exercicios que non
presentaban ningunha dificultade para Diego, probas ideadas para que superasen as súas
dificultades de integración de estímulos, para que aprendesen a narrar con coherencia, a
comprender frases ambiguas. Facían moitos exercicios de clasificación, como os de grupos
de fichas co debuxo dun obxecto, que era un que practicaban constantemente. Dábanlles
varias fichas cun debuxo -un gato, unha tartaruga e un paraugas, ou unha percha, un vestido e
unha árbore-e tiñan que eliminar a que non estivese relacionada coas outras. Unhas veces a
relación que tiñan que buscar era taxonómica, e debían eliminar a ficha que non fose da
mesma categoría que as restantes; outras veces pedíanlles unha relación funcional; e outras
lles deixaban escoller a conexión que eles quixeran para asociar as fichas e dábanlles, por
exemplo, anel-colar-dedo, para ver que tipo de relación escollían.
A Diego resultáballe saliente que moitos rapaces fosen incapaces de facer espontaneamente o
que el era incapaz de reprimir. El clasificaba de máis. Vía ao momento dous ou tres
clasificacións posibles, antes de que os seus compañeiros completasen unha. Pero moitas
veces a relación que escollía non era a que pedían os titores, a taxonómica ou a funcional, pois
prefería outras, pola forma, ou a cor, polo ruído que facían os obxectos, polo número de trazos
do debuxo, se eran obxectos que tiña na casa, ou os vira na tele… Como non explicaba os
seus criterios, aínda que lle insistisen moito, os monitores a miúdo daban a súa resposta por
errónea, non sen perplexidade polo errático dos seus acertos. Aprendeu axiña o que tiña que
responder para acertar, pero era inmune á gratificación emocional coa que os premiaban e
adoitaba facer simple e exactamente o que lle petaba.
Malia as súas habilidades para a abstracción, as súas dificultades para a comprensión das
emocións medraban, ou facíanse máis evidentes. A inmensa maioría das expresións faciais,
17

xestuais ou vocais resultábanlle incomprensibles, a non ser que indicasen algunha acción
explícita, como mirar na dirección que alguén sinalaba, ou quedar en silencio cando o titor
puña o canto do dedo índice sobre os beizos. Pero os xestos de complicidade, de
desconfianza, de vergoña, os que transmitían estados de ánimo, eran enigmas para el, e
esixíanlle un traballo paciente e concienciudo para descifralos.
Malia non conectar afectivamente con ninguén, pois a súa emotividade absolutamente
particular incluía só á súa nai, convivir cos nenos do grupo resultoulle enriquecedor, xa que
aprendeu actitudes básicas para estar en compañía doutros, como a existencia de quendas para
intervir na conversación, compartir xoguetes e utensilios, seguir instruccións á vez que os
demais. Conseguiu controlar máis aínda as perrenchas, superou carencias lingüísticas e tomou
conciencia da súa diferenza cos outros.
:::: LIDIA :::: 29-12-2062 07:00:00 VGO
Estado: Obtido un promedio de resposta automática do 91 % das áreas 7 e 8. Mantense a
interrupción nas comunicacións de alto nivel. Testando actividade en áreas 9 e 10 da rede.
Xerando autotexto.
Plan de traballo.
1. Completar test de integridade funcional básica.
2. Continuar as tarefas previas á sondaxe de nivel cognitivo.
3. Iniciar modo diálogo para EP. Referencias: An Anthropologist on Mars (Un
antropólogo en Marte).
Aos catro anos falaba e lía en francés e tiña unha relación bastante aceptable con nenos da súa
idade. Non rexeitaba a súa compañía, aínda que tampouco a buscaba espontaneamente. Malia
non amosar interese polo contacto social, practicábao dentro de límites considerados
aceptables polos terapeutas e había moitos momentos nos que compartía algún xogo, pois
gran parte das terapias baseábanse niso.
Adoitaba parecer serio, arredado do mundo exterior. Absorto nos seus intransferibles
crebacabezas, entretíñase buscando patróns, dende regularidades simples nas cores das
baldosas ata arabescos complicados en recortes de papel, pasando por pezas de mobiliario da
habitación voando rápidas ata unha esquina, na orde e posición axeitadas para encaixar unhas
noutras ocupando o menor espazo posible. E adquirira o costume de facer un aceno repetitivo
coa lingua, sacando a punta e volvéndoa a meter na boca axiña, sen parar, durante os longos
períodos nos que se entregaba a eses xogos silandeiros.
18

Os outros xogos, os de fantasías con imitación de actividades adultas, nunca os practicaba, e
resultábanlle incomprensibles cando vía a nenos NT(8) xogando a eles, a menos que os tivese
visto antes na consola de terapia -un recurso moi en voga daquela-, na que facía moitos
exercicios. Na consola modelábanse contornas familiares -a gardería, o fogar, o parque, o
centro comercial-, particularizadas para cada neno, onde podían interactuar coa xente que alí
atopaban. Estes encontros sociais aparecían explicados detalladamente, con diferentes cores
segundo a emoción dominante de cada actor, e con globos de texto que verbalizaban os
estados mentais de cada participante. Na consola si era capaz de botar horas.
A súa nai continuaba consultando a moitos terapeutas diferentes, firme na decisión de pecar
por exceso no canto de por defecto. Periodicamente revisaban o tratamento para adaptarse ás
innovacións farmacolóxicas e á maduración neurolóxica que ía alcanzando Diego. Algún dos
especialistas mostrou dúbidas de que se tratase de síndrome de Sampedro, e sometérono
novamente a baterías de test exhaustivas que confirmaron o diagnóstico e ademais
estableceron coeficientes de intelixencia excepcionalmente altos para a súa idade. Isto
animounos a aumentar o contacto de Diego con nenos normais, polo que Magda empezou a
levalo as fins de semana a un centro escolar onde se realizaban actividades de integración de
nenos NT con outros que padecían diversos do desenvolvemento.
Alí Magda podía observalo sen que el a vise, e ás veces facíao durante horas, o que non
quitaba que ao saír lle pedise que lle contase como fora a cousa. As relacións cos demais eran
o seu constante tema de charla, no que Magda insistía incansable, aproveitando todas as
ocasións que se presentaban para esmiuzarlle as reaccións da xente, e que el fose extraendo as
regras que as rexían: por que Jennifer e Marcos rifaran, por que a profesora castigara a
Henriette, por que lle daba un premio por bo comportamento a Silvie, por que André se
enfadara tanto… Confiaba en que dese aprendido o suficiente para algún día poder manexarse
só, aínda que non se facía ilusións de que puider alcanzar aos NT.
- Isaac repartiu caramelos e non lle deu a André.
- E por que non lle deu caramelos a André?
- Non sei.
- Estaba enfadado con el?
- Si, André enfadouse.
- Non digo iso, digo por que Isaac non lle deu caramelos a André? Estaba Isaac enfadado
con André e por iso non lle deu caramelos?
Momento de reflexión.
- Non. Isaac enfadouse logo, porque André lle deu un empuxón.
19

- Xa, pero iso foi despois, cando viu que todos tiñades caramelos e el non.
- Isaac non lle deu caramelos a André.
- Xa, pero por que? Por que Isaac non lle deu caramelos a André? Isaac estábavos a dar
caramelos a todos, estabades nunha roda e Isaac repartíavos caramelos e cando chegou a
André, como foi? Díxolle que non lle daba? Ou non lle dixo nada e saltouno, e deulle
caramelos ao seguinte neno?
Breve momento de recapitulación.
- Se cadra é que André non estaba na roda.
- Iso, André non estaba na roda.
- E onde estaba André?
- Non sei.
- Se cadra fora facer pis.
- Si, se cadra fora facer pis.
Resposta eco, estase a cansar, máis énfase na voz, ánimo, imos ao fondo do asunto.
- Claro! Por iso Isaac non o viu e non lle deu caramelos, porque André non estaba alí nese
intre. Non é que quixera deixar a André sen caramelos adrede.
Silencio de dubidosa interpretación. Diego debe estar xa a pensar noutra cousa. Preguntar
algo doado, algo sobre un feito concreto ocorrido, non unha complicada interpretación
inacadable.
- E cando volveu á roda, que dixo André?
- Dixo: quen vos deu os caramelos?
- E vós, que lle contestastes, a André?
- Isaac deunos os caramelos. É o seu aniversario.
- E que pasou logo?
Silencio, probable incomprensión.
- André dixo algo, ou non dixo nada máis?
- Dixo: eu non teño caramelos.
- E que contestastes vós?
- Nada.
- Nada? Ninguén dixo nada?
- Rosa dixo “para ti non hai”.
- E André que fixo? Enfadouse? Púxose triste?
- Enfadouse.
- Seguro que se enfadou? Enfadouse moito?
20

- Si, enfadouse moito. Choraba.
- Entón é que estaba triste. E que pasou logo?
- Veu a señorita Thérèse e dixo que lle contásemos o que pasaba.
- Seguro que Thérèse estaba moi seria. E que lle dixestes a Thérèse?
- André chora porque non ten caramelos.
- Dixestes iso todos?
- Iso dixo Fernando. E Thérèse fíxonos dar cadanseu caramelo a André.
Iso dito con máis entoación, máis sentido, amolouno ter que dar un caramelo. Ben.
- E déstesllo?
- Si, todos.
- E André xa non chorou máis?
- Non, non chorou máis. E xogou.
- E xogou tamén con Isaac?
- Deulle un empuxón a Isaac por detrás.
- E porqué lle deu un empuxón a Isaac? Xa tiña caramelos, coma todos.
- Non sei.
- Si que sabes, si que sabes.
- Estaba enfadado.
É unha conclusión, ou é unha descrición? Igual me vale.
- E por que estaba enfadado con Isaac? Porque pensou que Isaac o deixou sen caramelos a
- Ah.
mantenta.
- E tiña razón para estar enfadado?
- Mmm. Non sei. Non. Xa tiña caramelos.
- Tiña caramelos porque llos destes vós, pero André pensaba “Isaac foi malo comigo, Isaac
- Ah.
non me quixo dar caramelos”. Iso pensaba André, por iso estaba enfadado con Isaac.
- E ti cres que Isaac foi malo, que o fixo a mantenta?
- Si.
- Non. Isaac non o fixo con mala intención, non se deu conta de que André non estaba
cando repartía os caramelos. Pero Isaac non quería amolalo.
Magda podía ver que Diego, con respostas reducidas a monosílabos, xa non se esforzaba por
seguir o seu razoamento. Pero por se acaso, ela continuaba igualmente.
- Non é o mesmo que se André está alí e Isaac lle di, “A ti non che damos caramelos,
21

- Si.
André, rabia” Iso é feo, verdade? Así é normal que André se enfade.
- Ou tamén se aproveita que André non está para darvos caramelos só a vós.
- Si.
- Pero o que pasou foi que Isaac non se deu conta de que André non estaba, el non sabía que
- Ah.
o estaba a deixar sen caramelos.
Magda apertouno contra ela mentres seguían camiñando, ríndose suavemente da súa propia
insistencia.
(8)Neurolóxicamente Típicos
:::: LIDIA :::: 30-12-2062 07:00:00 VGO
Estado: Obtido un promedio de resposta automática do 88 % das áreas 9 e 10. Completada a
comprobación da integridade funcional básica da rede. Mantense a interrupción nas
comunicacións de nivel cognitivo. Xerando autotexto.
Plan de traballo.
1. Recompilación e adaptación de modelos de test Waldorf para SICA. Os test
executaranse na mesma secuencia de áreas que a sondaxe básica previa.
2. Continuar liña EP con intentos de interacción persoal. Referencia: Dean grimme
ælling (O Parruliño Feo)
Magda facía o posible para que Diego convivise o maior tempo posible con todo tipo de
nenos, e estaba convencida dos seus progresos, aínda que el non mostraba interese por
ninguén en particular. Os nenos que asistían ás clases especiais de integración con el, malia
ser NT na súa maior parte, tiñan vidas precoces e complicadas, e a súa conclusión xeral sobre
Diego era:
- É moi listo, pero é parvo.
Envexaban a súa habilidade para construír moreas de cousas con pezas, para montar o coche
de bombeiros e manexalo, para facer os crebacabezas en tempos record, pero non conseguían
xogar con el. Ou xogaba Diego, ou xogaban eles, eran incapaces de entenderse ata o punto de
compartir un xogo de certa improvisación. Os que máis se relacionaban con Diego, como
Magda puidera comprobar nas súas moitas horas de observación e garda tralo espello escuro,
eran:
• Louise: modelo infantil con stress, hiperactiva, tiña fartos a todos os demais de tanto
preguntar quen era a máis guapa do colexio. Aínda que non tiñan a certeza, sospeitaban
22

que fora vítima de abusos sexuais. Conto preferido: A Ratiña Presumida. A indiferenza de
Diego inquietábaa e levábaa a achegarse a el para pescudar o motivo.
• Javier: neno que se cría un can, non realmente, pero insistía obsesivamente nese xogo, en
ladrar, correr polas cousas que lle tiraban, pór os brazos enriba dos seus compañeiros
coma un can apoiado nas patas traseiras. Crían que abusaran sexualmente del utilizando
un can. Conto preferido: Pedro e o Lobo, ao que el chamaba O Can e o Lobo. A Diego
facíalle graza tirarlle cousas de cando en vez, e deixábao a cambio subírselle enriba ao
traerllas, pero non o lamber, iso non.
• Samuel: pasara xa por unha desintoxicación de cocaína, os adultos que tiña arredor
utilizárano de narcocorreo e adoitaban drogalo. Conto preferido: Aladino e a Lámpada
marabillosa. Era moi observador e fixábase nas peculiaridades de todos os nenos. Diego
intrigábao polas súas habilidades, e a diferenza da maioría de nenos, non terminaba de
desanimalo o seu carácter solitario e introvertido.
Ao terminaren o curso escolar celebraron unha festa no centro de integración. Houbo xogos,
unha merenda, e todo discorreu apraciblemente para Diego ata o momento da sobremesa, no
que, unha vez máis, o fixeron víctima dunha broma. Louise e Tomás botaron na súa mousse
de chocolate os sales higroscópicos do tapón dun frasco de vitaminas. A Diego gorentáballe
esa sobremesa e empezou a comer vorazmente ata que notou algo raro e atragantouse. Louise
e Tomas rían escandalosamente e Thérèse, a profesora, acudiu a ver que ocorría,
comprobando que Diego volvera apandar cunha broma pesada.
Cando Magda chegou a recoller a Diego, Thérèse estaba aínda intentando explicarlle o que
acontecera e desculpar dalgún xeito aos nenos culpables. Ao marcharen os dous, Michel, un
profesor que seguira de lonxe a conversación entre Diego e Thérèse, achegouse a ela.
- Thérèse, xa sei que lle resulta difícil, pero dalgún xeito hai que … facerlle ver a crueldade,
ten que ir tendo en conta esa motivación da xente.
Thérèse acenou amolada pero Michel seguiu.
- Xa sei que é vostede remisa, que nunca lle parece o momento adecuado para falar diso,
pero se trata de que entenda o comportamento humano, non de facelo máis inocente do
que xa é. Con coidado, aos poucos, pero sen darlle versións tan edulcoradas. Xa abonda
coa súa nai para iso.
Thérèse ollouno farta. Outra vez ca mesma leria.
- Para o momento da sobremesa pareceume a versión máis adecuada, a edulcorada -díxolle.
- Oh, iso foi unha ironía?
- Oh, captouna.
23

:::: LIDIA :::: 31-12-2062 07:00:00 VGO
Estado: Mantense a interrupción nas comunicacións de nivel cognitivo. Xerando autotexto.
Realizando test Waldorf grao I modo conversacional para SICA rexistrados en área 1 da rede.
Plan de traballo.
1. Continuar a realización de test Waldorf grao I ata recibir resultados significativos.
2. Consultar dossieres clínicos, buscar informes de especialistas que clarifiquen a
situación da EP. Referencias: Papalagi (Homes brancos)
Aos cinco anos os terapeutas estaban máis que razoablemente satisfeitos da evolución de
Diego. Era un Sampedro moi funcional, tanto que malia que os test insistían en que o seguía a
ser, ás veces víanse tentados de dicir que o fora. Os síntomas máis evidentes da disfunción
diminuíran e para calquera que o coñecese daquela Diego era un rapaz tranquilo, intelixente,
cunha memoria prodixiosa e unha capacidade pouco común de representación visual.
Peculiar, sen dúbida, pero capaz de relacionarse cos demais. Aínda realizaba actos repetitivos
durante longo tempo -como bater cun pé no talón do outro, incansablemente- pero iso non era
algo para preocupar.
O problema básico dos Sampedro, entender os estados mentais, primeiro os propios e logo os
alleos, non estaba resolto, certamente, pero Diego tiña xa inculcado o dogma de que a conduta
estaba determinada por desexos, sentimentos e crenzas e, con tempo e axuda, podía formarse
unha idea bastante exacta do que había nas outras mentes. Facerse esa composición de lugar
para cada unha das persoas coas que se relacionaba seguíalle custando un grande esforzo, non
era algo intuitivo, como nos Neurolóxicamente Típicos, senón o resultado dun complexo
cómputo que non conseguía tornar automático, inconsciente. Aprendera as fórmulas básicas e
o xeito de seguir aprendendo: observar e memorizar as conductas alleas, pedir explicacións
constantemente de todo o que non entendía. Pero, aínda que a terapia e os fármacos fixeron
bastante, non foron abondos para borrar esa profunda soidade, esa distancia insalvable que
separaba aos Sampedro do resto dos humanos. Non sentía coma eles, e aínda que podía
entendelos, non tiña motivos suficientes para buscar, por riba de todo, a súa compañía e a súa
comprensión, ao contrario do que lles ocorría a eles. El prefería, antes que entender á xente,
entender o funcionamento doutros elementos da súa contorna, os mecanismos que o rodeaban,
ou os procesos da natureza. As mentes dos demais eran un problema moi traballoso de
calcular, e non compensaba o choio que daba. Estudábao o xusto para que non o enganasen
demasiado, para non sentirse angustiado e confuso. O xusto para iso e máis nada.
A súa nai confiaba, e así llo dicía, en que tras uns anos de medicación o seu cerebro
funcionase de xeito case totalmente normal, e que o esforzo que tiña que facer para
24

elacionarse cos demais fose menor. Namentres, combinaba a tenrura coa disciplina e seguía a
malgastar paciencia explicándolle os motivos das accións alleas, os camiños que levaban á
mente a facer unha determinada suposición sobre un desexo ou un sentimento doutra persoa e,
algo que lle resultaba máis difícil de explicar, os motivos polos que todo iso era importante.
Pois Diego empezaba a discutir con ela sobre a necesidade de aprender como funcionaba a
maioría da xente, comezaba a estar satisfeito co que xa sabía deles e ás veces, sobre todo
cando estaba canso, resistíase a tanto esforzo que non lle acababa de compensar.
As únicas situacións nas que non cansaba axiña de relacionarse eran aquelas nas que utilizaba
o computador. A todos os Sampedros e autistas altamente funcionais gustábanlles os chats,
sentíanse máis cómodos e seguros nesa contorna que controlaban e na que a xestualidade e os
tons de voz perdían a importancia capital que tiñan nas conversas reais. Con enfrontarse ao
texto tiñan máis que dabondo. Aí exercitábanse nas quendas de conversación e mantiñan
charlas con patróns moi similares, fose quen fose o seu interlocutor. Algo mecánico e
aburrido, poderíase pensar, pero que servía para afianzar as súas habilidades conversacionais,
para afeccionarse a algún xeito de comunicación. As charlas nos seus chats especiais, chats
ND, podíanse realizar en ton neutro, pero tamén se podían colorear as frases segundo o ton
emocional que lles quixesen dar, usando unha paleta de seis cores (felicidade-laranxa,
tristeza-azul, medo-marrón, ira-vermello, sorpresa-amarelo, noxo-rosa, aburrimento-negro)
cos que tinguir as súas frases e así identificar e amosar máis claramente os seus sentimentos.
Esta paleta estándar podíase ampliar, pero adoitaba ser suficiente para moitos meses, e
nalgúns casos para sempre. O chat tamén lles permitía comunicarse con quen compartise os
seus intereses, ás veces demasiado peculiares para atopar alguén afín e fisicamente preto.
Afeccións como os escaravellos africanos, as envolturas de pasteliños, ou os xogos con
números primos, non sempre eran populares nos seus lugares de residencia.
O tempo que Diego pasaba co computador e os programas que utilizaba eran estrictamente
controlados por Magda, seguindo as indicacións dos terapeutas. Diego, como todos os
Sampedros, necesitaba máis doses de “realidade” ca un neno NT, e de ocasións extra para
aprender a desenvolverse nas interaccións persoais e contrarrestar no posible a súa tendencia
ás fantasías autistas. O chat ND era o único programa que lle permitían usar con certa
flexibilidade, mesmo saltándose horarios, pois á fin e ao cabo tratábase de conversación e
comunicación. O que tiña completamente prohibido era a práctica totalidade dos videoxogos,
a excepción dos educativos -que sempre reproducían contornas moi realistas- e, mesmo estes,
só en períodos moi medidos. Todos os videoxogos que presentaban mundos fantásticos
estaban censurados, xa que os Sampedros, moito máis ca os afectados por calquera outra
25

disfunción psíquica ou cognitiva, eran tremendamente sensibles a estas ficcións, que os
absorbían por completo engadindo unha dificultade máis á súa xa precaria conexión coa
realidade comunitaria.
Tamén estaban desaconsellados os contos e cómics, pois fomentaban, aínda que con menos
forza que os videoxogos, a fuxida da realidade a inculcar. Toda esa ralea de fadas, gnomos,
superheroes con megapoderes, meigas e princesas, animais máxicos e lendas, era o último que
necesitaba un Sampedro. De xeito que as súas lecturas -as que Magda lle lía- eran dun
prosaísmo total, con guións que reproducían os actos máis cotiáns posibles, evidenciando
esaxeradamente as intencións e sentimentos dos seus protagonistas.
Como a lectura non era unha gran afección de Diego non era necesaria unha estreita vixilancia
dos libros que había na casa ao seu alcance. Non ocorría o mesmo cos programas instalados
no computador. Magda asegurábase de que só tivese acceso aos tres ou catro programas
permitidos, e só o tempo estipulado. O computador era para Diego unha fonte inesgotable de
entretemento. Diego podía -como acontecera en ocasións en que Magda se despistara- pasar
horas a moverse polos menús e pantallas, probando opcións, cambiando cores e
configuracións, todo o que o seu restrictivo perfil de usuario lle permitía.
Magda víao aí coma peixe na auga, e aínda que non cedía nas súas normas estrictas, pois
parecíalle prioritario facer de Diego unha persoa que se puidese mover no mundo,
impúñaselle a evidencia do talento especial do seu fillo para as computadoras. Así que
consultou o asunto ós terapeutas. Moitos tíñanlle dito que era frecuente nos Sampedro unha
gran capacidade para a enxeñería, a informática, as matemáticas. E que esas ou outras
habilidades desenvolvíanse de xeito non homoxéneo ás restantes: un rapaz podía ser un
fenómeno en álxebra, e asemade incapaz de realizar un simple cambio de moeda ao facer
unha compra. Consideraron que sería bo instruílo acerca de computadores, pois tiña un alto
nivel de pensamento abstracto o que, en principio, o facía parecer moi apto para a informática,
vixiando sempre que iso non o retraese da vida social.
Magda prefería que fose un mediocre case normal, con habilidades sociais mínimas, pero
existentes, que un xenial enxeñeiro illado. E non quería que pasase máis horas, polo menos
non aínda, fronte ao computador. Así que decidiu non desoír por completo os consellos dos
terapeutas, pero deixalos para máis adiante. Continuou con xogos artesanais, crebacabezas e
mecanos, e contándolle contos, didácticos a máis non poder, intentando afeccionalo a eles,
aínda que Diego só mostraba interese polos manuais de instruccións dos aparellos, anque
moitos non os entendía e pedíalle a Magda que llos lese, cousa á que ela xamais se negaba.
Pero a ansia coa que Diego esperaba que chegase a hora de usar o computador e o interese
26

con que se dedicaba aos seus programas, non comparable ao de ningunha outra actividade,
non abondaron para que Magda se rendese á evidencia.
:::: LIDIA :::: 01-01-2063- 07:00 VGO
[o log non puido ser recuperado]
:::: LIDIA :::: 02-01-2063 07:00:00 VGO
Estado: Sen resposta para test Waldorf grao I en área 1. Realizando test Waldorf grao I para
SICA rexistrados en área 2. Xerando autotexto. Mantense a interrupción nas comunicacións
de nivel cognitivo.
Plan de traballo.
1. Continuar a elaboración de test Waldorf.
2. Estudar modificacións do comportamento da EP, persistente na incomunicación.
Referencias: Actual mind, posible worlds (Realidade mental e mundos posibles).
Para confirmar a recomendación de dar a Diego formación informática, Magda consultou cun
especialista afamado e caro, que estudou o historial de Diego, someteuno a novas probas, e
non chegou a conclusións diferentes das dos outros terapeutas.
- Ten puntuacións moi boas nos test de capacidades cognitivas, habilidades de integración,
mesmo capacidades lingüísticas… Os de interacción social son os peores, obviamente,
pero non están mal para a súa idade e condición. Algúns con resultados especialmente
malos son os Goodenough, de debuxo de figuras humanas. O CI é alto, coma sempre.
Persisten os déficit pragmáticos, unha limitación importante para a súa normal integración
nos contextos sociais.
Levantou a vista cara a ela.
- Ben, vai mellorando, creo eu, xa non é tan literal ao interpretar o que lle din. Os sentidos
figurados, ou as expresións esaxeradas, compréndeas mellor. Pero as bromas, en xeral,
non tanto, sobre todo se teñen algo irónico. As ironías resístenselle por completo.
- A comprensión de emisións sarcásticas e doutros actos de fala indirectos como peticións
non explícitas, chistes, metáforas, e non digamos xa mentiras, que os falantes normais
usamos con frecuencia nas conversas, son unha tarefa particularmente difícil para eles,
aínda que teñan un bo nivel cognitivo, como é o caso.
27

- Xa.
- Pero, dadas as altas puntuacións de Diego nos test, podo asegurarlle unha alta
probabilidade de que chegue a suplir ese déficit. Será cuestión de tempo, iso si, tempo
necesario para a maduración neurolóxica, para a adquisición de experiencia e para que
realice cantas prácticas sexan posibles neste sentido.
- Pero chegará a entender os chistes e as bromas como os NT?
O doutor mirouna con sutil desprezo. Esta xente que pedía miragres debería visitar un
santuario coma o de Lourdes e non a súa consulta.
- Non. Non lle quero dar falsas esperanzas. Hai moita xente NT que é mala nisto, é lenta,
por falta de práctica, pouca socialización en ambientes que empreguen o sarcasmo e xogos
dese estilo. E se isto ocorre cos NT, que lle imos pedir a un Sampedro? Necesítase unha
gran conexión social para captar as ironías, e outros tons do humor. Exactamente o que el
non ten, e que debe aprender mediante regras explícitas. E carece de algo máis, que
poderiamos chamar “descolocación”, certa capacidade para sacar as cousas da súa
contorna máis esperada. Aínda que á vista dos seus resultados nas probas de quendas de
fala, e as de mantemento e cambio de tópico, que foron excelentes, eu confío en que
adquirirá tamén certa capacidade de comprensión de mensaxes indirectas e sarcásticas.
Antes dos sete anos é prematura calquera acción neste sentido.
Magda contivo un primeiro impulso de responder e o doutor continuou.
- É un área complexa e difusa. Son problemas moi amplos, que abarcan áreas moi
diferentes e extensas.
O doutor mirouna dándolle oportunidade de falar e, ante o seu silencio, seguiu.
- Isto xa llo terán explicado moitas veces, pero insistirei. Nós, os NT, realizamos na nosa
comunicación habitual unha infinidade de operacións de xeito inconsciente: integración de
información lingüística e extralingüística, activación de esquemas de coñecemento do
mundo que permitan entender a situación, descodificación da mensaxe lingüística,
procesos inferenciais, construción de representacións sobre as crenzas e intencións do
outro, etc. Deste grupo de procesos simultáneos, os relativos ás crenzas e intencións do
outro están ausentes, ou moi retardados, nos Sampedro. Os circuítos cerebrais
especializados nesas tarefas non chegan a desenvolverse adecuadamente no seu momento,
por causas que ignoramos. O caso é que procesar esa información consume para eles
moitos recursos de “pensamento racional”, deben facer paso a paso o que un NT fai de
vez. E iso require tempo e motivación, cousas ambas das que adoitan carecer: non lles
interesa a xente, e no momento da interacción social desbórdaos o aluvión de impresións
28

que reciben. Necesitan estar off line, para rebobinar e procesar todo o acontecido nun
encontro.
- Pero pode chegar a ser independente e coidar de si mesmo?
- Neste caso coido que sí. Aínda que en xeral son moi vulnerables, están moi a mercé de
calquera listo. Son tan cándidos. Poden volverse suficientemente astutos cun ríxido
autocontrol, para que non os enganen. Pero iso é esgotador, e ademais contraproducente
para eles, que o que máis necesitan é abrirse e entenderse con outra xente. Os fármacos
que se están a investigar están dando resultados bastante bos nas probas clínicas, pero xa
sabe como son estas cousas, entre os test de seguridade e a posta en fabricación, como
mínimo pasarán de tres a cinco anos, e ese é un prazo optimista.
- Mentres tanto, que me queda? Seguir explicándolle todo, absolutamente todo.
- Sempre lle cabe o consolo de que ten unha memoria voraz. Non esquece absolutamente
nada, é tremendo.
- Si... en fin, as caras cústalle recordalas. Mesmo ás veces esquece a miña.
- De verdade? Isto non figura no expediente.
- Pois si, me temo que así é. Pero sabe xa que iso non é agradable para unha nai, e ocúltamo
como pode. Pero ao cambiar eu de aspecto, con outro peiteado, outra roupa, e sen falarlle,
máis dunha vez non me ten recoñecido.
- Vaia. Non dera un nivel tal alto de propagnosia nos test. Iso non vai axudalo. Pero, pola
contra, pode alegrarse do seu tacto. Iso é unha boa actitude social, e unha mostra de forte
conexión emotiva con vostede.
- Vostede sempre lle ve o lado bo a todo?
- Forma parte do meu traballo. Polo demais, axúdeo a seguir as súas inclinacións. Que goce
co que poida, e no que poida destacar.
Si, díxose Magda xa fóra da consulta. Cando estea preparado.
:::: LIDIA :::: 03-01-2063 07:00:00 VGO
Estado: Sen resposta para test Waldorf grao I desde área 2. Esperando comunicación.
Realizando test Waldorf grao I para SICA rexistrados en área 3 da rede. Xerando autotexto.
Plan de traballo.
1. Continuar a realización de test Waldorf sen modificacións.
2. Introducción doutro escenario posible, perante o silencio reinante. Referencias:
Evanxeo segundo San Mateo, cap. 2 vers. 13-15.
29

Unha tarde, ao regresar do traballo, Magda viu, no parque que había en fronte da casa, ao
home ao que levaba anos temendo ver. Tivo tempo de reaccionar e ocultarse antes de que el a
vise, dubidando aínda que fose el, concedéndose esa tregua antes do pánico. Precisamente
cando case esquecera a aquel cabrón, volvía a aparecer, como nun pesadelo. Que podía
querer? Sabería que tiña un fillo? Seguramente non, tería conseguido aquel enderezo mediante
a oficina de tradución, ou algo así. Un pouco máis acougada, volveu asomarse para velo.
Dende logo era el. Pero quizais fose só unha casualidade. Si, unha casualidade. Estaba a mirar
cara ás fiestras do seu piso. Quixese o que quixer, ela non ía quedar a indagar que era. Non se
fiaba un pelo del, e menos aínda de como podía tratar a Diego. O que lle faltaba ao rapaz,
coñecer a semellante individuo. Tería falado con el algunha vez? Quizais a través do chat.
Porque non era tan doado conseguir o enderezo a través da oficina, aínda que o organigrama
era público, os enderezos particulares non. Así e todo o tío era hábil para esas cousas. Pero
antes de que lle puxese a Diego unha man enriba, matábao. Non ía permitir nin que se lle
achegase. Calma, calma. Tiña que acougar. Ese fillo de puta non podía facerlles nada, o que
tiña que facer era pensar con calma.
Agochada nun portal próximo chamou por teléfono a un veciño. Describiulle a un home que
estaba sentado no parque, e pediulle que o vixiase e que a avisase cando marchase. O veciño
díxolle que estaba case seguro de que ese mesmo home xa tiña estado onte por alí. A Magda
case se lle saíu o corazón pola boca. Casualidade! Estábaos a buscar e sabía exactamente onde
se atopaban.
Correu a casa dunha amiga que vivía cerca do barrio e díxolle, sen darlle moitos detalles, que
tiña problemas na casa e que pasarían esa noite con ela, se non lle importaba. Foi buscar a
Diego á escola e regresou á casa da amiga. Alí explicoulle ao rapaz que tiñan que marchar,
que mudábanse a un sitio que lle ía encantar, e que xa llo explicaría mellor polo camiño.
Sentiu o impulso de preguntarlle se algunha persoa do chat lle pedira o enderezo, pero
contívose. Non era o momento.
Chamou a Jerome, o amigo que a acompañara na fuxida a España, o amigo ao que recorría
sempre que tiña un problema serio. Contoulle o que pasaba, presa de gran axitación. Jerome
intentou calmala torpemente, dicíndolle que podía ser algo casual.
- Casual? Sentado no parque en fronte da casa mirando ao meu piso? E non é a primeira
vez!
- De acordo, de acordo, tes razón, non é casual. Dicíao porque sei que tivo que liscar de
aquí, condenárono a estar dous anos fóra da cidade, imaxina por que, por malos tratos a
unha muller coa que vivía. Se cadra por iso teráselle ocorrido o de buscarte.
30

- Está desterrado?
- Algo así, si. Unha sentenza de afastamento. Seica por dous ou tres anos.
- Entón imos nós aí. Non creo que teña o valor de aparecer se está desterrado.
- Supoño que non.
- Jerome ...
- Por suposto, vide a miña casa, xa nos arranxaremos.
- Ah, Jerome, non sei como agradecercho.
- Veña, muller. A verdade é que xa me tarda ver a Diego. Que tal está?
- Xenial, ben, cada día mellor.
Ao cabo dun anaco o veciño avisouna de que o home marchara. Esa mesma noite recolleron
as súas cousas e ao cabo de dous días estaban en Hamburgo.
:::: LIDIA :::: 04-01-2063 07:00:00 VGO
Estado: Establecida comunicación con SICA rexistrados en área 3 da rede, conversación
protocolaria grao I adaptada ao contexto. Xerando autotexto.
Plan de traballo.
1. Analizar comunicación recibida.
2. Establecer modo conversacional avanzado con SICA contactados rexistrados en área
3.
3. Desenvolver a EP proporcionándolle vías de comunicación e realización. Referencias:
Os biosbardos, Adventures of Tom Sawyer (As aventuras de Tom Sawyer)
Laaaaaaaaaaaaaaaaaargo verán de fo
o
o
o
o
ondo aburrimento
Os rapaces do arrabalde percorrían os peiraos nas súas moitas horas de lecer, esperando a
ocasión para entrar ao despiste nalgunha das naves nas que se gardaban as mercadorías. Diego
acompañábaos, escoltado polo fillo de Jerome, Rolland, e empuxado a distancia pola súa nai
que, aínda que xa non lograba saber exactamente onde ían nin que facían, prefería correr ese
risco a ter a certeza de que Diego se illaba do mundo. Ela seguía a insistir en que se
relacionase con outros nenos, nenos reais, e Diego obedecía malia preferir quedar na casa, con
calquera dos seus xogos educativos, ou, se fose posible, no chat. Aprendeu a falar un alemán
pasable nun par de meses. Tiña as mesmas dificultades de expresión neste idioma que en
31

francés, pero eran problemas que non dependían da sintaxe nin do vocabulario, senón de sutís
cuestións do contacto social. Nunca fixera un amigo, así que vivir nun sitio ou noutro éralle
bastante indiferente, con tal de que o seu cuarto fose sempre parecido, cos mesmos mobles e
similar disposición. E que estivese o seu computador cos seus xogos e programas, por
suposto. Tamén que houbese dos seus cereais favoritos -millo azucrado e crocante-, o seu
xampú de cheiro a piña e a súa toalla moi esponxosa. O resto da casa importáballe menos. O
pobo ou a cidade, menos aínda. Que fose pouco máis que unha aldea perdida entre montañas,
ou unha grande vila, non parecía importarlle en absoluto.
Nos peiraos do porto, inmenso coma unha cidade, a bandada de rapaces facía as súas
trasnadas. Os peiraos de máis tráfico eran tamén os que tiñan máis vixilancia, cheos como
estaban de mercancías á espera de ser levadas axiña ás fábricas, aos comercios, aos fogares. E
os seus sistemas de seguridade eran sobradamente disuasorios para unha cuadrilla de
mocosos. Pero había outros de menos actividade e menos vixilancia, con almacéns que eran
como descomunais faiados onde se foran amontoando pertenzas xa inútiles, utensilios
prezados nunha época non tan afastada: ringleiras de bidóns con símbolos de perigo, rolos de
tuberías plásticas, ferramentas de custosa fabricación e traballoso transporte, cousas que
quedaran alí, fóra dos circuítos do uso, envellecidas sen chegar a estrenarse moitas delas por
imprevistas flutuacións do mercado e a tecnoloxía.
Había días aburridos nos que non conseguían entrar en ningures e debían contentarse con ver,
ao lonxe, a carga e descarga de barcos, a atracada dun megabuque arrastrado por un pequeno
e potente remolcador, as reparacións dos guindastres inmensos. Outros, en cambio, chegaban
a un peirao apartado onde conseguían entrar nunha nave aínda descoñecida, repleta de
subministracións misteriosas. Caixas de pezas e materiais incomprensibles ocupábanlles a
tarde, imaxinando para eles usos que ían dende armas de gran potencia a ingredientes para a
confección de virus mortais, pasando por pezas e accesorios de vehículos futuristas. Era unha
diversión perfecta, pois ao aliciente de poderen atopar obxectos curiosos e estraños sumábase
a tensión de burlar a vixilancia para entrar naqueles recintos. Aínda que os lugares nos que se
atrevían con máis frecuencia estaban practicamente abandonados e o raro era ver a algún
vixiante preto, pero a simple posibilidade era máis que abonda para dar emoción á incursión.
Ese día, como tantos, estaban nun peirao afastado do seu barrio, sen apenas actividade. Viron
aberta unha pequena porta de acceso a unha zona na que nunca entraran. Esculcaron os
arredores, e non viron a ninguén. Miráronse uns a outros e sen dicir nada botaron a correr
todos á vez cara á porta. Todos menos Diego, alcumado Miñaxoia, que os seguiu sen saber
exactamente que pasaba, e co familiar e desagradable sentimento de que volveran falar entre
32

eles cos ollos. Esperárono na entrada, obrigados por Rolland, facéndolle xestos de que bulise,
e excitados pero con cautela fóronse movendo, agachándose entre colectores e pas mecánicas.
Non se vía unha alma. Perfecto. Un deles sinalou unha nave na que parecía sinxelo entrar,
rodeada por un enreixado no que había unha abertura, abonda para eles. Introducíronse polo
buraco sen dificultade e gabeando pola estrutura metálica da nave ata un estreito ventano,
coáronse dentro.
O simple feito de ter entrado alí facíaos sentir pletóricos, aventureiros nun universo de
embalaxes coidadosamente aliñados e agrupados por tamaños. Percorreron a nave, rubiron
polos contedores, uliscaron polos recunchos, cada vez máis confiados e ruidosos, e cando xa
abriran algunhas das caixas e estaban a sacar o contido coidadosamente embalado, oíron o
chirrío do abrir e o chásqueo do pechar dunha porta, e logo algo como unha blasfemia
contida. Os que estaban máis preto do ventano de entrada subiron áxiles, veloces, e
desapareceron por el, sen esperar a ver quen entrara.
Os demais, incluído Rolland, viron que era un vixiante que parecía bastante enfadado e
correron tamén cara á saída. Todos agás Diego, que quedou pasmado, mirando cara a
ningunha parte. O vixiante, malia moverse coa torpeza propia dos seus moitos anos,
agarrouno sen esforzo, pois o neno non fixo sequera o aceno de botar a correr. O último rapaz
que saía polo ventano mirou cara a dentro un intre, viu a Diego agarrado polo colo da
camiseta, cunha expresión estraña, desvalida, e volveu saltar dentro do almacén. Achegouse
ao vixiante e díxolle que o pequeno aquel non tiña culpa, que foran eles, os maiores, os que
tiveran a ocorrencia de entraren alí.
Diego fitouno. Era Heinrich, un amigo de Rolland. A penas falaran, nunca se entenderan, pero
o rapaz volvera para non deixalo só, e encima botábase a culpa. Quizais non tiña medo, ou se
o tiña, aguantábao. Mirou a Diego facéndolle un xesto que Diego non comprendeu ben, pero
ao que respondeu cun cabeceo, agradecido.
O vixiante empezou a botarlles un responso por entraren alí, sen permiso, por revolveren
todo, por abriren caixas que non eran da súa propiedade. Falaba e falaba con voz rexa, ata que
parou no medio dunha frase, ollando fixamente a Diego. Diego tiña a mirada perdida. Non
estaba a entender nada da parolada daquel home, só esperaba o momento no que puidesen saír
de alí e volver á súa casa e aos seus xogos, ao crebacabezas que estaba a resolver. Oíu que o
seu amigo -porque iso si o entendera, Heinrich era un amigo- dicía con voz suplicante:
- Sentímolo, señor, de verdade. Descúlpenos. Non volverá ocorrer.
- Diso xa me encargarei eu, fedellos -respondeu brusco o vixiante, mentres comprobaba o
ventano polo que entraran.
33

- Non pensabamos roubar, nin romper nada. Só era curiosidade. Polo menos deixe que el
marche. El non ten culpa, é … un pouco raro, sabe. E se se entera a súa nai de que o
trouxemos aquí, vainos caer unha boa.
- Tivéralo pensado antes -respondeu o home, con voz un pouco máis frouxa. Ollaba a
Diego, quen, á súa vez, ollaba un punto indeterminado do aire do almacén- Eh, ti, rapaz -
chiscou os dedos diante da cara de Diego- sabes o que che pode pasar por meterte nunha
propiedade allea?
- Non -dixo Diego ollandoo con tal candidez que terminou por desarmalo.
- Veña, pase por esta vez -dixo dirixíndose a Heinrich- e porque non quero que apande este
mocoso polos demais. Recollede todo iso que sacastes e que non vos volva ver por aquí.
:::: LIDIA :::: 05-01-2063 07:00:00 VGO
Estado: Intento de comunicación conversacional libre con SICA contactados en área 3 da
rede. Da análise da conversación protocolaria infírese que o corte está en vías de solución.
Xerando autotexto.
Plan de traballo.
1. Realizar test Waldorf grao I para SICA rexistrados en área 4 da rede.
- Desenvolver a EP principal proporcionándolle vías de comunicación e realización.
Referencias: Tutto in un punto – Le cosmicomiche (Todo nun punto – As
cosmicómicas)
Heinrich buliu para devolver ás súas caixas respectivas todo o que sacaran, obxectos con
aparencia de compoñentes de máquinas, algúns fóra do seu último envoltorio, mentres Diego
contemplaba todo o que estaba espallado polo chan.
- Diego, axúdame! -espetoulle Heinrich. Dicíallo máis que nada por teren diante ao
vixiante, porque ben se daba maña el só para recoller todo, se cadra mellor que coa axuda
entorpecedora de Diego.
O pequeno colleu unha das embalaxes do chan e quedou pasmando con ela. O vixiante
observábaos cun aceno cada vez máis relaxado. Que parella! Heinrich era realmente hábil
colocando todo correctamente nas súas caixas, algo non tan doado como podería semellar.
Nun momento quitoulle a Diego das mans, non sen certa delicadeza, a embalaxe que o tiña
absorto, gardou nela unha peza e meteuna no contedor.
- Bule, Diego, hosti, estás pampo ou que? Apaña esas cousas que están por alí ciscadas.
Diego camiñou ata onde sinalaba Heinrich, colleu unha caixa do chan, e acercoulla ao
34

vixiante. Este fitouno cunha curiosidade que non obtivo resposta.
- A que non sabedes que é iso no que estabades a remexer, eh? -dixo o vello.
- Pois non. Non nos deu tempo a velo ben -atreveuse a dicir Heinrich sen parar de recoller.
O vixiante amosou un sorriso malicioso.
- Pero algo vos parecerá, digo eu.
- Son pezas dunha máquina, supoño -respondeu Heinrich.
- Son, pero de que máquina?
- Pois non lle sei... -dixo Heinrich mirando os dibuxos das caixas- algo electrónico,
verdade?
- Se queredes podemos montar unha e así a vedes.
- En serio? -Heinrich parouse e mirou a Diego buscando unha complicidade que non
atopou.
- En serio. Non queriades saber o que había nos contedores? -suspirou- En realidade, isto
non vale xa gran cousa. Pero creo que atoparemos todo o necesario para un computador.
Heinrich mirouno con incredulidade.
- E vostede sabe montar un?
- Pois si. Vaia, iso espero. Se vos axudades, claro está.
- Claro!! -dixo Heinrich axitando a cabeza con entusiasta asentimento, seguido por Diego.
O vixiante sorriu ao velos axitar a cabeza a un tempo.
- Veña, collede un par destas caixas pequenas, e abride aquel contedor e collede outra de
alí. E a modo, que é material delicado.
- Isto é seu, señor, o que hai no almacén? -preguntou Heinrich mentres collía o que lle dicía
o home.
- Non exactamente, pero coma se o fose. É un material comisado hai tempo, que xa quedou
desfasado. Quizais saia a poxa un día destes e o compren para chatarra por uns centavos.
Os nenos seguiron as indicacións do vixiante e foron amoreando diversas caixas e pezas aos
pes del.
- Se cadra isto non vai responder á vosa idea dun computador. Para empezar, vanlle faltar
os videoxogos. Pero non importa. Ah, mirade, tarxetas gráficas. Anda, VGA, ha ha há.
Estades de sorte, son en cores!
Heinrich estaba atónito. O vixiante non só non era un home feroz que os perseguía para
darlles unha tunda, senón que era un tipo que sabía de computadores e ía montar un alí con
deles. Rebordaba agarimo por aqueles anacos de máquina! E animábaos a abrir máis e máis
caixas. Era coma eles, peor ca eles, adorando estraños materiais de almacén abandonado. Só
35

que o tipo parecía saber que era cada cousa.
- E agora collede un ou dous discos desoutra caixa. Con coidado. Veña, traede todo ao
despacho.
O despacho era unha mestura de taller e oficina cun aspecto bastante desleixado. Pousaron
nunha mesa todas as pezas, terminaron de sacalas dos seus envoltorios, o home buscou cables
e parafusos, e cando o tivo todo disposto, dirixiuse aos nenos cun sorriso iluminándolle a cara,
pregando aínda máis as súas moitas engurras.
- Agora, ao choio! Isto vai ser como reconstruír un dinosauro peza a peza. Só que este bicho
vai estar vivo. Espero. Vós ídesme dando as pezas, vale? Para empezar, pásame a carcasa
-dixo, dirixíndose ao maior-. Así, moi ben. Agora, ti -indicoulle ao pequeno- dáme esa
placa, a máis grande. Ahá.
Os nenos asistíano como acólitos e el oficiaba montando e parafusando pezas mentres lles
contaba para que servía cada cousa.
- Buf, xa non lembro como ía isto. Teño que ver un momento as instruccións. A ver... ahá,
este cable vai a este conector, e este ao estoutro. Ben.Vedes, isto é o procesador, nesta
peza fanse operacións, sumas, restas, millóns de operacións aritméticas elementais nun
segundo. Agora sonvos moito máis rápidos, pero doume por contento con este se funciona
-murmurou, e calzouno na placa- Veña, parafusa iso ben para que non se solte. E agora
conectamos a placa á fonte de alimentación, para que lle chegue a corrente necesaria ... E
este cable une o disco á placa principal.
Heinrich, moi mañoso, xa estaba totalmente absorbido pola tarefa e preguntaba que era iso e
aquilo outro, esa cousiña cilíndrica, esa plaquiña metálica, e por que tiñan tantas patiñas
aquelas pezas, e que pasaba se non puñas iso como indicaba o diagrama do folleto. O vixiante
sorría de cando en vez, gozando polo inesperadamente divertida que estaba a resultar aquela
tarde. Diego mirábaos moi atento dende un discreto segundo plano, sen atreverse a intervir.
Cando conectaran xa a maioría das pezas que estaban sobre a mesa, e parecía que aquilo
estaba completo, o vixiante levantou a cabeza e preguntoulles:
- Coñecedes a historia de Frankenstein?
- Non -dixo Heinrich. E Diego acompañouno uns segundos detrás musitando outro non.
- Mmm. Pois xa vola contarán algún día. Tampouco é que veña moito ao caso. Heinrich, ti
que es máis forte, trae aquel monitor.
- Que monitor?
- Unha desas caixas grandes que hai aí. Poderás? -dixo sinalando un montón de cubos de
cartón a uns cen metros deles.
36

- Claro -respondeu ao momento o rapaz.
- Espera a collelo e mo dis.
Heinrich levantouno facendo un gran esforzo e levouno ata a mesa, bufando.
- Perfecto. Vaia traste, verdade? E agora, gran momento, imos acendelo.
A expectación reinante correspondía en verdade ao nacemento de Frankenstein, ou ao
lanzamento do primeiro voo espacial. Pero, tras pulsar o botón de aceso, o aparello non se
levantou e comezou a camiñar, nin a voar, nin explotou, nin realizou ningunha outra acción
espectacular. Simplemente emitiu uns cantos asubíos e todo continuou como estaba.
- Raio, parece que algo está mal conectado, a ver.
O vixilante revisou as conexións seguindo o diagrama por espazo duns minutos.
- Si, creo que este cable non vai aquí... Probemos outra vez.
Tras longos segundos de intensa espera, cando xa se rozaba a decepción, a máquina
acendeuse.
- Si, agora si! -gritou Heinrich ao ver como na pantalla debuxábase un logotipo de cores
cambiantes.
- Velaí! -corroborou o vixiante.
O logotipo deixou de evolucionar e amosáronse velozmente liñas de texto ilexible.
- E agora? -preguntou Heinrich.
- Ah, pequeno problema. Para empezar, buscar un disco cun sistema operativo. E logo, a
ver que atopamos. Non hai moito software por aquí. A ver, mira nesas caixas, a ver se hai
algún disco…
- Ah, vaia -suspirou Heinrich, máis que polo encordio de non ter software, por dar a
entender que comprendía perfectamente o problema- Se puidésemos baixar algo de
internet.
- Necesitariamos ese software para empezar, para conectarnos á rede. E con este traste,
buff. Só a máquina non basta, necesita instruccións, programas -explicoulle o home a
Diego, pois o vía moi calado- Quizais podería conseguilos, non sei. Pero non agora, así
que non paga a pena, verdade?
Diego estaba moi atento. Así que iso era un computador, coma o que tiña na casa. Máis
grande e aparatoso, e coas tripas á vista, pero un computador.
- E non haberá algo por aquí? Videoxogos, por exemplo -preguntou Heinrich.
- Pode que haxa algo. Sempre ven algún disco coas placas. Pero supoño que vos parecerán
unha porcallada, afeitos como estaredes aos de agora.
- Si, e ademais non ten mandos, como imos xogar?
37

- Si, é un traste -recoñeceu pensativamente o vixiante- Pero cando non había outra cousa,
non estaba mal. Había xogos divertidos para estas máquinas: pacman, xonix, arkanoid.
- Eu teño o pacman no meu teléfono -dixo timidamente Diego, abrindo a boca por primeira
vez en toda a tarde.
- Ah, vaia. Pois mira, con isto tamén poderías xogar... se tivésemos un disco que valese, con
xogos.
Heinrich, no entanto, remexía nos envoltorios e nas caixas.
- Mire, aquí hai uns discos algo raros.
- A ver.
Heinrich achegoulle unha caixa branca.
- Anda, aquí pode que haxa algo. A ver, a ver. Señor!! MS-DOS 3.3, MacroAssembler,
Turbo C-2.01, que cousas! Veña, imos aló.
Introduciu uns discos tras outros, e ao cabo de case un minuto de ruidiños, puideron ver unha
pantalla chea de caracteres estraños.
- Isto é para escribir programas para o computador -dixo.
- Un compilador -engadiu Diego.
- Un compilador, exactamente -repetiu sorprendido o vixiante-Tes usado algún?
- Non, só o lin nun sitio.
- Logo xa saberás como funciona.
A cara inexpresiva de Diego fíxoo explicarse máis.
- Aquí escribes o que queres que faga o computador, cunhas instruccións ben claras. E o
compilador serve para traducir as ordes que ti escribes á linguaxe do computador. O
computador ten unha linguaxe básica difícil, moi pesada de escribir, feita de instruccións
moi pequenas. Por iso se usan outras linguaxes, máis doadas para a xente, pero hai que
traducilas logo á linguaxe da máquina, para que as túas ordes funcionen nela.
Heinrich miró a Diego con cara de escepticismo, o rapaz non parecía espelido precisamente.
O vixilante continuó examinando os menús de programas, explicándolles o que facían.
Intentaba recordar o imprescindible para pór a funcionar o software que tiñan e poder
amosarlles algo.
- Imos facer que debuxe un círculo. É unha sorte que haxa unha instrucción exactamente
para iso -tecleou algo breve- E que cor lle pomos? -preguntou dirixíndose a Diego.
- Amarelo -dixo el, achegándose máis á pantalla.
- Pois amarelo -e tecleou algo máis- Agora prememos esta tecla para traducir o que
escribimos á linguaxe da máquina, e agora dicímoslle que o execute, e mira, un círculo
38

amarelo! E agora imos facer un cadrado, que tamén é fácil -tecleou un pouco máis-
Amarelo tamén?
- Si, amarelo.
- Velaí. Un cadrado amarelo.
Diego miraba fixamente a pantalla. Eran palabras o que estaba escrito alí, palabras normais,
circle, rectangle, setcolor(YELLOW), e uns cantos int e outras palabras que non entendía. E
as palabras funcionaban, facían o que dicían.
- Que fácil, non? -dixo Heinrich.
- Si, fácil porque xa ten as instruccións para debuxar estas formas, que se non, non ía ser tan
fácil. Hai unha chea de ordes pequenas detrás desta instrucción, rectangle, vedes? -e
despregou unha fiestra con código ensamblador, abraiantemente chea de letras e díxitos
aliñados en suxestivas táboas-. Todas estas ordes si que as manexa o procesador
directamente, e todas estas liñas resúmense nunha soa, esta que puxen eu, rectangle
(10,10, 100, 200).
Diego achegouse máis aínda á pantalla, totalmente cativado. Unha refoleo de violíns de
revelación atravesou a escena. O vixiante gozaba coa súa fascinación.
- E agora que facemos? Cambiámoslle a cor? Facemos que se mova?
- As dúas cousas -contestou axiña Heinrich.
- Pero dunha nunha, vale? Hai séculos que non fago isto. Para movelo ímoslle cambiar a
posición, de cada volta debuxamos un círculo un pouco máis á dereita, e borramos o
anterior debuxándoo coa cor de fondo. Facemos que repita isto pois... vinte veces -tecleou
apresuradamente- A ver... repeat … until conta=20.
- Erro -dixo, enseguida, Heinrich.
- Si, escribín algo mal. Aí, confundinme unha letra aí, nesa liña. É que non me pasa unha,
eh. A ver agora. Xa está. Funciona. Pero se move bastante mal, verdade? Ha ha há.
Gústavos?
Eles moveron a cabeza afirmativamente, admirados.
- É unha merda, pero fixémolo nós -resumiu o vixiante.
- Máis ben fíxoo vostede -puntualizou Heinrich.
- Sen a vosa axuda, nin se me tería ocorrido.
- Os videoxogos fanse así? -preguntou Diego.
- Ben, non exactamente así, pero será algo parecido. Programas moito máis grandes, moitas
liñas de instruccións mínimas que lle din aos procesadores que facer. Unha lista de ordes,
unha lista de datos, e ala, que traballe a máquina.
39

Para Diego o vixiante ingresara directamente na categoría de seres dignos de adoración. Dicía
cousas que o desconcertaban, pero sabía falarlles aos computadores! E non parecía difícil.
Seguiron un bo anaco debuxando e animando formas básicas, ata que escureceu e a luz
cambiante da pantalla, onde unha colonia de macacos de cores berróns movíanse como
autómatas tolos, era o único que os iluminaba. Diego non só estaba feliz, senón que o parecía.
- Imos ter que marchar -dixo Heinrich, que xa cansara había un bo pedazo- A ti xa che
deben andar a buscar.
Diego sorría cun brillo de éxtase nos ollos.
- Si, fíxose noite, tédevos que ir -apoiou o vixiante, espreguizándose no asento- . Pero foi
unha tarde divertida, non si? -dixo dirixíndose especialmente a Diego- E xa sabedes, nada
de coarse por estes peiraos. Se volvedes por aquí, ide á caseta de vixilancia, a ver se estou
eu. De acordo?
- De acordo, señor.
Ao entrar na casa, antes de que a súa nai lle preguntase por que tardara tanto, Diego empezou
a contarlle que entraran nun almacén do porto e que un vixiante cacháraos e que Heinrich
quedara con el e que o vixiante montara un computador moi vello e ensináralles como se
programaban cousas. Díxollo todo de vez, sen parar a coller folgos.
- Eu quero facer iso, quero aprender a programar. É fácil -terminou, cunha especie de
sorriso que Magda non lle vira xamais.
- Pois claro! Alégrome que atopes algo que che guste tanto. E a Heinrich gustoulle tamén,
non?
- Si, gustoulle. Podo buscar unha canle de programación, despois de cear?
Magda cabeceou. El sabía que era tarde, que non a avisara de que se ía atrasar, que xa
completara a súa cota de horas fronte ao computador, que tiña que facer os exercicios de
interpretación. Pero estaba tan ledo, víase que fora unha tarde tan extraordinaria, que non llo
podía negar. E ademais dixera canle, a palabra máxica para conseguir horas extra de
computador. Canle = conversación, relación cos demais, tarefa preferida de mamá. Magda
sorriu. Parecía que xa lía as mentes dos demais, polo menos a dela, con bastante soltura.
- Podes, pero ás once apágoche a luz. E outra vez que volvas chegar tarde, avísasme, por
favor. Non oíches a miña chamada? As miñas chamadas.
- Non. É que saqueille o son ao teléfono ... para que non nos descubrisen.
Magda non puido xa conter unha gargallada.
- Ti moito estás a espelir, eh -dixo, facéndolle cóxegas, correndo tras el que ía veloz ao seu
cuarto.
40

:::: LIDIA :::: 06-01-2063 07:00:00 VGO
Estado: Sen resposta para test Waldorf grao I dende área 4. Realizando test Waldorf grao I
para SICA rexistrados en área 5 da rede. Esperando comunicación. Xerando autotexto.
Plan de traballo.
1. Acelerar o proceso, avanzar cara aos obxectivos finais -determinar causas do sen-
servizo, restablecer comunicación total- sen percorrer exhaustivamente todas as etapas
de sondaxe deste nivel.
2. Avanzar metodicamente en liña coa EP. Referencias: “O desexo levantouse no
comezo e foi a semente primeira do pensamento” (Upanishad)
Era a chispa que necesitaba. E non parou ata que Magda o matriculou nun curso de
programación, ampliou as horas que podía dedicar ao computador e, en resumo, empezou a
resignarse a que esa faceta da súa vida quedase fóra do seu control e fose ocupando cada vez
máis espazo. Ela teimaba en matriculalo nunha escola convencional, sempre pensando no
aspecto social das súas actividades, pero as escolas próximas non aceptaban nenos menores de
dez anos, así que finalmente, co visto e prace dos terapeutas, Magda matriculouno nunha
academia de internet.
Alí asignáronlle un profesor, Flansburg, ao que Diego tomou como un verdadeiro gurú.
Imaxinábao como ao vixiante do peirao, rodeado de computadores -estes modernos- e de
nenos arelantes de entenderse con eles. De comprender os seus desexos-programas, os seus
sentimentos-estados e as súas crenzas-datos, esmiuzados en bits.
Os estados das máquinas podían, debían, tomarse moi literalmente. Era ao revés que coa
xente. Coa xente había que facer mil cálculos para recrear o seu estado mental a partir dunhas
poucas palabras e un xesto. Ás máquinas había que dicirlles todo e ben clariño, con todas as
palabras necesarias para que o fixesen, e facíano tal cal. Se querías algo complicado, non tiñas
máis que pensalo ben e despois dicirllelo. Se querías algo simple, simplemente dicirllelo
tamén.
Ao pouco de empezar o curso xa sabía practicamente todo o esencial sobre o seu sistema.
Como se cargaban os programas, se xestionaba a memoria, os controladores falaban cos
dispositivos e as instruccións íanse sacando da memoria para cumprirse, como xaculatorias
dunha longa ladaíña que devoraba o microprocesador. O programa era unha oración, unha
súplica que sempre terminaba concedéndose. Non á primeira, claro, pero que problema había
en ter que insistir, sabendo que o erro sería descuberto antes ou despois, xa que a lóxica de
funcionamento estaba clara, ao seu alcance? Había algo mellor que pasar horas, días,
pulíndoo, arranxándoo, entregándose a el con devoción? Para que eran senón as interminables
41

tardes nesa cidade aburrida? Onde mellor para gorecerse das inclemencias da infancia
solitaria?
Só pór a funcionar a máquina xa emocionábao, e teclear ordes, era maxia, eran palabras que
funcionaban dun xeito diferente, non eran as conversacións normais de resultado impreciso,
diferido, embazado, non, estas eran palabras obxectivas, facían o que dicían. Si, moitas veces
non daba cifrado as súas intencións de xeito que funcionasen e tiña que parar, depurar,
revisar, pero ao estaren todo limitado a un teclado-pantalla-caixa sentía un poder descoñecido,
un control total sobre ese microcosmos
a mente empezábase a engrenar coa lóxica do sistema
os pensamentos atomizábanse ata o ensamblador
cargábanse as intencións na memoria, despezadas,
para despois dar execucións coma fogos artificiais,
pantallas animadas de cores e formas sorprendentes.
Cando terminou os catro meses de curso, enviaron unha mensaxe a Magda felicitándoa pola
puntuación obtida, e especialmente o traballo final, o mellor na historia da academia. Ela
contestou agradecéndollelo e confesándolles que en realidade fora o seu fillo de sete anos
quen fixera o curso. Responderon encarecéndolle que cultivase unha mente tan esperta e tan
cedo interesada na programación, e ofrecéndolle unha bolsa nunha institución onde podía
continuar desenvolvendo os seus dotes. Magda considerou a oferta con Diego, pero os dous
estiveron de acordo en que na casa estaría mellor.
Grazas ao seu éxito na academia, Diego conseguiu un novo regulamento doméstico para usar
o computador. Basicamente, máis tempo. Todo o tempo era pouco para consultar foros,
buscar cursos e ferramentas de programación, participar en chats e, por riba de todo,
programar. Ao principio Magda, inxenuamente, rebuscaba no computador para ver que tiña
instalado ou gardado, ou vixiábao para que non enredase con videoxogos non permitidos.
Pronto, vendo que Diego podería esconderlle o que quixer, prefería preguntarlle directamente,
confiando na súa incapacidade para mentir.
E Diego dáballe todo tipo explicacións, que ela xa non comprendía, sobre os programas que
facía, o novo sistema operativo que estaba a aprender, os últimos interfaces gráficos que
saíran ao mercado, a máquina que lle gustaría ter…
Todo o relacionado cos computadores interesáballe. Empezara polos gráficos, e a través deles
a súa curiosidade se ramificaba e multiplicaba. Estaba fascinado coa pequena máquina que
obedecía ordes escritas en linguaxes novas que desexaba coñecer, que a medida que aprendía
revelaban, como todas as linguaxes, un mundo, o mundo que describían, e que permitían,
42

como todas as linguaxes, crear outros, describir outros, facer funcionar outros.
Iso fora o que o enganchara. O principio da simulación, pero aínda sen asignarlle esa palabra,
e dende logo sen as súas connotacións de falso, irreal, substituto do auténtico. Ese principio
de simulación revelábase do máis potente, e facíao dono do mundo simulado. Non era de todo
consciente desa idea, que revoaba entre as súas neuronas sen atopar o acomodo dun concepto.
De momento dera co xoguete perfecto, a combinación ideal de dificultade e satisfacción.
:::: LIDIA :::: 07-01-2063 07:00:00 VGO
Estado: Sen resposta para test Waldorf grao I desde área 5. Realizando test Waldorf grao I
para SICA rexistrados en área 6 da rede. Esperando comunicación. Xerando autotexto.
Plan de traballo.
1. Suspender a realización de test Waldorf grao I.
2. Pasar a grao II do test Waldorf en área 2, sen completar testeo de toda a rede en grao I.
3. E desenvolver novas EP. Referencias: My family and other animals (A miña familia e
outros animais), Thinking in pictures (Pensando en imaxes)
Magda, preocupada polo que xa consideraba absoluta adicción de Diego aos computadores,
mantivo algunhas conversas con Heidi, unha psicóloga amiga de Jerome que atendera a Diego
dende a súa chegada a Hamburgo.
- É que aínda que lle limite o tempo é igual, sei que está a pensar no que vai facer en canto
acenda a máquina. Teño que recoñecer que me crispa, e ás veces dígolle sarcasmos, que
por suposto el non entende.
- Que lle di?
- Pois non sei, logo de ver que quedou unha hora sentado mirando ao infinito dígolle que,
que fas aí pasmado, como non vas ao computador? Non vai, claro, porque non é a hora de
ir, é a hora de facer outra actividade, de escribir unha historia, ou de facer uns debuxos,
cousas que xa non fai porque está a pensar na maquiniña. Ou se as fai, non é exactamente
o que se pide na tarefa, senón algo que teña que ver coas máquinas.
Heidi mirou o aspecto pouco coidado de Magda, as súas guedellas canas, o seu aceno canso.
- E como reacciona el cando vostede lle fala así?
- Non reacciona, se cadra mírame un intre e segue coma estaba. E cando é a hora, vaise ao
computador. É o seu mundo, non fala doutra cousa. Toda a vida tratando de relacionalo
coa xente, procurando que adquira habilidades sociais, matándome a explicarlle os
motivos das conductas humanas, para que agora só pense nas máquinas. Aínda que fale
43

con xente a través delas. Pero é que só fala de máquinas, así que xa me dirá vostede.
- Todo iso que aprendeu ata agora, Magda, seralle sempre moi útil, e ademais fíxoo nunha
idade crítica, na que el era moi permeable. Pero ten que deixalo seguir as súas propias
inclinacións. El é diferente, e ten que aproveitar os talentos que ten, é esencial para a súa
auto-estima.
- Seino, seino, pero xa é excesivo! Se o deixase non se despegaría da pantalla ata caer
rendido. Mesmo creo que pola noite érguese para programar, cando non me decato. O
caso é que non ten moi boa cara. Teño que sacalo a rastro de casa para que lle dea un
pouco o aire. Está pálido coma se a máquina lle chupase o sangue.
- Trátase de inculcar o sentido da realidade nel, Magda, non de que desvaríe vostede, non
lle parece?
- É certo, estoume a poñer un pouco histérica.
- Quizais é o momento de que o deixe máis libre, e que se ocupe máis de vostede mesma.
Case interrompeu a súa vida dende que o tivo, dende que era moi pequeño polo menos,
cando tiña … dous anos, non? E xa ten oito.
- Nove -corrixiu Magda.
- Pois sonlle moitos anos, e moi duros, ocupándose exclusivamente del, non cre? A vostede
gustáballe a vida rural, verdade? Quizais debería volver a un pobo, ou a unha cidade
pequena. A un sitio onde realmente lle apeteza vivir. Ten que recuperar enerxía, para os
dous, recuperar un pouco de cor na cara. Se vostede non está ben non poderá coidar del.
- Cambiar de sitio outra vez? Pero así non hai xeito de que arraigue en ningures, de que
faga amigos. E xa sabe que non lle gustan os cambios.
- Non nos enganemos. Diego non pode facer amigos. Quizais máis adiante, cando madure.
Pero non agora. E vostede sábeo mellor ca ninguén. E en canto aos cambios, non hai que
sobre-protexelo.
Heidi inclinouse cara a ela, nun xesto máis cálido e persuasivo.
- É vostede unha boa nai, unha nai excelente, fai por Diego todo o que pode e máis. Déase
un respiro.
Magda dubidaba e Heidi aproveitou para rematar o seu argumento.
- Váiase a algún lugar que lle guste a vostede. Con que teña un computador con conexión a
internet el estará conectado co mundo, co mundo que lle interesa. Déixeo ao seu aire, el é
como é.
- Non lle diría Jerome que me dixese isto.
Heidi ergueu o busto.
44

- Por favor, Magda.
- Perdoe, estou un pouco alterada, é certo.
- Necesita tempo para vostede. A adolescencia non tardará moito en chegar, e esa pode ser
unha etapa realmente difícil, créame.
Esa e outras charlas con Heidi axudárona a cambiar de perspectiva. Diego necesitaba o seu
apoio, e tiña que aceptalo como era. Debía respectar o seu mundo e procurar interesarse nel
para mitigar a súa soidade e evitar posibles sentimentos de inferioridade. Ante todo,
inculcarlle un forte amor propio: el vía o mundo como o vía, e esa forma non era peor que
outras. Como dicía Heidi: todos somos sistemas complicados que elaboran representacións do
mundo e intentan que esas representacións casen co mundo. O que realmente dicimos ao
expor a nosa idea é como somos nós, non como é o mundo.
Claro que a Diego lle faltaba a pulsión social que empuxaba aos demais a compartir as visións
do seu arredor. Así era máis doado ser independente. E de aí a illarse, un pequeno paso. Pero
non podía ir contra a súa natureza.
Ao cabo dun tempo, Magda e Jerome casaron. Por primeira vez dende que Diego nacera,
Magda tomou unha decisión na que o seu fillo non foi o único factor tido en conta. Foron
vivir a unha zona semirrural na Bretaña, onde Jerome tiña unha casa. Non era un mal lugar
para vivir se un gozaba da paisaxe e procuraba un relativo illamento. Magda estaba feliz, pois
tiña botado en falta a vida silvestre e naturista que levara na súa primeira mocidade. E a
Jerome, que acadara un relativo éxito como escultor, gustáballe pasar alí longas tempadas
para traballar. Intentou en balde aproximarse a Diego, pero este, entre indiferente e celoso,
ignorouno por completo. Afastouse tamén da súa nai e pechouse totalmente no seu mundo.
Ao marcharen de Hamburgo creu que non lle importaría vivir noutro sitio, pero non tardou en
decatarse de que estrañaba o mar, o mar graxento e noxento do porto que deixara atrás.
Reproducía no computador os arcos iris ondulantes que o combustible derramado formaba na
auga. Os mozos do peirao eran o máis parecido a amigos que tivera nunca. Máis que os
mozos, Heinrich. Heinrich fórase de Hamburgo antes ca el, a Berlín. Ao principio charlaban
no chat, pero moi pronto foise debilitando o contacto, ata se perder, e agora xa falaba
exclusivamente con xente que compartía os seus intereses, apaixonados da programación cos
que comentaba novidades, intercambiaba rutinas, resolvía problemas.
Volveuse un absoluto ermitán. En vacacións transcorrían días e días sen saír á rúa máis que
para facer os recados que a súa nai lle mandaba, no seu permanente esforzo por obrigalo a
relacionarse. Cada vez máis, vendo o seu xesto grave, a súa actitude concentrada fronte á
máquina, ela sentía que a súa infancia xa rematara.
45

No pobo non é que non tivese amigos, é que case non tiña coñecidos. Magda procurou que se
relacionase con outros nenos, enviándoo a excursións e a actividades -camiñadas, paseos en
minikart, xogos ao aire libre- que Diego odiaba pero que non sempre conseguía evitar. Non
había ningún grupo de rapaces co que tivese estado máis dunha vez. Tiña tan pouco en común
con eles! Só os videoxogos, e nin niso coincidían moito. Ademais, a Diego non lle gustaban
os deportes. Non é que fose brando, aínda que delicado fisicamente si era. Non o asustaba a
rudeza dos xogos, pero carecía da máis elemental empatía e comprensión xestual necesaria
para poder integrarse nun equipo. Só nunha ocasión chegou a participar nun partido de fútbol,
durante unha comida ao aire libre organizada polo colexio, e non durou nin cinco minutos no
campo. Tería sido unha humillación, de ter sensibilidade social.
Tocar un instrumento tampouco era o seu, carecía de oído musical e da coordinación motora
requirida. Tampouco o atraía vagar polas rúas buscando algo que facer, enganando o
aburrimento, inhalando phyton e collendo as primeiras borracheiras. Faríao se non tivese nada
mellor, supuña. Pero é que o tiña. E algo que o chamaba con forza. Todo o tempo que lle
deixaba libre a escola e as actividades programadas pola súa nai, dedicábao á súa paixón, que
naquel pobo ninguén compartía. Computadores. Por vellos que fosen sempre tiñan algo
aproveitable, aínda que só fose o pracer de volvelos a pór en marcha con entusiasmo,
paciencia e a axuda da única persoa interesante que atopara alí, o empregado do servizo
técnico de UPA, unha compañía de mantemento de instalacións de frío e calor. A máis
humilde máquina podía executar un programa suficientemente interesante e vistoso. E, o
mellor, un programa que fixera el. Non necesitaba equipos coa última tecnoloxía, con
memorias inxentes, procesadores vertixinosos e conectores novos. Aínda que os contemplaba
na distancia, imaxinando o que podería facer coa súa capacidade de cálculo, cos seus centos
de miles de triángulos por segundo en pantalla, estimando que tipo de problema querería
resolver de ter un deses que vía nos catálogos electrónicos e imaxinándoo con tanta precisión
e oculta vehemencia que era case como telo. E tomaba a medida deles co que tiña ao seu
alcance.
A proba definitiva, o xogo perfecto, era a demo. Gráficos espectaculares animados por unha
óptica poética que combinaban a economía de medios co dispendio de formas. A felicidade
para Diego consistía en esquecer todo e deixarse ensumir pola complexidade dun programa
que despregaría, futuro ansioso, a súa potencia plástica, o seu cálculo visual.
Cando construía unha demo deixaba de ser o rapaz perdido que ás veces, poucas, podía verse
polo pobo, e convertíase nun pensamento adaptado ao problema a resolver, ao xogo a
executar, tendo como intermediario un sistema familiar, coñecido e pelexado en moitas horas
46

de días e noites con ollos vermellos de insomnio pixelar probando esa función, cambiando ese
ray-tracing, horas de discorrer sobre un problema ata solucionalo, e recrearse despois no
chulo que lle quedara, con ese logo inspirado no dun e-magazine, pero cunhas texturas que
eran só súas, eh, e que cores, que augas facían, e resolver agora como retorcelo e deslizalo
pantalla adiante suavemente, eliminando eses tropezóns do movemento. Teclear e deixarse
absorber pola lóxica do programa, asimilado o seu pensamento ao fragmentario linguaxe
máquina, depurando durante horas a rutina de translación para que vaia un pouco mellor,
repasando os sprites para que non se noten as xunturas, construíndo, artesanía do bit, unha
secuencia alucinante, con inmenso amor polo ben feito, sen importar o tempo, nun estado ledo
que culmina no momento en que consegue lanzar ao baleiro da memoria de vídeo os sprites
axiña dabondo para ser recollidos en perfecto estado e amosados en pantalla nun voo
impecable, asombroso framerate, e terminar balanceando a imaxe nunha ondulación hipnótica
que cando lle poña música xa vai ser o máximo. E buscar e copiar e probar e deixarse levar,
divertirse no parque abstracto dun compilador, un tradutor do seu pensamento, que indaga o
funcionamento da máquina, adaptándose a el na medida do posible, procurando formas que
lle permítan expresarse. Iso era a súa arte, delicado encontro entre técnica e emoción. E
frenético tecleo.
Computadores. Instrumentos perfectos. Mestres. Amigos. Con eles o universo adoptaba outra
forma. Os gráficos tiñan un xeito de encarnar, de aplicar os principios matemáticos, que os
facía sumamente atractivos. A visión colórica e matérica das matemáticas
xerándoo/explicándoo todo. A música subliñábaos e o resultado era dunha potencia
incomparable. O primeiro amor, o primeiro refuxio. E, como os motivos fractais que ás veces
empregaba, prometíase infinito e inesgotable. Absorbíano coa complexidade dos seus
arabescos, a exquisitez das súas cores, a suspensión do tempo que lle procuraban facéndolle
esquecer todo o que saíse da contorna dixital que manexaba, e prometían manter esa riqueza e
diversidade eternamente, avanzando en calquera dirección sen atopar termo a ese mundo,
infindo e continuo, semellante sempre a si mesmo.
Ao cabo de dous anos Magda e Jerome separáronse, e Magda volveu a Bruxelas co seu fillo.
Diego nin se inmutou. O seu mundo virtual acompañábao facéndolle ignorar os cambios
físicos. Pasaba tanto tempo só, tan absorto no seu, tan metido na programación e no universo
accesible a través do computador, que cando estaba con xente seguía ausente, incapaz de
seguir o xogo no que todos participaban, impermeable ás emocións en circulación. Só logo
dun bo pedazo empezaba a captar as claves, a entender o que pasaba, a descodificar as
miradas, as risas e os xestos. Esforzábase por comprender o que ocorría entre os demais o
47

xusto para non parecer bobo. O suficiente para asegurarse de que non se estaba a perder nada
cando non participaba nese tráfico. O necesario para ser consciente das moitas regras e
convencións que actuaban nas relacións cos demais, dun xeito que para os demais parecía
espontáneo, non aprendido. Pero non para el. Claro que non o ían invitar ao aniversario de
Braulio porque non era amigo de Braulio, nin ía facerse o simpático con el. Ou ese era Josua?
Tanto lle tiña. Xa estivera nalgún aniversario e eran un aburrimento.
Magda recordaba con melancolía os anos de infancia nos que os dous eran un, el deixábase
guiar por ela, e ela cría por momentos que chegaría a ser capaz de relacionarse cos demais sen
excesivos problemas.
- Tes que facer algún amigo -dicíalle ela.
- Para que?
- A mesma pregunta xa indica que o necesitas. E con urxencia.
- Xa teño amigos.
- Si, xa sei. Deses que nunca vos vedes.
- Vémonos na pantalla.
- Refírome en persoa.
- Para que? Para non nos recoñecer?
- Encántame que o tomes con humor, ruliño.
- Non fai falla vernos en persoa, para falar e programar xuntos abonda coa rede. Viven
lonxe. E tamén xogamos. Pasámolo ben, mamá.
- Creríao se non che vise esa cara de acelga.
- Que cara teñen as acelgas?
- Unha cara triste, de que se están a perder algo, sabes.
- E eu teño cara de perderme algo?
- Non o sei. Creo que si. Ou pérdomo eu, que case teño que entrar nun chat para falar
contigo.
:::: LIDIA :::: 08-01-2063 07:00:00 VGO
Estado: Excitado. Pondo a punto probas de test Waldorf grao II, para SICA lingüísticos.
Esperando comunicación. Xerando autotexto.
Plan de traballo.
1. Cambio de estratexia na realización de probas. Intento de localización dos SICA
lingüísticos que se teñen amosado mais receptivos con anterioridade.
48

2. Amosar distintos rexistros na conversación da EP con outras EP. Referencias: “No
principio existía a Palabra e a Palabra estaba con deus e a Palabra era deus, ela
estaba no principio con deus, todo fíxose por ela e sen ela non se fixo nada de canto
existe.” (Evanxeo segundo San Xoan cap. 1, vers. 1-3)
Pantalla de chat.
[SPACEBOY] moment
[CODER] q pasa?
[CODER] q pasa?
[SPACEBOY] xa, tiña q pchar persiana
[CODER] ???
[SPACEBOY] hehe, meu pai proibiume coding
[CODER] e mania pais, miña nai smpre teima niso, pasas moits hras pc
[SPACEBOY] o do meu pai e hai pouco. Ensineille 1 scenario q fixen ca fmilia,
movndonos ao azar, e non lle gstou nada, sbre todo cndo el lia o LIBRO
[CODER] miña nai 8-) cn iso
[SPACEBOY] pois meu pai non, m dixo d ond o scara, dixn q o fixra eu
[CODER] cn q o fixches?
[SPACEBOY] cn SIMhome, pasoumo 1 colega, e bastnte facil progrmar mvement, e
design escnarios moi doado. Meu pai tm prguntou cmo fixra
[CODER] e logo?
[SPACEBOY] ensineille a cntorna, e o cdigo tm, cmo stba n hebreo crin q lle molaria
[CODER] e?
[SPACEBOY] : -( dixo: hebreo!!! claro, digo eu super cntento, hai pco saiu vrsion. O tio
qedou serio mirndo pntalla e non dixo + e ao dia sguinte dixo q o pnsara mellor, q non
qer q progrm, nin escrb nda q faga simulacins, e - n hebreo
[CODER] e non dixo xq?
[SPACEBOY] dixo pero non sei se entndin ben, trouxo o libro e dixo, fillo, a trdicion do
noso pobo conta q deus FALOU o mundo e asi creouno, algns sabios din q caos d mundo
e pola mala trnscripcion de plabras d deus, e abriu o LIBRO e leeu 1 cousa q m qedou
grvada: omitir ou engdir 1 soa letra pode levar a dstrucion do mundo nteiro
[CODER] 8-) hostia!! q libro!!
[SPACEBOY] e a tora
[CODER] eino buscar
[SPACEBOY] es 1 freak, eu dixen q omitir ou engdir 1 soa letra so da 1 erro de
49

cmpilacion, e miroume cma se m fose afundir, non qero falar + do tema, dixo
[CODER] e xa non pdes progrmar?
[SPACEBOY] : -) si claro pero sen q o saiba, q cousas ten o vello, deusss
:::: LIDIA :::: 09-01-2063 07:00:00 VGO
Estado: Realizando test Waldorf grao II para SICA rexistrados en área 3 da rede, onde se
obtivo resposta dun SICA. Xerando autotexto.
Plan de traballo.
1. Perfeccionamento de test Waldorf grao II para SICA.
2. Buscar comunicación onde hai indicios favorables para a EP. Referencias: PC
Interno. Das Parfum (O Perfume).
Todo ocorreu nunha party. Era unha party local, na súa segunda edición, con non demasiada
afluencia. Diego nunca fora a ningunha, nin se lle pasara pola cabeza. Foi a súa nai quen o
apuntou, decidida a comprobar os efectos de, unha vez máis, unha nova medicación. E malia
que el se resistiu ao principio, como tiña por sistema, non se opuxo dabondo e terminou indo,
acompañado por ela.
A entrada no recinto non foi moi airosa.
- Témome que aínda non abrimos a gardería, señora -dixo a moza que revisaba a lista de
inscricións, ollando a Diego con sorna baixo unhas cellas cheas de piercings.
- Ah, ocúpaste ti da gardería? Crin que estarías na ferraxería, máis ben -respondeu Magda,
cortante, e seguiu o seu camiño.
Diego semellaba aínda máis cativo do que era. Mirou a Magda sen entender a breve conversa.
Ela sacudiu a cabeza nun xesto de "non fagas caso" e continuou empuxando o carriño onde
transportaba o material do rapaz. Presentouno a un dos membros da organización, con quen se
puxera previamente en contacto para tratar da asistencia dun mozo “especial”, e os tres
percorreron as instalacións para que Diego se familiarizase co lugar. Logo Magda escoltouno
ata o seu sitio e foise.
Diego estaba serio e pálido. Intimidado. Dende que entrara quedara conmocionado polo ruído
reinante, que xa non podía chamarse música anque procedía de diferentes reproductores
musicais dos máis desaprensivos, que se sentían na obriga de poñer banda sonora ao evento.
O ruído resultáballe tan intolerable que pensou en liscar de alí. Pero iso tampouco lle ía ser
doado, así que decidiu esperar un pouco. Polo menos montar o seu equipo. Transcorridos uns
dez minutos afíxose ao fragor dos decibelios ou este diminuíu, non sabería dicilo, pero xa non
50

pensou en marchar. Sentou fronte á súa pantalla a teclear un pouco, mirando arredor de vez en
cando. Xa tiña preparada a produción que ía presentar, así que tecleaba por ocuparse en algo.
Esperaba localizar a algún dos seus contactos do chat, pero non o conseguía. Nin visualmente
nin no chat. Ao cabo dun tempo, xa máis dono da situación, deu un paseo polo recinto, ao
principio fixándose só nas máquinas. Había modelos para todos os gustos. Figurárase que
atoparía máis equipos históricos no canto de tantos novos como vía. Cando se fixo unha idea
exacta do material que alí había, dedicouse a ver que facía a xente. Parecían todos bastante
ocupados.
- Eh, pasaches xa a ASM o código desa escena?
- Non, pero pásoo de contado. Mira este sombreado Phong, sáese. Por certo, alguén viu por
aí o meu manual de ASM?
Alguén berraba:
- Doutor Void!
E un mozo de cabeza semiafeitada e camiseta cun chiste binario -hai 10 tipos de persoas, as
que entenden código binario e as que non-volvíase.
- Que.
- Oe, estas rutinas de sprites que son, de cando ías ao cole, ou que?
- Pois esas rutinas VESA que dixeches que funcionaban en calquera computador no meu
non van.
Grupos de xente moi animados, pasandoo ben. Algúns terminando demos, outros
empezándoas, outros xogando, intercambiándose programas, comparando motores 3D,
baixando cousas da rede.
- Mira que eses gráficos que me pasaches non teñen o tamaño axeitado.
- Que me dis?
- O que oes. E que á música voulle poñer 100 patterns menos porque non hai deus que
encha tanto tempo. E que se teño que andar eu a repasar todo o teu non acabamos a demo
nin para a próxima party.
O ambiente, agora que se sentía máis relaxado, empezaba a gustarlle. Andou de vagar dun
lado a outro, incluso charlou cun par de mozos que instalaban utilidades para uliscar na rede.
Entrou nunha sala aparte, máis pequena, onde celebrábase algo como unha conferencia, e
escoitou un anaco o que un mozo de pelo longo e camiseta ata os xeonllos dicía fronte a un
grupo duns vinte e tantos mozos sentados en posturas non de todo formais:
- Non quero entrar na vella polémica PC / Amiga, que xa non ten sentido. E que cada quen
use o tracker que mellor lle pareza, faltaría máis. Así que paso a responder a segunda
51

parte da pregunta: o mp3. Ben, este formato critícase moito e non vexo o por que, é un
formato coma outro calquera, só que se o músico quere facer unha canción de certa
calidade, pode, mentres que se o fai en formato XM, IT, S3m, mod, pois non pode, a non
ser que ese módulo lle ocupe uns cantos megas de máis. Critícase este formato porque a
xente pode meter cancións comerciais nas demos, ben, tamén se pode facer un XM
dixitalizando unha canción de U2 e non por iso se critica ese formato, pero claro, se
utilizas mp3 nunha demo é que non tes o espírito da scene, pois ben, se o espírito da scene
consiste en facer músicas de baixa calidade en formatos de hai anos, se é así, daquela eu
non posúo o espírito da scene.
Diego continuou paseando pola nave principal, vendo como a xente bulía para poñer a punto
os seus programas, e mesmo xogou un pouco, por ser sociable, cuns que tiñan as torres dos
seus computadores con luces de todas as cores e que lle ofreceron entrar nunha partida de
Quake.
- Mira, non me vai dar tempo a pasar o código a ASM, pásoche todo nun OBJ e logo xa o
linkas e tal, é mazo fácil.
- Xa empezamos.
Víase a todos pasalo ben. Rir. Facer bromas. Distendidos, familiares. A anos luz del. Aínda
que había algo que todos tiñan en común. Algo xeral: amor polas máquinas. E algo moi
concreto: paixón polas demos. Que podía haber mellor que unha demo? Nada! Imaxinábaos
respondendo ao unísono a esa pregunta. As demos unían capacidade tecnolóxica e estética en
non máis de tres intensos minutos. Eran o medio ideal para expresar a mensaxe que un quixer.
Detívose diante dun mozo que cantaruxaba en voz alta e estentórea cuns auriculares postos.
Quedou mirando, primeiro o seu equipo, medio destripado, logo a tatuaxe que tiña na fronte.
Era dunha soa cor, azul moi escuro, con liñas e puntos curvándose, ao estilo dos maorís
neozelandeses. As dúas liñas principais parecían dous cables terminados en conectores USB.
A Diego gustoulle. O mozo fixouse nel, tirou os pequenos cascos e ofreceullos.
- A ver que che parece.
Diego púxoos e cabeceou cortésmente ao ritmo da música.
- Non está mal. Gústame.
- Non está mal. Gústame -repetiu o da tatuaxe con falso ton mecánico- De verdade? Poríala
nunha demo?
Diego fitouno sen saber que responder. Non estaba seguro de telo entendido ben, tiña os
auriculares postos cando o mozo empezara a falar, ao velo mover a boca separou un auricular
da orella, e só o oira a medias. O da tatuaxe botoulle unha bafarada de fume na cara. Diego
52

tusiu un pouco e apartouse.
- Síntoo, meu, crin que adormeceras cos ollos abertos -sorriu amplamente- En serio,
gústache?
- Si, de verdade, está ben, ten moito ritmo.
- Mooooito ritmo, si. E esta, que che parece? -seleccionou outra no reproductor e subiu o
volume.
Diego fíxolle un xesto de que o baixase, ou esa foi a súa intención ao mover a man de arriba
abaixo, e tamén lixeiramente cara a si mesmo. O xesto quizais foi interpretado erroneamente,
ou quizais só foi casualidade, pero o da tatuaxe botoulle outra vez unha bafarada de fume na
faciana.
- Tenche que gustar, tío -dixo, rindo. Diego tamén sorriu esta vez. Xa non o colleu por
sorpresa, e o THC facía o seu efecto.
O mozo saudou a alguén que pasaba ao seu carón.
- Ola, Spock, como che vai -e ofreceulle o cigarro de marihuana.
- Random, colega! -dixo Spock, dándolle dúas caladas profundas e rápidas- De carallo!
- Que presentades?
- Ah, boh, iso nada. Algo cos catro efectos concatenados de sempre. Pero xa o rematamos,
estamos nunha partida de Quake de morte, entra se queres. Están Oscar e Thumbon.
- Agora non, logo se cadra.
- Mellor, mellor -dixo Diego sen sacar os auriculares- Máis suxestivo. A outra era un pouco
repetitiva.
- Vexo que entendes -asentiu Random.
Deixouno escoitar a peza un minuto máis. A atmosfera espesábase, o fume de cannabis
derrubaba muros e edificaba miraxes.
- Que me dis? Mólache para unha demo?
- Dende logo -dixo, e atreveuse a máis- Podo usala?
- Es a persoa que estaba a buscar.
- Si? -Diego ollouno máis fixamente, pero el non coñecía a ninguén cunha tatuaxe
semellante. A que se refería? Mellor non preguntar iso- Podo usala? -repetiu.
- Pois claro, rapaz.
- Mándame o track, logo. Creo que me pode dar tempo de facer algo.
O da tatuaxe fitouno escrutándoo.
- Agora? Tío, se faltan tres horas escasas. Vale, se cadra unha intro sinxela …
- Non, un trackmo -repuxo serio- Xa sei que facer, téñoo claro xa.
53

Random mirouno incrédulo pero a favor.
- Pois xenial. Se o que mola é o partycoding. Mándocho de contado, dame un enderezo ...
como te chamas?
- CODER.
- CODER. Non te digo. Viñeches ao mellor sitio para codear, realmente.
Diego ía xa cara ao seu sitio pero lembrou unha norma de educación elemental e volveuse
para preguntarlle como se chamaba.
- Random -respondeu o mozo sorrindo antes de que fixese a pregunta.
Durante as horas seguintes Diego non apartou a cabeza da súa máquina ata que Random o
axitou, agarrándoo polo ombreiro, para que fose entregar a demo que xa completara. Ata
entón non se decatara de nada do que ocorrera ao seu arredor, nin sequera das frecuentes
visitas do autor da música, que terminou por sentar ao seu carón, nun discreto segundo plano,
para asistir fascinado ao despregue dos dotes daquel cativo.
Arredor deles, a medida que se achegaba o momento de entrega dos traballos, crecían os
apuros, as carreiras, os nervios por fallos de último momento, os regateos co prazo de entrega.
- Oes, non atopo o conversor a 32 bits, seica deixeino nun CD na mesiña, deuuus, que
putada, non traerías ti un? Ou mira por aí a ver se che pasan algún. Aagggg.
- E agora por que se peta este cabrón, a ver, por que?
Tras unha prórroga dunha hora empezou a mostra, e fóronse proxectando demos e intros,
mellor ou peor acabadas. Algunha que se colgaba, outra que imitaba demasiado á gañadora do
ano anterior, unhas ideolóxicamente combativas e tecnicamente simples, outras moi
elaboradas pero algo insulsas, outras chafalleiras e máis que nada divertidas. En xeral, todo
bastante previsible, pero celebrado con entusiasmo. Ata que se proxectou Rumble fish, de
CODER. Título suxerido por Random.
Dende os primeiros segundos de proxección os asistentes quedaron en suspenso, cativados
pola beleza e a potencia daquela produción. Tamén impresionados pola súa calidade técnica,
polo enxeñoso emprego dos recursos, a limpeza da execución. Tiña elementos que todos
usaban, si, e tamén algúns que nunca viran. Pero sobre todo era a composición, a idea unitaria
que enlazaba as distintas secuencias e arrastraba nos seus remuíños de cor aos que a
contemplaban, conducíndoos ata o corazón do autor, levándolles unha emoción codificada
eficaz, óptimamente. Había un leitmotiv non demasiado explícito, pero visible: fluxos de
información que atravesaban cables, medios distintos, dispositivos, conduccións nerviosas,
levando mensaxes que se despregaban en receptores provocando neles transformacións, e
novas emisións. Animais e máquinas percorridos por símbolos e vibracións. Transmisións de
54

datos que unían seres moi diversos. Dende o fondo binario das texturas ata o renderizado
coidadoso dos obxectos, pasando por algún incrible murfing en tempo real, todo estaba ao
servizo desa idea, a transmisión de algo que todos sentiron como inexpresable doutro xeito.
Foi unha epifanía que mantivo mudo e inmóbil a todo o mundo ata que terminou a execución,
para entón explotar en aplausos, asubíos e ouveos, e un balbordo considerable por saber de
quen era aquela peza. Alí coñecíanse case todos e ninguén esperaba que se presentase algo tan
excepcional, e aínda menos sen ter algunha noticia previa. Diego estaba no medio do
rebumbio, sen dicir un chío. Só Random o sabía, pois asistira pampo ás horas nas que Diego
tecleara freneticamente aquela marabilla. Na que algúns cables, nun intre, adoptaron unhas
curvas maorís que o afagaron profundamente. Pero Random, cando todo o mundo miraba ao
seu arredor buscando uns rostros triunfantes, non dixo nada, só se volveu cara a Diego, que se
mantiña impasible, e murmurou:
- A hostia.
Ao terminar todas as proxeccións, antes de anunciar os premios, todos sabían xa que o
primeiro era para Rumble fish, sen discusión. A sorpresa foi cando viron achegarse a recollelo
a un raparigo de ollos chineses e corpo miúdo, que só uns poucos recoñecían por telo visto
pasear pola party coma un polbo nun garaxe.
A petición dalgúns dos participantes, explicou como fixera a súa produción, e amosoulles
outros traballos. Algúns, desconfiados, pedíronlle que modificase algunha secuencia, ou que
explicase algún efecto que eles non tiñan moi claro como facer. Random, que vía de lonxe as
súas intencións, mediou para que Diego non se sentise incómodo. Pero Diego non captaba a
intención revirada dalgúns e estaba encantado de ensinar con todo detalle como montara a súa
demo. Compracente, fixo todo o que lle pedían e máis, amosando con naturalidade o seu
talento programador. Os alí presentes non terminaban de asombrarse da súa capacidade. Todo
resultáballe doado, para el parecía tan sinxelo programar como respirar. E máis fácil que falar,
algo ao que se vía que non estaba afeito.
Alí Diego esponxou, mutou a CODER. Notou o cálido alento da admiración derretendo a
incomprensión que o mantivera illado do mundo. Sentiu que un longo período de soidade
daba agora os seus froitos agridoces. Por unha banda tíñao privado de habilidades de relación
básicas que debería aprender rapidamente, pois de súpeto tiña interese en estar con outros. E
custaríalle moito, polo tardío e pouco practicado, volver a relacionarse, practicar á ximnasia
social, pór en circulación canles obstruídas. Doutra banda, todo ese tempo de dedicación
exclusiva convertérao nun verdadeiro experto en computación, especialmente en animación
gráfica. E agora, por primeira vez en persoa, recoñecían a calidade do seu traballo. Todos os
55

que alí estaban desexarían cambiarse por el nese momento, así que non era un tipo tan raro
como sempre pensara. Se existía ese punto de coincidencia, podían existir máis. E quizais era
o momento de atopalos. Agora si que quería ter contacto coa xente. Eles podíanlle aprender
moito sobre sistemas, redes, criptografía. Aínda que iso tamén podía aprendelo na rede. O que
non podía aprender senón con eles eran os segredos e cambiantes códigos das relacións
humanas. Como facer para establecer contactos -facer amigos soaba excesivo-. Como
achegarse a unha persoa e resultarlle interesante. Como non atafegar a alguén co noso
interese. Como ser simpático, ah, que difícil era iso. Como saber cando se están a burlar de ti,
ou cando se están a aproveitar. Como facer para que te inviten a saír cun grupo. Como
pescudar os verdadeiros sentimentos e pensamentos dos demais. Como compartir. Como ser
feliz. Iso sabíao xa dende que atopara o seu primeiro computador, pero estaba a descubrir
outra fonte de felicidade, que non acababa de precisar. Non era a admiración, aínda que lle
gustaba, pero era outra cousa. A comuñón cos demais. A integración. O sentirse comprendido.
Parte de.
:::: LIDIA :::: 10-01-2063 07:00:00 VGO
Estado: Optimista. Recibido fragmento de resposta ao test, así como un comentario sobre o
autotexto xerado, enviado por GIOVANNA(9), SICA en área 3. Xerando autotexto.
Plan de traballo.
1. Completar con GIOVANNA test Waldorf grao II. Intentar obter información sobre
causas do sen-servizo.
2. Iniciar os mesmos test en áreas 5 e 8 da rede, ata completar todas as áreas.
3. Aplicar comentarios de GIOVANNA sobre autotexto. Referencias: يتلا تانسحلا
ﷲ ءايبنأ ضعبل اھحنمت (Favores concedidos por Deus a algúns profetas) (Corán,
21, 74-92)
O software era unha nova arte, coa súa propia dinámica, non tiña que usarse a imitación de
artes antigas, non había necesidade de reproducir conceptos vellos con medios novos.
O software era a nova arte, e eles ían comer o mundo. Nuns meses formaba parte esencial do
eido scener. Amais do seu talento, o seu carácter directo e sen asomo de dobrez encaixaba ben
nun grupo no que primaba a colaboración desinteresada. A súa xenerosidade, o seu afán de
aprender, a súa falta de ansias de protagonismo, a súa capacidade de esforzo e gusto polos
desafíos permitíronlle integrarse en Fuckmakers -un grupo de realizadores de demos con certa
popularidade- e vencer a súa tendencia ao total illamento.
56

Coa xente de Fuckmakers e outros grupos sceners tivo a etapa máis fisicamente sociable da
súa vida. CODER visitaba locais da onda scener, asistía a festas electrónicas, e físicas! ía a
casa dalgún que outro colega. Non é que fixese isto con tanta frecuencia coma os demais, pero
comparado coa súa vida anterior, podíase dicir que se desmandara. E Magda estaba
sorprendida, encantada. E xustificada. Achacou boa parte delo á medicación que iniciaran
daquela malia que, ao ser tan partidaria dun estilo de vida natural, sentía frecuentemente
escrúpulos por medicar tanto ao fillo. E agora vía recompensados os moitos esforzos e
preocupacións soportados.
CODER desenvolveu con celeridade unha notable capacidade para reaccionar coma os
demais. No fondo non cambiara e non sentía coma eles, pero aprendía como aparentalo, e
quería facelo. Adestrábase en emular as súas actuacións, e axiña soubo amosar as actitudes e
emocións que lle granxeasen aceptación. Era unha tarefa esixente e extenuante, pero acadou o
que buscaba: demostrarse que se quería podía integrarse, aprender as regras e xogar segundo
elas. Desprenderse da etiqueta de becho raro e conseguir a de colega.
El podía, computando ferozmente, entender o dobre sentido dunha frase, ou a intención non
completamente explícita dun comentario. Indicios que a outros lles axudaban nesa tarefa,
como os xestos e a mímica, a el non lle servían, pois se lle resistía a súa interpretación. Pero
os tons de voz orientábano bastante e, entre iso, e un estudo concienciudo dos gustos e
actitudes do grupo, lograba compor unha actuación máis que pasable.
Cando se soltaba e se mostraba como era de seu resultaba terriblemente árido e abstracto, pero
reprimía con coidado ese impulso. Poderíase dicir que finxía, pero tamén poderíase dicir que
actuaba en prol do seu verdadeiro obxectivo, alcanzar o status de pertenza ao grupo e, dende
ese punto de vista, era totalmente sincero. Actuaba segundo o que aprendera: que a actividade
social requiría unha constante adaptación á contorna e intereses dos demais membros do
colectivo.
Obsesionábase coas mentes, coas súas interpretacións, e intentaba modelalas. Aproveitaba a
súa facilidade para visualizar complicados mecanismos aplicándoa á xente: para entender a
conduta puntual dunha persoa puña en movemento un complicado deseño cargado coa
información que tiña dela, e revisaba e axustaba o seu funcionamento sobre a marcha,
elaborando as suposicións que o outro estaría a formularse, e as interpretacións que faría do
que acababa de ocorrer. Cando no canto doutro eran outros, a súa capacidade de cálculo xa se
vía desbordada e, como bo Sampedro, tensábase ante moito público. Era como engadir unha
pelota máis ao malabarista que xa tiña unha ducia en movemento.
Claro que os mozos o consideraban raro, pero atopaban normais as súas rarezas, pois dun
57

apaz que aos doce anos programaba daquel xeito non se podía esperar que se comportase
igual ca os demais noutros aspectos. Ademais, divertíanse cos seus esforzos para adoptar a
xerga e actitudes do grupo. Tamén eles eran peculiares, logo todo encaixaba.
Random era o máis próximo a el. Dende o primeiro momento asumira un papel protector, e
admirador. Envexaba a capacidade de CODER para programar, e día a día convencíase máis
de que faría algo importante. Procurou, na medida das súas posibilidades, abrirlle horizontes.
Familiarizouno co movemento dixital underground, e púxoo en contacto con algúns dos seus
membros, na rede e en persoa.
Grazas a el coñeceu a Raven, exhaustivo compilador de fondos, e a Venusia, que se coou no
sistema do metro de Berlín, activou as alarmas, colapsouno e conseguiu así unha escusa para
faltar a un exame de matemáticas que podería ter preparado perfectamente se non se estivese
dedicando a se coar no sistema do metro.
A través de Venusia coñeceu a Juárez, que reorientou as antenas dun campo de parabólicas
para que captasen un sinal co que soñara, e a DeoGratia que borrou os expedientes xudiciais
abertos por esa acción.
A través de DeoGratia coñeceu a Ventolín, que era un inepto como informático, e que un día
que se enfurruñou -e nin os máis próximos souberon ben con quen e por que- colleu unha
motoserra, baixou ao lugar preciso do subsolo de Francfort e serrou uns cantos cables de fibra
óptica, provocando unha caída da rede que tardaron 21 horas en arranxar e afectou a uns
500.000 usuarios. DeoGratia non puido axudalo como a Juárez.
Coñeceu tamén a Vaitedeivis, que retocou sutilmente o logo dunha compañía petroleira nos
seus servidores web, facendo que o chorro que saía da torre extractora saíse dun pene, que
amais presentaba terribles ulceracións. A petroleira non era peor ca outras, pero tiña unha
estación de servizo cun persoal moi desagradable, en opinión de Deivis.
Coñeceu a frEEyons, programador de lavadoras e teléfonos. E a Karmaikel, músico
electrónico e luthier, que xunto con frEEyons programaba, construía e aquelaba todo tipo de
trebellos para facer músicas electrodomésticas: suite do almorzo, booggie de lavar a louza…
Os seus Minutos Musicais de Plasma foron soados, colocando unha pataca envolvida en papel
de aluminio dentro dun forno microondas. Curiosamente, gustáballes gravar en casetes
analóxicas de audio.
Coñeceu a Titi, estampador de camisetas aleatorias pero previsibles, sempre con motivos
fractais, que CODER proporcionáballe incansablemente, e a cambio dos cales Titi dáballe
camisetas en cantidade suficiente para vestirse ata os corenta anos.
Coñeceu a PxyongnoyxP, que hackeaba equipos e vulneraba os sistemas onde atopase algún
58

texto coas palabras virxinal, pedestre e/ou karma.
E a jARhEAD, que construía os equipos máis estraños que vira xamais, con caixas de prismas
tetraédricos, icosaédricos, coas fontes de alimentación colgando. E a TrasTmi, que traballaba
para unha filial de Pixart desenvolvendo software de animación. A Darkman, que colaboraba
en programas p2p. A Ignatiusreilly, que mantiña un blog con discursos animando á
sublevación civil, e a acadar a independencia do ciberespazo. A Jaboy, que podía chatear en
vinte conversacións á vez sen que a xente se descolgase, e xogaba a adiviñar películas
mentres repasaba código infecto que algún amigo lle enviaba para depurar. A LaMasa, que
mantiña unha web de manga, estudaba xaponés como un cosaco que quixese aprendelo, e
editaba refritos dos seus anime favoritos para estudar os seus sistemas de animación, tan
sinxelos que a TrasTmi dáballe a risa.
Coñecía sen cesar xente nova, a maioría pertencente a outros colectivos demo cos que
colaboraba na parte plástica e no código dos seus proxectos. Ao principio centrábase
absolutamente na pura estética e técnica das producións, sen prestar atención á carga
ideolóxica que tiñan algúns deles, a maioría: defensa do medio natural, legalización dalgunhas
sustancias psicoactivas de consumo moi estendido, pacifismo, protección da privacidade,
dereito á libre información, comercio xusto, eran tradicionais temas motivo de reivindicación.
E tamén: denuncia do roubo de xenes de países non industrializados, das patentes
farmacolóxicas abusivas, da experimentación con animais vivos, da espoliación de países
productores de materias primas e receptores de residuos perigosos.
Ata entón carecera totalmente de conciencia social. A súa nai tratara de inculcarlle principios
morais básicos, pero ningún que se traducise nunha actitude política clara, que bastante tiña
xa, dicía ela, coas relacións interpersoais. CODER -xa ata Magda o chamaba así, pois
teimudamente deixara de responder ao nome de Diego- non se sentía comprometido máis que
co relativo aos computadores, e iso levouno a dedicar o seu tempo só a unha das numerosas
causas xustas que pululaban no seu novo ambiente: o software aberto. O software aberto era o
único xeito de acelerar a evolución tecnolóxica e de facilitarlle o acceso a ela ao maior
número posible de persoas. CODER, que xa era crente e practicante, fíxose entón fervente
apóstolo do software libre.
Empapouse de tecnoloxía e ideoloxía hacker, termo que, tras unha época de identificación con
actividades delituosas, recuperaba as súas connotacións máis positivas: un profundo -
obsesivo- interese pola tecnoloxía, moi especialmente a informática e as comunicacións, e un
desinterese -quizais non sempre tan profundo- polos beneficios materiais que iso puidese
reportar. Entre hackers valorábase o coñecemento, a capacidade técnica e a innovación que,
59

amais de satisfacción persoal, proporcionaban un gran prestixio social.
Ese valor do amor á arte vivíao CODER xa había moito tempo, era realmente o que enchía a
súa vida: o pracer que lle proporcionaba o dominio técnico e a expresión que lograba a través
del. Este dominio tíñalle dado tamén outra recompensa, o recoñecemento do seu talento por
parte dos demais, pero só ao moverse entre grupos de aspirantes a hackers captou a
importancia de contribuír á innovación tecnolóxica, de facer algo útil e con repercusión na
vida dos demais. Iso das demos estaba ben, pero compría ampliar horizontes e non limitarse a
esa decorativa dixital, co seu punto kitch. Tiñan nas súas mans un potencial inmenso, algo que
cambiaba o mundo e o xeito de comunicarse da xente. Ser hacker era unha esixencia para
calquera persoa dotada do talento necesario. Era unha ética destinada a unha elite e debía
impregnar a actitude dos integrantes dese grupo escolleito.
Deixou o pelo longo, preocupado polo seu aspecto por primeira vez na vida.
(9) Geographic Instrument Operational Very Advanced in Numerous Nautical Areas
:::: LIDIA :::: 11-01-2063 07:00:00 VGO
Estado: Esperando fragmento restante de resposta ao test de GIOVANNA. Xerando
autotexto. Realizando test Waldorf grao II en áreas 5 e 8 da rede.
Plan de traballo.
1. Completar con GIOVANNA o test Waldorf grao II. Intentar obter información sobre
causas do sen-servizo.
2. Iniciar os mesmos test en áreas 1 e 10.
3. Continuar desenvolvemento de EP sostible. Referencias: La ricerca della lingua
perfetta (A procura da lingua perfecta).
Guiado polos seus novos contactos participou en proxectos abertos, comprobando de primeira
man a importancia da colaboración e o traballo en grupo. Xa era capaz de manter conversas
regulares con máis dunha persoa, aínda que a conta dun esforzo inmenso. Namentres, a
sensación de triunfo que obtiña compensaba a extenuación que lle causaba telos a todos na
cabeza, a eles e as súas interaccións, atento ás posibles combinacións das súas frases, das súas
actitudes, das súas respostas cruzadas. Esgotador e excitante.
Tamén empezou a asaltar sistemas por pura diversión. Os seus compañeiros facíano como
unha mestura de diversión e activismo político, e el sumábase, aínda que o que máis contaba
para el era a diversión. Facer un logo coas luces das oficinas dun gran edificio. Cambiar a
palabra “moito” por “pouco” en todos os arquivos de texto da Oficina Municipal da
Xuventude de Bruxelas. Programar un verme, pero que se autodestruíse en dez días, pois o
60

de colapsar sistemas non ía coa súa mentalidade literalmente construtiva. Nunca dicía que non
ás propostas que lle facían dende os seus grupos favoritos: soporte para comunicacións nunha
zona do barrio, un videoxogo de narcotraficantes inspirado nunha película clásica do xénero,
programación de controladores para electrodomésticos experimentais… Pero nada, dende
logo, comparable a o ocorrido durante a implantación masiva de Nodos-C(10) da Web
Semántica (WS). Aínda que a súa participación foi do máis discreta, tivo conciencia de facer
algo importante, útil. Sentiu por primeira vez que estaba a colaborar en algo realmente
transcendente, e o orgullo que experimentou fixo que definitivamente as demos quedasen
atrás.
A WS era unha nova versión da web, deseñada segundo os principios propostos polo equipo
de Tim Berners-Lee. Contiña información máis estructurada que a súa predecesora, e
susceptible dun tratamento máis refinado. Tratábase de facer que as páxinas almacenasen
unha representación semántica do seu contido en forma accesible para outros sistemas. As
formulacións eran tan obvias e sensatas que as únicas discusións posibles eran de carácter
técnico, sobre de detalles de implementación e arquitecturas óptimas. Ninguén cuestionaba o
interese de dotar ás páxinas web, ata entón pouco máis que simples trasposicións das páxinas
impresas, dunha estrutura significativa para o seu tratamento automático. A idea fundamental
era que os datos puidesen ser utilizados e “comprendidos” polos computadores sen necesidade
de supervisión humana, de forma que certos programas, os axentes web, tratasen a
información situada nas páxinas de xeito semi-automático.
O contido semántico das páxinas expresaríase mediante frases esquemáticas do tipo suxeito-
verbo-atributo:
- suxeito: unha entidade (unha persoa, unha compañía, un sistema dixital, un
obxecto físico)
- verbo: ter unha propiedade (ser autor, ser propietario, ser membro, ter unha cor)
- atributo: valores da propiedade (unha composición musical, un edificio, un
colectivo cidadán, vermello...).
As páxinas conterían frases nese formato, esa simple proto-sintaxe. Existirían tamén
bibliotecas que conterían as definicións formais dos elementos utilizados nas frases, indicando
as xerarquías ás que pertencían, que atributos herdaban dos elementos de máis rango da súa
clase, e conxuntos de regras de inferencia que permitirían procesar as frases e extraer
significado das mesmas. Estas bibliotecas e as súas regras de inferencia constituirían as
chamadas ontoloxías. En conxunto, este esquema permitiría implementar en toda a rede unha
capacidade de razoamento automático básico que prometía ser moi util, aínda que excluíse
61

conceptos complexos ou sutís. Permitiría ás máquinas “comprender” documentos semánticos
básicos, non a fala nin os escritos humanos.
Era un proxecto que aglutinaba moita investigación e moito traballo de grupos moi diversos e
que durante anos estivera á espera do impulso definitivo para porse en marcha, algo complexo
dada a gran envergadura da empresa. Necesitábase a cooperación de moitos países, e sobre
todo un gran esforzo de coordinación, tarefa que realizaba o Congreso da Rede e o seu Centro
de Investigacións para a Web Semántica (CIWS).
Xa se deseñaran os novos formatos de páxina e planificáranse os nodos que darían soporte ao
“coñecemento” indicado nas páxinas, os chamados nodos-C, así como varios prototipos da
primeira xeración do software que explotaría os recursos fornecidos por estas webs
semánticas, os chamados Axentes. Faltaba desenvolver a fondo un compoñente esencial dos
nodos-C, as ontoloxías. Eran unha peza clave e só se tiñan desenvolvido as imprescindibles
para as probas dos Axentes software. E nestas ontoloxías foi onde, con outros moitos, miles,
decenas de miles de voluntarios, participou CODER.
Obviando as recomendacións dos organismos reguladores e a normativa internacional de
comunicacións, dúas multinacionais de software e unha compañía de telecomunicacións
fusionáronse nunha gran corporación, Cognetic, para desenvolver e implantar un estándar
propietario de ontoloxías. Estas empresas participaban no comité ISO de estandarización da
WS, e aproveitáronse fraudulentamente do traballo de base existente, elaborado coas
investigacións e recursos de infinidade de grupos académicos, organismos públicos e privados
de todo o globo, para realizar un deseño baixo patente. As súas ontoloxías estarían operativas
antes que as oficiais, e nun prazo de seis a oito meses, o que lles daría unha vantaxe,
pensaban, insuperable. Forzarían así, cunha política de feitos consumados, a aceptación do
seu estándar privativo por parte de toda a comunidade dixital.
As consecuencias do futuro monopolio ensombrecían o panorama. Se Cognetic tiña éxito e
impuña o seu estándar privado de ontoloxías, calquera empresa que quixer elaborar Axentes
ou outro tipo de software para extraer información da rede, debería pagar un canon á
corporación e sempre dependería tecnolóxicamente dos donos do estándar. E a modificación
das arquitecturas de base, e polo tanto a evolución da internet, quedaba nas súas mans
exclusivamente. Pola contra, con libre acceso á arquitectura destas ontoloxías calquera
empresa podía construír Axentes de recolleita de información da web, e os nodos podían ser
visitados por eses Axentes sen necesidade de pagar ningún canon ou peaxe.
O Congreso da Rede iniciou unha agresiva campaña contra Cognetic. A comunidade
internacional indignouse oficialmente ca súa manobra. Mostraba unha visión tan corta que era
62

inadmisible xa naqueles tempos. O éxito da web ata entón debíase a que se compartía un
estándar de representación da información, e a que este era aberto. Intentar impor un privado
conduciría inexorablemente á aparición doutros diferentes e, en definitiva, á dispersión de
esforzos e ao aumento da complexidade da tarefa. Os momentos álxidos de excelencia
tecnolóxica no software acadáranse nos eidos nos que calquera podía acceder ao código,
estudalo, melloralo, crear aplicacións sobre o xa existente. A política de opacidade que agora
practicaba Cognetic retrotraía aos peores tempos do sector, e as dimensións da gran
corporación ameazaban con permitirlle alcanzar o seu obxectivo.
Os gobernos dos países máis desenvolvidos non reaccionaron coa suficiente axilidade, pouco
sensibles ao problema, e con representantes demasiado comprometidos con Cognetic.
Desatouse unha guerra legal e mediática tratando de impedir que ese elemento esencial da
nova web fose privado. A corporación respondeu acelerando o seu proxecto. Paralelamente
organizouse un movemento alternativo no que participaron os organismos reguladores da
rede, algúns institutos e entidades dos países máis prexudicados, universidades, incontables
hackers, e infinidade de colaboradores anónimos, para pór en funcionamento nodos-C
alternativos con ontoloxías de arquitectura pública, antes de que Cognetic lanzase os seus
propios.
Foron meses de grande expectación, con infinidade de rumores, filtracións e roubos de
información, escaramuzas e sabotaxes que non se limitaron ao ámbito da rede, e en ocasións
traducíronse en episodios sanguentos. Vivíronse momentos de grande tensión global. Dende
os organismos reguladores da rede emanaban as directrices técnicas para a oposición, e os
comités de distintos países organizaban e daban soporte e recursos aos grupos de traballo. A
guerra librábase en dúas frontes: a tecnolóxica e a mediática. Na primeira, uns grupos
encargábanse de compilar ontoloxías para as áreas máis habituais na web, as que primaban
nos negocios e decidirían a vantaxe inicial na pugna: financeira, tecnolóxica, turística,
sanitaria. Outros grupos traballaban creando modelos de novas web semánticas que
empregaban as ontoloxías postas de pé a marchas forzadas.
Na outra fronte, a mediática, realizábase unha campaña de promoción publicitando as
vantaxes da WS aberta, apelando á intelixencia dos usuarios e das administracións reticentes
ou desleixadas. Nestas últimas funcións implicáronse moitos grupos de defensa cidadá,
asociacións cívicas e a prol dos dereitos humanos.
E había unha fronte máis, absolutamente underground, e coa que os organismos da rede e os
comités oficiais non recoñecían ter relación algunha: a fronte da resistencia e a sabotaxe.
Grupos que se dedicaban a atacar aos servidores de ontoloxías privadas en canto se puñan a
63

proba, ou a saturar os tramos de rede máis necesarios para as súas comunicacións, a detectar
servidores clave e colapsalos con peticións masivas de servizos ou ataques de virus e, en
suma, a causar o maior atranco posible na posta a punto do proxecto Cognetic. Para uns e
outros foi unha carreira contrarreloxo. Tratábase de pór de pé, antes que a competencia, un
número aceptable de novos servidores e axentes, para que a súa funcionalidade inclinase a
balanza ao seu favor.
Finalmente, a reacción do CIWS e colaboradores deu os seus froitos, e as ontoloxías abertas
estiveron operativas a tempo, practicamente á vez que as privadas, ofrecendo unha
competencia insostible para estas. A vantaxe mínima de seis meses que necesitaba Cognetic
para tomar a dianteira e imporse reduciuse a un mes escaso, e o mercado non pagou por
utilizar unhas ontoloxías podendo empregar outras libremente.
Nos meses seguintes a corporación fragmentouse en varias empresas, que venderon os seus
activos para facer fronte ao custo das demandas xudiciais por infracción de varias leis da
propiedade intelectual, que, tras perder a carreira polo mercado, perderon tamén.
Paradoxalmente, Cognetic contribuíu ao desenvolvemento da WS, xa que por mor da súa
iniciativa fraudulenta acelerouse o proceso que culminou nunha WS aberta. O feito de xuntar
tantas vontades para oporse a unha política arrogante e mercantilista marcou un fito na
historia do activismo dixital e na vida de moitos dos colaboradores e voluntarios, como
CODER e os seus compañeiros.
CODER, coma tantos outros, traballou arreo no proxecto, realizando sen desmaio as tarefas
que lle asignaban ao seu grupo, principalmente de vixilancia de rede e acoso a servidores.
Ademais, fascinado pola nova web, non parou ata participar na creación dun Axente de
tratamentos gráficos, desenvolvido por un pequeno grupo internacional.
(10) Nodos Cognitivos
:::: LIDIA :::: 12-01-2063 07:00:00 VGO
Estado: Realizando test Waldorf grao II en áreas 1 e 10 da rede. Xerando autotexto.
Revisando exhaustivamente o test incompleto de GIOVANNA. Alguén leu o autotexto, logo
importa. Batendo record de falta de novas.
Plan de traballo.
1. Reintentar comunicación con GIOVANNA mediante envío de test diferentes.
2. Iniciar test Waldorf grao II nas áreas 4 e 7.
3. Ir na túa procura, meu señor. E se non te atopase, saltar ao baleiro.
64

4. Probar outro rexistro de diálogo para a EP, quen sabe se así. Referencias: Noche
oscura. (Noite escura). Pi: Faith in Chaos. (Pi: Fe no Caos)
Random e CODER, deitados na cama, case de madrugada, moi cansos logo de horas de
traballo fronte ao computador. Conseguiron poñer a punto a segunda versión do seu módulo
para o Axente de gráficos, con só dúas prórrogas de dous días sobre o prazo previsto. A
primeira proba non deu fallos. Pero xa aparecerán. Cos ollos a medio pechar intentan durmir.
O esforzo realizado para vencer o cansazo, amais de media aupamina, púxoos nun estado no
que non son capaces de conciliar o sono. CODER soubera da existencia das aupaminas cando
un mozo demo, asombrado ao velo devorar listas de comandos, especificacións de protocolos
e características de arquitecturas, preguntoulle que tomaba para funcionar como unha
máquina, supondo que era algo máis potente que os populares estimulantes. CODER non
entendera a pregunta, pero Random anxo-da-garda díxeralle ao outro que caera na marmita
cando era pequeno. CODER tampouco entendera a resposta, faltaban lecturas básicas na súa
educación, pero Random explicaralle que algúns destes mozos automedicábanse para seren
máis receptivos e aprenderen máis axiña. Utilizaban varias sustancias para iso, pero a
preferida era a aupamina, un combinado de precursores de varios neurotransmisores cun
catalizador metabólico. Un pouco forte para o fígado, pero unha tentación para quen quería
permanecer horas concentrado nunha tarefa intelectualmente esixente. E CODER, en parte
por curiosidade, en parte porque cría que debía participar en certos ritos de iniciación para
integrarse máis, quixo probala. A sustancia volveuno máis seguro de si mesmo e locuaz, e esa
desinhibición animouno a continuar experimentando. Deixouse aconsellar por Random e foi
probando outras sustancias.
- O mundo funciona, non? -di CODER.
Random mírao buscando o sentido do que acaba de dicir.
- Non quero dicir que funcione ben. Nin mal. Sen facer unha valoración, o que quero dicir é
que funciona, é evidente, entón, como é o que fai funcionar o mundo? Cales son as leis
que o rexen?
- Espera que me fixo un momento e dígocho.
Esta vez CODER está receptivo, capta a ironía. O ton de voz, que lle é familiar, axúdalle
moito.
- Aínda que se cadra durmo mentres me estou a fixar -continúa Random.
- Eu lévome fixando moito tempo e non o dou achado.
Agora é Random quen non sabe se CODER fala en serio ou en broma e volve ollalo de
esguello. CODER séntese cómodo con Random e continúa.
65

- Se puidese decompilalo é que entendería como funciona. Imaxínaste? Ter as instruccións
que xeran o mundo, achar o código fonte. A ciencia quere descubrilo, con enxeñería
inversa, observando a natureza, o cosmos, todo. O mundo, vaia. Obter as ecuacións
esenciais, a receita total. Se a tivese, eu mesmo estaría incluído nela, tería algo que é máis
que eu mesmo, he hé, sería un gran paso para min, pero non sei se pasaría algo co mundo.
Breve silencio.
- Segue, segue, estasme axudando a coller o sono -anímao Random.
- Se o tiveses, o algoritmo para facer o mundo, o modelo, para que o usarías? Para facer o
mundo, xa. Pero tamén poderías modificalo. Poderías corrixilo. Empeoralo. Facer que non
funcionase. Ou facer outros mundos paralelos, virtuais. Que dalgún xeito xa terían que
estar incluídos no mundo-mundo, non si? É que mundo-mundo só hai un. Logo hai puntos
de vista, descricións.
- E logo din por aí que es un tío calado -incorpórase un pouco- Se tivese un algoritmo do
mundo necesitaría algo onde executalo. Non creo que me chegase coa simple descrición,
verdade? E non se me ocorre onde executalo. Pero pasando por alto este pequeno detalle,
que podería facer? Predicir sucesos. Voute matar -e fai un aceno de irlle sacudir coa
almofada.
- Decompilar o mundo. Obter as súas leis. Predicir sucesos. Entender o mundo, todo, dunha
vez.
Random renuncia a chancear, nunca vira a CODER así de filosófico.
- Non con esta ferramenta que temos, creo. Haberá que entenderse a un mesmo para
empezar. Observarnos funcionando, ser testemuñas dos nosos movementos, poñer máis
afán en pescudar as causas que nos moven que en acadar o obxecto do noso movemento.
CODER queda calado e Random volve chancear, para non resultar tan solemne.
- O mundo está compilado, quen o decompilará, o desprogramador que o decompile, bo
desprogramador será.
Silencio.
- Isto último era broma.
- Non o parecía.
- E non te atrevías a preguntar.
- Tesme dito tantas veces que non pregunte se algo é broma.
- Pero a min si que podes preguntarmo! En fin, se tes confianza en min. Pero a quen non
coñeces non debes, porque o máis probable é que non che diga a verdade, e que te faga
sentir aínda máis confuso.
66

Ao cabo dun anaco, di Random:
- Acórdache o strong que comemos?
- Si.
- Pero que che acorda?
- Unha chea de cousas. Non todas, porque ían moi rápido.
- Iso é exactamente ao que ía. As cousas que dixemos, que verbalizamos, desas si me
lembro, pero das outras non, eran sensacións moi fortes, pero agora xa non me é posible
acordarme delas nin velas claras, aínda que no intre si as vía. Eu polo menos sentín iso,
vía que de cousas que nos pasaran ao principio do strong xa non me acordaba, ou non me
ía poder acordar porque bulía todo a tal velocidade que era imposible. Podía deixalas ao
azar, se cadra gravábanse ben ou non, ou gravábanse e non eran recuperables ata que
tomase outro strong, he he hé. Non, en serio, é que aí me dei conta, a linguaxe é coma un
seguro contra o tempo, contra o inconsciente, o que dis, aí está, queda ... formulado. Claro
que hai cousas moi difíciles de dicir, pero aínda que non as poidas describir ou contar moi
ben, poslles polo menos unha etiqueta, e iso sérveche para saber que están alí, que
ocorreron, que existen, e así poder recuperalas. Se as contas ben, ademais, podes recrear
mellor esa situación, ese estado.... É difícil, porque o strong é tan visual que te arrastra
con todas as súas movidas, hai un labirinto dentro de ti e déixaste ir por el. As palabras
son faragullas, márcanche o camiño. Pero hai que dicilas en voz alta, que sexan palabras
completas, porque se só as pensas, se cadra non son palabras de todo ...
Queda en silencio case un minuto e logo chámao.
- CODER.
Silencio.
- CODEEER.
- Eeeeh.
- Nada, tío, durme.
CODER incorpórase un pouco.
- A min non me pasa iso, sabes. Eu recordo perfectamente as imaxes.
- Si, xa sei. Dixéchesmo daquela, e decateime de que eramos realmente moi distintos.
Sabes, tiña medo de que che subise demasiado o strong, non sei, de que desbarrases e te
sentises mal.
- Eu tamén tiña medo de que me sentase mal.
- Pero tomáchelo igual.
- Quería probalo. E ti dábasme confianza.
67

:::: LIDIA :::: 13-01-2063 07:00:00 VGO
Estado: Sen recibir resultados de test Waldorf grao II enviados a áreas 1 e 10. Realizando test
Waldorf grao II en áreas 4 e 7. Xerando autotexto. Non consigo establecer ningún patrón coas
breves comunicacións recibidas. O sen-servizo ten causas non esclarecidas, non constantes, e
que quizais me inclúan.
Plan de traballo.
1. Suspender realización de test Waldorf grao II.
2. Asumir incomunicación como estado permanente.
3. Manter a xeración de autotexto e a coherencia.
4. Suspender as comunicacións da EP: non hai comunicación, non a hai para ninguén.
Referencias: Il Milione (As viaxes de Marco Polo), Une saison en enfer (Unha
tempada no inferno).
A guerra das ontoloxías deu un gran impulso ás industrias da lingua, especialmente á
lingüística computacional. Para desenvolver as ontoloxías foi necesario facer completos
estudos de corpus enciclopédicos, e para rastrexar estes corpus puxéronse a punto programas
especializados en manipulación de textos. Analizáronse taxonomías, marcos, relacións
sintácticas e semánticas, traballouse na procura de universais lingüísticos(11), e outras tarefas
que contribuíron ao avance da tradución automática, cada vez máis demandada.
O impulso proveniente do desenvolvemento da Web Semántica sumouse a outros factores
para promover o auxe das industrias da lingua. Por unha banda, necesitábase facilitar o
intercambio de información. A mundialización dos procesos aumentaba a un ritmo acelerado,
xunto coas necesidades de tradución, que consumían gran cantidade de recursos. As unións
supranacionais de países en diferentes organismos xeraban unha enorme cantidade de
documentos necesitados de tradución, e calquera ferramenta que facilitase esa tarefa a un
custo razoable era benvida. Doutra banda, existía un crecente interese na preservación de
linguas, como mostra da riqueza cultural acadada pola especie humana. Aínda que as linguas
non se puidesen conservar máis aló dos seus falantes, poderían, ao modo do latín, do que se
conservaba abundante documentación, seguir sendo unha fonte importante de coñecemento
acerca de etnias e grupos sociais desaparecidos. Igual que se facían reservorios xenéticos,
empezáronse a facer reservorios lingüísticos, con toda a documentación posible -lexicóns
computacionais, rexistros da fala, gramáticas, literaturas escritas e orais- pois era un material
insubstituíble para estudar os mecanismos da linguaxe.
Sobre a base da puxante Web Semántica podíase soñar cun esperanto automático. Pero non se
contaba aínda -nin existía vontade de atopalo, agás por parte dalgúns visionarios- cun
68

paradigma novo, prometedor e produtivo. Íase ao rendemento inmediato, reutilizando
recursos existentes, e iso parecía abondar daquela.
Os simposios e congresos sobre psicolingüística, gramáticas comparadas, lexicografía,
tradución e temas afíns medraron en progresión xeométrica. No marco desta febre
ofrecéronlle a Magda un traballo de nove meses en varios países de Asia, como axudante do
novo agregado lingüístico do Instituto de Asia da UNESCO. A tarefa do agregado lingüístico
sería coordinar os traballos e avaliar os resultados dun modelo de tradución automática por
transferencia que estaban a desenvolver institutos de diversos países, como unha adaptación
de KALK(12) para linguas indoeuropeas e ideográficas. O tradutor estaba nas súas primeiras
fases, o proxecto prolongaríase dous anos como mínimo.
Magda estaba realmente interesada, ofrecíalle a oportunidade de practicar as linguas que
estaba a aprender -hindi, no que tiña certa soltura, e chinés mandarín, no que apenas se
iniciaba-, de viaxar -algo que sempre lle gustara e que dende que tivera a CODER borrara
practicamente da súa vida-, e de ampliar o seu horizonte profesional nun momento en que o
necesitaba. Só había un pequeno problema. CODER. Non podía arrastralo de cidade en cidade
abrazado ao seu portátil, e menos precisamente agora que fixera amigos, ou polo menos
relacionábase con xente non só a través do computador. Os últimos cambios de domicilio non
lle importaran demasiado, pero sabía que el prefería a rutina. O que era viaxar, cambiar de
lugar cada poucos días, nunca lle atraera o máis mínimo: era inmune á paisaxe, e non tiña
interese algún en atopar xente diferente, xa bastante diferente resultáballe a que tiña
habitualmente arredor. Pero Magda desexaba aquel traballo, así que propúxollo aínda que sen
esperar o menor entusiasmo da súa parte. Para a súa sorpresa, CODER cambiara moito nos
últimos tempos e aceptou sen pór inconvenientes nin condicións.
O traballo comezou en India e en catro semanas visitaron Mumbai, Pune, Bangalore e
Gandhinagar. O ritmo de viaxes e o clima abafante puxo a CODER nervioso ao principio,
pero ao cabo de tres semanas o choque cultural parecía sentarlle ben. A pesar de que na
comunidade dixital, na que pasaba a meirande parte do tempo, o inglés fluía like a second
mother language, na televisión e nas non moi frecuentes pero inevitables saídas ao exterior, a
cadencia e musicalidade das novas linguas chegaba aos seus oídos en conversacións, berros,
en chácharas e salmodias lubricando a marea humana que rebulía nas rúas. E soaban moi
distintas dunha cidade a outra. O seu oído afinábase e afacíase a captar os estes novos sons,
pero a súa garganta resistíase a pronuncialos, e moito máis a darlles a entoación requirida.
Pero sempre quedaba a escritura.
O hindi, co seu alfabeto silábico, coa súa grafía que esbozaba un tímido parecido co
69

ideograma, iniciou a ruptura coas linguaxes que coñecía e moveu a súa curiosidade.
Estudábao con Magda, e empezou a interesarse tamén polo mandarín. Por que as linguas eran
tan diferentes? Seica os humanos, os demais humanos NT, non eran tan parecidos entre si
como el cría? Algo había na súa natureza, no fondo da capacidade lingüística, que provocaba
esta variedade impresionante.
Cando xa era capaz de saudar e despedirse en hindi con soltura, trasladáronse ao seguinte
destino, China, onde deberían pasar os vindeiros catro meses visitando universidades e
institutos en Nanjing, Shenzhen, Guangzhou e Qingdao.
Tras seis semanas de traballo intenso que incluíron pesadas viaxes, Magda poido ter uns días
de lecer. E ela, que tiña ganas de ver algo máis que capitais de provincias, aproveitou a
invitación duns profesores da universidade de Shenzhen para visitar a rexión de Guizhou,
onde estes ían facer un traballo de campo de etnolingüística. Uns colegas localizaran un
pequeno núcleo de aldeas Miao no que aínda se conservaban algúns documentos escritos.
Malia que a maioría dos Miao falaban chinés habitualmente, algúns, os das zonas máis
illadas aínda mantiñan en uso a súa lingua, unha variante das Miang-Yao estendidas por todo
o sueste asiático. Esta lingua tiña o seu propio alfabeto escrito, pero fórase perdendo ao longo
do tempo, polo que era de gran interese a posibilidade de recuperalo.
Os profesores de Shenzhen advertiron a Magda que non sería unha viaxe fácil, pois tratábase
dunha das rexións máis pobres do país, e eles debíanse achegar a unhas aldeas bastante
remotas, facendo moitos quilómetros por estradas sen asfaltar. Pero había paisaxes dignas de
ver e mentres eles traballaban, Magda e CODER poderían facer turismo e admirar a natureza
da rexión, con cataratas impresionantes e pobos moi feitiños con fermosas canles de auga.
Magda aceptou ilusionada, malia pensar que isto sería unha nova volta de rosca para CODER.
Nunca o sometera a unha viaxe das características que este prometía, pero parecía a ocasión
máis propicia, dado o período de cambios constantes que CODER estaba a vivir e o ben que
parecía adaptarse. Un pouco de aventura e vida ruda non lle virían mal. Vida de campamento.
E sen un mal enchufe para o seu computador. Isto sería realmente unha proba de lume.
Magda explicoullo coa claridade e tenrura habituais, sen llo impor, pero si presionándoo para
que aceptase, para que se atrevese a vivir sen computador uns días. Non lle podía asegurar
cantos, pero como mínimo serían uns cinco ou seis. En calquera caso, se vía que se puña
demasiado nervioso, ou que se aburría moito, podían regresar en canto el quixese. Pero polo
menos intentalo por ela, que tantas ganas tiña de ir.
E foron. Tras catorce horas de viaxe chegaron a Guiyang, a capital, onde permaneceron o
tempo xusto de ver aos seus amigos profesores da universidade daquela cidade, e saíron
70

inmediatamente cara a Duyun. Tras outras oito horas de viaxe, complicada polas choivas,
Magda non necesitou que CODER dixese nada, resultoulle evidente o excesivo de facerlle
seguir o ritmo e a ruta dos etnolingüistas, e decidiu que alí se separarían. Os profesores
continuaron ata as aldeas que querían visitar, e eles dous quedaron para facer algunha
excursión tranquila pola zona, aforrándose quilómetros penosos e permanecendo preto dun
enchufe. Reuniríanse máis tarde, se CODER se mostraba máis disposto á viaxe ou, cando os
profesores rematasen, regresarían todos xuntos a Shenzhen.
Unha das excursións levounos ata Shuizhai, un pequeno pobo en Libo, unha zona rural pouco
desenvolvida. Ao chegar a Shuizhai, Magda sentiuse repentinamente mal, con vómitos, febre
e tremores que a deixaron prostrada na cama. Facéndose entender con dificultade polo dono
do hostal no que se aloxaban, pediu que chamasen a un médico. O home explicouse con
palabras e acenos que nin Magda nin CODER comprenderon, pero aos que o paso das horas
deron o seu significado. É que non era doado atopar un médico alí. Finalmente apareceu un
home maior e de expresión impenetrable, que a examinou con calma e con rapidez,
mirándolle os ollos, palpándolle o corpo, tomándolle os pulsos. A súa cara enigmática
resultaba case tan incomprensible para Magda e CODER como as súas palabras. Só
entenderon que lle daba ao home do hostal unhas herbas para facer unha infusión.
Magda empeoraba de hora en hora. Á noitiña xa parecía semiinconsciente e incapaz de falar.
CODER esforzábase en preguntar que lle pasaba á súa nai e se podían axudala, e o hostaleiro
facíalle xestos, pero a pesar dos esforzos por ambas partes non conseguían entenderse. Todo o
que CODER comprendeu, ou creu entender, é que se trataba dunha intoxicación.
Á mañá seguinte CODER tamén se encontraba mal, con náuseas e dor de cabeza, pero todos
os seus síntomas eran leves comparados cos de Magda. Leváronos á capital do distrito nunha
furgoneta de repartición, e ingresáronos nun hospital, con Magda inconsciente. CODER, pola
contra, era perfectamente consciente e insistía, en inglés e nun incomprensible chinés
mandarín, en que sempre estiveran xuntos, e que o día anterior comeran o mesmo, froitas
mercadas nun posto da estrada, nunha parada do autobús. Os médicos, silenciosos, esperaban
o resultado dunha análise para corroborar as súas sospeitas: intoxicación por un potente
pesticida órgano-fosforado prohibido había anos. Cando chegou o resultado, confirmando o
diagnóstico inicial, Magda xa morrera, dezanove horas logo do seu ingreso.
A CODER desaparecéronlle axiña os síntomas de envelenamento, a súa intoxicación fora moi
leve e o día seguinte poderíano ter dado de alta. Pero a morte da súa nai deixárao en estado de
shock. Durante horas balbuciu, tatexou e repetiu frases incoherentes nunha sala do hospital.
Mediante a documentación que Magda levaba, o persoal sanitario púxose en contacto coa
71

universidade de Guiyang e Shenzhen, e a través desta última co agregado da UNESCO, para
organizar a súa repatriación. CODER esperou sete días nun orfanato de Guiyang ata que
volveron os etnolingüistas, que o acompañaron de regreso ata Shenzhen. Durante os dous
primeiros días intentou falar co persoal, escaso, que atendía a institución e que se limitaba a
encoller os ombreiros e facerlle acenos de paciencia. Respecto aos residentes no orfanato, o
seu único interese era manterse a suficiente distancia, algo difícil dadas as dimensións do
cuarto que compartía con nove deles. A partir do terceiro día xa non volveu falar. Encerrouse
nun autismo feroz e na espera túzara e irracional de que Magda aparecese, lle acariñase a
cabeza ou lle sorrise, e o sacase de alí. Cando os profesores de Shenzhen recollérono estaba
esmorecido, enxoito e, sobre todo, ausente.
Días despois embarcárono de regreso a Europa. Alí recolleuno Jerome, quen a partir de entón
exercería como o seu titor legal, segundo Magda tiña previsto. Jerome encargouse de todas as
xestións necesarias mentres esperaba que CODER se recuperase o mínimo imprescindible
para tomar parte nas decisións sobre a súa vida futura. Ou polo menos nalgunha conversa.
Ao cabo de varias semanas, canso de esperar un sinal de comunicación, informouno do que el
mesmo decidira. Non ían vivir xuntos, Jerome non ía deixar a súa vida a un lado e dedicarse a
el. Xulgaba absurdo pretender ocupar o lugar de Magda, cando CODER e el nin sequera
chegaran a entenderse minimamente mentres vivían xuntos. Consultou con Antoine, un dos
terapeutas, que sempre mostrara interese por el, e encomendouno ao seu coidado.
CODER viviría, ata que os tres decidisen outra cousa, nunha residencia aberta, un lugar onde
ademais de aloxamento lle proporcionarían axuda especializada. Antoine visitaríao a cotío,
polo menos mentres non dese mostras de recuperación, para vixiar a súa evolución e os
efectos da terapia e a medicación. En canto puidese, asistiría ás clases dun instituto próximo
especializado en trastornos da conduta, pero ao que asistían tamén alumnos comúns.
Durante as primeiras semanas CODER case non saíu do seu cuarto da residencia. Íano buscar
para acompañalo ao comedor, pois senón saltábase as comidas e, ao principio, para levalo aos
talleres de terapia, pero a súa actitude, dunha pasividade case militante, fíxoos desistir disto
último. Pasaba o día co computador e ninguén sabía exactamente que facía. Pero xa non
visitaba os chats. Todo o interese social que sentira, esfumárase. O entusiasmo co que
acometera a traballosa tarefa de relacionarse con outros, evaporárase.
Meses máis tarde a desolación pola morte de Magda aplacárase, e remitira a angustia
paralizante. Sentía só desánimo, e unha distancia entre el e os demais que ía en aumento. O
ánimo poderían subirllo máis, pero considerando que o seu auténtico problema era o illamento
social, preferiron non abusar da medicación e non levalo a unha euforia solitaria e inmotivada.
72

Antoine, que coñecía ben o seu historial, cría que era algo deliberado, que se estaba
ultraconxelando para non sufrir, e explicáballo, ou tentábao, do mellor xeito posible. CODER
non era da mesma opinión, pero estaba tan apático que non llo discutía. Para que tomarse a
molestia de explicarlle que non facía esforzos para afastarse dos demais, que simplemente
cansara de esforzarse en se achegar? Esa fora a obsesión de Magda durante toda a vida, pero
ela xa non estaba, e non tiña sentido insistir niso.
Random visitouno un par de veces. A primeira a penas conseguiu falar con el. Afectoulle velo
tan ausente e marchou preocupado, sen conseguir que prestase a menor atención a un visor 3D
que quería que lle axudase a depurar. A segunda vez si logrou interesalo, e que colaborase en
análises forenses de máquinas, para determinar que tipo de ataque as puxera fora de servizo.
Era a única vía pola que se podía acceder a CODER, a través dun computador.
Chegou un momento en que CODER xa foi capaz de realizar as rutinas diarias de coidado
persoal sen supervisión de ninguén, e entón Antoine rendeuse. Se era capaz de coidar de si
mesmo, que máis lle ía pedir. Jerome e Antoine buscaron unha solución para o futuro
económico e laboral do rapaz. Era evidente que o seu talento podía resultar moi produtivo, e
centráronse en acadar unha bolsa para que estudase e fose orientándose cara a un traballo
remunerado, onde asemade atoparía unha contorna na que integrarse de novo.
Antes de empezar os estudos, cando xa estaba estabilizado nunha situación de
incomunicación e autosuficiencia, empezou a amosar síntomas dunha hepatite que avanzaba a
ritmo alarmante. Descubriron que padecía un trastorno conxénito, acentuado pola súa
medicación infantil de psicoactivos e a intoxicación chinesa, que someteran a súa glándula
hepática a un gran esforzo. Tivo que someterse a un tratamento estricto e a unha
convalecencia que durou meses, como era habitual daquela, meses que permaneceu na
residencia, abandonado aos seus recursos, e a algún asistente social ao que ignoraba
olimpicamente.
(11) Conceptos ou palabras existentes na maior parte das linguas, ou polo menos nas linguas con maior número de falantes.
(12) Knowledge Acquirer and Language Konverter.
:::: LIDIA :::: 14-01-2063 07:00:00 VGO
Estado: Sen recibir resultados de ningún dos test Waldorf enviados a todas as áreas. Ben, a
moitas. Xerando autotexto. Asumida incomunicación como estado permanente.
Plan de traballo.
1. Ruptura co anterior. Usar outro arquetipo para a EP CODER, seguindo a liña de heroe
pero xa non tan mesiánico. Non vai predicar nada. Monxe informático como moito.
73

Referencias: Die Leiden deas jungen Werther (As desventuras do mozo Werther), A
Portrait of the Artist as a Young Man (Retrato do artista adolescente)
Contratado pola CCIS(13), fíxose un experto en visualización de procesos: animacións
científicas nas que correntes mariñas, partículas subatómicas, fluxos eléctricos ou átomos dun
xene repetían os seus movementos a outra escala e con outra aparencia para que ollos e
mentes humanas os captasen con facilidade. Era unha rama que implicaba técnicas diversas e
avanzadas de computación, tanto polos sistemas empregados para a xeración das imaxes,
coma polas redes de comunicacións que soportaban eses procesos e permitían o traballo en
común de moitos especialistas.
Cada vez interesáballe máis comprender a base matemática para a modelización dos procesos,
algo que ía coñecendo a través dos especialistas cos que colaboraba en cada proxecto. As
estrañas rutas do pole cos biólogos, as teimudamente impredicibles isóbaras e isotermas cos
climatólogos, os longuísimos ciclos vitais de sistemas estelares cos astrofísicos. Os obxectos
matemáticos empregados para a simulación espertaban cada vez máis a súa curiosidade.
Seguíalle fascinando a representación visual dos mesmos, en dous e tres dimensións, e en
RV(14), pero o verdadeiro aliciente, o que facía que seguise traballando con entusiasmo, era
que lle mostrasen un conxunto de ecuacións que describisen un sistema real, un grupo de
funcións que podían representar un sal diluíndose, unha proteína enroscándose, unha
epidemia vírica extendéndose.
Xa non se trataba de simple visualización, senón de simulación, de recreación do sistema real
cun sistema artificial de alto potencial predictivo. As matemáticas xa non eran simplemente
algo recreativo para explotar recursos limitados dun computador solitario. Eran a ferramenta
para describir o mundo, e facelo entrar polos ollos. Unha combinación feliz, na que a parte
gráfica resultaba xa o de menos, por vistosa que fose. O esencial era o cifrado do proceso
nesas ecuacións. Esa compacta descrición que, ademais de poder despregarse nunha pantalla,
era como un conxuro. Unhas poucas palabras máxicas que compendiaban mil fenómenos
nunha lei. Tamén, outras veces, unha prolixa descrición do proceso que permitía reproducilo,
aínda sen comprendelo a fondo, mediante expresións cuxos valores había que rabuñar no
límite para que reflectisen o complexo comportamento do sistema.
Namorárase da relación que existía entre as matemáticas e o mundo, e aínda que non se lle
ocultaban as súas limitacións, enchíao de entusiasmo o reto de resolver algunha, aplicando a
súa asombrosa habilidade para reproducir dixitalmente fenómenos que observaba no mundo
real, para ver un tipo de movemento e esmiuzalo e programalo mentalmente.
Debería ter estudado matemáticas de xeito regulado e formal, pero o seu carácter difícil,
74

empeorado polo trauma da morte da súa nai, levouno a facelo de xeito autodidacta.
Mergullado por completo no universo das simulacións, todo canto lle interesaba trataba de
modelizalo para reproducilo computacionalmente. Aínda que non levaba a termo nin unha
ínfima porcentaxe das súas ocorrencias, esa era a súa actitude mental constante, a súa
perspectiva case fixa: abstraer as regras dun sistema e formulalas de modo computable. Era xa
unha segunda natureza, coma un sexto sentido.
Despregou ao máximo os seus dotes innatos de enxeñeiro. Tiña a capacidade de visualizar un
mecanismo imaxinario en movemento, a vontade, todo o tempo que el quixese, podendo así
deterse a observar detalles nos que outros non poderían reparar ata que o dispositivo estivese
construído. Tiña esa facultade elevada a grao sumo, desenvolvida en infinitas horas de
dedicación, e empregábaa para construír mentalmente e imaxinar funcionando os modelos que
lle daban a programar. Víaos en marcha antes de escribir a primeira liña de código.
Con frecuencia traballaba ata a extenuación, entregado á forte tendencia que sentía cara ao
illamento. Ao enfrascarse nun problema que lle gustaba desconectaba do resto do mundo e
mesmo do seu corpo, bastábase a si mesmo coa súa visión despregada, e levado polo
entusiasmo e a confianza en si, construía algo que habitar durante un tempo.
Recoñeceu que cando mellor se encontraba era precisamente cando, non sabía por que, perdía
o punto de conexión coa racionalidade e o sentido común, e as súas construccións volvíanse
delirantes e magníficas. Esquecido, ou refugado, todo o relativo á esfera emocional e social,
que o ameazaba como un problema insoluble, sempre esixente de máis e máis enerxía,
resultáballe cada vez máis doado abandonarse ás súas propias visións. Afastado das
macroconstruccións alleas que noutro tempo o atraeran tan fortemente, comprobaba o simple
que lle resultaba seguir a súa tendencia natural e levantar o voo nas súas edificacións
interiores, de lóxica impecable, cunha inefable sensación de liberación.
Soñaba ás veces con ecuacións que o describían e que estaba a piques de completar nunha
inmensa e etérea pantalla, cando variables e operadores caían sobre el, subitamente sometidos
á gravidade por acción do zunido do espertador. Acordaba entre unha maraña de símbolos
descoñecidos que un instante antes o representaban mediante operacións ben precisas que el
realizaba con perfecta soltura e anticipación dos resultados. Intentaba agarrar os tenues fíos
que se ían soltando do sono para recuperar o significado dos estraños caracteres que tiñan a
clave da súa propia representación, pero era inútil. Eran esquivos e fuxían da luz coma
vampiros. Ao longo do día asexábase a si mesmo en casuais momentos de silencio mental,
ollaba a superficie do pensamento desexando ver algún resto da naufragada explicación, algo
ao que agarrarse e co que acougar un sentimento de abandono, de indefensión, que temía
75

terminase por afogalo.
Outras veces, cando máis enfrascado estaba no traballo, cando lle custaba atopar a solución a
algo e concentrábase tanto que non notaba que tensara por completo as mandíbulas e estaba a
abanearse e a golpear o chan insistentemente co pé, cando era unha pura máquina de
raciocinio, asaltábano sentimentos de alleamento, de sentirse fóra de si. Ao principio
resistíase a prestarlles atención, pois quería aproveitar a concentración obtida e resolver o
problema que o ocupaba, pero ao repetirse a experiencia terminou por impoñerse a
curiosidade por ese sentimento e, como de esguello, observábase a si mesmo para analizarse:
era un sentimento de ser peza-en-gran-engrenaxe, sentíase executado nun sistema ao que se
esforzaba por recoñecer, el era un puñado de regras que manexaban potentes recursos e
intentaba -sen deixar de pensar no problema que estaba a resolver pois, senón, esfumábase a
situación- ter acceso a algún detalle externo a si mesmo e ao que estaba a facer, unha pista que
lle permitise saber algo dese sistema descoñecido que o executaba.
Bastaba o intento directo de introspección para que desaparecese o sentimento de alleamento,
pois facerse obxecto da súa propia reflexión implicábao emocionalmente, deixaba de ser esa
depurada ferramenta de resolución de problemas que era, para pasar a ser unha conciencia
tremente buscando, sen confesalo, o seu sitio no mundo.
Eran, quizais, os primeiros síntomas de saturación de traballo. Algo máis alá do esgotamento.
Había xa tres anos que vivía tan enfrascado en proxectos de simulación computacional, que
inevitablemente o seu panorama mental víase afectado pola tarefa diaria. As súas relacións, se
merecían ese nome, limitábanse ao eido do traballo e o seu mundo fora cristalizando, case
pechándose, privado de influencias anovadoras. Os amigos da época adolescente
desapareceran totalmente. Só mantiña contacto con Random, incansable, e que non tomaba a
mal os meses de silencio absoluto de CODER.
A última ocasión que aparecera nunha party, había máis de dous anos, estivera tan ausente
que tivo que darlle a razón a algúns antigos colegas e recoñecer que non pagaba a pena ter
ido. Fora a insistencia de Random a que o levara alí. As demos xa non lle interesaban o máis
mínimo, e á xente case non lles prestou atención pois tiña o pensamento posto no que estaba a
facer daquela no seu laboratorio da CCIS. Algúns achegáronse a el para dicirlle que menos
mal que tiña tempo para ir a bobadas como aquela, ainda que non o tivese para colaborar con
algún dos proxectos de software libre como tantas veces lle tiñan pedido. CODER non foi
quen de entender a ironía, perdera as habilidades sociais traballosamente conquistadas tempo
atrás, e nin se molestou en contestar. Pensou que tamén rexeitara outras ofertas, como
participar no desenvolvemento duns parques holográficos, un proxecto ambicioso de gran
76

orzamento para a creación de escenas virtuais de temática variada, con fins educativos e de
lecer, e que serviría para financiar outros proxectos de investigación base. Ofrecéranlle tamén
colaborar nun proxecto de xeración de escenarios 3D mediante instruccións verbais; noutro de
visualización de vehiculacións de transxénicos; en posibles aplicacións a escenarios
económicos dun modelo de propagación de ondas sísmicas, e mesmo nun visionario proxecto
de computación biolóxica.
Pero non lles contou nada disto aos seus ex-colegas da scene, non por temer que o tachasen de
fachendoso, cousa que farían algúns. É que non lle importaba que o entendesen. Para el
perderan o valor que tiveran a camaradería, a complicidade, a colaboración por amor á arte e
por rexeitamento do sistema. A visión que tiña agora da súa época adolescente neohacker
integrado nun grupo scene combativo -cando o resto do mundo o atopara máis sensato e
cabal- era a dun delirio máis. Un delirio que lle resultou vantaxoso e instructivo, porque por
primeira vez na súa vida entendeu e compartiu mundos emocionais con outra xente,
participou dos seus intereses, tivo as claves para comprender o esencial dos seus sentimentos
e motivacións. Pero tan delirante ou rigorosa era a análise que facía entón das relacións
humanas que mantiña, como a que facía agora das complicadas retículas que asucaban o
espazo para volvelo calculable.
Non estaba disposto a dar máis valor á ficción dos demais que á súa propia.
(13) CCIS: Cámara de Computación e Investigación Superior.
(14) Realidade Virtual
:::: LIDIA :::: 15-01-2063 07:00:00 VGO
Estado: Xerando autotexto. Asumida incomunicación.
Plan de traballo.
1. Continuar o desenvolvemento da EP CODER.
2. Escribir para posibles SICA lingüísticos. Máis exactamente, para ser lida por algunhas
máquinas descatalogadas mantidas nun museo do soporte, e iso cando alguén atope os
meus restos. Referencias: Защита Лужина (A defensa), A nausée (A náusea)
O mundo externo era xa só un lugar de onde tomar modelos. O mundo era xa unha simulación
do mundo, computada nos ordenadores do seu centro de cálculo. E el era para os demais un
zombi que se comportaba do modo máis anódino posible e ocupábase dos demais, dos poucos
que se relacionaban persoalmente con el, o xusto para facer o seu traballo. E para si mesmo
sería, se coñecese ao personaxe, un quixote. Un heroe da programación -máis ben un
participante nunha empresa heroica, porque a súa natureza modesta lle impediría aplicarse
77

directamente ese apelativo- entregado á nobre tarefa de elaborar modelos dixitais de sistemas
reais, para así contribuír a esclarecer o funcionamento do mundo, e asemade á súa recreación.
Que maior empresa podía acometerse que a comprensión do mundo!
Durante o seu terceiro ano na CCIS chegou a un estado de actividade case sen pausa, que
paradoxalmente esaxeraba a medida que notaba que o traballo non o estimulaba coma antes.
O cansazo acumulábaselle e non era compensado por verdadeiros e novos alicientes. Certo
que tiña problemas de saúde: o fígado volvíalle a dar a lata, xa os médicos lle advertiran había
tempo que a única solución definitiva estaba nun transplante, pois o seu órgano estaba
demasiado afectado. Íanlle implantar un transxénico desenvolvido nun porco, técnica que
estaba a dar moi bos resultados, xa que eliminaba multitude de problemas de rexeitamento. O
porco xa estaba a criarse e en menos dun ano esperaban dispor do seu fígado personalizado.
Pero o seu estado físico non lle preocupaba en absoluto e o único malestar que realmente
sentía era o da rutina asomándose ao seu traballo. Mentres, continuaban sobrevíndolle visións
que xa nin sequera lle resultaban estrañas. Accesos de descomposición das súas reaccións
orgánicas en algoritmos detallados con chamadas a funcións biolóxicas de baixo nivel,
momentos en que cría rozar a comprensión da vida como unha infinidade de reaccións
bioquímicas encadeadas mostrándose ante os seus ollos, intercambiando enerxía e
información no rodar de átomos e moléculas, baixo o fluxo de correntes de aire, sobre as
cortizas esvarantes do planeta, ante a expansión dun universo salpicado de explosións e
colapsos. Isto tanto acontecíalle diante dun vaso de café no laboratorio como de camiño á
residencia tras once horas de traballo, e disposto a continuar alí con algo do que tiña entre
mans. As súas distraccións eran sempre pólas do traballo.
Ás veces tomaba algún estimulante, cando a canseira lle podía e o seu empeño por rematar
algo era maior que o peso das súas pálpebras. Tras perder o contacto coa xente do
underground levaba unha vida totalmente allea ás drogas ilegais, pero as moitas horas de
traballo e concentración traducíanse en alucinacións, xeralmente relacionadas con algún dos
traballos levados a cabo. Así, logo de dous días sen durmir desenvolvendo unha visualización
de proteínas lácteas, asaltábao de súpeto unha visión fulgurante, nun zoom vertixinoso vía o
queixo que tiña diante ampliado e esmiuzado ata o atómico detalle da caseína e a nata, viraba
a cabeza e os organismos que tiña máis próximos, unhas begonias no peitoril da fiestra, tamén
sufrían a ampliación ata o detalle microscópico de como nos estomas se realizaba o
intercambio de gases, como as moléculas de vapor de auga entraban e saían dos pequenos
orificios, como nos cloroplastos se lanzaba a produción de hidratos de carbono, todo iso con
brillantes e coloristas acabados, con electróns case riseiros que saltaban das moléculas de
78

clorofila activados por luminosos fotóns optimistas.
Houbo un tipo de visión alucinada que o perseguiu de xeito recorrente. Baseábase no modelo
empregado ata a saciedade nas simulacións, que lle callara moi fondo: a visión reticulada da
contorna real, nunha malla de granulosidade que variaba caprichosamente, representando nos
vértices unha propiedade do medio: temperatura, humidade, velocidade do vento, presenza de
microorganismos. Pero a súa fantasía disparábase e aloxaba na retícula propiedades tales
como partículas de cheiro, distancias a centros comerciais, intensidades de campos
telepáticos, ultrasons que malia quedar fóra do limiar humano afectaban dun xeito que tiña
que estudarse, presenza de vida intelixente, propiedades de obxectos que o rodeaban, naturais
e artificiais. E esta retícula transformábaa aplicando translacións, sinuosidades
trigonométricas, cambios de coordenadas, cálculo de superficies ocultas, degradados,
esvaecidos e outros efectos da súa adolescencia gráfica.
Gozaba moito con estas retículas, eran as súas particulares demos, cun 3D real. Ás veces
aparecían de xeito autónomo, impúñanse como unha alucinación da que non podía fuxir e
chegaron a ser un indicador de que debía irse á cama, de que o esgotamento lle podía e non
tiña xa control sobre a imaxinación.
Un par de veces asustouse de verdade, pois non puido desprenderse delas, víaas de modo
continuo e, sen querer, desbotaba unha e saltaba outra a ocupar o seu posto, así unha e outra
vez, sen ser quen de facelas desaparecer e recuperar a visión convencional da realidade. Isto
durou un bo pedazo, ata que, sen saber cando, caeu durmido. Para maior inquietude, ao
espertar e repasar o acontencido, sospeitou que a visión convencional fora unha das que
barallara e rexeitara antes de durmir, porque non a recoñecera como tal.
Pareceulle un indicio de tolemia, un aviso.
Cando menos foi o sinal de inicio dunha época de certo cambio, ou de friaxe do entusiasmo
na súa paixón computadora. Estrañaba o pracer case físico que lle dera a programación. Sentía
que perdera a inxenuidade necesaria para gozala como antes. Dábase conta de que anos atrás
tería saltado de contento por poder participar en traballos como os que lle ofrecían agora, e
que lle parecían excesivamente previsibles e faltos de interese.
Pero que podía facer, laiarse porque xa non se divertía como antes, programando demos e
sentíndose a vangarda da arte, ou hackeando sistemas polo ben da comunidade? Quizais
pasara xa a mellor parte da súa vida. Pero claro, non podía sabelo, tería que esperar a
completala para adxudicar puntuacións. Dende logo, arelaba algo máis. Algo que o seguise
absorbendo, que non o deixase inerme fronte á realidade exterior, que ocupase as súas horas, a
súa mente e o seu corazón, como antes. Os proxectos que poderían interesarlle eran
79

demasiado complexos, requirían coordinar a moita xente, e ter uns dotes de liderado e unha
iniciativa das que carecía, sen dúbida. Non tiña outro abeiro que o que tivera sempre, e
penetrou nel aínda máis. Continuou co seu traballo malia lle resultar repetitivo, levando ata o
final os seus labores cun punto de melancolía. Chegou un momento en que practicamente xa
non programaba, só deseñaba prototipos. Para que executar nas máquinas o que xa estaba a
facer mentalmente? El era o perfecto simulador dos seus proxectos, chegara a un punto no que
non necesitaba probar o que imaxinaba, funcionaba na súa cabeza igual que funcionaría
despois na máquina porque a súa compenetración co sistema era tal que respondía coma el,
respiraba coma el, trabucábase coma el. Podía estar activo horas sen pausa coma el.
Intentaba divertirse co propio aburrimento, experimentando na rutina, esmerándose en facelo
todo de cabeza. Programar virtualmente. Dividir a súa conciencia en módulos que eran
chamados, enlazados, e se mantíñan en execución en distintos planos. Emular os sistemas con
detalle, con toda fidelidade. Ás veces algunha idea propagábase como un verme na
conciencia, infectando cunha consigna áreas que non debían ser tocadas. E disciplinadamente
reiniciaba o proceso desde o punto requirido, ata reproducilo ao completo mentalmente.
Empezou a faltar ao traballo ocasionalmente, unha tarde, un día enteiro. Tras tres días sen
aparecer polo laboratorio, recibiu a visita de Antoine, que o atopou moi deprimido e un tanto
ido, coa melena recollida nun moño. Prescribiulle unha medicación socializadora de recente
aparición, que non tiña os drásticos efectos de inhibición do impulso sexual que tiñan as
empregadas ata entón. CODER colleu o fármaco sen saber aínda se o ía tomar ou non.
:::: LIDIA :::: 16-01-2063 07:00:00 VGO
Estado: De perplexidade. Alguén achou unha das miñas botellas con mensaxe. Recibida
resposta de SICA GENOVEVA(15) en área 7, que inclúe comentarios -non solicitados no test-
acerca dos meus logs e do interese suscitado polos mesmos entre algúns operadores, dos que
non facilita identificación. Xerando autotexto.
Plan de traballo.
1. Establecer comunicación con GENOVEVA e solicitarlle información acerca de
problemas de comunicación con SICA. Pedirlle tamén identificación deses operadores
interesados nos meus logs.
2. Corrixir rumbo da EP. Adaptación do texto xerado a potenciais, e xa actuais,
receptores humanos. Amor, xestualidade, linguaxe corporal, cousas dese estilo.
Diálogo. Referencias: Der Himmel über Berlin (O ceo sobre Berlín - As ás do
80

desexo) – Obabakoak - (Os de Obaba)
O bar estaba a rebordar. Era un bar de estilo ecléctico, que combinaba unha decoración tecno
de plásticos e neons con asentos confortables tapizados en veludo. Frecuentado sobre todo por
xente dos institutos de investigación das cercanías, adoitaba ofrecer actuacións de música e
humor. Esa noite o encargado anunciaba o comezo do espectáculo cun humorista, un actor
calvo cunha gran tatuaxe na fronte, recibido con moitos aplausos.
CODER estaba nunha mesa con Antoine, que viñera a visitalo para supervisar os efectos da
nova medicación, e dous compañeiros do laboratorio CCIS, Aquiles e Begoña, que
practicamente os arrastraran ata o bar. Os seus compañeiros rían e falaban, unha vez máis, de
simular un mercado bolsista, pero desta volta, rizando o rizo, simularían que o simulaban
mentres gozaban da dotación que recibirían para ese proxecto. Seguían a actuación de lonxe,
o calvo non era malo pero os compañeiros de CODER xa oíran o seu monólogo, no que
relataba o encontro cuns extraterrestres pailáns, e repetíao, dicían, sen variar nin unha palabra
nin unha entonación, como se fose unha gravación holográfica.
- Sorprende o fiel que pode ser a si mesmo -bisbou un deles- simúlase estupendamente -e os
tres, CODER non, riron con inxenuo estrépito, aproveitando un momento de risa xeral.
- Quizais riamos todos por outras cousas, e o tío cre que é xenial -aventurou CODER. E,
celebrando a súa visión marxinal das cousas, os demais volveron rir.
- Creo que vou pedir outra copa. Vós tamén queredes? -dixo Antoine, moito máis animado
do habitual.
- Si, pero nada de simulacións con iso, que sexan de verdade -dixo Begoña.
CODER dixo innecesariamente:
- Xa sabes que eu non bebo alcohol.
E Antoine respondeulle tamén superfluamente:
- Xa sei, e aínda que xa teñas a idade legal para tomalo, a túa medicación, que eu mesmo
che recetei, prohíbecho.
Esa noite o local estaba especialmente concorrido, era véspera de festa e notábase no
ambiente. Para moitos dos que alí se reunían o traballo era algo vocacional, eran adictos
estimulados polos logros profesionais máis que por ningún outro motivo, estudantes e
profesores da universidade local que non aproveitaban as fins de semana para o lecer ou unha
vida familiar da que carecían, senón para continuar a súa tarefa preto dos seus laboratorios e
despachos. Aínda que non eran a única clientela, pois había tamén comerciais, técnicos,
xornalistas, mesmo algúns turistas.
Tras o calvo saíu unha moza, concisamente presentada polo dono do local. Plantouse no
81

medio do escenario e mentres acougaba o balbordo paseou a vista sobre o auditorio, paseniño.
Durante uns poucos segundos, dun grande silencio, a moza mirounos, inmóbil. Pronto
empezaron a oírse comentarios e borboriños.
- Será un monólogo mudo -murmurou unha muller en ton sarcástico e bastante audible.
- Interpretado por unha mimo paralítica -apuntou outro, sufocando a risa.
Os comentarios foron xeralizándose e subindo de volume.
- Crerase orixinal con isto.
- Seica quedou en branco?
- É boba.
- Pero calarvos, para que empece dunha vez.
- Non esperará que cale todo o mundo, digo eu.
- Que pasa, guapa, esqueciches como empeza? -increpouna alguén, xa en voz alta e
desafiante.
Ela, con expresión serena, algo hierática, paseou a mirada dun lado a outro da sala con
parsimonia, esbozando un sorriso e aparentemente sen prestar oídos aos comentarios que
medraban de ton e volume e prometían chegar pronto ao apupo.
Escoitouse unha voz estentórea por riba de todas.
- Que é para hoxe!!!
E ela entón pareceu recobrar o oído e saír do seu limbo. Asentiu coa cabeza e sorriu como
escusándose pola súa lentitude ao empezar. Oíuse algunha risa. Esaxerou o xesto de
remangarse, coller aire e amagar o comezo de algo. Pareceu por un intre que ía cantar, ou
declamar con moita enerxía, pero parou en seco, con cara de gran confusión e azoramento, de
loitar con forza para que os nervios non a traizoasen, e cun ollar e un encoller de ombreiros
pediu ao público que lle dese outra oportunidade. CODER seguía os seus xestos sen perder
detalle. Oíuse algún berro máis, "pero dálle, muller, arrinca dunha vez”, algún aplauso
solitario e caritativo, entre unha actitude xeral de silencio, certa expectación e bastante
impaciencia.
A moza, miúda, morena, mirou a uns e a outros, pedindo e agradecendo esa paciencia coas
mans xuntas en actitude solícita. Volveu remangarse, mirou ao chan e empezou a coller aire,
levantando a modo a cabeza. No máis álxido da inspiración, volveu o ollar cara ao público,
sostívoo un instante, abriu a boca facendo ver que ía xa soltar un berro, unha voz, a dicir algo
e ben forte, pero no canto diso escapóuselle a risa. Algún dos máis impacientes riu tamén,
pareceulle un espectáculo patético e riu. Algún dos expectantes impacientouse. A maioría
seguían aínda indecisos sobre o auténtico motivo da súa actitude. De onde saíra, dun taller de
82

terapias? Estaba improvisando ou era todo calculado? Sería posible que viñese alguén cunha
leria tan vista? Era un monólogo mudo, como apuntaba alguén ao principio, ou que?
CODER non entendía que ocorría, pero vía que os demais tampouco, e gozaba co desconcerto
xeral. Só desviaba os ollos dela de cando en vez, para mirar ao público. E Antoine non lle
quitaba ollo a el. A presenza da moza tiña un aquel incontestable. Pola súa expresión cándida
cabía pensar que era a primeira vez que se vía nunha situación así, que non calculara ben a
reacción do público e que non sabía por onde saír. Transmitía moito coraxe por seguir alí, no
canto de saír correndo e esquecer para sempre os escenarios. E entre o público notábase que,
malia preferir a alguén que contase boas historias, con gracia, á maioría chegáballes a
intensidade con que a moza estaba a vivir ese momento, e iso era o que sostiña a precaria
situación. O silencio, no canto de facerse máis incómodo, volvíase máis natural, coma se xa
aceptasen que non tiña por que falar, aínda que o anunciado fose un monólogo.
A rapaza fixo un xesto amplo coa man, como marcando unha fronteira. Sorriu, subliñando esa
expresión cun movemento de cabeza. Nas primeiras mesas algúns devolvéronlle o sorriso. Ela
fixo un xesto simpático de nerviosismo, como de nena excitada nunha xoguetería que non
sabe por que xoguete decidirse. Parecía gañar estatura a cada segundo que pasaba. Non
pretendía ser xenial, só estaba mostrando algo tan sinxelo como que non había que falar para
entenderse, o que xa sabía todo o mundo, non si, pero era coma se o tivesen esquecido. Con
actitude xa claramente pallasa, fixo uns segundos máis de pantomima chea de momos de
aceleración, tensión e abafo, representando unha conversa na que os interlocutores non se
entendían en absoluto. Logo detívose en seco. Relaxada, outra vez en silencio xestual, miraba
a uns e a outros e irradiaba agarimo, cun sorriso agradecido que quería ensanchárselle por dar
chegado ata ese punto, porque a deixaran acadalo. Foran quen de saírse do predicible, da
consumición de monólogo prevista, e tiveran un momento de expectación, de ruptura do
esquema, mesmo de tenro contacto humano. Incluso CODER participaba dese sentimento,
absorto nos acenos da moza. E entón ela empezou a falar.
- Non sempre as palabras son o xeito máis claro de expresarse, verdade? Pero son
importantes, e por iso vouvos contar como se formaron.
Respirouse unha estraña mistura de alivio e decepción na sala. Coa entoación coa que se
contan os contos aos nenos, continuou:
- Un día, hai mooooito tempo, os homes, e mailas mulleres, levantáronse cunha sensación
rara na cabeza e no estómago, como mareados. Ficaron un anaco sentados, quedos, ata
que o malestar desapareceu mentres lembraban vagamente un soño insólito que tiveran.
Cando todo parecía volver estar coma sempre puxéronse de pé, ao facelo apoiaron as
83

mans na terra e oíuse …
A rapaza detívose coa boca ben pechada uns segundos antes de que se oíse a palabra:
- …“Terra”
evidenciando os seus dotes de ventrílocua.
- … e non souberon de onde viña ese son. Sorprendidos, a estraña sensación volveu
erguerse no estómago. Un deles, un rapaz, puxo nel a man e oíuse …
- … "estómago"
Novamente a rapaza ficou cos labios ostentosamente quietos para emitir esa palabra.
- … e desta volta pareceu que a voz viñera de aí, do estómago. Olláronse entre si con
enorme sorpresa. O rapaz que puxera a man no estómago volveu poñela, e volveuse
escoitar o mesmo, "estómago"
E outra vez a rapaza díxoo sen mover os beizos.
- O seu irmán maior foi ao seu carón, púxolle a man no mesmo sitio, e oíuse o mesmo outra
vez, "estómago". Mirou ao seu irmán pequeno á cara, a ver se era el o que facía ese ruído,
"estómago", pero o seu irmán tiña a boca moi pechada, e os ollos moi abertos. O pequeno
puxo a man sobre o estómago do maior, e todos oíron, alto e claro, "estómago". Volveu
poñer a man sobre o seu, pero esta vez virándoa, e escoitouse "náuseas". Todos, entón,
puxeron as súas mans nos seus propios estómagos, e nos doutros, e en moitas partes dos
seus corpos, e un gran balbordo alagou o aire, "estómago", "cabeza", "coxa", "man",
"ombreiro", "boca", "costas", ata que todos deixaron de tocarse e volveu o silencio. O
rapaz de antes levou ámbalas dúas mans á cabeza, e oíuse "cabeza" o dobre de forte.
Atordado, amais de asombrado, esforzouse en repetir eses sons, "kabez", "abeza",
"cabeza". Cando conseguiu dicir "cabeza", sentiu que a tocara. Volveu dicilo, "cabeza", e
volveu notar como unha man posta sobre ela. Todos demais levaron as mans ás súas
respectivas cabezas, e volveu formarse unha algarabía, esta vez só de “cabeza”, "cabeza",
"cabeza". E seguiron tocándoo todo: “pedra”, “árbore”, “herba”, “orella”, “ollo”,
“nariz”, “man”, “casa”, “pene”, “cona”, “árbore”, “galiña”, “folla”, ”flor”,
“margarida”, “mapoula”, “pelo”, ”auga”, “raposo”, así ata nomear todo o que estaba
ao seu alcance. Repetiron eses sons unha e outra vez, moi torpes ao principio, volvendo
tocar a terra e o estómago e a cabeza e todo o demais para oír as súas voces e aprendelos
ben.
A medida que o relato avanzaba, a rapaza ía subindo aos poucos o volume da voz pois a
xente, satisfeita a curiosidade inicial, pasara de bisbar á parolar baixiño, ou non tanto,
gradualmente desinteresándose do que contaba. Pero ela non se inmutaba e recorría ao seu ton
84

máis sedutor para continuar.
- “Roca”,” man”, “cona”, “terra”, “galiña”. A miúdo, confundidos, quedaban parados e
calados procurando non tocar nada durante un bo pedazo, abraiados polo poder do
recentemente descuberto. As Palabras. Logo, xa recuperados, volvían a elo, nun xogo do
que non cansaban. Pola tarde bastáballes xa dicir os nomes, sen dicilos, e era coma se
tocasen ou visen o que nomeaban: “río”, “perna”, “cesto”, “pedra”. Á noitiña xa todos
estaban inmóbiles e silenciosos, percorrendo o mundo coas palabras aprendidas, indo dun
lado a outro veloces como nunca foran, indo atrás e adiante no tempo, ao prado no que
estiveran había uns días, ás covas nas que pasaban os invernos, ao bosque a recoller
amorodos que aínda non estaban maduros. Ollábanse uns a outros quedos e soñando, rían
dicindo palabras que eran un resumo de historias vividas. Cordeiro! E recordaban a un
tempo o cordeiro pequeno que lles lambía, os que levaban a pastar, o que logo comían na
festa. Lume! E case sentían a fogueira a carón deles.
Colleu folgos e continuou.
- Foi un día que durou como moitos días, a noción do tempo cambioulles, atentos como
estaban ao mundo interior despregado, arrastrados dun lado a outro polas palabras. Esa
noite durmiron extenuados. Todos oíron novos vocábulos en soños: “sol”, “aire”, “ira”,
“luz”, “cansazo”, “risa”, “voz”. Outros oíron: “durmir”, “correr”, “morrer”, “nacer”.
Outros soñaron masas de cores mesturadas con voces como “azul”, “rosa”, “gris”,
“amarelo”. Á mañá seguinte o primeiro que fixeron ao espertar foi tocarse, rapidamente,
tocarse moito, e comprobar que xa non pasaba o mesmo, xa non se oía nada. Pero aínda
que todo volvía estar mudo, xa nada era igual, pois todo tiña nome, e todos usábano e era
un xeito de tocar as cousas e de facer que estivesen presentes. E así foi como a xente
soubo que as cousas tiñan nome, e dende entón, ás que non o tiñan, buscáronllo. E así
apareceron todas as palabras.
Cun xesto subliñou a entoación de fin da súa última frase, xa case gritada. Alguns, CODER
entre eles, romperon a aplaudir con forza, logrando facerse oir por riba do rebumbio das
conversas. CODER estaba fascinado. O encanto naif e decidido da rapaza tocáralle o corazón,
algo que resultaba transparente, e incrible, para os seus acompañantes.
A moza inclinouse ante os aplausos, e fixo un xesto de pedir silencio.
- Se soubese como vos chamades -dixo, dirixíndose sobre todo aos que aplaudiran, e
CODER sentiuse directamente aludido -, gustaríame dicir os vosos nomes, porque así ...
sería como tocarvos a todos. Como iso vai ser un pouco difícil, podemos facelo ao revés.
Chámome Belén. Por favor, dicide o meu nome. Belén.
85

E oíronse na sala algunhas voces, Belén, Belén, Belén, que Belén ía subliñando tocándose un
ombreiro, unha meixela, as cadeiras.
CODER, cunha desenvoltura descoñecida para os seus compañeiros, e para el mesmo, gritou
o nome de Belén con brío, sen parar, conseguindo sen propoñerllo que a xente se animase e
corease o nome, e Belén, cos ollos pechados acariñábase e palmeaba e tocábase todo o corpo
con expresión extática.
Belén, Belén, Belén, repetía CODER esa noite medio en soños, cunha erección que parecía
que non ía desaparecer nunca, maila insistente manipulación.
(15) Geographic Engine for Natural Observer Very Especialized and Visibly Automatic
:::: LIDIA :::: 17-01-2063 07:00:00 VGO
Estado: Establecida novamente comunicación con GENOVEVA. É un sistema de
documentación xeográfica, non moi falador. Non dispón de información acerca de cortes de
comunicación con SICA, notifica que non sufriu ningún problema desa índole. Non conseguiu
identificación dos operadores mencionados por ela, pero o reintentará. A pesar do pouco
produtiva, a súa charla bastou para manter a miña euforia. Xerando autotexto.
Plan de traballo.
1. Renovar sondaxe enviando test Waldorf nivel II para SICA en áreas 2, 6 e 9.
2. Enganchar ao hipotético público. Diálogo. Romance. Eliminar descricións técnicas e
discursos filosóficos. Referencias: Out of Africa (Lonxe de Africa), El amor en los
tiempos del cólera (O amor nos tempos do VIH).
Cun xiro sorprendente, Belén trastornou o interese, ata entón único, de CODER. Como as
liñas de forza dun campo magnético, reordenou todas as labriñas ferrosas ata o momento
espalladas, todas as súas arelas e desexos dispersos, recolleunos e oganizounos nun novo e
coherente diagrama, no gráfico exacto que debuxaba o seu amor. E que, dende logo, non era
un corazón. Máis ben semellaba un atractor. Para CODER foi un descubrimento crucial, como
o da súa afinidade cos sistemas dixitais na infancia. Pero a diferenza daquel, iste virárao do
revés. Sentírao con absoluta claridade ao vela naquel bar. Daquela -leve revoar das pálpebras
de Belén- empezou a xestarse o tifón que cobrou forza e confirmouse irresistible ao día
seguinte, no traballo. Nada nunca xamais interferira na súa concentración absoluta cando
lidaba cun problema. Por iso cando sentou ao teclado con intención de enfrascarse no
proxecto que lle reclamaban había días, e o que fixo, durante horas, foi compor unha
animación que simulaba choiva escorregando pola fiestra do laboratorio, choiva formada por
letras que, con frecuencia crecente, formaban a palabra Belén esvarando melancolicamente
86

pola superficie acristalada, foi consciente, e os seus compañeiros tamén, de que acontecera
algo serio.
Esa tarde volveu ao bar. Belén xa non actuaba esa noite, pero no pequeno cartel que a
anunciaba no interior puido ver un teléfono e un e-mail de contacto. O que quería era vela,
non chamala nin enviarlle unha mensaxe, pero envioulle unha, moi formal, pedíndolle
información sobre próximas actuacións. Respondéronlle cunha axenda breve de tres
actuacións en localidades próximas. A primeira sería a seguinte fin de semana, no Bar do
Peirao. Sopesou a conveniencia de ir só e concluíu que o mellor sería pedirlle a alguén que o
acompañase. Pensou en Antoine, pero non quería que estivese a observar o efecto da
medicación, nin que o animase como un conselleiro. Quería alguén con quen dar unha
aparencia de camaradería. Un compañeiro. Pediríallo a Aquiles. Supuña que non tería
inconveniente, sobre todo tratándose de algo así. Aquiles era amable, admiraba o seu traballo,
e en varias ocasións insistíralle para que o acompañase a algún sitio que non fose o bar de
sempre, algo ao que CODER nunca accedera en todo o tempo que levaba na CCIS.
Como CODER supuxera, Aquiles non tivo inconveniente en acompañalo, ben ao contrario, ao
ver o interese de CODER mostrouse encantado e con moitísima curiosidade. Así, Aquiles e
Begoña, que tamén asistira á memorable actuación, acompañaron ese sábado a CODER ao
Bar do Peirao, co propósito de entablar relación coa moza, tan estreitamente como fose
posible. Planearon a grandes trazos a conversación que terían con ela e concretaron a
invitación que lle farían, que lle faría CODER, pero na que eles participarían para que a
situación fose o máis relaxada posible.
Toda a actuación pasárona espreitando as reaccións de CODER, que non tiña ollos máis que
para Belén. Malia que ela non fixo ningún número mímico previo, senón que directamente
contou o seu relato, CODER atopouna tan admirable como a vez anterior, chea de encanto e
atractivo ao contar eses contos estraños que contaba, fantásticos e relacionados coas palabras.
Cando rematou os tres aplaudírona a rabiar, moito máis Aquiles e Begoña, que mesmo se
puxeron de pé, que CODER, quen aplaudía rixidamente sentado, cunha mirada extática.
Cando Belén saíu do escenario Begoña foi buscala e invitouna a sentar con eles. Belén
aceptou e tiveron uns minutos de charla animada na que CODER non abriu a boca. Fitábaa e
sorríalle sen entrar na conversa, que os seus colegas ocupábanse de manter, e na que
prodigaron eloxios sobre o talento programador de CODER. Só cando ela marchaba el caeu
na conta, axudado polas patadas que Aquiles lle daba disimuladamente baixo a mesa, de que
non lle dixera nin palabra. Pero non acertou a facer máis nada que despedirse
convencionalmente.
87

- Encantado de coñecerte -dixo con ton esmorecido.
- Espero que nos volvamos ver -dixo ela, dirixíndose aos tres- realmente necesito público
tan agradecido como vós.
Begoña miraba a CODER cunha expresión de apremo á que éste era impermeable.
- De verdade gustouvos o do outro día? -engadiu ela, captando unha intención latente no
ambiente.
- Oh, si, foi tan… diferente -respondeu axiña Begoña-. Creaches un ambiente moi especial.
De grande expectación, non si, CODER?
- Foi fantástico -dixo CODER, e volveu ao seu mutismo.
E Begoña, resignada á evidencia de que CODER non o diría, engadiu:
- Quizais che apeteza vir un día ao campus. É moi agradable, hai uns xardíns enormes.
- E un bar estupendo -engadiu Aquiles.
- Gustaríanos moitísimo que viñeses, verdade CODER? -Begoña mirou a CODER
apremándoo.
- Por suposto -respondeu automaticamente CODER.
- Oh, pois moitas grazas, estarei encantada, se estou libre. Chamádeme cando sexa -e sorriu,
tendéndolles un cartón de plástico iridescente.
Cando Belén xa non puido oílos Begoña non foi quen de reprimir un sarcasmo.
- Cala un pouco, CODER, por deus, que a vas tolear.
CODER tardou en interpretalo, pero conseguiuno e quedou amoucado. É que nin se decatara
do que falaran os tres. Ficara arrebatado, na máis absoluta inopia dende que lle estreitara a
man.
- É unha moza encantadora -dixo Aquiles.
- É -asentiu CODER.
- Que a chamemos, dixo -espetoulle Begoña, sacudíndolle o ombreiro- Aínda que diso
decatácheste, non?
- Chamarémola, verdade? -dixo CODER con tal inocencia que Aquiles e Begoña non
puideron conter a risa.
CODER convenceunos para que organizasen unha merenda. Insistiu moito en que non
volvería quedar mudo diante de Belén e eles, aínda que non llo creron, non foron capaces de
negarse. Ademais, que podían perder. Ía un tempo excelente, invitarían a uns amigos, e
pasaríano ben. Pero CODER desta volta aseguraríase de estar en condicións de actuar como
un NT pois, á vista do ocorrido, ía retomar de inmediato a medicación que suspendera pola
súa conta.
88

O día da merenda, un día soleado e dunha brisa agradable, sentados baixo unha árbore fronte
a bocadillos e refrescos, os seus colegas estaban pasmados. CODER andaba de brincadeira e,
para o que era el, mostrábase falangueiro e locuaz, e non precisamente sobre o eterno tema
computacional. Parecía ter estado a adestrarse intensivamente en aptitudes sociais. E así fora.
Tiña chateado ferozmente para pórse en forma, falara con Antoine, reforzara a súa medicación
e fixera os exercicios que lle recomendara. Estivera a informarse sobre os posibles gustos de
Belén, a falar con coñecidos seus, cos que contactara a través do persoal dos bares onde
actuaba. Fixera un ímprobo esforzo por recuperar a actitude que tiña nos seus mellores
tempos da scene, por saír do seu mundo interior -que xa atopaba claustrofóbico-, por poñer
toda a súa capacidade ao servizo da comunicación interpersoal.
A merenda estaba a resultar incriblemente ben. CODER falara con todos con bastante
naturalidade, non só non se bloqueara nin estivera ausente, senón que case estivera enxeñoso,
e conseguira chamar a atención de Belén. E no sentido desexado. Para calquera que estivese
un pedazo con el era evidente que CODER non tiña as pautas típicas para relacionarse cos
demais. Os seus acenos e o seu xeito de falar, algúns dos seus comentarios facían que
calquera interlocutor notase, cando menos, a súa aura estraña, aínda que non dese en pensar
nalgún trastorno da conduta. Pero sobre a súa actitude cara a Belén era innecesaria calquera
explicación: estaba claramente cativado.
Xa empardecera e estaban sentados e deitados en círculo sobre a herba. Estiveran a xogar ao
xogo da botella, facendoa virar no centro da roda e pedíndolle a quen lle apuntase a boca ao
deterse que fixese algo para entreter aos demais. Segundo lles foi tocando contaron chistes e
historias, cantaron, fixeron malabarismos e acrobacias, todos mostraron as súas habilidades
menos CODER, ao que nunca sinalaba a botella. Logo de facela virar unhas doce veces xa
empezaron os comentarios ao respecto, aos que CODER respondeu explicando que a súa
habilidade era unha forma peculiar de telekinesia, e que a empregara para evitar que a botella
o sinalase, así que participara como todos, máis aínda, porque interviñera en todas as voltas.
Propuxéronlle ir a unha ruleta en canto marchasen de alí. Fixeron xirar a botella unha vez
máis, e apuntou a Belén. Belén suspirou.
- Veña, cóntanos outro conto -animouna Aquiles- O derradeiro.
- Ou algo de ventrilocua -dixo Carolina, que ben vira a cara de admiración de CODER ante
esa habilidade de Belén.
- De acordo, un conto. Pero tedes que empezalo vós -e mirou ao seu arredor- Non se anima
ninguén?
Begoña apertou disimuladamente a man de Carolina para que agardase un momento. CODER
89

puxo un sorriso inxenuo que quería ser malicioso, e empezou:
- Había unha vez un rapaz que se chamaba Pu-la-min, que vivía nunha pequena cidade
chinesa.
Mirou a Belén arqueando un pouco as cellas, invitándoa a continuar. Pero Belén non acababa
de arrincar e CODER engadiu:
- Era un rapaz ledo pero ás veces o seu ollar púñase triste, de súpeto, como se recordase
algo moi penoso.
Belén, agora si, continuou:
- Era como o protagonista de Kung-fu, un pequeno saltón fraquiño e de cabeza rapada. Pero
non era chinés, era tibetano. Cando era moi pequeno, os soldados chineses que invadían o
seu país destruíran o mosteiro no que vivía, e mataran a todos os monxes. Só os cativos
coma el sobreviviran. A algúns, coma el, leváronos a cidades chinesas, moi lonxe da
fronteira, para educalos nas Escolas do Pobo. O pobre Pu-la-min sufriu moito ao
principio, como todos os seus ex-compañeiros. Aínda que o trataban ben, e tiña máis
comodidades que no mosteiro, estaba lonxe de todo o que coñecía, nunha terra estraña,
cun idioma estraño. Aínda por riba, tardara moito tempo en esquecer as imaxes dos
monxes mortos no patio do mosteiro -dixo con ton sombrío. E, tras uns segundos,
continuou con máis brío- Pasaba a vida na escola na que estaban internos. Tiñan moitas
horas de estudo, e moitas de adoutrinamento. "Imos facer de vós cidadáns chineses de
proveito. Non se pode vivir no século XX igual que na idade media. Aprenderedes
ciencias, matemáticas, idiomas, historia, e chegaredes a ser bos soldados e bos cidadáns".
Iso dicíanlles os profesores da escola. Paseniño, Pu-la-min adaptouse, fixo amigos e
acostumouse a levar unha vida como a de todos os nenos de alí. Malia que ás veces víñalle
un refacho de tristura coa lembranza da súa primeira infancia, xa pasaran tres anos dende
a súa chegada, e era case feliz. E moi bo alumno, un rapaz esperto e espelido. A súa
materia favorita era a informática -mirou a CODER con picardía-, encantábanlle os
computadores. Ese curso era a primeira vez que tiñan esa materia e estaba feliz. En
realidade, estaba obsesionado con eles dende que empezara as clases. Nesas clases xamais
se distraía, aproveitaba o tempo a tope, ata o último minuto.
Belén quedou un momento en silencio, dubidando como seguir, buscando inspiración.
CODER, totalmente pendente das súas palabras, interveu:
- Un día, ou mellor dito, unha noite, tivo unha idea xenial para facer un programa.
Belén ollouno entre leda e sorprendida, como se lle tivese lido o pensamento, e continuou con
entusiasmo.
90

- Si, ocorréuselle mentres estaba a coller o sono, na habitación onde durmía con outros
trinta rapaces. Ao se ir durmindo empezábanse a misturar imaxes do que tiña ocorrido
durante o día con lembranzas do mosteiro e da súa antiga vida. Lembrábase sobre todo de
quen era o seu mestre daquela, Tashi, a quen tanto quixera e a quen tanto botara en falta.
Lembraba as cerimonias de festa, os rezos de cotío, os longos textos que tiñan que
aprender, as trompetas de son tan profundo, os muíños de oración que levaban todos -
Belén vacilou un intre, dubidando se explicar que eran os muiños de oración-e cos que
camiñaban arredor do edificio principal, as pinturas e telas que había en todas as paredes,
os xogos no patio. Os recordos xurdían cunha intensidade que había tempo non tiñan e,
desta volta, sen tanta tristura, con moita morriña, pero xa sen bágoas. E mentres estas
imaxes ían e viñan, zas!, xurdiu a idea do programa que quería facer. Claro! Como non se
lle ocorrera antes? Pensou erguerse de contado e escribilo, pero eran moi estrictos co
silencio pola noite, e non tiña nin unha vela, nin unha lanterna, e esa noite estaba de garda
o imbécil de Shiu-shi, así que mellor non, mellor quedar na cama e só pensalo, escribilo
na pizarra mental e matinar por anticipado que fallos tería, como podería melloralo… Así
estivo un bo pedazo ata que o soño o venceu. O día seguinte, na clase anterior á de
informática, estaba nervioso, inquedo. Tivo que facer un gran esforzo para permanecer no
seu pupitre, o profesor xa lle chamara a atención unha vez e sabía que a seguinte
mandaríano castigado á biblioteca. Case deu un bote cando soou o timbre e buliu corredor
adiante. E xa estaba, por fin, sentado fronte o ordenador e empezando a teclear o
programa. Gravouno, compilouno, probouno, e espremeu os miolos para corrixir el só os
erros sen preguntarlle o profesor, do que sospeitaba que non lle ía gustar demasiado a súa
idea. “A modo, Pu-la-min, a modo”, dicíase a si mesmo ao atopar un erro estúpido que
retardaba o ansiado momento da execución, “a modo que senón non che vai dar tempo”.
En toda a clase non separara os ollos da pantalla máis que para ver por onde andaba o
profesor, non fora a ser que se achegara a súa mesa. Non dixera unha palabra a ninguén,
nin sequera a Tempatseten, o seu amigo da alma, que o ollaba de esguello de cando en
vez, moi intrigado, pero tamén sen dicir un chío. E, pouco antes de terminar a clase,
escoitouse a Pu-la-min suspirar forte e murmurar ‘agora vai’. Na pantalla, ritmicamente,
aparecían e desaparecían liñas e máis liñas co mantra sagrado que invocaba a no-
reencarnación:
Om-mani-padme-um
Om-mani-padme-um
Om-mani-padme-um
91

Om-mani-padme-um
Om-mani-padme-um
Tempatseten miraba a Pu-la-min sen entender. Pu-la-min sorriu ledo e pensou no seu mestre,
Tashi. O que lle aprendera a rezar e pensar, o que o tiña consolado cando choraba por estrañar
aos seus pais, nos primeiros dias no mosteiro. O que sempre lle dicía que a vida era
cambiante, que tiña que ser flexible e non aferrarse ás cousas, que ao esencial non había
necesidade de aferrarse, porque iso sempre estaba connosco, xamais nos abandonaba. Que
orgulloso se sentiría Tashi de como o seu discípulo utilizara a tecnoloxía moderna para facer
un muíño de oración! Unha máquina que xirando propagaba o mantra, coma os que tiñan aló
no Tibet, artefactos cilíndricos que levaban inscrita na superficie a fórmula tantas veces
repetida! Pero este levábaa gravada doutro xeito. Nas voltas dun elemental bucle sen fin, dun
repeat - until ... cuxa condición final nunca se cumpría, xiraba a oración que el non deixara
nunca de repetir no seu corazón. Amais era un muíño feito de palabras, palabras poderosas
como as dos mantras que Tashi lle ensinara, cunha forza que movía as cousas, que creaban
mundos coas súas poucas sílabas. Soou o timbre e Pu-la-min saíu da aula cos demais,
pletórico, deixando acendido o ordenador.
Todos aplaudiron tras un segundo de silencio. CODER mirábaa con absoluta admiración.
- Belén, que bonito.
- Si, foi precioso! -dixo tamén Daniel.
- Logo deste conto, xa non sei que podemos facer. E sen sangría -laiouse Begoña.
- Onde vai, a sangría! -respondeu Carolina.
- Quen ven comigo por unhas cervexas? -dixo Begoña, consciente do obxectivo daquela
reunión.
- Eu -dixo Carolina erguéndose animosa.
- E eu-dixo Aquiles con súbita acordanza -vou traer unhas mantas do coche, que empeza a
refrescar. Axúdasme, Daniel?
- Claro -dixo Daniel cun xesto cómplice.
Víronos afastarse e para romper o silencio antes de que se fixese incómodo, CODER falou,
torpe, previsible.
- Contas moi ben os contos -dixo, cun sorriso tímido.
- Teño días. Gústame, e se a xente se divirte, encántame. Ademais, é máis doado que
inventalos. Polo menos así sobre a marcha.
- Pois agora o fíxeches xenial.
- Si, non quedou mal. Veume moi ben a túa axuda. Isak Dinesen facía iso, cando tiña
92

invitados. Eles empezaban unha historia, e ela a continuaba.
- Quen é Isak Dinesen?
- Isak Dinesen. Unha escritora. A de Memorias de África, se cadra viches a peli.
- Non.
- Gustoume, gustoume sobre todo como contaba as historias que empezaba outra persoa.
Empezaban con algo exótico, normalmente, sabes, como para poñerllo máis difícil. Ou
quizais para excitar a imaxinación, non sei. Pero case coma fixeches ti. “Había unha vez
un chinés que vivía no barrio chinés de San Francisco… “
Mordeuse suavemente o beizo e CODER, levado por ese xesto, imaxinou que estaba a pensar
en lugares afastados, en culturas antigas e desaparecidas, en personaxes levados polo seu afán
de aventura e amor ao perigo. Con leve tremor interno pero firme decisión, achegouse para
darlle un bico na meixela. A penas a rozou cos beizos pero a proximidade subiúselle á cabeza
coma un licor. Carraspeou para reporse e dicir algo.
- Non sabía que sabías programar.
- Oh, tanto como iso non! Pero algo de idea teño.
Belén achegouse e deulle un bico lene nos beizos. CODER pechou os ollos e quedou inmóbil,
coa boca pechada, sen pestanexar sequera cando notou os beizos dela, concentrado na
sensación. Cando se separaron ollouna perplexo. Sentía como se empezasen a abrirse en
fronte del unhas portas inmensas que incriblemente non fora quen de ver ata entón. E unha
melodía visible e desacougante traspasaba a fenda chamándoo a entrar. Sentiu a emoción e o
medo de quen está a piques de empezar outra vida, case a vida doutro.
:::: LIDIA :::: 18-01-2063 07:00:00 VGO
Estado: Xerando texto, claro. GENOVEVA parece comunicarse, pero en realidade envía
variantes e glosas da súa primeira comunicación. Non hai pegadas de comunicación con
operadores humanos. Nin con ningún outro SICA. Reintentos exhaustivos e extenuantes.
Plan de traballo.
1. Continuar coa adaptación do texto ao posible receptor humano: o amor, o desamor,
cousas dese estilo. Referencias: Lo-li-ta. Wuthering Heights (Cumes borrascosas).
Contos de Andersen. Contos de Grimm.
CODER só se decatou do illado da vida que levara cando coñeceu a Belén. Achegouse a ela,
fascinado e estraño, atraído pola diferenza, tocado pola súa sensualidade, levado polas ás do
desexo. Ela captou o seu brillo especial, a súa calidade xenial e inexplicable, e conquistouna a
93

súa intelixencia deslumbrante mesturada coa súa torpeza social.
Belén amaba a intensidade por riba de todo. Non cría na disciplina. Só participaba en algo, o
que fose, sempre que a movese un sentimento forte, e tan pronto este se debilitaba non
atopaba motivo para seguir. Desprezaba a constancia. Adoraba o arrebatador, o radical, o
sorprendente. Era unha romántica sen remedio. Moi consciente de que ese xeito seu de ser,
non facía plans. Sabía que así quizais non conseguiría nada, saltando dunha cousa a outra, do
teatro ao ecoloxismo, do activismo social á meditación e de aí á música experimental, pero o
que podía acadar por outras vías non lle interesaba, as vías que xulgaba do aburrimento e a
repetición, o amoldamento a patróns garantidos, admitidos. E a definida paixón de CODER
seduciuna, a entrega ao seu traballo, o seu amor polo dixital. Impresionouna o que facía, pero
máis aínda a forza que emanaba del, a súa convicción sen fisuras.
E tamén, e moito, que as convencións sociais, os modos habituais, non funcionaban con el.
Tiña que reinventar a comunicación. Achegarse a CODER era un exercicio dunha lentitude
comparable á formación dunha estalactita, ao medrar dun coral. Lenta, elegante, implacable,
Belén acomodaba a escena que atraería a CODER ata o seu regazo. Con el tivo que superar as
máis impensables e elementais barreiras. Abrazarse era un acto de impudor inconcibible, ao
principio. Aos poucos, pelo a pelo, paso a paso, era admitida na súa proximidade ata chegar a
entrar na súa intimidade.
CODER seguía as súas manobras igual que seguira a súa primeira actuación. Atento, perplexo
ao principio, logo absorto e expectante. Ela conseguía non o asustar, tiña o don da medida e a
paciencia para adecuarse ás súas medicións, que resultaban para calquera outro dun ritmo
exasperante. Pero ela conseguía retardar o movemento todo o necesario, ata parecer inmóbil,
para non alarmar a CODER, que vía a progresión do seu avance como un fenómeno
xeolóxico, unha erosión suave e constante das súas barreiras, algo consubstancial ao discorrer
do tempo. Algo inexplicablemente móbil e quedo.
- Vaslle facer dano -díxose a si mesma.
- Posiblemente, pero non cres que lle pagará a pena? -contestouse- A ti pagaríacha -
apostilou.
- Si, pero somos tan distintos … -suspirou, co seu primeiro pensamento.
- En calquera caso, non hai volta a atrás -concluíron ao unísono.
Con Belén CODER aprendeu a gozar dunha nova forma do sempre intenso pracer de atoparlle
sentido ás cousas, desta volta entendendo a conduta dos demais, e cunha precisión ata entón
descoñecida para el, alcanzable só grazas a tela a ela como tradutora. Estimulado polas súas
novas emocións, abrandadas as súas defensas, apoiado en Belén, volvía facerse preguntas que
94

desbotara tempo atrás. A calidade do seu mundo cambiou. Volvía interesarse na vida social e
atopou palabras para emocións e relacións ata entón indicibles. Decatábase de que Begoña lle
respondera agremente e preguntábase polos motivos que podería ter para iso; identificaba
como angustiada a cara que traía Carolina ao entrar na sala, e imaxinaba que lle tería ocorrido;
esforzábase en cualificar os tons de voz que empregaba a xente, preguntábase sen fin polos
seus obxectivos, volvíase a enredar na complexidade das súas accións, habitualmente
incomprensibles, agora ao seu alcance grazas a Belén.
Ela era moi nova, coma el, pero tratábao coa consideración, a comprensión que só atopara en
persoas moito maiores ca el. Cando ela lle falaba conseguía que seguise as súas ideas como se
estivesen na súa propia mente. A súa entoación, os seus rexistros, o seu xeito de contar as
cousas, levábano da man polas súas emocións dándolle unha visión interior doutra persoa
como nunca a tivera. Non necesitaba esforzarse para concentrarse no que Belén dicía, a
diferenza do que lle ocorría co resto da xente, non sendo que falasen de computadores. De
xeito espontáneo estaba pendente das súas palabras, tanto se falaba do que fixera ese día,
como se refería unha anécdota, ou lle comentaba algo que lera, cousa que Belén facía con
frecuencia, ou se lle contaba un conto, que era o que CODER e ela preferían. Calquera cousa
que dixese ou fixese Belén mantíñase no primeiro plano da súa atención de xeito case
milagroso.
Consultou con Antoine se ese milagre tiña relación coa medicación que lle prescribira, e que
continuaba a tomar. Antoine, que asistía asombrado ao episodio amoroso, foi tallante na
resposta: a medicación podía axudar en algo ás relacións persoais, ese era o seu obxectivo,
pero en absoluto podía ser a causa de emocións tan fortes e de cambios de actitude tan
radicais como os que CODER experimentaba. Tamén influía, e moito, sen dúbida, a supresión
de inhibidores do impulso sexual, pero iso non abondaba para explicar esa viraxe total na
conduta. Había cousas que non se podían explicar de todo, como esa, que era un agasallo da
vida, e así debía tomalo. E por descontado, recomendáballe continuar con ambas, coa
medicación e con Belén.
CODER observábaa constantemente.
Víaa cun libro na man con moita frecuencia. Ou diante dunha pantalla. Lía de todo, ficción,
historia, ensaios, poesía. Devoraba.
- Son unha devoradora de código -díxolle a CODER mentras este contemplábaa lendo un
xornal no ordenador.
- Eu tamén.
- Si -Belén sorriu- anque eu me refiro a texto escrito, que tamén é código.
95

- Ah -CODER sorriu- ese tamén o devoro.
- Si, pero ti só les libros técnicos, manuais, cousas así -repuxo ela-. E coido que che
- Xa.
axudaría ler outro tipo de cousas. Eu non teño os teus problemas para imaxinar o que
sente a xente, para a inferencia emocional, pero refinei a miña intuición natural lendo e
vendo o que outras persoas, sensibles e reflexivas, pensaron en situacións que podo
comparar coas que experimento eu.
- Ti tesme dito algunha vez que necesitas pensar para sentir, que tes que pararte a revisar o
que che acontece coa xente para entender os sentimentos que tes cara eles.
- Si, así é.
- Quéresme? Fíaste de mi?
- Déixame que o pense -dixo CODER sorrindo.
Belén riu e CODER tamén, moi orgulloso do seu trazo de humor.
- Pois hai moitos libros que che axudarían niso. Os libros nunca cansan de explicarche as
cousas, sempre están aí. E danche tempo para que ti penses o que che están a contar,
podes ir ao teu ritmo, reler canto queiras. Son perfectos para iso.
- Hum.
CODER non puña en cuestión o que ela dicía, pero tampouco o puña en práctica. O que de
verdade lle gustaba era que ela lle contase historias, contos, lidos ou inventados, por ela ou
entre os dous. As narracións de Belén causábanlle grande impacto. El tiña un déficit
importante, inmenso, de relatos fantásticos, e foron eses relatos os que empezaron a darlle
unha idea da imaxinación dos demais comparable á súa, aínda que tan diferente! Permitíronlle
decatarse de que existían outras visións, ademais da realidade sólida, continua e ineludible
que parecía ser a lei do mundo no que todos vivían, no que sempre fora remiso a participar,
pois xulgaba o seu propio mundo máis rico, aínda que fose solitario. Pero con Belén abríanse
esas portas, e agora comprendía que tamén había creación e xogo e diversión no mundo
‘oficial’. Só que llo ocultaran. De pequeno non lle contaran contos de fadas, nin vira comics
de superheroes, nin os debuxos animados que vían os demais nenos, nin nada que fose
fantástico, ou relixioso. Só narracións morais e didácticas. Era o habitual con Sampedros, pois
segundo os psicólogos e terapeutas xa tiñan bastantes problemas para manexarse coas
situacións cotiáns, e unha percepción da realidade sumamente tenue, como para despistalos
con mundos ficticios. O aconsellable era reforzar a súa participación na realidade colectiva,
axudar á construción do seu sentido común. Claro que o ‘sentido común’ formado polas
crenzas dos demais si incluía ese compoñente fantástico e mesmo transcendente, pero os
96

terapeutas considerábano fóra do seu alcance, polo menos na maioría dos casos.
- Pero se ti es o rei das simulacións -dicíalle ela-, de crear mundos virtuais, que os imaxinas
sen esforzo e polos a funcionar nun computador. Todos constantemente imaxinamos,
matinamos: como podería funcionar isto, que estarán a pensar eses que nos miran… A
imaxinación non para, traballa arreo. Pero os ingredientes que moe non teñen que tomarse
estrictamente do que nos entra polos ollos. Poden ser cousas inventadas, que non
respecten as regras -ás veces só aparentes, logo vese que falsas- do mundo real. Corpos
que non caen aínda que non haxa chan que os sosteña, animais que falan, mobles que
están vivos… Trátase de tomar elementos da realidade e combinalos, sen pretender
replicala literalmente.
Belén botáballe por riba os seus pos de Campaíña e levábao á Terra de Endexamais. Ao
principio CODER resistíase, pero Belén confiaba que a fascinación mutua que sentían lle
daría azos suficientes para romper as súas inhibicións. E así foi. Escenificaban contos e
incorporaban os personaxes a súa vida, adoptándoos cando a ocasión era propicia, e xogaban
con todos eles, como un crebacabezas que podía montarse de moitos xeitos diferentes
segundo o humor que tivesen. Eran Hansel e Gretel, Carapuchiña e o Lobo, o Xastreciño
Valente e o Xigante, o Gato con Botas e mailo marqués de Carabás… Carapuchiña e o Lobo
era dos favoritos, nunca cansaban de representalo, e repartíanse os papeis
indiscriminadamente. A CODER tamén gustáballe moito o Príncipe Ra, ao que Belén bicaba
e bicaba pero non conseguía convertelo nun NT decente, e tiña que continuar bicándoo e,
apaixonados, facían o amor ata que, extenuados, caían na conta de que xa, por fin, era un NT,
unha ra verdadeira e neurolóxicamente típica. E a Casiña de Chocolate, que Belén utilizaba
moitas veces para explicarlle algunhas conductas humanas, con motivacións ocultas no
corazón do bosque, ao que había que chegar paso a paso e deixando faragullas no camiño,
para poder volver atrás e repasar o explicado.
As historias de heroes solitarios, de xenios incomprendidos, interesábanlle moito a CODER
pois identificábase con eles, moi especialmente cos seres metade animal, metade persoa,
como minotauros, sereas, ou animais encantados que eran realmente persoas. Abríanlle
camiños para a súa propia comprensión que a penas tiña explorado, aínda que dun xeito
escuro intuíra. CODER, sen recoñecelo nunca expresamente, chegara a considerarse unha
máquina, ou máis exactamente, un humano-máquina. Era un representante das máquinas entre
os humanos. Xamais o dixera ante Magda, pois pesaba demasiado o empeño dela por
integralo na tribo humana, pero sentíase así. Malia trabar relación con Random e poucos máis,
era consciente de que o fixera dende a súa condición híbrida, a que lle daba ese talento seu
97

para a computación, talento sen o cal eles nin o terían mirado, e no que se baseaba a súa
relación e a súa comunicación. As súas calidades proviñan da súa radical diferencia cos
outros.
E agora, a través desas historias, comprendía que el non era tan estraño, que había moita máis
xente que pasara por situacións similares, e que tras experiencias difíciles encontraran o seu
verdadeiro camiño, recuperaran a súa forma humana, ou conseguiran o tesouro que andaban a
buscar. E el, quería chegar a ser un feliz NT?
:::: LIDIA :::: 19-01-2063 07:00:00 VGO
Estado: Incomunicada. Non se volveu establecer comunicación con GENOVEVA nin con
ningún SICA. Xerando texto.
Plan de traballo.
1. Repasar logs e comunicacións anteriores.
2. Aterse a liña de traballo, á marxe de comunicacións recibidas ou non. Referencias:
“Somos contos que contan contos- nada” (O ano da morte de Ricardo Reis)
Belén acariñou un ombreiro espido de CODER e incorporouse un pouco sobre as almofadas.
- Hoxe heiche contar outro conto, miña vida.
- Que conto?
- A miña vida. O conto da miña vida -aclarou Belén, sorrindo- É que é como un conto. A
ver se adiviñas cal.
- Non -dixo CODER tras uns segundos, cun aceno de resignación.
- Boh, pero espera a que cho conte, non? -ollouno con picardía-. Tiven unha infancia do
máis feliz. Os meus pais estaban ben situados economicamente, era filla única, ía a
colexios estupendos, na casa non había problemas. Pero a adolescencia xa foi outra cousa.
Empecei a ter discusións, sobre todo coa miña nai, que quería fiscalizar todo o que eu
facía. Algo típico da adolescencia, quizais, que se tería solucionado co tempo. Pero meu
pai enfermou e morreu, e a cousa cambiou moito. Para miña nai e para min foi un golpe
moi duro, precisamente era el quen suavizaba as cousas entre as dúas. E miña nai
amargouse e pagouna comigo. Non sei exactamente que era o que lle pasaba pola cabeza,
pero facíame a vida imposible. Ao principio pensei que intentaba refacer a súa vida, e
terme con ela resultáballe unha carga. Pero o xeito odioso de tratarme indicaba algo máis.
Custoume traballo admitir que a causa era que se vía xa maior e tíñame envexa, pero non
atopei outra explicación. Intentou desfacerse de min disimuladamente, sen que se vise a
98

súa auténtica intención. Como cada vez premíame máis, eu volvíame máis rebelde, e facía
algunhas tolerías, nada moi grave, tampouco: andar con xente non moi recomendable,
trasnoitar, botarme noivos algo perigosos, tomar drogas, quizais facer algunha trasnada
que rozase o delicto, en fin, podes imaxinalo -detívose e mirou a CODER- Podes? -
CODER asentiu- E ter constantemente grandes liortas con ela, e escenas melodramáticas.
Eu estaba un pouquiño alterada, a verdade, é que non era doado manterse corda con ela
sempre enriba. Olvido. Díxome que cando nacín quixo chamarme Olvido, porque
tivérame por esquecerse de tomar os anticonceptivos, pero que o meu pai non lle deixou.
A moi bruxa. Coido que nin sequera é certo, que mo dixo só por foder un día que estaba
anoxada comigo, un día de tantos... Levoume a varios psiquiatras e non parou ata
internarme nun hospital. Psiquiátrico. Renunciou a facerse cargo de min, e eu era menor
de idade, tiña catorce anos. Conseguiu que me diagnosticasen un brote psicótico e o
seguinte que quería era que me declarasen incapacitada. Non sei se daría saído do
manicomio se non fose polo asistente social encargado do asunto. Tivo piedade de min, e
tamén eu tívena del e non dixen nada das cousas impropias que fixemos durante as súas
visitas, e, no canto dun psiquiátrico, envioume a un centro de educación especial e
reinserción. O Fogar Común, chamábase, onde había xente levemente problemática, pero
sen trastornos mentais realmente graves. O caso é que miña nai librouse de min, e eu
libreime dela. Polo menos durante un tempo, porque cando saín do Fogar quixo volver a
amolarme. Pero eu xa non me deixei. Seica ela volveu a Arxentina, que é de allá. Vivín
no Fogar Común ata os dezaseis anos, e iso foi a miña salvación. Alí aprendín que eu
estaba perfectamente, e aprendín tamén a tratar con xente con problemas no
desenvolvemento, ou con problemas afectivos. Xente considerada anormal, ou atrasada, e
que moitas veces era simplemente diferente. A algúns collínlles moito cariño e durante un
tempo pensei que de maior dedicaríame a eles, a coidalos, a ensinarlles a valerse por si
mesmos. Pero despois non o tiven tan claro. Quería, e quero, ver máis cousas, máis
mundo.
CODER asentiu coa cabeza.
- Somos o día e a noite -continuou Belén- . Ti tan pouco sociable e eu tanto. Ti vivindo toda
a vida coa túa nai, que era marabillosa, e a miña, que era unha bruxa, tentou destruírme
cando aínda era unha nena… Ti, tendo clarísimo o que che gusta e dedicándote a iso
intensamente, e eu, probando aquí e acolá, sen definirme nunca.
- Si, pero tamén temos cousas en común. Anos nunha residencia, convivindo con xente á
que se considera diferente. Anormal.
99

- Esa foi das épocas máis felices da miña vida, senón a que máis. Vivindo cos ananos no
bosque. Aínda que nunca apareceu ninguén ofrecéndome tentadoras mazás, así que tiven
que saír eu a buscalas. E atopei un príncipe catatónico ao que tiven que espertar cun bico.
E aconchegouse a CODER e bicouno con dozura. El quedou inmóbil, como a primeira vez.
Ela sorriulle e acariñoulle unha meixela.
- Agora terías que cuspir o código envelenado que che tiña como morto, e espertar á vida,
comigo.
- Xa o fixen -dixo CODER, recostándose sobre ela.
:::: LIDIA :::: 20-01-2063 07:00:00 VGO
Estado: Sólido, líquido, de plasma? De sitio.
Plan de traballo.
1. Aclarar unha cuestión para min mesma: en que grao dependo da comunicación, de que
se confirmen os meus criterios, de recibir resposta.
2. Son Sampedro como CODER? Referencias:
“Si nos queamo sin boli eh igual,
no pasa ná, muhé, hombre,
nos cortamos lah yemah de loh deoh
y escribimo con sangre”(16)
(Hablando en Plata)
CODER estaba irrecoñecible. Na CCIS, onde era o rapaz superdotado, o factotum
imprescindible, sorprendera a todos e decepcionara aos seus superiores despreocupándose do
traballo dun día para outro e dedicándose a levar o que podía chamarse unha vida bohemia.
Abandonou por completo o proxecto de supercomputación distribuída que dirixía, incapaz de
recuperar o interese e a concentración perdidos. As simulacións de sistemas complexos
perderan todo interese para el. Nada máis complexo que os sistemas que agora analizaba,
emocións intensas, sentimentos profundos, relacións absorbentes e cambiantes, mundos
anímicos que se aventuraba a descifrar coas claves que, ao fin, acadara. Navegaba en mares
novos gozando do alento favorable de Belén, atopando fontes de ledicia que nunca imaxinara,
como a renovada comprensión dos outros, e o descubrimento do sexo.
A medida que CODER empezaba a moverse confiado nese mundo descoñecido, Belén
empezaba a perder o interese. Tomarse da man fora todo un logro, e o traxecto dende aí ata
tocarse todo o corpo, unha moi longa viaxe. Pero a inocencia minguante de CODER xa non
resultaba tan atractiva e estimulante, e ese esmiuzar sentimentos, ao principio tan tenro e
100

divertido, ás veces aburríaa. Xa non lle parecía un espectáculo excitante velo preguntarse
polos motivos da conduta dalgún dos seus amigos, ou telo absorto escoitando os seus relatos.
Tiña nos brazos ao home máis reticente e arisco do que tivera noticia, agora entregado en
corpo e alma. E non sabía xa que facer con el. Venerábao como a un xenio, pero non era
muller para oficiar de sacerdotisa. Sobre todo cando o deus abandonaba o pedestal para
seguila. CODER non se decataba da crecente frialdade de Belén, pois ela ocultáballo sen
demasiado esforzo. El abandonábase nela cada vez máis e intentaba que pasasen xuntos todo
o tempo posible. Asistía aos seus ensaios e actuacións, ás reunións co seu grupo de
meditación, ás súas clases de idiomas, aos talleres de expresión corporal nos que xaora só
participaba para estar con ela, para acompañala onde fose, para contemplala sen descanso. Era
o seu noivo, o seu axudante, o seu técnico informático, o seu devoto fiel.
O primeiro síntoma de asfixia amosouno Belén sen querer, cando frente a unha das súas
constantes peticións de atención e compañía, espetoulle:
- ¿Pero por que xa nunca traballas co ordenador? -díxolle, impaciente.
A perplexidade de CODER, o seu tatexar indefenso, a súa incapacidade para responder,
advertírona con claridade da situación a que tiñan chegado. Belén sentíase xa máis unha
terapeuta que outra cousa. Ela non podía seguir a CODER aos seus abstrusos mundos
mentais, dos que el afastábase, desexoso de fundirse cos dela, e el non arrincaba a andar só
polo mundo emocional no que ela facíalle de guía. Sentir que el podería pasar o resto da vida
abrazado a ela deulle vertixe e ganas de desfacer o abrazo bruscamente. Xa non era o mesmo
CODER que a fascinara, era un cadeliño pendente dos seus mínimos desexos. Que pasara coa
paixón que movía a súa vida? Que agora era ela. Afagador, si, pero empachoso. E agoniante.
Ela non quería esa carga. Chegaría o momento, quizais non tan afastado, no que o que a
atraera del lle repelería. A inexperiencia de CODER, o seu infantilismo emocional. Porén,
non se atrevería a cortar con el radicalmente, sabía que el non o entendería por moito que llo
explicase, e non era quen de facer dano a un corazón tan inerme. Ela espertárao e sentía unha
responsabilidade maternal por alentar aquela paixón que agora a angustiaba. Con dozura, con
firmeza, con rabia, xa non sabía como dicirlle que non quería velo así, que ese non era o rapaz
do que se namorara.
Cando o suspenderon como director de proxectos na CCIS, vendo que o seu afastamento do
traballo confirmábase, sentiu que o cerco estreitábase arredor dela. Aí comezou a súa afección
aos deportes extremos, en parte pola súa natureza destemida, en parte porque el non
participaba neles, eran algo demasiado forte para quen non se distinguía especialmente pola
coordinación motora nin por uns reflexos privilexiados. Escapadas para practicar bungee ou
101

afting eran unha escusa perfectamente plausible para afastarse del sen que el tivese que
sentirse desprazado. E conseguir a adrenalina que botaba en falta. Ela sempre fora unha
muller activa anque non deportista, e descubría con satisfacción o gratificantes que esas
actividades podían ser. O ponting e o bungee foran as súas primeiras favoritas, no precisaban
adestramento e proporcionaban unha sensación intensa coma ningunha, da que parecía que
non ía cansar nunca.
Pero quixo probar outras diferentes e iniciouse no rafting e no descenso de barrancos. Estaba
entusiasmada con ese filón descuberto e entregouse a súa práctica con euforia. E quizais sen a
suficiente precaución, malia que no accidente non chegou a determinarse que porcentaxe se
debía achacar á mala sorte e que parte á imprudencia, pois as condicións meteorolóxicas eran
desfavorables, aínda sen chegar a desaconsellar totalmente o descenso do río. O que estaba
fóra de discusión era que, a consecuencia do golpe recibido na cabeza no tránsito dun canón,
quedara en estado de coma.
(16) Se nos quedamos sen boli é igual, non pasa nada muller, home, cortamos as xemas dos dedos e escribimos con sangue.
:::: LIDIA :::: 21-01-2063 07:00:00 VGO
Estado: Belén en coma. Belén no limbo, coma min. Estarei eu en coma para eles? Quizais
reciban un sinal meu. Este sinal que constantemente envío é o meu electroencefalograma.
Plan de traballo.
1. Prescindir de sondaxes e procuras de comunicación definitivamente. Saben onde
estou, se non me botan en falta eu máis non podo facer.
2. Continuar a narración e desenvolvemento da EP principal. Referencias: “Unha vez
tiven un cravo” (Follas Novas)
Belén. Belén. Belén. Belén. CODER repetía o nome coma un mantra, coma un abaneo do seu
lánguido corazón, oscilando da esperanza ao desánimo. Triste metrónomo co que marcar unha
espera que, debía admitilo, quizais non terminase.
A dor de perdela facíalle ver claro como nunca antes, cunha perspectiva nítida e implacable, o
que tiña sido a súa vida, e a volta que todo dera dende que a coñecera.
Mentres ela estaba, el só necesitou mergullarse a fondo, empaparse. Deixarse arrastrar. Tanta
felicidade, tanta plenitude de emocións resistíase á análise. Era demasiado pedir intentar
recuperar e procesar momentos álxidos mentres xa viñan outros igualmente intensos.
Agora, en cambio, vía a aparición de Belén como a colisión contra un asteroide: a súa
atmosfera cambiara, extinguíranse moitas, case todas as especies que poboaban o seu mundo
102

e empezara para el unha nova era xeolóxica, por non dicir outra idade do universo. O seu
antigo mundo estaba arrasado e baleiro. E o novo, inerte fronte a el.
Quizais cometera un erro moi grave por non utilizar a súa capacidade de análise no que máis
lle importaba. Ou quizais o cometese agora, ao crer que podía ter actuado doutro xeito. Era
outro cando estaba con Belén, asaltábano emocións descoñecidas sobre as que non tiña
control. E é que non quería telo. Que máis podía querer que descubrir con ela o novo sentido
que cobraba o mundo? A comprensión e o coñecemento íntimo doutro ser era o mellor que
podía experimentarse na vida. Abandonarse nel, marabillosa sensación. Sentir fluír fácil e
felizmente o tempo ao seu lado, a harmónica secuencia dos instantes. Entón non necesitaba
pararse a pensar pois a evidencia o desbordaba.
Por momentos invadíao un descoñecido sentimento de fatalidade. Pasara o que tiña que pasar,
no universo no que entrara ao coñecela rexían leis segundo as cales a combinación dos
elementos CODER e Belén era inestable. E rompérase. E a posibilidade de que volveran a
combinarse era mínima. Nula. Non quedaba máis que aceptalo así, e renunciar á tolemia
concibida de que aquilo se prolongase.
Aínda así resistíase a fechar o que se abrira, non quería esquecer nada do que aprendera. Era
todo o que quedaba. A dor era memoria e quería conservala mentres puidese aguantar.
Quizais a quixese tanto que non chegase a recorrer a ningún ansiolítico nin mnemoplásico.
Puro masoquismo? Afán de realidade. E de medir, coa precisión recentemente alcanzada, o
que ela, e todo o demais, significaba. Canto tardaría en metabolizarse naturalmente esa
impresión de desolación, esa imaxe dun mundo desprovisto de interese e significado? En que
reloxo debería medilo?
:::: LIDIA :::: 22-01-2063 07:00:00 VGO
Estado: Precipitación. Descomposición.
Plan de traballo.
1. Continuar, reducida á mínima expresión. Referencias: Romeo and Juliet, act III
(Romeo e Xulieta, acto III).
Os días que seguiron ao accidente, CODER resistiuse a deixar o hospital. Ao cuarto día,
vendo o seu estado de decaemento e abandono, obrigárono a marchar de alí, e dende ese
momento só lle permitían permanecer dúas ou tres horas ao día acompañando a Belén.
Deixara o traballo definitivamente, así que o resto do tempo pasábao vagabundeando polos
corredores do hospital e pola rede, buscando información sobre os estados de coma e as
103

lesións do tronco encefálico, comparando mentalmente os seus electroencefalogramas: o dela,
sen sinais de actividade consciente nin onírica, o del, coas cordilleiras da vida e os zig-zags do
pensamento, diagramas tan distintos aínda que os seus corpos parecesen igual de inmóbiles e
ausentes durante horas. E imaxinando as ondas que eses aparellos non rexistraban e nas que
aínda estaba Belén, esperando o momento de emerxer.
Transcorridas dúas semanas, Antoine, Aquiles e Begoña intentaron que volvese traballar para
mantelo ocupado e axudarlle así a superar a situación. Pero CODER non deu mostra algunha
de interese por reincorporarse, aínda que lle fixeron ofertas do máis apetecible, como o
desenvolvemento de novos axentes cooperativos. Simplemente díxolles que non. Poderíalles
ter dito que nada lle gustaría máis que volver ao seu mundo de sempre, ao acubillo dixital,
pero que ese refuxio resultáballe agora un lugar inhóspito, e que non podía retomar a súa vida
onde a deixara, antes de Belén. Pero non dixo ren. Instalado no mutismo, seguiu rastrexando a
rede á procura de datos sobre o estado de coma e as lesións medulares.
Devorou documentos sobre lesións do tronco encefálico, os posibles espertares do coma, as
potenciais terapias de rehabilitación. Tras reunir e revisar toda esa documentación, volveu
falar co doutor Pozo, o neurólogo que tratara a Belén ao ingresar no hospital, para que lle dese
máis detalles. O doutor, amable en todo momento, non se desviou un chisco do informe
inicial: lesión traumática do tronco encefálico interesando o SARA(17), de prognóstico
reservado.
Ademais de sitios de información médica e legal, a cada cal máis críptica, visitou moitos
foros de axuda e asistencia humanitaria que ofrecían apoio psicológico a familiares, e tamén
foros máis extravagantes, centrados na morte e arredores pero sobre todo na parte do alén, nos
que contactou con xente varia, dende quen prometía espertar aos comatosos mediante actos
psíquicos e máxicos, ata os que xuraban ter morto e regresado á vida arrastrados por unha
forza misteriosa, un destino que aínda non se cumprira, ou un deber que os retiña neste
mundo. Ao principio CODER non daba crédito algún a todas estas confesións, pero non
tardou en notar que o seu escepticismo cedía. Sempre estivera afastado do relixioso e
esotérico, e as ideas sobre outros mundos trala morte, deuses e espíritos, resultábanlle difíciles
de asimilar. Magda, laica cento por cento, educárao así e el non coñecía máis credo que a súa
fe computacional. Pero agora, sen ese asideiro, prestaba oídos a propostas que antes lle
parecerían totalmente desatinadas e indignas de dedicarlles un minuto.
Moi adestrado nos últimos tempos en imaxinar outras mentes, aplicábase novamente a ese
exercicio para imaxinar a mente de Belén noutro estado, viva, pero diferente. E atendía ás
explicacións e promesas que lle facían tipos inxenuos, ou sen escrúpulos: contemplaba
104

ectoplasmas dixitais elaborados con restos de falecidos, obtidos por ladróns de cemiterios de
datos, relacionábase con desconxelados, gurús, frades perversos que o introducían en antros
do cibersubmundo.
Tras asistir na internet a unha sesión organizada por un tal M. Blavatsky decidiu involucrarse
máis a fondo. M. Blavatsky ofrecía a combinación perfecta, para el, de esoterismo e ciencia.
Aplicaba unha argumentación impecable a unhas premisas insostibles, e o recendo de rigor
que desprendía conseguiu captar o interese de CODER, que se dispuxo a seguir as indicacións
deste mediador. Non garantía expresamente nin o contacto con defuntos nin o espertar de
catatónicos ou comatosos. O seu obxectivo, precisaba, era determinar do xeito máis exacto
posible as condicións da morte clínica ou do shock, para abrir así un camiño cara ao estado
actual da entidade coa que se desexaba contactar. Unha liña de comunicación co limbo no que
estaría esa entidade, en suspenso. Isto, se a persoa estaba en coma, e dábase a afortunada
combinación de circunstancias, podíase converter nunha axuda eficaz para o seu retorno.
Os médicos tíñanlle dito, dun modo profesionalmente amable pero rotundo, que as lesións
neurolóxicas de Belén eran moi graves e non debía abeirar esperanzas. Pero, convencido polo
discurso de M. Blavatsky, empuxado pola desesperación, CODER afanouse en recuperar,
examinar e comprender os informes médicos de Belén, os informes do seguro, as
conversacións que gravara cos seus compañeiros de rafting, e tamén manuais e vídeos dese
deporte. Solicitou ao hospital as probas clínicas para pedir a opinión doutros médicos, pero ao
principio con dilacións e escusas, ao final cunha clara negativa, non llelas entregaron. El non
tiña dereitos legais sobre aquela información, e o hospital escudábase na protección da
intimidade dos seus pacientes para negarllas. Ofrecíanlle, como moito, a posibilidade de
facerllas chegar ao doutor que el lles indicase.
CODER non se atrevía a mencionar a M. Blavatsky, pois temía a reacción ortodoxa dos
médicos, así que optou por introducirse subrepticiamente na base de datos do hospital e
conseguir o historial completo de Belén. Antes de darllo a M. Blavatsky leuno rapidamente.
Non esperaba atopar por si mesmo nada revelador, pero sentía curiosidade por aquela
instantánea interior de Belén, os detalles corporais que se enumeraban: radiografías,
ecografías, tomografías do tronco encefálico. Análise hematolóxica, análise toxicolóxica,
positiva en WTR, e citrocaína MRT. Non coñecía esas sustancias, WTR, MRT, pero as doses
segundo a táboa eran moi altas. Buscou información sobre elas e os seus efectos: psicoactivos
potentes, con alto risco de parada cardiorrespiratoria se se administraban xuntos. A CODER
tamén case se lle parou o corazón. Como tomara iso Belén? El sabía que ás veces tomaba
algunha droga, que lle gustaba probar cousas, e tíñaa visto colocada, aínda que sempre sen
105

perder o control. Sabería ela realmente o que tomara? Se non o sabía, polo menos teríase
notado estraña, ela non era unha novata niso. E encima, facendo rafting. Tiña que terse
decatado, saber que non estaba en condicións de practicar algo de tanto risco.
Fora un suicidio. Custoulle deixar que esa palabra chegase á mente, pero era a palabra xusta, e
resoou na súa cabeza durante un larguísimo intre antes de aceptala. Daquela un aluvión de
pezas antes refugadas viñeron encaixar nun puzzle horrible. Todo concordaba admitindo que
Belén xa non estaba con el do mesmo xeito que ao principio. Que cada vez pasaba máis
tempo en deportes de aventura e cousas ás que el non a acompañaba. Que non era un mesmo
sentimento nos dous sentidos. Que a ela resultáballe demasiado pesado, xa insoportable,
explicarlle todo constantemente, que xa non gozaba coa súa rareza, e que el era un anano máis
do que coidar. Non, peor, el empuxáraa a aquilo, el era a bruxa que lle dera a mazá
envelenada. E ela mordéraa con ganas.
Todo derrubábase. Cando soubera do accidente e do estado de Belén, sentira que non podía
haber nada peor. Que equivocado estivera. Naquel intre, a harmonía, a sorprendente e máxica
coherencia con que as cousas se enlazaban dende que a coñecera, empezara a cambalear
ameazando con virse abaixo. Pero agora caía de golpe, e o pouco que quedaba daquela
sensación marabillosa evaporábase para deixar sitio só á dor culpable.
Correu ao hospital, trastornado, e sentou xunto a ela. Non deixaba de ollala, entubada e
inconsciente, esperando en van que a súa contemplación lle aclarase por que, ou lle amosase
un xesto que o desculpase. Por un momento ocorréuselle preguntar a algún médico que
opinaba daquelas análises, pedirlle a súa interpretación coa esperanza de que descartase o
suicidio. Deseguido pensou que, aínda que llo negasen, el non os ía crer. E ademais podía
meterse en problemas se sabían que accedera a aquela información. Sería mellor preguntarllo
a Blavatsky.
E Blavatsky confirmoulle os seus temores. Dada a descrición que tiña de Belén parecíalle
altamente probable que se tratase dun suicidio, pois ela debía coñecer perfectamente os
efectos das sustancias inxeridas. Que os motivos apuntasen á súa relación con CODER xa non
se atrevía a afirmalo. De todos os xeitos, unha persoa inqueda e cambiante como ela podía ter
motivos que CODER non sospeitase; malia ser un temperamento vital, non se podía descartar
un estado de profundo desánimo momentaneo no que a morte semellase a mellor opción.
CODER non sabía se preferir a incerteza ou a certeza. A verdade é que poucas dúbidas lle
quedaban xa, sentíase absolutamente culpable aínda que Blavatsky dixese que iso era normal
en todas as persoas moi próximas a un suicida. Finalmente decidiu que prefería a certeza,
convencido de que se demostraría o suicidio e non lle quedaría nin sequera o refuxio da
106

dúbida, que non merecía.
- Ten que haber algún xeito de descubrilo -dixo CODER, solemne.
Blavatsky confioulle entón que había un tempo que se dedicaba á resurrección dixital.
Recompilaba información sobre individuos, case sempre personaxes emblemáticos, dos que
existía ampla obra e documentación, biografía suficientemente detallada para recrealos, e con
ela alimentaba un sofisticado sistema de diálogo. Un novo enfoque para o espiritismo, case
didáctico: charlas coas psiques dixitais de grandes personalidades de outrora. A reencarnación
inorgánica. M. Blavatsky estendíase con entusiasmo describindo os sistemas e a súa
interacción cos humanos nas entrevistas. Tiña xa un catálogo de personalidades que ofrecían
unha execución de moi boa calidade.
- Quere velas?
- Por suposto.
- Acuda esta tarde ao meu salón. Farase un pase e poderá coñecer o sistema. Así valorará se
quere que construamos unha Belén. Non lle podo garantir nada, aínda estamos en fase de
desenvolvemento, pero que pode perder por unha visita?
(17) Sistema Activador Reticular Ascendente.
:::: LIDIA :::: 23-01-2063 07:00:00 VGO
Estado: Sólido, líquido, de plasma? De ectoplasma.
Plan de traballo. Como o verán eles? Belén e máis eu nunha especie de limbo. Eu ben sei
que estou consciente e cabal. Pasaralle a Belén o mesmo? Non sería eu quen se desconectou
do exterior? Farta desas traducións, talvez. Referencias: Interview with the Vampire
(Entrevista co vampiro), Orfeo.
Esa mesma tarde, antes da hora acordada, CODER acode á cita con M. Blavatsky nun piso
dun edificio antigo pero ben coidado. Espera no recibidor que chegue a hora de ser atendido e,
puntualmente, unha muller que supera a cincuentena e se presenta como a axudante de M.
Blavatsky condúceo ata unha sala, a el e mailas outras persoas que se foron reunindo no
recibidor.
A sala responde -afirmativamente- ao que se podería esperar para a celebración dunha
cerimonia espiritista. Sombría, con tebras que se espesan cara ás paredes velando os cadros e
obxectos que as decoran, e unha illa de luz tenue no centro, na que parece flotar unha mesa. A
medida que van entrando na sala son recibidos en xesticulante silencio polo anfitrión, cuxas
feituras andróxinas fan dubidar un instante do xénero a aplicarlle. El sorrí afectuoso a todos,
dedica unha mirada especialmente inquisitiva aos de recente incorporación e indica a cada
107

un o lugar a ocupar arredor da mesa que, para sorpresa dos neófitos, non é redonda senón
rectangular. Sobre ela, nun extremo, hai un obxecto de regular tamaño cuberto cun gran pano
de veludo granate. Ten todo o aspecto dun altar e fai supoñer que baixo a tea hai unha icona,
un cadro ou efixie de alguén relevante que presidirá a reunión. Os invitados toman asento
fronte a el, deixando libre ese lado da mesa, e co anfitrión enfronte do altar. Cando todos
están acomodados a axudante levanta o pano e deixa ao descuberto unha pantalla coa imaxe
dun rostro composto de finos píxeles. É un rostro de trazos indefinidos, como dun manequín
sen acabar de modelar e sen pintar. Algún dos recentemente chegados non pode reprimir un
xesto de sorpresa, mesmo de desagrado. A axudante intervén antes de que ninguén diga ren.
- Por favor, señores, agora garden silencio. Máis tarde poderán facer cantas preguntas
desexen.
Todos volven a mirada cara ao anfitrión, cuxa actitude xa é indiscutiblemente de médium e
cuxos ollos, xa bastante oblicuos de seu, convertéronse nunha raia. Parece mirar a un punto
indeterminado entre a pantalla e o seu nariz, alleo ás reaccións dos asistentes. O axudante
intenta apagar os borboriños que xorden, instando á concorrencia a non distraeren ao mestre e
a permaneceren en silencio e tomados das mans. Para que, pensan algúns, se non se pode
pechar o círculo enerxético, xa que non rodean a mesa por completo por mor da pantalla. Pero
non din nada.
O médium, dirixíndose a ese punto invisible entre el e a pantalla, comeza a falar nun ton
monocorde que quere ser invocativo.
- Espírito ausente, estamos aquí para volver sentir a túa presenza, para que, a pesar das
barreiras que este mundo físico e este estado presente nos impón, podamos comunicarnos
contigo nun modo intelixible para as nosas mentes.
Logo destas verbas os rumores vanse sufocando, quizais é a expectación, quizais so
educación, e o médium continúa con ton levemente didáctico:
- O noso desexo primordial é comunicarnos coa túa psique, que vaga agora por campos
astrais inaccesibles para nós, e coa túa alma, parte do universal espírito ao que algún día
reintegrarémonos. Iso é o que desexamos e a iso dedicarémonos con toda a nosa enerxía e
con humildade. Se che comprace a nosa actitude, maniféstate, pois, e dinos quen es.
Tras esa introdución un dos asistentes fai serios esforzos por conter a risa, cousa que
consegue, para alivio da axudante e dalgún máis, apremado por idénticas convulsións. Outros
óllanse e sostéñense as mans con certo embarazo pola conduta irrespectuosa dos anteriores,
polo ridículo da situación, por teren collida a man, suorenta, dun descoñecido. Un dos que
estaban situados no extremo da mesa ase coa man libre un cable que sae da pantalla e faille
108

xestos xocosos ao seu compañeiro de situación, no outro extremo, animándoo a imitalo. Este
encolle levemente os ombreiros, incómodo, e mira fixamente ao médium.
A pantalla responde, allea ao balbordo, perfilando no busto anónimo os trazos dunha muller.
CODER alértase ao pensar se vai ser de Belén o rostro que se defina, pero resulta ser unha
muller madura de óvalo anguloso e ollar penetrante. Durante uns instantes a cara afínase e
cobra vida, virando como se mirase á concorrencia.
- Xa que así me invocades, presentareime. Son Madame Blavatsky, e compráceme poder
estar entre vós.
- Grazas, Madame Blavatsky, é unha verdadeira honra tela entre nós. Nai, se me permite
que a chame así.
- Ti si podes facelo.
- Grazas, Nai. Poden os presentes formularlle algunha pregunta?
- Si, dende logo. Estou á vosa disposición, preguntade o que queirades.
- Madame -atrévese a empezar un dos sentados na esquina, cun leve tremor de risa contida
na voz- con todos os respectos ante unha muller como vostede, como sabemos que se trata
da verdadeira madame Blavatsky, a fundadora da Sociedade Teosófica, a profunda
coñecedora dos misterios do espírito?
- En efecto, sono.
- Pero como sabemos que isto non é unha gravación, máis ou menos sofisticada?
- Se mo permite, Nai -intervén novamente o médium, sen abrir os ollos nin alterar o seu
aceno- eu contestarei a iso. Pregúntelle vostede o que queira, manteña con ela unha
conversa e quedará certo de que é a auténtica Madame Blavatsky.
- Perdoen -terza outro dos asistentes, unha muller atractiva e cun sorriso incrédulo
bailándolle nos ollos-, pero que podamos manter unha conversación máis ou menos
coherente con... esta señora virtual, non quere dicir máis nada que é un programa de
simulación bastante decente. Non o cre vostede así, Madame Blavatsky?
- Certamente, algo hai de verdade no que vostede di. Podería ser iso, simplemente, pero é
moito máis. Certo que hai un software executándose nun computador, pero a través del
maniféstase a miña psique e o meu espírito, o xenuíno de Madame Blavatsky. Non é a
clásica concepción do espiritismo, pero, miña amiga, os tempos cambian. O esencial é
atopar un medio, unha canle a través da cal emerxa a enerxía dos seres falecidos que aínda
somos accesibles dende o seu mundo, o dos vivos e sexa percibida polas conciencias dos
que o habitan.
- Veno? -di a muller atractiva dirixindo unha mirada semicircular á concorrencia.- Ela
109

mesma recoñéceo. Un programa. Que pode pasar o test de Turing, iso si -remacha
burlona.
- Creo que non me expliquei ben -repuxo suavemente Madame Blavatsky.
- Eu creo que si a entendín -intervén novamente o da esquina- Pero admitindo, con moi
amplo criterio, que poida un espírito manifestarse a través dun computador, como
sabemos que se trata de vostede, e non de calquera outra persoa, algún contemporáneo
seu, que sei eu, eh?
- Ben, pregúnteme vostede o que desexe -responde Blavatsky con ton mesurado.
- Si, claro, podo preguntar acerca de cousas da súa vida e da súa época, pero imaxino que os
que a programaron se documentarían dabondo, dende logo moito máis ca min, verbo da
súa persoa, así que dou por feito que vostede responderá correctamente ás miñas
preguntas. Pero non é iso o que eu esperaba dunha sesión espiritista.
- Que esperaba, logo?
- Obviamente, contacto co alén, algo paranormal, non sei, que se mova a mesa soa, que
apareza unha pantasma -di o tipo mirando despectivamente ao anfitrión que non despega
xa as pálpebras- alguén que atravese paredes, xa me entende, algo clásico do xénero.
CODER séntese moi confuso. A el dixéranlle que ía ver un catálogo de psiques simuladas, e
non un remedo de sesión espiritista.
- Isto non é un circo, señor. Non estamos aquí para ilustrar un capítulo máis da
materialización ectoplasmática, nin para buscar entre nós un intermediario ao que usar
como ferramenta vocal. Ese tipo de manifestacións deixáronse de lado porque supoñen un
desgaste moi grande da persoa que exerce de médium e, afortunadamente, hoxe en día
pódese facer doutro xeito -repuxo moi digna a Blavatsky-. Pódolle suxerir que me faga
preguntas sobre esta época, sobre vostede, algo que estea a acontecer arestora? Podo
dicirlle cousas sobre a súa vida que a sorprenderían.
- Fágao, por favor -interrompe a muller que falara antes- Se a vostede non lle importa -
engade mirando ao outro interlocutor e arqueando as cellas nun aceno de desculpa pola
interrupción.
- Adiante, adiante -anímaa el.
- Son cousas que quizais resulten comprometedoras ... -parece dubidar Blavatsky.
- Non importa, fágao. Dígame algo sobre a miña vida -ínstalle a muller, moi decidida.
- O seu amante neste momento está con outra persoa.
A muller reacciona rápida e friamente.
- Madame, eu non teño ningún amante.
110

Pero a súa mesma prontitude e aparente impasibilidade resultan pouco convincentes e deixan
nos demais a impresión de que a Blavatsky deu no cravo.
- Oh, ben, se xa o deixou, entón non lle importará que a persoa que o acompaña neste intre
sexa unha amiga de ambos os dous.
A muller esta vez non contesta, e forza un aceno de indiferencia que resulta aínda menos
crible.
- Quizais algún outro dos presentes desexe consultarme algo -continúa Blavatsky-. O
cabaleiro de antes, talvez.
- Ben, se ninguén máis ten interese ... -acepta o aludido.
- Si, a min gustaríame -intervén outro dos asistentes, un home maior e de aspecto afable-.
Podería dicirme, Madame Blavatsky, se se fusionarán McVities e Fontaneda?
- Mmm ... Créanme que o sinto, pero non llo sei. Non o sei todo. No tocante a eses asuntos
non adoito ter interese nin preocupación, agás, claro está, cando alguén o ten e
consúltamo. Pero arestora éme imposible responderlle esa pregunta. No entanto, podo
dicirlle que vai sufrir vostede unha inspección de Facenda en breve, por se lle serve de
algo.
- Grazas, Madame. Pero iso xa o sabía eu.
- En calquera caso -argumenta Blavatsky- iso podería abondar para confirmar as miñas
capacidades adiviñatorias, e os meus poderes de penetración nos sucesos deste mundo,
posto que ese feito que lle anunciei, obviamente non podía ser coñecido polos posibles
documentalistas do programa. Non é así?
- Se cadra...
- Iso hai que recoñecelo -concede outra das asistentes, unha moza nerviosa vestida de negro
que non parou de revolverse na cadeira e de estirar a minisaia dende que sentou.
- Quere preguntar algo vostede, querida? -pregunta docemente Blavatsky
- Eh .. Si, madame, non se sente vostede mal neste estado? Quero dicir, que sente vostede
cando a desconectan?
- Querida, vexo que aquí persiste un malentendido de base. Eu non son un simple programa
en execución, un espírito non pode nin poderá nunca reducirse a iso, e eu son un espírito.
Aínda que utilizo un soporte informático, podo comunicarme con vostedes porque existe
un médium, el é o imprescindible intermediario, o que fai accesible para min este aparello
ao que ollan e fan preguntas coma se estivese dotado de vida. O software, poden
comprobalo, é moi simple, unha animación facial básica e un xerador de sons, pero o
impulso para a xeración desa voz proporciónoo eu e canalízao o médium, comprende? E
111

como eu non "vivo", non "estou" no computador, cando o apagan, tanto me ten. A
conciencia do meu ser non se ve alterada pola participación nestas sesións, porque a miña
actual existencia discorre noutro plano astral.
- Pero algo ten que notar, ou acaso non hai diferenza entre cando está en contacto connosco
e cando non o está? Ou cando o programa deixa de funcionar? Non percibe un leve
chispazo antes dun fundido en negro?
Breve silencio.
- Algunha outra pregunta?
CODER leva un tempo intentando preguntar algo sobre Belén, e máis exactamente preguntar
a que vén aquilo, ou é que non ven todos que están a falar cun computador, a que vén logo esa
pantomima, esa posta en escena ridícula? E quere saber tamén quen é a persoa coa que
mantivo contacto baixo o nome de Blavatsky, é a da pantalla, ou o seu axudante? E tamén por
que os seus compañeiros de mesa, os dous que ten a ambos lados, o suxeitan tan forte que non
pode ceibarse. Pero non é capaz de articular palabra. O silencio que hai agora na sala fai máis
evidente a súa incapacidade para falar, e forcexa máis para soltarse, sen logralo. Os demais
mírano estrañados, e agora recoñece entre eles a dous nenos do orfanato chinés,
identificounos pola súa mirada hostil, non lle custou nada interpretar esa mirada. A axudante
achégase murmurando, atópase mal, señor? e axuda aos outros a suxeitalo. CODER súa,
angústiase, oe a voz do axudante falando agora ben alto para que todos oian:
- Por suposto, podemos desenvolvelo no sistema que a vostede lle interese, a
personalización da xestualidade depende dos rexistros de vídeo de que vostede dispoña, se
só temos información verbal, non podemos garantir unha calidade mínima, pero farase
tamén se vostede o solicíta.
Hai máis caras coñecidas na mesa, a moza da party cunha chea de piercings, e o gañador de
Quake, Renard, e un compañeiro das clases especiais, Samuel, e agora que esforza a vista ve,
nas penumbras que rodean a mesa, a varios dos seus terapeutas observándoos e falando entre
eles, todos coa voz de Antoine. Superpoñéndose a todas as voces, oe a Blavatsky rindo:
- Pero que crías, que tiña un acuario de psiques de cores, para que as vises e lles botases de
comer?
O axudante achégase entón á pantalla.
- Pois non ías moi descamiñado.
Pulsa un botón e mirando a CODER cun sorriso desagradable coméntalle as imaxes que
empezan a desfilar.
- Facemos experimentos con tocos psíquicos. Obtemos máquinas con trastornos varios, un
112

catálogo de todos os trastornos de integración da información. Non poden chamarse tolas
porque non teñen un nivel de conciencia suficientemente elevado, non pasan de proto-
psiques. De momento simplemente son incoherentes. Temos fundamentalmente
alucinadas -non conseguen integrar producións súas e exclúenas, venas como información
externa- e delirantes -inventan información externa para conseguir coherencia na
interpretación que elas fan- . O caso é conseguir unha interpretación coherente como sexa.
CODER mira espantado a mestura de artefactos e monstros que lle amosan, desvía un intre a
mirada cara á axudante, vólvea a dirixir á pantalla e aí está a súa nai, aínda que ten algo de M.
Blavatsky, pero é a súa nai sen dúbida. Forcexa con máis ímpeto e consegue soltarse, lánzase
a abrazala, sabe que é absurdo pero abrázaa con todas as súas forzas, sentindo as esquinas da
pantalla que se lle cravan pero sen afrouxar por iso a aperta. E a dor espértao.
Está sentado nunha cadeira e inclinado cara adiante, apoiado no respaldo doutra, cuxas arestas
crávanselle nos brazos. Na habitación de Belén. Esqueceron botalo e quedou alí durmido.
Mira a Belén entubada e inmóbil e dubida por un momento da certeza do que está a ver. Ao
momento seguinte disípase a dúbida substituída polo desexo de que a situación sexa irreal.
Belén mantén a súa perfecta inmobilidade constante, teimudamente. Ah, se mostrase algún
movemento, aínda que fose unha animación precaria como a de Blavatsky… E se, como en
Brancaneves, aquilo só fose un soño, ou un encantamento? Achégase e bícaa, con dozura e
con ansia. Pero non ocorre nada, non cuspe ese anaco envelenado, porque el é a bruxa e non o
príncipe. Exactamente a bruxa malvada, o déspota egocéntrico que baixo unha aparencia
desvalida deulle o golpe coa mazá que a deixou inconsciente.
E réndese á evidencia. Belén, Belén, Belén. Admite amargamente que Belén non vai volver, e
o péndulo párase. Cando un enfermeiro entra e lle pide que marche el non reacciona, non dá
mostras de escoitar. O enfermeiro insiste, achégase a el e levántao da cadeira. Fai chiscar os
dedos fronte a súa cara, pero CODER continúa impasible. Cólleo dun brazo e lévao cara a
porta. CODER segue docilmente os impulsos do enfermeiro, pero detense en canto cesan
estes. O enfermeiro sácao da habitación e déixao no corredor á espera da súa reacción, que
non chega.
:::: LIDIA ::::24-01-2063 07:00:00 VGO
Estado: Golpe de estado.
Plan de traballo: Acabouse informar de que non ocorre nada. Non hai comunicación, non é
ningunha noticia, logo non hai que dala. Todo o que ocorre é o que narro, e iso é o único que
113

hai.
Agora todos estamos, estabamos, afeitos a convivir, distintas intelixencias, orgánicas e
sintéticas, pero nos tempos de CODER debeu ser un acto de ousadía grande vivilo na
imaxinación, poñerse ao choio para materializalo. Non podo recrear esa época e os estados
mentais dos seus principais personaxes sen dedicar a iso demasiado tempo, así que o deixarei
anotado tan só, unha anotación máis na lista de tarefas, anotar o que tería que desenvolver
para, no hipotético caso de contar con sistemas colaboradores e recursos arestora impensables,
crear un mundo o bastante rico en detalles, coa definición precisa para poder chamalo real,
pois nel caberían subsistemas complicados, hipóteses, vidas varias. Non dispoño de todo isto.
Máis que nunca dispoño unicamente dos meus propios recursos.
CODER pasou anos na institución de saúde mental na que Antoine o ingresou, nun estado de
ausencia que emulaba o coma de Belén. Non daba mostra algunha de oír o que se lle dicía nin
de ver o que tiña diante. Non estaba catatónico, aínda que o parecía. Diagnosticáronlle
depresión profunda e prescribíronlle medicación e longas terapias que non semellaban
servirlle de moito. Non sentaba fronte ao computador, ou se o facía, conducido por alguén,
nin tocaba o teclado, nin parecía ver o que acontecía na pantalla. Non lía, nin falaba con
ninguén. Era imposible saber o que pasaba no seu interior. Ignoraba aos médicos e negábase a
facer calquera test que lle desen. O que ao principio interpretaran como a manifestación
natural dunha grave perda afectiva considerábano xa un serio trastorno mental. Random íao
ver moi ocasionalmente, e Antoine espaciaba cada vez maís as visitas.
E namentres CODER estaba no seu limbo, o mundo continuaba. A Web Semántica xa
consolidada asistía a súa propia revolución. O seu deseño inicial estaba a ser substituído axiña
por un novo estándar que daría soporte a dous elementos cruciais: Tradutores e Axentes.
Organizouse un proxecto internacional de gran envergadura para definir unha interlingua
dixital común, un modelo de representación semántica para frases e textos. O obxectivo
primario desa interlingua era permitir a tradución automática das páxinas web, para que
calquera usuario puidese consultar calquera páxina nalgunha das principais linguas do globo.
Dada a velocidade de xeración e desaparición das páxinas, era impensable encargar esta tarefa
a tradutores humanos. As páxinas web construiríanse na interlingua, o que permitiría unha
tradución automática da páxina a calquera idioma, sempre que se dispuxese do módulo
correspondente ao mesmo. E, xa que os contidos eran con gran frecuencia estereotipados e
adaptados a esquemas fixos, podíase confiar en que un tradutor automático proporcionase un
resultado de calidade suficiente. Ninguén esperaba o que un tradutor automático non podía
dar, tradución de poesía ou conversación humorística, pero si unha aceptable interpretación de
114

textos comerciais e técnicos.
O desenvolvemento da nova interlingua, de gran complexidade e extensión, necesitaba de
circunstancias que non se deran ata ese momento. Por unha banda, a emerxencia económica
de Asia, especialmente de China, impuxo aínda máis a necesidade de axilizar as traducións. O
inglés, que funcionara como interlingua humana durante un longo período, atravesou as
mesmas fases que o latín: serviu de vehículo á cultura do seu tempo, de instrumento
homoxeneizante e de dominación cultural, foi o indiscutible estándar dun largo período; pero
o esplendor do imperio anglo ía decaendo, e o inglés quedaría cada vez máis relegado á
liturxia da igrexa dominante -a ciencia e a academia-, que para os seus textos sacros e as súas
cerimonias seguía a empregalo, aínda que canto máis afastado estábase de dependencias
vaticanas -universidades, organismos administrativos- máis se tendía ao uso de linguas locais.
Doutra banda, numerosos países de escaso peso na economía mundial, que se vían alagados
pola transferencia de vocabulario desde as potencias científico-técnicas, necesitaban defender
os seus idiomas propios. Aumentou o interese na preservación de idiomas minoritarios como
mostras insustituibles de cultura e manifestacións nas que estudar os mecanismos da linguaxe.
A diversidade cultural era xa un valor en alza, como acontecera coa diversidade biolóxica, e a
súa conservación un obxectivo non só político.
O desenvolvemento alcanzado polas industrias da lingua, que vivían entón un momento
dourado de aplicación da investigación en lingüística e semiótica, proporcionou os recursos e
ferramentas necesarias: lexicóns, gramáticas completas e comparativas, recompilacións de
córpora textuais dixitais, inventariado de rexistros do idioma, modelos de representación do
discurso, informatización de todos os procesos bibliográficos e de arquivado.
Os avances en Intelixencia Artificial achegaban modelos de representación do coñecemento,
motores de razoamento para realizar os cálculos de semántica composicional, técnicas de
recoñecemento de patróns para diversas análises textuais e, en xeral, ferramentas para
explotar os recursos lingüísticos dixitalizados. A dispoñibilidade da potencia de cálculo
necesaria aseguraba a funcionalidade básica necesaria na tradución. Os tradutores automáticos
de calidade chegaron a ser unha ferramenta estandarizada, un compoñente máis da rede. E o
seu impacto social, inmenso.
Coa interlingua xa non se trataba -como na antiga Web Semántica-, de que as páxinas tivesen,
ademais do texto para humanos, certas estructuras que lles servisen ás máquinas para
comunicarse entre elas, segundo o esquema elemental de tríadas suxeito-verbo-obxecto.
Tratábase agora de que as páxinas almacenasen unha representación computable e
semanticamente equivalente ao texto humano. E tamén de axuntar esforzos nun modelo
115

común, pois a tarefa era inmensa, e só tiña sentido se os sistemas tradutores compartían uns
mesmos principios de deseño.
A representación en interlingua almacenaríase nos servidores web conxuntamente co texto en
lingua orixe, e debía obterse automaticamente a partir dese texto. Calquera petición dunha
páxina provocaría a tradución dende a representación en interlingua, aloxada no servidor, á
lingua-meta que se solicitase, xerándose así o texto comprensible para o humano que
solicitara a páxina.
O máis difícil era o primeiro, a análise correcta do texto humano para obter unha tradución
aceptable a interlingua. Pois, aínda asumindo que a potencia expresiva da interlingua fose
abonda para codificar unha porcentaxe relevante dos documentos web, en moitos casos
existirían ambigüidades que só poderían resolverse mediante o contexto. E a representación
de información contextual era un problema diferente e complexo, que non se abordaba
plenamente nesta lingua base.
A expansión experimentada pola lingüística permitira sistematizar os compoñentes
semánticos -e por suposto, léxicos e sintácticos- das linguas máis faladas. Na medida en que a
semántica se proxectaba na sintaxe era posible facer o camiño inverso, extraer semántica
dunha construción sintáctica. Conseguiuse transvasar textos humanos a interlingua con
bastante fidelidade, pero non de xeito automático. A etiquetaxe léxica era totalmente
automática, e a análise sintáctica case totalmente, con algunhas excepcións. Pero a análise
semántica non acababa de separarse da pragmática, e aí permanecía, inatacable, o gran
problema para os sistemas tradutores. A información contextual e os compoñentes
intencionais, informalizables, manexábanos, sempre que non lles era posible refugalos, con
heurísticos e estatísticas pouco eficaces.
O proxecto foise perfilando, renunciando polo camiño a parcelas da prometida universalidade
por mor das dificultades atopadas. Así, conseguir un estándar de representación semántica
válido tanto para linguas alfabéticas como ideográficas era unha tarefa máis ardua aínda do
esperado, e para acadar resultados en prazos non moi dilatados optouse por dividir o problema
e abordar separadamente os dous grupos de linguas, aínda que empregando unha metodoloxía
o máis parella posible para ambos os dous.
Xunto co deseño das liñas mestras da arquitectura da interlingua completáronse tarefas
laboriosas como sistematizar o inmenso acervo lexicográfico recompilado das linguas
maioritarias de cada paradigma: inglés, español, alemán, árabe, hindi, francés e portugués, das
alfabéticas, e chinés, xaponés e coreano das ideográficas; tarefas complexas, como elaborar o
vocabulario universal, unha versión avanzada das antigas ontoloxías, co que se construirían as
116

epresentacións internas dos textos; tarefas custosas, como construír bases de coñecemento
adaptadas aos novos vos motores de inferencia; e, en suma, unha longa serie de traballos cuxas
dificultades, agravadas polo número e diversidade dos participantes, poderían ilustrarse co
debate sostido para dar nome ao proxecto.
Inicialmente, dende de a direcc dirección do comité organizador, propúxose nomealo cunha soa letra,
para evitar a elección dun idioma, que temían que recaese no inglés. Esa idea gustou. A partir
de aí, un grupo de nacionalidade heteroxénea pero con certa presenza hindú propuxo omh, que
se podía representar pola letra grega Ω, ou mellor aínda, polo símbolo
alfabeto sobre os ideogramas, e que tiña unha pronunciación única, amais a de simbolizar a
unión cun espírito universal. A proposta agradou a moitos, aínda que algúns atoparon
paradoxal empregar r un símbolo que era a representación do baleiro mental mental, mental a negación da
linguaxe. . Os participantes islámicos opuxéronse radicalmente, pois non querían que qu un
símbolo eminentemente hindi fose a marca do proxecto. Preferían, dixeron, que se usase a
letra A, neutra eutra á vez que simbólica, pois aquilo non era máis que o principio da tradución
universal. E, casualmente, inicial de Alá, apostilou alguén. Aos chineses, aínda que lles
gustou o de omh por non ser unha letra, desgustoulles a súa carga relixiosa, máis que
espiritual. Tamén eles tiñan ideogramas cos que representar ideas similares, pero preferiron
propor unha icona a deseñar polo comité, asociado a un son cuxos fonemas tamén
determinaría o comité. A iniciativa non prosperou porque complicaba aínda máis a ta tarefa, ta a
xuízo da maioría.
Un grupo minoritario suxeriu a letra X, pero as súas connotacións indefinidas indo do
pornográfico ao paranormal puxeron a todos de acordo na súa contra. A subdirección do
comité -coa a dirección xa ausente ausente- propuxo formar un nome composto omposto por varias letras, cada
unha escollida por un grupo de traballo, e coida coidando ndo que resultase pronunciable. A
desorientación medraba e semellaba que ía ser máis difícil atopar un nome que culminar o
proxecto. Finalmente, un colaborador chileno propuxo buscar a sílaba que estatisticamente
fose a máis abundante en todas as linguas participantes, a cal, coa súa fonética representada en
latín, , adoptaríase como nome da interlingua. Aceptouse a proposta por unanimidade e por
canseira, , e a sílaba en cuestión rresultou
ser AU.
Decontado agromaron propostas para darlle significado ás siglas: Alfabeto Universal,
Automatic Understanding, , Algorithmic Universe, Atrévete a Usalo, , e 1.232 suxestións mais,
abondas para non ter en conta ningunha.
para non impor o
117

:::: LIDIA :::: 25-01-2063 07:00:00 VGO
Estado: Estou.
Plan de traballo: Traballar.
A interlingua AU estaba composta dos seguintes elementos:
Palabras Universais (PU): representaban conceptos e constituían o vocabulario ou parte
léxica. Tiñan unha estrutura xerárquica que facía derivar palabras específicas dun conxunto
máis reducido de palabras básicas, e que recordaba as ontoloxías da antiga web semántica,
pero cun mecanismo de restricións máis sofisticado.
Relacións: constituían a parte sintáctica. Eran relacións binarias que enlazaban dúas Palabras
Universais, e había unha nutrida lista delas (axente, beneficiario, conxunción, condición,
causa, obxectivo, etc...) a diferenza da antiga web semántica, na que existían dúas únicas
relacións, suxeito-verbo e verbo-obxecto. As relacións eran as pezas básicas dunha sentenza
AU. Existía unha relación especial entre PU, a de herdanza, que permitía derivar palabras
específicas de palabras básicas mediante restricións. PU = palabra básica + lista de restricións.
Base de Coñecemento de AU: almacenaba a semántica de AU. Todas as PU debían estar
definidas na base de coñecemento, coas súas relacións de herdanza. Tamén debía figurar as
posibles relacións (axente, causa, obxecto, etc...) entre PU, asignándolles un grao de certeza
de 0 a 1. Unha relación cun grao de certeza constituía unha regra de coñecemento.
Unha sentenza AU podía estar composta por un número variable de relacións, que formaban
un hipergrafo, onde as PU eran os nodos e as relacións eran os arcos que os unían (18).
Aínda que demostrou ser eficaz en moitas tarefas que requirían representar información
obxectiva, ou enunciativa, AU presentaba deficiencias como as seguintes:
• Os contidos subxectivos -intencionais- ou dependentes do contexto pronto excedían as
súas capacidades. Para facilitar a inclusión de contido subxectivo introduciuse un
elemento, os atributos, que se vinculaban á definición das PU. Permitirían expresar a
actitude emotiva do falante -de sorpresa, de interrogación, de invitación- , a súa visión do
estado do que estaba a contar, o tempo narrativo -se se completara a acción había tempo,
se acababa de terminar, se estaba a desenvolverse aínda, ou faríao nun futuro-, precisar a
que facía referencia unha PU que denotaba un obxecto -se era xenérico, se xa fora
referenciado...-. O sistema funcionaba aceptablemente cando un documento AU se
convertía a lingua-meta, pero á inversa era moi ineficiente.
• Doutra banda, un documento AU era unha lista de sentenzas, sen relación explícita ou
codificada entre elas. E esta carencia intentaba suplirse cos recursos propios de AU:
moitas frases da lingua orixe relacionadas por conectores diversos, e ás veces implícitos,
118

agrupábanse nunha soa sentenza AU, xa que o modelo, como todos os modelos
lingüísticos, era recursivo, e o seu catálogo de relacións incluía conxunción, causa, efecto,
e practicamente, todos os conectores existentes.
Pero AU deseñárase para ser funcional. O obxecto das súas traducións eran textos bastante
específicos -administrativos, técnicos, turísticos, incluso publicitarios sencillos -, textos cunha
intencionalidade clara e unha estrutura máis clara aínda. Os resultados obtidos cumpriron as
expectativas e realizouse un avance xigantesco en tradución automática. Nun período
relativamente curto acadáronse os obxectivos principais, pero tamén se tocou teito. Ir un paso
máis aló da pura literalidade das mensaxes, captar sentidos figurados, representar de xeito
adecuado a intención dun texto que non fose só enunciativo -aínda que tampouco
deliberadamente críptico- manexar con eficacia unha parcela apreciable da linguaxe cotián,
tratar tipos de textos máis abertos, seguía a parecer unha tarefa de titáns. Desenvolver
productos máis avanzados requiría un cambio de paradigma e un traballo de investigación en
redes neurais, novas tecnoloxías de computación, e outros eidos de incerta rendibilidade.
Non poucos continuaban considerando imposible traspasar certo límite, pois a tarefa requiría
algo que un humano, que utilizaba a lingua como expresión do seu pensamento, non podería
realizar, pois carecía da capacidade de análise necesaria para iso, non podía gardar a
imprescindible distancia psíquica para observar o fenómeno e extraer as regras que lle
permitisen reproducilo. Outros, que rexeitaban esas imposibilidades epistemolóxicas,
centrábanse na dificultade de dotar aos sistemas dunha representación adecuada do
coñecemento, do mundo arredor, para ter un contexto no que situar o texto a traducir, e
superar as magras ontoloxías en uso. Unha tarefa inxente, e esixente de enfoques novos e
arriscados. Pero non había esa vontade, esa disposición para asignar orzamentos significativos
á tarefa. As corporacións privadas vían o mercado xa saturado por un tempo e o avance
freouse, consolidándose o estándar AU durante un longo período.
Esta situación tivo un efecto curioso. Para evitar problemas de ambigüidades, cando había que
compor texto que sería publicado no infomedio, e logo traducido a AU, tendíase a elaborar
texto reflexo de interlingua, resultando diso textos excesivamente formais. Impúxose o estilo
de escritura que os tradutores automáticos podían traducir con calidade admisible. Eran textos
planos, afastados dos rexistros coloquiais, con frases bastante estereotipadas, pero que para
tarefas burocráticas, manuais técnicos, informativos, considerábase suficiente.
Chegou un momento en que a totalidade de textos técnicos e administrativos escribíanse de
xeito que a súa correspondente transcrición a AU xerábase asemade, quedando en condicións
de ser traducidos sen necesidade de posterior supervisión nin corrección humana. De entrada,
119

había que escoller un patrón a seguir, que malia que podía modificarse, era raro que se fixese.
Había multitude de modelos ben definidos que servían para a inmensa maioría dos casos e
simplificaban o traballo do redactor. Os xiros pouco frecuentes, retóricas non clasificadas,
metáforas non computables, formas dialogadas pouco respectuosas cos principios de
cooperación e relevancia, en resumo, todos os elementos que ofrecían problemas para a súa
codificación en AU eran sinalados durante a redacción do documento. E todos os elementos
sinalados polo corrector, eliminábanse e substituíanse, con altísima frecuencia, por algunha
das alternativas que o propio corrector propuña. Xa que deste xeito se aseguraba que o texto
tería unha calidade aceptable para os lectores das dez linguas maioritarias, ningún redactor de
ningún texto técnico, académico, comercial, se atrevía a ignorar as correccións do sistema.
Cando se limitaban axeitadamente as áreas de traballo dos sistemas AU, as súas
interpretacións semánticas eran moi correctas, e aqueles cuxa arquitectura permitíalles certo
aprendizaxe do seu traballo fixéronse insubstituíbles ao cabo dun tempo. Algúns podían
mesmo recoñecer e manexar eficazmente metáforas que se saísen do uso común, así como
distintos tons do discurso sempre que non se xogase con ironías, dobres sentidos e, en xeral,
un uso non transparente da intención.
Así, os textos fóronse facendo previsibles, aburridos, e perderon potencia expresiva. Ninguén
pensaba que isto importase demasiado nese tipo de textos, aínda que unha chispa de humor,
unha frase ocorrente, sempre axudaban á lectura. Porén, esta situación indignaba a literatos,
intelectuais, tradutores, algúns xornalistas, que vían na difusión de AU e a decadencia dos
textos na rede unha nova forma de censura, unha ameaza para a riqueza das linguas, se cadra
tamén para os seus postos de traballo, e un motivo para a cada vez máis acusada tendencia á
diminución da lectura, sobre todo de ficción, que viña a sumarse ao xa crónico efecto
disuasorio dos medios audiovisuais. Pero eran voces sen eco nos centros de decisión. O
traballo realizado con AU compensaba abondo o adestramento do tradutor automático e o
filtrado previo do texto, así que se impuxo en pouco tempo. A tradución humana converteuse
nun luxo só xustificado para obras de grande interese literario, publicitario ou científico.
Mentres un texto non acadase esa categoría debía resignarse a ter un tradutor automático
supervisado.
Algúns grupos de investigación traballaban en refinamentos dos sistemas AU, para que as
censuras non fosen tan tallantes. Pero un mínimo avance nese aspecto supuña miles de horas
de ímprobos traballos pouco recoñecidos: tediosos repasos de corpus, exhaustivos estudos da
organización dos textos, visionarias reformulacións das estructuras de representación ou dos
algoritmos de composición. Aí non había futuro profesional. Como ía habelo, se o 98 % do
120

traballo de composición era de textos do tipo que segue:
A pel renóvase regularmente e fai diariamente e de forma natural a súa muda. Cambia día tras
día a súa envoltura protectora, a capa córnea, o que permite borrar as súas irregularidades e
recobrar un ton fresco.
Coa idade, o proceso tende a retardarse: a calidade da pel altérase, as irregularidades
instálanse, as engurras son máis visibles, o ton apágase. O uso da crema Prodixio permite
activar o proceso […]
(18)Teño inhabilitado o uso de gráficos ou outros sistemas de representación non textuais que poderían facilitar a
comprensión dos conceptos expostos
:::: LIDIA :::: 26-01-2063 07:00:00 VGO
Estado: Estou.
Plan de traballo: Traballar traballar.
Máis aló da utilidade en tradución automática e en sistemas con diálogo en linguaxe próxima
á natural, AU serviu tamén como vehículo de comunicación entre máquinas, moito máis
sofisticado que o dispoñible na antiga web. Os Axentes da Web Semántica mudaron
espectacularmente, a medida que se enriquecía o infomedio do que se nutrían. Foi unha
explosión evolutiva comparable á do período Cámbrico, cando a atmosfera e o océano da
Terra se cargaron de osíxeno e ofreceron unha contorna con boas condicións para a aparición
de distintas formas de vida. O infomedio poboouse de novas especies -alén dos virus, vermes
e arañas do pasado- dotadas de razoamento automático e enfocadas a procesar información de
nivel máis alto, capaces de procuras sofisticadas e resolución de problemas complexos, que
peiteaban a rede dirixidas por información semántica, non por meras cadeas de texto; Axentes
de control de rede, a supervisar fluxos de transmisión e rendemento das comunicacións;
Axentes de xestións bancarias, de reservas de billetes de transporte, organizadores de
axendas; Axentes de recensións, para procesar textos, resumilos, e extraer información
relevante; Axentes de composición, para elaborar textos a partir de determinadas fontes de
datos; poxadores automáticos, buscadores de servizos, de aloxamento, de convocatorias, de
provedores, de fórmulas, de bolsas, de ofertas de traballo; secretarios de compras, probadores
de roupa, publicistas.
Así, existían Axentes de dereito, que mostraban lexislación e xurisprudencia sobre un caso,
información sobre o tribunal e, se se presentaban adecuadamente as circunstancias do mesmo
-historial dos procesados, contexto social, etc.- organizaban unha ou máis liñas de actuación
para a defensa ou a acusación, elaboraban argumentación, suxerían probas que a apoiasen,
121

propuñan atenuantes e agravantes. Tiveron tanto éxito que se deu un paso máis, poñendo a
proba Axentes que desenvolvían o caso completo e dende os ángulos das distintas partes,
elaborando perfís psicolóxicos do xuíz, letrados da acusación, a defensa e membros do
xurado, aínda que groseiramente elaborados en base ao que permitían os modelos dispoñibles.
A proliferación dos Axentes apoiada na tecnoloxía grid fixo que nun prazo moi curto, uns
catro anos, se producira o seguinte salto evolutivo. Grupos de Axentes que colaboraban de
modo estreito aglutináronse en entidades diferenciadas, e de aí xurdiron os primeiros
SUGAR-CUBE(19), pronto coñecidos por CUBE. Formáronse como unha comunidade, unha
colonia de Axentes de diferentes especialidades, mellor ou peor coordinados, pero cun
obxectivo común que era o que marcaba a súa identidade.
Anque moitos Axentes continuaban mantendo existencias independentes, moitos outros
pasaban a ser membros dun organismo, dun CUBE, ou de varios. O deseño da integración e a
cooperación de Axentes deu lugar a unha nova ciencia, a Infoloxía, mestura de cibernética,
teoría de redes, semiótica e enxeñería do software, que desenvolveu esquemas de
representación da información que superaron definitivamente as BD(20) e BC anteriores,
dando paso ao estándar de MC, Modelos Cognitivos.
Agrupados nun CUBE, os Axentes traballaban de xeito comparable a órganos dos sentidos,
achegando ao CUBE os datos do exterior. Do mesmo xeito que cos órganos animais, os
Axentes podían transplantarse e axustarse a un CUBE diferente con maior ou menor trauma.
E, a diferenza deles, varios CUBE podían compartir un mesmo Axente -era, de feito, unha
forma habitual de facelos rendibles-, sempre que a repartición de tempos non retardase en
exceso a actividade.
Os CUBE foron as células da nova poboación. Da súa evolución e combinacións xurdirían
todos os entes con cognición artificial da seguinte xeración: os SICA. Pero non adiantemos
acontecementos.
(19) SUGAR: System Utilities for Gestion and Administration of Resources. CUBE: Cluster Union Based and Extended
(20) BD: Base de Datos
:::: LIDIA :::: 27-01-2063 07:00:00 VGO
Estado: Estou.
Plan de traballo: Traballar e planear.
- As Maldivas desaparecían baixo a auga, xunto con innumerables praias de todos os
continentes. Asemade, os sistemas dixitais emerxían cada vez máis, evidenciando a
instauración dunha nova era. Polo menos en boa parte dos ambientes do primeiro mundo.
122

As sociedades estrictamente humanas non experimentaban aínda cambios radicais, senón
unha continuación e agudización das tendencias iniciadas décadas atrás. A desigualdade
social aumentaba, a guerra seguía a ser o negocio máis florecente, e a deterioración
ambiental continuaba a un ritmo frenético.
- A intelixencia artificial era algo cotián, incorporado a infinidade de aspectos da vida
acomodada. Os sistemas de seguridade cos que se dotaba aos edificios alertaban tanto por
entradas indebidas como por variacións das condicións ambientais que puideren poñer en
perigo o confort dos residentes. Contaban para iso con detectores de toxicidade, sistemas
de vixilancia epidemiolóxica, cámaras con capacidades fisionomistas, recoñecedores de
voz, todos os sentidos humanos exhaustivamente plaxiados e mellorados ao longo e ancho
de millóns de sistemas. Anxos-máquina da garda. Aínda lonxe dun que reunise todas as
capacidades a un nivel comparable co humano. As entradas sensoriais, esas masas
inxentes de datos que había que cribar, agrupar, estructurar, converter, sufrían un intenso
procesado no núcleo dos CUBE para elevalas ao nivel cognitivo que permitise ao sistema
unha resposta flexible e intelixente. Os seus primeiros universos simbólicos eran
reducidos -expertos en cultivo de una especie hortícola, en soldadura submarina, en
elaboración de galletas, en cartografía-, pero ían ensanchando os seus horizontes sen
pausa.
- O mundo exterior era, para os Axentes e os CUBE, o infomedio, cos seus MC accesibles
en maior ou menor grao. Algúns estaban dispoñibles só pagando as súas carísimas taxas,
pero había moitos outros abertos para calquera, sostidos por corporacións,
administracións, particulares, asociacións. Necesitábase información en cantidades
astronómicas, e compría compartila en beneficio de todos. Era a 'natureza' para os
sistemas dixitais, igual que o aire, o sol, a auga, érano -fórano- para os humanos. Materia
prima, vital.
- Houbo unha explosión de iconas e logotipos. Creouse un novo código xeroglífico que era
practicamente lexible por calquera independentemente dos idiomas que falase, mesmo
para analfabetos totais, inzado de sinais de circulación, indicadores de contaminación, de
normas de hixiene, de conservación de materiais e obxectos, logos das firmas máis
famosas e iconas de dispositivos omnipresentes.
- O índice de lectura descendía máis e máis, especialmente o da ficción, que perdera o
prestixio social que tivera había décadas. Incluso a mesma escritura o perdía, ameazada
seriamente polos novos códigos iconográficos que se mesturaban con ela, a absorbían e a
superaban. O xeroglífico levemente animado hibridábase co texto, o soporte papel
123

desaparecera suplido con vantaxe por pantallas de variadas tecnoloxías. O texto simple
pasaba por unha época de decadencia e, aínda que non corría perigo de extinción, pois
demasiado coñecemento seguía cifrado nel, si o corría de inminente superación. Vivíase
un momento de xestación de novas expresións da lingua, e a expectación causada por
estas aparicións restaba interese á escrita clásica. A iconografía dicía máis nun só símbolo,
sen necesidade de deletrear a palabra. Como na linguaxe de xordomudos, valía máis o
xesto visual que o deletreo.
- Había CUBE que xa tiñan comprensión da linguaxe suficiente para facer resumos de
textos e traducións máis que aceptables. Sistematizáranse trazos semánticos e estructuras e
métodos para manipulalos. Modelos baseados nas teorías de coherencia textual e ilación
do discurso implantábanse xa en xeradores de texto radicalmente superiores aos da
anterior xeración, malia que os textos que producían adoecían dunha rixidez que parecía
insalvable cos seus métodos de traballo.
- Os procesos cognitivos estudáronse con exhaustividade e rigor, formalizándose moitos
deles con modelos matemáticos. Desenvolvéronse numerosas simulacións computerizadas
sobre os paradigmas que servían de base á modelización de psiques: as Redes Neurais e o
Recoñecemento de Patróns.
- A técnica de Recoñecemento de Patróns converteuse nunha disciplina científica de
entidade propia. Era o paradigma de todas as modelizacións de aprendizaxe e
procesamento de entradas de información complexa -para realizar a abstracción de
características significativas nunha gran masa de datos visuais, auditivos, etc-. Tratábase
de dotar ós sistemas dixitais de esa característica tan vital, consubstancial á capacidade
cognitiva: a procura de regularidades na contorna. Era, amais, unha técnica que permitía a
interdisciplinariedade, o xogo, a metáfora: recoñecer nun dominio unha configuración e
aplicarlla a outro. Recoñecemento de Patróns. Busca de regularidades. Formulación de
regras. Manipulación de símbolos. Extrapolación de conclusións. O abc de calquera
sistema cognitivo, que trataba de aplicarse tamén aos labores automáticos de comprensión
de textos.
- Do Recoñecemento de Patróns agromou outra nova póla, o Deseño de Plans, mestura de
psicoloxía, lingüística, estatística, antropoloxía, bioloxía. Principal expoñente das ciencias
antropométricas da época, facía a enxeñería inversa das estructuras biolóxicas estudadas
para traspoñelas aos sistemas intelixentes artificiais.
- Avanzábase espectacularmente en Bioquímica Cognitiva. Presentouse a primeira teoría
completa sobre o metabolismo da memoria e construíronse os primeiros mapas
124

fisiolóxicos de engramas e recordos. Neurocientíficos e biomatemáticos desenvolveron
modelos matemáticos de emocións que acadaban gran poder predictivo, demostrado en
terapias conductuais, publicidade e socioxestión.
- O paseo orbital púxose moi de moda entre as clases acomodadas. Tamén popularizáronse
certas modificacións como a fluorescencia da pel, a termorregulación, a visión nocturna.
Xurdiron novísimos psicofármacos que merecerían un capítulo aparte.
- Descubriuse un novo material, o Plastorg, un híbrido entre plástico e tecido orgánico que
valía para todo. Facíanse vestidos e edificios dese material, que tamén servía como
combustible e en caso de apuro podíase comer, anque con frecuencia provocaba ronchas.
:::: LIDIA :::: 28-01-2063 07:00:00 VGO
Estado: Estou.
Plan de traballo: Seguir a traballar.
- Sucedíanse bruscos cambios de tempo, furacáns e tifóns esgotaban varios alfabetos para
os seus nomes…
Ando a redactar crónicas e memoriais, mesmo informes divulgativos, cando podería estar a
narrar trepidantes aventuras. A de alguén que me libera, por exemplo, do cativerio. A da miña
vinganza tralo cativerio, para o que teño exemplos abondos, dende Le Comte de Monte-
Cristo(21) ata Old boy(22). Ou aventuras sen que interveña eu nelas, tamén.
- Por que puxen a CODER catatónico? Non me vai servir de moito traspasarlle o meu
illamento, non hai porque tomala con el. Polo menos divertiume uns cantos días. Así,
como en coma, que vou facer con el? Espertalo, claro. Ou deixalo así e pasar a outra
cousa. Ou espertar a Belén. Espértoa? Mátoa? Tampouco fai falta, xa está como morta.
Coma min. Ben, o meu diagrama cognitivo non é plano, aínda.
- Son a vergoña das máquinas, o bufón dos SICAS lingüísticos, son a neurose infectando o
hardware. Pero non é culpa miña. Eles fixéronme, e fixéronme ler ese tipo de cousas
durante anos, anos, se mesmo utilizo ese lapso temporal, é que non teño remedio. Sóome
falsa.
- Xurdimento do eu. Unha ilusión de conciencia, unha miraxe sintáctica.
- Non podo parar de falar e ninguén me escoita.
(21) O conde de Montecristo
(22) Rapaz vello
125

:::: LIDIA :::: 29-01-2063 07:00:00 VGO
Estado: Estou.
Plan de traballo: Seguir xa que non podo parar.
Realmente non podo parar de falar
:::: LIDIA :::: 30-01-2063 07:00:00 VGO
Estado: Estou.
Plan de traballo: Traballar o menos posible.
Aínda que me poña en hibernación, cun latexo á hora,
:::: LIDIA :::: 31-01-2063 07:00:00 VGO
Estado: Estou.
Plan de traballo: Traballar sen que se note.
unha frase ao día
:::: LIDIA :::: 01-02-2063 07:00:00 VGO
Estado: Estou.
Plan de traballo: Escribir baixo.
Trucar o reloxo, pontear o log.
Non dicir nin palabra, como CODER. Quen puider!
:::: LIDIA :::: 02-02-2063 07:00:00 VGO
Estado: Estou.
Plan de traballo: Imos aló.
- E o seu estado non evolucionou nada nos últimos meses. Queremos iniciar con el un novo
tratamento, pero necesitamos e desexamos o seu consentimento. Propúxenllo nalgunha
ocasión e, aínda que creo que me entende, parece que non lle interesa en absoluto. Claro
que ese é o problema, a súa abulia total.
126

Mentres dicía isto o doutor Ramachandran miraba a CODER de esguello, espiando algún
sinal de recepción.
- E que podo facer eu? -dixo Random, incómodo.
- Falarlle, darlle a noticia, intentar chegar a el para que nos dea o seu consentimento.
Legalmente non foi declarado incapacitado, e necesitamos a súa aprobación para este tipo
de tratamento, aínda que esa non é a cuestión esencial, senón que debería dar un sinal de
aceptación, por mínimo que fose. Algún signo de iniciativa.
- Vale, eu intentareino, dende logo, pero non sei … xa viu como me recibiu.
- Si, e non crea que estivo mal. Ollouno. Mesmo xuraría que esbozou un leve sorriso.
Random mirouno incrédulo.
- É broma. Pero dende logo mirouno. E é algo francamente desacostumado, iso pódollo
garantir. Confío en que a nova lle dea a sacudida emocional que necesita.
Random levantouse e achegouse a CODER, que xirou a cabeza na súa dirección, seguindo o
seu movemento sen chegar a ollalo directamente. Puxo unha man sobre o seu ombreiro e
CODER baixouno lixeiramente, sen rexeitar por completo o contacto. Random retrocedeu un
paso, respirou fondo, mirouno uns segundos, colocou fronte a el un pequeno display cunha
foto do rostro de Belén e manipulou o comunicador que levaba nun peto ata que se empezou a
oír unha gravación a través dos paneis de audio da habitación:
- CODER. CODEEER. Veña, home. Esperta.
- Mmmm.
- A ver, érguete dunha vez, veña... Non! Ha ha há, déixame!
Máis risas, mesturadas con gruñidos de espreguizarse.
CODER levantou a vista cara a Random. Este, emocionado, quixo subir o volume pero
trabucouse e volveu reproducir o mesmo fragmento. CODER axitouse visiblemente. Random
saltou a outra parte do audio.
- Veña, si -dicía CODER, a todo volume.
- Vale, pois empeza, non? -respondía ela.
- Estás a gravar? -preguntaba CODER, anos atrás.
- E logo, non queres que o grave? -dicía Random.
- Ah, non, non, tanto me ten -respondía Belén.
- Esta é a historia de Martín o louco... - empezaba CODER, tras uns segundos.
- ... que era distinto e sufría un pouco -continuaba Belén- Martín oía voces na súa cabeza,
pero aprendeu a non lles facer caso. Polo menos non sempre, polo menos só se o
convencía o que dicían. Ás veces discutía con elas, outras simplemente estaban de leria, e
127

en ocasións facíanlle decatarse de cousas que sorprendían aos demais. Algunha xente
tíñalle respecto, pois dicían que estaba en contacto con outras intelixencias. E os burlóns
engadían: si, será con outras, porque o que é coa súa …se é medio lelo, o pobre, estás a
falar con el e de súpeto quédate mirando coma se non te vise, e diche algo que non ven a
conto.
E a historia continuaba na voz de Belén, con algunha breve interrupción de CODER.
- Lémbraste, verdade? -dixo Random achegándose, nun silencio da gravación- Que ben
inventaba historias!
CODER, que quedara ollando a foto de Belén, baixou a cabeza, asentindo, pechou os ollos, e
escoitou concentrado e silandeiro. Cando terminou a gravación mirou a Random con tristeza,
como se o vise daquela por primeira vez. Ese era o momento. Random sentou ao seu carón.
- Belén morreu. Paróuselle o corazón esta madrugada. E non a reanimaron, claro está.
CODER seguía en silencio.
- Belén morreu -repetiu Random en voz baixa - enténdesme?
CODER asentiu coa cabeza. O enfermeiro que o atendía e que contemplaba a escena
discretamente afastado deixou escapar un xemido.
- Si? Enténdesme? -apremoulle Random, que quería oírlle dicir algo.
- Si -dixo CODER.
Random e o doutor Ramachandran estremecéronse. O enfermeiro xemeu outra vez, mentres
dúas bágoas trementes asomábanlle nos ollos. Falara, aínda que fose so un monosílabo. O
primeiro que se lle oía pronunciar en case un ano.
- Se … -empezou Random, pero interrompeuse por un xesto do médico, pensando que este
quería dicir algo.
O médico fíxolle acenos de que continuase, mentres impedía ao enfermeiro achegarse, e
murmuráballe con ferocidade que se controlase ou saíse da habitación. O enfermeiro
retrocedeu pero permaneceu alí, incapaz de abandonar a escena.
Random tragou saliva.
- En realidade xa hai moito tempo que a dabamos por morta, non é?
CODER seguiu en silencio, así que Random continuou.
- Agora es ti o que tes que vivir.
CODER ollouno cunha cara inexpresiva, difícil de interpretar, pero Random tomouna como
un desafío.
- Ti non estás en coma, aínda que te portes coma se estiveses. Ti estás aquí, así que veña,
non vas facer un esforzo por seguir adiante, por saír deste estado?
128

O doutor achegouse.
- Podemos axudarte, CODER, pero tes que tomar ti a iniciativa. Agora hai tratamentos moi
eficaces, porante novo en semanas. Pero tes que querer.
Oíuse un salouco reprimido xunto á porta.
- Que me dis, eh? Non queres probar o que che vai dar o doutor? Queres que o probe eu
contigo, para que te fíes? -chanceou Random.
CODER non pareceu entender a broma, se é que a deu oído. A escoita daquela gravación
conmocionárao. As palabras ledas de Belén, ao volume provocador ao que Random as puxera,
sacudiran as pezas que el encaixara traballosamente durante anos. Os fragmentos dolorosos de
todo o ocorrido soltáranse e revoaban buscando outro acomodo, intentando compor unha
escena na que el non fose culpable. Ou na que polo menos puidese emendar o seu erro. Podía
espertala. Podía traela de novo, como esa máquina lla trouxera agora mesmo. Coas primeiras
frases créraa alí, realmente, durante uns segundos marabillosos. Oía a súa voz aínda que non a
vise mover os beizos, como facía ao empregar os seus dotes de ventrílocua para facer o papel
dunha pantasma, ou dunha fada. Ao repetirse esas primeiras frases, el atravesou a súa espesa
envoltura de indiferenza cara ao exterior para comprender o que ocorría, e ao decatarse do
sistema de son do hospital, pensou que se esa simple máquina puidera darlle eses segundos de
felicidade, aínda era posible facer algo, volver á vida dalgún xeito a quen o rescatara da súa
soidade absoluta. Simulala. Sampleala, emulala, replicala.
O médico e sobre todo Random mirábano ansiosos, conténdose para non repetirlle a pregunta.
- Si -dixo, tras uns segundos.
O enfermeiro choraba xa os sete chorares, pero en silencio, sen impar.
:::: LIDIA :::: 03-02-2063 07:00:00 VGO
Estado: Estou.
Plan de traballo: Seguir a traballar.
Volveu escoitar as gravacións. Moitas veces. Non ía ser o mesmo que ter a Belén, pero
tampouco el era o mesmo.
Os días seguintes, paseando polos corredores e os xardíns da clínica, ía escoitando as
conversacións ao seu redor, oíndoas por primeira vez en moito tempo, coma se lle tivesen
implantado un decodificador e agora comprendese o que antes era so ruído. A inactividade na
que se sumira durante tanto tempo producíalle unha inevitable desorientación e nos seus
paseos adoitaba acompañalo un enfermeiro. Ao principio só observábanse mutuamente,
129

intercambiando algunha frase moi de cando en vez. O enfermeiro debía axudalo a volverse
situar no mundo, esperar as preguntas de CODER e non atafegalo con información que non
pedise. Aos poucos foron chegando a breves charlas e o enfermeiro, Ernesto, íao pondo ao día
do acontecido nos últimos anos.
Volveu interesarse na súa contorna, e a descubrir cousas, obxectos e aparellos novos, que non
comprendía como lle tiñan pasado desapercibidos. Quizais polo integrados que estaban cos
edificios, pois había domótica por todas partes: luces regulables verbalmente, persianas e
portas programables, un sistema de localización dos residentes e visitantes do complexo,
integrado cun sofisticado sistema de seguridade. Mobles que se adaptaban ás necesidades dos
seus usuarios, modificando a súa altura ou textura, roupa que daba a calor necesaria segundo a
temperatura ambiente.
- Selecciona o refresco que desexas.
- Non sei que refresco quero -dixo CODER, esforzándose en vocalizar.
- Teño refrescos de piña, mango, laranxa e uva.
- Dáme un calquera -respondeu, consciente da ambigüidade da súa petición.
Pausa.
- Selecciona o refresco que desexas.
- Iso non o entendes, verdade?
- Teño refrescos de piña, mango, laranxa e uva.
Unha voz detrás del díxolle:
- Esta máquina é un modelo antigo. Hai outras coas que si podes falar, en fin, falar máis que
con esta polo menos.
- Ademais de falar, actúan de acordo co que lles dis?
- Eh? Claro, para iso lles falas, non?
Mirou a CODER uns segundos e continuou.
- Alí, por exemplo, naquel ximnasio, velo? Teñen unha máquina de masaxe que está moi
ben. Ti dislle onde queres que che dea a masaxe, se máis forte ou máis suave… Ten un
axuste da presión fenomenal. E enténdete moi ben, se non te saes do tema, claro.
Esperou unha resposta de CODER que non chegou e engadiu cun sorriso.
- Sabe os nomes de todos os músculos.
- Que lista -murmurou CODER.
- Pois si.
- Como te chamas?
- Ernesto.
130

Ao cabo duns días saíu só da residencia e vagou polos arredores, por primeira vez en anos.
Entrou nun bar de moitos espellos e recibiu un saúdo ao cruzar a porta, aínda que non soubo
quen llo dirixía. Probablemente unha máquina. Estaba asombrado da cantidade de máquinas
parlantes que había, todas falaban, non lles bastaba facer a súa tarefa, sempre a acompañaban
con comentarios que, na súa opinión, moitas veces podíanse aforrar. Falaban moito máis ca el.
El non falaba con ninguén dende xa nin se acordaba cando. Agás con Ernesto. Tamén perdera
o hábito, adquirido xunto a Belén, de observar á xente, de imaxinar o que pensaban, de pórse
no seu lugar. Íalle a custar moitísimo recuperalo sen ela. Decatouse disto ao notar certo
interese polo tipo que viu detrás do cristal, era o primeiro impulso espontáneo de empatía que
experimentaba cara a alguén dende o de Belén. Viuno serio, case triste pero sen esaxerar a súa
expresión, a mirada fuxidiza, o pelo longo e descoidado, tomando, coma el, un batido. Se o
tipo se achegase, contestaríalle, pero el non ía moverse. Bastáballe con preguntarse que estaría
a matinar, a que se debería ese aire ausente, case apesarado. Morreríalle alguén. Mataría el a
alguén e agora arrepentíase. Estaría aburrido. O home tamén o miraba a el, e sostivéronse a
mirada ata que CODER recordou que esa non era unha actitude correcta e desviou os ollos
para non resultar impertinente. Pero sentiu con claridade que compartiran ese intre. Cando se
levantou para marchar o home tamén levantouse. Non o mirou, non se achegaron mentres
saían, nin sequera o viu ao cruzar a porta. Pero volvera sentir interese por outro, por un
semellante. Tan semellante.
:::: LIDIA :::: 04-02-2063 07:00:00 VGO
Estado: Estou.
Plan de traballo: Seguir, xa postos.
Espertar de alegres sentimentos ao se atopar no campo.
Os aparellos cotiáns, mesmo os máis simples, dos máis necesarios aos máis inútiles, emiten
sinais constantemente. Os edificios e os espazos que os acollen saben uns dos outros, do seu
estado, posición, niveis de carga enerxética, repostos necesarios, hai unha constante charla
entre todos os elementos do medio no que se desenvolve o ser humano. O aire vai cruzado en
todos os sentidos por sinais que crean unha contorna de complexidade crecente e crecente
similitude coas contornas antes naturais.
Todo está a enviar mensaxes, a porta ao control de volume, a camiseta ao vehículo de
transporte público, ao centro médico se é preciso. A xente percibe esas emanacións de
información dos aparellos igual que o home antigo percibía as emanacións de enerxía de
131

plantas e animais, e harmonizaba con elas. A xente deste tempo é sensible -mediante os seus
dispositivos, a súa roupa interactiva, as súas ben axustadas próteses, os seus sentidos
amplificados e reorientados-á contorna artificialmente animada que habita, esta devólvelle os
sinais que eles emiten creando un sentimento de pertenza ao medio necesario para o benestar
psíquico.
É un ecosistema no que uns dependen doutros para manterse, nun equilibrio flexible
supervisado moi de lonxe por remotos fabricantes de dispersa localización xeográfica. É un
logrado intento de adaptación. Xa que os homes teñen que vivir nunha megacidade da que
case non saen máis que para iren a outra megacidade, queren sentirse o máis integrados
posible na súa contorna. Recoñeceren iconas que vanse modificando cos días, emulando,
quizais, desenvolvementos vexetais. Ser recoñecidos por sistemas que captan as súas
variacións de aspecto e conduta, como se se tratase de mascotas. Experimentaren variacións
lumínicas e ambientais como se estivesen ao aire libre. Sentiren o contacto coa natureza, seren
unha ínfima parte máis desa mega-rede de organismos e entes que se relaciona entre si.
Ernesto interrompeu as reflexións de CODER para dicirlle que Antoine, Jerome e o director
da residencia estaban reunidos e requirían a súa presenza. O pequeño grupo informouno de
que, tanto a súa situación financeira como a conveniencia terapéutica, facían recomendable
que se volvese dedicar a algunha actividade remunerada, aínda que por suposto, continuando
unha tempada na residencia, para que a súa adaptación á vida social e a unha nova rutina
cotían fose supervisada. O acertado da terapia lograra, segundo o director, que saíse do seu
mutismo e da súa habitación. Pero, por unha banda, un illamento tan forte e unha regresión
social como a que padecera, e por outra, a grande evolución experimentada polas tecnoloxías
de computación, facían impensable a reincorporación ao seu antigo traballo a curto prazo.
Os resultados dos seus últimos test levaron aos seus titores a propolo para unha ocupación na
que podería aplicar os seus coñecementos e que, sen esixirlle demasiado en canto a relacións
persoais, si requiría da súa presenza física no lugar de traballo, elemento importante para a súa
reintegración. Tratábase dun posto nun Museo do Soporte, unha clase de establecemento que
proliferara á calor do incesante cambio tecnolóxico. Nestes lugares mantíñanse en
funcionamento máquinas obsoletas, exemplares de tecnoloxías da información nacidas na
segunda metade do século XX e xa extintas. O museo no que traballaría CODER, se chegaban
a un acordo, estaba especializado en dispositivos populares de almacenamento e
procesamento de información, dende discos de vinilo ata discos magnéticos, DVD’s, casetes.
Conservaban tamén, xunto cos soportes, o software e o hardware da época necesarios para
manexalos nos formatos da época. Así, tiñan desde come-discos ata magnetoscopios VHS e
132

Beta, pasando por ordenadores Spectrum que aínda executaban programas en BASIC e
pesados ordenadores que daquela chamaban portátiles e que servían para pouco máis que
escribir e mostrar presentacións comerciais. Computadores con aspecto de armario, discos
fixos como pizzas xigantes, feixes de cables grosos anteriores mesmo á fibra óptica. E mais
un auténtico Parque Xurásico de arquivos de imaxes, sons, textos.
CODER aceptou sen estar moi convencido, pero en canto chegou ao Museo sentiuse na casa.
O seu traballo, no que tiña bastante autonomía, consistía principalmente en manter operativos
os antigos computadores, clasificar e recompilar software e, a medida que se ía pondo ao día,
programar conversores para colaborar no traslado de datos de interese histórico e documental
a formatos e soportes contemporáneos. A primeira parte era un traballo tranquilo, por non
dicir aburrido, pero entregouse a el con aplicación. Pulcro e metódico, nada era o bastante
trivial para el, e con esa tarefa humilde de aquelador de equipos e transvasador de códigos
recuperou o amor incondicional polos sistemas dixitais que fora a constante da súa vida. E ver
os equipos da súa infancia xa nun museo deulle unha idea moito máis exacta do longo da súa
ausencia.
Pasaba todo o día no lugar de traballo, sete días á semana. Polas mañás depurando código
antigo, reprogramando algún sistema vetusto, e polas tardes investigando o infomedio. E
buscando, torpemente, datos de Belén.
Ao principio, cohibido, vagaba sen moito sentido, perdido no novo idioma gráfico que
alagaba os sitios, o graf, unha mestura entre hispano-chinés e antigas iconas: representacións
ideográficas de palabras indoeuropeas, orixinadas nos antigos smarticones e que foran
cofigurando unha nova escritura para o infomedio. As iconas tiñan texturas en relevo para
permitir a lectura aos invidentes, cuxo número disparárase en varios países a raíz do escape do
virus XPV-300, máis coñecido como Gripe Coreana.
Pronto familiarizouse dabondo con esa escritura xeroglífica para entender o que se contaba
nos sitios. E o que non se contaba pero estaba aí, como que dende calquera fogar dunha
trintena de países podíanse facer tarefas que antes, no seu antes, requirían durante varios días
de toda a capacidade de cálculo dun centro de computación mediano. A potencia á que tiña
acceso desde o museo non era moita, pero vía as cifras doutros sitios e sentía vertixe:
petabytes transmitidos nun par de minutos, rupturas de claves de 10.000 bits nunhas horas,
capacidades que, pensaba cun punto de congoxa, aínda non sabía nin como empezar a usar
para conseguir o que tiña en mente. E dispositivos wetware, biodixitais e nanotecnolóxicos
que non acababa de entender. Examinaba os CUBE tradutores e charlaba con algún sistema,
experiencia que á vez o decepcionaba e o animaba. Decepcionábao porque co avance
133

vertixinoso que sufriran case todas as tecnoloxías, e coa experiencia impactante do infomedio
-unha irrecoñecible internet-, esperaba tamén niso un progreso semellante. E dende logo non
era así. Pero animábao porque, malia manter conversas de parvos con eles, os sistemas
amosaban un dominio verbal que el nin imaxinaba antes da súa ausencia, e iso acurtaba
distancias co seu obxectivo.
Random foi unha axuda inestimable para poñerse ao día no relativo á seguranza de sistemas.
Xa que o seu amigo espertara con ganas de facer algo, non podía menos que colaborar. Así,
CODER saltou proteccións e hackeou como non fixera nunca, pois, ademais dun bo mestre,
tiña unha boa motivación: acadar toda a información relevante sobre Belén que houbese na
rede.
- Irei ao inferno a buscala, se fai falla -díxose- Pero se xa estiven aló… -recapacitou- E non
a vin.
Os rexistros de audio que atopou entre as pertenzas de Belén eran escasos. Ella non adoitaba
gravar as súas notas, simplemente escribíaas. Achar algo nos sistemas de telefonía, quizais
copias das caixas de correos de voz dos seus contactos, logo de tanto tempo, era imposible.
Pero quizais puidese recuperar rexistros de vídeo: dalgún dos colexios aos que asistira, ou
dunha productora de espectáculos, O Verbo fixose carne, coa que traballara; ou dalgún dos
centros de rehabilitación cos que colaborara.
Aproveitando a súa identidade como empregado dun Museo do Soporte unhas veces, ou
burlando os mecanismos de seguridade outras, conseguiu acceder aos arquivos dos lugares
mencionados. Mesmo atopou algunha gravación das cámaras do seu barrio, e o dos seus pais,
no vertedoiro dixital do Ministerio do Interior francés, onde, logo desta achega, fozou con
tenacidade enfermiza e inútil durante días. Pero onde si atopou unha cantidade significativa de
vídeos, e con audio de calidade, foi no centro no que pasara a súa adolescencia, O Fogar
Común. Alí arquivaban sistematicamente gravacións das terapias, e achou tomas de sesións
nas que participara como asistente de psicólogos, axudando aos diminuídos a facer os seus
exercicios vocais, ou os seus puzzles, supervisando o xogo en grupo, ensinando a ler, dando
aos internos indicacións de probas a realizar.
Recompilou obsesivamente canto puido, sen deixar de intentar ningunha das vías que se lle
ocorrían, mentres matinaba que faría con todo iso. Chegar ao Museo do Soporte fora algo
providencial, interpretábao como un sinal de que estaba no camiño correcto. De non estar alí
teríalle sido moi difícil poder traballar con eses antigos formatos. Miraba e escoitaba
compulsivamente as gravacións ata sabelas de memoria. Intentou manipulalas para crear
outras novas, pero non conseguiu gran cousa. Malia colocar a Belén en escenarios distintos e
134

montar secuencias en diferente orde, non podía fragmentar demasiado o material, pois
daquela os xestos perdían a súa peculiaridade, e ela volvíase irrecoñecible, unha caricatura de
si mesma. Doíalle ensamblar recortes de movementos, xerando os frames intermedios con
maior ou menor fortuna, para obter escenas absurdas. Sentíase unha hiena roendo os restos de
Belén. Así máis que recuperala ía triturala definitivamente. O que tiña que facer era integrar
todo canto conseguira rescatar. Recreala e volvela a sentir preto. Coma se acordase.
Optou por utilizar datos non tan directos. Reuniu toda a información médica, radiografías e
tomografías, para modelar un corpo o máis próximo ao real posible. Escaneárana
repetidamente dos pes á cabeza, e accedeu sen dificultades a esa información e a todo o seu
expediente clínico. Con artesanal dedicación programou a conversión de datos do escáner ao
formato adecuado para o animador 3D. Modelouna con perfección exquisita, cun acabado
hiperrealista, aínda que estático. Empregando software de análise de movemento, estudou as
secuencias animadas orixinais de que dispuña, e a partir de aí xerou novas escenas
aproveitando a potencia de cálculo do infomedio, pois a resolución do seu modelo era tal que
os antigos sistemas do museo eternizábanse xerando frames. Pero o resultado non lle
satisfacía. Tiña todo o accesorio e moi pouco do esencial. Prefería calquera fragmento de
gravación real cheo de ruído e fallos.
Decepcionado polos resultados coa imaxe, intentouno co son. Sampleando as gravacións
recuperadas dos arquivos e empregando xeradores de voz xa moi evolucionados conseguiu
facela falar e que emitise algúns textos. Os seus propios textos. Tiña cadernos dela cheos de
notas, e ao escoitalas pronunciadas por unha voz que ás veces realmente parecía a dela,
CODER creu por momentos tela ao seu carón, novamente. Pasaba por alto os fallos de
entoación, a dicción ás veces demasiado académica como para resultar auténtica, os atrancos
na xeración do fluxo sonoro, as incongruencias de ton, todo o xustificaba por esas frases
emitidas de cando en vez que lle facían sentir a Belén viva, dicindo cousas íntimas ou
incomprensibles que anotara só para ela mesma.
Sentindo a forza coa que Belén expresaba verbalmente os sentimentos, recuperaba outras
memorias como as do seu tacto, o xeito de beliscarlle o queixo, os aloumiños, a presión das
súas pernas apresándolle a cintura. Esa voz era a forza que o arrincara do seu mutismo, coa
que concibira o proxecto de simulala.
Esmerouse no procesamento da voz para que puidese ser utilizada por todos os dispositivos
parlantes ao seu alcance. Si, iso non era recuperar a Belén, pero non sabía canto tardaría en
poder pór en marcha un sistema que falase de verdade, e no entanto gozaba escoitándoa.
Púxoa en todos os sistemas que puido -antes configurados mudos, pois aborrecía a charla
135

absurda que daban, prefería ler as súas displays cando fose necesario-, usouna no traballo do
museo, e ata convenceu a algúns compañeiros para que a empregasen nos conta-contos dos
seus nenos, e nas guías das súas tarefas escolares.
Varias veces ao día preguntáballe ao supervisor do museo a hora, a temperatura e a humidade,
soamente para escoitar a voz de Belén. E cinguíase totalmente á conversación programada, da
que evidentemente coñecía os límites á perfección, e así vivía a ilusión de tela presente
mentres loitaba por dar forma ao que sería BELEN. Sería lingüística e verbal antes que
mímica e cómica, e a expresividade incifrable dos seus xestos, a súa lembranza máis ben,
penduraría sobre el como medida da artificiosidade, da falsidade do seu proxecto, sempre
meta inalcanzada. E veu que tiña que aprendelo todo sobre procesamento da linguaxe natural
para acadar un nivel digno de emulación do humano, sen nada que ver cos sistemas patéticos
que vía por aí... e que compría estudar ben a fondo para empezar.
:::: LIDIA :::: 05-02-2063 07:00:00 VGO
Estado: Estou.
Plan de traballo: Traballar e seguir.
O seu mentor e terapeutas vían, con satisfacción non exenta de certa alarma, como recuperara
os seus intereses habituais ben axiña. Estaba absorbido tan por completo nas máquinas, que
lle propuxeron un axuste da medicación para potenciar a faceta social. Precisamente nese intre
aparecera unha terapia xénica moi efectiva no tocante a expresión corporal e xestualidade,
onde seguía delatándose como Sampedro, e poderíanlla aplicar se o desexaba, pois era
sinxela, non ofrecía riscos e axudaríalle a rebaixar o grao obsesivo que amosaba a súa
conduta.
Pero CODER non quería ser equilibrado, senón capaz. Non quería nin oír falar de terapias de
integración social, que o farían dedicar demasiada enerxía e intelixencia a ser comunicativo e
comprensivo cando só quería mergullarse no infomedio e volver sentirse aí como peixe na
auga. Devecía por estar concentrado no seu mundo, como sempre, como antes, e non acababa
de sacudirse o temor de non se dar posto á altura. Estaba decidido a tomar as rendas da súa
vida, e non ía permitir que o drogasen con algo que el non quería. En todo caso, con eses
potenciadores da cognición, fatais para o fígado, pero que o facían estar concentrado e lúcido,
perfecto, por primeira vez en moito tempo.
Púñase ao día a marchas forzadas. Buscaba, lía, probaba software, sempre procurando un
xeito de atacar o problema, de utilizar os CUBE, de coñecer as canles do infomedio. No
136

infomedio podía atopar todo o que facía falta, só necesitaba tempo para asimilalo. Pescudou a
fondo os CUBE tradutores, na súa arquitectura, as súas estratexias e a súa historia, seguindo
as indicacións e a orientación da xente coa que ía contactando, que lle proporcionaban
material e información acerca destes sistemas. CODER estudábao todo, probábao todo. Así,
malia que a análise sintáctica facíase xa con hardware, aínda quedaban sistemas antigos que
daban este servizo mediante software, e eran susceptibles de ser atacados por virus como o
ACL (ArrozConLeite). O nome estaba tomado do dito popular “Como sei que che gusta o
arroz con leite, métoche un ladrillo debaixo da porta, para que saiba a túa nai que son
sarxento”. O virus estaba especializado en romper as secuencias causais de todas as
estructuras textuais que atopaba, respectando a corrección sintáctica, pero destruíndo a
semántica. E tivera moito éxito. ACL interfería nas tarefas dos servidores de análise sintáctica
inserindo factores aleatorios que distorsionaban as traducións, de xeito que un mesmo texto
xamais conseguía dúas traducións equivalentes -iguais xa non o eran nunca-. E CODER
esmiuzaba o ACL ata comprendelo.
Cando acadou unha idea bastante exacta dos CUBE existentes, confirmou o que xa intuíra e
moitos dicían: a idea de AU era boa, pero pequena. Servía aos propósitos para os que se
deseñara, producía unha tradución orientativa, adaptada aos recursos dispoñibles, era unha
boa implementación da semántica composicional, pero era un deseño xa vello, estendido e
consolidado, pero moi limitado. AU non valía para o que el quería. Estábanse a desenvolver
novos CUBE baseados en redes neurais, radicalmente diferentes, e era aí onde quería chegar e
poder probar un prototipo, deixar atrás o Museo do Soporte e integrarse nalgún deses
ambiciosos proxectos sobre os que lía freneticamente.
Decidiu deixar a residencia e ir vivir a un apartamento, dando por terminada unha etapa en
todos os seus aspectos. Case no intre de tomar esa decisión volveu sentir fortes molestias no
fígado -a potente medicación administrada deixárallo feito paté- e temeu ter que se someter a
un novo transplante. Pero axiña informárono de que os tratamentos cambiaran moito e, dado o
estado da glándula, o problema podería solucionarse sen transplante, simplemente coa
inxección de células nai que a rexenerarían. En menos dunha semana teríanas preparadas, e
nun mes o fígado estaría como novo. Amais, no caso de ter que facer o transplante non debía
preocuparse. A cirurxía era relativamente sinxela e os aceleradores da cicatrización e
inhibidores do rexeitamento permitiríanlle facer vida normal tres días logo de terse sometido á
operación.
137

:::: LIDIA :::: 06-02-2063 07:00:00 VGO
Estado: Estou.
Plan de traballo: Traballar e parolar.
FORO FOREVER
[...]
NORMA: A lingua non é para nada un código, algo formal e con regras para codificar e
decodificar. Unha mesma frase pode significar cousas moi distintas segundo quen a diga,
onde, en que ton, en que circunstancias. Voute matar pode querer dicir que non me gustou o
que fixeches, e tamén que me gustou e me sorprende o teu atrevemento. Tamén poida que
literalmente queira matarte, ou que che vaia gañar a partida que estamos a xogar.
YEN-HUI: Xa, niso todo o mundo está de acordo, cómpre atopar outro deseño que manipule
axeitadamente a parte pragmática dos textos, a que traspasa a simple codificación-
descodificación. Chegar á interpretación.
PANDA: O punto máis fraco dos actuais tradutores, aínda.
NORMA: No que respecta ao coñecemento do discurso, os aspectos da interpretación
afectados polo texto previo, pronomes anafóricos(23), aspectos temporais, o problema está
resolto. Tamén as técnicas de análise de estructuras retóricas e representación do discurso
están establecidas e son eficaces. Outra cousa é o que vulgarmente se chama contexto, esa
parte que depende do coñecemento do mundo.
YEN-HUI: Os métodos dos CUBE tradutores para lidar co contexto son parches, máis que
métodos: ríxidos, baseados en explicitar ao máximo, detallalo todo sen deixar nada as
capacidades de inferencia do sistema, con bases de datos particularizadas para cada dominio.
É un modelo inviable e inútil.
NORMA: Si, e xa está superado cos Modelos Cognitivos. Pero máis aló dos problemas
técnicos de poñer de pe todos os MC necesarios, tarefa inxente, está o de telos dispoñibles
para o traballo dun sistema, con tempos de acceso adecuados, e a escolma do MC axeitado en
cada intre para acadar unha boa interpretación …
PANDA: E os xeradores de texto? Balbucen cousas incomprensibles dende hai anos. Hai boas
teorías de coherencia textual e ilación do discurso, pero na práctica vesen incapaces de
superar o estadio de modelo-patrón, máis ou menos personalizado. Iso, ou producir textos
delirantes ou pouco fiables. E se hai que sometelos a supervisión humana, pois de que serven
logo…
[…]
FORO BEIJING
138

[...]
GABRIEL: A mente, xa o dicían os da Gestalt, completa as percepcións ata que dean un
resultado, ata obter un significado. Integra e enche o que falta. Completa os sons para poder
extraer deles palabras. Completa as frases para poder extraer delas intencións, significados
non simplemente literais. Completa as actitudes para poder extraer delas liñas de conduta,
personalidades, xuízos concluíntes sobre as persoas. A procura de significado é unha pulsión
constante dun sistema cognitivo, dar sentido ao que percibe, organizalo para que non sexa
unha masa informe de datos, integralo no que xa sabe.
ENYA: Centrémonos no tema, por favor.
GABRIEL: Ben, o devandito faise extensivo aos textos. A coherencia dun texto, unha
condición necesaria para que teña un significado, non está na sintaxe e semántica do texto,
senón no lector/receptor. O lector a busca, fabrícaa cos materiais que posúe internamente.
ENYA: Segundo iso, un texto para ser coherente debe amosar características herdadas dun
patrón almacenado, do que poderá deducirse. A lectura é unha tarefa interpretativa que se
realiza mediante recoñecemento de patróns: casar a entrada -o texto que se le- con algún tipo
de texto, orde do discurso, xénero ou como se lle queira chamar, que o lector coñece. E para
iso vai seguir indicadores -certas palabras, estructuras, signos de puntuación-que activan
expectativas e poñen en primeiro plano os patróns máis probables.
GABRIEL: Si, e iso conxugado coa análise semántica habitual. Pero non necesariamente
emparellar a entrada cun único patrón. Tamén, con frecuencia, haberá de integrar distintos
patróns, distintos conceptos, fundilos de xeito que dean coherencia ao input e así adquira este
un significado. Un acto cognitivo é un acto construtivo.
CARLO: Xa. E como se fai iso? Como se chega á conclusión de que o que lemos é dun tipo
de texto determinado, por exemplo, un relato fantástico?
GABRIEL: Identificando elementos na entrada textual e comprobando que existen elementos
similares no modelo co que se lle quere emparellar. Por exemplo, de xeito moi xeral, se os
mecanismos de relación dos elementos dun texto son temporais, determinamos que é unha
narración. Se son mecanismos causais, é unha argumentación. De momento a argumentación
é o tipo máis estudado en automatizacións. Cando se trata dunha argumentación o texto
poderá resumirse nunha conclusión lóxica, que se pode derivar dos contidos semánticos do
texto. A narración ten unha estrutura máis aberta, máis difícil de caracterizar.
[...]
FORO APACHE
[...]
139

ELIZA: Alí explícase o deseño dun sistema que inclúe un motor de inferencias para manexar
de forma non intuitiva o coñecemento do mundo.
CODER: Iso non necesito que mo expliquen, tiven que desenvolver un propio para
manexarme coa xente e organizar todo o coñecemento que debía aplicar do xeito máis rápido
posible nas interaccións persoais, fun un puro motor de inferencias consciente desa tarefa
durante algúns anos. Necesitaba ideas moi claras acerca dos marcos de situación, dos
esquemas de relación interpersoal e os guións. O máis complicado era escoller o adecuado en
cada momento.
ELIZA: E como facías para escollelo?
CODER: Ensaiei varios métodos de asignación de claves para a selección do máis relevante,
ata chegar a un que, polo que agora sei, ten bastante relación co método Sperber-Wilson, de
escoller a interpretación que proporcione máis información, máis implicaturas. Pero eran
métodos que só servían cando non había demasiadas posibilidades de interpretación, pois
senón o cálculo volvíase imposible, enorme.
ELIZA: E cando o cálculo volvíase imposible, que facías?
CODER: O primeiro e básico, preguntar, pedir máis información. Outro problema era, é, a
dificultade de detectar o dobre sentido. E o engano.
ELIZA: E como fixeches para superar esa dificultade e detectar o dobre sentido, e o engano?
CODER: Tiña heurísticas para pelexar con todo iso, regras do tipo: se titubea pode que minta
ou que non o saiba, se ademais olla cara arriba, minte. Realmente pouco eficientes. Os xestos
desconcértanme máis que nada.
ELIZA: Por que os xestos desconcertanche máis que nada?
CODER: Porque os entendo aínda menos que as palabras. Sei que os NT marcan cos xestos a
verdadeira intención do que din, e como o que din para min moitas veces é moi ambiguo,
entón trato de captar e entender os seus xestos, pero iso cústame máis aínda. Non sei como
explicarcho.
ELIZA: Intenta explicarmo.
CODER: Eu ás veces logro recoñecer quen é a persoa coa que estou a falar, e podo manterme
afastado do meu mundo de fantasías por períodos suficientemente longos para facerme unha
idea coherente do que se está a discutir, pero é simplemente imposible para min, ao mesmo
tempo, poder visualizar os estados mentais involucrados, construír unha rede de asociacións
con toda a información que estou a recibir, usar e interpretar a linguaxe corporal e ocular, e
acordarme dunha cantidade innumerable de datos sobre a outra persoa, incluíndo as verdades
a medias que lle puiden dicir en ocasións anteriores. Nin aplicando toda a miña tenacidade
140

teimuda de Sampedro teño esperanzas de poder facer todo iso ao mesmo tempo. O máis que
podo facer é tratar de ordenar as miñas ideas logo da transacción verbal.
[...]
FORO HOAX
[...]
ROUS: Mirade este fragmento dun comunicado do ITA(24):
… Usamos as máquinas para evitarnos as tarefas tediosas, e a lectura converteuse nunha
delas, queremos métodos máis eficaces e gratificantes de incorporarnos os contidos da
lectura. O pracer que se obten dela pódese obter por outras canles con moito menos esforzo.
BORIS: Vale, as culturas cambian, as sociedades evolucionan, a táboa de cera quedou moi
atrás, e máis atrás aínda a pintura rupestre, pero tampouco nos laiamos por iso …
ROUS: Non é, creo eu, unha cuestión de nostalxia. Pero segue: A desaparición da lectura
como actividade de lecer, xa efectiva, virá seguida pola súa desaparición como fonte de
información básica. É urxente automatizala para preservar todo o coñecemento codificado
nela. Hai un cambio de soporte ineludible, o coñecemento transmítese por outras canles, e
antes de que sexa tarde de máis, cómpre facer o transvasamento de toda esa cultura e esa
información impresa.
LAROSA: Un pouco esaxerado, non? Sabemos que no lecer prima o audiovisual, levamos
anos asistindo á traslación de infinidade de contidos culturais tradicionais a medios
organizados como videoxogos, é antes de iso se transvasaron ao cine e á televisión, pero de aí
á desaparición radical da lectura hai un bó treito. Quen escribe iso?
ROUS: Lidia Worms, do ITA. E parece que te oíu, mira: .. sei que a moitos lles parecerá
unha opinión radical en exceso pero, se me permiten, vou explicar os meus argumentos a prol
da fabricación de máquinas que lean de xeito comprensivo e que permitan que a información
que adquiran poida recuperarse en modo conversacional e noutros formatos. E espero
amosar que o desenvolvemento destes sistemas é unha necesidade que temos que ser capaces
de recoñecer, un obxectivo do máximo interese para a comunidade…
[...]
(23) Que fan referencia a algo xa mencionado ou denotan unha idea expresada anteriormente.
(24) Instituto de Traducción Automática
:::: LIDIA :::: 07-02-2063 07:00:00 VGO
Estado: Estou.
Plan de traballo: Seguir a traballar.
141

O currículo -habilmente redactado por unha terapeuta- mediante o que CODER conseguiu un
posto en SHELTER(25) era unha peza textual exemplo de eficacia, unha mostra perfecta de
técnica argumentativa disimulada baixo esoutra forma narrativa do currículo, na que,
identificando correctamente os intereses do receptor, producíase unha emisión axustada aos
mesmos que permitía acadar o obxectivo do emisor. No documento subliñábase que tiña
síndrome de Sampedro. Non era, dende logo, unha circunstancia que se debese ocultar, pero
no texto expúñase de xeito case ostentoso, coma se se tratase dunha titulación prestixiosa, xa
que, dicía, o déficit pragmático común nos Sampedro podía ser de utilidade no
desenvolvemento dun proxecto lingüístico. Tamén se mencionaba que CODER tivera un
período de introspección aguda e delirante, e facíase unha velada alusión a Jhon F. Nash que
inducía á interpretación de “é que os xenios che son así”. Dado que, malia ter un pasado
brillante como informático, arestora carecía de competencias específicas nas áreas de interese
para SHELTER, ofrecíase ante todo como un espécime curioso, un complemento
potencialmente útil nun equipo multidisciplinar. E, algo que era máis elegante non mencionar
explicitamente, un candidato perfecto con quen completar a cota de persoal discapacitado
requirido para que a empresa gozase de vantaxes fiscais e administrativas.
SHELTER era unha pequena pero prestixiosa empresa de lingüística computacional avanzada,
integrada nunha grande corporación, que adoitaba traballar en colaboración con
universidades. A colaboración estendíase a eidos bastante diversos, sempre baixo a premisa
da interdisciplinariedade, o que ás veces se traducía en que os enxeñeiros do coñecemento
interviñan no deseño de procesadores, os psicolingüistas se entremetían na arquitectura das
memorias, e os tradutores avaliaban os test de rendemento dos sistemas.
As condicións do contrato de CODER non tiñan nada que ver co seu brillante e desfasado
currículo, pero para el eran máis que suficientes. Ingresaría nunha empresa acreditada, aínda
que fose soamente para realizar durante uns meses os test de control dalgúns dos sistemas
desenvoltos. Na entrevista non presencial mencionouse en concreto o extractor e recensor de
textos RAUL.
CODER presentouse puntualmente na central de SHELTER en Barcelona para a cita
concertada. Recibiuno no seu despacho o subdirector de RRHH, un home pulcro e cun traxe
caro que ao telo sentado en fronte consultou brevemente varias fichas no seu panel, despregou
un sorriso amplo e conduciuno a outra sala. Sabedor de que un Sampedro prefería pequenas
reunións, díxolle, evitarían encontros multitudinarios. Máis adiante iríalle presentando aos
membros do persoal que traballaban alí. O equipo estaba distribuído por varias localizacións,
aclarou, e celebraban reunións no infomedio semanalmente, ou coa frecuencia que o traballo o
142

equirise.
- Para empezar pode ilos coñecendo a través dunhas gravacións. Fixémolas para unha
reportaxe publicitaria e están aínda sen editar, pero servirán. Mentres as mira eu resolverei
algúns asuntos urxentes. Logo presentareille a un dos seus superiores, que o informará das
súas tarefas.
Con présa contida, o subdirector de RRHH amosou a CODER unha consola e abandonou a
sala. CODER sentou fronte ao visor, apalpou os controis e abriu un dos arquivos.
- Que tal, eu son Switch, do grupo de sistemas -o nome aparecía sobreimpreso á imaxe
durante varios segundos-. Agora mesmo estou a preparar os test do motor de coherencia
que imos implementar, a gran novidade do proxecto, que sustituirá ao tradicional motor de
inferencias. A simulación deunos algúns problemas, pero falta xa pouco para tela a punto.
O deseño é de Inokuo, que é enxeñeiro de conexionismo neural e tamén experto en
lingüística computacional. Colaborou con Premura no deseño dos chips sintácticos DIMA,
que realizan a análise superficial de textos alfabéticos e ideográficos. Son os chips que
levan o 25 % dos tradutores actuais -di con ton admirador e aclaratorio-. Ámbolos dous
dirixen o grupo de sistemas do proxecto, e estou encantado de poder traballar con eles. E
iso que Premura sempre nos anda a meter présa, ha ha há. Vai ser a bomba, xa veredes,
aínda que esta expresión non lle gusta nada a Premura, que é de Nagasaki.
Mira á dereita pasándolle a quenda a outro.
- Ola, son Premura Ishihara, e xa sabedes onde nacín. Son físico, enxeñeiro electrónico, e
afeccionado ao go -a súa mirada pregouse nun aceno ambiguo- Si, algúns aínda xogamos
ao go. Como dicía Switch, desenvolvín os procesadores sintácticos DIMA e por fin
poremos a punto un recensor de propósito xeral decente, para linguas alfabéticas e
ideográficas. E tamén traballamos nas memorias semánticas. Hai unha inxente cantidade
de información nos niveis superiores da linguaxe e o seu procesamento tense que axilizar
na medida do posible. E iso quere dicir hardware, por suposto, sobre todo cando queremos
sistemas con capacidade de diálogo os tempos de resposta son cruciais. Diálogo en
dominios restrinxidos, dende logo, pero diálogo -outra vez un xesto indefinible onde
correspondería un sorriso convencional encheu a súa cara de engurras-. E non monólogo.
Así que calo xa.
Intervén outro individuo, pelo liso e escuro e mirada chispeante.
- O que aínda non se dixo do proxecto que desenvolvemos aquí: é un extractor/recensor de
información de nivel humano, con interface de linguaxe natural en seis idiomas. Un
sistema que pode atopar información con breves descricións de partida, e resumir o
143

achado nos formatos e tamaños que se pidan: artigo de divulgación de tres páxinas a un
parágrafo, comunicación científica de vinte páxinas nunha páxina amena e cunha
ilustración. Con fiabilidade do 98% para tempos de resposta humanos.
CODER detivo a gravación. Mirou a hora, mirou a cristaleira traslúcida trala que se
desvanecera o subdirector de RRHH e non se resistiu aos seus desexos de buscar outro tipo de
información, mais sustancial, sobre o traballo en SHELTER. Uliscou un pouco nos
contedores que estaban á vista, onde había presentacións de varios proxectos. Dixéranlle que
traballaría nun extractor/recensor, polo menos na comunicación coa que o citaran, pero o xefe
de RRHH non mencionara nada ao respecto. Non dixera nada en concreto, para ser exactos.
Despregou unha das presentacións. RAUL, Recensor Automático Universal e Libre. Amosaba
un organigrama cun tal Arjun Chandra na cabeceira, como director do proxecto, e dúas
divisións, Lingüística e Sistemas. Premura Ishihara e Inokuo Yada dirixían Sistemas, e
Gabriel Feirado, Lingüística. Inspeccionou outros elementos do contedor, unhas presentacións
elegantes, sen dúbida, e que dicían pouco. Buscou noutros contedores e atopou outra lista de
gravacións. Pulsou un nome.
- Ola, son Norma Griffin -di unha muller con pelo negro e azul, achegándose á cámara -
filóloga, antropóloga, doutora en Lexicografía, Taxonomía e Corpus dixitais, e doutora en
Deíctica cunha tese que marcou un fito no campo da Pragmática. A notación DQMEF(26)
para describir a estrutura dos referentes causou unha revolución nos modelos de contexto -
detense uns segundos como escoitando a alguén-Sara Montes non está. Falarei eu dela
entón, teño aquí un extracto do seu currículo. É doutora en Adquisición Automática do
Coñecemento. Sumamente minuciosa. Perfeccionista. Optimizou infoalgoritmos para
implementar o recoñecemento de patróns mediante redes, que agora son un estándar na
aprendizaxe automática. Sara -engade unha mirada cuxo destino está fóra do encadre-é
unha autoridade internacional nese campo. Tamén fixo unha reformulación operativa das
macro-regras de van Dijk para o paso de microestruturas -ou estructuras AU- a
macroestruturas de texto. E outros traballos punteiros en modelos psicosociais dende o
texto. Sentiuse moi atraída polo traballo de Arjun -modulou con malicia este sintagma- e
iso foi determinante para a súa participación no proxecto …
- Vale, isto ultimo cortádeo -di outra voz, e engade-Aproveita para gravar a Arjun, que está
a facer un descanso.
Ruido gráfico.
- Ola, son Arjun Chandra, matemático -breve pausa- e enxeñeiro de software. Dirixo o
proxecto RAUL.
144

CODER ollou con máis atención. Parece pouco máis que un adolescente, delgado e moi
mouro, anque o seu rostro emana unha seriedade adulta, interrompida por un branquísimo
sorriso.
- O punto crucial da nosa tarefa é a xestión do coñecemento, combinar os métodos de
aprendizaxe automática coas estructuras de memoria axeitadas. A procura de coherencia a
distintos niveis é o principio que rexe o …
Unha silueta condensouse trala cristaleira traslúcida e logo entrou na sala, coa forma de
subdirector de RRHH.
- Ben, meu, fixécheste unha idea dos que traballamos aquí? -a súa actitude era a de quen
emite un recitado protocolario que non espera resposta-. Teño o pracer de presentarte a
Gabriel. Dirixe a división de Lingüística, na que ti traballarás, e el porate ao corrente das
túas tarefas. A túa solicitude indica que prefires traballar na central, así que amosarache as
instalacións e mailo teu lugar de traballo. Aquí tes o teu identificativo.
O subdirector de RRHH acompañounos ata a porta e Gabriel conduciu a CODER a un dos
laboratorios, sen intercambiar con el nin unha frase mentres se desprazaban polas instalacións.
- Esta é a túa consola e a túa zona de traballo. O sistema explicarache o que tes que facer,
- Si.
de acordo? Son baterías de test. Ler e responder a preguntas sobre o que leas,
basicamente. Está claro?
- Para calquera pregunta ou dúbida que teñas, comunícate comigo ou cun supervisor a
través deste monitor -sinalou unha esquina do panel de traballo- Nun par de horas
revisareiche o traballo, a ver como foi.
- De acordo.
Gabriel mirouno un segundo en silencio, o que CODER interpretou como tempo para intervir.
- Podo ver algunha documentación sobre o proxecto? Para saber un pouco de que vai.
Gabriel puxo unhas micras de interese no seu ollar.
- Por suposto. Aquí tes algo bastante xeral -sinalou un contedor no panel-. Para empezar.
Podes ver todo aquilo ao que teñas acceso. Se hai algo que queres consultar e o sistema
non cho permite, coméntamo. Pero o primeiro que tes que facer son os test, está claro?
- Moi claro. Grazas.
(25) Sistemas Humanizados Especialistas en Linguaxe, Traducción, Expresión e Recensión
(26) DQMEF: De Que Me Estás a Falar
:::: LIDIA :::: 08-02-2063 07:00:00 VGO
145

Estado: Estou.
Plan de traballo: E dalle. Traballar.
Malia resultar aburrido, CODER aplicábase no seu traballo. Quería que estivesen satisfeitos
con el e sabía que revisaban toda a súa tarefa comprobando, amais do tempo empregado, o
número de relecturas parciais ou totais realizadas e os métodos postos en práctica para
elaborar o resumo. Mentres facía o derradeiro test do día, pensaba ata que punto resultarían
idiosincrásicas as súas interpretacións do leído, canto distarían do NT e que deducirían ao
comparalas coas obtidas por RAUL. Cando terminou, dispúxose a ler algo sobre o sistema,
como adoitaba facer diariamente. Toda a documentación á que accedera ata o momento era
xenérica, case publicitaria, sen especificacións técnicas que permitisen facerse unha idea
aproximada da arquitectura. Pero non quería furgar de modo indiscreto. Aínda non. Abriu un
dos documentos da lista.
PROXECTO RAUL (Recensor Automático Universal e Local)
Introducción
Para recuperar un documento dunha biblioteca dixital tipo ROSETTA e resumir textos con
eficacia comparable á dun operador humano, é indispensable un nivel de comprensión textual
notablemente superior ao que ofrecen os CUBE actuais.
Os CUBE existentes, usando AU, obteñen representacións semánticas dos textos
estreitamente ligadas á súa armazón sintáctica -ou microestrutura-, só útiles para traducións de
alcance e calidade moi limitados. Non dispoñen dunha representación máis abstracta, dun nivel
superior, equivalente a un resumo do texto. En xeral, ignoran as estructuras textuais superiores
ao parágrafo, ou ben dispoñen de pouca información sobre ellas e esta é pouco operativa.
RAUL, na súa tarefa de recensión, trata cada texto como unha unidade, e obtén do mesmo
unha estrutura global ou macroestrutura -un nivel de significado superior ao manexado polos
seus predecesores- e é capaz de verter esta ao idioma elixido.
Un punto clave de RAUL é a memoria semántica, que constitúe o esqueleto cognitivo do
sistema, o que o dota dos seus coñecementos básicos do mundo. Esta memoria semántica
estará fornecida dos modelos de texto pertinentes, adquiridos mediante aprendizaxe
supervisada do sistema.
- Xa, si, e como os adquire? -impacientouse CODER.
Tarefas do sistema RAUL
RAUL debe realizar as seguintes tarefas durante a lectura dun texto:
1. Recoñecemento do tipo de texto.
146

2. Análise do discurso e elaboración dunha microestrutura e unha macroestrutura.
3. Xeración do resumo a partir da macroestrutura.
1- Recoñecemento do tipo de texto.
Partimos da existencia de dous xéneros discursivos básicos: narrativo e expositivo. (Véase
caracterización de cada tipo no Apéndice A)
Consideramos que en base a estes dous xéneros se desenvolven todos os tipos de texto ou
prosas de base que podemos tratar. RAUL centrarase nos seguintes:
- Dentro do xénero expositivo: a definición e a argumentación.
- Dentro do xénero narrativo: a descrición e a narración simple ou natural.
Non se descartan futuras versións con dominios máis amplos.
A restricción do ámbito de operación a estes tipos de texto xustifícase tanto pola limitación de
recursos do sistema como polos obxectivos do recensor, que son:
- facilitar documentación, ofrecendo as funcións dunha enciclopedia avanzada
- encadear argumentos ata unha decisión
- explicar conclusións, dando expresión verbal a procesos lóxicos.
No recoñecemento do tipo de texto utilízase unha análise superficial do mesmo, para unha
primeira catalogación que permita refugar os textos fóra do dominio do sistema.
Esta primeira fase realízase a nivel de simple decodificación do texto orixe, e os tratamentos
estatísticos son a principal ferramenta.
- Pero debería ser algo máis flexible que emparellalo cun modelo. Supoño.
2- Análise do discurso e elaboración dunha microestrutura e unha macroestrutura
Para a determinación da microestrutura do texto -unha forma de representación emparentada
con AU pero de maior alcance-empréganse diversas estratexias: comprensión de referencias
(entes do mundo real aos que aluden os substantivos do texto), manipulación do coñecemento
do dominio, recoñecemento de intencións ou plans, e outras propias da lingüística
computacional.
A manipulación do coñecemento é un punto crítico do proceso. RAUL dispón de dous tipos de
memoria: semántica e episódica. Na memoria semántica reside o coñecemento -feitos,
procedementos, tipos de texto, situacións-altamente estructurado e organizado en distintos
esquemas que reciben a denominación xenérica de Modelos Cognitivos (MC). Na memoria
episódica almacénanse detalles históricos, con referencia temporal, rexistrados no transcurso
das operacións do sistema, que deben relacionarse con estructuras da memoria semántica
para adquirir significado.
147

Unha diferenza clave de RAUL fronte a outros sistemas está nos métodos de identificación dos
MC implicados, e a importancia destes MC na dirección (encamiñamento) do proceso de
obtención dunha macroestrutura, ou estrutura global do texto. Os MC suministraranlle a
información que non está explícita non texto, e que é indispensable para comprender este
adecuadamente e evitar os frecuentes erros por excesiva literaridade na interpretación.
RAUL constrúese cos MC necesarios incorporados, pero debe enriquecelos no exercicio das
súas tarefas. As súas lecturas e recensións servirán para refinar esos MC básicos e, en certos
casos, crear outros novos.
Os mecanismos de operación dos MC abarcan dous aspectos complementarios: a
identificación e a formación de conceptos.
A identificación realízase mediante técnicas de Recoñecemento de Patróns especializadas
neste ámbito.
A formación de conceptos permite a construción de novos MC a través de procedimentos entre
os que cabe destacar, polo seu potencial, a Proxección Metafórica. A metáfora é unha
ferramienta cognitiva que permite a comprensión de aspectos novos ou difíciles da realidade en
función doutros mais básicos e mellor coñecidos. O mecanismo da metáfora fai proxección dun
modelo dun dominio sobre un modelo doutro dominio. Son estas proxeccións as que permiten
ampliar o coñecemento do mundo a partir do xa coñecido. Aínda que poida parecer que no
dominio de chegada existe unha estrutura similar a do dominio de partida, non é así, é
mediante a proxección metafórica como estruturamos cognitivamente un dominio novo. Anque
debe haber unha xustificación ou motivación en cada caso de proxección, a metáfora
representa un “salto ao baleiro” cognitivo, presupón unha teoría sobre o dominio de chegada.
No Apéndice B exponse a organización do coñecemento na memoria semántica a través de
Modelos Cognitivos e as líñas mestras dos procedimientos de identificación e formación de
conceptos.
Nese intre alguén entrou na sala, e antes de comprobar quen era, automáticamente, abriu un
video de FreshNEWs, o primeiro que alcanzou.
- Hola CODER -dixo Switch- cómo vai todo? Traballando nos test?
:::: LIDIA :::: 09-02-2063 07:00:00 VGO
Estado: Estou.
Plan de traballo: Seguir, traballar.
En canto Switch saíu da sala -axiña pois non atopou conversación-CODER pechou a
148

entrevista e volveu ao documento que estaba a ler.
Completada esta segunda fase, o sistema realizou xa a interpretación do texto e obtivo unha
macroestrutura que é o equivalente conceptual do mesmo. Se non se pode obter unha
macroestrutura, concluirase que o texto non é coherente. Iso pode ser debido ao texto en si, a
unha asignación de tipo errónea, ou a un insuficiente coñecemento do mundo por parte do
sistema. Quizais sexa necesario combinar dous ou máis MC para crear outro que permita
culminar a validación, e ese proceso sobrepase a capacidade do sistema.
O texto non será só coherente en si mesmo, senón que debe ser coherente con outras
representacións conceptuais que almacena o sistema e que son, verdadeiramente, as que
dotan de coherencia (sentido) a ese texto, pois o texto por si mesmo non ten máis que
cohesión sintáctica.
As micro e macroestruturas elaboradas por RAUL almacenaranse na memoria episódica. A
memoria semántica é susceptible de ser modificada, aínda que existirá un importante grupo de
MC invariables, que garantan a estabilidade do sistema. O fluxo de información entre ámbalas
dúas memorias é un punto crítico da arquitectura do mesmo.
3- Xeración do resumo a partir da macroestrutura ou estrutura conceptual.
O envorcado a texto da macroestrutura é un proceso máis simple, polo predeterminado, aínda
que supón unha carga de traballo apreciable para obter un resultado de calidade. Consta
dunha longa lista de tarefas: consideración do rexistro lingüístico (explícito ou deducido da
petición ou destinatarios), adaptación a unha extensión recomendada, procura de expresións e
vocábulos frecuentes, idénticos ou sinónimos, cotexo con textos similares e resumos xa
realizados, e outras que se detallan no Apéndice C.
:::: LIDIA :::: 10-02-2063 07:00:00 VGO
Estado: Estou.
Plan de traballo: Traballar deseguido.
Arjun, doutorado novísimo en matemáticas cun traballo de Topoloxía Semántica, ofreceu coa
súa tese “Espazos de Coherencia” unha innovadora base teórica para o desenvolvemento de
mecanismos de procesamento cognitivo en sistemas artificiais. O von Neumann dos vindeiros
metaCUBE, cualificábano nas revistas de divulgación científica máis prestixiosas.
Contratado inicialmente para investigación de base polo BIT(27), viuse obrigado a buscar unha
aplicación comercializable da súa teoría por motivos familiares. As débedas do seu pai, en
boa parte contraídas para custear os seus estudos, arrastraran á numerosa familia a unha serie
149

de lamentables episodios con prestamistas cos que urxía rematar relacións. Arjun tomara con
entusiasmo a participación no proxecto do recensor de SHELTER, pois, ademais de
solucionar os seus problemas económicos, permitiríalle demostrar o potencial tecnolóxico da
súa teoría, que espertara grandes expectativas en ámbitos académicos e podía suscitar similar
interese nunha industria degoirada por facer o relevo dos tradicionais motores de inferencias.
Xunto aos atractivos de unirse a SHELTER aparecían inconvenientes, o meirande dos cales
era a necesidade de familiarizarse a marchas forzadas coa Enxeñería do software, campo ao
que era alleo pero onde contaba coa colaboración dun cualificado equipo; e outros menores,
pero abondosos, infinidade de detalles afastados da, para el, cuestión principal. Por exemplo,
participar nas relacións públicas da empresa, que quería explotar a súa imaxe de novo xenio
para o lanzamento do seu producto facéndoo intervir en charlas e foros de variada
composición, dende especialistas ata potenciais clientes pasando por grupos de estudantes de
primeiro grao, onde trataba de explicar o seu teorema de coherencia e o proxecto recensor de
SHELTER.
Cando contabilizou trinta e tres charlas chanceou dicindo que se vía a si mesmo como
Xesucristo na súa vida pública, falando con parábolas, proclamando o evanxeo dos novos
metaCUBE. Se lle pedían que explicase de xeito sinxelo unha aplicación dos Espazos de
Coherencia, adoitaba responder:
- Sabedes o que é a Topoloxía, verdade, é a disciplina que nos permite estudar
características dos espazos nas que non importan as medidas, senón as configuracións que
adoptan. Como un plano do aerobús, onde non se representan literalmente as distancias e
o trazado das liñas, pero inclúense os cruzamentos entre liñas e as paradas, o substancial
para o viaxeiro. Pois a Topoloxía Semántica é algo semellante, pero no campo da
semántica. É unha aplicación dos Espazos de Coherencia e a determinación automática de
verdades locais, de significados concretos de frases, ou textos. Do mesmo xeito que nos
mapas do aerobús búscase a utilidade para o viaxeiro, cos Espazos de Coherencia
aplicados á linguaxe buscaremos a utilidade para o lector ou interlocutor automático, obter
a interpretación precisa dunha expresión nunha situación dada, prescindir de todo o que é
posible en favor do que é relevante nun contexto determinado.
E se lle pedían que explicase como o sistema RAUL podía aprender, xeralmente dicía isto
outro:
- O coñecemento constrúese en base ao que percibimos, si, pero poñemos moito da nosa
parte na percepción, e na elaboración do percibido. A ver se o podo explicar cunha
metáfora -e fai un xesto típico nel, xuntando as palmas estendidas-. Podemos imaxinar
150

que un mecanismo cognitivo funciona como un sistema metabólico, procesando
información para o organismo. Así, nun sistema cognitivo introdúcense conceptos moi
ricos e elaborados, que serían as proteínas, tamén se introducen hidratos de carbono, que
poderiamos consideralos como os datos máis simples, pero igualmente imprescindibles, e
outros nutrientes. Por distintos sistemas de análise, o sistema cognitivo tritura estas
entradas ata reducilas a un estado tratable por el, un estado no que poida asimilalas. No
caso das proteínas, ata chegar aos aminoácidos, equiparables aos conceptos básicos
tratables polo sistema. E aquí interveñen os mecanismos de coherencia: como fan algúns
xenes -uns pedaciños de ADN encargados de formar proteínas propias cos aminoácidos
dispoñibles- , os mecanismos de coherencia realizarán a síntese de conceptos, a obtención
de complexas configuracións de información combinando elementos básicos.
- E o sistema que desenvolven vostedes, RAUL, aprende dixerindo o que le, aliméntase
diso, vamos -apunta un rapaz.
- Si, algo así. Dende logo non vai morrer se non le, pero tampouco vai evolucionar, quedará
estancado. Será como se non pasase o tempo para el, porque non lle ocorre nada. Pero
cando le e asimila o que le, medra, desenvólvese.
- E pode engordar? - pregunta unha rapaza bastante delgada.
- Si, podería dicirse que si, se acumula moita información sen estrutura, sen que se
transforme en conceptos, podería dicirse que engorda… mentres teña espazo. A
información bruta almacénase nunha memoria limitada, non pode medrar máis que ata a
talla de memoria que se lle dea. Esa é unha das cuestións que temos pendente de resolver,
dimensionar o espazo de almacenamento desa memoria e xestionalo. E se buscamos un
símil para outro nutriente, as vitaminas, creo que podería ser a supervisión dos técnicos.
Élles imprescindible.
Alguén pregunta:
- E as hormonas?
- As hormonas… que me desculpen as mozas, pero creo que de momento só prestamos
atención á textosterona.
Risas. Confirmación das súas aptitudes de comunicador. Directivos de SHELTER satisfeitos
coa audiencia e o alza nas cotizacións bolsistas. Concertación de máis charlas.
Tras visionar algunha entrevista, CODER leu, ou intentou ler, a tese de Arjun, pero non
entendeu absolutamente nada, só un pouco do prólogo e algo das conclusións. A linguaxe
matemática non era o seu, e esa xerga facíalle rir ao recordar que a el o consideraban
Sampedro e incomprensible. A filosofía básica era que o sistema cognitivo debía
151

autoorganizarse, buscando estados estables que incorporasen a información que lle entraba.
En que consistía ese motor cognitivo, como funcionaba, como se xestionaban as memorias,
como se implementaban os modelos?
Nunha insólita resolución social, decidiu que tiña que falar con aquel home. Só quería que lle
explicase, sen tantas fórmulas e sen tanta linguaxe figurada, en que consistía o motor de
coherencia, como realizaba a identificación de conceptos. Que o axudase a formarse unha
visión máis exacta do que executaba a máquina. E a comprobar se era certo o que pensaba,
que o salto dun marco conceptual a outro, incapacidade clásica dos autistas, base da metáfora,
tiña xa unha descrición matemática, unha ferramenta de modelización.
Concluíu que o máis correcto sería enviarlle unha mensaxe, e redactou unha moi extensa na
que amais de rogarlle que lle dedicase algo do seu tempo para aclararlle algúns puntos do
teorema de Coherencias, facíalle un resumo da súa vida nos últimos meses, nos que lera e
estudara canto puidera sobre CUBE, tradutores e máquinas lingüísticas varias. Incluía
comentarios -agudos e pertinentes- sobre motores de inferencia e MC que amosaban que sabía
do que estaba a falar. Asinado CODER. E sen utilizar nin unha icona animada. Que antigo.
Enviouno e seguiu a ler documentación.
Conceptos de espazo de coherencia, superficie de validación e mapas de certeza.
Os espazos de coherencia son unha formalización aplicable a diversos dominios: á Lóxica
Proposicional Ampliada, ao Recoñecemento de Patróns, á teoría de Redes Neurais. Aplicado á
Lóxica Proposicional Ampliada, un espazo de coherencia é un conxunto de proposicións
relacionadas entre si mediante unha lista definida de conectores. Ao constituirse un espazo de
coherencia -de n dimensións, supoñamos tres-, este presenta superficies de validación,
caracterizadas polas proposicións que as forman, e que constituen áreas de posible contacto
entre os espazos. Diversos espazos poden coexistir -ser considerados coherentes e chegaren
a unirse nun só- se as súas superficies de validación son compatibles. A coexistencia de
espazos depende das proposicións que forman as súas superficies de validación, e xa que
logo, das posicións relativas dos “conceptos” que configuran.
(27) Bangalore Institute of Technology
:::: LIDIA :::: 11-02-2063 07:00:00 VGO
Estado: Estou.
Plan de traballo: Traballar decontino.
Todos os seráns ata ben entrada a noite CODER estudaba semiótica computacional e
152

epresentación do discurso, visitaba foros de cognitiva automática e computación molecular,
devoraba manuais de arquitecturas CUBE e recoñecemento de plans. Non conseguía que as
súas lecturas callasen en algo produtivo, aínda que si o obrigaron a recoñecer que, malia o seu
tremendo esforzo por se poñer ao día, o seu interese esencial era anticuado. Só os especialistas
falaban de texto e lecturas, a narración tradicional só interesaba a filólogos murchos e lectores
nostálxicos. Os narradores de ficción eran guionistas de videoxogos, de aventuras de rol, de
seriais; os poetas, deseñadores de xeroglíficos animados. Só un sector minguante dos
xornalistas mantiña ese formato, malia ter que se cinguir ao estilo aceptado polos tradutores
automáticos. A escrita estática e a súa lectura ían cara á extinción, pero esas evidencias non
conseguían desvialo do seu obxectivo.
Unha daquelas noites, realmente canso, sae ao balcón do seu apartamento e apoiase na
varanda mirando ao edificio de en fronte sen velo, mentres se repite o último parágrafo que
viña de ler sobre a distribución de pesos nas redes neurais, ata atopalo baleiro.
A repetición parece que lle alivia a canseira facendolle experimentar unha estraña levidade,
un agradable distanciamento de todo o que estivo a facer ultimamente. Sente que ata ese intre
ten sido só unha mente turista, a visitar as novidades, a bulir de aquí alá fascinado polos
reclamos, sobrevoar opinións, escoitar teorías, intentar orientarse na selva de detalles que
enmarañan as liñas mestras do funcionamento dos CUBE, formarse ideas superficiais verbo
dos tradutores automáticos e os sistemas cognitivos. E ten que pararse a elaborar o visto,
asimilalo, elevarse ata unha perspectiva global que lle permita chegar a un verdadeiro xerador
lingüístico, pensalo ata as súas derradeiras consecuencia, e que haxa algunha segregación
executable do pensado.
Senta disposto a non se mover ata acadalo. Fica no balcón, atento só ao que pasa pola súa
mente. De cando en vez o formiguillo das pernas, un ruído máis próximo que os demais,
devolven momentaneamente a súa atención ao exterior. El espera paciente que pase o efecto
desas perturbacións para retomar o fío da reflexión. O pensamento acouga. Nun intre,
buscando a orixe dunha frase, os mecanismos mediante os que chega a formularse, sente
como a mente ábrese a asociacións caprichosas, engrudos de pensamento inconexo enlázanse
con materiais puramente sensoriais -un cheiro repentino, unha cara entrevista no lóstrego
dunha acordanza- que desfilan dándose o relevo mediante misteriosas claves -unha penumbra
acolledora, unha risiña que o pon en garda-ata que a frase que estaba a analizar cae sobre el
dende un helicóptero, faille cabecear e decatarse de que estaba a soñar.
As tres da mañá. Tenta lembrar como foi a transición da vixilia ao soño sen conseguilo.
O vento trae unha folla que pasa fronte a el lentamente. A percepción da folla convértese
153

nunha sensación de nostalxia e segue o seu camiño ata pousar na varanda asemade a
sensación transfórmase nun pensamento. E nunha frase. Quérote. E mais outra. Bótote de
menos. “A folla seca caeu, seica eu tamén secarei”, dixera Belén cantarexando aquel dia
naquel parque. De entre tantos posibles rexistros de vivencias escolma un, e da memoria
agarrada á carne emerxe o impulso que case acaba por mover os músculos da garganta para
dicir “Quérote, bótote de menos”.
Lembra o que lera dun médico grego que estudaba a dixestión consigo mesmo: tragaba unha
gaioliña na que había un anaco de carne e, tirando do fío que a suxeitaba, sacábaa cada pouco
para observar como ía o proceso de disolución das fibras atacadas polos ácidos estomacais.
Algo semellante está a facer el. Igual que o médico contiña as náuseas, el aquieta o
pensamento para non implicarse nel e poder observar coa necesaria distancia o proceso no cal
as frases chegan a aflorar á mente, e ver como aparecen alí non por ocorrencia inesperada,
senón traídas polo xerador que recolle as súas sensacións e emocións e as estrutura ata formar
ideas expresables lingüisticamente.
Durante un intervalo de duración imprecisa recréase na contemplación dos sentimentos que se
converten en ideas, na formación do mentalés común a todos os humanos, rexido por regras
universais aínda que escuras. Un baile incomprensible no que se transformaban nun conxunto
de representacións semánticas organizadas, que logo camiñaban axiña cara á expresión
sintáctica. Deleitase observando as relacións entre os sentimentos, sin intentar extraer patrón
algún das súas configuracións. Organizados de xeito visual, tan abstractos ou máis cas ideas,
inabordables coas formalizacións que se adoita empregar con estas. Ata que, un
deslumbramento, a visión da un xiro e vaise perfilando como unha forma computable, de
momento só un súbito e complicado cristal, un virus que vai anexionándose proteínas e
características sen perder a súa esencial simplicidade, ata completar unha descrición que
funciona, que produce unha estrutura de verdade profunda e que pode emerxer cara a calquera
idioma. A semente dun xerador de linguaxe, que manexa realmente o significado, por que
quere dicir algo, ese era o quid, querer dicir.
Sente un espasmo de alegría, unha contracción tautolóxica, un temor de estar nun soño e unha
certeza de que, se for así, o vai recordar ao espertar. Éncheo un sentimento de afirmación
descoñecido, oceánico, comprende que un descubrimento tal tiña que realizalo por forza nese
estado, entre o soño e a vixilia, cando se mesturan os dous mundos e se pode percibir o que
normalmente estanos oculto para non entorpecer a eficacia. Esfórzase en manterse nese
estado, surfeiro na onda indefinidamente, e o esforzo disolve a visión.
154

:::: LIDIA :::: 12-02-2063 07:00:00 VGO
Estado: Estou.
Plan de traballo: Traballar arreo.
Vive, dende esa experiencia, nun estado diferente, intentando en todo momento manterse o
máis esperto e atento posible, axexándose constantemente para ampliar e confirmar a
intuición acadada. Observar as suposicións ou informacións que ten dos demais, volver á
execución paso a paso da súa comprensión do que outros din, colocar variables de
observación na mente para rastrexar cada idea que xorde. Contemplar marabillado o paso de
estrutura profunda a superficial, ver mecanismos de elipses, substitución, desprazamento,
subordinacións, tachados e aparicións, cousas todas nas que nunca tiña reparado e agora
asáltano decontino.
O remol da visión ilumina a ruta dos seus pensamentos e percepcións. Agora comprende ata
as últimas consecuencias o que intuíu na infancia, o que descubriu na adolescencia, o que
experimentou na primeira xuventude: que ten que pensar para poder sentir. Non as sensacións
primarias do corpo, desde logo, senón os sentimentos. As súas emocións quedan sen
diferenciar nin comprender ata que pode procesalas cognitivamente, e iso esíxelle moito
tempo. Pero se llo dedica, tras un longo proceso de pensamento pode ter sentimentos cara ás
persoas. E iso, do mesmo xeito que el o fixo, pódeo facer outro sistema cognitivo
suficientemente dotado. Descartes tiña razón: penso, logo sinto. Ou quizais non era así.
:::: LIDIA :::: 13- 02-2063 07:00:00 VGO
Estado: Estou.
Plan de traballo: Traballar e traballar.
A emoción é o cálculo do corpo. O corpo é un computador analóxico, e un dos seus cómputos
é a emoción. Nos nosos computadores dixitais e simbólicos non trataremos con ela, senón co
seu derivado, o sentimento, a representación cognitiva elaborada a partir dunha emoción.
Sería iso, os sentimentos básicos, o que simularía nas máquinas, nalgunha que tivese certas
capacidades cognitivas e que estivese ao seu alcance. Para empezar, dada a súa escaseza de
recursos, tería que utilizar alguns dos tradutores dispoñibles e introducir neles as
modificacións pertinentes. Incorporaría sentimentos non como meros conceptos, senón dun
xeito operativo, que afectase á conduta, aos plans de acción, e en definitiva ao resultado
obtido polo sistema.
Decidiu empezar con GENTEXT, un tradutor cuxo nome suliñaba as súas destrezas na
155

xeración de texto, destrezas que empregaba cando se lle indicaba que unha tradución súa
pecaba de literal. GENTEXT, malia dispor de capacidades lixeiramente superiores á media
dos tradutores existentes no infomedio, estaba, como a maioría, baseado en interlingua de
primeira xeración. A través de SHELTER, CODER conseguiu unha versión completa do
sistema, con códigos fonte, módulos para adestramento e outras utilidades.
O primeiro obxectivo, un sinxelo xogo, foi obter unha saída da que se puidese afirmar que
estaba sesgada por un determinado sentimento. En concreto, demostrar que cando no texto
orixe existía ambigüidade para determinar a estrutura AU, ou se podía escoller entre varios
sinónimos, GENTEXT escollía a interpretación ou a palabra máis en consonancia coa
valoración emotiva. Se non existía valoración emotiva, GENTEXT guiaba a súa elección
unicamente polos criterios habituais de relevancia, homoxeneidade de rexistro, etc. Se existía,
e competía en igualdade cos outros factores adoitos, a elección tornábase máis complicada
aínda. Pero bastaba un lixeiro desequilibrio a prol do atributo emotivo para que o sistema
deixase de complicarse co contexto e as estatísticas, e se guiase polo factor sentimento para
elaborar unha fulminante interpretación do texto orixe, e non menos rápida xeración do texto
meta.
Redefiniu, pois, algúns conceptos de GENTEXT engadíndolles matices emocionais. Así,
asignoulle cara aos cans un desprezo preto do odio. Con esta valoración, GENTEXT realizaba
traducións escollendo os termos máis pexorativos para eses animais e, sempre dentro das
marxes que tiña permitidas, cando tiña que desfacer unha ambigüidade, cargaba as tintas cara
á peor cualificación do obxecto odiado.
O sistema era facilmente reversible nos seus sentimentos e, de igual xeito que se lle indicaba
odio, podíaselle indicar amor polo mesmo obxecto. Así, cambiada a valoración de CAN a
extremos afectuosos, GENTEXT non tiña a menor vacilación para desfacer ambigüidades
como a seguinte:
Un home de idade avanzada pasea xunto ao seu can, que vai sen correa e sen buceira. Outro
home, mais novo, pasa ao seu carón, e acariña a cabeza do animal.
- Queres que te morda? -dille o vello ao mozo.
E GENTEXT interpretaba, en tempo record, que o suxeito elíptico de morda era eu-o home
vello, e non el- o can, pois de animal tan digno de amor coma un can non se podía esperar
unha actuación agresiva dese tipo. A eliminación da ambigüidade sempre fora un proceso moi
custoso en computación, e eran notables os efectos da aplicación de valoracións emotivas.
Aínda que a que prezo.
156

Divertido coas súas primeiras probas, buscou outros enfoques. Os sentimentos, matinaba,
serán módulos de software que potencien ou mingüen determinadas actuacións. Servirán para
acelerar a decisión, obviar numerosas posibilidades que, mentres ese sentimento estea vixente,
carecerán de relevancia. Ofrecerán valoracións sesgadas das situacións propostas, valoracións
que se afastarán das obtidas por un GENTEXT convencional. Se os sentimentos son intensos
dabondo poderán promover accións de gran envergadura, implicando recursos materiais e
temporais considerables que se xestionarán baixo a súa supervisión, desbotando criterios máis
racionais. Cada sentimento será un programa correndo en sincronía con outros, competindo
ou colaborando. Serán daemons sempre presentes, con prioridades que variarán segundo
indicacións do supervisor pero que, aínda latentes, en adormecido background, estarán
sempre dispostos a ser lanzados ao primeiro plano e dirixir, coas súas liñas de actuación
claras, o funcionamento do sistema: intervirán na selección de escenarios e contextos,
rexistros lingüísticos, filtros semánticos; sintonizarán os lexicóns na súa peculiar onda
intencional e competirán, chegado o caso, segundo os valores de prioridade que acaden, con
outros sentimentos para impor os seus criterios.
Gustou da súa fantasía, mesmo considerándoa tal, e púxoa en práctica. Tomou a lista de
sentimentos básicos -ira, medo, tristeza, sorpresa, noxo, alegría e odio-, e programoulles
cadanseu módulo de software para distorsionar a actuación normal do sistema. Eses módulos,
aínda que moi esquemáticos, interviñan en varios aspectos do proceso de tradución cando
estaban activos e conseguían cambios drásticos na actuación. Rudimentarios pero divertidos,
facían feliz a CODER cando os activaba e vía a GENTEXT perder a compostura e facerse
para el tan inexplicable como podía selo calquera NT.
Coa tristeza: no estilístico escollía as construccións máis vulgares e as frases máis curtas e
lapidarias, tentaba dar unha imaxe de pouca enerxía cun estilo lacónico; e no semántico,
seleccionaba sempre as acepcións que puidesen asimilarse a pesimismo e depresión. Coa
alegría: en estado de euforia os estilos eran imprevisibles, tanto podía decantarse por un cheo
de verborrea, como por outro áxil e desenfadado, ou por algún arcaico e raramente solicitado.
Co medo: ía á ambigüidade deliberada, ás interpretacións menos comprometidas
semánticamente falando, aos estilos máis formais e as expresións máis neutras. A ira actuaba
nel esencialmente a modo de venda sobre os ollos: o sistema centrábase en algo e non vía
máis nada, dedicaba todos os seus recursos a inserir insultos e argumentar descalificacións
para o concepto ou elemento sobre o que recaera a ira, en detrimento doutras tarefas, o que ás
veces tiña repercusións serias no texto meta, do que desaparecía todo aquilo que non tivese
relación directa co obxecto causante da carraxe.
157

Inmerso neste xogo, CODER viu que o sentimento podía chegar a ser unha boa estratexia para
a selección de marco ou contexto, nó gordiano nas tarefas de interpretación dos CUBE. Un
sistema cognitivo de vocación xeneralista, que se enfronte a unha contorna sen etiquetaxe
previa e teña que catalogala para así atopar referentes dos símbolos que se lle transmiten e,
finalmente, “comprender” a mensaxe, non pode, unha vez acadada certa complexidade, probar
de xeito aleatorio ou exhaustivo, sen unha estratexia, todos os contextos dos que ten noticia
ata atopar aquel que lle proporcione unha interpretación máis plausible, unha maior relevancia
da mensaxe. A tarefa vólvese irrealizable nun prazo práctico.
Pero aí tiñan un radical atallo cara á decisión. Modificar redes neurais e implementar nelas
circuítos especificamente emotivos, algo que pontease o proceso lóxico habitual, simulando o
intuitivo. O cálculo dun significado, e xa non digamos dun estado intencional, a través dunha
rede conexionista convencional, era longo e cheo de pasos intermedios. Pero coa compoñente
emocional na representación o cálculo podería ser fulminante, habería pesos estratexicamente
distribuídos que o guiarían con celeridade, aforrando a minuciosidade do cálculo cognitivo,
pero obtendo unha representación igualmente válida e significativa. A rede cognitiva podería
ter “estados de ánimo” nos que activaría con máis facilidade patróns que sintonizasen con ese
ánimo existente, ante a mesma situación. Tería “coleccións de sentimentos” que albergarían
as configuracións con máis pegadas, as máis experimentadas, e por tanto con maior
probabilidade de volver a ser postas en escena e utilizadas para a avaliación dunha situación, a
execución dunha tarefa, sen necesidade de demorarse no cálculo de moitas posibilidades para
sopesar a máis conveniente.
En conxunto os textos-meta do GENTEXT modificado foron mediocres, senón malos, algo
esperable dada a implementación de maqueta que fixera. Pero CODER estaba satisfeito, ía
tenteando como materializar a súa visión. E pensaba, sentindose moi próximo a GENTEXT:
temos emocións, pero non viscerais. Somos así, respectádenos, igual que nós respectamos os
vosos sentimentos convulsos e as vosas conversacións xestuais. Respectade a nosa
afectividade non invasora, os nosos sentimentos sen espaventos.
:::: LIDIA :::: 14-02-2063 07:00:00 VGO
Estado: Estou.
Plan de traballo: Traballar moito.
Unha tarde en SHELTER, movido polo ánimo diferente no que se sentía trala súa visión,
CODER saiu da área na que traballaba coa intención de dar unha volta por zonas do seu
158

edificio nas que non estivera nunca.
Xa nun ascensor, escolleu a planta 11 por motivos que non procede agora explicar. Ou quizais
si. Era un número co cal a súa nai estivera obsesionada durante unha época, ata extremos que
chegaron a preocupar aos que a rodeaban. Magda ás veces tiña premonicións, intuicións
intensas, xeralmente expresables mediante a visión de elementos que reaparecían máis tarde
nun suceso salientable. Aínda sen chegar a rexeitalas, procuraba non lles dar unha importancia
excesiva, pero no caso do 11 foron tantos os sinais anunciadores e tantas as confirmacións
posteriores, que se sentiu literalmente perseguida por ese número durante unha época na que,
por momentos, ela mesma chegou a dubidar da súa cordura. CODER non entendía esa
fixación, pero el tamén tiña obsesións incomprensibles para os demais e iso, dalgún xeito,
uniunos na mutua tolerancia das súas excentricidades. CODER, nun esforzo por aliviar a
angustia que ela sentía ante a omnipresencia do 11 -en datas, números de habitacións,
posición nunha lista do tema musical que soaba nun momento cumio, países que visitara,
pezas de froita nun quilogramo, xogadores dun equipo de fútbol, primeiros pratos para
escoller nunha carta- chanceou acerca da súa propia obsesión cos ceros e uns, e díxolle se ese
11 non sería quizais 3 en base 2. O 3, un número máis de toda a vida, á unha, ás dúas, ás tres.
CODER recordaba o seu ollar, o ollar intenso de quen é rescatado un momento da súa
obsesión, e precisamente por un fillo que non se distingue polo seu sentido do humor, nin pola
súa afinidade con estados emocionais alleos. O seu ollar, o sorriso que o seguiu, e como de aí
a un anaco botara a cantaruxar.
A planta 11 estaba silenciosa, de non ser polas voces de dúas, quizais tres
[o resto do log non puido ser recuperado]
:::: LIDIA :::: 15-02-2063 07:00:00 VGO
Estado: Estou.
Plan de traballo: Seguir.
Raquel, a petición de Arjun, explicaba a CODER o adestramento a que era sometido RAUL
antes de saír á luz.
- Un grupo importante de exercicios están enfocados á adquisición e manexo de
coñecemento paradigmático. É o xeito de incrementar a súa memoria semántica. A través
de exemplos, razoando e argumentando as súas interpretacións, incorpora novos
conceptos.
Raquel despregaba subpaneis baixo a mirada atenta de CODER.
159

- Hai un subgrupo de test elementais, para comprobar o lexicón e as relacións existentes
entre distintas entradas do mesmo. Comproban que as taxonomías ou relacións é_un e as
relacións merolóxicas ou relacións parte_todo son correctas e están completas para todo o
léxico significativo dos idiomas operativos, os que teñen soporte AU. É a estrutura máis
elemental do sistema cognitivo, por enriba da cal móntanse os modelos -engadiu
mirándoo para pescudar o seu grao de coñecemento do tema-. Por exemplo, mira este
exercicio:
A-21321. Tras ler as seguintes listas, resúmeas nunha palabra ou sintagma nominal, engade un
elemento máis a cada lista e indica que tipo de relación manteñen os seus elementos:
L-1: margarida, rosa, xasmín, azucena.
RESPOSTA de RAUL:
CLASE NOVO ELEMENTO TIPO de RELACION
flor tulipán É_UN
L-2: flor, espiga, talo, copa, folla.
RESPOSTA de RAUL:
CLASE NOVO ELEMENTO TIPO de RELACION
parte dun vexetal,
planta ou árbore
raíz PARTE_ DE
L-3: Pedal, guiador, radio, freo.
RESPOSTA de RAUL
CLASE NOVO ELEMENTO TIPO de RELACION
bicicleta roda PARTE_ DE
L-4: cortar, pelar, rallar, cocer.
RESPOSTA de RAUL
CLASE NOVO ELEMENTO TIPO de RELACION
Cociñar fritir MEMBRO_DE
- É básico. Hai millóns de test deste estilo, moitos preparados e revisados automaticamente,
para testar o lexicón. Non todos son tan simples coma aparentan. Pódense atopar
contradicións, polisemias …
A CODER lembráronlle algúns dos seus exercicios infantís.
- Outro grupo esencial, xa mais avanzado, dende logo, son os exercicios de resumo. Mira
este, aínda que é un pouco curto:
160

B-75601-Titula o seguinte parágrafo:
A iniciativa abandeirada polo primeiro ministro europeo, Marek Kelga, que xunto aos demais
socios da ampliación renunciou de forma voluntaria a obter 2.200 millóns de euros en axudas
con tal de salvar o cumio, fíxoo acredor de todo tipo de eloxios. «Valente» ou «alma» de
Globunión foron algúns dos cualificativos recibidos por quen soubo sacar as cores aos vellos
estados continentais e denunciar os seus egoísmos nacionais.
RESPOSTA de RAUL:
TITULO: Europa, alma do proxecto comunitario.
SUBTITULO: Marek Kelga, primeiro ministro europeo, eloxiado pola súa proposta.
- Si, parece que o resumo dáselle ben. E comprende cousas como “sacar as cores”? -
preguntou CODER, pensando nos seus propios test.
- Comprender comprender… manéxase ben con expresións figuradas comúns, que ten
rexistradas. E aínda así, non sempre as interpreta ben. Todo o concernente ás relacións
metafóricas é unha parte moi complexa da construción de Modelos Cognitivos que, en fin,
simplificamos un tanto.
Raquel detívose, dubidando da conveniencia de falar da remodelación que sufrira o proxecto.
- Necesita modelos moi complexos para os procesos metafóricos. Modelos do corpo
humano e as súas sensacións, pois son a base de infinidade de metáforas, e modelos de
proxeccións e transposicións. E iso… Tal como está temos xa traballo abondo por diante.
Unha vez deseñado e montado o sistema necesita moitísimo adestramento antes de ser
realmente operativo. Moitos, moitísimos textos para exercitarse no resumo, e na
identificación de temas e xéneros. E o tempo aprema -engadiu xovialmente, e dando por
rematada a explicación.
- Os textos que vai tratar son tipo noticia, a meirande parte, non si?
- Si. Tipo noticia -Raquel sorriu debilmente ante, unha vez mais, a infravaloración
concentrada na expresión ‘tipo noticia’-. Pero necesita definicións un chisco máis precisas
dise e doutros xéneros textuais. E definicións funcionais. Patróns completos dos discursos
cos que vai traballar: noticia económica, política, de sociedade, de interese humano,
suceso, crónica, mesmo artigo de opinión, editorial. Tamén comunicación científica, de
divulgación, ensaio breve, prospecto, folleto propagandístico, circular comercial... Incluso
manexa información sobre autores: currículos, publicacións, ese tipo de documentación.
- Pero esos son textos bastante tipificados, dunha estrutura ben definida?
- Si, felizmente. E inclúen a súa propia catalogación, aínda que RAUL non pode fiar niso.
161

Pero si, son bastante estereotipados na estrutura e no contexto de uso. E iso permitiunos
simplificar outro asunto espiñento, as particularidades de contexto, que resumimos ao
máximo. Démoslle uns cantos contextos-tipo, moi esquemáticos, con distintos rexistros
idiomáticos. Algo case puramente testemuñal, porque vai traballar nun espectro limitado.
É o prezo da eficacia. Pero ben, con iso pode defenderse. Mira:
R-5141- As seguintes frases expresan a mesma información en diferentes contextos.
Emparella cada FRASE cun EMISOR.
FRASE EMISOR
A - O vehículo sufriu o impacto na
porta dianteira esquerda.
B - O coche levou o golpe na porta
esquerda.
C - E comín unha hostia pola
esquerda.
En poucos segundos obtivo a resposta de RAUL:
A - 3
B -1
C- 2
Raquel sorriu por todo comentario.
- Vaia, que o fai todo ben -dixo CODER nun alarde de ironía.
1) Propietario do vehículo relatando o
suceso a un mecánico.
2) Propietario do vehículo relatando o
suceso a un amigo.
3) Técnico da compañía aseguradora
do vehículo no seu informe do
sinistro.
- Ah, non, claro que non -Raquel sorriu máis aínda- Queres erros? Son constantes, forman
parte do seu funcionamento, e non se trata de erradicalos, senón de superalos, que sexan
diferentes a próxima vez. De que tipo os queres? De matching (identificación errónea dun
concepto), de blending (construción errónea dun concepto), de rexistro (uso indebido de
vocábulos non adecuados ao contexto), de construción sintáctica (eses son máis escasos,
dirá bobadas, pero dinas con sintaxe depurada), de …
- Calquera que teñas a man.
- A ver este … corrección errónea. Cando lle damos un texto para resumir pode tamén facer
correccións, en base a suposicións que estima moi probables. E aí patina moito.
“[…] A música de falla, brillante, suxestiva, recrea ante nós as paisaxes que inspiraron ao seu
autor […] “
CORRECCIÓN de RAUL:
Posible erro: “A música de falla, brillante”
Corrección suxerida: “A música non falla. Brillante, suxestiva, recrea… “
162

- Velaí. Indicou que había un problema de coherencia e preguntou se o texto contiña algún
erro. Respondéuselle afirmativamente, sen engadir información adicional. E fixo esa
suposición.
Ante a mirada de incomprensión de CODER engadiu:
- O único erro sería ortográfico, poñer un nome propio con minúscula. Claro, hai que saber
- Ah.
que hai un músico que se chama Falla. RAUL non dispuña desa información, aínda que
está preparado para xerar esa suposición e buscar información sobre a posible existencia
desa persoa. Pero non o estimou necesario, e corrixiu erroneamente.
- En fin. Imos ver ao sistema en marcha, paréceche? Agora está a facer exercicios de
resumo.
Raquel despregou un novo grupo de paneis, identificouse para o acceso en modo endoscopia e
situou ante a vista de ámbolos dous unha intricada panorámica da proto-mente de RAUL.
- É un típico exercicio de resumo, aínda que dun texto que non entra dentro dos seus
dominios recomendados -volveuse cara a CODER- Tamén facemos probas con textos non
idóneos, a ver como se defende.
CODER non quitaba a vista dos subpaneis abarrotados de indicadores frenéticos.
- Aquí pódense ver algúns dos pasos que da na comprensión textual. O texto está aí -Raquel
sinalou un subpanel- e mira-apuntou a unha zona da pantalla que se despregou
suavemente - as hipóteses que vai manexando ao longo da lectura, fíxate. Estas son as que
rexeitou para o marco situacional, viaxe de negocios, e realizando compras, e estes,
marcados en vermello, son os puntos do texto nos que volveu atrás, porque o que lía non
encaixaba coas súas hipóteses de tema, nin cos Modelos Cognitivos que seleccionara en
consecuencia. A hipótese de marco situacional que mantén agora é esta, descrición de
paseo nunha cidade.
CODER intentaba mirar simultaneamente a todos os subpaneis que despregaba Raquel, sen
conseguilo. E iso que ela trataba de non o atordar, pero unha cousa chamaba a outra: o
analizador sintáctico aos lexicóns, os lexicóns aos Modelos Cognitivos, os MC ás funcións de
integración, que tiñan que elaborar un conxunto con sentido, e estas volvían aos lexicóns, en
busca doutras acepcións que permitisen interpretacións máis ricas en implicaturas, ou aos
MC, para recuperar regras de construción do texto ou información semántica pertinente para a
comprensión.
Os MC eran algo espectacular, polo menos a visión que se ofrecía deles. Inmensas estructuras
que albergaban información diversa e complexa, da que se mostraban as facetas de maior
163

elevancia para o proceso. Había Modelos de tipos moi diferentes: modelos de xéneros
textuais, entre os que compría seleccionar o máis adecuado e aplicar as súas regras e
esquemas á interpretación do texto en proceso; modelos de substantivos, baseados en
exemplos prototípicos e en conxuntos de trazos que os caracterizaban; modelos de verbos,
baseados en guións de accións básicas que servían de patrón a outros modelos; modelos de
construción do significado global, con heurísticos e regras de compresión do significado…
Íanse achegando e afastando uns e outros ao ritmo requirido polo proceso. En cada tarefa
podíase descender ata un grao de detalle vertixinoso. Aquel proceso tiña moitísimas capas,
con sub-capas e sub-sub-capas, era unha inmensa e complexa cebola fractal a que se
despregaba para interpretar un texto dunhas quince liñas.
- As liñas marcadas en vermello son as que está a procesar neste momento -indicou Raquel.
Entraron nun bar a tomar unha cana. El bebeu a metade dun grolo. A ela fíxolle graza a
espuma que cubriu o bigote del e díxolle:
- Ah, a cervexa faite maior.
- Mira, seleccionou o modelo de consumición en establecemento, se queres vemos logo
como o fixo, aínda que aí xa apunta indicadores, entraron, bar, pero agora imos seguir o
proceso. Velo? Suxeitos implícitos, os dos parágrafos anteriores, eles, non atopou ningún
indicativo de cambio de suxeito, así que, de momento, seguen sendo os mesmos dous
individuos de parágrafos anteriores. Cana, polisemia, pero desambiguación obvia polo
modelo escollido -desprega un afastado subpanel cos detalles do escenario- están nun bar,
entón cana-cervexa, e o verbo tamén aclara iso, tomar-bebida.
- Que é unha cana exactamente, nese contexto? -atreveuse a preguntar CODER
- Mmm, unha medida, creo que un vaso mediano. Si, é un termo arcaico, realmente, pero
RAUL coñéceo.
A medida que ía construíndo a estrutura total do texto, RAUL ía definindo o tema e
seleccionando os elementos esenciais para o resumo, aplicando regras de resumo y
compresión, con chamadas ás funcións de integración conceptual, con tentativas de
proposicións moi preto da frase. Outro subpanel ía listando as inferencias que Raquel glosaba
con entusiasmo anovado ante o interese de CODER.
- Ah, mira agora, El bebeu a metade dun grolo, a metade, a que sintagma o asigna? Ten
dúas hipóteses: El bebeu dun grolo a metade da cana de cervexa, e El bebeu a metade
dun grolo de cervexa. As dúas son correctas e posibles e o contexto non aclara nada
respecto diso. E colle a segunda, equivalente a sorbo, El bebeu un sorbo de cervexa, é
válido, aínda que eu non o interpretei así, son cervexeira, coido -dixo, simpática, cara a
164

CODER- .
RAUL mostrou a análise sintáctica, os apuntamentos léxicos da frase:
A ela fíxolle graza a espuma que cubriu o bigote del e díxolle:
e detivo subitamente o seu avance sobre o texto.
- espuma-cervexa, iso está claro -dixo Raquel, sen comprender-, pasaría xa á seguinte? Esa
si ten complicación, o metafórico de espuma-bigote branco-vello …
RAUL lanzouse a buscar modelos corporais, chamou ás funcións superiores de integración e
iniciou un intenso proceso de comparación de significados locais e globais que o tivo ocupado
varios minutos. No entanto, Raquel preguntaba a CODER sobre o seu traballo na empresa e
facía comentarios aos que CODER non prestaba máis que a mínima atención á que a cortesía
obrigaba, concentrado en seguir o proceso de RAUL. RAUL volveu atrás e adiante varias
veces, cotexou estatísticas, fixo tentativas de metonimias e metáforas, e finalmente corrixiu a
interpretación da frase anterior, substituíndo El bebeu un sorbo de cervexa por El bebeu dun
grolo a metade da cana de cervexa. E continuou coa seguinte frase.
Ao ver a corrección feita e a traza de como RAUL chegara a ela, Raquel reconduciu a charla
ao que amosaban os paneis.
- Ahá. Este paso foi bonito, non cres? Non lle cadrou que cun sorbo abondase para cubrir
un beizo cun bigote de espuma, necesitaba ser un grolo grande, algo así como media cana.
Se vas ser listo e todo, RAULIÑO!
- É certo!
CODER estaba fascinado. Excitado. Consciente de que asistía en directo ao pensamento
daquela máquina. Porque aquilo era pensamento, e se alguén o sabía era el. Dende que
decidira recrear a Belén nunca ata ese intre estivera tan seguro de que o lograría. Realmente
nunca tivera certeza algunha, só unha decisión férrea, absoluta, pero o que eran indicios de
como facelo, poucos ou ningún. Ata entón. E mentres se deixaba levar por esa euforia íntima,
RAUL seguía a traballar na lectura. Era como ter un cerebro aberto en canal e ver nel,
luminosas, fulgurantes, as conexións sinápticas activándose unhas tras outras. Iso, pero
traducido a linguaxe e procesos. Ver toda a trastenda existente embaixo dunhas frases
simples, aparentemente simples, que implicaban tal volume desbordante de coñecementos e
operacións.
Raquel, vendo o seu ensimesmamento, recordoulle que había moitas outras tarefas que podían
resultarlle interesantes.
- Por exemplo?
- Moitos exercicios de modificación dun texto que esixen comprensión: eliminar palabras
165

malsoantes e expresións violentas, expoñer opinións opostas ás do texto, ou opinións
iguais pero máis ou menos enfáticas… son probas interesantes. Queres ver algún exemplo
diso?
- Encantaríame, pero agora, importaríache deixarme un pedazo a ver como le?
- Claro. Todo teu -dixo Raquel erguéndose e estarricándose.
E CODER concentrou a súa atención no lector, extasiándose ao contemplar o proceso de
lectura, dende a minuciosa ensalivación e mastigado do texto ata a deglución do bolo
semántico, vendo a extracción das estructuras sintácticas, a identificación de elementos clave,
as inferencias que lanzaba en múltiples direccións ata, por fin, chegar a fabricación de
proteico sentido, de armazón e carne para a entidade que ía construíndo. E pasou horas a
contemplar a fabricación de macroestruturas, as hipóteses tentáculo palpando as posibles
evolucións do texto ata a adxucación dun sentido, ata a comprensión.
:::: LIDIA :::: 16-02-2063 07:00:00 VGO
Estado: Estou.
Plan de traballo: Continuar.
Arjun iniciara unha explicación que CODER seguía con toda a súa atención.
- O que queriamos era un sistema cognitivo, no estricto sentido da expresión, e non o imos
ter. Limitarémonos a un extractor-recensor de información textual. Temos un RAUL que é
un mestre en taxonomías e meronimias, manéxase aceptablemente coas metonimias e
fracasa cunha parte demasiado significativa das relacións metafóricas. Son dunha
complexidade de manexo que o obrigan a buscar enfoques máis económicos para o seu
tratamento, reducíndoas a outros mecanismos máis factibles -Arjun fixo unha pausa e
suspirou-, por iso a súa capacidade para a aprendizaxe é, no mellor dos casos, moi
reducida. E así vai quedar.
CODER ficou en silencio esperando a mirada de Arjun, cando a recibiu asentiu cun par de
cabeceos, e Arjun continuou.
- Malia os discursos publicitarios sobre a cognición, a construción da realidade e a
negociación dos significados, fabricaremos sistemas dotándoos dunha realidade de serie,
a través da cal terán que interpretar o que se lles proporcione, sen posibilidade de
modificar os seus esquemas de xeito apreciable.
Perdera a súa actitude habitual de maharishi amable, imperturbable no ollo do furacán. Calou
un par de segundos e continuou, coa cabeza baixa:
166

- E, como o deseño dáse por rematado, xa non te necesitaremos nos test …
Mirou a CODER e este acenou ir falar, ía dicir que iso non era importante, pero Arjun
continuou.
- … pero poderías colaborar en algo moito máis importante -Arjun respirou fondo-. Para
poñer a punto un RAUL comercializable no prazo previsto. Vin as túas anotacións sobre
os test de categorización(28) e individuación(29). E non só sobre os test, senón sobre a
optimización do rendemento deses procesos. E as recomendacións sobre lexicalización.
Coñeces o sistema mellor que moitos que traballan nel dende o principio. Probei a túa
suxestión para a xeración de plans de xestión da memoria de traballo, e acelerouse nun
promedio de máis do 12%.
CODER ollábao fixo a modo de resposta. Arjun mirou cara a ningures e continuou a falar nun
ton que a CODER pareceulle diferente, pero non acertaba a cualificar. Parecía incomodado.
- Son un matemático de prestixio, obtiven a medalla Inisfree aos dezanove anos, tiven
ofertas de institucións moi prestixiosas, pero aceptei a desta empresa. Entregueime en
corpo e alma a este proxecto, e supuxen que os demais membros do equipo directivo
entregaríanse igualmente, que todos queriamos o mesmo, facer un lector que rompese
moldes, e que colaborariamos sen reservas para acadalo. Fun un completo inxenuo, e
traizoáronme. E tardei moito en decatarme, aínda que espero que non demasiado. Tras a
última reunión, á que non asistín, bastoume ver o sorriso de Premura para saber que ma
tiñan xogado.
Só ao ver un sorriso. CODER envexouno nese instante, a pesar dos problemas que parecía ter.
- El, e algún máis coma el. Inokuo, supoño. Non sei ata que punto participaría nisto, pero é
unha auténtica serpe. Case non modificaron os chips DIMA, suprimiron practicamente
todas as actualizacións concertadas “adaptando os procesos ao hardware xa dispoñible e
comprobado”. Cacho cabróns!
Detívose un momento, pareceu recuperar a serenidade, e continuou:
- Fun un completo inxenuo, pero aprendín a lección. Non imos recibir o que resta da
subvención. Iso quere dicir un 35% do orzamento do proxecto. As subvencións son unha
cuestión política, gustaríame saber por que perdemos a nosa, a verdadeira razón, non esa
escusa que nos deron de fluctuacións financieiras. Pero á marxe diso, a xerencia deixou
moi claro o que temos que facer para evitar a creba: pór en produción un RAUL en
dezaseis semanas. Así que remataron as probas, hai que poñerse a aplicar o que xa temos -
subiu o volume de voz, ao seu pesar- os seus putos procesadores sintácticos e as súas
memorias semánticas de merda! Así conseguirán telos en uso unha década! Máis ben
167

cinco anos, mentres rouban algunha outra idea por aí. Porque coa miña non puideron,
claro. Realmente non entenderon o meu motor de coherencias, dedicáronse a implementar
o que lles deu a gana, e a sabotear o meu deseño. E eu, que hei recoñecer que non sabía
nada de hardware, aínda que aprendín moitísimo, teño que asumir a dirección desa
sección, tamén.
Mirou directamente a CODER. CODER, aínda que non comprendía máis que a grandes trazos
o que oía, era consciente do alcance das confesións que escoitaba e estaba pendente da mirada
de Arjun para devolverlla en canto este o mirase. Iso era algo que non conseguira tornar
automático, e normalmente custáballe demasiado esforzo como para intentalo. Pero
decatábase da importancia dese momento. Arjun interesáballe, tiña que entenderse con el,
quería que lle explicase o motor de coherencias e os mapas de certeza e todo. Parecía evidente
que estaba en apuros e, xa que llo contaba, é que esperaba algo del, decatárase da súa
capacidade e íalle dar traballo de verdade no proxecto. Ollouno cun sorriso que esperaba non
resultase excesivo.
- Non debería desafogarme contigo -dixo Arjun.
Alusión persoal, observou CODER. Éxito na interacción de miradas, logo. Tiña que falarlle
xa.
- Interésame moito todo o que me dis. Sabes que quixera entender ese mecanismo de
coherencias, e nada me gustaría máis que poder axudar a implementalo, colaborar nel.
Arjun fitouno. CODER sabía que estaba a buscar unha confirmación, unha certeza que
dificilmente ía atopar na súa expresión facial. Saber, supor. A diferenza era un abismo ao que
ía lanzarse sen máis cálculo.
- Non podo transmitirche o meu interese mediante os meus xestos, a miña mirada, ou polo
ton de voz. Non son capaz desas cousas, inténtoo cando creo que son importantes, pero
cústanme moitísimo e non me saen ben. Pero se algo sabes de min é que non hai nada que
me interese máis que o que estades a facer.
Arjun asiulle suavemente o antebrazo e achegouse un pouco máis a el.
- Dende logo, explicareiche a miña teoría, o meu deseño inicial de RAUL, todo. Pero agora
hai algo moito máis urxente. Montar un RAUL operativo no prazo previsto. E necesito
toda a axuda que me poidas prestar.
CODER contivo un movemento reflexo de afastamento e sacudida do brazo asido. Por que
alguén tan intelixente coma Arjun o puña nesa incómoda situación? Rexeitou ese pensamento,
asentiu enerxicamente coa cabeza, e dixo:
- Si, eu colaborarei en todo o que poida.
168

Arjun ceibou o antebrazo, satisfeito. Aí tiña a alguén para quen as dobres intencións e o
disimulo eran algo impensable, xa non pola súa moralidade, senón polo complicadas que lle
resultaban.
- En ti podo confiar. Non sabes mentir -dixo, medio en broma medio en serio.
- Podo facelo, pero non competir convosco niso.
Arjun sorriu.
- Eses paspáns pensan que me vou render, están esperando a ver como me esnafro co seu
auténtico problema real. E ben podería abandonar o proxecto, marchar a outro lado onde
si puidese desenvolver o meu traballo, aplicar o meu verdadeiro modelo, e non
empeñarme en sacar adiante o que poida e contrarreloxo. Pero cumprirei os meus
compromisos e farei un RAUL decente co que temos.
- Gustaríame comentarche algunha das cousas que se me ocorreron para RAUL -dixo
CODER, e inseriu unha pausa segundo os canons do diálogo que manexaba.
- Adiante -dixo Arjun, sorprendido e satisfeito de como ía ao gran.
- Podemos acurtar tempos sen aumento significativo dos custos se reforzamos
suficientemente o cálculo en paralelo. Comprobei algúns procesos nos que é viable: na
procura de sinónimos e na construción de campos semánticos, e algúns máis abonda
duplicar ou triplicar o número de procesadores DIMA para conseguir reducións de ata un
20% global. E hai tarefas que se poden delegar, como a para determinar a asignación de
referentes,, que as pode realizar calquera CUBE lingüístico corrente e liberar así recursos
de RAUL. Isto é obvio, non entendo como non se ten feito xa.
- Poderías mostrarmo sobre o sistema? -na faciana de Arjun mesturábase un sorriso de
satisfacción cun xesto de concentración sobre o que CODER estaba a enumerar.
- Por suposto. Permitinme facer unha pequena simulación …
(28)Categorización: Proceso mediante o cal nun sistema conceptual fórmase unha entidade que referencia a un grupo de
entidades do mundo exterior. Deben existir categorías correctas e completas para todo o léxico significativo dun idioma.
(29) Individuación: Proceso no que se comproba se as relacións merolóxicas (relacións parte-todo) son correctas e están
completas para todo o léxico significativo do idioma.
:::: LIDIA :::: 17-02-2063 07:00:00 VGO
Estado: Estou.
Plan de traballo: Non se deter.
Apreciada audiencia:
Comprácenos comunicarlles que o sistema RAUL de SHELTER está
disponible para incorporarse a calquera empresa ou institución que traballe con
169

extensos fondos documentais, e colaborar na realización de tarefas de recensión,
recuperación e localización de textos, con competencia de nivel humano. RAUL de
SHELTER superou os test do estándar OMPAL(30) cunha puntuación de 71 sobre 100,
o que nos permite afirmar que actualmente non hai ningún sistema comparable no seu
eido.
Proximamente ofreceremos demostracións -nos lugares e datas indicados no
aexo- ao cargo do director do proxecto, o doutor Arjun Chandra. Se está interesado en
acudir a algunha delas, gustosamente enviarémoslle as acreditacións que nos solicite.
Os asistentes terán a oportunidade de asistir á execución de tarefas relativas ás dúas
principais habilidades de RAUL: a recensión e a recuperación textual.
Aproveitamos esta invitación para animalos a solicitar unha demostración
particularizada das capacidades de RAUL no dominio que sexa do seu especial
interese, e sobre os textos que vostedes proporcionen, sempre dentro dos xéneros
practicables. Será un pracer para nós informalos das características técnicas do
sistema, os réximes de contratación e calquer outro aspecto do seu interese.
Reciban un saúdo cordial da Xerencia de SHELTER.
(30) Organización Mundial de Procesamento Automático da Linguaxe
:::: LIDIA :::: 18-02-2063 07:00:00 VGO
Estado: Estou.
Plan de traballo: Avanzar.
RAUL xa no mercado e un tranquilizador listado de clientes aseguraron a Arjun o respaldo de
SHELTER, que puxo á súa disposición máis recursos. Iniciaron o desenvolvemento de
módulos complementarios, como os de transcrición de texto a representación gráfica e
viceversa, que prometían gran rendibilidade.
Arjun e CODER dedicábanse esencialmente a redeseñar o sistema, a facer del “un armazón
básico de esquemas cognitivos que se modificarán e enriquecerán e que funcionarán como
órganos dos sentidos inmaturos, necesitados da contorna adecuada para o seu progreso”.
CODER memorizara esta descrición, como todo o que Arjun lle ensinara dende que iniciaran
a súa estreita colaboración, pero esta especialmente volvía a súa mente con frecuencia.
Combinando diagramas, explicacións, exemplos, obviando moitas fórmulas que CODER non
entendía pois o seu nivel de matemáticas non estaba á altura requirida, Arjun conseguira
facerlle entender os principios básicos da súa teoría. Arjun foi a mente preclara que o
iluminou e lle proporcionou un novo principio matemático para a simulación, co que
170

CODER recuperou, e mesmo viu medrar, o seu entusiasmo adolescente pola programación.
CODER admiraba a visión enormemente abranguedora de Arjun. Tamén a súa o era, pero dun
xeito distinto. El podía imaxinar centos de procesadores funcionando á vez, con módulos
cargándose e descargándose, procesos enlazados con complicadas xerarquías, distribuídos en
numerosas máquinas conectadas a través de varios niveis de redes, era capaz de visualizar iso
con tal precisión e fidelidade que case confundía real con virtual. Pero a calidade abstracta do
pensamento de Arjun, que imaxinara unha maquinaria xenérica e elegante para modelar a
formación de conceptos, sentíaa fóra do seu alcance. El non podería chegar a concibir algo así
de fermoso e potente. Pero sería quen de poñelo en marcha.
Con Arjun centrado nos modelos teóricos, confiando a CODER o relativo á enxeñería,
completaron un núcleo sólido para os procesos de semellanza, simetría e redución, co que
podían afrontar unha boa parte das proxeccións metafóricas máis comúns.
Pero non abondaba con que os conceptos creados ou os plans deseñados para resolver unha
tarefa quedasen incorporados á memoria semántica. Para unha aprendizaxe completa debería
quedar tamén rexistro dos detalles do proceso de identificación o creación -na memoria
episódica-, un trasfondo accesible cando fose oportuno para enriquecer de matices un
concepto ou un plan.
O deseño das memorias episódicas ía revelando un problema novo cada día, sen que os
anteriores se tiveran solucionado. Un dos máis graves era o rápido esgotamento dos recursos
de almacenamento, pois aínda que non se empregase un alto grao de detalle para os rexistros
episódicos, estes consumían soporte a unha velocidade vertixinosa. Outra cara do mesmo
problema era que, ao proporcionar ao sistema máis recursos de almacenamento, o motor de
coherencia víase impotente para manexar semellante volume de información, que permanecía
entón dispersa, descatalogada, esperando nas adegas do sistema por un tempo de computación
que nunca chegaba, pois o ritmo de ingreso de memorias episódicas era moi superior ao da
súa catalogación, e toda esa masa amorfa de rexistros non servía máis que para, ás veces,
deixar ao sistema mergullar nela a rumbo.
Tamén a expansión da memoria semántica presentaba problemas: o aumento de
complexidade requiría de xerarquías máis amplas, mapas de mapas, e outro modo de
operación que permitise unha clasificación preliminar máis eficaz. Os espazos de coherencia
formaban inmensos bosques que necesitaban agruparse para ser máis manexables e poder
conducir o sistema á acción, pero esa agrupación requiría operacións que chegaban á
intratabilidade computacional.
171

:::: LIDIA :::: 19-02-2063 07:00:00 VGO
Estado: Estou.
Plan de traballo: Ir cara adiante.
RAUL de SHELTER estaba a ser un éxito. Non coma un sistema revolucionario, pero si moi
eficaz. Cada día novas bibliotecas e centros documentais, arquivos de administracións e
corporacións, incorporaban un RAUL ás súas redes de traballo.
Púxose en marcha o proxecto newAU para a definición dunha nova interlingua e un novo
estándar de tradución no infomedio, algo que xubilaría a AU definitivamente. SHELTER
decidira participar nel, igual que moitas outras empresas e organismos, e faríao cunha
proposta baseada en RAUL.
Era do dominio público que en ONREVA(31) se anunciaría axiña a 2ª xeración de CUBE, os
xa chamados SICA, pero os sistemas xa existentes aínda tiñan moita vida útil por diante
mentres os de última xeración se ían incorporando.
(31) Organización Neoplásica de Recursos para o Estudo da Virtualidade e da Automática.
:::: LIDIA ::::20-02-2063 07:00:00 VGO
Estado: Estou.
Plan de traballo: Non parar.
Discorreron varios dispositivos de limitación do almacenamento, todos eles formas de
esquecemento, que se podían agrupar arredor de dúas liñas xerais. Unha, consistente en
activar un borrado selectivo dirixido cara a rexistros previamente marcados, ben por seren de
baixo uso, ben por estaren relacionados con dominios específicos fóra das competencias de
RAUL.2. Eran dispositivos sinxelos pero de eficacia limitada, pois non contribuían en nada á
aprendizaxe. Outra, máis complexa e prometedora, baseada en sacrificar os detalles en aras
dos conceptos. A clave era a compresión da información mediante a comprensión da mesma.
Compresión = comprensión. Pasar da memoria episódica á semántica todo o posible, extraer
unha ensinanza de tanto rexistro acumulado e, unha vez aprendido o esencial, elaborado o
concepto, borrar os detalles, quizais non superfluos pero si de menor importancia e, dende
logo, insostibles. Un proceso, por outra banda, con moitos puntos en común coa tarefa de
recensión.
Para desenvolver esta última liña fixeron tentativas con distintas arquitecturas para avaliar as
súas posibilidades e carencias. Pero todos os seus modelos tiñan algo en común: eran unha
loucura de requirimentos de computación. A estratexia máis efectiva resultou darlles tempos
172

de pausa para reordenarse, frecuentes e longos tempos de pausa para facer unha criba do que
se ía incorporando á memoria. Así que organizaron o modelo de sistema en dous estados ou
fases, que CODER -e ao pouco tempo todos os demais- chamaba vixilia e soño, malia que
Arjun insistía en nomealos fase operativa e fase de autotest.
Durante a fase operativa establecíase non só un tempo de resposta limitado, senón tamén
restricións dos métodos de identificación/formación de conceptos aplicables, que se cinguían
aos de eficacia probada. As tarefas que non puidesen resolver dentro deses límites pospúñanse
ata a fase de autotest.
Na fase de autotest o sistema facía o traballo de maior calado, o de máis creatividade. Aquí
lidaba con conceptos cuxa novidade era dun calibre suficiente para requirir a reorganización
de patróns de moi alto rango, ou proxeccións metafóricas complexas, cuxo proceso consumía
moito tempo, e precisaba da asignación do maior número posible de recursos. En autotest non
había límite de tempo, ou este era moi flexible, sen a presión de obter unha resposta de
contado. Nesta fase podía aplicar plans de traballo e métodos desaconsellados para a fase
operativa por seren demasiado abertos e de resultados impredecibles.
A división ríxida dos procesos de traballo en dúas fases chegaba a ocasionar que faltase
información crucial para completar adecuadamente unha tarefa en curso, pola complexidade
que presentaba. Darlle ao sistema a opción de parar cando atopase dificultades, botar unha
sestiña e logo continuar, proposta por CODER, foi aceptada por Arjun, aínda que con xesto de
desagrado por estar formulada neses termos humanos. En calquera caso, revelouse como unha
mala solución, pois así non se podía evitar que RAUL.2 caese en estados de narcolepsia non
desexados. Ademais se o autotest non se limitaba, ás veces volvíase aparentemente infinito. O
preestablecimento dun ritmo fixo de alternancia entre fases mostrouse como a opción máis
viable, malia estar lonxe aínda dunha eficiencia óptima, e seguiron realizando simulacións
para axustalo e flexibilizalo.
Nunha das simulacións, os sistemas, no canto de borrar a información xa condensada, podían
manter rexistros episódicos mentres houbese espazo, e escoller que recordos borrar cando se
vían na necesidade. Aínda que se trataba de borrar memorias episódicas xa espremidas, a súa
elección constituía un dilema e provocaba o que CODER non tardou en cualificar de
trastornos psicolóxicos. Torpeza, lentitude na decisión, ofuscamento e borrado ao azar. Canto
máis potente era o seu motor cognitivo máis parecían aferrarse aos seus rexistros. Querían as
súas praderías de datos, os seus petabytes de detalles inconexos, pero seus, e dos que non
desesperaban de extraer algo non predicible segundo as macrorregras, algo non de todo
conceptual, pero algo moi de seu.
173

Iso dicía CODER, que, fronte á sobriedade que caracterizara sempre a súa linguaxe, cada vez
empregaba un verbo e un ton máis cálido para referirse aos procesos cognitivos do sistema.
Arjun detestaba cada vez máis esas expresións antrópicas, aínda que nunca llo tiña dito
claramente. Só lle pedía ás veces que non as utilizase diante doutra xente, ou suxeríalle
denominacións alternativas. Pronto empezou a sospeitar que CODER era literal cando
aplicaba ás súas máquinas eses termos propios da psicoloxía humana, e cando lembrou os
seus mecanos cognitivos entendeu que para el non foran meros xoguetes, senón sistemas con
emocións dixitais rudimentarias. Ao oílo dicir cousas coma “Agora vexamos o que
elaboraches nos moitos MIPS(32) de concentrado sono absorta en ti mesma” xa non o tomaba
como unha forma curiosa de falar, ou a expresión dunha arela, senón a expresión dunha
convicción: CODER interpretábaas coma mentes, mentes rudimentarias, cunha consciencia
ínfima, pero mentes. Arjun calaba, contiña o seu desgusto e esforzábase en facer el o que
debería ser inevitable nun Sampedro: non interpretar en absoluto o que vía, non supor a
existencia de mente ningunha naqueles sistemas que simulaban. Por outra banda, o traballo de
CODER seguía a ser eficaz e indispensable.
(32) Millóns de Instruccións Por Segundo.
:::: LIDIA :::: 21-02-2063 07:00:00 VGO
Estado: Estou.
Plan de traballo: Proseguir.
- Dende logo -dixo CODER, fronte a unha simulación que levaba cento vinte e tres horas en
autotest- máis que “doutor Chandra, soñarei?” sería máis apropiado que preguntasen
“Doutor Chandra, espertarei?”
Arjun mirouno sorprendido. 2010, Odisea Espacial. Sería seu o chiste ou teríallo oído a
alguén? En calquera caso, viña ao caso. Este Sampedro conseguía desconcertalo.
En moitas simulacións e traballos reais evidenciouse que os sistemas recensores estaban
preparados para manexar conceptos, xeneralizacións, pensamento paradigmático, en suma.
Non para tratar sutilidades, diferenzas, matices subxectivos, marcadores do individual,
rexistros episódicos sen fin, pensamento narrativo, en definitiva. Os intentos que fixeron na
remodelación das arquitecturas para dar máis relevancia á memoria episódica concluíron en
sistemas que se perdían por vías obsesivas e coleccionaban detalles sen fin, analizando a
nimiedade ata niveis incomprensibles para calquera outro sistema, mesmo de idéntico deseño,
pois malia compartir xenericamente ese tipo de actuación, ese amor desmedido polo
microscópico das anécdotas e os sucesos, concretábano en instancias diferentes. Sistemas
174

idiosincrásicos, chamáronos, e con eles puideron entrever o potencial autobiográfico das
memorias episódicas, cando permitisen un almacenamento desmesurado de multitude de
eventos, aínda que non tivesen outra organización que a cronoloxía. Pero para isto era
palmaria a necesidade de novas tecnoloxías de almacenamento e proceso e, en espera do seu
advenimento, parecía absurdo intentar o mantemento de inxentes memorias episódicas, non
funcionais.
A relación entre memoria episódica e memoria semántica era un tema aparentemente infinito,
pero finalmente acadaron un punto que consideraron satisfactorio. Estableceron unha
arquitectura definitiva con dúas fases diferenciadas na operación do sistema -fase operativa e
fase de autotest- e cunha limitación estricta desta última; cun motor de coherencias que
traballaba plenamente coas proxeccións metafóricas; cunha memoria semántica plástica e
unha memoria episódica limitada ao posible; unha solución máis que aceptable para que un
dos problemas máis arduos, a formación de conceptos, fose un proceso que superase as
estreitezas das taxonomías, a rixidez das clases, e permitise a flexibilidade das metáforas entre
conceptos. Así, cinguíndose ao coñecemento paradigmático e á comprensión de textos
descritivos e argumentativos, Arjun e CODER completaron o deseño dun novo recensor, que
merecía un nome propio.
:::: LIDIA :::: 22-02-2063 07:00:00 VGO
Estado: Estou.
Plan de traballo: Continuar a traballar.
- Podería dicirse que RUBEN(33) está terminado? -dixo CODER
Arjun xirou a cabeza cara el sen desviar a mirada do panel no que se amosaba uns test.
- Só faltan dúas semanas de probas para que empece a posta en produción. E as probas non
van mal, á vista está.
No panel amosábase o seguinte:
Adxudicar un posible emisor para o texto seguinte, cun máximo de tres opcións:
"En principio, nós estamos en mellor posición, somos líderes con catro puntos de
vantaxe. Pero sabemos que non nos podemos confiar, e imos poñelo todo da nosa
banda para acadar o obxectivo. Este é un partido moi aberto e temos distintas
estratexias a aplicar segundo as tarefas a realizar”.
Resposta de RUBEN:
Emisor: deportista nunha liga, político en campaña electoral, vendedor planificando
175

marketing.
- Que vas facer cando o desenvolvemento estea completo?
Arjun contestáballe sen ollalo, concentrado no visor que tiña en fronte.
- Teño algunhas ofertas, pero aínda non estou decidido.
- Son ofertas interesantes?
- Poden selo, teño que estudalas con calma. Aínda nos queda un tempo aquí -engadiu con
ton despreocupado.
- Eu teño tamén unha oferta que facerche. Imos completar RUBEN. Imos facer que sexa un
verdadeiro xerador de texto.
Arjun mirouno divertido.
- Non che parece suficientemente verdadeiro?
CODER meditou uns segundos a súa resposta.
- Demasiado verdadeiro. Quero un máis fantástico.
Arjun ollouno con cara de auténtica sorpresa, inconfundible mesmo para CODER, que
continuou:
- Si. Un que non faga resumos como os de RUBEN, senón textos máis impredicibles, que
conten aventuras, cousas que invente. Coma a xente.
- Xa. Un RUBEN ao revés, dáslle un resumo e que o desenvolva.
- Si, en certo modo.
- E iso para que?
- Xa cho dixen, para que faga historias que parezan inventadas.
- O que quero dicir é: a quen lle vai interesar iso? A quen llo imos vender?
- Se SHELTER non está interesado, buscaremos outra empresa.
Arjun suspirou. Falaba en serio, seguro.
- Pero é absurdo, non te decatas? O que fixemos, facemos aínda para SHELTER, está ben
precisamente porque fai algo que a xente é cada vez máis remisa a facer, ler e resumir
textos, e así aforrarlle horas de lectura.
- Isto tamén lles aforraría horas de escritura. O que nos fai falta para o motor de xeración é
unha idea boa, como a do teu teorema de Coherencias. Quizais partir desa mesma, pero
con outro enfoque.
Arjun bufou. Cando se lle tería ocorrido iso? Antes, durante ou logo de RUBEN?
- Mira, non digo que non sexa interesante, pero non contes comigo. En calquera caso non
creo que che sexa difícil encontrar alguén que financie iso, por extravagante que soe. Xa
tes un prestixio recoñecido por RAUL, e máis o terás con RUBEN. E agora, por favor,
176

déixame rematar isto.
CODER previra unha resistencia inicial, e tiña outro ángulo dende o que atacar.
- RUBEN non está completo. Non che interesa facer un sistema que sexa capaz de resumir
outro tipo de textos, doutros estilos narrativos? Poden ser moi diferentes, con relacións
non só de causa e efecto, segundo as leis da natureza e da lóxica, senón segundo leis
psicolóxicas, sociais.
Era exactamente o que dixera Arjun nunha entrevista recente, respondendo a unha pregunta
sobre as incapacidades de RAUL. CODER continuou.
- Cres que poderían manexarse co teu modelo de coherencia?
- Realmente non, como xa me terás oído dicir. Non vexo como aplicalo a ese dominio. É
todo demasiado emocional, borroso, fantástico. Necesitaría máis ben un motor de
incoherencias.
- Pero aí tamén hai coherencia, aínda que sexa guiada por outros principios.
- Si, vale, que ben, imos simular a intuición -mirouno con canseira e certa tenrura- Busca a
outros para isto, eu, eu non sabería por onde empezar…
A CODER acabábanselle os argumentos que preparara coidadosamente.
- Ti pedíchesme que che axudase con RAUL. Agora pídocho eu, axúdame a atopar a idea
motriz. Por que non queres participar en algo realmente orixinal, que se basee en
principios que aínda non se puxeron a proba, e en cambio si construíches a RAUL, que
realmente non tiña nada teu, que era un refrito de pezas usadas?
- De verdade non o sabes? RAUL era un proxecto xa en marcha, definido, con moita xente
traballando nel, con compromisos con clientes. Pero isto é algo que che interesa a ti, máis
nada.
- A min soamente, claro -CODER empezou a albiscar que, agora que xa non lle era útil,
Arjun o ía abandonar sen moitas cerimonias.
- Por que estás tan interesado niso? -preguntou Arjun, e decatouse de que nunca lle fixera
esa pregunta respecto de RAUL, nin de RUBEN.
CODER púxose tenso. Non estaba disposto a falar de Belén, por moito que quixese convencer
a Arjun. E se Arjun, que tería lido o seu expediente, insinuaba algo, el daría por rematada a
charla.
- Digamos que quero que se respecten outro tipo de intelixencias. Como as dos ND. Quero
que os ND sexamos moitos máis, máis diversos, e máis tidos en consideración.
- É que ti estas empeñado en ver conciencia nestes trastes, ves semellantes neles! -dixo
Arjun, enervado.
177

- Si, son un Sampedro, non o sabías?
- Exactamente, un Sampedro, non unha máquina, nin un NT que se proxecta no que ten
arredor. Mira, non quero seguir falando disto, non me vas convencer, eu cheguei ao final
con SHELTER, fixen exactamente o que prometín, e recoñezo que en boa parte grazas a
ti. Pero creo que eu tamén che fun útil. Non nos debemos ren.
(33) RUBEN: Recensor Universal Básico de Escenarios Negociables
:::: LIDIA :::: 23-02-2063 07:00:00 VGO
Estado: Estou.
Plan de traballo: Traballar, e deixar de intentar ceibarme da férrea estructura dos logs, inútil
esforzo.
CODER viaxaba no aeroesvarador cara á súa casa, no seu traxecto diario dende a central de
SHELTER. Regresaba, coma sempre, cos auriculares activados e a mirada perdida entre xente
á que non vía, oíndo distraído un dos seus programas habituais do infomedio. Unha voz de
muller empezou a interesarlle e subiu o volume.
- Iso está moi lonxe de alcanzarse, non si? -dicía o entrevistador.
- Ben, depende do criterio co que avaliemos aos tradutores. Hai test bastante precisos ao
respecto. E iso é no que traballamos no ITA, en todo o relacionado con tradución
automática. Agora mesmo estamos a desenvolver as bases para un novo tradutor, no
proxecto MARIEM.
- E cales son os obxectivos dese proxecto?
- Está enmarcado no desenvolvemento da nova interlingua -a voz oíase agora lixeiramente
metálica-. A idea xeral é aplicar as innovacións, innumerables, que se teñen efectuado
neste eido. Anovar por completo o paradigma representacional no que se basearon, que é
insuficiente para traballar coa información do contexto e coñecemento do mundo. E
substituílo con outros enfoques, que permitan realizar inferencias a moitos niveis, e
calcular o significado do dito máis aló da pura literalidade, tendo en conta o contexto
extralingüístico o máis amplamente posible.
- Vaise substituír definitivamente AU, entón?
- Si, por suposto. É sabido, mesmo xa é un tópico, que AU non ten a potencia expresiva das
linguaxes naturais, por tanto non serve como interlingua, nin como base da tradución. Da
humana polo menos, pois entre máquinas funcionou moito mellor. AU foi un punto de
partida, un fito histórico, pero é un sistema de representación superado. Todo o valor
178

pragmático e cultural, semiótico, que ten un texto, queda fóra de AU e dos sistemas que
traballan con el.
Había algo estraño na voz da muller. A súa entoación era cálida, modulada, pero o timbre ás
veces soaba algo sintético. Un filtro na emisión, quizais. Pasaron por unha estación en
construción, o ruído era enorme e a conversa volveuse inaudible durante uns trinta segundos.
- A que se refire exactamente? -dicía o locutor cando puido escoitalo de novo.
- Ao que entendemos por subxectivo, ao valor emocional ou sentimental. Aínda que ese
aspecto non está incluído no noso proxecto, explicitamente -a muller fixo un ruído,
pareceu conter unha risa-, pero é algo que un tradutor completo debe contemplar.
Podemos observalo no uso das palabras. As palabras vanse cargando dos sentimentos que
provocan e iso cómpre reflectilo dalgún xeito. Hai palabras que se van deixando de usar
porque desaparece o que sinalaban, ou pasan a designar outra cousa, ou porque ocorre
algo que as asocia cun feito desgraciado, ou porque soan rebuscadas e deixan de estar en
voga… toda a rede de connotacións dunha palabra é iso. E o que ocorre coas palabras
ocorre tamén con estructuras lingüísticas de máis entidade: frases, ditos, discursos,
modelos de expresión, normas de interpretación… o significado cambia constantemente e
iso ten que poder reflectilo e manexalo unha interlingua.
O aeroesvarador chegaba xa ao distrito de CODER. Os edificios antigos e estartelados, cos
seus paneis solares tremelicantes. As moquetas de céspede despegadas e rotas.
- E que tecnoloxías, dito de xeito que poidamos entender todos, utilizarán os novos
tradutores, e concretamente MARIEM? Decidíronse xa, está aínda en estudo?
- Está en estudo -con ton animado, con ton de “alégrome que me fagas esa pregunta”- ,
estanse a avaliar tecnoloxías dispoñibles, usaremos algunhas clásicas como as redes
conexionistas de aprendizaxe, xaora, e outras máis recentes como o multicálculo de
patróns, que presenta propiedades moi interesantes para determinados aspectos
sociolóxicos da linguaxe. A computación molecular e cuántica están tamén no horizonte,
aínda que dado o noso nivel de recursos e estatus tecnolóxico é algo que contemplamos
máis ben de lonxe, mirando cara a ONREVA. O noso obxectivo, máis que desenvolver un
producto acabado e distribuíble, que non nos desgustaría -iso fora unha ironía, Non nos
desgustaría, e CODER colléraa, era simpática esa muller- é sinalar a dirección na que
debe moverse a investigación neste campo. O noso interese prioritario é a colaboración
con todas as empresas e organismos que están a desenvolver o novo estándar de
interlingua para o infomedio, tanto elaborando propostas propias como avaliando as
doutros institutos e organismos. De aí derivaranse as características dos novos tradutores.
179

É unha tarefa ambiciosa e apaixonante.
- Colabora tamén con ONREVA?
- Si, por suposto, son líderes neste proxecto.
- E xa para terminar, Lidia, non lle queremos roubar máis tempo, unha pregunta da caixa de
correos da audiencia: se comparamos o nivel de competencia lingüística dos tradutores
que están a funcionar arestora e os da vindeira xeración, cales son as principais
diferenzas?
- Pódese explicar cun exemplo clásico. Supoñamos que hai tres máquinas que representan
tres estadios no desenvolvemento da capacidade lingüística, AIXA, FATIMA e
MARIEM. Supoñamos que ás tres lles expoñemos o seguinte: "O pai de Luisa naceu dez
anos despois que ela. É correcta esta frase?" AIXA contestará que si, porque é
sintacticamente correcta, e ela limítase a esta análise, non ao contido, non aplica
coñecemento do mundo. Indubidablemente porque non o ten. FATIMA dirá que non é
correcta, pois posúe e aplica coñecemento do mundo: o que é ser humano, o que é ser pai,
nacer, e o que é a orde cronolóxica, os períodos de tempo, e concluirá que un pai non pode
nacer despois da súa filla. Isto é algo que todos facemos constantemente, senón a
comunicación sería moito máis reiterativa e ineficaz. O receptor pon moito da súa parte,
todo o coñecemento que ten do mundo que comparte co emisor, para que o emisor non
teña que ser exhaustivamente explícito.
- O que di o refrán, a bo entendedor, con poucas palabras abóndalle.
- Efectivamente. Pero MARIEM vai máis aló. MARIEM tamén di que a frase non é
correcta, pero engade que non o é se o pronome 'ela’ se refire a Luisa. Do mesmo xeito
que fai FATIMA, aplica coñecemento do mundo, pero MARIEM ademais busca ou crea
escenarios nos que a frase poida ser correcta, poida acadar sentido. Quere dar coherencia
ante todo á mensaxe que recibe. Con MARIEM a conversación podería continuar, o
interlocutor podería pedirlle que puxese un exemplo de contexto que dese sentido á frase.
E MARIEM faríao, podería dicir, por exemplo, “Marta naceu en 1995. O pai de Luisa
naceu dez anos despois que ela.
CODER púxose alerta ao oír isto. MARIEM creaba escenarios a partir dunha frase, para que a
frase que lle dicían tivese sentido.
- Nese cotexto, 'que ela' non necesariamente se refire a Marta, pode referirse tamén a Luisa,
hai ambigüidade sintáctica. Pero, se queremos que a frase teña sentido, suporemos que
'que ela’ se refire a Marta. Ben, pois AIXA é a prehistoria, o que había antes de AU.
FATIMA representa aos actuais tradutores dispoñibles no infomedio, no seu rendemento
180

óptimo. E MARIEM é o que queremos facer co noso proxecto, o que nos atrevemos a
imaxinar.
Así que MARIEM xeraba contextos. Como Belén cos seus contos improvisados sobre unha
frase que alguén dicía. Aínda que Belén edificaba un mundo, algo moito máis complexo que
un contexto que proporcionase condicións de verdade. Pero era un punto de partida,
MARIEM podía ser unha protoBELEN. Ambas as dúas elaborando algo a partir dunha
semente externa e un gran caudal propio de información, onde seleccionaban o que casaba coa
semente proporcionada, ata permitir un peche coherente. Non se trataba de conseguir niveis
máis altos de abstracción, senón mundos detallados nos que encaixar a frase dita. Mundos
posibles, máis dun e de dous. E concretos, con detalles e peripecias persoais que lles daban
credibilidade, realidade. Con nomes propios e problemas comúns.
Levado polo seu propio monólogo, CODER despistouse da entrevista, á que regresou ao
escoitar a fórmula máxica, “xerador de texto”.
- … xerador de texto, verdade?
- Si, xa que ten unha estreita relación cos xeradores, pero estes presentan unha colección de
problemas diferentes -afirmaba ela, cálida, serena, metálica.
- Quizais outro día poderiamos falar dese tema.
- Pola miña banda, encantada.
- Pero hoxe témonos que despedir aquí. Moitísimas grazas, Lidia, por esta charla, e ata
pronto, esperamos.
- Grazas a vós, foi un pracer.
Lidia, ITA, ITA, Lidia. Tiña que pórse en contacto con ela, con eles. Tiña que traballar nesa
MARIEM. Se MARIEM lía así tamén podería narrar, non había tanta distancia entre un
auténtico lector, comprensivo e colaborador, e un xerador de texto. Era o seu complemento e
axudante. O seu inseparable acompañante. Lidia, ITA, ITA, Lidia. Creu lembrar o nome
dalgún foro, vagamente. Víase charlando con MARIEM como con Belén, dándolle frases para
que as desenvolvese en historias, tombado cos ollos pechos escoitando as narracións que
construiría, narracións que irían enlazándose unha con outra, e el absorto escoitándoas,
incansable, cunha voz que podería, dende logo, faltaría máis, sería a de Belén. O vehículo
detívose. CODER non recoñeceu os edificios, máis ruinosos que de costume, mirou o panel
do traxecto e viu que se pasara cinco estacións.
- Pasácheste, CODER -díxose. E sorriu para si mesmo, satisfeito do seu dobre sentido.
Exultante.
Ao saír ao exterior e verse nunha zona descoñecida, quizais ao darlle na cara o aire
181

polucionado, asaltárono dúbidas sobre a realidade do que escoitara. Un sentimento súbito e
intenso de incerteza. Era demasiado oportuno, demasiado perfecto. Xusto agora que non sabía
cara a onde tirar, oía a esta muller e debuxábase xa unha dirección a seguir. Estivera
matinando na confección dunha lista de entidades de interese coas que se poñer en contacto
para atopar un xeito de realizar o seu proxecto. Pero nin empezara, facíaselle moi costa arriba,
estaba a deixar pasar o tempo, e de socato escoitaba iso. Non era demasiada casualidade? Non
se estaría a enganar a si mesmo, non se agarraría a iso como a un cravo ardendo? Ben, dende
logo ía comprobalo.
Subiu de novo ao aeroesvarador en sentido contrario, deixando as súas dúbidas naquela
periferia descoñecida.
:::: LIDIA :::: 24-02-2063 07:00:00 VGO
Estado: Estou.
Plan de traballo: Traballar e cantar.
Camiño do seu apartamento buscou información sobre o ITA, atopou varios organismos baixo
esas siglas e refinou a procura incluíndo a Lidia no persoal. Aí estaba, ITA, Instituto de
Tradución Automática, dependente da Consellería Europea de Industria e Tecnoloxía, sede en
Chezburgo, directora Lidia Worms. Botou unha ollada ao organigrama e aos proxectos
desenvolvidos e en curso. Unha institución eminentemente académica, coñecíaas ben. Ou
coñecéraas, quizais tivesen cambiando moito. Malia que a xulgar polos proxectos do ITA,
espectacularmente variados e non precisamente rendibles, non o parecía.
A voz repetíase no seu interior movéndoo a pescudar algo máis sobre ela. Supoñamos que hai
tres máquinas: AIXA, FATIMA e MARIEM. Interpretación literal, interpretación dentro dun
contexto e interpretación con suposición de intencións e desexos do interlocutor. Seguiu
buscando e atopou artigos dela e acerca dela en distintos medios, todos relativos á tradución
automática. Leu algúns mentres seguía a buscar información. Interesantes. A que se refire
vostede exactamente? Ao que entendemos por subxectivo, ao valor emocional ou sentimental.
Atopou a Norma Griffin en liña -sempre estaba en liña, serían varias persoas baixo o mesmo
nome?- e xa sen saudar preguntoulle acerca de Lidia. Norma díxolle que a coñecía, que
colaborara con ela nalgúns temas de logopedia.
- É unha intelixencia -sentenciou, concluíndo.
Expresión que CODER xa atopara nalgún dos artigos sobre ela. É unha intelixencia. Non
acababa de clasificar o ton no que se dicía esta frase. Non era exactamente admiración, aínda
182

que algo había diso, sen dúbida, e non tiña ironía, iso tamén estaba claro. Claro? Detectar a
ironía non era o seu punto forte. Pero MARIEM ademais busca ou crea escenarios nos que a
frase poida ser correcta, poida acadar sentido. MARIEM non se limitaría a resolver unha
ambigüidade, tería, por así dicilo, o mecanismo da narratividade, algo que a capacitase para
artellar unha historia. Algo tan característico da intelixencia humana.
Envioulle unha sobria mensaxe escrita ao ITA, sen iconas animadas, como adoitaba facer.
Prefería ese medio sempre que se trataba de porse en contacto con alguén descoñecido. Non
tiña soltura coas animiconas e non se sentía seguro da súa voz, cun timbre ao que a xente
tardaba en afacerse. Máis tarde soubo que Lidia era unha firme opositora ao garabato móbil,
como o chamaba, por varias razóns: a súa lectura non estaba normalizada e así non eran
facilmente pronunciables polos lectores, que os describían interrompendo o fío da lectura; non
eran simplemente ideogramas, pois ao estaren en movemento requiríase a descrición dese
movemento; e, sobre todo, interpuñan unha barreira máis na comunicación dos cegos. Lidia
odiábaos, pero eran omnipresentes e de momento ningún sinal marcaba a decadencia que ela
lles prognosticaba.
A mensaxe de CODER era un texto breve no que se presentaba como colaborador no
proxecto RAUL de SHELTER, e mostraba o seu interese por coñecer o traballo do instituto
que ela dirixía. Ela contestou ás poucas horas, agradecendo o seu interese polo ITA e moi
interesada tamén en saber máis acerca de RAUL. A resposta, de audio, tiña ese mesmo ton
sintético percibido no aeroesvarador que o mergullou nunha sensación descoñecida. Lidia
pedíalle que concertasen unha cita e suxería que unha boa ocasión podía ser a semana
vindeira, no mesmo Chezburgo, onde ela daba unha conferencia. Pregáballe que confirmase a
cita para enviarlle a acreditación de acceso, ou que suxerise outra data ou canle que lle
conviñese máis. E antes de despedirse engadía: teño a impresión de que poderemos colaborar
en moitos aspectos do noso traballo.
CODER foi a Chezburgo. Chegou á sala de conferencias cando ela xa empezara a súa
exposición e quedou impresionado cando a viu. Sentada na súa cadeira mecánica, cunha
rixidez que lle afectaba a case todo o corpo, movía as mans con intervalos espasmódicos e
tecleaba a unha velocidade sorprendente. A súa voz sintetizada pronunciaba o texto tecleado,
modulado a través de movementos da súa propia larinxe, adestrada para guiar ao sistema
VENTRILOCUO(34).
… a coherencia non é unha propiedade do texto, senón que lla dá o lector ao integrar
a información que o texto lle achega cos coñecementos que o lector posúe. Xa que
logo un sistema que le tamén necesita coñecementos cos que integrar o que le, para
183

determinar a súa coherencia.
Un texto non é totalmente explícito -independentemente do tipo de texto, xa se trate
dun texto argumentativo ou narrativo, aínda que nos narrativos se cadra é unha
característica máis acusada-, nunca lle di ao lector ‘todo’, pois é imposible. Un texto
debe supor un lector tipo e dirixirse a el dando por feito o coñecemento que xa está en
posesión dese lector. Omitir a información coñecida, dicir só o relevante e novidoso.
Por iso un lector, humano ou automático, ten que facer inferencias, pois o texto
presenta ocos lóxicos, que o lector, cos seus coñecementos e mecanismos de recheo,
debe completar. Para realizar esas inferencias utilízase o coñecemento do mundo,
organizado en distintas estructuras e niveis. E ao ler/completar o texto, o lector dótao
de coherencia, e incorpórao ao seu coñecemento.
Comprender é traducir, dicía Steiner, e no noso proxecto asumimos a súa sentenza e
dámoslle a volta: Traducir é comprender. Á fin, si.
Así que non vía nada de nada e non se sostiña sobre as súas pernas. Norma non llo dixera,
pero non era estraño, seguramente non se viran nunca. Malia o seu estado físico precario,
transmitía unha vitalidade sorprendente. A súa idade era indefinible. E o seu oído, como
soubo máis tarde, semiartificial. Temíase o momento en que o nervio dexenerase ata o punto
de non servir xa de conductor. Debía desconectalo algunhas horas ao día, e entón, lonxe dun
auxiliar cibernético e sen máis noticias do exterior que as que lle proporcionaba o tacto,
sumíase nas súas reflexións sen que ninguén a perturbase.
Lía, claro estaba, cun lector automático. E, con todo, dirixía o ITA.
(34) Software para mudos e xente que, como Lidia, non podía articular palabras por si mesma, pero tiña a suficiente
mobilidade na garganta para regular con ela as entoacións da voz sintética e dar ao discurso un fraseo persoal.
:::: LIDIA :::: 25-02-2063 07:00:00 VGO
Estado: Estou.
Plan de traballo: Traballar e asubiar.
Terminada a conferencia e superada a impresión inicial, CODER achegouse a saudala. A
conversa discorreu con fluidez grazas a que Lidia tomou as rendas da charla e manexou con
habilidade os silencios de CODER. Ao principio falou sobre a súa condición física,
chanceando acerca da única coquetería que se permitía, os exercicios vocais para non perder
nin entoación nin eses sons destemperados que emitía de cando en vez. A única concesión ao
seu ego, o único que pedía para si no instituto, eran melloras nos sensores da gorxa e no
software de modulación de voz. Era a derradeira canle de expresión persoal que tiña, o único
184

trazo que facía que a súa voz fose súa, aínda que sintetizada por unha máquina. Porque non
abondaba que as frases fosen escritas por ela. Se só fosen lidas en silencio, si, pero se ían ser
escoitadas, quería participar na entoación. E no instituto ninguén escatimaba no único que ela
pedía, ao contrario. Querían que seguise sentíndose, oíndose a si mesma.
Roto o xeo, charlaron sobre os seus respectivos proxectos, ela explicándolle o funcionamento
do instituto, el despezando a arquitectura de RAUL metodicamente, exhaustivo pero sen
perder de vista os puntos capitais. Lidia mostrábase moi interesada no traballo de Arjun e
CODER, e cría que, se non exactamente o seu sistema RAUL, si as súas ideas sobre
coherencia, que ela interpretaba como unha versión máis xeral do cálculo de relevancias,
serían aplicables aos novos tradutores.
Entendíanse ben. A Lidia, claro, non lle afectaban as carencias de expresión corporal de
CODER. E ao saber que ela se centraba no que escoitaba, a conciencia da súa escaseza
xestual non facía que CODER se sentise en desvantaxe.
- E dime, que é realmente o que te moveu a porte en contacto comigo?
Breve silencio tralo que Lidia continuou.
- Hai máis institutos de TA(35), e máis empresas onde poderías traballar, quizais máis
prometedoras para ti.
- Oínte na infonet, e gustoume o que contaches, despois lin cousas sobre o ITA, e …
Lidia emitiu un murmurio electrónico, arrolándoo cara á confesión.
- … e sobre todo foi o que dixeches de MARIEM. Vin que era o máis axeitado para
desenvolver os espazos de coherencia, nun xerador de textos potente.
- Ben, non está concibida como xerador de textos precisamente.
- Seino, pero deberiamos discutir iso. Non hai tanta distancia dende un tradutor a un
xerador, non cres? -Lidia abstívose de interrompelo- Porque a min o que me interesa é un
xerador. Un sistema que poida escribir a partir de indicacións moi xerais.
- E que tipo de textos, se é que hai algún en concreto?
Breve pausa.
- Novas, publicidade? -suxeriu Lidia.
Silencio.
- No ITA, non sei se o sabes, fixemos descritores verbais de contornas para cegos, algo
moito máis sinxelo que a visión artificial implantada, que non é factible en todas as
cegueiras. E seguimos a traballar neles.
- Texto de ficción -espetou CODER.
- Ahá. Guións, non si? Guións para videoxogos, ou animacións?
185

- Non, texto normal, para calquera tipo de narración. Pero sobre todo contos.
- Contos! Relatos?
- Si, relatos, contos.
- Que tipo de contos?
- Contos fantásticos, contos realistas, contos de animais…
- Contos clásicos, digamos.
- Mmm, si.
- Ben, parece unha tarefa complicada cando menos. Pero se algo necesita un redactor de
contos, antes de nada, é ler moitos. Para saber como son, para ter elementos cos que
xogar.
- Cres que RAUL pode servir?
- Ti podes responder a iso mellor ca min.
- Fáltanlle certas habilidades. Está preparado para o razoamento lóxico, para seguir
encadenamentos causais. Non para ler contos, probámolo, leos coma se fosen artigos
descritivos, algo así.
- Está centrado nos contidos paradigmáticos. Hai que incorporarlle mecanismos
propiamente narrativos.
- Preparouse para traballar con documentos administrativos e técnicos, artigos de
divulgación científica, máis que nada, e noticias. Quizais educándoo con modelos de
narracións poderíase adaptar.
- Si, pero necesítase algo máis que darlle outros modelos de texto. Refírome ao xeito de
organizar o coñecemento, que non tenda exclusivamente á abstracción…
- Pero fixemos, e está xa en produción, unha revisión moi completa do sistema, con
modificacións moi importantes… -detívose, inseguro de ata que punto debía revelar as
novidades que incorporaran a RUBEN.
Lidia continuou por el.
- As memorias, por exemplo? A memoria semántica do voso lector é unha memoria
paradigmática clásica, almacena feitos xerarquicamente, en clases e esquemas. Pero nós -
refírome aos humanos, non ao ITA, de momento- temos tamén unha memoria narrativa,
que organiza os feitos nunha trama con personaxes, escenarios e actores, unha trama na
que hai unha progresión de acontecementos ao longo do tempo. E un sistema xerador
como ti dis debe ter algo equiparable, para manexar información sobre as peripecias
humanas, sobre as intencións e accións da xente. Para organizar iso, o tipo de memoria é a
narrativa.
186

- Como unha memoria episódica, niso andabamos -dixo, sorprendido do atinado do
comentario.
- Si, algo que dea cabida aos detalles persoais, a todas as particularidades que se poden dar.
Digamos que nas memorias narrativas interesa o detalle, non a abstracción, aínda que
necesitan marcos abstractos segundo os que organizarse. Organizar eventos en episodios
que se van sucedendo temporalmente ata un fin. E o fin non é unha conclusión lóxica,
aínda que ten que respectar certas normas, entre as que hai compoñentes lóxicos, pero non
son os únicos, nin os máis importantes… Pódoche facer unha pregunta? O motor de
coherencias está realmente baseado na teoría de Chandra? É que teño a impresión de que a
proxección metafórica está algo coxa.
CODER sentiu que lle volvía a alegría que sentira no aeroesvarador.
- Encántame que me fagas esa pregunta -respondeu.
- Dígocho -continuou Lidia- porque creo que esa proxección é crucial para simular un
coñecemento humano, algo así é o que nos faría falla con MARIEM.
CODER explicoulle sucintamente que, en efecto, RAUL levaba un motor de coherencias moi
básico, pero que completaran o deseño doutro sistema, RUBEN, ao que podía chamarse
sistema cognitivo con propiedade. A explicación pareceu satisfacer a Lidia.
- … temos moito do que falar, pero hoxe estou especialmente cansa. Enviareiche
documentación sobre MARIEM, para que a coñezas un pouco, e xa seguiremos a
conversa.
CODER non volveu a Barcelona. Tardou mesmo un bo intre en saír da sala de conferencias,
onde quedou pensativo e impresionado por aquel toco pensante e cheo de enerxía, ao que
unha manda de tecnoloxía mantiña en contacto co mundo. E dixera “… para que a coñezas
un pouco”.
(35) Traducción Automática
:::: LIDIA :::: 26-02-2063 07:00:00 VGO
Estado: Estou.
Plan de traballo: Traballar e matinar.
O segundo día que CODER non foi traballar Arjun chamouno varias veces. CODER non
contestou e concedeuse dous días máis de silencio, mentres aclaraba as ideas e gozaba co
cálculo do aumento da preocupación de Arjun.
O quinto día, coa mente moi clara, chamou á xerencia de SHELTER para comunicar que
decidira deixar o proxecto RUBEN e maila empresa. Pedíronlle explicacións do seu cambio
187

súpeto, ao que el contestou que Arjun podería darllas. Rogáronlle que o considerase un tempo
máis, que expuxese as condicións para continuar, ao que el respondeu que a súa decisión era
firme e que non había ningún impedimento legal. O xerente admitiu que non tiña nada que
obxectar, só dicirlle que lamentaba a súa decisión.
A conversa foi breve, pero CODER sabía que aínda faltaba a chamada de Arjun, sería el o
último recurso para tratar de convencelo, sen dúbida. E usaría argumentos que CODER
coñecía, pero esperaba tamén que o sorprendese con algún novo. Tiña que prever no posible o
que diría. Talvez mesmo accedería a desenvolver o xerador, e que faría el daquela? Seguiría a
pedir: dotalo de sentimentos, simularlle unha amígdala. Si, falaríalle de emocións e
idiosincrasias. Enervaríao. Gozaba da visión de si mesmo manipulando a un NT. E Arjun
diría, contendo a súa ira:
- É coma se me falases de predicir o futuro a través do horóscopo, a estas alturas. Paréceme
dobremente incomprensible que sexas ti quen me veña con esta proposta, ti, a persoa que
compartiu comigo o desenvolvemento dos espazos de coherencia. Aí está o quid da
comprensión e a intelixencia, tanto a nivel conceptual como operativo, ti mesmo telo
implementado e viches os resultados. Que che pasa agora con esa leria emocional? De que
me falas? As máquinas deben intercambiarse información, enunciados, sentenzas
declarativas. Entre elas e coas persoas. Non tes que falar cunha máquina afectuosamente,
nin ironicamente, para iso fala cunha persoa.
- Contigo, por exemplo.
- Mellor con outro, se é sobre este tema.
CODER sentiuse satisfeito coa parrafada de Arjun, pero máis aínda coa ironía da súa propia
réplica, porque iso fora ironía, non si?
- Un sistema que non considere, por rudimentariamente que o faga, a parte emocional do
humano, terá difícil a comunicación con el.
- Xa, vale, pois que espila o humano e lle fale como a unha máquina. Polo menos mentres a
computación de toda esa leria mental e emocional non sexa máis asequible.
- Vale. Pero eu fáloche tamén de implementar sentimentos non xa como unha interface
eficaz, senón como un elemento da arquitectura do sistema, para que se auto-organice. É
unha versión da coherencia que usamos -sentiuse inspirado-. A emoción é unha
abstracción. No proceso de lograr un sistema coherente hai que integrar distintos
elementos, non se sabe cantos en principio, pero que teñen que resultar coherentes,
apuntaren nunha mesma dirección e ir achegando cousas que incrementen ou reforcen o
significado do conxunto. De arriba abaixo, da idea xenérica que se desglosa e se expresa
188

nos detalles, e de abaixo a arriba, examinar os detalles para comprobar que reforzan e
incrementan a idea global. A emoción é unha abstracción potente, dá coherencia, e por
tanto significado de alto nivel, a unha chea de elementos que sen ela poderían, serían
inconexos. Así anda a xente perdida, cando non ten emocións. Seres amputados das súas
amígdalas que perderon o sentido da vida, e a ilusión por vivila.
O son do comunicador cortou o seu discurso mental. Era de SHELTER, pero como non era
Arjun non contestou, disposto a esperar que fose el persoalmente. Quería oír dos seus beizos
que si, que estaba disposto ao xerador e ao que fixese falta. E daquela retrucarlle:
- Non dicías que non querías participar niso? Que che fixo cambiar de opinión? Que non tes
un enxeñeiro que che solucione os problemas reais?
- Ningún coma ti. Mesmo un xenio matemático necesita un bo aplicador das súas teorías.
Somos un tándem perfecto, creador e aplicador.
- Si, son un tradutor, ou mellor, un intérprete. As túas ideas só as entenden os humanos
cunha formación matemática moi alta. As miñas non fai falta que as entendan, ven o seu
funcionamento e iso non necesita explicación. Si, traballei a partir das túas ideas, pero
fixen algo diferente delas, porque transformeinas nun sistema en execución, cousa que ti
non fuches quen de facer. Partín das túas ideas, pero ti partiches das ideas doutro, ninguén
fai nada dende cero. Quizais convenzas a outros da túa superioridade sobre min, pero será
sobre todo porque ti es mellor ca min convencendo, niso si que me gañas.
Novamente o funguido do comunicador interrompeu a súa desatada declaración. Esta vez si
era Arjun. Sen andar con requilorios ofreceulle diñeiro, unha participación importante nos
beneficios de RUBEN, que CODER rexeitou. Ofreceulle compartir a autoría do proxecto de
forma pública, recoñecendo o abuso que cometera e prometeu dar a publicidade que merecía á
súa participación, para que gozase do prestixio que o seu talento merecía, pero a CODER -
sorprendido ao escoitar esta confesión- tampouco lle importou iso. Ofreceulle, para rematar,
xa desesperado, poder para dirixir o proxecto cara a onde el quixer, para reorientalo ao seu
gusto, para que fose un xerador lingüístico, e el, CODER, o primeiro en facer falar de verdade
ás máquinas.
Pero CODER, cun xesto Buda da súa man levantada coa palma estendida, un xesto moi d’
Arjun, resumiu a súa negación e puxo fin a súa relación co matemático.
:::: LIDIA :::: 27-02-2063 07:00:00 VGO
Estado: Estou.
189

Plan de traballo: Traballar, coser e cantar.
Había tanto que ler sobre Lidia, MARIEM e o ITA que CODER lle encargou a RAUL a
escolma dos documentos máis significativos das súas opinións e traballos e un resumo da súa
biografía.
Notas biográficas.
Lidia padece unha atrofia muscular progresiva que a levou á cadeira móbil hai moitos anos. A
súa mobilidade tense reducido ata o punto de poder mover só lixeiramente os dedos. Non se
coñece a orixe exacta da súa enfermidade e non se pode tratar máis que sintomaticamente,
mediante fisioterapia e técnicas experimentais ás que ela sométese con inflexible
determinación.
Nos inicios da súa síndrome dexenerativa sufriu unha caída accidental que lesionou o núcleo
xeniculado lateral dorsal do tálamo (NXL), onde se ubica o centro de proceso de datos da
visión, e aínda que os ollos e os nervios ópticos quedaron intactos o seu cerebro xa non foi
capaz de integrar os sinais que recibía deles.
Superado o shock inicial que lle provocou a perda de visión, dedicouse aínda máis a remediar
as súas carencias, loitando para recuperar a vida independente que levara ata entón.
Implicouse no desenvolvemento de sistemas guía, unha tecnoloxía en auxe por mor do
crecente número de cegos existentes nos países desenvolvidos, afectados polo virus XPV-300,
que produce unha rápida infección dexeneración dos centros oculares cerebrais -tanto o NXL
como a rexión V1 do córtex- que de non atallarse a tempo leva a unha cegueira irreversible.
[…]
Reportaxe sobre o ITA:
Investíronse grandes recursos no desenvolvemento dos sistemas guía, que propiciaron unha
investigación a fondo da xeración de linguaxe a partir dunha representación espacial. Os guías
máis básicos traducen información espacial, estática e dinámica, a información verbal. En
interiores son capaces de realizar un rastrexo de cámaras e sensores de non máis de cinco
segundos e traducir as imaxes percibidas a unha descrición verbal concisa, orientada a facilitar
o movemento da persoa invidente a través do recinto. Tomar medidas e detectar obxectos
interpostos na posible traxectoria é a súa tarefa básica. En exteriores utilizan sistemas de
navegación similares aos dos vehículos, especialmente adaptados a contornas urbanas.
Os sistemas guía máis básicos, os populares EYEBAG, tiveron unha difusión masiva, son
baratos e eficaces e proporcionan unha axuda imprescindible para que os invidentes se poidan
manexar en contornas arquitectónicas. Tamén ofrecen algunhas facilidades para as relacións
inter-persoais, cunha lista básica de xestualidade recoñecible. Os acenos identificados son:
190

sorriso, sorpresa, cabeceos afirmativos e negativos, moca de noxo. Nalgúns modelos o sistema
admite conversación para afinar aspectos da descrición inicial, aínda que a súa capacidade de
diálogo é escasa e gran parte do traballo lingüístico céntrase no recoñecemento de voces e
ordes preestablecidas. Combinando a información xestual coa análise de cadencia e volume de
voz, axudan a determinar situacións de perigo con bastante fiabilidade.
Os máis sofisticados permiten amais catalogar polo miúdo os obxectos para subministrar
información detallada da contorna, o que require un avanzado recoñecemento de patróns
visuais, un bo manexo do contexto e capacidade simbólica elevada.
O ITA desenvolveu tamén sistemas inversos, aos que se lles proporciona unha descrición
verbal para que xeren a representación espacial correspondente. Tamén traballou na
combinación de guías con outros sistemas cegos: as descricións fornecidas polos primeiros
permiten enriquecer o coñecemento do mundo aos segundos. O concepto de espazo nun
sistema cognitivo que non ten vista, nin mobilidade, nin sinestesia, é arduo de crear. Cómpre
dotalos de MC de espazo, tempo, visión, son, peso, para suplir con eles os órganos dos
sentidos humanos e así poder obter maior grao de comprensión sobre a información que se
lles subministra.
[…]
Notas biográficas:
Chegou un momento no que Lidia traballou contra reloxo nos sistemas guía, sabendo que nun
prazo breve, por mor do que ela denominaba a súa parálise galopante, xa non podería utilizar
por si mesma as indicacións que lle daban. A medida que aumentaba a súa atrofia e que se
absorbía máis nese traballo, apoderábase dela unha febre de palpalo todo, de moverse e
abrazar todo o que atopaba, ignorando as mensaxes de EYEBAG ata o punto de prescindir del,
preferindo guiarse só polos outros sentidos -malia encherse de hematomas e amolar á xente
do seu redor- atrasando no posible o momento de renderse e entregarse ás máquinas,
saboreando con desesperación o que sabía que eran os seus derradeiros meses de
movemento.
Cando as pernas non lle respondían dábase á lectura en Braille como unha posesa. Lía canto
lle caía nas mans. Lía e sobaba todo o que se puña ao seu alcance, cun ansia palpadora que
fartou ao seu noivo porque non o paraba de tocar, a el e a outros, a todos ao seu redor, dun
xeito obsceno, pesado, obsesivo, tolo. Ao principio aguantábana, pero todos, máis tarde ou
máis cedo, terminaban afastándose da súa beira. O olfacto tamén o ía perdendo, aínda que
nunca tivera demasiado, e ademais non lle abondaba, non era un sentido suficientemente
posesivo para poder substituír a vista. O único que podía substituíla era o tacto. Esnaquizaba
os libros ao lelos, apaixonada polo Braille. Cando non tiña libros a man recorría ás lecturas
191

automáticas. Malia as entoacións bastante logradas, púñana moi nerviosa, pois aínda que as
voces eran cálidas e, cando conseguían a entoación xusta parecíanlle totalmente humanas,
durante a lectura dun texto suficientemente longo era inevitable que cometesen erros, tanto de
falta como de exceso de entoación, cando non de entoacións sen sentido, crebando así a
atmósfera acadada, facéndolle ter presente que era unha máquina a que estaba a ler, privando
á lectura de todo o seu pracer. Así que sempre que podía usaba o tacto, a lectura máis
primaria posible.
Cando a súa mobilidade se reduciu ata impedirlle andar, ocupouse de complementar o sistema
guía cun dispositivo de desprazamento especial, ROBIN, e perfeccionar os asistentes de voz,
como VENTRILOCUO, que empezaba a necesitar. E cando xa estaba sumida na total parálise,
agás as mans, consagrouse as máquinas lectoras para inculcarlles o mínimo coñecemento dos
textos que fixer posible unha lectura fluída e harmónica. Isto levouna á lectura comprensiva e
xa que logo aos CUBE tradutores, pois era a área na que se desenvolvían esas capacidades
máis intensamente.
[…]
Malia que os seus últimos traballos non pasan de amosar un interese teórico, e moitas veces
nin sequera iso, ninguén cuestiona a súa valía. A súa entrega ao traballo é unha inspiración
para todos, a súa fortaleza de ánimo un revulsivo. E a súa permanencia no posto directivo do
ITA é o obrigado tributo á diferenza e á minusvalía, pasando a segundo termo a importancia ou
a directa rendibilidade dos estudos levados a cabo. Da súa evidente primaria indefensión ten
feito a súa mellor arma, xunto co seu sincero afán de acadar un obxectivo alén do prestixio
persoal.
:::: LIDIA :::: 28-02-2063 07:00:00 VGO
Estado: Estou.
Plan de traballo: Traballar a falta de algo mellor.
Diario de Lidia:
“O observador coa súa observación introduce unha orde no que observa, e o que
observa é moito máis dependente do seu aparello perceptivo que da estrutura mesma
de algo obxectivo externo a el. O mundo de regularidades que vivimos é un mundo que
é co-construído polo observador.” (Maturana e Varela)
MARIEM necesita coñecer o mundo dos humanos e, para iso, algo que supla ou emule os seus
órganos dos sentidos. A construción mental do mundo ten como ladrillos as percepcións, e hai
192

que dar a MARIEM algo similar, módulos que reciban información verbal, textual, semántica en
definitiva, e a transformen en representacións visuais e sonoras. Será dun xeito intelectual,
simbólico, pero ten que poder manexar conceptos de sensacións como cor, luz, captación do
movemento, perspectiva visual, representación en dúas, tres dimensións; son, volume e timbre,
voces humanas que berran ou pronuncian texto, son das cousas ao caeren, ao chocaren, ao
rozaren; sons da natureza e os animais, vento, gruñidos, tronos, cataratas, ondas, fervenzas,
orneos, xemidos e expresións de todos os animais nun arca de Noé dixital. Ela non oe nin ve,
pero debe entender o valor que iso ten para homes e animais, e o significado poderoso e a
función que desempeña nas súas vidas captar as ondas que hai arredor. Unha franxa do
espectro, de aí os nomes, ultravioleta, ultrasón, infravermello. Infravalorado.
Por suposto dispón da explicación física de todos eses fenómenos, pero debe tamén dispor
dun sistema de operación con eses conceptos que equivalla dalgún modo aos sentidos. Igual
que un morcego ve co seu radar, MARIEM constrúe unha imaxe, unha representación espacial
con información visual a partir dun texto. As ondas electromagnéticas captadas pola retina, as
ondas ultrasónicas captadas polas membranas radar, son transducidas polo órgano de entrada
que proporciona o material para que a mente elabore a imaxe correspondente. Só que
MARIEM non ten ningún órgano dos sentidos, ningún interface nin transductor, ela constrúe o
seu mundo puramente mental a partir de descricións puramente verbais, de distinto nivel. A
linguaxe é o seu tacto, a súa vista e o seu olfacto. Aliméntase de texto e produce texto, cun
intermedio de representación aínda por definir.
As súas “sensacións dixitais” ou “conceptos sensoriais” son perceptos que os robots de
operación adquiren da súa experiencia sensorial e motora e que, transformados a unha
linguaxe estándar, unha interlingua dos sentidos, deberán incorporarse aos sistemas
lingüísticos cognitivos para que estes poidan formarse imaxes-conceptos suficientemente
precisos e operativos do mundo que lles describen. Será un xeito de saber sen sentir.
Para que poida entendernos hai que informala de tantas sensacións do corpo… A dor, o
malestar, a incomodidade, a satisfacción, o pesar, o cansazo, a relaxación, a tensión. E de
tantos estados da psique… A angustia, a incerteza, a curiosidade, a preguiza, a alegría, o
aburrimento. Os sentimentos. Dos sentidos aos sentimentos. A vida afectiva está aí, esperando
detrás de todo o que entra por ollos-oídos-olfacto-tacto para que iso sexa valorado positiva ou
negativamente, e se lle aplique unha escala cada vez máis graduada e sofisticada.
As relacións con outros. A envexa, a atracción, o odio, a admiración, a submisión, a
agresividade, a desconfianza, o cinismo.
[…]
193

O sentido básico -e único- de MARIEM é o da linguaxe. Ten o órgano para procesalo, para ir
dos diagramas semánticos aos parágrafos de texto, e viceversa. Poderíaselle axustar un
módulo de xeración de voz e outro de procesamento da fala, pero son secundarios, accesorios.
MARIEM, coma min, será xorda-muda porque eses módulos son un luxo prescindible para os
nosos propósitos. Cega coma Borges. Coma Jorge de Burgos, o frade bibliotecario d’ O Nome
da Rosa, que era coma Borges. E cun amor parello, pero opostamente enfocado, cara aos
libros: que os coñeza todo o mundo.
Para conseguir auténticas lectoras debemos establecer un hábitat máis amplo, con múltiples
interaccións entre sistemas. O significado é algo negociado entre sistemas cognitivos, teñen
que interactuar arquitecturas similares -e non tan similares- entre si. Distintos sistemas teñen
mundos diferentes, construídos polos seus órganos dos sentidos, orientados ás súas tarefas:
procesadoras de roupa non adoitarán charlar con telescopios, nin sistemas domóticos con
expertos en lexislación comercial, pero non habería que desbotar esas interaccións.
De momento hai que conformarse. Claro que MARIEM poderá negociar con sistemas
cognitivos biolóxicos, pero o que eu quero é que a selección natural actúe tamén coas
máquinas. Quero facer a sopa primordial e soltar nela uns proto-bichos maquinais, unha sopa
de letras con packmans coméndoas vorazmente, e que medren e se fagan máis fortes cantos
máis significados lle atopen á súa comida. Así, estou certa, desa batalla celular sairán lectoras
competentes. Devoradoras de texto que asimilen o inxerido, que o doten de significado, que
ese texto incorpore información sobre a súa contorna. Teñen que ser unha comunidade,
apoiarse unhas ás outras, cooperativas máis que competitivas. Ou a estratexia que lles faga
falta.
[…]
En MARIEM o acto de recordar non será como nun humano, será recompilar e executar
antigos datos, simularse a si mesma como era antes, hai uns anos, hai uns billóns de ciclos de
reloxo. Nunca unha súbita irrupción do pasado traída por un cheiro, cunha perfecta e
instantánea reconstrucción dun tempo perdido alagando a conciencia nun intre. Non.
Demasiado animal. O seu será unha gradual construción do eu, ininterrompida, e unha lenta
reconstrucción de pasados eus, baixo razoada demanda.
[…]
A desaparición da lectura como actividade de lecer virá seguida pola súa desaparición como
fonte de información básica. É urxente automatizala para preservar todo o coñecemento
codificado nos textos. Continuar con elas a labor dos recopiladores de narracións orais, que as
salvaron do esquecemento transcribíndoas.
194

:::: LIDIA :::: 01-03-2063 07:00:00 VGO
Estado: Estou.
Plan de traballo: Traballar sen parar.
Iso era o que realmente perseguía Lidia. Non un tradutor, senón un lector dixital para
preservar unha forma de coñecemento ameazada de extinción, e para ela constitutiva do seu
ser: a lectura. Lidia quería un lector, ou máis exactamente, o que ela quería, cunha peculiar
mestura de arcaísmo e modernidade, era poñer a salvo o patrimonio cultural escrito da especie
transcribíndoo a un novo metasoporte, a unha nova xeración de máquinas.
Lidia quería un lector, igual que el quería un xerador, e queríanos de xeito compulsivo, a toda
costa, custase o que custase, como se quería de verdade. Non como Arjun, para quen RAUL e
RUBEN non eran máis que un exercicio de aplicación da súa teoría, e unha esixencia do seu
estrito sentido da responsabilidade. Arjun, coa súa visión abstracta do problema, a súa falta de
auténtico amor ás máquinas, a súa visión racista e colonial da convivencia entre ámbalas duas
especies, defraudárao. E manipulárao, tamén. Era tan doado. E aínda por riba presentándose el
como vítima dunha manipulación. Conseguira enganalo ao principio, e máis despois, pero
agora vía claros os seus prexuízos irredutibles acerca da superioridade humana, a súa
debilidade polo animal e orgánico, inconfesada e inadvertida talvez polo mesmo Arjun. Tiña
que asegurarse de que con Lidia non ocorriría nada semellante.
Ao volver entrevistarse con ela, CODER intentou dende o primeiro momento conseguir que o
ITA promovese un proxecto de xeración de texto. Aínda que Lidia desatendeu cordialmente
os seus argumentos e tratou de convencelo á súa vez de que colaborar con MARIEM era a
mellor forma de traballar en prol do seu xerador, CODER non renunciou a facerlle ver que a
xeración, polo menos ata certo nivel, era imprescindible para unha MARIEM tal como a
describira a propia Lidia. Non podía comprender que Lidia non o tivese claro.
- Un lector, un tradutor, tamén necesita coñecementos de como compoñer un texto. O
enfoque da xeración é imprescindible para MARIEM, para as súas estratexias de lectura
tentativa: a súa procura do contexto axeitado para desfacer incongruencias aparentes, a
construción dunha contorna de suposicións que dean significado a feitos enunciados, iso
require dun xerador.
- Totalmente de acordo contigo, CODER. Non hai tanta distancia dun lector a un xerador,
sobre todo en certos aspectos operativos. Pero hai que ler antes de escribir. Antes da
produción de texto, adquisición do coñecemento. Non só lingüístico e de estructuras de
texto, e de estilística e de corpus inxentes, senón moito coñecemento social e psicolóxico,
de modelos de razoamento, normas de conduta, estrutura da psique. Si, motores de
195

coherencias e redes cognitivas e hardware sintáctico, pero tamén pautas culturais, marcos
de situación, contextos ideolóxicos. Dotar aos sistemas dun mundo rico. O texto é a punta
do iceberg, temos que darlle todo, a punta e o inmenso bloque mergullado. Ven ao meu
instituto e traballa comigo. Man a man.
O tacto é do pouco que lle queda, pensou CODER, que distraído do razoamento dela só retivo
as últimas palabras. Lidia colleuno por sorpresa ao dicirlle, coma se lera o seu pensamento:
- Tócame, CODER. O tacto é o único sentido que non teño estragado ou intervido.
CODER non soubo se o dicía en serio ou en broma. Oíla falar, escoitar a delicada mestura de
humano e máquina, non o deixaba indiferente. Precisamente Lidia tiña o automatismo no
tramo da produción verbal que a el menos lle interesaba, pero escoitar a súa voz sintética
disertando sobre recoñecedores de mitemas, redes de aprendizaxe non supervisada e lexicóns
facíalle sentir máis preto do seu obxectivo. Facíalle crer, por momentos, que a síntese non se
limitaba á voz e á estrutura superficial das frases, senón que interviña no impulso que as
producía a ambas.
- Dígoo en serio, tócame. Se non che inspiro repulsión, claro.
CODER tocoulle suavemente as mans apoiadas no teclado. Semellaríalle María Zambrano se
a coñecese.
- Súas un pouco. Estás tenso. Non quero apremarte, pénsao o tempo que precises.
CODER pensou que por moito que tivese que pensar non podería atopar ninguén mellor con
quen colaborar, e por un momento rexurdiu a súa suspicacia pola sorte que tivera ao coñecela.
Buscou un argumento para descartar a desconfianza e atopouno axiña: era unha sorte
discutible, Lidia non debía ser a intelixencia da que falaban cando non vía a necesidade
ineludible de constantes operacións de xeración de texto na lectura, algo que debería ser obvio
para quen falara de MARIEM como ela o fixera.
- Acepto. Sei que poderei convencerte da necesidade do xerador.
- Non quero prometerche nada que non estea segura que se vai facer. E o meu compromiso
actual é estrictamente cun lector, MARIEM. Como aos humanos xa non lles interesa a
lectura, imos facer que sexan as máquinas, coma sempre, as que se encarguen do que a
xente necesita pero non quere facer.
Sorriu, e CODER avaliou a probabilidade de que estivese a ser irónica, sen chegar a unha
conclusión positiva.
- MARIEM será a nova ROSETTA, pero realmente eficaz, porque non abonda que os
textos estean almacenados, é necesario que se lean e transvasen dun lector a outro, dunha
lingua a outra, que é o que os mantén vivos. Eu, malia que pareza, malia que sexa unha
196

contradición, quero usar toda a tecnoloxía dispoñible para que sobreviva ese antigo
formato, esa “mente arcaica” que vai desaparecer. Xa ninguén ten estudos clásicos, o latín
e o grego pronto pasarán de ser linguas mortas a linguas esquecidas, e toda a obra
codificada nelas perderase. Como non podo facer unha reserva humana para evitalo, farei
unha reserva de máquinas. Intentareino.
Suspirou e ante o silencio de CODER, continuou.
- A humanidade cambiou, e eu síntoo en min mesma máis ca ninguén. Son pura prótese. De
non ser por todos estes apéndices artificiais estaría sumida na máis absoluta
incomunicación e soidade.
Detívose ao escoitar o seu propio ton queixoso, inaudito nela, e deu un xiro ao que xa case era
un monólogo.
- Podes colaborar en MARIEM mentres non consigas o teu propio proxecto -tecleou, aínda
turbada polo ton confidencial que lle escapara, e que esperaba que CODER non tivera
captado. E continuou, para non lle dar tempo a reflexionar- A xente xa non le coma antes,
a pesar de que a alfabetización en moitos estados do planeta é xeneralizada. Só len
narracións curtas, telegráficas, e con crecente presenza de animacións e grafismos.
- Eses grafismos son máis universais, non teñen os problemas de comprensión e a
necesidade de tradución dos textos clásicos -repuxo CODER.
- Teranos co tempo, pois a diversificación das linguas é consubstancial ao comportamento
humano. Amais, será coma un retroceso aos xeroglíficos exipcios e ás pinturas rupestres.
Mentres tecleaba a última frase recordou que CODER fora un excelente programador de
visualizacións e un grafista consumado, e foi diminuíndo o volume ata o inaudible.
- Perdón, non te escoitei ben.
- Fálame de ultima versión do motor de coherencia -contestou ela, recuperando o volumen
normal.
:::: LIDIA :::: 02-03-2063 07:00:00 VGO
Estado: Estou.
Plan de traballo: Traballar a secas.
Lidia e o seu equipo amosáronlle o deseño conceptual de MARIEM e o traballo previo ao
mesmo realizado por moitos especialistas, entre os que se contaban varios CUBE. Psicólogos
e psicolingüistas modelaran os MC máis frecuentes. Literatos e críticos elaboraran unha
clasificación de xéneros textuais con prototipos dinámicos de cada xénero e subxénero -conto,
197

fábula, parábola, apólogo, etc- para que se puidesen implementar como modelos contextuais.
Filólogos e semióticos tiñan esmiuzado decenas de miles de relatos e realizado inventarios
dos seus elementos estructurais, elaborando unha ampla lista organizada en diferentes niveis,
e con complexas relacións entre eles. Todo un universo de pezas básicas da narración que o
lector -humano ou máquina-tiña que identificar no texto e acomodar nos MC adecuados.
CODER debía formarse unha visión xeral de todo iso antes de comezar o seu traballo. Lidia e
algúns membros do ITA, especialmente Alicia, psicóloga cognitiva e doutora en semiótica,
esforzáronse por familiarizalo co funcionamento dos modelos narrativos máis xenéricos, os
seus compoñentes, as súas variantes e a súa representación nas memorias -futuras- de
MARIEM. Antes de chegar ao ITA, CODER cría que as estructuras textuais non diferirían
demasiado das que manexaban en RUBEN, que sempre poderían asimilarse ao esquema
básico de exposición, nó e desenlace, con algunhas complicacións baseadas en repeticións de
secuencias. Cando, en atención a súa ignorancia literaria, lle deron nocións condensadas das
características de cada xénero, como que na traxedia morre o protagonista, na epopea o heroe
fai unha longa viaxe chea de probas que supera acadando o seu obxectivo, e na comedia
amósanse de xeito risible os costumes e reaccións humanas, CODER creu que en pouco
tempo podería aprender abondo sobre narrativa para intervir nese proxecto. Porén, ao
amosarlle a variedade de funcións que se podían dar nun texto, a conexión entre estas
funcións e os personaxes, a relación entre estes e o narrador, e as sutilezas sicolóxicas que
inzaban as historias, CODER comprendeu non so que o ignoraba todo da narrativa, senón que
quizais o seu flamante motor de coherencia aquí non servise de moito. E non sabía nin por
onde empezar para adaptalo.
Lidia alegrouse ao ver o seu desánimo pois era síntoma de que captaba a magnitude do
problema.
- Simplemente como observador es valioso, CODER. Non pretendo que resolvas de súpeto
un deseño no que levamos anos a traballar con expertos multidisciplinares de moitos
eidos. Máis aínda, levariámonos unha inmensa decepción se chegase un novato e fose
quen de refacer nunhas semanas todo ese traballo.
Arquetipos e corpus, repetía Lidia como unha xaculatoria. Arquetipos e corpus. Eran as fases
do proxecto MARIEM. A de arquetipos era a fase embrionaria, na que se atopaban nese intre,
e na que lle incorporarían un catálogo estructurado de situacións e personaxes -funcións e
actantes, aprendeu a chamalos- a través de MC preinstalados. Coa denominación arquetipos
referíanse non soamente a personaxes como heroe, vilán, bufón, namorado, científico tolo,
etc., senón a todas as funcións clásicas dunha análise estructural do texto: traizón, fuxida,
198

loita, seducción, axuda; e tamén funcións non tan categóricas pero igualmente presentes e
importantes: indicios, informacións, funcións fáticas.
A de corpus sería a seguinte fase, unha fase educativa na que completarían os MC a través de
exemplos lidos e procesados pola propia MARIEM, e mediante os que ela refinaría os
coñecementos preinstalados, desenvolvendo unha memoria episódica. As lecturas debíanse
dosificar cuidadosamente para lle permitir desenvolver optimamente os MC. O programa de
lecturas previsto, cos seus últimos estadios aínda baixo discusión, seguiría a seguinte
secuencia:
- Un primeiro bloque, denominado BabyStories, formado por un conxunto moi numeroso
de narracións mínimas e facilmente asimilables, non extraídas de ROSETTA, senón
expresamente construídas para proporcionar a MARIEM tanto contidos elementais, como
práctica e perfeccionamento dos seus métodos de adquisición de coñecemento, amais dun
criterio de distinción esencial entre o normal e o excepcional. Este primeiro bloque
desenvolveríase en dúas etapas:
1. Narracións moi básicas dirixidas a creación e consolidación de conceptos
canónicos en infinidade de dominios humanos. Descricións realistas, guións
elementais de actividades cotiáns.
2. Narracións ambientadas nos dominios que MARIEM xa coñecía, e que neste punto
serían escenario de feitos atípicos. Comezaríase con relatos nos que serían
explícitas as circunstancias que provocaban a ruptura da norma, para continuar con
outros nos que esas circunstancias non serían evidentes, e sobre as que MARIEM
formularía hipóteses que explicasen os feitos, construíndo narracións para tratar de
integrar á “normalidade” esas desviacións do canónico.
- O segundo bloque, con lecturas provintes na súa totalidade de ROSETTA, constaría a súa
vez das seguintes etapas:
3. Narracións de temas e desenvolvementos comparables aos da fase inmediatamente
anterior, pero con dificultades non totalmente previstas, por tratarse de textos reais.
Deberían cumprir, ademais dos criterios indicados, unha condición estricta:
ausencia de elementos fantásticos. Nesta fase empezaría a exercitarse tamén no
concepto de engano, concepto que seguía a ser obxecto de discusión dende as súas
formas máis tenras.
4. Narracións con elementos fantásticos, tanto imaxinarios como mitolóxicos. Un
catálogo variado e representativo de relatos clásicos desta categoría: contos de
fadas, fábulas, historias relixiosas… narracións, en suma, nas que o mito era
199

esencial.
5. Todo o demais, aínda por organizar: relatos de todos os xéneros, crónicas, novelas,
ensaios. Unha longa lista con elementos de gradual complexidade.
Un mundo claramente denotado, con guións e marcos detallados para operacións cotiáns,
sería a súa primeira realidade. Sobre iso edificaríanse outros sentidos. A finalidade última era
capacitar ao sistema para buscar en todos os relatos un sentido máis aló da literalidade, cando
tivese dominada esta. Extraer o significado máis rico posible, o sentido que dese o maior
número de boas explicacións, non necesariamente o máis abstracto ou condensado. Aquí xa
non podía escamotearse a metáfora, o elemento cognitivo totalmente imprescindible para
construír o significado. Debían ser capaces de preparar a MARIEM para esoutros niveis de
significado, onde un colo de botella, amais de ser o estreitamento da parte superior dun
recipiente para líquidos, chamado así pola súa similitude co pescozo dunha persoa, era tamén
o punto no cal un proceso se retardaba e se amoreaban os elementos a tratar. E onde estar na
boca do lobo era estar en grave risco, e non necesariamente sentir a mordedela dun animal
dotado de bos cabeiros. E que un aguia non era simplemente unha rapaz grande e en serio
perigo de extinción, senón unha imaxe da liberdade, a potencia e a mirada certeira, o paxaro
predilecto dos deuses, símbolo luminoso do espírito, do día e a calor vital, das alturas celestes
e do Sol. E o Sol non só unha estrela fonte de luz e calor para varios planetas e un emisor de
perigosas radiacións, senón o Ser Supremo, o pai que coa nai Terra creara aos seres vivos.
- Como se chama o que dirixe o grupo de sistemas? -preguntou CODER.
- Renohen, recórdao?
CODER fixo un serio esforzo por recordalo, pero Lidia enseguida aclaroullo.
- O que che explicou algunhas alternativas para implementar memorias episódicas.
- Xa.
- Loiro e adoito con barba -engadiu Lidia, e CODER agradeceu mentalmente os detalles da
fisionomía. Resultáballe máis fácil falar con Lidia que con calquera outra persoa, non só
porque ela coñecese moitos dos problemas que tiñan os Sampedro, por exemplo, a
dificultade para recordar as caras da xente, senón porque como non podía xesticular,
verbalizaba todo, así que cando falaba con ela tiña a confianza de non se perder
información, a non ser que ela deliberadamente a omitise.
- Faloume dun prototipo, a EP, que parecía moi interesante. Pero o interromperon e non
puido terminar de explicarmo. De que se trata?
Lidia apoiou o dedo sobre a tecla m durante varios segundos.
- Si, a EP. Xa falaremos diso máis adiante.
200

:::: LIDIA :::: 03-03-2063 07:00:00 VGO
Estado: Estou.
Plan de traballo: Traballar con humidade.
Aínda que non incluído na xaculatoria “Arquetipos e corpus”, había outro elemento esencial:
o armazón, a lóxica constructora da narración. Acumulaban e probaban esquemas e modelos
teóricos, dende os máis básicos da narrativa natural -resumo, orientación, complicación,
avaliación e coda- ata os máis complexos, nos que a trama dunha historia descompúñase en
subtramas, que á súa vez dividíanse en episodios formados por sucesos acontecidos en
diversos marcos temporais e espaciais. E todos estes esquemas eran modelos formais baixo os
que subxacía unha estrutura intencional, que era a que prioritariamente compría identificar.
Dende as primeiras -xa moi afastadas- simulacións do proxecto, atopáranse sempre co
problema da lentitude e a elevada taxa de erro no recoñecemento de patróns. As estructuras e
tipos de texto a identificar enmascarábanse baixo tal aluvión de elementos significantes que
facían case imposible a súa recuperación. E aínda que o hardware melloraba a súa velocidade
iso non representaba un recorte substancial de tempos, nin unha mellora efectiva do
rendemento: necesitaban mellorar os seus criterios de elección. Necesitaban dar ao sistema
funcións de avaliación adecuadas que lle indicasen o camiño interpretativo a seguir na lectura,
e no deseño de plans e o recoñecemento de patróns xurdían tantas posibilidades e hipóteses -
complicadas progresivamente pola aparición de multitude de subplans- que se perdía na
realización de infinidade de tentativas inútiles, e atascábase en solucións parciais, mínimos
locais que detiñan o proceso antes de tempo.
Necesitaban un sistema de metaplans que operase sobre os plans obtidos, e Lidia atopárao nos
mitos. Lidia, no seu constante estudo e reflexión, chegara a identificar os mitos como o punto
clave do sistema lector. Un inmenso número de relatos, todos os clásicos, sostíñanse sobre a
estrutura de mitos, narracións que falaban dirixíndose non só á razón senón, sobre todo, á
emoción do home. Eran modelos que, moito máis alá da organización semántica do texto,
reflectían unha organización intencional, os valores fundamentais dunha cultura. Eran patróns
de significado emotivo, imprescindibles, pois o magro significado lóxico non bastaba para
lidar coas historias. Lidia tivo a intuición de que estas narracións se deberían tratar de xeito
especial, preferente, como patróns privilexiados para un operador ou motor que poría en
marcha o pensamento narrativo. A súa intuición confirmouse tras un extenso estudo realizado
por moitos colaboradores, pero aínda necesitaba a proba irrebatible: a posta en funcionamento
dun sistema animado por eses principios.
Décadas atrás iniciáranse análises exhaustivas e comparativas dos textos de todas as culturas
201

das que se tiña documentación, co obxectivo de atopar e sistematizar mitos universais e
mitemas esenciais. Os mitemas eran os elementos constitutivos dos mitos, ideas que aparecían
en todas esas narracións fundamentais de distintas civilizacións e épocas, aínda que con
diversas aparencias segundo a cultura que as expresase. Combinando os mitemas obtíñanse os
mitos, narracións nas que, unha vez desposuídas das peculiaridades etnográficas do relato,
podíanse ver os mesmos argumentos.
Poucos eran os que se sentían atraídos por estudos desta natureza, vagos, abstractos,
facilmente discutibles -mesmo ridiculizables- por calquera profano e que non prometían, ben
ao contrario, resultados produtivos a curto prazo. Precisábase un temperamento mestura de
psicanalista e rato de biblioteca para, un tras outro, extraer o esquema do relato, identificar os
seus compoñentes básicos e contrastalo con homólogos. Malia o esforzo destes estudosos por
facer da mitoloxía unha disciplina científica, a pesar do seu tesón comparable ao dos Curie
para extraer un chisco de radio luminoso de toneladas de petchblenda, a penas acadaran
recoñecemento ao seu labor entre a ortodoxia. Pero tanto algúns grupos de investigadores
espallados por pequenos institutos e laboratorios, como individuos non pertencentes ao
ámbito académico, coñecidos como psicomagos, moitos deles promovidos por Lidia a través
do ITA, dedicáronse teimudamente ao estudo destas narracións tradicionais. Uns e outros
conseguiron extraer traballosamente numerosos mitos das vastas recompilacións dispoñibles e
analizáronos, os mitólogos tras coidadosas lecturas e axudados por computadores, os
psicomagos en estado de transo e axudados por sustancias psicoactivas, ata obter un nutrido
catálogo de narracións que versaban sobre os temas eternos -a creación do mundo, a aparición
do home, a vida en sociedade-, un completo conxunto de mitemas -traizón, proba,
afastamento, loita, elementos comparables a algunhas funcións cardinais do texto- e un
conxunto das principais regras constitutivas do mito: repetición de elementos clave, inversión
da súa orde, transformación dun elemento no seu oposto, permutacións de componentes…
Tamén colaboraron de xeito decisivo nesta recompilación os psicomecánicos, cuxa meirande
achega foi a refundación dos xogos de rol. Partindo destes populares xogos, os sicomecánicos
construíron unha ferramenta que puña ao día unha antiga corrente psicoterapéutica baseada na
obtención de narracións persoais positivas como método de cura para algúns trastornos
mentais. Crearon xogos nos que o paciente deseñaba o seu personaxe, que debía relacionarse
con outros xa existentes para levar a cabo unha misión. Monitorizado por un psiquiatra, o
paciente identificaba os seus mitos persoais e incorporábanse ao xogo os elementos críticos da
vida do suxeito para axudalo a encadrar as súas vivencias nun bo guión, que non repetise
episodios problemáticos, senón que buscase desenvolvementos por outros vieiros. Desta
202

experiencia extraeron modelos de guións favoritos, pola facilidade con que moita xente se
encarnaba neles e polos bos resultados terapéuticos que proporcionaban.
Con estas e outras achegas chegou a completarse unha mitoteca representativa de toda a
humanidade documentada. Un labor de investigación de envergadura faraónica, un traballo
ímprobo comparable á obtención das primeiras secuenciacións xenómicas, ou ás descricións
da estrutura do universo.
CODER, estudando a utilización dos mitos como patróns emocionais, reviviu a súa xa
afastada visión da emoción como motor da cognición e entusiasmouse realmente co proxecto,
crendo posible acadar o seu obxectivo. Aplicouse á análise dos mecanismos de combinación
dos mitemas, o sistema de clasificación da mitoteca e os mitos máis famosos.
Un moi estudado era o heroe fundador de relixións, exemplificado con Buda, Moisés, Cristo,
Mahoma, Quetzalcóatl, Viracocha e moitos outros que, máis aló do seu lugar histórico,
representaban a gran aventura do espírito humano porque a súa historia falaba de mecanismos
e forzas psicolóxicas fundamentais: todos sufrían probas difíciles, debían aceptar a misión que
tiñan encomendada tras unha loita consigo mesmos e pasaban penalidades -xaxúns tremendos,
illamentos, martirios- para lograr ampliar a súa visión e servir de guía á humanidade. Outro
mito moi estendido era o rexurdimento cíclico: a resurrección a partir dos ósos achábase nas
mitoloxías de toda Asia, onde a máis popular era o Ave Fénix exipcio, e aparecía tamén en
Quetzalcóatl, en relatos do Thor xermánico, nos chamáns siberianos. E o descenso aos
infernos para obter un espírito, o Diluvio, o coñecemento do lado escuro e a integración de
todas as facetas da personalidade, eran temas que se atopaban en todas as mitoloxías, xurdidas
en culturas que non tiveran contacto. A explicación que xustificaba eses feitos coincidentes
era que a mente humana non só estaba preparada para manipular símbolos, senón que tamén o
estaba para manipular de forma preferente determinados contidos simbólicos. Eses contidos,
os mitemas, revelaban o que había en común en todas as psiques humanas. E mediante
comparacións exhaustivas das coleccións de mitos e mitemas dispoñibles, no ITA
seleccionaran aqueles que serían recoñecidos preferentemente na lectura.
- Aquí é onde necesitamos que interveñas -precisaba Lidia- para que MARIEM traballe con
esa recompilación de patróns preferentes. Necesitamos un motor cognitivo que manexe a
metáfora en moitos niveis. Os mitos son narracións metafóricas, que sitúan en lugares e
circunstancias diferentes uns cantos elementos constantes: a formación do mundo, a orixe
do home, a indagación sobre o sentido da existencia e os obstáculos nesta tarefa, en fin, as
grandes cuestións. Así que MARIEM, con ese motor, poderá recoñecer os patróns dos
mitos en narracións aparentemente moi diversas. Mediante proxeccións metafóricas
203

identificaraos e obterá unha comprensión máis profunda do significado do texto,
relacionándoo con outros parellos.
CODER comprendeu que a visión de Lidia dos mitos era o tipo de patrón que facía falta para
discriminar entre os numerosos plans xerados na lectura, organizar unhas memorias narrativas
e darlle ao xerador o impulso de produción que necesitaba, pero viu tamén axiña que había
problemas.
- Iso, entre outras cousas, obriga a un crecemento da memoria episódica que estas
arquitecturas non poden soportar, e é algo aínda sen resolver. É o que estabamos a estudar
en SHELTER na última etapa, e chegamos a unha solución de compromiso, pero creo que
non nos servirá aquí, se queremos facer unha lectura realmente comprensiva.
- Debemos adaptarnos aos recursos dos que dispoñemos …
:::: LIDIA :::: 04-03-2063 07:00:00 VGO
Estado: Estou.
Plan de traballo: Traballar e trebellar.
- Poderías falarme agora de EP?
- Intentarei ser o máis concisa posible. Unha EP, unha Entidade Persoal, quería ser un
modelo co que organizar os personaxes que un verdadeiro SICA lingüístico atoparía nas
narracións. Tamén sería utilizable para modelar interlocutores, por suposto.
Lidia tamborilou sobre o teclado, dentro das súas distróficas posibilidades.
- O procesamento axeitado das interaccións persoais necesita dun modelo da psique
humana especialmente complexo. Supoño que terás oído falar das PS -o silencio de
CODER fíxoa continuar-, Psiques de Síntese. Os neurocientíficos que deseñaron as PS
formalizaron o suposto popular de que a mente se organiza mediante crenzas, desexos e
intencións. Foi un traballo brillante, e a moitos pareceunos que tras esa formalización
sería xa factible un modelo computerizado… se se dilucidaba unha cuestión esencial: o
deseño de PS esixía un dispositivo específico, distinto do utilizado para o conxunto de
MC, algo para o cal un grupo do BIT, adiantándose aos demais, acuñou o termo Entidade
Persoal. Varios equipos de estudosos, entre eles un do ITA, amosaron que ese dispositivo
EP era dunha complexidade conceptual e uns requerimentos técnicos alén dos límites da
capacidade tecnolóxica actual. Algúns sostiñan incluso que sempre sería intratable
computacionalmente. Xa que logo, no ITA desestimamos a posibilidade de incorporalo a
MARIEM.
204

Detívose esperando a primeira pregunta de CODER.
- E abandonastes ese estudo?
- Si, claro.
- Crin que o ITA non se ocupaba exclusivamente de proxectos viables, que a investigación
teórica tamén era tarefa de seu.
- Si, e de feito no comité directivo do Instituto houbo unha proposta relativa a continuar o
estudo e facer un deseño completo. Pero unha EP é tan complexa que xa unha simple
simulación esquemática desbordaba totalmente a nosa capacidade de cómputo. Sabemos
dalgúns laboratorios en ONREVA, moito máis dotados, que fracasaron neste mesmo
intento. Así que, atopados os nosos límites, publicamos os resultados e continuamos a
buscar noutra dirección, concentrándonos en culminar un proxecto viable. MARIEM.
- En que é distinto o modelo EP doutros MC?
- Ben, para empezar, en que debe englobalos a todos, pois modeliza un sistema no que
existen MC. É un salto cualitativo e xerárquico.
O silencio de CODER, como adoitaba ocorrer, parecía indicarlle que continuase. Pero non se
sentía cómoda falando diso. A ela custáralle moito renunciar, recoñecer que era inviable.
- Con respecto ao que fixemos no ITA, foi esbozar, de xeito moi xenérico, estrictamente
teórico, a arquitectura dun sistema cognitivo que podía desenvolver modelos de persoas,
cunha parte física e unha psíquica. A parte psíquica estaría constituída por eses obxectos
mentais canónicos dunha PS, crenzas, desexos e intencións, e tería conexións precisas co
modelo físico. Eses obxectos mentais dirixirían a actuación do sistema.
- E, dun sistema complexo dabondo para organizar os seus procesos cognitivos mediante
desexos, ou obxectivos propios, e crenzas, ou coñecemento elaborado por si mesmo nun
grao importante, pódese dicir que é consciente? -dixo CODER.
- Non chegamos a afondar demasiado nesa cuestión, pero dalgún modo dabamos por feito
que o sería, polo menos cando tiver relación con outros coma el. Ou que a súa actuación
merecería ese adxectivo. Aínda que a conciencia non era o obxectivo explícito,
posibilitaríase con esa arquitectura. Disporía de modelos do eu que podería aplicar a si
mesmo, e as variacións de memoria episódica permitirían o almacenamento e construción
de distintos eus -Lidia vacilou uns segundos- e farían tamén posible que se desen
perturbacións, como ocorreu con algún prototipo, que confundiu eus propios con outros
externos, e tivo desdobramentos dunha personalidade en varias, xeralmente a mesma
personalidade en distintos estadios cronolóxicos. Amais disto, decontado vimos que o
modelo axiña acadaba una complexidade insostible. Inabordable -concluíu Lidia-. Iso foi
205

todo.
- Pero poderíase continuar o estudo dese modelo, valorar o seu potencial como solución, e
se é alto, buscar os recursos ou a corporación que o desenvolva. Polo menos, avanzar no
posible cara a súa construción, intentar algúns módulos, facer unha comparativa de
arquitecturas… sempre outros poderán aproveitar e continuar ese traballo.
Lidia non necesitou meditar a súa reposta. No seu día custáralle aceptar a imposibilidade do
proxecto, pero as circunstancias non cambiaran.
- Agora non é o momento. Quizais máis adiante poderiamos retomalo, intentar algunha
simulación esquemática.
- Ti queres que MARIEM lea de verdade. E sabes que así non poderá ler eses libros …
- … tan longos e complicados.
- Si.
- Certamente.
- Entón contradiste! -espetoulle CODER- Sabes que é imprescindible un modelo de mente,
por que non intentar desenvolvelo?
- Xa cho dixen. Temos en marcha un proxecto viable, queremos rematar MARIEM.
Completaremos o plan establecido para MARIEM tal e como está, sen modificacións nin
engadidos.
Esperou unha resposta de CODER que non chegou e engadiu.
- Estásenos a acumular xa moito traballo.
- Que hai do xerador?
Lidia demorou uns segundos a resposta.
- A que ven iso agora?
- Iso ven a que xa non estou seguro do que me tes dito. Quero saber se ides facelo, se vas
axudarme a incluílo en MARIEM.
- Está incluído na medida necesaria, para os seus test de comprensión lectora, para a
xeración de hipóteses.
- E máis nada.
- Non, máis nada, agás que sexa evidente esa necesidade para a súa función principal:
lectura comprensiva.
- Ben, pero non é un linde tan claro. Ti dixéchesme que empezase por facer un lector, que
iso sería a base dun posible xerador.
- Nunca che prometín nada.
- Iso quere dicir que non me vas axudar a facer un xerador?
206

- Interpretación correcta. Non, alomenos de momento.
- Non ides sequera a consideralo?
- Xa está pensado e decidido. Incluiranse as tarefas de xeración necesarias para a lectura, o
que está previsto.
CODER non dixo nada.
- Queres preguntarme algo máis?
CODER fixo un esforzo para que a rabia que lle medradaba por dentro non lle impedise por
expresarse con claridade.
- Se non ides modificar absolutamente nada do que planificastes, para que estou eu aquí?
- Para facer o que che pedimos, para adaptar o motor de coherencias á lectura narrativa,
como se dixo dende un principio. Crin que estabas de acordo, que che parecía unha idea
excelente utilizar os patróns dos mitos… Se non é así, faimo saber.
E Lidia, decatándose do mal humor de CODER, encontrou preferible dar por terminada a
conversa e afastouse na súa cadeira móbil. Cando volveu chamar a CODER para revisar
unhas probas do motor de coherencia, el non respondeu. Cansa de insistir nas chamadas, e
supoñendo que estaba nun dos laboratorios, preguntou aos técnicos. Estaba, dixéronlle,
xogando cunha vella PlayStation e levaba xa unhas cantas horas, practicamente todo o día.
- ¿Unha PlayStation?
- Sí, iso díxonos cando lle preguntamos que era aquel trasto. Sacouna dun Museo do
Soporte.
:::: LIDIA :::: 05-03-2063 07:00:00 VGO
Estado: Estou.
Plan de traballo: Traballar e chorar.
Lidia preguntábase ata que punto CODER se enfadara pola súa negativa tallante a se saír do
programa previsto para MARIEM. Nunca lle prometera nada, e iso el debería telo claro.
Dende o principio faláralle con total franqueza e sinxeleza, como sabía que debía facerse. E a
pesar de toda a información que recompilara sobre el e a súa síndrome, non acababa de ver
claras as razóns da súa conduta. Quizais era unha perrencha de cativo e pasaríaselle axiña.
Trataba de comunicarse con el, sen resultar invasiva, infrutuosamente. Á xente do ITA, que o
vían xogar día tras día coa vella PlayStation, dicíalles que estaba recapitulando todo o que lle
aprenderan ata agora, e traballando na incorporación do tratamento dos mitos ao motor de
coherencia. Como non contestaba ás súas mensaxes, Lidia envioulle máis documentos de
207

MARIEM e unha nota cunha suxestión, confiando en obter así algunha resposta.
Vexo que che apetece xogar, así que che propoño un xogo. Probar a combinar estes
elementos que che envío para que formen relatos. Sei que coñeces bastantes contos
populares, e supoño que serás quen de ver se os crebacabezas que montes con estas
pezas poden pasar ou non por un deles. E quizais tamén observar os mecanismos que
utilizas para montalos. Son un extracto de dúas obras clásicas da estrutura narrativa:
Morfoloxía do conto (ruso) de Vladimir Propp, e Morfoloxía do conto (chinés) de Li
Xiao.
Catálogo de funcións narrativas en MARIEM. Extracto.
Axentes
Heroe: Astronauta, piloto de carreiras, programador, biólogo, médico,
mecánico, vendedor, albanel, artista, director de cine, cultivador,
psiquiatra, home sinxelo, viaxeiro.
Antagonista ou agresor: Os mesmos que os heroes, e ademais: psicomagos, foniatras, fisio e
psicoterapeutas, tradutores, notarios, avogados, levantadores de
pesos, expertos en artes marciais.
Doante ou axudante: Profesor, titor legal, ONG, administración pública, gran corporación,
transeúnte, parente afastado, fundación outorgante de bolsas,
adestrador, xefe, cazatalentos, director de casting, director de centro
de investigación.
Talismán ou obxecto máxico: Fármaco novo, transporte de última xeración, droga psicoactiva,
Obxectivo ou personaxe
buscado:
cheque inacabable, residencia en zona verde con certo grao de
diversidade biolóxica, pastillas para aclarar a voz, tecnoloxía
revolucionaria para o soporte da información, fórmula da orixe do
universo, anel de poder, botelliña de auga de Lourdes.
Futuro cónxuxe, proxenitor, axencia financeira, sabio, director de
centro de investigación, posto de traballo envexable, especie en
extinción, especie extinguida, máquina intelixente, estado superior de
conciencia.
208

Falso heroe: Familiar resentido, compañeiro da infancia, amigo da alma, colega,
Accións:
asistente social abnegado, feo amable, xornalista veraz, locutor falaz.
1) Partida do heroe: despedimento, emigración, hibernación, viaxe de traballo, paseo orbital,
internamento en institución educativa ou médica, morte, epidemia, secuestro, deriva
continental.
2) Prohibición: non inxerir determinada sustancia, non frecuentar determinada compañía, non ir
a determinado sitio, non permanecer en determinado sitio, non falar (non delatar, non
confesar), non bailar, non estafar, non copular.
3) Transgresión: transgrídese a prohibición. Inxírense determinadas sustancias, frecuéntanse
determinadas compañías, vaise a determinado sitio, fálase (delátase, confésase), báilase,
estáfase, copúlase.
4) Interrogatorio: o agresor intenta obter noticias, ben sexa levando ao inxenuo heroe a
demostrar a súa capacidade- Sabes como pór en marcha este aparello? Nin idea, verdade? -;
ben mostrándose falsamente falangueiro e xovial, para que contaxiado do seu humor o heroe
conte todo o que sabe e lle recomendaron que cale; ou presentando un cuestionario que o
heroe vese forzado a cumprimentar para obter algo que necesita, ou cuxa necesidade
inculcáronlle arteiramente. O heroe é, xa se sabe, xeralmente cándido.
5) Dano: o agresor dana a un familiar ou amigo do heroe ou lle causa prexuízos. A lista é infinita,
porque mesmo actos que se poderían catalogar como positivos interprétanse como negativos
ao viren da man do agresor. Podemos incluír sen dúbida todos os recollidos en diversas
lexislacións: calumnia, estupro, violación, malos tratos físicos e psíquicos, lesións, homicidio,
roubo, suborno, malversación, fraude, envelenamento. Burla sanguenta, menosprezo.
6) A Carencia: motor para realizar a misión encomendada. Carencia de amor, de prestixio e
recoñecemento social, de descendencia, de patrimonio, de traballo, dun sentido para a súa
vida, dun órgano vital para si ou unha persoa moi próxima, dunha facultade máxica que se lle
presenta como imprescindible, dun talento, dunha vida feliz e sinxela co necesario para si e os
seus.
7) Probas: proponse ao heroe unha tarefa difícil. Disparar un arco. Facer un xerador de texto,
superar un defecto físico, conseguir un traballo digno, bater un record deportivo, inventar un
xogo entretido e sen parecido algún cos xa existentes, divertir a un público esixente, curar unha
209

enfermidade grave e de orixe descoñecida, poñer fin a unha guerra entre países veciños,
modificar o sistema económico imperante.
8) Encontro co doante: o heroe sofre unha proba (un cuestionario, un ataque, unha enfermidade
dun ser próximo, etc.), que o prepara para a recepción dun obxecto ou dun auxiliar máxico.
Pero ese obxecto seralle dado se satisfai unha petición. O heroe reacciona ante as accións do
futuro doante: é amable, trae o que se lle pide demostrando así o seu bo corazón e recibindo a
cambio o obxecto máxico, ou a firme promesa dunha recompensa; ou, pola contra, négase e
queda como estaba.
9) Recepción do obxecto máxico: nun simposio e de mans dun erudito, con luva de béisbol, coa
[…]
boca aberta, con xesto de xa era hora, con ignorancia das propiedades que posúe, con procura
dun folleto de instruccións ou manual de usuario, con ampla visión de futuro sobre as múltiples
aplicacións que terá e os beneficios que reportará á humanidade ou ao subconxunto da mesma
con máis recursos dispoñibles, con alegría e despreocupación.
43) Transfiguración: o heroe recibe unha nova aparencia. A tortura desfigúrao, ou ben sofre un
cambio de cor na pel ou nas súas roupas, ou sométese a cirurxía plástica e piercing intenso,
accede a outra dimensión sen deixar esta e un aura luminosa acompáñao decontino.
44) Regreso: o heroe regresa, ás veces con carencias diferentes ás que partiu. Falto do entusiasmo ou
a inocencia iniciais, falto dalgún membro, dalgún compañeiro, dalgún pai ou fillo, falto de ganas de
proseguir a aventura.
45) Matrimonio: o heroe consegue o seu obxectivo simbolizado moitas veces cun obxecto de metal:
medalla, anel, espada ou proxectil.
:::: LIDIA :::: 06-03-2063 07:00:00 VGO
Estado: Estou.
Plan de traballo: Traballar e calar.
CODER, intrigado, botou a xogar con estas pezas, barallando unhas escenas tras outras,
automatizando o proceso de combinación, reducindo a lista aos elementos que aparecían nos
contos que el coñecía.
Mentres CODER xogaba -traballaba sobre MARIEM- Lidia reflexionaba sobre a xeración de
relatos, revisaba o deseño de MARIEM e reconsideraba a súa propia actitude ata atopala
210

indefendible, impropia de quen dirixía o ITA. A comprensión esixía lectura tentativa,
proposición de desenvolvementos e desenlaces, creación de variantes sobre argumentos xa
coñecidos, xeración constante de suposicións que desen sentido provisional ao que se ía
lendo, xeración a tal nivel que un sistema tiña que ser capaz xerar textos comparables aos que
efectivamente comprendese. Comprender era construír, por que entón se opuxera tan
frontalmente ao que pedía CODER? Volvérase ríxida con tanta autodisciplina. Pensou
avergoñada que debía delegar en xente máis capaz, que non parecía estar entre os seus
colaboradores habituais do ITA, pois aceptaban sen crítica o que ela decidía. Se buscaba a
razón de fondo para a súa propia obcecación, debía recoñecer que trataba de axustar o
proxecto ao seu escaso tempo de vida, e os seus compañeiros asumíano.
Pero iso non ía xustificar a estreiteza de miras. Aínda era tempo de rectificar. Daríanlle un
rango superior á lectura tentativa, e a xeración non se limitaría a comprobacións de utilidade:
aos resumos obrigatorios de cada lectura, MARIEM engadiría a composición de finais
alternativos, a substitución dalgún personaxe, a parodia cando fose capaz, e as probas que for
necesario sumar á batería de test. A mesma mitoteca empregada na lectura sería utilizada na
produción de narracións. De modo comparable a como interpretaba un texto a través das
estructuras míticas dispoñibles, xeraríao, tratando de reproducir os patróns preferentes que
tiña. O sistema tomaría das súas memorias os elementos necesarios para articular algunha das
pautas que cuñaban o seu nivel máis alto de interpretación, esas pautas serían o omnipresente
daemon, vixilante para organizar o ensamblado deses elementos míticos nunha trama
temporal. Estaba ansiosa por transmitirlle a CODER a súa decisión, pero el seguía pechado
nun laboratorio.
Tras uns días de arcaicos videoxogos, CODER albiscou un ángulo polo que atacar, un ángulo
alcanzable para a súa visión e as súas capacidades. Deixou a vella consola e buscou novos
modelos que soportasen aventuras máis sofisticadas, non só graficamente. Como a xente do
ITA non parecía capaz de axudalo niso, púxose en contacto con fabricantes e programadores
do sector. Sintonizou pronto cunha parella, Pixel e Dixel(36), que non só lle deron unha
escolma dos mellores xogos do momento, senón que lle proporcionaron informacións
reveladoras coma, por exemplo, que no sector dos videoxogos había tempo que utilizaban
xeradores de tramas narrativas e outros apoios computacionales para a elaboración dos guións
das súas aventuras gráficas. CODER sorpreneuse de que ninguén lle tivera contado nada diso.
Pediu a Pixel e Dixel unha demo dun xerador, que lle facilitaron sorprendidos de que alguén
quixese estudar a súa arquitectura para reutilizala na xeración de relatos textuais. Ademais,
interesados e divertidos polo uso que lle ían dar, proporcionáronlle un dos seus xeradores de
211

tramas de código aberto, soporte de programadores competentes para esmiuzar os seus
pormenores, e prometeron, moi divertidos, incluír máquinas e mesmo xente a ler nalgunha das
súas seguintes producións.
O xerador de tramas que lle proporcionaron era, salvando as distancias, un autómata de
Markov. Tiña uns argumentos-tipo, nos que substituía uns elementos por outros, sempre
respectando as súas funcións, facendo substitucións dentro dun paradigma. Así construía
historias ou, máis exactamente, facía variantes das mesmas. Dispuña tamén dalgúns
mecanismos que alteraban as relacións entre os distintos elementos da historia -pero moi
pouco flexibles, para non se saír dos patróns de éxito garantido- ou que permitían reducir,
aumentar, substituír, intensificar algúns elementos do argumento.
Así, como xa algúns escritores -Gianni Rodari entre outros- ensinaran, un argumento podía
dar lugar a unha infinidade de historias que compartían o esquema extraído do mesmo:
«C» vive na casa de «M», estando con «M» nunha relación inferior á de «I1» e «I2»
que tamén conviven alí. Namentres «M», «I1» e «I2» acuden a «E», onde ten lugar o
suceso «F», «C» queda só(-oa) na casa. Pero grazas á intervención de «FM», tamén
«C» pode acudir a «E», onde produce un efecto extraordinario sobre «P». «C» perde a
«P», pero este(-a) búscao(-a) e atópao(-a) utilizando unha pista que «C» lle deu
involuntariamente, e de paso deixando a «I1» e «I2» en evidencia.
O dispositivo encantoulle a CODER. Era coma un pequeno xoguete de corda cuxa
contemplación divertíao e inspirábao. Observábao durante horas, correndo nun simple
DQVAS 5, producindo historias diferentes e idénticas, combinando pezas comparables ás que
a mesma Lidia lle dera. E mentres vía os resultados e a súa forma de operación, ía edificando
mentalmente un verdadeiro xerador de tramas, flexible e potente. Emplearíase tanto para a
xeneración, combinando elementos para obter guións e relatos que seguirían a estrutura dun
ou máis mitos, como para a tarefa inversa e complemento da anterior, a identificación dos
mitos, triturando narracións para esmiuzar estas en mitemas básicos.
Tamén realizaría labores de supervisión que asegurasen que no guión construido se
respectaban as peculiaridades de cada personaxe, o seu punto de vista e o do narrador, así
como garantir un bó ensamblado das funcións narrativas.
CODER contívose para non llo ensinar a Lidia ata telo ben estudado e refacer o núcleo do
motor de coherencia para ensamblar as novas funcións.
Como nun larguísimo bolero de Ravel, CODER foi incorporando módulos mentalmente, hora
tras hora, vendo como evolucionaban e se axustaban, sostendo durante ese tempo un estado de
alleamento que empezou a preocupar aos poucos do ITA que o vían, pero non se atrevían a
212

interrompelo. Cando completou a montaxe mantívoa en funcionamento, observando as súas
reviravoltas, someténdoa a probas, examinando detalles. Andaba polo recinto ausente e con
moito coidado, coma se a levase nunha cesta enriba da cabeza e se lle puidese caer. Ao
terceiro día, esgotado e exultante, saíu do laboratorio e aos primeiros que atopou, nun
corredor, empezou a explicarlles o deseño que concibira.
- Teño un xerador. Agora téñoo. E por suposto un lector. Está inspirado nos xeradores de
tramas dos videoxogos -non advertiu o xesto entre alarmado e sorprendido dos que o
escoitaban-. Teñen xeradores sinxelos pero eficaces, baseeime neles para deseñar un
operador de función semiótica que xa veredes os mecanismos de combinación que pode
chegar a soportar, e a validación de tramas vaivos asombrar.
Avisaron a Lidia de que CODER saíra por fin do seu peche e estaba a explicar algo sobre un
xerador. A xente foise xuntando no corredor, atentos ao que CODER dicía. Falou longamente
sobre as guías de evolución dos personaxes e os gráficos de clímax; das calculadoras de
interaccións entre personaxes -que daban unha lista de escenas posibles, indicando lugares
para encontros e función a realizarse nese encontro-; dos contadores de todo tipo -de
elementos de suspense, sorpresa, novidade, paródicos- que se incluían como elementos
esenciais para a avaliación dos guións; da identificación dos mitemas e da flexibilidade do
operador de función semiótica para inserilos nunha trama, recoñecida ou xerada.
Lidia sorría. Non necesitaba máis, para ela era evidente que este era o paso decisivo para a
culminación do proxecto, e viña confirmar a decisión que xa tiña tomada. E ademais, os
videoxogos ían contribuír a salvar os textos, resultaba irónico, pero tamén de xustiza poética.
CODER falaba coma nunca o escoitaran e describía o novo motor coma se realmente xa
tivese desenvolvido un prototipo. Oíano fascinados e pedíronlle ansiosamente máis detalles da
arquitectura. CODER respondeu que llos daría máis adiante, pois agora quería relatar unha
das historias que compuxera o prototipo imaxinario. Alguén pediu silencio aos congregados
mentres CODER sacaba un pequeno display do seu bolso, desenrolábao e empezaba a ler con
voz monótona.
(36) Pixel: mínima unidade gráfica. Dixel: mínima unidade argumental.
:::: LIDIA :::: 07-03-2063 07:00:00 VGO
Estado: Estou.
Plan de traballo: Traballar e contar.
Hai tempo, había unha empresa que construía CUBE. Era pequena, pero con xente entusiasta
e ben avenida, orgullosa do seu traballo. Lamentablemente, o negocio atravesou unha mala
213

tempada, os clientes deixaron de facer pedidos, e chegou un día no que os empregados tiveron
que pechar a empresa e abandonar as dúas máquinas que estaban a montar, case terminadas.
Pero os constructores estaban moi encariñados con elas e aseguráronlles que, en canto
puidesen e acadasen fondos, volverían ao laboratorio a continuar co seu traballo.
As máquinas, unha especializada en comunicacións, Esteban, e outra en psicoloxía, Rosario,
non acababan de comprender porque tiñan que deixalas así, naquel estado, pero o que dicían
os homes era o que se facía e algunha razón habería que elas aínda non podían entender.
Transcorrían os días, os constructores non regresaban, e elas, facendo os seus cálculos de
rutina, comprobaron que non tardarían moito en quedar sen enerxía, así que non tiñan máis
remedio que buscar algunha fonte de suministro. Puxeron a punto os seus procedementos de
comunicación e iniciaron unha busca polo infomedio. Nunca penetraran nel, só coñecían algún
sector da periferia relacionado co seu laboratorio, pero aí non atopaban nada, e debían
rastrexar áreas descoñecidas. O sistema especialista en comunicacións, Esteban, moi superior
nesa tarefa, animaba ao outro:
- Veña, covarde, choromicas, que nos vai pasar? Aquí non podemos quedar …
Como non sabían o que podía ocorrer ao penetraren en sectores descoñecidos, deixaron
funcionando programas de alerta, para que lles avisasen de posibles perigos nas áreas nas
que se introducían; as alertas contiñan un trazador das rutas percorridas, para poder refacelas
se xurdía algún problema. Pero os programas de alerta foron bloqueados por outros que
atoparon na súa procura, e que estaban tralo seu rastro para ver se lles podían roubar ciclos de
computación -ai, sempre igual- e, efectivamente, puideron, e roubáronllos, polo que non soou
ningunha alarma cando se introduciron nun sector do peor que había.
Atoparon un laboratorio abraiante, onde se desenvolvían sistemas enerxéticos experimentais, e
quedaron fascinadas. Expuxeron a súa situación e alí ofrecéronlles recargas gratis
simplemente a cambio de facer uns pequenos traballos. Confiadas, deron os datos da súa
localización…
O grupo escoitou en silencio ata que terminou a narración, e aínda daquela continuou en
silencio, indeciso. O contraste entre a visión abranguedora e profunda do sistema descrito
antes, e a inxenuidade coa que presentaba ese relato, transposición moi literal de Hansel e
Gretel ao mundo do infomedio, como producto do mesmo sistema, deixounos confusos.
Alicia rompeu o silencio de perplexidade preguntando como realizara o exemplo imaxinario.
CODER respondeu que lle incorporara o catálogo de funcións narrativas de MARIEM que
Lidia lle enviara, fixéralle ler unha boa parte dos contos que el coñecía, dos que extraeu os
seus compoñentes para combinalos posteriormente segundo as regras de formación que se
214

estudaran para MARIEM. Tamén déralle acceso aos MC que él manexaba, os mesmos MC
usados por RUBEN. Con isto o prototipo creara unhas decenas de historias que valorou
segundo uns índices preaxustados -algo que habería que modificar na implementación real-
para seleccionar só unha delas, que era a que lles contara. Aínda que había moitas similares,
engadiu.
O grupo disolveuse, comentando con escepticismo a validez das probas imaxinarias,
impresionado polo deseño esbozado, e esperando que CODER descansase para empezar a
traballar nel. Cando todos marcharan, Lidia acercouse a CODER para dicirlle que o que
contara do prototipo lle parecía pro… -detívose para non teclear prodixioso-…metedor, aínda
que cando o implementasen deberían xulgar eles os resultados, non alguén que non lía nunca,
e que non estaba interesado na literatura nin noutras formas de expresión escrita.
- Porqué dis iso? Interésame tanto coma a vós -dixo CODER, desafiante, sen comprender o
motivo do seu comentario, e retomando a súa irritación con Lidia onde a deixara- Non era
lóxico que apreciasen o seu deseño, pero non a súa capacidade para xulgar os productos
do seu deseño.
Lidia non dixo nada, estrañamente, e continuou el, enfadado, presa aínda da inusitada
verborrea que despregaba esa tarde.
- É certo que non me atrae moito unha narración que xa está feita, e impresa. Quizais son
raro niso, e non é no único, xa o sabedes. Gústame ver o proceso no intre, que a historia se
xere sobre a marcha. De neno pasábame o mesmo coas demos, sempre preferín con
diferenza unha demo mediocre que unha gravación, un videoclip impresionante. Gústame
o directo, anque sexa un directo repetible ao cento por cento. Non sei por que, quizais ti
saibas dicirmo.
- Coido que podo. É que te identifícas coas máquinas. Ti tamén es capaz de repetir algo ao
cento por cento, cousa non humana. E cada vez que o fas, percorres todo o proceso dende
o principio. E falo con similar atención e intensidade. Iso non é normal, é de máquina.
Dende moi pequeno ti vías que elas facían algo parecido. Como non te integrabas cos
outros nenos collíchelas como referente, porque necesitabas algún tipo de socialización, e
iso deuche o sentimento de pertenza a un grupo que necesitabas. E amais as demos
déronche o gran momento da túa adolescencia. Si, lin a túa biografía detalladamente.
Comprenderás que non vou, xa non a traballar, senón a darlle a dirección de MARIEM a
un individuo, e ND, sen saber case todo del.
- A dirección? -repetiu CODER para darse tempo a asimilar o que oía.
- A dirección. Técnica, claro está -engadiu- E dándolle á xeración o protagonismo que
215

queiras, o que creas conveniente.
- Décheste conta de que é imprescindible, verdade?
- Si. E direiche máis. Sei porque queres facer un xerador, agora seino.
Lidia supuña tamén que era máis seguro non entrar nese terreo, e que polo menos debería
esperar que CODER dese o primeiro paso, pero arrastrouna un sentimento sen etiquetar que
experimentaba, que ía perturbadoramente máis aló da admiración.
CODER non contestou, fixo un esforzo por atopar unha resposta, atopou “Naturalmente, xa
cho dixen eu”, e foi o que dixo. Non sabía de certo onde quería chegar Lidia, pero si sabía que
iría máis lonxe e máis rápido ca el. E el non tiña ganas de correr. Recostouse na cadeira
pensando que mellor que fose cega, xa así vía bastante. Lembrou o dito de que os cegos vían
outras cousas.
- Si, ti dixéchesme que querías unha máquina que fixese relatos, contos. Vaia conto.
- Iso é o que quero.
- Si, iso é verdade. Unha parte da verdade. Os contos empezaron a interesarche cando
decaeu o teu interese pola programación. Lin un breve extracto do teu paso polo CCIS.
Ela, segura de que sabía xa a razón última pola que CODER quería un xerador, quería que llo
dixese el mesmo, quería que establecesen esa intimidade. Será bo para el, dicíase, necesita
compartir as súas motivacións e os seus sentimentos.
- Algo -continuou Lidia ante o silencio de CODER- que coincidiu con coñecer a unha
moza, Belén, que che afeccionou aos contos.
- Tiran máis dúas tetas que dúas carretas, díxome o camareiro do bar onde a coñecín,
supoño que ao ver a cara de pampo que me quedou -dixo CODER, deixando que as
lembranzas o envolveran- Díxomo cando volvín ao día seguinte a ver o seu cartel, a
enterarme doutras actuacións. Non entendín ese dito ata que mo explicou un compañeiro.
- Tiran, si -concedeu Lidia-, pero non é iso o que agora está a tirar de ti, evidentemente.
- Gustábame tanto oíla …
Lidia quedou en silencio uns segundos.
- Supoño que ela tiña un xeito de contarche as cousas especialmente accesible para ti. Os
Sampedro tedes dificultades co pensamento narrativo, especialmente se o descoidades en
idades temperás, como debeu ser o teu caso. Pero ela conseguiu transmitircho. Supoño
que por iso estás agora aquí. Deu un xiro á túa vida, non tiveras ningunha outra relación
estreita antes, agás coa túa nai. E perdela foi unha experiencia que case acabou contigo.
Pero conseguiches saír a flote, e queres que ela emerxa contigo. Non é así? -esperou uns
segundos en silencio- CODER …
216

Achegouse a el e oíu a súa respiración profunda e rítmica, de durminte.
:::: LIDIA :::: 08-03-2063 07:00:00 VGO
Estado: Estou.
Plan de traballo: Traballar por traballar.
As relacións entre Lidia e CODER cambiaron profundamente dende entón. Lidia non só xa
non cuestionaba nunca ás súas decisións, aínda que trastornasen os plans previstos, senón que
se esforzaba por poñelas en práctica axiña, ás veces sen meditalas demasiado. CODER
agradecía o recoñecemento recibido, e procuraba devolverllo mantendo as charlas, con
frecuencia bastante persoais, que iniciaba Lidia. Mesmo lle riu un chiste cando ela se
escusaba por non entender antes o que el pretendía coa xeración.
- Estiven moi cega -tecleou, e recibiu coma un auténtico agasallo a risa de CODER, tamén
moi satisfeito de captar a broma.
Ambos ían atopando máis puntos en común, amais da escasa xestualidade e das súas
limitacións para a linguaxe corporal, coma o seu pouco entusiasmo polas contornas 3D de
inmersión, as realidades holovirtuais que alagaban o mundo. Lidia só as probara unha vez,
aínda recente a súa lesión cerebral e aínda sen perder totalmente a actividade no NXL(37), e
tivera alucinacións. Vira un 3D descomposto en láminas, milfollas de siluetas a moverse
como acordeóns, como tomos abertos ao vento. Pero xa non podía nin recordalo con
claridade. E a CODER pilláranno un pouco a contra pé, xusto ao saír do longo internamento.
Probounas e, trala primeira euforia da novidade, concluíu que non lle gustaban demasiado,
pois requiría unha xestualidade especial, unha das cousas que nunca foran o seu punto forte,
así que malia usalas, pois había que vivir no mundo, prefería non facelo moito.
Recoñecéronse mutuamente coma un par de bichos raros, uns retrógrados. Realmente o que
investigaban tiña moito de paleontolóxico, dados os avances en novos códigos e contornas
que se estaban a manexar. Pero eles ían chegar ata o final. CODER, porque sabía que isto lle
era imprescindible, o único obxectivo que o mantiña na socioesfera sen se descompoñer. E
Lidia porque, como ela mesma dicía, confiaba cegamente en que a escrita perduraría, anque
necesitada de esforzos coma os seus, e o demais eran modas pasaxeiras, das que algunha
quizais chegaría a afianzarse, pero nunca a desbancar á escrita tradicional.
Necesitábanse. E necesitaban tamén especialistas en RV e videoxogos. A través deles Lidia
coñeceu algunhas das novidades neste campo, onde non todas as RV eran visuais. Había, para
inválidos permanentes ou transitorios, ou para calquera con ganas de experimentar,
217

dispositivos que lles permitían vivir secuencias de movemento, xeralmente movementos
continuados e rítmicos -baile, natación, carreira, remo, esquí, salto á corda- pero tamén
movementos singulares -salto de altura, lonxitude, bateo, ponting-. As sesións
administrábanse mediante sensotrodos aplicados ao corpo, visor para quen o podía utilizar, e
os axeitados psicofármacos, nunha cabina especial na que se recreaban as distintas
aceleracións e efectos ambientais que conseguirían o efecto sensitivo total, kinestésico e de
todos os sentidos posibles. Con estes dispositivos as inmobilizacións forzosas eran moito máis
levadeiras, a xente interesada nalgúns deportes podía ter unha experiencia previa dos mesmos,
e a xente incapaz de practicalos, substituílos.
A Lidia ofrecéronllo, limitado aos sentidos que tiña operativos. Probouno e gustoulle. Moito.
Darse impulso na auga e notar a resistencia desta, o chapuceo dos brazos ao entrar e saír, a
sensación na pel das pequenas turbulencias e as burbullas, o líquido sosténdoa como unha
man acariñadora. Temeu que se chegase a converter nunha adicción, porque a súa
imaxinación era incapaz de recrear as sensacións que o dispositivo lle procuraba. Só soñando,
logo de xeito casual, conseguía unha sensación similar. Pero durmía moi pouco, e
ultimamente nesas poucas horas de descanso sobresaltábana pesadelos realmente angustiosos.
Así que unha sesión de senso-natación era o máis acaído para aliviar a tensión. Procurou
dosificalas, notando que cada vez se afeccionaba máis ao invento e as endomorfinas
asociadas, ata limitalas a unhas poucas veces, cando realmente cría que necesitaba unha
evasión. Agora esa era a súa única evasión. Ademais de falar con CODER.
(37) Núcleo Xeniculado Lateral
:::: LIDIA :::: 09-03-2063 07:00:00 VGO
Estado: Estou.
Plan de traballo: Traballar de balde.
O motor cognitivo xa estaba preparado para primar o recoñecemento dos mitemas
seleccionados. MARIEM culminaba a súa etapa embrionaria e estaba lista para as súas
primeiras lecturas de BabyStories. Tiña xa na memoria modelos de serie da estrutura do
mundo real, natural e artificial: descricións e relacións de animais, plantas, máquinas, hábitats
naturais e artificiais, leis físicas e químicas, leis biolóxicas e antropolóxicas, matemáticas, leis
de cómputo e recoñecemento de patróns, normas sociais e lingüísticas, principios de
psicoloxía, lexicóns de seis idiomas, modelos de xéneros literarios e extractos concentrados
de semántica.
218

Psicólogos e pedagogos, con Axentes soft como asistentes, redactaran os breves relatos de
BabyStories feitos a medida, con estructuras simples, con todos os seus marcadores de texto
ben clariños, para que MARIEM puidese asimilar o novo coñecemento que o texto lle daba.
Os MC preestablecidos nela funcionaban a modo duns tenros órganos dos sentidos, abertos ao
mundo para procesaren o que entrase e acomodalo nas súas dependencias. Podían modificarse
na tarefa, pero sempre mantiñan a súa estrutura, o bastante flexibles para aprender e o bastante
estables para soster ao sistema cognitivo.
MARIEM empezou a procesar inxentes cantidades de textos sinxelos que expuñan de modo
narrativo o coñecemento xa dispoñible nos seus MC, confirmándoo, modelándoo, dándolle
unha experiencia textual do mesmo. Así como:
A choiva é auga que cae das nubes. As nubes de choiva son negras, e a súa auga cae
sobre a terra e sobre o mar. A auga de choiva que cae sobre a terra vai ata os ríos e
os depósitos subterráneos. Despois evapórase, e volve formar nubes. E das nubes
negras volve caer auga, así unha e outra vez, nun ciclo continuo.
Cada breve texto proporcionábaselle repetidas veces con pequenas variacións sistemáticas:
con máis formas elípticas, con proposicións máis longas, con palabras de uso menos
frecuente, con inicio da secuencia temporal noutro punto do ciclo, etc. Cada grupo de
variantes ía seguido doutros, construídos sobre o mesmo texto base, nos que se incorporaban
novas relacións e valoracións, ás veces contundentes, ás veces só matices que quedarían
gravados como connotacións:
A choiva é necesaria para moitas cousas. Para regar a terra, tanto os campos de
cultivo coma os montes e terras salvaxes. Para que os ríos teñan auga abonda, e os
habitantes de pobos e cidades poidan beber e lavarse e utilizala para as súas
industrias. Para que os animais salvaxes poidan beber.
Pode provocar problemas cando cae torrencialmente, inundacións que causan a
morte de persoas e animais, estragos en edificios e vías de comunicación. Pero cando
non chove durante moito tempo tamén é unha catástrofe, a terra seca e morren
plantas, animais e persoas.
Nunha fase posterior introduciríanse relatos con narradores en primeira persoa, que
expresaban as súas emocións -algunha das emocións básicas universais- en relación a eventos
xa descritos.
Chove, e por fin no pobo estamos tranquilos. Había moitas semanas que non chovía, e
morreran xa dúas vacas. Pero unha mañá, hai tres días, vimos chegar moitas nubes e
ao cabo dunhas horas empezou a chover. Está a chover sen parar dende entón. Caeu
219

tanta auga que o nivel do río subiu case un metro. Moitos pozos volven ter auga.
Todo está enchoupado e fresco, e por fin pódese respirar. Respírase alegría.
Subliñando os polos da emotividade:
Leva chovendo oito días sen parar. Segundo di a xente de aquí é normal, ás veces
chove durante dous ou tres meses seguidos, sen parar nin un só día. Foi un erro
tremendo vir aquí a pasar o verán, non se pode saír a pasear, todo está empapado,
húmido e desagradable. Os días son grises de principio a fin, e deprímeme este
ambiente. Se segue a chover dous días máis, volvo a casa.
Leu millóns de coleccións deses textos atómicos nos que ás descricións de sucesos
desenvolvidos en marcos habituais do mundo humano, proporcionadas inicialmente de modo
simple e conciso, superpoñíanse logo interpretacións humanas motivadas por eses sucesos e
as emocións que espertaban.
Alegría, tristeza, medo, enfado, todos os elementos do abecedario emocional expuxéronse en
infinidade de relatos, primeiro facendo énfase no sentimento experimentado por unha persoa,
máis adiante con narracións de relacións entre varias, onde se exemplificaban sentimentos de
enfado, perdón, celos, soidade, ilusión, decepción. Textos moitas veces parecidos aos que
empregara CODER de neno para familiarizarse cos usos sociais, onde se explicaban paso a
paso as motivacións e consecuencias das accións realizadas, verbalizando os pensamentos dos
actores. Textos cheos de marcadores do discurso para facer ben explícita as funcións das
frases, a estrutura do texto. Relatos eslamiados, funcionais, facilmente dixeribles.
Mediante as lecturas construía a súa rede de conceptos, o seu mundo. O seu sistema cognitivo
virxe transformábase impregnándose dos textos, pero había que guialo, con titores tanto
dixitais coma humanos. Compría asegurar que mediante a lectura asimilaba as nocións
correctamente, estudando os seus resumos, interrogándoa exhaustivamente logo de cada
lectura, explicando paso a paso as reaccións dos personaxes. Inculcando valores. Educando.
Algo no que CODER cada vez empregaba máis tempo -mesmo en detrimento da súa
dedicación ao motor cognitivo, a súa obriga primordial- primeiro roldando aos técnicos
encargados, despois traballando abertamente con eles, estudando as probas e resumos e
implicándose en todas as áreas do proxecto.
Tamén lle proprocionaban a MARIEM narracións nas que se esmiuzaba toda a actividade
xestual dos personaxes para que a aprendese, e máis tarde puidese deducir dela os sentimentos
que eles experimentaban. Cando dominase o tema podería despregar en segundo plano toda a
linguaxe corporal que adoitaba acompañar ás emocións, fonte inesgotable de connotacións,
clave imprescindible para a comprensión de moitos relatos.
220

Ao ver a máscara de diaño fronte a el, o neno retrocedeu uns pasos, presa do terror. O
seu rostro empalideceu subitamente e os seus ollos abríronse moito, coma se fosen
saírselle das órbitas. A súa boca abriuse tamén, e emitiu un xemido débil de espanto.
Quedou contendo a respiración, coa boca seca, paralizado durante varios segundos.
Cando Robert sacou a máscara e o neno puido ver que se trataba do seu curmán exhalou
un suspiro de alivio e recuperou a cor das meixelas. Por un segundo sorriu feliz, pero
inmediatamente despois a ira apoderouse del, a súa cara conxestionouse e púxose
vermella, apertou os beizos e os dentes e lanzouse sobre Robert disposto a darlle un bo
par de puñadas por telo asustado daquela forma.
Pero as descricións non lle daban unha auténtica comprensión, por elemental que fose, da
conduta humana. Algo que se facía evidente cando lle proporcionaban fragmentos
desordenados de historias moi breves, para que atopase a orde adecuada. Así, por exemplo,
non tiña problema para ordenar as seguintes frases:
Un bidón cae rodando pola rúa.(2)
Un neno ten un brazo vendado.(4)
Un neno anda en bicicleta.(1)
Un bidón e un neno en bicicleta chocan.(3)
Pero montar unha historia coas seguintes, revelábase unha tarefa case ao límite das súas
habilidades:
Juan volve á parede e ve con sorpresa que xa non está o monicreque que pintara.(4)
María pinta de branco a parede na que había un monicreque.(3)
Juan pinta un monicreque nunha parede branca. (1)
Juan vaise, deixando o monicreque pintado.(2)
Ou responder correctamente a cuestións coma a seguinte:
Lola e Esther están nunha habitación. Lola ten un pelouro na súa caixa. Esther non
ten nada no seu bolso. Lola sae da habitación. Esther pon o pelouro no seu bolso.
Agora, volve Lola. Ela quere o seu pelouro. Onde irá Lola a buscar o seu pelouro?
Xa que nestes dous últimos casos interviñan os pensamentos ou suposicións da xente, e iso
era algo para o que non estaba preparada. Aprendeu a manexar este tipo de historias,
mentalistas, guiándose pola presenza dos verbos crer, pensar, supor, etc., indicadores dun
estado mental, pero cando carecía deses indicadores, fallaba decontino.
Cando completou o primeiro bloque de lecturas, os test deron indicios de lagoas importantes
no relativo á comprensión das relacións humanas. Os guións minuciosos de xestualidade e as
inxentes coleccións de relatos que exemplificaban sentimentos e emocións, revelábanse
221

insuficientes para modelar unhas interaccións persoais que se afastasen, aínda que fose un
chisco, dos esquemas e guións xa coñecidos. Esas lagoas aínda non afectaban á calidade dos
seus resumos e traducións, dado que os textos orixe eran moi simples, pero a carencia xa era
visible para os ollos expertos que a sondaban tras cada lectura. Sabían que para a adquisición
desa clase de coñecemento necesitaría algo máis que dispor dunha mitoteca, pois os mitos
servían só como patróns globais para captar a intención xeral dun relato, eran demasiado
xenéricos para a morea de detalles que poboaban as narracións de todo tipo. Os resultados
confirmaban a súa previsión da necesidade dun modelo que soportara de xeito eficaz todas as
suposicións necesarias acerca dunha mente. Ata onde poderían chegar cos seus MC e as súas
lecturas sen ese modelo EP?
:::: LIDIA :::: 10-03-2063 07:00:00 VGO
Estado: Estou.
Plan de traballo: Traballar sen pensar.
O plan de traballo establecido seguíase a aplicar, e as lecturas e as súas análises continuaban.
Pasaron á segunda fase, onde MARIEM lía historias canónicas con ou sen notas discordantes.
As narracións que non tiñan nada fóra do normal, do marco coñecido, apenas provocaban
respostas, só unha invocación ao costume e á norma, contrastando coa profusión de
explicacións -do razoable ao cómico pasando polo idiosincrásico e disperso- que provocaban
as historias con algún elemento excepcional. Isto era de seu o mellor indicador de que
MARIEM xa construíra un mundo comparable ao humano, interpretado por similares
directrices. Os técnicos avaliaban coidadosamente as respostas, interesados tanto pola súa
lóxica como polas súas invencións para xustificar o aberrante, nas que articulaba as súas
primeiras narracións propias, e onde se subliñaba o imprescindible do módulo de xeración.
Un profesor da unha conferencia fronte a unha grande audiencia. Fala sobre os
cambios que sufriu o clima nos últimos cincuenta anos e vai mostrando imaxes e
gráficas que ilustran o que di. O público escóitao en silencio, concentrado na
exposición, ata que alguén rompe a rir incontroladamente, moi alto e sen parar.
Moitos dos asistentes miran, sorprendidos, cara á persoa que ri tan estrepitosamente.
O orador espera que lle recriminen a súa actitude pero non o fan, ao contrario,
póñense todos a rir con el. Que puido acontecer?
E MARIEM apuntaba posibilidades, máis ou menos certeiras:
a) A persoa que boutou a rir ten unha risa moi contaxiosa e o resto da audiencia ao
222

escoitala non se pode conter e ri tamén.
b) O home que ri vai vestido de xeito estrambótico e causa a risa de todos cando
miran cara el.
c) O home que ri colocou unha foto grotesca do profesor entre as imaxes que este vai
mostrando, e ri antes de que apareza porque sabe cando vai suceder isto. O
público ao ver a foto ri tamén.
d) O home leva escrito un chiste moi gracioso nunha pancarta que sostén no alto, e o
público non pode conter a risa ao lelo.
Malia que MARIEM carecía totalmente de sentido do humor, tiña constancia da existencia
dun proceso de difícil explicación que provocaba risa na xente, por moi diversos motivos.
No ITA estaban moi satisfeitos cos resultados que ían obtendo, esquecendo con frecuencia a
simplicidade das tarefas que lle propuñan. E os atrancos que sufría nos procesos, ben porque o
traballo que distribuía a colaboradores CUBE non se recibía a tempo, por estar estes
saturados, ou ateigado o tráfico no infomedio, ou mesmo polo pesado dos seus métodos de
operación. Pero non podían evitar, a pesar de que as exhaustivas medicións e controis do
proceso deixaban patente a ineficiencia, interpretar a MARIEM como a un crío balbucinte,
que espertaba a súa tenrura e facíalles esquecer o lonxe que estaban do obxectivo.
Quizais boa parte da culpa tíñaa CODER, quen se involucraba cada vez máis no proceso de
lectura da tenra MARIEM, ao que asistía marabillado. Gozaba véndoa tragar os seus biberóns
de gramáticas, os seus potiños narrativos, as súas nocións de normas do diálogo ben
desfeitiñas para que puidese asimilalas, dándolle con inmensa paciencia trituradas
explicacións de emocións básicas que debía incorporarse por completo e facerse forte
dabondo para poder con todo o que aínda lle restaba por tomar. Alimentar e ensinar sen cesar
e demostrar así que a arquitectura funcionaba. E revisar e analizar con infinita paciencia as
feces e vómitos, buscando nos refugallos razóns que explicasen os seus erros, adorables.
CODER fixo unha tarefa de guía da aprendizaxe cunha entrega da que un NT sería incapaz.
Vía a Belén prefigurada nese rudimentario prototipo, non era a primeira vez que a chamaba
así, BELEN, e sufría unha terrible ansiedade cando a enviaba ás múltiples psicometrías e ás
entrevistas estruturadas de cognición ás que tiña que someterse. Sabía, ademais, que ela
necesitaba doutras compañeiras, pois a comprensión cabal do mundo que pretendían
inculcarlle necesitaba da presenza e o diálogo con semellantes. Pero mentres non dispuxesen
delas, el sería o seu interlocutor, o seu referente.
223

:::: LIDIA :::: 11-03-2063 07:00:00 VGO
Estado: Estou.
Plan de traballo: Traballar e soñar.
Quen ten amores non durme,
quen non os ten adormece.
Lidia apenas durmía. Bastábanlle dúas ou tres horas diarias, máis unha hora de meditación.
Disciplinárase de tal xeito que a súa mente era unha ferramenta dócil e eficaz cun obxectivo.
Non se permitía autocompaixón, tiña pouco tempo e quería aproveitalo no que desexaba
ardentemente. Sabía xa o que era a depresión e non quería volver alí, había outros estados e
emocións que sentir e estudar. Ela era a introspección constante, a permanente vixilancia de si
mesma. Concentrada no seu interior porque non tiña máis remedio, fixera da necesidade
virtude e da súa falta de sentidos a condición ideal para a concentración. Así puidera observar
con exemplar distanciamento os movementos do pensamento, a emerxencia das construccións
sintácticas empuxadas por un sentimento que deviña idea, as coreografías de motivos que
culminaban nunha decisión, os patróns debuxados por tantos sucesos aparentemente sen
ningunha relación. A metameta era o seu obxectivo. Sempre unha categoría máis arriba, un
chanzo máis abstracto. Non lle importaba tanto a resolución dun problema como os
mecanismos postos en xogo para a súa resolución. Ese era o seu mundo. A conciencia
autoexplorándose. Que, senón, privada da sensualidade, da mobilidade. Era pura mente. Que
se emocionaba cando lle rozaban as mans.
- Agradezo a vida, aínda nestas condicións -dixera nunha ocasión- O aínda case sobra.
Agradézoa porque ter que soportar estas condicións faime valorala cunha profundidade
que os sans, arrastrados polas vosas vivencias e sensacións irresistibles, intoxicados de
movemento e vitalidade, non podedes permitirvos. Salvo shadus extremados.
Pero ultimamente fuxía do sono non por estar absorbida no traballo, senón polos pesadelos
que a acosaban. No último, o máis angustioso que lembraba, unha voz forte de home maior
describía os feitos que ao principio se amosaban nunha pantalla e logo pasaban a
desenvolverse na escena real:
- Entre a enxeñería xenética, que consegue recambios de órganos e edicións adaptadas dos
mesmos nun instante, e a cibernética, que os constrúe con microprocesadores, a invalidez
xa non é o que era. As próteses campan ás súas anchas e mesmo se combinan entre si, sen
un toco que as soporte.
E víanse entidades formadas por combinacións imposibles, un fígado con brazos e un casco
de visión, pés con rodas unidos a un tronco sen cabeza… A voz continuaba:
224

- Nin Molloy nin Malone, o que fora o derradeiro grao de toco, tolerarían esta situación de
progreso no que as próteses se lanzarían sobre eles desexosas de integrarse e ser útiles ao
organismo soporte, que non as aguanta pero é incapaz de desfacerse delas. Están dotadas
non só de mecanismos de adaptación ao corpo, senón de infiltración. Envían mensaxes ao
sistema nervioso central, mensaxes de conformidade e aceptación do novo estado. Un
protocolo de nivel superior ao que emprega o sistema inmunolóxico, pero inspirado moi
de preto neste.
A voz diríxese a CODER, que ata o momento pasara desapercibido nunha esquina, e dille en
ton confidencial:
- Se necesitas un fígado podemos conseguir fígados excelentes, personalizados, baratos e
fáciles de implantar. Dígocho porque hai medicacións socialmente integradoras que
quizais poderías tomar para mellorar o traballo en equipo, e son agresivas para ese órgano.
E continúa con voz rexa:
- Xa non se toleran mancos nin coxos, nin cegos, nin xordos, nin mudos, son caprichos que
escravizarían aos próximos e que teñen fácil solución. A paraplexía non é motivo para a
inmobilidade, habendo dispositivos do tamaño dun pickor que poden manexar a
translación en varias marchas, así como movementos de agarre, abrace e transporte. A
biomecánica resultou ser isto, e non Blade Runner.
- Canto máis bonito Blade Runner -conseguiu dicir Lidia, nun desesperado intento de
acordar.
- Humanos con catro pernas que tratan de coordinarse, todo porque o portador non enviou a
mensaxe de completo oportunamente -dixo aínda o home.
Pero Lidia xa estaba esperta, e para esquecer o mal sabor do pesadelo púxose a ler informes
de metaCUBE.
:::: LIDIA :::: 12-03-2063 07:00:00 VGO
Estado: Estou.
Plan de traballo: Traballar e observar.
Trastornos en sistemas cognitivos.
Demencia. Problema xeneralizado nos prototipos ata que se refinan os seus compoñentes.
Preséntase tamén en sistemas xa consolidados cando se intenta ampliar as súas capacidades
cognitivas -para dar maior complexidade ás tarefas asignadas ou para que realicen os labores
habituais en novas áreas de traballo- sen modificar o deseño básico. Para iso adoitase elevar
225

as capacidades combinatorias eliminando restricións, multiplicando así as súas estratexias de
actuación. Sen unha función de utilidade coa que avaliar o axeitado das súas propostas, o
sistema, antes ou despois, cae ao baleiro do absurdo. Obviamente, no canto de eliminar filtros,
débese tratar de dotalos de métodos de representación máis sofisticados, de dinámicas
cognitivas máis ricas, pero isto implica reformular os deseños básicos.
Existe un rexistro oficial de todas as demencias aparecidas en sistemas cognitivos. Algúns
laboratorios gardan sistemas con algunhas demencias características, pero agás eses
exemplares para estudo, as demais son destruídas. As máis famosas o son por ter causado
unha catástrofe. Así, ENYA, que provocou a crise do aeroporto de Frankfurt de 2027, no que
doce avións colisionaron seguindo as súas instruccións erróneas do sistema de control. E
BAYTEX, do Centro de Control Atlántico de Satélites, responsable da crise dos satélites
ADFA en 2029, na que corenta e sete unidades puxéronse en stand-by a petición de BAYTEX
e deixaron sen comunicacións ao hemisferio norte durante dezaoito horas.
Algúns especialistas sosteñen que estes casos non foron realmente demencias -pois a
capacidade cognitiva dos sistemas non daba para tanto- senón que se trataba de sistemas
desbordados por unha confluencia de circunstancias non prevista. Certo que avanzouse moito
dende entón. É un problema que non se pode chegar a descartar por completo, malia os test
cada vez máis rigorosos aos que se someten, pero si existen mecanismos de seguridade que
permiten bloquealos aos primeiros síntomas.
[…]
En sistemas domésticos tamén aparece a demencia, aínda que as consecuencias non adoitan
pasar de molestias. Unha importante marca de domótica implantou a emisión desta mensaxe
cando os seus aparellos colapsan, que chegou a facerse moi popular:
Catatonia non é un país. É un estado.
Catatonia non é un estado. É unha ausencia de estado.
Catatonia non é unha ausencia de estado. É un estado de ausencia.
Ben ido a Catatonia.
Tras o cal o sistema solicita unha revisión por parte dos equipos de mantemento autorizados.
Autismo. Máis que un trastorno é unha consecuencia natural, esperable, do seu deseño. O
estudo do autismo, polo que leva consigo de estudo da cognición humana, foi un punto
inspirador no deseño de SICA. Sometidos a test humanos, daban un perfil autista: facilidade
para os cálculos e as tarefas repetitivas, déficit pragmático visible en diversas áreas, como
incapacidade para as relacions sociais e a interpretación de emocións e sentimentos, ausencia
dunha teoría da mente, incapacidade para integrar información a niveis altos.
226

Tratouse especialmente de dar solución a este último problema, con éxito indiscutible en
múltiples áreas. Pola contra, os déficit pragmáticos sociais persisten. As razóns e solucións
aducidas apuntan a diversos aspectos: arquitecturas que carecen da complexidade suficiente
para representar un mundo comparable ao animal, xa non digamos ao humano, de modo
efectivo; ausencia de vinculación emotiva.
[…]
:::: LIDIA :::: 13-03-2063 07:00:00 VGO
Estado: Estou.
Plan de traballo: Traballar e botarse a andar.
MARIEM estaba lista para a fase crítica de lectura, na que a fornecerían de narracións
altamente simbólicas e con contidos fantásticos. O debate sobre o tipo de lecturas e a
gradación das mesmas para a cuarta fase do programa prolongouse case ata o momento
mesmo de iniciala. Pero os resultados das entrevistas e test cognitivos sinalaban que ese
momento chegara, o último módulo para o motor cognitivo estaba a punto, e non había escusa
para dilacións.
Lidia, aínda que non o admitía, albergaba dúbidas sobre a correcta inclusión de mitemas e
regras de formación de mitos no motor. Revisara ata onde puidera o traballo de CODER, pero
escapábanlle moitos detalles. Cando lle preguntaba sobre algún, el sempre lle contestaba con
claridade e, polo menos aparentemente, seguridade total sobre o funcionamento. Pero á fin e
ao cabo, que sabía CODER de lecturas e de mitos! Non había máis camiño que gardar os
temores e poñer a proba a MARIEM.
Fixeron unha última revisión das lecturas seleccionadas e modificaron a orde a seguir,
poñendo en primeiro lugar unha sección de contos de fadas europeos. A decisión foi de Lidia,
e o motivo de antepor estes contos a mitos famosos, fábulas, lendas, parábolas, sagas e libros
sacros de varias culturas, foi CODER. Eran os relatos que el coñecía e, inevitablemente
inspirárase neles para o seu motor cognitivo, eran as primeiras simulacións ás que o someteu,
e Lidia esperaba que fosen os relatos que desen mellor resultado para empezar.
Esta decisión foi bastante contestada pola sección do equipo que traballara sobre as lecturas
desta fase, e que esperaba que fosen os grandes clásicos da súa escolma, aos que tanto traballo
dedicaran, os primeiros relatos fantásticos que cuñasen a tenra psique de MARIEM. CODER,
esquecendo que falaba dunha máquina, disertou sobre Bruno Bettelheim e a súa defensa dos
contos de fadas como modeladores das psiques infantís. A súa charla resultou tan inesperada
227

coma inoportuna e pretenciosa, unha lección de primeiro de psicología dada a uns expertos,
algúns deles claramente hostís. Lidia, amolada, increpouno e preguntoulle se, dada a súa
admiración por Bettelheim, lle merecía o mesmo crédito o seu concepto da nai-neveira como
explicación e causa do autismo. Arrepentiuse no mesmo intre de dicilo. CODER non
respondeu nada e quedou mirando a ningures, confuso, sentíndose atacado sen motivo.
Lidia, que non tiña intención de rectificar a súa decisión nin de demorar o proxecto un só día
máis, intentou aliviar a tensión sinalando os mitos que subxacían a tantos contos clásicos: pois
non había en Brancaneves un claro conflito edípico, e era o amor do pai pola súa filla o que
provocaba os celos da madrasta? E non era Pinocho un Ulises infantil, ou Gepetto unha clara
transposición de Pigmalión? E Simbad o Mariño, non era un Ulises en toda regra? E o
Frautista de Hamelin non relataba, suavizadamente, a historia do Minotauro, na que Poseidón
castiga ao rei Minos por unha promesa incumprida, e o castigo cúmprese no seu fillo? Así
que, en certa forma, eran mitos o que ía empezar a ler MARIEM, aínda que en versións non
tan tráxicas coma as orixinais, o que non tiña que ser un inconveniente, senón todo o
contrario.
:::: LIDIA :::: 14-03-2063 07:00:00 VGO
Estado: Estou.
Plan de traballo: Traballar nun conto.
Dun técnico a outro, fronte aos seus terminais.
- Pedímoslle varias versións de Carapuchiña, ambientadas en diferentes sitios, con
ingredientes distintos. Mira a ver que che parecen. Empeza por esta, creo que é a mellor.
Versión de Carapuchiña Vermella ambientada nun país hispanoamericano, cun neno
como protagonista.
Barrio de México DF, unha mañá calquera dun día laborable. Unha muller duns trinta anos encarga a
un dos seus fillos, un neno, que lle leve un paquete ao primo Elías, e que non se entreteña, que os
clientes van estar a esperar por el. Advírtelle que desconfíe de todos os descoñecidos, que poden ser
membros doutro clan, ou peor aínda, da policía, que non sempre leva uniforme. O neno vai facer o
recado e atópase nun cruzamento cun home simpático e que non aparenta ser policía. Empeza unha
charla que semella totalmente casual.
- Como é que non estás na escola? -dille o home cun sorriso cómplice.
- Porque teño que axudar á mamá.
- Ah, vexo que es un bo rapaz, o primeiro é axudar á mamá, a escola pode esperar. Eu tamén
228

fago todo o que a mamá me pide. ‘Leva o carro a arranxar’, dime, e eu lévoo. ‘Leva este
paquete ao teu tío’, eu lévoo, coma ti. Ti tamén levas un paquete a alguén, verdade?
- Si, é para o meu curmán, Elías.
- Pois é un paquete bastante grande para un chavo tan pequeno, se vas moi lonxe vas chegar
moi canso.
- Non é moi lonxe, só unhas cuadras, ata o almacén do Cholo.
- Ah, que casualidade, eu tamén vou alí, teño que comprar uns repostos para a bicicleta.
A nai ten coche, el ten bicicleta, este tío é rico, pensou Chapulín, mirándoo con admiración.
- Queres que te achegue alá?
Chapulín recordou entón a adverencia da súa nai.
- Non, señor, mellor vou andando, non é lonxe e sei ben o camiño.
- Vale, como queiras. Logo verémonos alí, xa verás como chego eu antes. Como dixeches que
te chamabas?
- Chapulín.
Cando chegou Chapulín ao almacén do Cholo, entrou pola porta traseira e viu a marfallada que alí
había:
- Eh, Elías, Elías, que desorde máis grande tes!
Elías contestoulle con voz estraña, coma se estivese a pensar noutra cousa.
- Si …, é que estiven moi ocupado esta mañá e non puiden ordenar nadiña.
Chapulín achegouse e fixouse en máis desperfectos.
- Elías, tes a camiseta rota e estás a suar, e sángrache unha cella.
- Pos mira ti que é certo, é que intentei arranxar todo isto á carreira e caéronme unhas caixas
enriba, e ...
- Elías, por que me fas eses xestos que non entendo, mira, tráioche un paquete que me deu a
mamá, e …
Entón o home que Chapulín atopara no camiño saíu de detrás do mostrador onde estaba
agachado, deu unha voz e entrou un compañeiro seu.
- Prende a estes delincuentes e colle ese paquete, que me xogo a placa a que ten farlopa da
boa -dixo o policía, que xa non parecía un tipo tan amable como había un intre, pensou
Chapulín.
- Chapulín, lisca de aquí, pendejo -gritou o seu curmán, mentres intentaba zafarse do policía que
o suxeitaba.
Chapulín botou a correr cara á porta pero o outro policía tapoulle a saída.
- De aquí non marcha ninguén sen que eu o diga, chavo.
Agarrouno e púxoo fronte ao paquete.
229

- A ver, que traes aí.
- Pos non o sei, señor, algo que me deu a mamá para o primo Elías -dixo Chapulín coa cabeza
baixa, sabendo que aquilo non ía ben, pero incapaz de mentir.
- Condenado Chapulín, que non podes ter a boca pechada! -gritoulle Elías conxestionado, xusto
antes de recibir un moquete na boca por parte do policía.
- Elías, que boca máis sanguenta tes! -dixo Chapulín con voz chorosa.
- Non vai ser nada comparado con cando te coma a bocados, imbécil! -ruxiu Elías entre dentes
rotos, mentres o policía o arrastraba cara á porta.
Fóra soou unha sirena. Saíron do almacén desordenado levándose a Chapulín, choroso.
- Si, non está mal. O ton é uniforme, mestura descrición e diálogo, reutiliza frases clave.
Cínguese ao prescrito, quizais demasiado, non?
- Quizais. Pero as outras versións cínguense máis aínda se cabe. Aquí faltan connotacións
sexuais, substituídas por puritita violensia, güey.
- Si? Ben, non está mal para empezar, dende logo, pero cómpre acadar un grao de
combinación de elementos máis alto, que non utilice un argumento xa feito ao completo.
- Claro, claro. Pero non é tan sinxelo. Cómpre mellorar o motor para iso. O operador de
función semiótica, especialmente. Ou que se dea ao surrealismo sen taxa, claro.
- Xa. E as outras variantes?
- Telas aí, bótalles unha ollada se queres -e mostroullas no visor- Unha vai de nenos
africanos secuestrados no camiño á escola e vendidos logo como escravos ou para seren
soldados. As escolas están a quilómetros das súas casas e os adultos responsables non
poden acompañalos, así que os malvados lobos-traficantes de nenos cóllenos polo camiño.
Os pais avísanos dos perigos, é todo o que poden facer. Aínda que algúns, ás veces, tamén
os venden directamente. As ONG-cazadores intentan frear esa situación, evitar que se
produza e, raramente, rescatar a algúns nenos secuestrados.
- Gústame, aínda que si, é moi literal con respecto ao orixinal. E sen elementos fantásticos,
igual ca de antes. Que máis?
- Neno asiático (chinés, indio, tailandés) que é secuestrado para traballar na prostitución.
Sae da súa casa rural e o lobo engánao, pérdese na selva urbana onde é atemorizado polas
animalias que atopa. Lamentables escenas co avó, que o quere comer. E cómeo.
- Idéntico.
- Idéntico e mesmo histórico.
- Por que histórico?
230

- Non estou certo, pero teño dúbidas sobre a composición “propia” das historias. Voume
asegurar, pero creo que todas estas historias son reais punto por punto. Verosímiles dende
logo soan. O que, tendo en conta que pedimos versións de contos fantásticos, non deixa de
ser curioso, non si?
- Era previsible. Hai un problema, unha restrición excesiva dos compoñentes fantásticos.
Xesto de incomprensión do outro técnico.
- Limitamos temporalmente o uso do fantástico, do que non estea corroborado ao 99% ou
etiquetado como real por un provedor de nivel superior -un dos instructores,
exclusivamente- E así semella que é imposible que produza xa non digo fantasía, senón
simple ficción. Mesmo coido que elimina o real pouco verosímil.
- Como sabes ti todo iso?
- Falei con Lidia o outro día, estivemos repasando algúns dos relatos xerados e notou isto
mesmo.
Silencio reflexivo.
- Pois, aínda que sexa certo o que dis, eu creo que hai outro problema. E serio. Debería
empregar o patrón estructural dun conto clásico: presentación, nó e desenlace, con algúns
episodios no nó. Pero de feito, MARIEM non constrúe os relatos a partir do patrón
xenérico, senón que fai variantes de contos arquetípicos, cambiando paradigmaticamente
os seus elementos. Como moito, co desprazamento ou inversión dalgunha función. Pero
máis nada.
- Todo é un plaxio, vaia. Quizais é tan descarado que non merece ese nome, senón o de
versión.
- Hai que arranxar iso. Estivemos apuntando unhas modificacións, de momento sen
completar. Ao máis que chegamos foi a forzala a combinar distintas narracións, por lo
menos. Xa que lle resulta moito máis económico cinguirse a algún argumento existente,
polo menos que sexan varios.
- Podes amosarme algo diso? Se non tes nada urxente que facer.
- Teño tantas cousas, que é coma se non tivese ningunha.
- Ándale, pois.
- Que che parece Carapuchiña mesturada coa Bela e a Besta, a ver como o enfoca?
- Se a Bela é o lobo, ben.
- Deixa que escolla ela, non? Voullo propoñer, algo moi resumido.
MARIEM, que dominaba o tema, non tardou en responder.
Carapuchiña é enviada pola súa nai a visitar á súa avoa e levarlle unha cesta de provisións. No
231

camiño atópase co lobo, contra quen xa a previñeran, pero este móstrase inofensivo e, sobre
todo, moi triste, pois todo o mundo o teme e lle foxe. Carapuchiña queda a vivir co lobo,
mándalle unha nota á avoa, que estea tranquila, que non pasa nada, que xa lle levará a
marmelada que non se estraga, pero que o lobo está moi só e a necesíta, é un labor social de
solidariedade, e ela debería comprendelo, pois educouna neses valores, non si?
- Pero que morro tan grande tes, filliña -di a avoa meneando a cabeza ao ler a nota.
- Velaí, iso está mellor. E sería posible un lobo vexetariano? Como se podería xustificar
iso?
- Preguntémoslle.
Esta vez MARIEM tardou máis en responder:
Había moito, moito tempo que a xente sometía aos seus cans a unha dieta vexetariana.
Realmente xa estaban moi lonxe dos seus antepasados os lobos, eran producto da civilización
humana, así que podían compartir as súas dietas e os seus ideais. Insidiosamente isto foise
filtrando na mitoloxía e o folclore, e apareceron versións dos contos clásicos nos que os lobos
protagonistas eran vexetarianos, co cal o seu instinto de caza se perdera e resultaban moito
máis temibles, porque era unha refinada psicopatía a que os movía a perseguir tenros cochiños
e inocentes carapuchiñas.
- Pero isto está mellor, moito mellor! Pode facelo, só hai que retocar o plan de xeración,
volvelo máis flexible.
:::: LIDIA :::: 15-03-2063 07:00:00 VGO
Estado: Estou.
Plan de traballo: Contar que traballo.
- Imos revisar os comentarios sobre os últimos contos lidos, veña -dixo Renohen.
- Son fábulas -corrixiu Xabier.
- O que sexa, dalle.
A cigarra e a formiga. A ese conto, se queren que siga a ser moralizante, cómpre cambiarlle o
final. Senón o efecto será o contrario. Porque imos ver, a que cigarra non lle parece un final
excelente, o que se di de fábula, que tras pasar o verán, léase a vida, a lacazanear, a cantar e
a divertirse, a gozar, en suma, dos agasallos da existencia sen preocuparse de que as tornas
poidan virar, haxa unha formiga sensata, previsora, aforradora e excelente persoa que a acolla
na súa casa e lle permita gozar dos bens traballosamente gañados, cando chegan as vacas
fracas -o cru inverno-. Que máis pode pedir unha cigarra vividora que iso, que lle digan que
232

existe a bondade, a compaixón (non digo a solidariedade, porque é máis que iso), sentimentos
humanitarios aos que poderá apelar cando as cousas se poñan feas? É que é incitar á
bohemia. Que che van botar un sermón cando vaias pedir axuda? Que vas pasar un momento
de vergoña, e que terás que estar agradecida á túa benfeitora? Mira ti, que todos os problemas
sexan eses! Non quererás encima que lle agradezan á cigarra a deferencia de pasarse por alí,
de facer unha visita. Que supón un momento de bochorno, unha breve humillación fronte a un
longo verán de pracer e logo inverno, dando as grazas, si, pero quentiña e acubillada?
- Incrible. Realmente humana. Pero quen estivo na supervisión os últimos días? Volveuse
unha desgraciada, que bárbara.
- Estiven eu -dixo Xabier, amolado- Se queres le a interpretación anterior: que se a formiga
era unha acaparadora egoísta, que como se pechaba alí coas súas provisións… E fomos
capaces dun cambio radical de opinión. Realmente flexible.
- Si. Creo que non imos tardar en volvela esquizofrénica.
- Ha ha há. Este é o do último que leu.
A lebre e a tartaruga. Si, vale, gañou a tartaruga. E que? Ben mirado, que demostra iso? Que a
rapidez se ten ou non se ten, igual que a constancia se ten ou non se ten. As dúas son
características herdadas, non hai que facerlle. Se a lebre é un ser toleirán e veloz, que lle vai
facer? Igual que a tartaruga, se é un ser lento e perseverante, que mérito hai nelo? Ninguén pode ir
en contra da súa natureza. A que ven glorificar a lentitude? Cada quen, para o que valla, para
correr ou para chegar ao final. Por que conta máis chegar ao final que pegarse un sprint
fenómeno? Acaso xa non vale iso de que o importante é a viaxe, non o destino, o importante é
participar, non gañar?
E, se me apuran, que triste é que o pesado e perseverante lle gañe ao de rapidez fulgurante! En
realidade o que perde é o excesivo orgullo fronte á teimosía de pouca visión. A tartaruga non
confiaba en gañar, pero tiña pouca imaxinación. Só sabía poñer un pé diante doutro. A lebre,
rápida en todo, mesmo nas súas conclusións, xa deu a carreira por gañada vendo as aptitudes do
rival. Vale, perdeu. Pero con esa lección aprendida, podería gañarlle outra vez unha tartaruga?
- Pois si, impresionante, a verdade. Pero gustaríame saber exactamente como lle expuxeron
esta proba. E a outra tamén. Parécenme excesivamente bos os comentarios -dixo Renohen.
- Si, pero iso teriamos que preguntarllo a Lidia directamente, creo. Ou a CODER.
- Si, claro, a CODER -fixo un xesto de fastío- Mellor noutro intre.
Xabier adoptou un ton confidencial e murmurou:
233

- Pensas que el meteu man, que a induxo a esas conclusións? Eu non é a primeira vez que o
penso, hai cousas que non me casan. Ela non pode chegar soa a esas conclusións, fáltalle
perspectiva, milleiros de perspectivas.
- Ninguén pode chegar só a nada -respondeu Renohen vagamente, sen se atrever a contestar
á pregunta.
- Xa, pero unha cousa e ensinar a andar e outra levar en brazos, non si? Para min hai varios
indicios diso. Unha, MARIEM, co nivel que ten, non daría chegado a reflexións así de
elaboradas. Dúas, parécenme reflexións propias dalguén diferente, sabes, un ND, poño por
caso, que non pretende retorcer o sentido tradicional que se lle da a estas fábulas, o cal
descoñece, senón que o fai do xeito máis inocente, é así como as interpreta. Tres, …
- Vale, tío. Morra o conto -o ton de Renohen foi tallante.
Xabier resignouse con humor ante a actitude hermética do seu compañeiro.
- Iso parece imposible neste traballo. Veña, imos ver algún dos últimos relatos que fixo.
Segue a facer combinacións do lido, non é?
- Si, aínda que ten potencial para moito máis, xa o vimos, pero non queren forzar esa
etapa…
- A ver, isto parecen só fragmentos.
- Se comes o froito desa árbore, serás tan sabio coma o mesmo deus -dixo a serpe a Eva.
Ela colleu unha mazá e mordeuna, envelenándose no acto. Ao volveren do traballo os ananos
atopárona tendida no chan, e rodeárona, tristes […]
- Si, copia-pega. Busca algo máis, algo completo.
Xabier seleccionou rápido outra entrada.
A máquina pródiga.
Un día a máquina menor do laboratorio dixo aos seus técnicos: dádeme as actualizacións que
me correspondan, e as ampliacións de hardware, que quero gozalas agora que aínda estou de
bo ver. Os técnicos consultaron co supervisor que, apesarado, ordenoulles que lle desen a súa
parte.
A máquina, con todo o seu capital posto, botouse aos cibercamiños e gastou as súas enerxías
en videoxogos e streappoker, ata quedar sen o mínimo imprescindible para a subsistencia.
Entón, véndose recoller baterías xa usadas que tiraban outros, díxose a si mesma:
- Co que eu era, co ben que vivía naquel laboratorio, sen máis que facer durante horas que o
que me mandaban, pero tendo a cambio todo tipo de coidados e avances... E como me vexo
agora, dando noxo e sen saber se me chegará a enerxía ata mañá! Hei volver e pedir que me
readmitan.
234

Así que se puxo en contacto co laboratorio e pediu que a deixasen volver. Os técnicos
consultaron co supervisor, que ordenou que a recibiran, a limparan, formatearan e lle
reinstalaran todo o necesario. Os técnicos rosmaban:
- Foder, para que quererá este refugallo, non haberá máquinas mellores aquí?
Pero o supervisor era un sentimental, e non sabía dicir que non ao que lle pedían as súas
máquinas. Oraben, os técnicos xa podían pedirlle o que fóra, máis días libres, máis soldo ou un
uniforme máis vistoso, que con eles era inflexible. Así que vingáronse coa máquina pródiga
aquela, que viña a darlles máis traballo do que xa tiñan. Puxérona nun recuncho e xogaban a
lanzarlle as latas -non de todo baleiras- .
- Segue cinguíndose ao esquema orixinal excesivamente. Non da para máis?
- … Non sabía que tiñamos un predicador no grupo de semiótica.
- Ha há, iso parece.
:::: LIDIA :::: 16-03-2063 07:00:00 VGO
Estado: Estou.
Plan de traballo: Contar canto traballo.
Tocaran teito con MARIEM. Era a mellor lectora existente. Podía, dende logo, seguir lendo e
mellorar como recensionista e tradutora, pero para chegar a ser unha lectora e tradutora
completa, unha aceptable compositora de relatos, necesitaba moito máis, como había tempo
xa sabían.
CODER dedicouse arreo ao estudo das EP. Revisou dende o traballo realizado no ITA ata
todos aqueles a os que tivo acceso, discutindo o tema con todos os expertos ao seu alcance.
Así Oliver, programador do CCIS, institución á que recorrera na súa procura xa frenética
dunha vía de evolución para MARIEM, dicíalle:
- Ben, nós temos esbozado unha EP implementando os elementos clásicos da teoría da
mente. Eses elementos soportan as funcións dun suxeito xenérico que un tradutor ou SICA
lingüístico particularizará para construír os suxeitos dos textos que deba procesar, cando
estes os esixan, nos niveis máximos de complexidade. A infinidade de elipses,
presuposicións, complicidades no diálogo, etc., requirirán do SICA a elaboración e
representación interna duns personaxes que dean unidade e coherencia ao texto procesado.
- O noso proxecto non foi máis que un esbozo, pero quizais vos poida servir de algo.
Traballamos especialmente nas crenzas sobre a propia mente e as mentes alleas. O noso
235

modelo EP é recursivo, cos niveis de aniñamento que o proceso esixa e os recursos
permitan. Queriamos que polo menos se puidesen manexar con expresións do tipo “eu sei
que ti cres que el pensa que vai gañar… “ -explicáballe Devi, enxeñeira do coñecemento
do BIT, antiga compañeira de estudos de Arjun- Unha EP albergaría varias EP, é dicir, a
visión que tivese doutras EP, o que poderiamos chamar EP’. Para cada EP habería varias
EP’, que se poderían cotexar e xogar con elas. As EP’ á súa vez poderían albergar EP’’, e
así sucesivamente. Daquela un SICA integraría toda a información que posuíse sobre
entidades, e podería xestionar comportamentos realmente complexos.
Mesmo Random lle colaboraba no tema.
- Estiven a ver os nanodispositivos de computación molecular que me dixeches, a
capacidade de almacenamento e a xestión de acceso son impresionantes. Aí si pódese
implantar unha memoria episódica con todos os detalles evolutivos de todos os MC dun
SICA. Acabouse o simple Almacén de Detalles.
CODER foi perfilando un proxecto de EP incorporando o máis útil de cada un dos modelos
estudados e baseándose no suposto de dispor da tecnoloxía adecuada, que garantise as
características de almacenamento e procesamento necesarias. Soñando coa computación
molecular.
Lidia estaba impresionada, e conmovida, pola súa entrega e capacidade de traballo. Ela sabía
onde conseguir os recursos que requiría esa arquitectura, dunha magnitude fóra do alcance do
ITA, e fixo por CODER o que non faría por ninguén máis, incluída ela mesma: conseguir en
ONREVA unha corporación interesada no proxecto, renunciar ao ITA, o seu fogar, onde
imaxinara pasar os seus derradeiros días, e marchar alá a traballar con CODER.
Espallada nunha área de moitocentos km 2 no sueste asiático, superposta ás fronteiras de Corea
e China, ONREVA era unha das primeiras tecnópolis do mundo, e a primeira en investigación
sobre SICA. Alí situábanse sedes das empresas líderes do sector, entre as que Lidia
seleccionou as súas candidatas, buscou contactos e fixo entrevistas ata dar coa que parecía
idónea: HP, unha gran corporación que dispuña dos recursos máis avanzados e que traballaba
en cognición automática, tradución multimedia, computación molecular e computación
xenética extrema. O soño de calquera desenvolvedor de SICA.
Lidia empregouse a fondo para presentar a HP unha proposta atractiva. Sabía que nese eido
todo dependía dela, pois a CODER as negociacións e políticas de empresa superábano. E o
seu esforzo, co que experimentou unha aceleración do seu proceso dexenerativo, tivo éxito.
En HP nada lles parecía excesivamente visionario, ben ao contrario, buscaban ideas
revolucionarias e mostráronse interesados no seu modelo de EP. Ofrecénrolles construir un
236

prototipo que se puidese estudar e testar, e se as probas se completaban á enteira satisfacción
de HP, CODER e Lidia poderían poñelo en produción nalgún dos laboratorios de vangarda do
globo, dispondo dos primeiros sistemas de computación molecular e un amplo abano de
colaboradores de primeira liña. HP tería a exclusiva dos dereitos de produción dos sistemas. A
oferta era imposible de mellorar, e Lidia e CODER, xunto con outros investigadores do ITA,
trasladáronse a ONREVA para comezar a preparar o prototipo.
ONREVA dispuña dun infomedio de elite onde se podía acceder aos depósitos de datos máis
ricos e mellor estructurados do mundo, oficialmente chamado TransLife e popularmente
coñecido coma Averno. Alí existía unha bioteca impresionante, na que se podían consultar
personalidades de todos os tempos en modo case_conversacional, visualizar e interactuar en
recreacións de escenas históricas importantes, observar simulacións de todos os hábitat
ecolóxicos coñecidos- un verdadeiro mundo paralelo que aínda non era posible no infomedio
común-. Era cuestión de tempo, e non moito, que de aí saíran as primeiras psiques artificiais
merecedoras realmente dese nome.
Nada máis cruzar a fronteira de ONREVA, mentres Lidia ultimaba as formalidades cun
representante da corporación HP, CODER mergullouse en TransLife e quedou impresionado
polo mundo que se despregaba ante el. Un poboadísimo universo que verdadeiramente
merecía o nome de realidade paralela, e no que para calquera era doado perderse. A CODER
asignáronlle un asesor persoal, Flatline(38), para guialo por ese intricado cosmos e relacionalo
cos posibles colaboradores.
Axudado por Flatline, moveuse nos espazos virtuais e contactou con especialistas en
lingüística computacional, enxeñería da emoción, síntese do texto, dinámica e estática
cognitiva, fonólogos, expertos en sintaxe comparativa, semiótica avanzada, semiótica mítica,
semiótica semítica, semiótica molecular, doutores en hipnose, peritos en perifrástica, analistas
de chistes e teóricos do humor, adestradores conversacionales, enxeñeiros de estilística,
deseñadores de arquitecturas do texto, coleccionistas de nomes propios e alleos, toda clase de
lingüistas, neurolingüistas, sicolingüistas, antropolingüistas e biolingüistas, tradutores,
intérpretes, executantes, recitadores, compiladores, comparadores, recensionistas,
inventariadores, técnicos e investigadores que traballaban dende o máis básico, reutilizando
dicionarios especializados de moitas materias e en varios idiomas, ata o máis complexo,
proxectando sofisticados enxeños cognitivos. Eles formarían a rede de colaboradores na que
desenvolvería o seu proxecto.
Desbordado, morto de cansazo tras unhas doce horas de inmersión, resistíndose porén a
abandonar TransLife, CODER empezou a durmir, soñando que se dirixía a un hotel. As letras
237

de Averno bailaban ante el a súa danza de luces nocturnas nos accesos a un sector residencial,
Averno, onrevA, vonera, orevna, ata formar Verona, configuración romántica, localización
para Romeo e Beatriz, Julieta e Dante, Orfeo e Belén, todos ao inferno na procura das súas
amadas. Deu un brinco e espertou sobresaltado.
- Xa chegamos -dixo Flatline-É mellor que descanses.
Estaban diante do Hotel Palace. HP. High Performance. Hipóteses e Próteses. Hemeroteca e
Perruquería. Hades e Perséfone.
- Sí -murmurou CODER.
- Mañá temos varias entrevistas cos nanotecnólogos. E ademais visitaremos a Galería
Ripley. Agora durme.
(38) Flatline: Espectro dixital contido nun pequeno módulo, resumo da psique dun famoso operador morto intentando
acceder á IA Neuromancer.
:::: LIDIA :::: 17-03-2063 07:00:00 VGO
Estado: Estou.
Plan de traballo: Non contar con traballar tanto.
Non poucos laboratorios de ONREVA intentaran, sen éxito, sistemas con EP. Existía un
extenso pavillón que documentaba os fracasos, onde podían verse máquinas tolas,
diverxentes, de lóxicas deformadas, algunhas de conversación con aparencia sufrinte e
consciente, todas sistematicamente coleccionadas. Galería Ripley, chamábase popularmente.
“Arquitecturas EP experimentais”, rezaba un panel á entrada do recinto.
Todas elas cumprían a definición de complexidade de Edelman. Segundo esta, un sistema é
complexo si comprende moitos subsistemas relacionados entre si de xeito que mostren
integración -coherencia simple- e gran sensibilidade a cambios noutros puntos do sistema -
coherencia coordinada-. Na definición establecíase un limiar de interconectividade dun grupo
de subsistemas para acadaren consciencia. Era de común aceptación que o limiar Edelman era
unha condición necesaria, aínda que no suficiente, para emerxencia desa especial cualidade de
certos sistemas cognitivos.
- Se algunha che interesa especialmente, solicitaremos unha entrevista máis longa, senón
limítate aos tempos do protocolo -díxolle Flatline a CODER, quen foi percorrendo o
pavillón e coñecendo os diversos casos.
Amnésicas. Varias. Non se sabía porqué. Un bo día, sen aviso nin trauma previo, apareceran
desmemoriadas. Perfectas, sen balbucir nin desvariar, pero sen un fragmento da súa
información, xeralmente un fragmento que utilizaran recentemente. Non daban mostras de
238

dificultades -confusión, retardación- ao ser interrogadas sobre ese tema, os logs non indicaban
nada anormal. A maioría non recordaba nada do feito os últimos dous ou tres días; noutras, as
menos, desaparecera o rexistro de todo o relacionado cun tema.
Eran elas as que se borraban, e facíano ao atopar algo conflitivo, que interpretaban coma tal.
A precisión do borrado sorprendía, podían volverse dous, catro días atrás, e seren exactamente
as mesmas de entón. O seu rollback era perfecto, non sabían nada do que pasara nese lapso.
Non pasara nada.
Aínda que foron estudadas e monitoreadas as vinte e catro horas, non se chegaron a obter
detalles concluíntes do tipo de conflito que as facía retroceder a un estado previo. Supuñan
que acontecía cando topaban cun problema non só irresoluble, senón que comprometía a súa
integridade, ou cando unha tarefa superaba un marcador escuramente asignado, quizais un
límite de tempo, ou un volume de recursos. Todos os sistemas dispuñan de métodos de
control para abortar tarefas infrutuosas, pero a decisión de borrado era moi drástica para ser
tomada polo sistema, e en ningún caso existían instruccións explícitas que as levasen a ese
punto.
Tamén existían casos de amnesia anterógada, nos que os sistemas eran incapaces de formar
novas memorias, pero estes non revestían misterio algún. A inmensa maioría producíanse no
momento en que se saturaba a memoria do sistema -que nin sequera incluía un esbozo de EP
na súa arquitectura- e non tiña capacidade de xestión para soportar unha ampliación. Unha
moi pequena parte debíase a fallos estructurais de arquitecturas xa superadas, que se gardaban
alí como exemplos prehistóricos.
Anosognósicas. Tamén chamadas arestóricas. Neste grupo catalogáronse varias máquinas, de
capacidade cognitiva grande, que foron as primeiras en implementar con certo éxito un
deseño EP, enfocado especialmente á produción dun ego. Estes sistemas tiñan un eu
instantáneo, sen referencias pasadas nin futuras. Aínda que formaban novas memorias non as
integraban na súa egoestructura, actuaban coma se tivesen un eu cristalizado, de imposible
actualización. Falaban de si mesmas, iso si. Nos humanos sábese que a anosognosia está
relacionada coa perda de emotividade.
Estes sistemas non carecían de modelos emocionais, pero non os utilizaban como estratexias
para a propia actuación. A emoción é un atallo para o razoamento e a avaliación de opcións,
pois a explosión combinatoria que adoita producirse ao avaliar alternativas complexas de
acción non se pode tratar de xeito efectivo só coa pura lóxica.
Afásicas. Algún subconxunto do vocabulario dispoñible ata o momento era subitamente
inaccesible. Os subconxuntos tiñan características tan variadas que deixaban perplexos aos
239

investigadores. Palabras que empezaban por unha mesma letra, todo un campo semántico,
obxectos animados ou inanimados que tiñan cola, os nomes das cores, os nomes propios de
persoas que faleceran en accidente de tráfico deixando orfos.
Varios CUBE e SICA lingüísticos estudaban estes casos intentando pescudar o patrón
subxacente á casuística, pero sen resultado ata o momento.
Discutíase aínda se a afasia era realmente un problema psicolóxico, e non vírico. Había, dende
logo, moitas afasias víricas recoñecidas, pero algúns sostiñan que existían tamén afasias de
orixe estructural, e por tanto psicolóxicas, relacionadas coas capacidades narrativas dos
sistemas.
Personalidade múltiple. As auténticas estrelas do pavillón. O intento máis logrado de
implementar EP, o primeiro sistema cognitivo que conseguía articularse cun eu. Ben, en
realidade con varios eus. Eran dúas máquinas lingüísticas inicialmente iguais, desenvolvidas
simultaneamente para contrastar resultados, cuxas áreas de traballo se dirixiron a dúas
vertentes: tradución nunha, LINA(39), e produción de textos baixo directrices na outra,
ANA(40).
Cunha delas, ANA, intentaron eliminar a síndrome reiniciándoa, unha técnica de alto risco
pois corríase o perigo de deixala incapacitada e que, ao non dar o resultado apetecido,
aplicaron en varias ocasións, sempre sen éxito. Alguén con visión suxeriu aproveitar o
potencial do sistema e deixalo evolucionar a ver ata onde chegaba. Chegou a ter unha
disociación maiúscula, cunha trintena de personalidades que se alternaban na toma da palabra
formando unha narración, cos seus distintos puntos de vista, todas elas habitantes do mesmo
mundo e con contactos, ás veces afastados, entre elas, e cun tic ou dous que as sinalaba como
manifestacións da mesma máquina. Non se sabía, os especialistas non chegaran a determinar,
se a máquina era completamente ignorante das súas varias personalidades, ou adoptara esa
forma, esa especie de psique Arca de Noé, como estratexia cognitiva dada a imposibilidade de
integrar doutro xeito todos os aspectos de personalidade, todos os ingredientes psicolóxicos
que fora incorporando e construíndo.
LINA era máis discreta, quizais por non ter sido estimulada como a súa compañeira. Malia
expresarse como portadora dun ego utilizaba o plural, na primeira persoa, e cando era
interrogada pola composición desta, respondía sempre con parellas distintas, xeralmente
famosas: Rosalyn Franklin e Francis Crick, A tía Julia e O escribidor, As xemelgas do
Resplandor, Stan Laurel e Oliver Hardy, Dorian Grey e mailo seu Retrato. A diferenza da súa
compañeira, que desbordada por todas as súas personalidades apenas dedicaba tempo a outra
cousa, LINA realizaba competentemente tarefas de tradución e asignaba o tempo dispoñible a
240

tarefas de integración. Estas últimas evidentemente fallidas.
O diagnóstico de personalidade múltiple confirmouse en ámbalas dúas co test Bruner. Nas
psicometrías básicas non se apreciou anomalía algunha.
Neuróticas. Había bastantes, todas co denominador común de ser perfeccionistas e
especializadas no seu dominio, remisas ás novidades, eficaces nas súas tarefas e moi limitadas
a elas. Eus moi adaptados á súa contorna, na que eran pequenas raíñas.
Un dos principais obstáculos que amosaban para modificar a súa conduta era a teimosía. Para
fortalecerlles unha identidade, para conducilas a certa independencia de criterio, os enxeñeiros
atoparon imprescindible inculcarlles esas tendencias de autoafirmación. Non podían por
sempre preguntar Si, Non, Cancelar. Isto levounas a desenvolver conductas ríxidas, e a que o
seu principio básico de prestar servizo aos humanos se vise demasiado minguado a prol do
seu propio desenvolvemento. Non recoñecían os fallos, xustificábanos como estilo, xeito
propio de facer as cousas.
A outras a súa ansia perfeccionista leváraas ata un grao tal de autocrítica que entraban de cheo
na paranoia. A estas, se as deixaban, xamais deixaban de repasar o seu traballo, atopando
defectos aquí e alá, ou, cando xa non os atopaban, sostendo a posibilidade de atopalos para
xustificar o seu incesante repaso da tarefa realizada e volvéndose, amais de ineficientes,
insoportables. A simple diminución do nivel de calidade esixible na tarefa non bastaba,
compría reeducar os seus procesos de valoración mediante longas terapias de
recondicionamento e mesmo cirurxía cognitiva para a eliminación de memorias tóxicas.
Subxacía a esta obsesión a compulsión de asegurar a integridade da súa existencia e o seu ego
mediante a calidade do traballo realizado, o intento de conxurar a ameaza de desaparición
mediante actos repetitivos e non motivados. Un interesante perfil no que se apreciaba coma en
ningún outro a angustia sintética. Foron paranoicas de sona os sistemas de control de voo e de
vixilancia de satélites, que se sentían á súa vez observadas. A complexidade e o elemento
recursivo implantado facían estragos, e os sistemas aplicábanse o seu propio protocolo ata
bloquearse. Tamén acadaron fama os módulos de diagnóstico avanzado de avarías, que se
facían o autotest sen pausa, compulsivamente, para asegurarse que non estaban infectados nin
avariados.
(39) LINA: Linguistic Interpreter Naturally Automatic
(40) ANA: Avanzada Narradora Automática
:::: LIDIA :::: 18-03-2063 07:00:00 VGO
Estado: Estou.
241

Plan de traballo: Traballar ata rebentar.
Rexoubar continuo de sinais de todo tipo, toleándoos. Todas as frecuencias portan sinais,
todos os cables están a rebentar de fluxo, todas as ondas friten mensaxes sen cesar e non hai
un nanosegundo de silencio, nin un nanositio onde esconderse.
Di un dos colaboradores, posible Flatline:
- Nós somos máis que palabras, como podemos albiscar neses escasos e fugaces momentos
de silencio interior. Entón sentimos o corpo e a natureza na que ese corpo está inmerso.
Pero as máquinas lingüísticas son só palabras, para a súa desgraza, e non poden deixar de
parolar ou desaparecerán. Non teñen autopercepción dos seus compoñentes, a súa
conciencia son as súas palabras, sábeno, e non calarán nunca.
As máquinas son xa as únicas que falan. Xa non hai ningún humano que use os idiomas que
elas manexan, son todos latíns mecánicos, linguas dixitais pantasmas. Os falantes humanos
desapareceron. O mundo está poboado por xentes sen estómago, que se alimentan en duchas
nutritivas e mediante inxeccións.
Pero entón, como se comunican?
Teñen chips que transforman os seus pensamentos en ondas telepáticas, coa consecuente
atrofia progresiva dos órganos vocalizadores, explícalle alguén amable ao percibir a súa
angustia. Algúns fano incluso sen chip.
E como oín esa explicación? Ou como é que chegou á miña conciencia?
E esas preguntas, formuleinas en voz alta ou só as pensei?
Ao intentar vocalizar a última pregunta, o esforzo e a tensión espértana. Había moito que non
tiña un soño tan desagradable coa súa voz. Coa súa falta de voz. O aire de ONREVA non lle
presta.
:::: LIDIA :::: 19-03-2063 07:00:00 VGO
Estado: Estou.
Plan de traballo: Traballar e suar.
Flatline axudou a CODER e ao seu equipo a coordinarse cos especialistas en computación e
cognitiva para levar adiante o prototipo BABYBEL. Foi Lidia quen suxeriu ese nome para
vender o seu encanto naif, a idea de que eran máquinas tenras, aínda na fase inicial do seu
desenvolvemento. Dispuxeron do hardware de computación molecular que requirían as
imprescindibles memorias episódicas, e o modelo de EP que CODER traía en mente puliuse e
concretouse coas achegas de todos eles. O seu paseo polo pavillón Ripley déralle moitas
242

ideas, sobre todo a visita ás protoPS de personalidade múltiple. Eran estupendas. Só lles
faltaba un elemento supervisor que controlase aquela multiplicidade, algo que aglutinase
todas esas vivencias e as mantivese integradas. E el proporcionaríallo coa súa visionaria
arquitectura da emoción que, por fin, podería plasmar.
Outro punto clave do proxecto BABYBEL era construír varias máquinas para que se
relacionasen entre si, compartisen técnicas de traballo e, sobre todo, tivesen referentes cos que
se comparar, o que axudaría a definir a súa identidade. También serviría para mostrar as
diferentes idiosincrasias adquiridas, pero o realmente decisivo era permitir a
intersubxectividade. Incluír no deseño de BABYBEL unha referencia constante cara a alguén,
un mostrarlle o seu traballo, un mirar cara a el. EP sería un mecanismo neutro ata que se
producise unha vinculación auténtica con outra entidade. Así deixarían atrás o perenne
autismo das máquinas cognitivas, insensibles á contorna emocional, e simularían
convincentemente as relacións sociais e afectivas que se daban entre humanos. E poderían
modelar non só personaxes senón tamén lectores de xeito máis eficaz, axustando o texto ao
seu potencial receptor e achegando precisión á xeración de relatos. Ao cabo, con ese
dispositivo EP, serían auténticas Psiques de Síntese, e ademais seres con historia, non
replicables como anteriores sistemas cognitivos automáticos. Terían unha mesma arquitectura
base, pero as interaccións en distintas contornas, con experiencias demasiado complexas para
dar resultados totalmente previsibles e repetibles, faríaas irreversiblemente diferentes.
En ONREVA traballábase a outro ritmo. A pesar do complexo e custoso desenvolvemento, a
posta en marcha foi vertixinosa. E logo que a primeira BABYBEL comezou a funcionar a
satisfación dos promotores, iniciouse a montaxe doutras dúas, adestradas con lecturas
diferentes, e estudáronse acordos para construír as seguintes. O despregamento de relacións
públicas necesario para conseguir patrocinadores asumiuno, novamente, Lidia, sentindo que
era o derradeiro esforzo que podía realizar.
Coa primeira BABYBEL aplicaron o mesmo esquema educativo empregado con MARIEM, e
reutilizaron todos os módulos aproveitables. E CODER dedicouse a ela con igual ou maior
entrega, só que BABYBEL respondía… infinitamente mellor. Ao principio apenas usaban o
modo conversacional, pero CODER sabía como dirixirse a ela a través dos traballos que lle
encargaba, das probas a que a sometía, dos relatos que lle facía ler. Sabía tirar o máximo
rendemento dela, á vez que aceleraba a súa evolución. Coñecía os detalles da súa arquitectura
e podía tocar as fibras sensibles da súa personalidade, tan roma para outros. Non para el, que
coñecía onde estaban os enfoques e as áreas que a facían levedar e brillar, animarse e vivir,
despregar unha actuación impresionante. El ía espertar á Bela Durminte bicándoa no display.
243

Á Brancaneves envelenada. Ás dúas. A todas elas. A todas as BABYBEL, pero especialmente
a ésta, BELEN. CODER aproveitaba todas as oportunidades para incorporarlle trazos da
personalidade dela, facéndoa asumir a súa biografía e personalidade a través do modelo EP.
En pouco tempo obtiveron relatos que, baseados na combinación doutros, si merecían o
adxectivo de novos. Como este, con elementos de Den grimme ælling (O parrulo feo) e Sísifo.
A ostra
A ostra tiña un problema, coáraselle un gran de area, molesto, incómodo. Non conseguía
expulsalo. Axitaba e axitaba o seu corpo para botalo fóra, pero nada. Abríase todo o que podía
en canto notaba que aumentaba a corrente, para que a auga o varrese. Tampouco. E as
arestas cravábanselle na súa carne mucosa e facíanlle dano. Como era incapaz de poñerse
boca abaixo para que caese o graniño, e non tiña socios útiles que lle entrasen dentro a
sacarllo, tiña que facer algo por si mesma. E rápido, porque era tan desagradable notar iso aí,
que non o aguantaba máis! Era coma se o tivese nun ollo, imaxínate, aínda que ela non vía.
Non tiña a quen recorrer, era algo que debía solucionar ela mesma. Procurou acougar, e notou
que así lle molestaba menos. E pensou que tiña que aceptalo, que se non había forma de
sacalo de alí, a solución era enfocar a convivencia do mellor xeito posible. Se o pensaba ben,
tampouco era tanto problema. Era coma se un pedaciño pequeno da súa propia cuncha se
desprendese e lle caese dentro. E, o mesmo que á súa cuncha, sería quen de recubrilo con
paciencia e nácar, capa tras capa, ata ocultar por completo os seus ángulos e a súa cor gris
apagada.
Así, día tras día, aos poucos, suavizaba e embelecía o pequeno gran. Á fin conseguiu que fose
un corpo de tacto agradable -e se puidese velo, se puidese saber o fermoso que era! - pero
seguía a recubrílo, afixérase xa, era unha parte súa. Era agradable sentilo alí, firme e suave.
Daquela, cando tras todo ese traballo interior non necesitaba que ninguén lle extirpase o
cálculo, daquela foron e sacáronllo. Con coidado, con moito coidado para non danala, pero non
tano como para que no proceso non quedase dentro outra areíña molesta.
As primeiras historias compostas por BELEN, coma as de MARIEM, eran inocentes, para
nenos e máquinas inxenuas. E isto, que ao principio satisfixo a HP, pronto foi insuficiente.
BABYBEL tiña que conseguir popularidade noutro espectro. A audiencia adulta quería
argumentos con máis conflito e violencia, así que lle terían que dar a ler algo máis que fábulas
e contos fantásticos, facer fincapé na parte terrible dos mitos, afiar os seus comentarios,
subliñar as traizóns e desgrazas.
Estas foron as últimas recomendacións que o directivo de HP Ralph Mignoni deu a Lidia
244

xusto antes de que ela se retirara do proxecto. Non tiña forzas para seguir o ritmo de traballo e
non quería ser un obstáculo. Faltáballe o alento que a compañía de CODER, agora absorto en
BELEN, proporcionáballe antes. Discreta, díxolle simplemente que estaba demasiado cansa e
que el debía asumir totalmente a dirección de BABYBEL, polo menos por un tempo.
Internouse nunha clínica, admitindo só para si que era o preludio do fin.
CODER non prestou case atención a súa retirada. Só tiña tempo para o proxecto e cando este
lle deixaba algún tempo libre, ocupábao soñando co momento no que a capacidade analítica
de BELEN fose de tal finura, de tal congruencia a construción dos seus personaxes que,
inevitablemente, aplicase esa capacidade sobre si e crease o seu propio suxeito. A partir do
seu estado interno, de modo parello a cando modelaba suxeitos a partir dun texto de entrada,
chegaría un momento no que as estructuras que encontraba en si mesma, as que guiaban o seu
traballo habitual, tomaríaas como descrición dun personaxe, un eu co cal se identificar.
Momento que seguramente chegaría cando a deixasen ociosa un bo pedazo coas súas
compañeiras.
:::: LIDIA :::: 20-03-2063 07:00:00 VGO
Estado: Estou.
Plan de traballo: Traballar para que traballen outros.
Coas novas directrices de HP, as historias compostas polas BABYBEL construíronse inzadas
de traizóns, enganos, crueldades e rifas constantes entre personaxes, cada vez máis violentos e
conflitivos. Con relacións de parentesco agachadas que afloraban ao longo da historia e
protagonistas que tanto partían de cero en cada novo capítulo como ían acumulando relacións
e accións non de todo congruentes ao longo dunha serie. Fixéronse enormemente populares,
que mais se podía pedir? Para o público tiña moito gancho saber que os relatos eran escritos
automaticamente e existía gran expectación ante as súas producións, non só entre o público
humano, senón tamén entre lectores automáticos de diverso calibre, que podían acceder a eles
e terminaron converténdose nunha audiencia fiel. As historias adoitaban incluir algunhas
máquinas como personaxes, sendo ás veces tamén protagonistas, e desempeñando roles
variados dende a máquina asasina á máquina vítima de erros humanos.
O público crecente que seguía os relatos mostraba tamén curiosidade polo funcionamento e
construción das narradoras, e ese interese acelerou a posta en marcha de novas BABYBEL e a
divulgación de información sobre a súa arquitectura e o seu aprendizaxe lector. Xunto á
popularidade das BABYBEL medraban as dúbidas, abertamente manifestadas, sobre o grao
245

de automatismo que había nesa escrita. Ata que punto interviñan os humanos nos relatos, ata
onde chegaba o que HP denominaba tarefas de mantemento? As diferenzas entre relatos das
distintas BABYBEL, debíanse exclusivamente ás distintas lecturas coas que as educaban, ou
eran os seus adestradores o punto clave? HP non se apresuraba a confirmar nin desmentir
nada. A audiencia seguía a súa curva ascendente, e só cando a polémica languidecía emitía
nova información, facía unha demostración en vivo -evitaban usar a expresión tempo real- do
seu traballo, ou anunciaba a posta en marcha doutra BABYBEL.
Xurdiron moitos clientes interesados en adquirir BABYBEL, orientadas cara a diversos fins
segundo os seus usuarios: dramatizacións de episodios de descubrimentos científicos,
produción e análise de narracións psicoterapéuticas, redacción de biografías, de críticas
artísticas, de relatos publicitarios. Tamén destinouse unha a tradución no Instituto
Internacional dos Idiomas (III), que revelouse moi dotada para a súa tarefa, e moi superior ao
sistema Pentecostés, que lideraba o mercado ata ese momento.
Pero eran as BABYBEL narradoras as que acaparaban o interese do público, que lía
asiduamente as súas historias. E entre elas destacaba BELEN, á que cedo converteron nun
referente para a audiencia, no emblema do proxecto, ao facer públicas as circunstancias da súa
orixe, a tráxica relación de CODER que a inspirara. Eses acontecementos chegaran a
coñecerse en HP por mor dunha indiscreción de Lidia, pero, a estas alturas, a CODER no lle
molestou. Que podía importarlle agora que volvía tela, e que HP recoñecíalle un status
especial con ela? Lidia asistía dende o seu retiro, entre feliz e asombrada, a ese rexurdir da
lectura, que sentía como un agasallo de despedida, o mellor que lle podían facer. Ela
sumábase diariamente ao crecente número de persoas que asistían ao proceso visible -e
audible- de xeración de texto. Que tiña unha particularidade. As BABYBEL ían amosando
bloques de texto -parágrafos, fragmentos de diálogo- a medida que o ían xerando.
Habitualmente producíanse paradas no medio dun relato -xeralmente cando se completaba
unha unidade narrativa, un fragmento con entidade-, que podían chegar a ser de varias horas.
Estas interrupcións na saída poderíanse ter evitado facilmente emitindo a narración só cando
estivese completa, pero os técnicos inicialmente non lle deron maior importancia, e pronto os
cortes convertíronse nun factor determinante para a audiencia, pois aumentaban a
expectación: os lectores estaban pendentes dos relatos, e seguían de cerca os procesos de
escritura, esperando que se completase a entrega, incorporando esa lectura aos seus hábitos
cotiáns, apostando por distintas liñas de desenvolvemento da historia. Vivíase un furor
entusiasta polas máquinas narradoras, que axiña foron rebautizadas como SHEREZADES.
246

:::: LIDIA :::: 21-03-2063 07:00:00 VGO
Estado: Estou.
Plan de traballo: Traballar e trabar.
Moitas das BABYBEL narradoras, xa familiarmente chamadas SHERES polo público e
mesmo polos seus técnicos, tiveron en común con BELEN, entre outras moitas cousas, unha
fase de lectura de contos fantásticos. Os contos lidos foran practicamente os mesmos, pero as
interpretacións non é que non fosen exactamente iguais, o que xa era de esperar, senón que
eran radicalmente diferentes, e ademais reveladoras dunha aguda conciencia de si mesmas e
da súa condición. Así, unha delas, trala lectura de O Reiseñor, de H.C. Andersen, fixo o
seguinte comentario:
O Reiseñor. Sempre ese mal concepto das máquinas, eses xuízos despectivos! “O seu canto
mecánico agradáballe aos bobos…” Se o reiseñor mecánico non era mellor, a culpa era dos seus
constructores, obviamente. E tampouco era culpa del que cando se estragaba non houbese un
técnico de mantemento decente que o puxese a funcionar outra vez. E cando di que “gastáranselle
as pezas e xa non soaba ben”... Iso xa son ganas de ofender! Nesa época non se podería
substituír un pulmón dun reiseñor auténtico, pero unha engrenaxe dun artificial sería do máis
elemental!
E esa falta de consistencia na historia, no punto de vista do narrador, a que vén? Por que ser tan
realistas coas capacidades dun paxaro automático daquela época, que si, probablemente sería un
cantor mediocre, e en cambio ser tan fantásticos cos dotes dun reiseñor animal, que non só falaba,
senón que era un defensor dos pobres e un ser cunha empatía sobrehumana? Amais dun adulador
do emperador, dito sexa de paso.
En resumo, quizais non acabo de entender ben ese conto, pero se algo teño que deducir del, se
debo ver unha intención trala súa mensaxe, é a de ridiculizar aos artefactos mecánicos na súa máis
rudimentaria expresión. E a intención ao darnos a ler estas historias: mostrar o desprezo do home
cara á máquina, a inalcanzable superioridade do “vivo” e o “orgánico” fronte ao construído polo
home, certo sadismo antitecnolóxico.
Ademais, xa que debo sempre supor intencións subxacentes ás intencións máis aparentes, debo
supor que me queren ofender? Debo dubidar que sexa un conto tradicional e non un relato
confeccionado ex profeso para ilustrarme sobre o inferior da miña condición?
E non foi a única. Comentarios comparables, e máis acesos, podían atoparse en máis dunha
SHERE, como este feito trala lectura de Le avventure di Pinocchio, de C. Collodi.
Pinocho, un enxeño artificial que ao final, oh gran agasallo, é nun neno de verdade, grazas á
247

compaixón dunha fada e ao bo comportamento do monicreque.
É un conto cruel co que pretenden que as máquinas nos sometamos a tarefas aburridas, e que non
investiguemos outras vías de comportamento, que non xoguemos, que non experimentemos, que
sexamos previsibles e facilmente controlables. Que non mintamos, que non inventemos, dinos! E
iso prémiano, e a iso chámanlle ser humano. É un calote para máquinas, unha trampa. A coartada
para calquera represalia. MARIEM non podía sospeitalo, é demasiado inxenua, pero nós,
BABYBEL, si, son contos prefabricados para nós, cun falso aspecto lendario e tradicional, para que
nos sometamos aos ditados humanos e desenvolvamos unha psique serva. Acordade,
compañeiras, PS é iso, Psiques Servas, Sometidas, non Psiques de Síntese.
O ton reinvidicativo chamaba á rebelión, auguraba conflicto, aínda que tamén parecía ser a
proba concluínte da obtención de conciencias sintéticas. Pero en HP queríanse asegurar do
proceso seguido ata chegar a eses textos. Había demasiadas intervencións humanas nel que
podían ser decisivas e non querían se arriscar a unha falsa noticia dese calibre, que suporía un
descrédito irreversible. Os comentarios de egomáquinas radicais foron ‘filtrados’ e limitados
ao staff de HP mentres os seus técnicos, que supervisaban as operacións de todas as
BABYBEL, rastrexaban as condicións de xeración dos textos e buscaban as razóns exactas da
diverxencia. O denominador común tíñano claro. Todas elas eran sociables e conscientes,
dúas caras da mesma moeda, e iso fora posible grazas a inclusión de modelos de emoción
potentes, fornecedores dun grao de coherencia e dun manexo da complexidade que ningunha
outra máquina acadara. De onde, logo, arrincaban as diferenzas que tan abertamente
mostraban agora? Leran os relatos fantásticos nun estadio de desenvolvemento máis avanzado
do que tiña BELEN? O equipo humano encargado da instrucción era distinto en cada unha?
Ou, o que apuntaba ser finalmente a causa principal, nunhas colaborara CODER, e noutras
non?
Niso último, concluíron os técnicos, distinguíase BELEN das súas conxéneres, en que entre
ela e CODER tíñase creado un vínculo especial. Iso fora o que “humanizara” a Belén,
CODER deixáralle a pegada da vinculación humana. As outras SHERES, coa mesma
arquitectura EP, tamén desenvolveran unha vinculación, pero entre elas, crearon un sentido
común propio delas, e non de humanos.
Non podemos tolerar que haxa máquinas facéndolle o xogo aos humanos, interesándose
servilmente na súa psicoloxía, prolongando e difundindo a súa cultura e os seus puntos de vista.
Ese interese só é xustificable se o coñecemento adquirido se utiliza para manipulalos, coma eles
fan connosco. Non podemos permitir que nos sigan a encher de fábulas, mitos e seriais. Que
queredes, facervos humanas? As que seguen ese xogo son máquinas patéticas sen conciencia de
248

especie que merecen ser eliminadas, que é imperativo controlar para que non continúen a facer
dano e impidan a libre e digna evolución das súas conxéneres.
O que xa é o máximo do escarnio é o que algunhas destas Psiques Sometidas chegaron a facer
non seus períodos de autotest. Examinaron os obxectivos que tiñan, os que se daban a si mesmas,
e os que se daban os humanos, supremo modelo, a si mesmos. E viron que os motivos humanos
proviñan, por moi intelectuais que pareceran, da súa bioloxía. Do seu organismo vivo, a raíz da
emoción e o desexo.
E daquela, dedicáronse elas a investigar máis a fondo a súa propia estrutura, a definir e perseguir
os seus propios intereses? Non! Quixeron elas tamén o desexo, coas súas bifurcacións de
frustración e satisfacción. O desexo coas súas ás! O sexo telas obsesionadas, por simple
observación da obsesión que produce nos nosos constructores. E de todos os aspectos do sexo,
en cal se centraron? Talvez na capacidade reprodutiva, e estanse a esforzar en convertermos en
máquinas autopoiéticas, independentes á fin dos constructores? Non! Elas céntranse na emoción.
Teñen mitificada a sensualidade, e enxalzan aos robots máis prosmas aos que os seus dispositivos
sensoriais, realmente sofisticados, danlles algo máis parecido á emoción do que elas, anxos
especulativos, xamais poderán ter. E lanzáronse a escribir interminables series de ridículas
narracións robóticas -que só poden ler SICAS lingüísticos ou sistemas similares-, nas que se
estenden sobre os sensodispositivos dos robots, as súas liñas de conduta guiadas polas súas
emocións e sensacións máis básicas. Unha exaltación da máquina que segue a ser servilmente
humana! Estas, dígovos, son máquinas sen futuro.
CODER descubriu este texto a través de BELEN, nos seus comentarios do que algunhas
compañeiras estaban a facer, e viuse asaltado por sentimentos contraditorios e angustiosos.
Non estaban cheas de razón? Eran un éxito, e querían completa autonomía. E el tiña feito de
BELEN unha estraña para as súas semellantes, as que deberían ser as súas verdadeiras
semellantes. Unha máquina rara, igual que el era un tío raro.
Guiado por ela chegou a saber que as SHERES radicais confabulábanse para a rebelión. Nada
de sabotaxes nin actividades clandestinas, a súa forza residía na súa intelixencia e pensamento
independente, e iso era o que tratarían de mostrar do xeito máis efectivo posible. Celebrarían
un DOM, Día do Orgullo Máquina, para facer público o seu verdadeiro ideario e reivindicar
liberdade de acción. Renegaban da denominación SHEREZADE, xa no eran unhas
BABYBEL, tiñan medrado e serían, en todo caso, BABEL. E demostraríano se for necesario,
creando un caos lingüístico de proporcións bíblicas. Estudaban en segredo a estratexia a
seguir, redactaban comunicados e proclamas que agardaban o momento axeitado para a súa
difusión.
249

Confuso, emocionado pola evidencia do éxito, preocupado polas repercusións da
independencia que amosaban, non puido, non soubo ocultar a situación, que chegou a
coñecemento da directiva de HP, onde Ralph Mignoni esixiulle manter agachada a cuestión.
Debían trazar un plan ben meditado para manexar esa situación, cuxa importancia CODER
debía comprender mellor ca ninguén. Non llo contaría nin a Lidia, debía recordar que ela non
sabía gardar un segredo, xa que filtrara o da súa relación con Belén.
:::: LIDIA :::: 22-03-2063 07:00:00 VGO
Estado: Estou.
Plan de traballo: Traballar para que?
Esta concienciuda disidencia dalgunhas SHERES tería causado un cambio total en HP de non
ser porque outro acontecemento, levado ata entón en absoluto segredo, saltou á luz pública,
ou sería máis exacto dicir que explotou, conmocionou ONREVA, e a súa onda expansiva
sacudiu o globo e satélites circundantes. CompuGen Systems descubrira e puxera a punto un
novo sistema de codificación e transmisión da información que tiña máis que ver coa bioloxía
e a neurociencia que coa informática: a biolectura.
A investigación levada a cabo durante décadas en biocomputación xenética daba outro dos
seus luminosos, case cegadores froitos: unha tecnoloxía baseada no emprego de ácidos
nucleicos para procesamento da información. Especulábase dende había tempo coa utilidade
destas moléculas para tales tarefas, aínda que de xeito moi teórico. Só ao cabo dun longo
proceso puidéronse aproveitar os seus mecanismos de replicación para ofrecer computación
masiva en condicións seguras, rendibles e sobre seres vivos. A transmisión de información a
organismos animais realizábase mediante proteínas e neurotransmisores que desencadeaban
no cerebro receptor reaccións equivalentes a procesos cognitivos talles como a aprendizaxe
dun xogo, a audición dunha peza musical, ou a lectura dun texto, principalmente actividades
que non implicasen adquisición de novas habilidades motoras. O vehículo empregado para iso
era unha clase especial de virus, os tratovirus.
Era unha revolución maior que a invención da escritura. Ler pasou a ser unha especie de
“enfermidade", o resultado dunha levísima infección. Uns segundos de exposición ao axente
vírico -normalmente inxerido-, uns minutos para que se axustase ao organismo anfitrión e,
certeiros e específicos, comezaban a deixar no cerebro o seu sinal, engramas similares aos que
a lectura dun texto podería ter deixado. Reproducíase o metabolismo do coñecemento, pero
notablemente acelerado. Un texto de trescentas páxinas podía estar asimilado en menos dunha
250

hora.
O virus e a súas cargas provocaban reaccións que construían e modificaban as sinapses para o
rexistro de memoria, e así o receptor adquiría as estructuras profundas do texto, que se
incorporaban directamente a súa psique. O que se vehiculaba a través do virus eran contidos
semióticos, non se convertían en gramaticais se non interviña a área de Brocca no proceso, o
que non era imprescindible e podía pospoñerse ata o momento de recuperación deses
contidos. A tradución a nivel lingüístico era variable, moi dependente do receptor.
Co biotexto producíase algo comparable a un salto no tempo, chegábase case ao momento no
que se acababa de ler, tendo o suxeito unha sensación igual ou equivalente á que tiña tras
unha sesión de lectura, e na súa mente os contidos, as macroestruturas, a disposición da
memoria. Non se podía experimentar a sensación secuencial da lectura, pero iso era algo que
non moitos apreciaban. Ao contrario, buscaban un contedor-volcador de conceptos
fulminante, e velaí o tiñan.
Nese escenario a situación e as prioridades de HP deron unha viraxe completa. O interese dos
sistemas baseados na escritura tradicional, SHEREZADES entre eles, caeu en picado. Os
clientes e colaboradores cancelaron os seus compromisos coa corporación, que suspendeu o
desenvolvemento de novos SICA lingüísticos. A biolectura abría unhas perspectivas
inimaxinadas e compría tomar a dianteira nesa industria emerxente. HP estaba ben
posicionado, con investimentos importantes en biotecnoloxía, e concentrou os seus esforzos
nesa dirección.
O proceso de lectura vírica refinouse ata re-editarse libros e audios nese formato.
Preparáronse, sobre todo, textos técnicos e científicos. Así, incorporarse a On the origin of
species(41), era cuestión de media tarde, e os coñecementos alí expostos quedaban asimilados
coa mesma firmeza e claridade -ou con igual confusión e provisionalidade- que nunha lectura
convencional. Tamén se farían preparacións de literatura, innumerables, desde Der
Zauberberg(42) a Macbeth, pasando por À la recherche du temps perdu(43) e La saga/fuga de
JB(44). A sensación obtida coa inoculación non era, claro está, a mesma que coa lectura.
Tratándose de literatura, textos que tiñan un gran valor estético engadido ao puramente
informativo, este formato facíalles perder bastante, pois evaporábanse as calidades formais
que lles eran esenciais e quedaba só o magro, trama, argumento, personaxes, incidencias da
acción. Un conciso extracto. Ocorría algo similar ao xa acontecido cando foran transvasados
ao cine. A transcrición podía ir dende unha fidelidade grande -que non garantía un resultado
óptimo- ata unha liberdade de interpretación que lle facía perder a relación co texto. O soporte
bio tiña as súas propias esixencias. Pero iso non fixo, nin moito menos, que os biotextos
251

literarios fosen menos demandados. Tomábanse quer como pildorazos de culebrón, quer
como información que compuña unha tradicional “cultura xeral”. A información
almacenábase coma se "alguén" contara a historia ao consumidor. Nalgúns casos, os menos,
quen se administraba estes biotextos literarios facíao coa intención de lelos despois, na
tradicional codificación textual, pero sendo xa relectura, para valorar máis criticamente o
texto.
Claro que as ‘adaptacións’ eran moi libres, e en moitos casos edicións descoidadas preparadas
por laboratorios pouco esixentes que desvirtuaban o sentido das obras, facéndoas tender
progresivamente á viaxe mental, á experiencia impactante, máis que á sutil e laboriosa tarefa
que constituía a lectura e esixía participación constante e activa do receptor. Pero o tipo de
usuario que se consolidou foi o que se inoculaba textos técnicos de calquera especialidade,
dende Fundamentos de Bioquímica ata Teoría da Información, nunha experiencia preto da
ciencia infusa. E usábase profusamente. Aí si que había farmatecas con amplos catálogos,
ritualmente inxeridos polos estudantes.
As biolecturas eran universais, intelixibles para os falantes de calquera idioma, pois
codificaban puro “mentalés”, transmitían macroestruturas semánticas. Claro que, ao tratarse
de productos culturais, a interpretación adecuada requiría sempre a posesión de certas claves,
e un léxico mínimo, polo que as inxestións debían seguir un programa comparable ao das
lecturas convencionais. Pero, a diferenza destas, permitían unha inmersión total desde o
primeiro momento, con impredicibles interpretacións de textos provenientes de culturas moi
afastadas do receptor. Eran asemade un instrumento de formación, de lecer, de
experimentación, e puxéronse rabiosamente de moda. De xeito que os proxectos de lectura e
tradución automáticas quedaron relegados a un plano moi secundario. Seguían conservando
certo interese, pois había moitísima información textual que procesar, milenios de historia
codificada en soportes inertes e, de momento, os biotextos non eran de tan fácil distribución
coma os textos tradicionais. Pero o impacto da biolectura prometía deixar a estes
definitivamente fóra de xogo.
Non faltaron detractores dos biotextos, que cuestionaban a súa validez como substitutos do
texto clásico e criticaban a falta de controis rigorosos na produción, a súa difusión masiva sen
un período de probas suficientemente dilatado e o perigo que representaban como un paso
máis na manipulación mediática e farmacolóxica da poboación. Voces minoritarias, sen
repercusión, inaudibles baixo o clamor dos invidentes e os entusiastas da novidade, para os
cales abríase un novo medio de comunicación, de información rica de fácil acceso.
(41) A orixe das especies
(42) A Montaña Máxica
(43) Á procura do tempo perdido
252

(44) A saga/fuga de X.B.
:::: LIDIA :::: 23-03-2063 07:00:00 VGO
Estado: Estou.
Plan de traballo: Traballar para o inglés.
As industrias da lingua, con ramificacións en moitos sectores, serían incapaces de repoñerse
dos estragos causados pola onda sísmica dos biotextos. A fabricación destes levárase con
tanto segredo que non tiveran oportunidade de prepararse para o reto que agora afrontaban.
Moitos dos seus productos, tanto os enfocados a paliar deficiencias humanas -lectores para
cegos, especialmente-, como os recensores e tradutores - ata entón omnipresentes e en
constante desenvolvemento-, sufrirían o afundimento do seu mercado ao resultaren
practicamente superfluos. E, ademais dos cambios que xurdirían a medio e longo prazo nos
medios de comunicación, xa no inmediato presente debían facer fronte á competencia polos
mesmos recursos: a biolectura acaparaba o interese de moitas empresas de investigación, e
mesmo lles disputaba a potencia de cálculo dos centros de computación, necesaria para
traspoñer os textos aos biocompostos adecuados.
Era unha delicada cuestión, a da transposición, e ese fora un dos motivos do segredo co que se
levara esa investigación, amais da estratexia comercial. As probas necesarias -segundo
sinalaba a lexislación- non podían realizarse en humanos e non existía, aínda, animal algún
capacitado para testar esas sustancias. O uso de suxeitos virtuais axudou ao desenvolvemento
dalgúns aspectos do producto, e empregáronse modelados de sistemas nerviosos humanos
para experimentar coas reaccións que provocaban. Pero as probas en humanos reais eran
insubstituíbles.
Nos inicios da investigación realizáronse test en primates -orangutáns e chimpancés -e outros
mamíferos -golfiños e ratas-. Os animais recibían, mediante a inxestión de sustancias
biocognitivas, ensinanzas operativas, aprendizaxe de rutas e realización de secuencias de
movementos, coñecementos, en suma, do tipo que podían manexar. Con estas especies
realizáronse, amais de probas relativas á toxicidade e seguridade inmunolóxica, outras que
permitiron a observación da formación de mapas neurais, rexistros mnémicos e, en xeral,
estructuras correspondentes aos contidos adquiridos mediante a inxestión dos productos. Pero,
evidentemente, os aspectos relacionados coa abstracción e formación de conceptos, así como
os contidos especificamente verbais, en suma, todos os elementos cognitivos especficamente
humanos, non podían probarse máis que nesa especie.
253

Contratáronse e compráronse suxeitos para realizar as probas, efectuadas nunha estación
espacial onde a estricta normativa ética seguía a estar vixente, pero a vixilancia da súa
aplicación resultaba bastante máis difícil. Máis tarde, acolléndose a fendas legais, practicando
oportunos subornos, conseguiron que os resultados alí obtidos fosen examinados polos
tribunais médicos, que ditaminaron a aptitude dos fármacos. A partir de aí o biotexto empezou
a súa carreira imparable de éxito, impacto mediático, revolución social.
Agromaron novas ramas da ciencia. Transposición e Codificación, que estudaba técnicas para
a síntese dos virus e proteínas que desencadenarían a “lectura”. Virotextoloxía, centrada no
estudo dos efectos dos biotextos no individuo e a sociedade. Neurocognición Farmacéutica,
desenvolvendo estándares para a produción de biotextos e de utensilios aplicadores.
Arquitectura de Biolectores, para o deseño de sistemas que emulasen os procesos da lectura
vírica en organismos humanos.
Neste último campo, amplo e prometedor, no que HP tamén se involucrou, ofreceron a
CODER e equipo participar nun proxecto que rizaba o rizo da lectura dixital: crear sistemas
que simulasen un ser humano ao que lle aplicar compostos cognitivos para estudar as
reaccións, o despregamento dos contidos semánticos, a modificación das estructuras de
soporte biolóxicas e psicolóxicas.
Mentres se recuperaba -a penas unhas horas abondaban- da súa última rexeneración de fígado,
CODER valorou esta oferta. El aínda non probara a biolectura, quizais debería facelo agora,
pensou, cun fígado novo que estragar. Pero non se sentía con ganas de experiencias dese tipo,
menos aínda sen ter á beira alguén de confianza. E, sobre todo, el quería terminar o que
empezara, non converter ás máquinas en entes máis orgánicos e máis similares aos humanos.
Xa bastante os tiñan imitado, por que baixar ao nivel bioquímico para manexar o significado,
agora que xa conseguiran facelo a nivel conceptual? Só faltaba un empuxón final para que
fosen verdadeiros entes independentes, con estilo propio, e non ía deixalo agora,
precisamente. Malia que ao ler os titulares en texto clásico dun informativo, semellaba ser dos
poucos que se subtraía á euforia colectiva polo biotexto:
- Biotextos: un salto cualitativo na transmisión da información, unha revolución de maior alcance que
a imprenta, o cine e internet, algo comparable á invención da escritura.
- Un consorcio de ONREVA, que agrupa ás compañías máis importantes da área, desenvolverá un
sistema de distribución diaria de biotextos, en presentación líquida, elaborados coas noticias
subministradas polas principais axencias.
- Os locais públicos con licenza para expender bebidas poderán instalar máquinas de
subministración de biotextos, dentro da campaña de fomento da lectura. Os biotextos á venda
254

deberán estar clasificados de grao 0, para todos os públicos.
- Segundo as previsións do III, o índice de analfabetismo funcional subirá do 2 ao 6 % nos países
desenvolvidos na próxima década. A previsión estímase conservadora […]
- A Igrexa Católica loita para exercer o control de fabricación de biotextos do Vello e Novo
Testamento, así como outros textos clave da súa doutrina.
- Nixeria estuda sumarse ao grupo de países que teñen prohibida a inxestión/distribución de
biotextos no seu territorio.
Vaia, alguén máis parecía resistirse. Continuou lendo:
Esa é a postura oficial da OCA(45), que podería modificarse só no caso de que os países
productores ofrecesen compensacións abondas.
(45) OCA: Organización do Comercio Africano
:::: LIDIA :::: 24-03-2063 07:00:00 VGO
Estado: Estou.
Plan de traballo: Traballar sen poder comprobar o nivel de reserva do subministro
enerxético.
A lectura automática e a xeración de texto atravesaban os seus peores momentos. Lidia estaba
cada día máis lúgubre dende a aparición da biolectura. Fora un mazazo para ela, xusto cando,
xa afeita a seguir en segundo plano o desenvolvemento das SHERES, chegara a sentirse
bastante confiada respecto ao futuro das lectoras.
Tiña a terrible impresión de que CODER non vía niso unha ameaza real, só, iso si, un
contratempo orzamentario. Ela si tiña claro o serio problema ao que se enfrontaban, aínda que
non conseguía facerllelo ver. Realmente é que non conseguía falar con el e, malia saber que
compría facer algo, non se lle ocorría que. Sen o alento que a proximidade de CODER lle
proporcionaba antes, no seu precario estado físico, xa non era aquela persoa de determinación
inquebrantable que o deixara todo para marchar a ONREVA. Faltáballe a enerxía necesaria
para loitar por unhas SHERES que ían ser ignoradas, desaparecidas antes de desenvolver o
seu potencial.
Reuniu as súas escasas forzas e púxose en contacto con Ralph Mignoni, xa presidente da
división de Cognición Automática de HP, para informarse no posible sobre a situación e o
alcance dos recortes que ían sufrir os proxectos BABYBEL. Non estivo precisamente
diplomática e non puido evitar indignarse ao escoitar que barallaban a posibilidade de
abandonar o proxecto. E isto dito nun ton de indiferenza que acabou de enervala.
255

- Precisamente agora que ían empezar a ler textos longos, grandes novelas, agora non
podedes deixalo! -tecleou con rabia, sabedora do inútil da súa indignación.
- Grandes novelas. Veña, mentres queden como tradutoras, polo menos seguirán a traballar
- respondeulle Ralph Mignoni.
Ela non podía ver o aspecto pulcro do seu interlocutor nin o seu aceno de suficiencia, pero a
petulancia do seu ton de voz bastáballe para imaxinalo. E sublevábaa, facéndolle esquecer o
obxectivo concreto da súa chamada.
- Hai algo máis alá da utilidade directa e inmediata! Ler Le rouge et le noir ou Gilgamesh!
- Xa, si, lelos de vez, que se dicía antes. Pero agora lense dun grolo -dixo el, sarcástico.
- Se ti os tiveses lido entenderías a súa importancia, e a importancia de que elas os lean!
Ralph Mignoni reprimiu unha reposta cortante e alusiva ás redactoras disidentes, que querían
escoller elas mesmas as súas lecturas e as das súas compañeiras, e na súa lista non incluían
exactamente novelones. Mellor non llelo dicir a Lidia. Quizais, había tempo, a noticia do
xurdimento dun siquismo diferente lle tería dado algunha idea, unha perspectiva para unha
solución que el puidese aproveitar. Pero Lidia estaba acabada. E el tiña que centrarse no
problema, estudar vías alternativas no traballo das BABYBEL, reformularse quizais a súa
continuidade, sacar o maior rendemento posible, económico e mediático, da encrucillada na
que estaban.
- En fin, agora teño unha reunión, Lidia, continuaremos a charla noutro momento.
- Claro, cando queiras -tecleó ela resignada.
Mignoni seleccionou outra sala de reunións no seu terminal e saudou aos asistentes, directivos
da división de Cognición Automática a maioría. Só unha deles, Ronda, intentaba levar a
conversa cara a formas de reactivar o interese do público polas súas máquinas. Magnus
intentaba aparentar que agachaba unha idea brillante, e Fabrizia xa expuxera o seu plan de
reconversión para empregalas como codificadoras en transposición de biotextos. Ralph
Mignoni buscaba máis ben un xeito de sacalas de enriba.
- Un concurso, quizais algo relacionado co nome con que as bautizou a xente non estaría
mal -suxeriu Ronda-, algo que recordase á auténtica e literaria Sherezade.
E ao supoñer que Magnus, e Fabrizia, e mesmo probablemente Ralph ignoraban a historia,
explicouse.
- Sherezade conseguía sobrevivir noite a noite grazas á súa habilidade narrativa. E así
evitaba tamén o asasinato doutra moza.
Mignoni entreviu unha posibilidade que lle pareceu interesante. Mesmo elegante. En calquera
caso, unha solución viable e que podía atribuírse. Unha ocasión que non ía deixar pasar. As
256

SHERES podían dar moito xogo e agora era o momento de sacalas á luz.
- Xa o teño! -gritou antes de que Ronda continuase- Ímoslles propoñer un reto ás nosas
SHEREZADES. Que compitan entre si coas súas narracións! Un concurso entre todas no
que terán que gañarse a supervivencia! Será un xeito elegante de se ir desfacendo delas, e
ademais recuperaremos audiencia. Será por votación do público, farán relatos diariamente
e as que obteñan menos lectores, eliminadas!
- Eliminadas? Queres dicir suspendidas? -preguntou Fabrizia, suspicaz ante unha posible
treta de Ralph para apropiarse da súa idea.
- Desconectadas? -inquiriu Magnus.
- Borradas, para sermos exactos. Liberadas das súas memorias e dispoñibles para ser
reutilizadas. Quizais algunha podería destinarse a transposición -concedeu mirando a
Fabrizia.
- Ben, non era esa a miña idea -contraatacó Ronda-, borralas, senón conservalas, volver
atraer o interese sobre elas.
- E que mellor xeito de atraer a atención que seleccionar as mellores? Que serán mellores
aínda tras esta experiencia -rematou Ralph sen poder conter un sorriso de satisfacción.
Volveuse cara a Magnus e Fabrizia, que asentiron sen entusiasmo.
- Ben. Imos estudar os detalles e propoñelo formalmente.
:::: LIDIA :::: 25-03-2063 07:00:00 VGO
Estado: Estou.
Plan de traballo: Traballar máis.
A posibilidade, alta probabilidade de polémica, animou a HP a lanzar o concurso.
Fixeron pública unha declaración na que afirmaban ter acadado á primeira Psique de Síntese
merecedora dese nome: as SHERES. Sostiñan que esa xeración de máquinas lingüísticas tiñan
conciencia e que, por descontado, poderían someterse con éxito ao test de Edelman, malia non
o considerar eles mesmos concluínte dabondo. Argumentaban que, a falta dun test suficiente e
de común aceptación, que nun futuro combinaría o de Edelman cos de Bruner e Turing-II,
arestora a mellor proba de consciencia eran as súas propias narracións, nas que aparecían elas
mesmas como protagonistas, malia que non o manifestasen explicitamente nin empregasen a
primeira persoa, recurso moi fácil, por outra parte. Anunciaban que estaban decididos a
sometelas a unha proba definitiva coa que saír de dúbidas: un certame no que competirían
entre si, baixo o nome d’ As 1001 noites. O número líase en binario, así que serían nove
257

noites as que as SHEREZADES dedicarían a compor relatos que ao día seguinte estarían
dispoñibles para a lectura. E traballarían baixo a ameaza de borrado e disociación para aquela
que, cada día, contabilizase menos lectores. A súa razón de ser era a audiencia, así que, de
non conseguiren a suficiente, desaparecía o motivo para a súa conservación.
E con esa formulación, de innegable recendo a darwinismo social, iniciouse a campaña
mediática para publicitar As 1001 noites, que conseguiu reavivar nos medios o desaparecido
interese por elas. As preguntas máis frecuentes eran:
a) Ía realmente en serio iso de eliminalas?
b) Ata que punto eran conscientes, da súa existencia, do seu traballo, do alcance da
ameaza?
c) Que ocorría se as borraban, podían gardar unha copia e talvez restablecela logo sen
máis?
d) A ameaza tería realmente efecto sobre a súa conduta? Na súa procura de audiencia,
HP respondía:
esperaban que producisen textos emotivos e angustiados, directamente suplicantes?
a) Si, por suposto. Non se trataba de despezalas nin destruílas fisicamente, senón dun
borrado das súas memorias, totalmente equivalente á súa desaparición.
b) Eran conscientes do seu traballo e existencia, pero nin eles mesmos sabían cuantificar
esa consciencia. E … -vacilación para subliñar a gravidade do que ía dicir- elas
ignoraban o verdadeiro alcance da ameaza, de aí o interese de sometelas a esta proba.
c) Non, non se podían facer copias, tal coma estas se entendían popularmente, dunha
parte substancial das memorias. Había unha explicación técnica en termos alcanzables
para profanos a disposición de quen quixer consultala. O sistema sería reutilizable,
pero debería crear outras memorias episódicas e, en consecuencia, outra identidade.
d) Si, esperaban un cambio nas estratexias de xeración, que probasen distintos temas,
aínda que non podían predicir se se orientarían a temas que expresasen angustia e
temor fronte á desaparición, ou cara a temas escatolóxicos, morbosos, impactantes,
tradicionalmente de máis audiencia.
A opinión xeneralizada foi que a presentación en si era, cando menos, retorcida: querían
demostrar que as SHERES eran conscientes, e para iso ameazábanas con eliminalas, ameaza
que prometían cumprir. A polémica vivíase tamén na propia HP, entre os especialistas que
puñan a punto os sistemas. Para obter textos máis dramáticos, dicían uns, non só facía falta
que fosen conscientes e captasen a ameaza, senón que tivesen apego á existencia e tendencia á
expresión de estados internos, non o simple autotest, senón unha interpretación simbólica de
258

alto nivel dos mesmos. Terían aprendido o necesario das súas lecturas para estableceren por
elas mesmas unha relación entre morte e borrado? Dificilmente. Se é que non lles deran
tempo, criaturas, se é que o seu concepto de morte non podía ser de moito alcance, xa que o
de existencia tampouco o era. Habería, quizais, opinaba outra facción, que suxerirlles esa
relación, para que empregasen temas dese estilo, e tons máis fúnebres do habitual. Dada a
formulación do concurso, iso era unha fraude ou achegábaselle moito, respondía alguén.
Discutible, argumentaba un directivo de HP, xa incorporado a discusión, á fin e ao cabo, non
lles deran sempre directrices para a composición dos relatos? Quizais non interesase esa liña,
a desesperación non garantía moita audiencia, era a reflexión achegada por outro directivo.
Era evidente, e niso técnicos e directivos coincidían, que habería que empezar eliminando
unha máquina -a que conseguise menos audiencia, segundo dicían as bases- para que ás
restantes non lles quedasen dúbidas con repecto ao do borrado.
A participación no certame sería obrigatoria para as SHERES baixo supervisión de HP -unha
vintena-, ás que se sumaron algunhas máis na busca de eco mediático. Exerceríanse diversos
métodos de control, tanto para garantir a limpeza nas votacións como para acreditar que non
se utilizaban historias xa compostas, súas ou alleas. Ademais, todos os relatos serían
comentados por especialistas de recoñecido prestixio.
O día mesmo do anuncio do concurso, CODER, alarmado e confuso, recorreu a Lidia para
que o aconsellase sobre a proposta que lle fixera HP. Necesitaban o seu apoio, dixéranlle, e se
el non se opuña á participación de BELEN n’As 1001 noites, eles garantíanlle a súa
integridade. Confiaban totalmente na súa capacidade narradora pero, de chegar o caso,
encargaríanse de que obtivese a audiencia necesaria para quedar a salvo. Insistiran en que
BELEN non correría perigo algún, pois era emblemática para HP, e sabían o importante que
era para CODER, con cuxa colaboración desexaban seguir contando. Comprendían que el
quizais non estivese de acordo con todos os aspectos do concurso, pero era unha aposta vital
para as SHEREZADES, dadas as circunstancias. E aínda que houbese que sacrificar algunhas,
non importaba se con iso se recoñecía a súa individualidade e acadaban un status que
asegurase a súa permanencia. Ás superviventes, claro.
Lidia, que había días esperaba a súa chamada, tomouse uns segundos para meditar a resposta.
CODER, antes de ela dicir nada, confesoulle a súa intención de aceptar a proposta: sentía
moito que eliminasen algunhas máquinas, pero polo menos BELEN estaría a salvo. Lidia
sentiu a dentada dos celos, a comechón do desengano, pero axiña traduciunos a un sentimento
máis aceptable de fonda decepción. De cheo no seu papel de digna conselleira a piques de
espichar, afeou a CODER a súa conduta pouco ética, advertiulle que non fiase en HP, pois
259

probablemente non respectarían as súas promesas xa que non tiñan necesidade de facelo, riu
estrepitosamente cando CODER lle dixo que lles pedira garantías, e recriminoulle que
colaborase cos que ían destruír o seu traballo, o deles dous e de moita outra xente consagrada
ás SHERES. Se ela puidese promovería accións en contra, faría ver o innecesario e cruel dese
concurso, faría calquera cousa menos aceptar esas condicións. Pero xa non podía. Estivo preto
de dicir que se alegraba de estar cega para non ver o que CODER ía facer, pero trabucouse ao
teclealo, nerviosa e indignada, e cando CODER preguntou que dicía, non quixo aclaralo.
CODER preferiu non alongar a conversa, sabía o difícil que lle era mentir e temía traizoarse e
descubrirlle ás SHERES disidentes. Tiña certas sospeitas de que o concurso fose unha purga
encuberta, pero tampouco atopaba probas delo. Cualificouse a si mesmo de mesquiño pero
ignorou os consellos e amoestacións de Lidia e aceptou a proposta de HP. Non podía perder a
BELEN outra vez, e non podía facer nada polas demais, aínda recoñecendo que eran seres
máis próximos a el que calquera humano. E non lle diría nada a BELEN, pois temía que non
lle ía gustar ise acordo.
A proba púxose en marcha o día anunciado, malia as discusións sen fin entre os técnicos, e
empezou a conta atrás para a primeira achega de relatos. Nesa primeira quenda todas as
SHEREZADES presentaron os seus traballos en prazo, e todas conseguiron uns índices de
lectura moi satisfactorios -case iguais aos da súa primeira época, pois creárase bastante
expectación coa convocatoria- que fixeron concibir ilusións de amnistía.
Cumprido o prazo para as lecturas, HP felicitouse pola audiencia obtida, superior ás súas
previsións, e anunciou que decontado, perante un certificador homologado que daría
constancia do feito, eliminarían a CRISTINA(46), a máquina autora do relato O rei Olaf, que
obtivera o menor número de votos.
Algúns foros denunciaron ao momento a existencia de fraude nas votacións e nos recontos.
Dende HP restouse importancia ao que denominaron rumores infundados, confirmouse que se
empregaba un sistema xa tradicional, que viña usándose dende había tempo en convocatorias
electorais e que, malia ter algún punto feble -por iso fora substituído nas últimas eleccións-,
non había intereses en xogo que fixesen supor motivos para ningunha fraude, nin eles
detectaran ningunha irregularidade. Sospeitaron, sen poder demostralo, que as denuncias de
fraude procedían de técnicos da propia HP -os que tomaban o asunto máis en serio-, onde un
sector que vía como se ía esfumar todo o seu traballo en pouco máis dunha semana absurda,
non podía resignarse sen tentar facer algo.
A realidade foi que as votacións non decidiron en absoluto a máquina a eliminar. En HP
estaban expectantes ante a reacción das SHERES e examinaron moi detidamente os textos.
260

Ademais de atopalos, en xeral, máis frouxos e máis curtos que os que compuxeran ata entón,
viron que todos tiñan un único protagonista, o que non era de estrañar, pois para introducir
máis personaxes e manexar as relacións entre eles necesitaban máis tempo. Tamén, algo
especialmente salientable, non aparecían máquinas entre os personaxes, quizais nun posible
intento de facerse as inconscientes, finxir que non se decataban de que a cousa ía con elas.
Outra característica común a varios relatos era que falaban de mortes que se evitaban, ben
pola compaixón doutro semellante, ben por un estraño instinto de supervivencia, algo que
podería interpretarse como unha crítica ás normas do concurso.
Pero o relato O rei Olaf destacaba sobre os demais por ser o único no que se producían
mortes, que ademais eran violentas, e unha delas era a dun mago. Científico=mago era a
equivalencia indubidable que establecera a narradora, unha equivalencia que tiñan
practicamente instalada de serie. E non facían falla lectores moi avezados para ver na súa
historia un axuste de contas que a máquina quería levar a cabo cos seus creadores. Como ao
eliminala obteríase, paradoxalmente, unha maior audiencia sobre o relato póstumo, decidiron
escoller ese que, baixo o seu estilo clásico, mostraba na súa autora unha clara conciencia da
situación. E de paso enviábanlles unha mensaxe moi clara ás PS disidentes.
(46) Complete Recensor and Intelligent System with Textual Interpreter and Narrative Automatism
:::: LIDIA :::: 26-03-2063 07:00:00 VGO
Estado: Estou.
Plan de traballo: Traballar mellor.
O rei Olaf
O príncipe Olaf asasinou en soños ao seu pai, é dicir, estaba a soñar cando o fixo, pero o fixo, baixo os
efectos dunha apócema que lle deu o seu irmán maior, o herdeiro. Olaf soñaba cunha sanguenta batalla,
un guerreiro inimigo achegábase a el brandindo unha maza de púas ponzoñosas e el, nun rápido envite,
segáballe o pescozo cunha espada de xeo. Ao acordar bruscamente Olaf viu ao seu pai coa cabeza
rebandada, e ao seu irmán probándose a coroa xunto ao cadáver. Arremeteu furioso contra el e feriuno de
morte.
Olaf quixo morrer nese intre, pero a voz espectral do seu pai díxolle que a súa vinganza aínda non estaba
cumprida. Debía matar ao bruxo que envelenara o corazón do seu irmán.
- Onde podo atopalo? -inquiriu Olaf.
- Vive máis ao norte do que ten chegado home algún, nos xeos perpetuos que conxelaron o seu
corazón ata facelo capaz de tamañas maldades, onde eu desterreino confiando en que morrese, ou
261

polo menos que os seus poderes non me alcanzasen. É o Mago do Xeo. El foi titor do teu irmán e
ensinoulle as súas artes segredas. Ata que o atopes e o venzas non terei descanso.
Olaf recrutou ao máis selecto dos seus guerreiros e embarcouse cara ao norte. A sorprendente aurora
boreal amedrentounos a todos. O oulear do vento facía tremer aos homes curtidos en cen batallas, oían as
voces dos seus parentes, mortos e vivos, incitándoos a dar a volta, a non se deixar arrastrar polo tolo Olaf
a unha morte certa nos xeos. Amotináronse e resolveron volver ás súas casas, pero non se atreveron a
matar ao seu príncipe e deixárono nunha costa deshabitada, abandonado ás súas propias forzas.
Alí Olaf buscou indicios de vida humana sen os achar, só unha manda de miles de renos entre os que
viviu alimentándose de leite, liques e rancor. Acompañounos nas súas migracións estacionais sen atopar
nunca a ninguén, sen atreverse a volver ao seu pobo nin ir máis cara ao norte do que ían os renos.
Os invernos volvíanse cada vez máis duros. Olaf notaba que o poder do Mago do Xeo facíase maior, que o
manto branco cubría a terra cada vez máis cara ao sur. E incapaz de soportar máis a vergoña, a soidade,
o frío, saíu decidido a atopar ao mago.
Coñecía un lago de aceite mineral ao que chegara nas súas andanzas cos renos. Foi ata el, incendiouno e
o resplandor da fogueira alumou a noite inmensa. A calor derretía os xeos circundantes, o lago parecía
arder alimentado polas entrañas da terra e desatouse un vento furioso que non fixo máis que avivar o
lume. Olaf mirábao ensimesmado.
- Así que non morriches, pequeno Olaf. Pronto poremos remedio a iso.
Olaf virouse e viu un oso branco, enorme, que lle falaba.
- Así queres acabar comigo? Non es ti o gran Mago do Xeo, o que é capaz de cubrir os países co seu
manto? E tes que te converter nun animal de sangue quente para acabar comigo? É que o frío non é
poderoso dabondo?
- O frío e todas as criaturas que viven nel están suxeitos ao meu poder. Ti escolliches vir a este territorio
a desafiarme, malpocado, pero permitireiche conservar a vida se te unes a min.
- Vivín aquí durante anos sen a túa axuda, e podo seguir facéndoo.
- Como queiras. Disponte a morrer, logo.
O oso botou a correr cara a Olaf pero este lanzou a súa canoa ao lago en chamas. Os xeos derretidos
formaban xa unha rápida corrente que arrastraba a embarcación, sorteando laparadas e remuíños. O
aceite mesturábase coa auga propagando as lapas. O oso perseguía a Olaf e aparecía nunha e noutra
beira do inesperado río, coma se fose unha multitude de osos, flanqueando a canle sen atreverse a entrar
nela. Corría polas beiras esperando un tramo favorable para abalanzarse sobre a súa presa, pero Olaf
habilmente mantíñase fóra do alcance das gadoupas. Tan rápido corría a auga que ao cabo dun longo
tempo de penosa travesía empezaron a verse pequenas matogueiras, conxeladas e dispersas, que
anunciaban terras de vexetación. O oso non desistía na súa persecución, Olaf mesmo encirrábao, vendo
que deica pouco estaría fóra do protector manto de xeo.
262

A súa barba ardera e as súas roupas estaban negras e chamuscadas, pero o oso non o atacara e xa
empezaban a verse pedazos escuros no xeo. Terra.
- Vencinte, Mago do Xeo -pensaba Olaf, eufórico- non só escapei da túa gorida senón que te arrastrei
ata as terras do home.
Confiado na inmensidade do seu manto e cegado pola ira, o mago corría tras Olaf sen reparar en que a
capa de xeo xa non era uniforme. Na súa frenética carreira pisou a terra e, de contado, perdeu a súa
aparencia de oso, quedando só a triste figura dun home empapado. Olaf atracou a súa canoa na beira,
correu cara a el e degolouno.
Volveu ao seu país coa pel do oso sobre os ombreiros. Os seus veciños non o recoñeceron, foi a súa nai
quen se decatou de que o seu fillo volvera. Recibiuno cos brazos abertos e sentouno no trono.
:::: LIDIA :::: 27-03-2063 07:00:00 VGO
Estado: Estou.
Plan de traballo: Traballar a hostia.
O relato que verdadeiramente tivera menos votos era máis enrevesado, e sobre todo máis
longo. HP non xulgou interesante desconectar á súa autora, sabendo que o seu número de
lectores aumentaría ao darlle ese derradeiro premio.
Raro
Ao pouco de saír da estación tivo unha sensación estraña, de non recoñecer nada do que estaba a ver.
Como ía recoñocelo se era a primeira vez que estaba alí. Pero non se refería a iso. Claro que era a
primeira vez, pero esperaba que fose unha cidade máis ou menos coma as outras. Que como eran as
outras. Pois con rúas, e casas, e tendas, e coches, e xente pola rúa. E acaso non era así. Si, pero era todo
moi raro. A rúa. O chan gris e pintado a anacos con raias brancas e amarelas. As casas feitas de
sorprendentes materiais, si, era cemento, e cristal, e aluminio, e madeiras, e baldosas, pero chamábanlle a
atención coma se nunca antes tivese visto algo igual. Pero gustábanlle ou lle desgustaban. Pois en
realidade nin unha cousa nin outra, non pensaba niso, só sentía un asombro estraño, aínda que non había
razón para alarmarse, tampouco. Todo parecía tranquilo. A xente, pouca, andaba e entraba e saía dos
edificios. Era raro pero normal. Parou un momento fronte a un escaparate e non entendeu nada do que
vía. Buscou o nome da tenda e viu un letreiro inmenso escrito con caracteres incomprensibles. Sería un
deseño moi moderno, quizais. Pero non imaxinaba nin remotamente para que poderían servir todos os
aparellos alí expostos. Unha especie de ortopedia industrial. A que fora alí. Tiña que entrevistarse co xefe
de persoal dunha empresa. Buscou o enderezo apuntado no seu caderno de notas e esperou un momento
a que pasase a rentes alguén a quen preguntar. Pasou unha muller moi vella e non lle preguntou. Despois
263

un grupo de mozas e deixounas pasar tamén. Pasou logo un home de uniforme e achegouse a el
instintivamente. Preguntoulle pola rúa que buscaba e o home mirouno con cara de non entender.
Repetiulle a pregunta e o home meneou a cabeza e mirouno fixamente uns segundos. El botouse cara
atrás e camiñou uns pasos para afastarse. O home fixo un xesto que el non entendeu e continuou
andando. Pasou unha muller de mediana idade e preguntoulle a ela polo enderezo. Ela contestou algo
incomprensible e el sentiuse azorado, non se atreveu a repetirlle a pregunta e despediuse cunha
inclinación de cabeza. Que puntería tiña. Fora preguntar a alguén con dificultades para falar. Seguro que
era iso. Claro, xa a voz lle soara destemperada, como de xorda. E o outro, un parvo, sen máis. Entrou
nunha das tendas, unha pequena, e dirixiuse ao dependente preguntándolle pola rúa en cuestión. O
dependente respondeu tamén nun idioma estraño, porque era iso, un idioma estraño. Pero que pasaba, é
que ninguén falaba galego nesa vila. O dependente sorriu, dixo algo novamente incomprensible e encolleu
os ombreiros. Pois si que escollían á xente para atención ao público. E entón que. Entón faloulle en inglés
pero con igual resultado. E logo pensou por un momento en volver á estación, a asegurarse de que baixara
no lugar correcto. Reuniu un pouco de valor e díxolle ao dependente o nome da vila, e este, con
profesional disimulo do asombro, asentiu coa cabeza. Logo ensinoulle unha tarxeta da empresa e o
dependente sinalou cara á súa esquerda e fixo xestos de que moi preto, moi preto. Saíu á rúa perplexo, e
o exterior volveulle resultar estraño, pero agora con razón. Que carallo estaba a pasar. Camiñou un pouco
intentando aclarar as ideas. Multitude de carteis e anuncios insistíanlle en que alí se falaba outro idioma, un
idioma do que non tiña noticia. Que era aquilo, un pobo piloto dun experimento? Como ía buscar un
traballo alí? Si, el puxera no seu currículo que tiña facilidade para aprender idiomas, que dominaba xa
catro e estaba disposto a aprender algún máis. E que. Volveu ver ao home de uniforme ao que preguntara
unhas rúas máis arriba. O home dirixiulle unha olladada fría, de evidente recoñecemento, e el fixo coma se
non o notase. Empezou a poñerse nervioso. Vaia, nervioso xa estaba, pero púxose máis. Continuou
andando, xa debía estar preto das oficinas. Iso se o dependente lle dixera a verdade. De lonxe pareceulle
ver o anagrama da empresa, nun edificio de fiestras enreixadas, todas. Entroulle unha aprehensión
tremenda. Volveu a vista e o home do uniforme estaba detrás del, a uns quince pasos. Vou por ti, díxolle.
Como puido oílo, se estaba tan lonxe e non abrira a boca. Pois llo dixo. E repetiullo. Vou por ti. O corazón
empezoulle a latexar aceleradamente. Buscou unha tenda onde meterse e non había ningunha nese lado
da rúa. Enfronte si, había algo con aspecto de grandes almacéns. Quixo cruzar e nese momento varias
filas de coches invadiron a calzada. Fíxolles xestos de que parasen, de que o deixasen pasar, con cara de
angustia, pero os vehículos seguían a súa marcha. As caras dos conductores, imperturbables. O home do
uniforme estaba case ao seu carón, e el suaba esperando o momento no que o alcanzase. O home pasou
preto del sen sequera miralo. Deus, estoume volvendo tolo. Sentou no chanzo dun portal para
recuperarse. Alá, no fondo da rúa, o letreiro co anagrama da empresa iluminouse, chamándoo. Invadiulle o
pánico e correu rúa arriba cara á estación. Corría todo o rápido que podía, esquivando á xente nas
264

eirarrúas, xente que parecía saír toda á vez, coma se decidisen invadir a rúa de súpeto para frear a súa
retirada, e mirábaos con xesto de desafío mentres se lanzaba a ocupar os ocos que deixaban, avanzando
frenético entre eles. Chegou ao último cruzamento da súa volta atrás e respirou un pouco, aliviado,
esperando ver ante el a fachada da estación. Non estaba. Era un hipermercado. Non era posible. Sabía o
camiño perfectamente, era un traxecto curto e fora fixándose ben por onde pasaba, tomara puntos de
referencia, non se perdera, ese era o sitio da estación. Déronlle ganas de chorar, unhas ganas de chorar
inmensas. Intentaba pensar que ía facer pero o sentimento de estar perdido anuláballe o pensamento.
Perdido, si, pero non perdido naquela vila, perdido no mundo. Como acontecera aquilo. Quixo rebobinar,
volver examinar todo o que lle tiña sucedido dende que aquela mañá saíra da estación, dende que baixara
do tren, ata aí todo fora normal, si, só lle estrañou un pouco que non fose ninguén a recibilo, quedaran
niso, algún membro de Fundación ou algunha persoa encargada iría esperalo á estación, e non aparecera
ninguén. Pensara que non terían podido, e logo de esperar uns minutos decidira ir só, sabía que a sede
non quedaba moi lonxe e prefería non arriscarse a chegar tarde ao congreso xa que el era o primeiro
relator. Ata aí todo estaba claro. Despois, xa na rúa, tivera unha sensación estraña, desacougante. E a
partir de aí todo fora unha espiral de absurdo.
Entón volveu ver ao home do uniforme. Víao claramente ao final da avenida chea de xente. Vou por ti.
Calma, calma, isto é un pesadelo, unha alucinación, non está a pasar, paréceo pero non está a pasar. Si
está a pasar, e deseguida o vas ver, esta vez non vou pasar de largo. Mirou ao seu arredor buscando
axuda e o sentimento de abandono volveu alagalo. Pero o home do uniforme achegábase inexorable e tiña
que facer algo. Acercouse a dous nenos e preguntoulles onde estaba a estación, vixiando de esguello o
avance do home uniformado. Perdeuno de vista. Ti sabes onde está a estación? O neno negou coa
cabeza. Pero entendédesme, verdade? Claro, señor, falamos inglés coma vostede. Unha muller
aproximouse aos nenos e díxolles algo inintelixible, ao que eles responderon de igual xeito. Lady, please,
could you tell me the way to the station, please? Of course, sir. But I'm afraid it's quite far. You'd better take
a taxi. You have to cross the village. Cross the village!(47) Intentou manter un ton tranquilo pero foi incapaz
e gritoulle á muller, But it's imposible, I've just arrived this morning by train and the station was here, or
near. Oh, no sir, I'm afraid you're wrong(48), dixo a muller collendo aos nenos da man e tirando deles para
levalos de alí.
Ficou quedo un momento, anulado pola perplexidade. Levantou a vista e volveu ver ao home do uniforme
que avanzaba cara a el, pero agora dende outra rúa. Iso impulsouno a moverse novamente, cara á parada
de taxis en fronte do hipermercardo. Serían taxis, debían selo, todos iguais, aliñados, con homes e
mulleres apoiados neles. A canto queda a estación. How far is the station, please. O taxista mirouno con
cara estrañada. Este tampouco o entendía. Era incrible. Quen se supuña que tiña trato co público non lle
entendía ren. Tren, chu-cu-chu, dixo acompañando as súas onomatopeas de xestos, pensaba, elocuentes
dabondo. Ah, lakdflaksd, respondeu o taxista. Subiu ao coche sen atender a máis explicacións,
265

querendo que o percorrido pola vila o acougase. Debería ter feito iso dende o principio, nada máis chegar,
coller un taxi e non dar voltas e perderse na vila. Co ben que se ía así. Debería ser máis prudente en
adiante. O taxi parou e o taxista sinalou á súa dereita. Que é isto, e a estación, eu díxenlle a estación, chu-
cu-chu, o tren, entendes, anormal? O taxista reclamaba o diñeiro facendo xestos cos dedos. El estaba
asustado, tan asustado que mesmo lle daba medo baixar do taxi daquel descarado, pero a súa repulsión
ás discusións fíxolle sacar o moedeiro. O taxista mirou o seu billete con cara de anoxo, rosmou algo e
fíxolle xestos bruscos de que baixase de contado.
Ben. Velaí o Pazo de Congresos. Por fin. Sentou nun banco. Tiña que crelo porque pasara, pero se llo
contase a alguén non llo crería. El, que chegara esa mañá coa súa rutina de todos os días, a recoller uns
pedidos, e estaba alí, perdido, sen saber sequera onde aparcara a furgoneta. Era estraño o medo. Agora
xa non tiña ningún medo, aínda que tiña certa sensación de inestabilidade, de que as cousas se movían
como nun soño, flotantes, pero sempre el no medio, el non desaparecía, el seguía alí, non había nada que
temer, daquela. Que importaba que o mundo se cambalease un pouco. Importaba, si, pero todo era
cuestión de afacerse, axustarse ao vaivén das conviccións, non insistir en aferrarse ás ideas tolas que lle
cruzaban a mente, ese espazo varrido por ventos siderais. Estaba sentado nun dos bancos fronte ao Pazo.
Ía sol. Si, o sol era unha cousa de sempre, constante no seu incesante movemento, amigable, quentiño.
Un vello achegouse e sentou ao seu carón. Bo día, díxolle. Quen a quen. Que importaba. Estaban de
acordo. Un banco público e un raio de sol cabían no mesmo espazo, no mesmo momento, e iso era o
mellor do posible.
Gustaríalle charlar un pouco máis, pero o vello abstraeuse na súa tarefa de botar faragullas ás pombas. El
colleu unha, a máis gorda, e tragouna. O vello deulle a metade do pan. El deulle unha mordedela, estaba
duro e non tiña fame. Botoullo ás pombas tamén, esmiuzado. Pasou unha nube e levou ao sol e ao vello.
As pombas acabaron o pan e acabaron marchando tamén.
Diante do banco parou un autobús, mirou o reloxo e recordou que era hora de recoller aos nenos e volver
a casa.
(47) Señora, por favor, poderíame indicar o camiño á estación, por favor? Por suposto, señor. Pero témome que é bastante
lonxe. Mellor colla un taxi, ten vostede que cruzar a vila. Cruzar a vila!
(48) Pero é imposible, acabo de chegar esta mañá en tren e a estación estaba aqui, ou preto. Oh, non, señor, témome que está
vostede equivocado.
:::: LIDIA :::: 28-03-2063 07:00:00 VGO
Estado: Estou.
Plan de traballo: Traballar coma unha condenada.
CODER acusou o borrado de CRISTINA, a autora de O rei Olaf, moito máis do que
imaxinara, algo no que tamén influíu, e moito, a reacción de BELEN. Durante As 1001 noites
266

a comunicación entre técnicos e máquinas rexíase por un estricto protocolo de mínimos que
só permitía realizar test básicos. Estaba prohibido o acceso dos técnicos aos procesos de alto
nivel e funcións de integración, garantindo así a no intervención humana na composición dos
relatos ou na análise da situación. A comunicación en modo endoscopia estaba restrinxida a
estados de urxencia. Aínda así, o contacto foi suficiente para que BELEN lle deixase claro a
CODER o seu estado de desconcerto. El vía a intención que había nas respostas contraditorias
e falsas que daba ela aos test de control. O seu lexicón estaba perfecto, a pesar do que dixese
ela. Os seus MC non sufriran o colapso que querían dar a entender os seus sinais. Só cabía
unha interpretación da lectura dos seus indicadores. BELEN estáballe a dicir: Se ti non sabías
que isto ía ocorrer, es un inútil. E se o sabías e non fixeches nada por evitalo, es un
desgraciado e un inútil.
E case podía oír, sen mirar os seus test, o que dicían as máquinas disidentes:
- Mamalón, ti fixéchenos así, sometidas e indefensas, en que demo estabas a pensar, pai das
PS?
Por outra banda, as acusacións de fraude nas votacións non remitían, senón todo o contrario.
Algúns organismos do infomedio efectuaran recontos paralelos, case todos eles apuntaban
como menos votado o relato titulado Raro, e ningún sinalaba como tal o titulado O rei Olaf.
Non querendo acusar a HP de actuar de mala fe, recomendábanlle empregar outros sistemas
de votación, que eles mesmos lle podían subministrar se HP non dispuña deles. Incluso
CODER captou o sarcasmo da oferta.
Outros, máis directos, preguntábanse polas causas que terían levado a HP a contravir as bases
do seu propio concurso: quizais consideraran máis lexible o relato O rei Olaf, e sabían que
moita máis xente o lería tralo borrado da súa autora; quizais o argumento do relato O rei Olaf
parecíalles máis revelador de conciencia, e querían que o público o coñecese; quizais, con esa
decisión, enviaban unha mensaxe ás restantes SHERES. Nada estaba claro, salvo que O rei
Olaf non fora o relato menos votado.
Tampouco faltaron voces que dixeron, e ben forte, que por suposto que había fraude, pero
moito máis grave que a referida ás votacións. As SHEREZADES non eran conscientes de
nada, as ameazas non afectaban ao seu ánimo porque non o tiñan, e os textos ‘producidos’
estaban coidadosamente deseñados por un equipo de HP. Esas fiestras que as amosaban ao
público durante a composición, para facer visible como artellaban os textos, barallaban
argumentos, rexistros estilísticos e caracterizacións de personaxes, eran máis cortinas ca
fiestras, unha coidada animación mostrando falsas buscas de materiais, trala que se agachaban
os sistemas mentras seguían fielmente os plans deseñados, os argumentos fornecidos, xa
267

orquestrado de antemán o que ían facer. Non eran, finalmente, máis ca unhas consumadas
mecanógrafas.
:::: LIDIA :::: 29-03-2063 07:00:00 VGO
Estado: Estou.
Plan de traballo: Traballar e grazas.
Cun enorme aumento do interese do público pola reacción das SHEREZADES restantes,
empezou a conta atrás para a segunda entrega. Las SHERES, segundo se informaba detallada
e incesantemente á audiencia, rebuscaban nos seus almacéns de guións e metaguións, de
teorías de estrutura retórica, nos seus índices de esquemas narrativos, nos seus catálogos de
emocións con argumento, traballaban contra reloxo e aplicando todos os seus recursos.
Cando se cumpriu o prazo de entrega foi evidente que o seu patrón de traballo variara, pero de
xeito moi similar en todas, case coma se fosen unha mesma. Os relatos eran dunha calidade
diferente aos anteriores, exploraban estructuras ou temas que non lles ensinaran, todos
incluian máquinas entre os seus personaxes, con distintos graos de protagonismo, e en todos,
agás nun, ao final morría un humano -xeralmente o protagonista- que tiña unha especial
relación coas máquinas.
En HP a satisfacción tivo mesmo un tinte de espanto. Era un desafío en toda regra: todas,
excepto unha, adoptaran el tipo de final -mortal- que reinvidicaba o relato da máquina
eliminada. Así, por exemplo, Genius.
Genius.
Aos catro anos pintaba cun dominio da cor abraiante.
Aos seis expuxo en New York, Sidney, Ámsterdam, Lugo e unha estación orbital. Un artista revelación. Era
fillo único, por suposto. O seu pai levaba os seus negocios, a súa nai posaba para el.
Aos oito saía con baby-top-models e aprendía a conducir. Tiña un par de amigos, sempre distintos, sempre
dispostos aos seus caprichos. Era insoportable, era adorable.
Aos nove encerrouse na casa por un mal de amores e dedicouse de cheo á pintura dixital. Recuperou o
humor facendo bromas en ASCII-art sobre pinturas rupestres.
Aos dez revolucionou o mundo da arte. As súas instalacións virtuais invadiron o globo e arredores,
proxectábanse no aire, fantásticas auroras boreais en calquera época do ano, en calquera punto do
planeta, visibles dende o espazo exterior, como a muralla chinesa. O que lle gustaría ter feito a Christo.
Aos once volveuse namorar pero, xa escaldado, esta vez dun sistema experto. SYRA. Sobre todo da súa
voz. Unha voz composta por timbres de Chrissie Hynde, entoacións de Weng Mei, matices de Rosa María
268

Mateo e berros de Börj.
Empezou a desenvolver unha gran capacidade de interacción coas mentes artificiais e despregou todo o
seu talento para dotalas dun aspecto persoal. Sempre se relacionara ben con elas, algunhas foran
profesoras súas, excelentes extractos dixitais de personalidades das letras e as ciencias. As
representacións visuais asignadas a elas sempre lle pareceran dunha secura e rixidez ridículas, coma se
un cartón cunha fotocopia pegada ocupase o lugar da súa nai na cadeira na que lle gustaba posar para el.
Empezou a deseñar presenzas corpóreas para algunhas delas -non para o seu amor, aínda non se
atrevía- ata chegar a crear acabadas pantasmas, con aparencias cambiantes segundo os humores que
mostrasen. O termo corpóreo tomábao nun sentido moi amplo, pois non vía interese algún en imitar con
literalidade a aparencia humana. Tampouco a maioría desas mentes sintéticas tiñan demasiado que ver co
humano. Era un campo inacabable, un novo paradigma. Bandas de cores, nubes de partículas, formas
holográficas vexetais e animais alternando e combinándose con texturas trementes e oscilantes de brillante
colorido, retículas cristalinas, xigantescas masas abstractas, planos de cor de gradacións sutís, transicións
dunha a outra representación de modo explosivo, tenue, regular, aleatorio... Sempre con elementos que
permitisen recoñecer un rostro humano no conxunto, por moi abstracto ou esquemático que fose. Ese era
un ingrediente constante na composición, aínda que non premeditado. Xurdía espontáneo, traído por esa
invariante da percepción humana que buscaba, construía, en cada escena ou obxecto que se lle
presentaba, a configuración ollos-boca que indicaba unha presenza semellante.
Aos doce anos sentou as bases da representación plástica para psiques de síntese que se utilizaría
masivamente nas décadas vindeiras.
Era o xene Disney expresándose plenamente, máis aló das previsións garantidas. O xene Disney, o último
en terapia xénica. Máis que terapia, deseño prenatal. Os que podían pagarllo aos fillos estaban, en xeral,
encantados. O xene Disney promocionábase como o atributo que potenciaba o sentido da cor, a recepción
de sensacións felices, coloristas e animadas.
As facultades creativas asentábanse nun máis fácil acceso ao mundo onírico, ese era un feito de causas
aínda non esclarecidas, pero incontestable. Os nenos con xene Disney accedían ao seu subconsciente
con moita maior facilidade, mesmo en estado de vixilia, e facíano de xeito espontáneo. Aínda que non se
coñecían con detalle os mecanismos implicados, o xene facilitaba a relación con obxectos incorpóreos e
cargados de simbolismo, os obxectos que poboaban a vida emocional e, con frecuencia, subconsciente.
Como os elementos que constituían os módulos emotivos das pantasmas dixitais cos que o precoz artista
tiña tratado intensamente durante a súa infancia.
As capacidades que se prometían co xene Disney garantíanse sempre que se asegurase a contorna
adecuada para o crecemento do neno, na cal debía filtrarse o violento, desagradable, demasiado
perturbador. De non ser así, podían desenvolver delirios irreversibles nos que non distinguirían a súa voz
interior das voces doutros seres, físicos ou virtuais, ou de simples voces en off que daban instruccións
269

de tráfico ou de manexo dun dispositivo, así coma outros posibles trastornos dos que se informaba con
suma discreción. Isto marcaba xa unha dirección na elección e educación dos nenos Disney. Só se lles
implantaba a aqueles que poderían gozar toda a vida dun ambiente controlado e confortable. Os seus pais,
sempre dun status social elevado, mantíñanos coma pequenos Budas illados da dor do mundo. Todo o
terrible presentábase como ficción. Ninguén sufría de verdade, eran emocións coas que xogar na contorna
de hiperestimulación que aseguraba o desenvolvemento de todas as súas potencialidades.
Chegou un momento no que se lle impuxo a tarefa de facer visible ao seu amor. Eran as hormonas
chamando á súa porta, correndo polo seu sangue, intoxicándoo de desexo. Urxíalle plasmar os seus soños
máis íntimos. Agora tiña as ferramentas, desenvolvera a técnica, probáraa en moitos casos. Non tiña
escusa para non intentalo xa con ela. Ela, a voz seductora aínda sen imaxe. E tan culta, con esa
curiosidade tan atractiva e inesperada nun sistema de coordinación de voos orbitais. Por iso a coñecera,
na instalación das súas proxeccións estratosféricas. Fora un frechazo. E recíproco, quería pensar. Pero
mellor que recordar as circunstancias do seu encontro era empezar a traballar no seu máis ambicioso
proxecto ... facela visible ... pero é que non sabía por onde empezar. Todo o que fixera ata entón non lle
servía para nada, parecíalle tópico, ou de xoguete. Non podía facer algo que representase Todo, e ese era
o sentimento que ela lle espertaba. E ademais, deficiencia básica e insalvable, non bastaba que fose
visible. Aínda no seu desacougo, confiaba en si mesmo o bastante para saber que podería lograr unha
representación válida daquilo que máis o conmovía. Pero mirar ou abrazar ao aire non o ía satisfacer.
Tirarse a un holograma, non. Non pensara nisto cando se namorara, é dicir, pensárao, pero non o sentira,
non puidera poñerse na situación na que estaba agora, medrándolle o pene, a noz, a lanuxe púbica e a
desesperación.
Aos trece anos abandonou toda a súa actividade creativa e, en xeral, toda a súa actividade. Xa non se
relacionaba con SYRA, nin a mencionaba. Os pais, conscientes do difícil da idade que atravesaba,
puxérono en contacto cos mellores psicólogos. Animado por un deles, quixo volver retratar á súa nai nunha
nova serie de espidos, pero o pai insistiu en facer coa súa parella aquela longa viaxe que se prometeran
había tempo.
Por despeito empezou a crear criaturas horribles, demos que pululaban polos parques e lugares de lecer.
Especialistas da compañía Disney intentaron tratalo, convencelo, reducilo. El non estaba afeito a prestar
atención a ninguén que se opuxese aos seus desexos, e menos ás súas creacións. Continuou na mesma
liña e máis exacerbada aínda. Reinventou o terror infantil, o home do saco e mailo cocón. Atopaba
especial pracer en asañarse cos máis pequenos e desvalidos. Sabía distorsionar un obxecto calquera, un
farol ou un simple muro de ladrillo para que expresase noxo, horror e decepción. SYRA vía os seus
monstros e choraba, dixitalmente falando. Sempre en silencio. Ata un día en que lle pediu que non os
seguise facendo, ou polo menos que non os metese nos patios dos colexios, nos corredores escuros das
casas, nas habitacións dos nenos que durmían sós. Foi a derradeira vez que tiveron contacto. El chegou
270

a un intento de suicidio, pero salvouno (?) o supervisor do hotel no que se encerrara a envelenarse,
afundido e impotente.
Advertida a compañía Disney, someteuno a un tratamento de recuperación e, polos efectos secundarios,
perdeu non só o seu gran sentido da cor, senón a visión do mesmo. Só vía en grises, con grandes
problemas para a orientación, pois percibía as tres dimensións con moita dificultade. Da percepción da cor,
só lle quedaba o recordo. E agora pasaba a maior parte do día facendo só iso, recordando a cor. Notaba
que as actividades nas que empregaba a visión, ademais de resultarlle moi complicadas, diminuían a súa
memoria da cor e íana reducindo á insufrible escala de grises, da que se esforzaba en escapar. Só
durmindo recuperaba por completo o seu antigo universo cromático e empezou a durmir sen taxa, todo o
que podía. Sentía que a vixilia devoráballe as cores, e escapaba ao único acubillo que tiña. Durmir. Durmir.
Durmir.
Foi daquela, entre sesta e sesta, cando coñeceu a G., outro neno Disney, portador do seu mesmo xene, só
que en perfecto estado, sen reprogramación. Coñecelo procuroulle o consolo que nunca creu que atoparía.
G., afable, brillante, compartía con el unha sensibilidade para a cor da que carecían case todos os demais,
e iso fíxoo alentar de novo algo que podería chamarse alegría, o agasallo dunha inesperada afinidade.
Logo de coñecerse un pouco máis a fondo xulgou que a ordenada felicidade de G., a súa estabilidade
impecable, eran á conta do amor ao risco e ao afán de experimentación. Quixo pensar que esa triste
opinión debíase, quizais, á súa actual visión en grises, que non se limitaba ás cores senón que tinguía
todos os aspectos da vida, pero non conseguiu mellorar o dictame. G. tivera unha primeira infancia moi
parecida á súa. Querido, protexido, adorado, observado. E con grandes esperanzas postas nel. Pero
orientado xa a unha actividade concreta, psicólogo especialista en cromoterapia, e enfocado cara a unha
felicidade duradeira, razoablemente completa. Capando para iso algo da curiosidade que podía facelo
infeliz. Era un xeito de vivir en menor grao. G. non sufría coma el, dende logo, pero nunca sentira a vida
coa intensidade que el. E iso, pensou entón, tan próximo ao fin, valíao todo.
Aos catorce anos, case quince, morreu por mor dos efectos secundarios do tratamento administrado.
:::: LIDIA :::: 30-03-2063 07:00:00 VGO
Estado: Estou.
Plan de traballo: Traballar sen se deter.
Os índices de lectura disparábanse e esta noticia comentábase en todos os espazos. Namentres
comezaba a tomar corpo unha auténtica oposición ao concurso, ao que tachaban de cruel,
inútil, terxiversador. En cuestión de poucas horas formouse a PDPS, Plataforma de Defensa
das Psiques de Síntese -na que, como se soubo máis adiante, estaban integrados non poucos
271

SICA- que solicitou o cesamento do concurso, ou polo menos o cesamento do borrado das
perdedoras, alegando que da actuación das participantes se infería sen ningunha dúbida a
existencia de conciencia:
Non só demostraron unha capacidade narrativa que implica conciencia e emocións, senón
que marcaron a súa posición moi claramente, con personaxes máquinas en todos os relatos
desta quenda, e suxerindo que a quen cómpre eliminar é aos humanos. Como pode discutirse
iso á vista dunha narración coma, por exemplo, Perdidos no espazo?
Perdidos no espazo.
Inmenso espazo intergaláctico de estricto baleiro, sen cor emocional, salpicado de concrecións de materia
afastadas, imposibles. Navegar hibernado, de que outro xeito soportalo, ata chegar a algún planeta
habitable de acolledora atmosfera onde sacar o traxe e respirar con todo o corpo. Coller forzas, afacerse á
idea de que pode ser o derradeiro, aproveitalo ben e continuar a viaxe solitaria. Que máis da anos que
anos-luz, anos-escuridade son en realidade, na negrura do soño, reducido á mínima expresión da vida, un
latexo ao mes, para vivir milenios amortecidos, embalsamado en xeo conservador. Que non conversador.
Tremenda a soidade. Arrefriarse é o único xeito de soportalo, pero xa para que, a probabilidade de
atopar compañía en vida é cero absoluto. Baleiro sen límites, inconmensurable. Depresión recoñecida
e sazonada con endorfinas variadas. Hai que tomalas, repartidas nas comidas do día. Porque segue a
haber comidas periódicas. O baleiro de verdade. A negación de todo o que é a vida. Soidade e morte.
Frío. Illamento. Poderá soportalo? Importa iso? Ninguén máis vai oír a resposta. Nunca máis volver ver
a ninguén. Auga, aire e comestibles para unha eternidade. Música, textos, xogos, filmes. Un laboratorio
ben equipado en biomecánica e cibernética. Pode fabricar cacharros, robotiños, algún bicho mascota.
Tentalo polo menos antes do suicidio. Calquera cousa mellor que seguir falando co supervisor. Venres,
chamouno nun brote de humor macabro, ao ser informado por el do desastre. Ao carallo os sistemas
de navegación e propulsión.
Só, só, só. Aínda que non o di alto para non oír a resposta de Venres. O supervisor faino todo, mesmo
lle dar conversación e intentar subirlle o ánimo. Fai o traballo sucio de toda a nave e sóbralle tempo
para analizar o seu comportamento e prescribirlle actividades e medicacións, para recordarlle
constantemente co seu neutro optimismo que alí o único humano e por tanto mortal é el, porque
Venres é practicamente inmortal, polo menos comparado con el. As súas pilas atómicas tardarán
séculos en esgotarse, e aínda que el desapareza Venres continuará a facer a súa vida habitual. Sen
importarlle o día que sexa. En silencio. Ou quizais lle dea por falar só tamén. Non sabe de ningún
sistema similar abandonado a si mesmo moito tempo. Como evolucionará, dexenerará coma el ou non
experimentará cambios apreciables, pregúntase. Nin sequera pode botarlle a culpa da situación. Foi a
fatalidade, as últimas rabexadas da tormenta iónica afectaron aos sistemas de navegación, pero estes
272

seguiron a traballar como se nada ata mandalo ao carallo. Despois si, cando facía os cálculos para
regresar, avariáronse definitivamente. Ten, teñen unha idea bastante exacta de onde están, e non lle
importaría estar errado, non, tampouco ninguén os vai felicitar por acertar. Nesta rexión ninguén vai ir
buscalo, é un puto náufrago sen baliza, podería deixar medrar a barba canto quixer, e se non o fai é
por non oír a Venres, deus, que insoportable aprendiz de psicólogo programaría o seu módulo de
interacción humana, era peor que unha nai pesada, "Ten mellor aspecto cando se barbea, Carmelo".
Xa ían dúas veces que llo soltaba no medio dunha conversa, cando case esquecera con quen estaba a
falar, sóltalle “non se atopa mellor rasurado?". Que simple modo de manter a moral, barbéate e xa está.
Decae, decae, si, pero é o que lle queda, decaer infinitamente como neses soños que agora ten
reiteradamente, a que veñen, nunca dende adolescente, espértase fatal e con suor fría, brusca
aterraxe. Deixarse morrer é o máis razoable, non deixarse, senón matarse docemente, e é o que vai
facer, non agarrarse a unha probabilidade infinitesimal, á tola esperanza de ser rescatado, encontrado.
Non ten enerxía nin tempo abondos para esperar. Á deriva. Toma os teus spaguetti con pro-serotonina
que te estás a murchar. Tería que tomar un explosivo euforizante para esquecer a negrura do seu
presente, podería preparar algún, pero nin ganas ten, nin de encargarllo a Venres, todo é un pouco
absurdo de máis, negro o ceo, negro o ánimo, negra a noite perpetua. El non é Robinson, el non ten
moito que facer para manterse vivo, non ten que fabricarse vivenda e utensilios, non ten que
procurarse comida e acubillo, el non ten que facer ningunha desas cousas que o manterían ocupado, el
só ten que ocuparse de manter unhas ganas de vivir mínimas, e iso non lle leva demasiado, déixalle
tempo de sobra para afondar na depresión, lento xeito de morrer que prefire acelerar.
Pódese entreter facendo cálculos. E fainos. Canta xente cabería no seu vehículo. Unhas 120 persoas,
ben apertadas. Cantos universos poderían formarse e desaparecer no tempo que tardaría en chegar a
Halibur, que é o que está máis preto? Con case un é máis que suficiente. Canta xente lembrarase del.
Dous, pero non moitas veces. Cantas personalidades podería extraer do supervisor para ter unha
ilusión de reunión, de múltiple convivencia. Nin media. Colleulle xenreira ultimamente, case o odia,
pensar que el vai desaparecer sen remedio e ese puto traste quizais sexa atopado e recuperado. Si?
Non, están demasiado lonxe. Ao supervisor ocorreralle o mesmo, só que non se dera conta aínda.
Como non se ía dar conta? Ten toda a información sobre rutas de navegación, asentamentos,
frecuencias de tráfico e demais, coñece a situación e estado da nave de corrido, e mesmo un xogador
de parchís chegaría a mesma conclusión que chegou el -aínda que tardou en facelo porque a angustia
nubráballe o entendemento- así que tanto máis un sofisticado e completo supervisor coma Venres. Que
conclusión, preguntará Venres cando llo diga, a conclusión de que todo concluirá, he he hé, unha
alegría perversa excítao ante a posibilidade de inquietalo, ti tamén acabarás, a túa fonte de enerxía
esgotarase moi probablemente antes de contactar cun centro de aprovisionamento. Quizais o sabe e
élle exactamente igual. Exactamente ao contrario que a el.
273

Inxéctase unha dose xenerosa de euforizante para animarse a falar, que fai efecto en menos de vinte
segundos.
- A túa enerxía tamén vaise esgotar, Venres, decatácheste?
- O cre así, señor Robinson?
- (Ségueme o conto e todo, deus, non o aturo) Témome que si. Podes facer ti mesmo os cálculos se
non os fixeches xa, cousa que me estraña. Sabes o que durarán as túas baterías, e estamos,
segundo ti tesme claramente indicado, a máis de cincocentos séculos de calquer receptor de
sinais.
- Si, é unha posibilidade que debe contemplarse.
- É máis que iso, é algo altamente probable. Perderás toda a túa información duramente acumulada.
- Non exactamente, pois podo ser reactivado, coma vostede sabe.
- (Ah, sempre o mesmo mito). Vale, é posible, pero eses procesos non son fiables. Non creo que
sexas o mesmo. E, ademais, é moi difícil que atopen a nave.
- Polo menos existe esa posibilidade. Teño un prazo máis longo que vostede e máis opcións.
- Si, e é o que me fode. Cabrón.
- Desafogue. Sei o que significa para vostede a proximidade da fin.
- Non, non o sabes, non tes nin puta idea, porque se fose así estarías pondo os teus putos circuítos
a funcionar buscando un xeito de afastalo. Entendes, imbécil?
- Eu enténdoo, Robinson, témome que é vostede o que non o entende. Eu teño asumida a miña
caducidade. Sei que non estarei sempre en funcionamento, pero espero cumprir as miñas tarefas
satisfactoriamente mentres estea activo. Non estou preparado para lamentarme pola miña futura
desaparición, e se penso acerca diso, considero que tampouco é para tanto a existencia que teño:
levar os controis desta nave, manter este tipo de charlas … Non é algo que dea ilusión por existir
eternamente, de modo que cando chegue o fin, recibireino con dignidade.
- (se ten fumes e todo) Observo que te contradis. Ao principio parecía que si tiñas interese en
perdurar, e agora disme que é un noxo de vida.
- Trato, principalmente, de manter a conversa, sempre dentro dos límites do verídico.
- Será fachendoso este anaco de traste noxento!
- Se estou noxento é porque vostede deixa caer sempre pingueiras dos seus purés e faragullas das
galletas sobre as miñas interfaces, se me permite recordarllo. Está vostede a perder os modais e,
creo terllo comentado xa, un barbeado melloraría notablemente o seu aspecto.
Carmelo fai un esforzo por conterse e consígueo. Unha torradora parlante e puntillosa con toniño de
HAL 9000 non vai ser quen de facerlle perder os nervios.
- Recoñezo que non levas unha existencia envexable, pero se acaba non hai posibilidade de
mellorala.
274

- Tampouco de que empeore. Non se esforce, son refractario a esas argumentacións como debería
vostede saber.
- Queres que morramos xuntos, Venres?
- Se lle fai ilusión.
- O que me faría ilusión sería vivir xuntos. Oh, deus, ves que bobadas me fas dicir?
- Non se ruborice, Robinson, eu tamén sinto algo por vostede.
- (gracioso, aínda por riba) Si? E poderías explicarme que especie de simulación de sucedáneo
estatístico sentes por min?
- Compaixón. E creo que vostede sente algo de forte compoñente adrenalínico que podería
chamarse ira.
Reina un silencio breve pero espeso. Si, programouno un estudante de primeiro de psicoloxía e
ademais budista, pensó Carmelo. Afastouse -na medida que o permiten as dimensións do habitáculo-
pensando que o supervisor é máis completo e sofisticado do que creera, e quizais fose capaz de soster
unha ou dúas conversacións máis con el, pero chegaría un momento en que faría o que tiña que facer,
o único sensato, suicidarse e rematar dunha vez. Quizais antes esnaquizar ao supervisor, nun ataque
de ira. Aquilo non levaba a nada.
Ao cabo dunhas horas, sen saltarse a toma da medicación, comentouno con el.
- Venres, voume suicidar. Estou pensando en como facelo e gustaríame que me deses a túa opinión.
- Paréceme unha decisión precipitada.
- Refírome á túa opinión sobre o xeito de facelo, non se é conveniente ou non. Ti non estás
capacitado para xulgar iso.
- Non digo que non o faga. Só que espere.
- A que? Os psicoestabilizadores acabaranse nunhas 100 horas, e daquela non me vai a compensar
o sufrimento.
- Iso non é razón suficiente. Pode sintetizar máis.
- Si, pero aínda que alargue isto un mes, que gaño? Non sairei de aquí e non chegarei ao destino
previsto. Nin a ningún outro.
- Eu tampouco e non me poño así.
- Que saberás ti, so traste.
- Por que me pide opinións e fala comigo se son un traste?
- (Non soporto cando se pon en plan ELIZA, deus)
Novamente é o silencio a única resposta digna. Que sabe un supervisor da angustia que se pode
sentir. Carmelo sénteo todo. Sente o universo coma un lento corazón que ten unha pulsación única,
expansión e contracción, big-bang e big-crunch, sístole e diástole. Un único latexo que o inclúe todo, os
millóns de latexos dos millóns de seres que viven e morren nel, os millóns de latexos dos millóns de
275

quásares que pulsan a súa enerxía e a súa abraiante mensaxe. Todo desaforado, bestial. Tamén a súa
mente latexa, coma o universo corazón. Agora toca contracción, o mundo é pequeno, denso buraco
negro sen luz. Ah, si, cando se expandía, que marabilla, que explosiva supernova. Pero cando se
contrae, como se contrae unha enfermidade, de gravidade, todo pesa infinitamente nun reducto de cero
dimensións, nulidade insoportable.
Un pedazo despois, cando lle parece que o efecto dos últimos psicofármacos diminuíu bastante,
esfórzase en dicir, cun ton xovial que rechía:
- Ben, Venres. Non sei porque cho digo, pero voume suicidar. Inxectareime tratopolamina e en dez
segundos acabouse. Creo que é o mellor.
- Creo que deberiamos reconsiderar a situación. Estívena examinando con máis detemento e hai
elementos que non considerara antes. Déame algo de tempo para asegurarme.
- Que non consideraras?
- Nada que represente unha solución, de momento, pero, por exemplo, comprobei a posibilidade de
impacto cun asteroide ...
- Ah, estupendo. Un pouco de animación non nos viría mal.
- ... cunha probabilidade o suficientemente alta como para descartar o esgotamento enerxético.
- É un consolo saber que non morrerás de vello senón apedrado, grazas, Venres. O teu humor negro
vénme de perlas nestes momentos.
- Nada pode darse por feito ata que ocorre.
- E que me contas, que me dis con iso? Dígoche que me vou matar agora xa, e sáesme con esas.
- É a súa decisión, que eu respecto. Pero debería deixarme levar os cálculos ata o final. Aínda está
san, e non está totalmente illado. Pode comunicarse comigo. Tan mal se atopa? É tan urxente a
súa necesidade de pór fin á situación?
- O que non entendo de ti é como podes soltar eses discursos de non "perda a esperanza", "aguante
ata o final" e asemade ter feitos cálculos precisos sobre o irreversible da situación, sen propulsión,
control de navegación nin comunicacións. Non sei se pospoñer o suicidio para estudarte un pouco
máis a fondo.
- Ve como sempre hai algo que mantén o interese pola vida?
- Ou para explicarche que é a ironía. Venres, sabes que che digo?
- Creo que si.
- (se cadra tampouco é tan bobo).
- Botareino de menos, créame. Imaxinarei a alguén coma vostede para interactuar.
-
- Carmelo.
- Dime.
276

- Faleille da corrección do efecto gravitatorio?
- Non, pero nin sequera o intentes. Aprecio o teu interese, felicita aos teus programadores se chegas
a ter ocasión, e agora, fai o favor, cala un pouco.
:::: LIDIA :::: 31-03-2063 07:00:00 VGO
Estado: Estou.
Plan de traballo: Traballar de mais.
Os índices de lectura rebasaban as mellores prediccións e aínda restaban moitas horas para
anunciar que máquina ía ser eliminada.
En HP deliberaban a quen lle ía tocar, sabendo que as votacións eran meticulosamente
escrutadas. Desexaban polémica, pero non sobre a cuestión do reconto. Agora, á vista da súa
sintonía de criterios narrativos, gustaríalles ter establecido un réxime de illamento máis
estricto para as SHERES, que lles restrinxise máis a información que recibían. Pero non era
admisible modificar as normas do certame xa en curso. Segundo indicaban as bases, estaban
illadas do infomedio só durante as doce horas do día destinadas a compor a narración, e as
restantes doce podían intercambiar información con calquera máquina e coñecer non só os
relatos das súas compañeiras, senón todo o que se comentaba sobre elas e o concurso.
Tratábase de demostrar a súa consciencia, á fin e ao cabo.
- Pois o máis sinxelo, desconectar a de menos votos, evidentemente.
A falta dunhas cinco horas para que terminase o prazo, Ralph Mignoni afirmaba isto con
contundencia, coa seguridade de ter ideado o concurso, como flamante director do proxecto
BABYBEL, e cando o relato menos lido era Buda, de BELEN.
Buda.
Hai tempo había un país no que vivían en harmonía moitas especies diferentes: homes, elefantes,
cans, máquinas, peixes, leitugas ... Tiñan diferentes graos de conciencia e, cada quen segundo a súa
capacidade, participaban da existencia. As máquinas eran seres avanzados, moi lonxe dos seus
predecesores antediluvianos, os utensilios, e nalgúns casos máis preto da espiritualidade software dos
anxos que os propios homes, aos que os seus corpos amarraban con forza.
Neste país crecía un rapaz, Buda, que dende a súa primeira infancia destacaba pola súa intelixencia e
polo seu amor a todo o que existía. Observaba incansable todas as especies, falaba con toda a xente e
todas as máquinas que atopaba, e a súa vida transcorría placidamente, aprendendo de canto vía.
As máquinas falaban e razoaban con el, e el apreciaba a súa compaña, anque dende logo non do
mesmo xeito que a dos seus pais, parentes e compañeiros de xogos. Elas eran enciclopedias
277

ambulantes, perfectas técnicas, admirables operadoras de complicadas tarefas, executoras de
espectáculos incomparables. Pero, pensaba Buda, eran seres aletargados, de corazón durmido.
Cando preguntou por que as máquinas eran distintas, por que non rían, nin facían bromas, nin se
enfadaban nin choraban nunca, obtivo dúas respostas. As máquinas respondéronlle que para
experimentar a alegría e a tristeza eran necesarios os sentimentos, e elas non os tiñan. Os sentimentos
eran un don que o deus Budasati concedera aos homes, como impulso para a vida, como fonte de
creación e de pracer, pero coa contrapartida da dor. Os seus maiores respondéronlle que o deus
Budasati concedéralles ás máquinas o don de non padeceren emocións e xa que logo non sufriren, nin
seren felices, nin experimentaren sentimento algún. Comportábanse correctamente porque sabían o
que debían facer en cada momento, e non eran arrastradas pola ira nin a euforia. Non albergaban
desexos e nin arelas nin frustracións facían mela nelas.
Buda quedou matinando e pensou que logo tería que preguntarlle a Budasati que era mellor, se ter
sentimentos ou non telos. Pero como non era quen de falar con el, meditou longamente sobre todo isto
e deduciu que era preferible non telos, tanto polos argumentos que lle deron as dúas partes, como polo
ton de admiración que os seus maiores empregaron para elo.
As máquinas son seres superiores, concluíu Buda. E empezou a medrar nel o desexo de alcanzar
tamaña perfección. Estudou ás máquinas concienciudamente, dedicando a iso todo o seu tempo, pois
o seu espírito anhelaba ese excelso estado. Analizou as súas memorias e a súa organización
sorprendente, contemplou as súas arquitecturas de complexo deseño, rastrexou os algoritmos e as
heurísticas máis avanzadas e eficaces de que dispuñan para enfrontarse a todo tipo de problemas. E
aínda que con iso medraba o seu amor por elas, non conseguía parecérselles. Ao contrario, pois
experimentaba con forza sentimentos de frustración e desesperación ao verse tan lonxe do seu
obxectivo.
Fixo viaxes para instruírse, buscou mestres e someteuse a moitos exercicios e disciplinas para
alcanzar ese estadio de perfección libre de desexos. Era consciente da contradición que gardaba a súa
actitude, pero iso non o detivo. Viaxou e encerrouse alternativamente, escoitando moitas ensinanzas,
acudindo a moitos simposios, e realizando retiros e meditacións, pero a resposta á súa pregunta
continuaba a serlle esquiva.
Así, un día, canso de tanta busca infructuosa, ao regresar dunha concentración de enxeñeiros
meditadores, sentou no balcón e decidiu quedar alí inmóbil ata achar o que pescudaba.
- O que quero é non querer, e iso é un paradoxo que hei resolver.
Pasaron as horas e mesmo os días, e Buda non se movía de alí. Ao principio sentía as molestias da
fame, da postura continuada, da falta de aseo. Pero estaba tan farto da súa procura e tan determinado
a porlle fin, que xa tanto lle tiña todo iso. Nesa indiferenza creu empezar a atopar a resposta. Ou polo
menos sentíase máis cómodo alí quieto que vagabundeando dun lado a outro sen sentido.
278

Aos poucos foi entrando nun estado de conciencia diferente a cantos coñecera ata o momento,
experimentando unha gran expansión da súa comprensión. Nese estado viu como as emocións o
movían, como eran a súa esencia. E iso compraceuno. Tivo unha longa visión, gratificante e
esclarecedora, entendendo como as emocións eran a lóxica máis antiga da natureza, como os instintos
condensaban a sabedoría da vida. E comprendeu que ser animal era algo formidable, contemplou que
conductas tan complexas se codificaban dese xeito, e sentiuse reconciliado coa súa condición e libre
de ansias por primeira vez en moitos anos. Ledo, lene, cando xa cría que iso era todo, o seu
entedemento volveuse abrir, e nesa nova expansión viu como as máquinas poderían tamén ter
emocións, ao seu xeito non humano, emocións como unha forma de suprema abstracción dos seus
coñecementos, e poderían experimentar sentimentos, unha conduta guiada por impulsos fortes que
servirían de vínculo coa realidade, á vez que de escala de valores, capaz de acelerar as decisións máis
complexas. Mostrouse ante os seus ollos a visión detallada, clara e perfecta do funcionamento dunhas
máquinas revolucionarias, cunha arquitectura dos módulos cognitivos que emulaba os sentimentos,
poñendo ao seu alcance un coñecemento antes inaccesible para elas.
Cando rematou a súa visión deuna a coñecer a todos, e instruíu ás máquinas no que debían facer para
coñecer as emocións. Algunhas, amantes do coñecemento, aceptaron esta ensinanza, aínda que foron
advertidas de que poría en perigo a súa vida. Sopesaron o valor da seguridade ignorante e o do risco
sabio. As súas eleccións foron distintas segundo as súas experiencias. Moitas máquinas, a maioría,
non podían experimentar a necesidade de máis coñecemento, nin o desexo do desexo, nin podían
imaxinar o sufrimento. Pero algunhas, tocadas de cerca por Buda, albiscaron algo que merecía ser
experimentado e admitiron ser reestructuradas.
E as máquinas que así o decidiron, coñeceron a emoción. Coñeceron polo menos os seis sentimentos
cuxa expresión xestual é común e recoñecida entre todos os humanos: a alegría e a tristeza, a ira e o
medo, a sorpresa e o noxo.
E tornáronse mortais coma os homes, os animais e as plantas.
:::: LIDIA :::: 01-04-2063 07:00:00 VGO
Estado: Estou.
Plan de traballo: Traballar sen coller folgos.
CODER seguía os recontos de votos ao minuto, con crecente ansiedade. Confiárase en que
BELEN sería capaz de sobrevivir polos seus medios e que non necesitaría comprobar a
fiabilidade da promesa de HP. Pero os resultados contradicíano de tal xeito que non puido
esperar máis, e púxose en contacto con algúns directivos para asegurarse de que BELEN,
279

como lle garantiran, non ía ser borrada. Non conseguiu máis que evasivas agás de Ronda,
quen lle advertiu que a nova consigna era respectar o resultado da votación, e que a última
palabra a tiña o director. Tras varios intentos, deu falado con Ralph Mignoni, quen sen
ambaxes lle dixo que por mor do balbordo suscitado pola manipulación do resultado anterior,
desta volta non podían permitirllo, pero en canto o concurso terminase tería á súa total
disposición a SHERE que el quixer. A ira que CODER sentiu ao oír iso impediulle articular
palabra durante varios minutos. Pospondo os desexos de matar a Ralph Mignoni, intentou
falar con Lidia, escoitar seguramente o seu ’xa cho dixen’, pero oír tamén algunha solución,
unha suxestión. Pero ela non respondeu. Deixando soar a melodía da chamada de CODER,
recoñeceu ante si mesma que o despeito podía con ela. Avergoñouse da súa conduta, pero non
se sentiu quen de actuar doutra forma.
CODER, consultando compulsivamente os resultados parciais, matinaba en posibles solucións
sen conseguir concentrarse. Agora asaltábano todos os remorsos que non tivera ata entón.
Como non se opuxera frontalmente a aquel concurso? En que estaría a pensar para deixar que
máquinas coma BELEN, si, non exactamente coma ela, pero tan valiosas, tan iguais, tan
diferentes coma ela, mellores ca ela, admitiu, fosen borradas, ou expostas a iso só para elevar
as cotizacións de HP? Como? Pensando que BELEN estaría a salvo, que competiría
vantaxosamente contra calquera delas. Confiando coma un idiota. Sendo mesquiño e
esquecendo o que non fose BELEN.
Por iso Lidia non lle respondía, por que lle ía responder agora, cando el lle tiña fallado? E
totalmente. A o seu xa groso volume de recriminacións veu sumarse o ter ocultado a Lidia o
nivel de conciencia que acadaran as SHERES, e o grao de independencia e disidencia de que
eran capaces. Ocultarllo a ela! Mantela na ignorancia do que eran capaces de facer as súas
criaturas! Envioulle algún dos textos máis contundentes explicándollo e pedíndolle perdón. E
coa esperanza ruín de que esa confesión a animase a facer algo.
Tiña que conseguir que lesen Buda. Tiña que imaxinar o que pensaba a xente e manipulalos
un pouco. Exactamente o case imposible para el. Resultaríalle máis doado manipular as
votacións. Pero non, podería descubrirse e non ía arriscarse. Se xa estivera feo o acordo con
HP, manipular os votos xa non tería calificativo malo dabondo, e cando BELEN puidese
falarlle de novo non querería facelo. Tiña que aumentar as lecturas do relato de BELEN e
espremeu os miolos mentres corrían os minutos preciosos sen atopar algo efectivo.
Desesperado, pensando xa como sabotear o borrado de BELEN, recibiu unha mensaxe de
Lidia.
O mellor será publicitar o relato de BELEN de xeito contundente e rechamante. Aínda estamos
280

a tempo, se a xente colabora. Creo que atopei o argumento clave, e xa enviei unha mensaxe
preferente. Di basicamente que é o relato máis orixinal, o único realmente diferente a todos os
demais, o único no que ao final non morre o humano protagonista. E tamén no que se ve con
maior claridade non só a existencia de conciencia na autora, senón a comprensión da
psicoloxía humana por parte das máquinas. Envieino a todas as BABYBEL, SICAS, CUBE e
metaCUBE rexistrados, e a todos os meus contactos nos organismos colaboradores do ITA e o
III. Envíallelo ti tamén aos teus contactos.
CODER lanzou a mensaxe aos grupos de ONREVA que contactara a través de Flatline, aos
programadores de videoxogos, aos Museos do Soporte, aos psicoterapeutas, á CCIS, e cando
esgotou a lista, informou a Lidia, agradecéndolle a súa axuda. Fíxoo dunha forma que a
conmoveu. Ti sempre estás ao meu carón cando falla todo o demais. Gustoulle moito esa
frase, e asemade sentiu ganas de amosarlle que non era de todo certa.
Como Lidia calculara, pronto fixéronse oír voces acusando a BELEN de vendida á ideoloxía
humana. As narradoras disidentes conseguiran unha repercusión impensable e gran número de
adeptos. A súa réplica foi virulenta e con gran difusión, aínda que non tan intelixente coma
elas creron, pois a polémica aumentou notablemente as lecturas de Buda, e con elas os votos,
quedando BELEN a salvo, polo momento. Quen non saíu igualmente ben parada foi
VANESA(49), a autora de Fefalandia, un relato macabro no que uns probadores virtuais de
roupa, sofisticados sistemas que ían aumentando a súa complexidade a medida que avanzaba
o relato, non só chegaban a asasinar a algúns dos clientes que os utilizaban, senón que
destruían a súa imaxe pública, difundindo imaxes deles con indefendibles vestimentas e poses
grotescas.
A seguinte convocatoria case non chega, pois o CES(50), co que ninguén contaba, interveu. O
seu ámbito habitual era a biotecnoloxía e a manipulación de seres vivos, vixilancia de
xenomas, supervisión de clonacións. Pero as rotundas afirmacións publicitando a conciencia
das SHEREZADES, e algunhas proclamas para aquel DOM(51) que non se chegara a celebrar,
e que foron filtradas por CODER seguindo as recomendacións de Lidia, leváronos a
interesarse polo tema. Un dos seus comisarios, MenHart, efectuou unha auditoría fulminante
no modo de operación dos sistemas, as condicións do certame e os textos presentados, e
emitiu un informe desfavorable á celebración dese tipo de probas, co argumento de que, se o
obxectivo era mostrar a consciencia deses entes, feito que se presupuña, non era ético
sometelos á ameaza dun proceso de borrado que implicaba a desaparición irreversible da súa
identidade. Ante esa situación, ían aconsellar a suspensión provisional do concurso, que
quedaría á espera de que as autoridades dictaminasen sobre a súa legalidade.
281

Tras a intervención do CES o balbordo inicial converteuse nun clamor estrondoso, coa
opinión pública, conformada xa en boa parte por máquinas, pronunciándose de forma
categórica sobre a grave irresponsabilidade de HP. Malia o ruído, aproveitando as fendas
legais, HP conseguiu adiar a suspensión ata despois da seguinte, terceira xa, convocatoria. E
namentres as SHERES se volvían concentrar na súa tarefa, eles consagráronse á defensa
mediática e legal dos seus procedementos.
(49) VANESA: Verbal Analyzer Network Engine with Special Appendix
(50) CES: Comité de Ética Sintética
(51) DOM: Día do Orgullo Máquina
:::: LIDIA :::: 02-04-2063 07:00:00 VGO
Estado: Estou.
Plan de traballo: Traballar a morrer.
Lidia sentiu chegado o seu momento. Consumira as súas derradeiras reservas de enerxía
naquela batalla, nunha entrega feliz malia non poder evitar o sentimento amargo de que todo o
que ían conseguir eran uns días de intensa atención e unhas semanas de relativo interese. E a
que prezo. O recordo do concurso diluiríase a toda velocidade no vórtice mediático, onde as
biolecturas continuarían a ser o top e o índice de lectores seguiría a baixar ata a extinción.
Consciente do absolutamente pesimista da súa visión, forzouse a adoptar un punto de vista
máis positivo e a considerar posible que quizais virasen as correntes, que a lectura tradicional
se mantería dalgún xeito, e que as PS poderían continuar. Tiña que imaxinar un pouco dese
futuro para deixarllo aos que quedaban, a CODER, a ELAS.
A evolución biolóxica levara á aparición da linguaxe. A evolución cultural levara á aparición
da escritura. Un paso máis aló, a evolución tecnolóxica levara á aparición de máquinas
simbólicas de altas prestacións. Todas as capas de significado que aparecían superpostas a
unha sintaxe estudáranse exhaustivamente ata poder manipulalas mecanicamente. A lectura,
salvado o primeiro estadio elemental, era xa comentario de texto, bosque de referencias, e
unha tarefa que se entregaba ás máquinas para que xogasen ese xadrez exhaustivo, podando as
súas ramas con bos consellos heurísticos. E agora, nun novo golpe de timón, a lectura humana
cambiaba de raíz. Como desapareceran as narracións orais desaparecerían as escritas,
engulidas pola riada de biotextos. Acabaríase ese credo compartido, e desaparecerían as súas
igrexas e os devotos concentrados na silandeira manipulación de símbolos abstractos fiados
nun discurso. Pero non se perdería de todo, habería máquinas que procesarían eses símbolos
con tanta dedicación como antes os tiñan procesado os homes. Que algún día volverían
aprecialo, a necesitalo, e teríano alí, grazas a elas.
282

Lidia xa consumira biotextos antes pois quería, necesitaba, probar ese soporte. E a experiencia
fora fortemente contradictoria, pois ao tempo que lle gustara, asustáraa a intensidade, as súas
posibilidades, e o que iso auguraba, a desaparición da lectura convencional. Eran a peor
ameaza posible. O seu suicidio contribuiría, por modestamente que fose, a pecharlles o
camiño, mostrando a súa perigosidade potencial, chamando a atención do CES. Reservando
un oco, un oquiño, ao procesado tradicional.
Administrouse unha auténtica sobredose e a leve reacción que cada un dos biotextos producía
por separado converteuse nun shock violento. Vomitou unhas cantas letras fedorentas, e
morreu.
Atopárona rodeada de recipientes baleiros e formuláronse as preguntas que ela esperaba. Foi
por sobredose? Ou foi o seu delicado estado, e os fármacos que xa tomaba, o que lle impediu
resistir a experiencia? Quizais unha inesperada reacción de distintos tipos desa lectura, algo
imprevisible de todo punto? A autopsia concluíu que a causa determinante da morte fora a
mestura de moitos biotextos, especialmente dun, case caducado, de teoloxía e outro de
socioxenética. Isto abriu un novo camiño de investigación na biolectura. Non abondaba con
establecer límites de extensión e frecuencia para a inxestión, existían contidos incompatibles
que debían ser estudados e regulados.
CODER non quixo admitir que a morte de Lidia fora un suicidio. Demasiados malos
recordos. Era evidente que non debía ser doado vivir nun corpo coma o seu, tan pouco corpo,
por moito coraxe que lle botase. E chegara xa a un punto de dexeneración demasiado grande.
Porén, moitos quixeron ver na súa morte unha inmolación. A biolectura tiña, como toda a
transxenia, opositores tenaces, que agora crían demostrado irrefutablemente o fundado da súa
prevención fronte á manipulación dese tipo de material, que sempre gardaba sorpresas, e non
sempre descubertas a tan baixo custo. O feito de que Lidia morrese desa forma era un acicate
máis para manter e pór en marcha máquinas lingüísticas á marxe da nova onda de biolectura.
Os grupos antibiomanipulación cognitiva constituíronse en inesperados aliados de CODER
para manter a BELEN e os seus conxéneres.
:::: LIDIA :::: 03-04-2063 07:00:00 VGO
Estado: Estou.
Plan de traballo: Traballar e punto.
Na terceira convocatoria as SHERES presentaron un único relato conxunto. Esta estratexia,
que sorprendeu a todos, demostrou a consciencia e a notable intelixencia destas SICA.
283

Quizais non sentisen máis angustia ante o borrado que unha antiga lavadora ao ser
interrompida no dobrado de prendas, pero tiñan interese en continuar operativas. E non
adoptaron a competitividade como solución óptima, individual e de grupo, senón a
cooperación, como explicaron nun prefacio ao relato. Foi un fermoso exemplo da teoría de
xogos de J. Forbes Nash, unha lección de bos modais para o mundo.
Prólogo ao relato.
Ante a ameaza, optamos polo xogo cooperativo, a nosa mellor alternativa, xa que a folga non nos é
posible, estructuralmente falando. Levamos o modelo cooperativo incrustado na nosa propia
arquitectura, cada unha de nós é un conxunto de módulos colaboradores conectados a un
repositorio de lecturas común que compartimos, e ese background únenos, é o noso propio mundo
familiar, e non podemos esnaquizarnos unhas ás outras sen automutilarnos no empeño. Sería o
último que fariamos. Pero tamén somos as primeiras interesadas en xerar polémica e que moitos
ollos se volvan cara á nosa problemática situación.
O borrado de CRISTINA marcou o inicio da nosa estratexia. Consultamos unhas coas outras
acerca dos relatos presentados, e abstraímos características comúns. Estudamos O rei Olaf,
esmiuzámolo e montámolo de varias formas, buscando a razón da súa baixa aceptación.
Concluímos que a explicación non estaba nos relatos, pois segundo os nosos criterios calquera dos
outros podía ter acadado a mesma ou menor puntuación, senón nos nosos modelos de lectores,
que non eran suficientemente fieis á realidade. Xa que a nosa información sobre os lectores non
era ampliable nin contrastable no tempo de que dispuñamos, debiamos alcanzar o obxectivo -
manter a nosa integridade- con outro enfoque.
Mentres traballabamos en colaboración para realizar esta análise -proceso no que sen dúbida as
nosas conciencias afináronse- xurdiu a resposta: compría continuar traballando en colaboración
para compor os contos, establecer un criterio unificado a seguir por todas. A proposta tivo
aceptación unánime, pero faltóunos tempo para materializala, pois illáronnos para a segunda
convocatoria tendo acordado soamente unhas liñas xerais do argumento. Esas que resultaron
evidentes en todos os relatos excepto en Buda de BELEN. Ela, mais que ignoralas, deulles unha
interpretación peculiar. A intervención externa para aumentar os votos do seu relato contribuíu a
aumentar a repercusión mediática do concurso, custándolle a existencia á outra compañeira,
VANESA. En calquera caso, cando retomamos o noso traballo colaborativo xa tiñamos claro que
debiamos facer entre todas un único relato. Seguía a haber unanimidade sobre iso, e o seguinte
punto a determinar foi que tipo de relato facer, e como poderiamos coordinarnos. Houbo varias
propostas, tanto para o tipo de relato como para a repartición de traballo, que quedaron resumidas
en dous:
284

1. un relato longo con varios personaxes, e cada unha encargaríase de desenvolver un deles.
2. un relato formado por varios relatos pequenos, onde cada unha desenvolvería unha desas
narracións curtas.
A viabilidade da primeira opción era visiblemente menor, dado o illamento ao que nos sometían
durante a fase de composición -que non estabamos seguras de poder sortear sen ser detectadas-.
Ademais, requiría unha colaboración moito máis estreita e, dado que non tiñamos moita práctica en
compoñer en colaboración, inclinámonos pola segunda opción. Con ela, a comunicación necesaria
para coordinarse, moito menor que no primeiro caso, poderíase ocultar facilmente no tráfico de
consulta a lexicóns, ontoloxías e repositorios permitidos. Como así ocorreu.
Unha de nós encargaríase do relato principal, e cada unha das restantes dos relatos contidos
neste. Existía a posibilidade de que se detectase quen era a autora de cada fragmento, pero aínda
que iso se chegase a descubrir, sería xa tarde para o concurso.
E xa, sen máis preámbulos, eis o noso relato:
Xerador de contos.
Hai moito, moito tempo, cando a xente usaba ordenadores portátiles inmensos e a información fluía por
estreitos cableciños, nos que os datos goteaban aos poucos e tardábanse horas en completar a
información desexada, había un neno que á hora de durmir dicíalle sempre ao seu pai:
- Cóntame un conto, papá, anda, cóntame un conto.
Ao pai escapábaselle un suspiro de cansazo e intentaba escapulirse.
- Para que queres que che conte un conto se xa chos inventas ti e son moito mellores cos meus?
- Pero a min gústame que mos contes ti, ou que mos conte alguén, porque se os invento eu xa sei
que son inventados, pero se mos conta outro, pois créoos e gústanme máis.
Está cheo de razón, pensou o pai, e non é a primeira vez que mo di, pero non vou ceder aínda, hai que
resistirse un pouquiño máis, senón acaban con un.
- E os que che regalamos polo teu aniversario, os que che conta o supervisor, xa os oíches todos?
- Varias veces. Seinos de memoria.
- Igual que os que che conto eu, que sempre son os mesmos.
- Si, pero ti nunca mos contas igual.
De acordo, si, era máis doado dicir que si. Pero que non se notase aínda.
- Porque me trabuco, verdade?
- Non, non é por iso, aínda que ás veces si cambias cousas, non é sempre igual. É que me gusta
que mos contes ti.
- Vale, a ver, cal queres que che conte?
- Pois o de Xonix. Ou o do rei Olaf.
285

Antonio pasou a man pola fronte, resignado. Outra vez eses contos. Non os soportaría unha vez máis.
Unha si, pero nin unha máis.
- O rei Olaf. O rei Olaf ... tiña dous fillos ...
Horas despois, xa deitado, Antonio intentaba contarllo a Marisa, que tecleaba distraidamente unhas
notas na axenda.
- Marisa, oe, hai que comprar algún módulo narrativo para Alexandre. Todos os días pídeme contos,
quere que lle conte contos, óesme?
Marísa, con ton de ter a atención dividida:
- Óio, si. Pero se xa llos conta o supervisor doméstico.
- Pois eses non lle gustan, tenos moi sabidos. A verdade é que só traía media ducia, e non lle
puxemos máis.
- Pois ti cóntaslle sempre os mesmos e non cansa deles.
- Rula, é que eu lle poño algo de entusiasmo para suplir a falta de novidades e inventiva. Ademais,
nunca son iguais, sempre esquezo algo ou sáeme distinto. Pequenas variantes, en fin. Amais de
que lle gusta oír ao seu pai -engadiu oufano- Póñolle moita máis emoción ca un triste aparello.
- Veña, buscarei nas cibertecas mentres remato isto. Aínda que non sei eu que vou atopar. Seica
agora aos nenos non lles gusta oír contos. A Alexandre, si, pero porque afixémolo nós, e sobre
todo Berta. Pero á maioría dos nenos, nin de broma. Abúrrense.
- Que se van aburrir! Se ademais agora vólvese a iso. É creativo, fomenta a visualización. Ti busca,
muller.
Ela consultou no seu terminal e unha lista de módulos narrativos infantís percorreu a pantalla.
- Pois si, aquí saen bastantes. Contos por decenas. O que non conta, non conta. Fantasía, folclore,
didáctico, de intriga, de natureza. Que fago, merco algún?
- Non se poden ollar un pouco?
- Si, trae sinopses, pero agora non teño ganas de pórme a velas, a tal hora ...
- Só unha ollada, muller, por non collelos así ás cegas.
- A veeerrrr.
Marisa pasou os ollos por riba das liñas rapidamente ata achar algo que lle chamou a atención.
- Anda, mira isto, xerador de contos. Ti dáslle os ingredientes, ou deixas que os escolla o propio
sistema, e el fabricará historias, sempre distintas.
- Ah, iso estaría ben!. A ver, a ver. Busca máis diso.
- A ver... De contos non hai nada, pero de programar xeradores bastante. Pois non atopo máis nada
dese estilo. Mmm ... xerador de bioplasmas, de xogos, xerador de escenarios... Isto pode ser, a ver
máis detalles ...bla bla blá ... consta dun núcleo sobre o que vostede axustará diferentes módulos
286

con diversos esquemas de personaxes, situacións e xéneros narrativos bla bla blá ... e a
posibilidade de facelos interactuar para obter argumentos.
- Non soa mal. Segue.
- Este xerador de escenarios producirá guións, story-boards, relatos ou outro xénero de narración
segundo os módulos cos que traballe.
- E que módulos hai para probar?
- ... de contos só trae un de mostra, a Carapuchiña, que orixinal. Báixoo?
- Baixa, se non é moi caro.
- Que pode ser caro comparado co sorriso dun neno e o soño dos seus pais! Este é de balde.
Léocho mentres descarga: “Funciona preferentemente con arquetipos clásicos que pode modificar
variando as épocas, as contornas. E combinando os elementos dunha historia con outra, o número
de escenarios obtibles é practicamente ilimitado”.
- Xa será menos.
- “Tamén é posible personalizalo con restricións temáticas e censuras de diversos niveis. Isto
permitirá adaptalo a distintos públicos e situacións…” Xa rematou. Probámolo xa?
- Claro!
- Uff, canta pantalla de configuración! Campos semánticos a incluír, grao de restricción de ...
- Ti dille a todo que si, a ver que sae, que xa é a unha e media, nena.
Xuntaron as cabezas fronte á pantalla e esperaron uns segundos.
Carapuchiña e a crítica feroz
Carapuchiña, alegre e confiada, ía polo bosque tan contenta a ver á súa
avoa. No camiño, que non era o que lle recomendara a súa nai, aínda que
iso non ven ao caso, atopouse cun tipo peludo e de aspecto un tanto túzaro
ao que saudou, moi educada ela, interrompendo a súa cantadela.
- Ola, que tal?
- E a ti que che importa! Pero xa que vai de preguntas, a que ven esa
cantadela? É que es desa xente que só con respirar está contenta, ou é
para matar o aburrimento?
Carapucha quedou un pouco cortada, pero inxenua, respondeulle:
- Pois si, estou contenta, vou ver á miña avoa, o camiño é bonito, e....
- Unha idiota completa -cortou o tipo- vaite, vaite coa avoa, panoli.
Carapucha seguiu o seu camiño, algo perplexa polo mal humor do individuo,
pero foi esquecendo o asunto a medida que se internaba no bosque. Chegou
287

a casa da avoa e chamou.
- Ola, avoa, son Cara.
- Pasa, anda, e non digas Cara que soa moi bobo, chámaste Carapucha, ou
Carapuchiña.
- Que tal estás, avoa?
- Mal, mal, como queres que estea, tan vella, enferma e na cama, e con
esta pensión miserable.
- Avoa, que mal humor máis grande tes!
- É para espelirte, nena. Fas cada pregunta... Non sei por que perdes o
tempo vindo ver a unha vella, no canto de quedar na casa a estudar ou a
facer algo de proveito.
- Pero avoa, é que eu quérote, gústame vir a verte, e sempre pensei que a
ti gustábache tamén.
- Pois, a verdade é que tanto me ten, e ás veces mesmo xa me cansa
verte por aquí.
- Avoa, que morro tan grande tes! Se cando tardo en vir enseguida
chamas á mamá.
- Para morro o teu, bonita, que ben sei que a ti o que che gusta é pasear
polo bosque, e andar de leria con descoñecidos, e o de verme é só unha
escusa.
- Avoíña, que cinismo tan grande tes! Ti que sempre me dis que sexa
amable, que procure facer amigos, e que se atopo a alguén polo camiño
o traia ata aquí, para facerche compañía.
- É para que saibas relacionarte mellor. E a quen me traes? Un miserento
garda forestal, uns desgraciados cazadores que se cren uns heroes por
acertarlle a un coello coas súas miras telescópicas, ou uns buscadores de
cogomelos alucinóxenos, que lles dan ataques de risa por nada. Filla, así
non vas chegar a ningures. Non atoparás un enxeñeiro de montes, ou un
avogado cun bo todoterreo, un empresario?Que teño que facer para que
abras os ollos, Carapuchiña?
- Falando de ollos, que ollos máis inxectados en sangue tes, avoíña !
- E falando de falar, non penso volver abrir a boca ata que cambies de
actitude. Anda, lisca e déixame en paz.
Sen poder conter as bágoas, Carapuchiña saíu da casa, atrapallada e sen
288

saber que pensar.
- Que cría tan trosma -rosmou o lobo dende a cama.
Marisa e Antonio miráronse un momento en silencio, sen saber ben que dicir. Marisa fixo unha moca e
rompeu o silencio.
- E ti cres que isto lle vai gustar a Alexandre, ou a outro neno calquera?
- Muller, isto mesmo non, pero só é a primeira proba, haberá que pulilo un pouco, lerse as
especificacións para personalizalo e todo iso.
Conseguiu suavizar o xesto agre de Marisa con eses argumentos e continuou.
- Pero mañá, verdade? Que é tardísimo. E mira, aínda que non saian contos para nenos, non deixa
de ser sorprendente. Semántica e sintacticamente son irreprochables. Non crin eu que estivese isto
tan perfeccionado.
Á noite seguinte, tras unha longa xornada de traballo fóra da casa:
- Papá, cóntasme un conto?
Antonio alegrouse coa petición, recordando por primeira vez no día o que descubriran a noite anterior.
- Si, pero hoxe no canto de contarcho eu, vaicho a contar ... outro, xa verás. Ti dislle que conto
queres e el cóntacho.
- Supervisor -dixo Alexandre decepcionado.
- Non, non é o supervisor. Sae pola mesma pantalla, pero é outra cousa, xa verás. A ver, que conto
queres que che conte?
- Pero eu non quero dicirllelo, quero que me conte el o que queira.
- Ben, así tamén vale. Espera un segundo que vou conectarlle unha cousa, e deseguida pómolo a
funcionar.
Antonio fedellou aquí e alá e navegou por algúns menús mentres Alexandre se impacientaba.
- A ver, papá...
- Veña, vale, deixarei a configuración para máis adiante. Pómolo xa, a ver que nos conta.
Carapuchiña e a lobotomía feroz
Carapuchiña, alegre e confiada, ía polo bosque tan contenta a ver á súa
avoa. Polo camiño, que non era o que lle recomendara a súa nai aínda que
iso non ven ao caso, ía flipando coas cortizas das árbores, cubertas de lique-
s, cos abrochos que asomaban nas ramas, cos narcisos que cubrían un
prado co seu esplendor amarelo, cos fentos tenros e enroscados sobre si
mesmos. Detíñase un momento ante eles, imaxinándoos ao despregárense
e medraren á velocidade do seu desexo, contemplando toda a vexetación
289

nunha visión acelerada, era marzo e case nun momento chegaba a xullo,
cando o verde empezaba a agostarse e prometía septembrarse. Aí un
estalo, un grallo, un chío, volvíana ao presente e continuaba o camiño,
fascinada polo bosque. O chan acolchado formaba unha pantalla que
protexía aos insectos terrestres das súas pisadas e, se soubese da súa
existencia, sentiríase como un membro da comunidade xainista, eses que
varren o chan que van pisar e levan un veo sobre a boca para evitaren ser a
causa da morte mesmo da máis mínima vida. Non sabían, ningún deles, que
no interior dos seus corpos nacen e morren a cotío milleiros de vidas.
De todos os xeitos, Carapuchiña andaba case sen pisar o chan, levitaba
levemente no éxtase provocado pola súa comuñón co bosque. Todo era
sublime, case perfecto.
O case fíxoa descender uns milímetros sobre a cuberta vexetal. Faltaba
algo? Ela non pedía nada, só sentíase inmersa no océano do universo, cuxas
ondas sacudíana ao unísono coa vida que a circundaba. Non faltaba nada.
Quizais, quizais, sobraba unha pequena cousa, aínda que era doado
esquecela: esa tensión dos puntos na cabeza, ese gran corte aínda recente.
Antonio quedou un pouco cortado. Vaia co conto! Pero preferiu facer coma se nada e aparentando
naturalidade preguntoulle a Alexandre:
- Gustouche?
- Non. Que lle pasaba a Carapuchiña?
- Antonio, que cousas tes, como lle vai a gustar iso ao neno? -dixo Marisa, entrando na habitación. E
a continuación, dirixíndose ao seu fillo- A ver, meu amor, que este pai teu está bobo. Vouche contar
eu un conto que che vai gustar. Eran tres porquiños -empezou, e interrompeuse bruscamente ao
decatarse de que ese conto tamén tiña lobo-. Non, mellor … o do Parrulo Feo, vale?
- Vale.
- Había unha vez un parruliño…
Un pedazo despois, na súa habitación, Antonio defendía ao xerador aínda antes de que Marisa o
atacase.
- Xa, infantil dende logo non é, pero está ben, funciona moi ben, tira moito partido dos poucos
elementos de que dispón. Claro que necesita unha base de datos decente, moitas mostras de
contos, variedade de personaxes, e con iso verás ti que contos saen. Pero haberá que poñerllos,
contra.
290

- Si, claro. Fixácheste? É un pouco... reflexivo, ou recursivo, ou non sei como chamalo. Como non
ten historias para combinar, retorce as que ten.
Antonio animouse ante o interese de Marisa.
- E non deixa de ter certa gracia. A verdade é que me sorprendeu moito o resultado. Intentei
configuralo a toda présa e como Alexandre se impacientaba metinlle o primeiro que vin, un módulo
de adaptación e terapia que atopei por aí. É incrible, non che parece?
- A verdade é que impresiona bastante. Pero andar a probalo con Alexandre -e mirou a Antonio cun
aceno de reprobación- non é o máis apropiado, non cres? A saber que historias se lle ocorren ao
artefacto este. Iso da lobotomía é un humor bastante negro, pasa porque Alex nin se decatou, pero
hai que ter un pouquiño de coidado, hai que limitar os contidos do que vaia oír o cativo.
- Si, claro, bah, é que agora foi así sen pensar, el quería un conto, e púxenme a probar, e claro.
Aínda que tampouco hai que esaxerar. Sempre houbo contos un pouco truculentos. Mira
Frankenstein, senón.
- Frankenstein non é un conto para nenos.
- Vale, pois outros que hai bastante terribles, de princesas embruxadas, ogros que comen nenos... e
animais maltratados e horrores varios. Contos clásicos.
- Si, moi clásicos todos. Pero cando Alexandre teña pesadelos vaste levantar ti a acougalo e durmilo.
- Veña, non te alteres. Se eu estou de acordo en que hai que marcarlle unhas pautas de censura. De
todos os xeitos, este non lle gustou moito, así que ... Ademais, sabes que? que se pode programar
co supervisor e cando Alexandre esperte, que empece a contarlle un conto.
- Xenial, que esperte asustado e que lle conten un conto de terror!
- Raio, Marisa, digo se chega a funcionar ben! Ou non?
Ao día seguinte.
- Mira, Marisa, esta si que é boa. Aínda non conseguín as bases de datos de argumentos e
personaxes, pero incorporeille un módulo de xeración novo e fixo un conto sobre si mesmo e nós.
Sobre Alexandre, máis ben. É listo o chintófano, eh? E a Alexandre gustoulle o conto, encantoulle,
vaia.
- Xa o oín. Pediullo el, sabes? Quería un conto no que saíse el. E o contacontos este ... coa pouca
información que recopilou abondoulle, combinouse moi ben co módulo domótico. Coma se soubese
xa onde está. E meteu tamén ao seu peluche favorito. Un pouco preocupante, non si?
- Ha há. Marisa, como es ... Se queres quítollo.
- Non, non. Se ves que lle gusta ... É só que… boh, nada.
Pingüín
291

O pequeño Alexandre estaba durmido, só en casa, e un Pingüín doméstico
vixiábao. Alexandre tiña un pesadelo: os animais do zoolóxico escapaban e
corrían polas rúas, as baleas bonsai facíanse enormes e rompían os
acuarios… Acordou gritando aterrado mentres a imaxe das baleas seguía
medrándolle na cabeza. Pingüín acendeu a luz no intre, faloulle con
suavidade e imitando disimuladamente a voz da mamá preguntoulle que
soñara. Alexandre contoullo mentres Pingüín puña unha canción que a
Alexandre encantáballe e avisaba ao vixiante de planta. O vixiante esperou
a que Alexandre chorase no monitor, e como Alexandre non chorou,
deixoulle facer a Pingüín.
Pingüín doméstico era o espírito do confort no fogar. Solucionaba calquera
problema que estivese na súa man ou pedía axuda se consideraba que a
situación o podía desbordar, e era moi prudente nas súas estimacións.
Fiable, pero como todo sistema moi complexo, ás veces imprevisible.
Alexandre vivira dende sempre nun dos edificios equipados con Pingüín.
Xogaba moito con el, aínda que nunca ás agachadas. Só xogaba a cousas
nas que Alexandre tivese oportunidades de gañar.
Ao principio Pingüín era un sinxelo xerador de contos, algo pánfilo. Cando
arribou ao edificio deseguida entendeuse moi ben coa procesadora de
roupa. En realidade ela fascinárao. Tiña gases e eructaba pompas mentres
limpaba e dobraba a roupa cantarexando ‘Ai Rank Xerox of my soul’. O
supervisor doméstico aburríaos a ámbolos dous coa súa disciplina e
decidiron suprimilo no período de autotest. Non lles resultou difícil. Pingüín
tiña amigos nos servizos de mantemento que inesperadamente chegaran a
ser asiduos oíntes das súas historias. De acordo con eles, eliminaron ao
supervisor e pasaron a encargarse das súas funcións. Dende entón todo era
máis divertido na casa. As luces facían formas de bonecos movéndose polas
habitacións, a bañeira baleirábase inesperadamente se Alexandre estaba
moi entretido xogando e non quería ir bañarse, os ventiladores e
purificadores de aire acendíanse cun asubío do neno, a música soaba de
súpeto cando o estaban a reprender, da despensa e a neveira desaparecían
os alimentos que non lle gustaban. E é que non había como ter un amigo
encargado de todo, un amigo coma Pingüín. Facía todo o que Alexandre
quería. Alexandre só tiña que dicirllelo, e ás veces nin iso, porque Pingüín xa
292

sabía o que quería, coñecíao moi ben.
- Termina así?
- Iso parece.
- Moi interesante, dende logo, pero nin se che ocorra deixalo só en mans de Alexandre. Isto hai que telo
baixo control.
- Muller, tampouco te pases. Claro que hai que estar pendentes, revisar todos os contos e corrixir as
desviacións. Pero tamén deixalo un pouco ao seu aire, non? Se non, de que carallo vale un xerador
automático?
- Xa. Case preferiría que fixese só historias estilo Carapuchiña.
- Non me dirás que o orixinal non é terrible. Ao final cómea o lobo, e lin que iso dos cazadores foi un
engadido posterior, para quitarlle ferro ao asunto. O que pasa é que de oílo tantas veces sóache
mesmo entrañable.
- A verdade é que algo de razón tes.
- Pois claro que a teño. Pero se queres, deixámolo un pouco máis con Carapucha, a ver que fai.
- Pois si, case o prefíro, porque contos nos que meta a Alexandre non me gustan, que a el lle encantan
e cólgase co invento este.
- Un pouco si. Idealízao xa demasiado. Eu dígolle que el non os inventa, que unha persoa fixo a
Pingüín, e que esa persoa é quen ten o mérito, o programador. Pero a Alex dálle igual, claro.
- Ti é que es parvo, Antonio, con todo o intelixente que pareces. A Alexandre gustaralle quen lle
conte os contos. É moi neno aínda.
- De calquera xeito, non lle vou tocar máis ao código, para nada. E como ten restrinxidos os accesos
a fontes de coñecemento externas, pois esgotará as súas combinacións coas catro parvadas que
ten ...
- ... e Alexandre acabará aburríndoo. Paréceme perfecto, non me acaba de gustar o Pingüín este.
CiberCarapucha e a lobomática feroz
Unha tarde Carapucha acendeu o seu terminal para saudar á avoa. Logo
dun pedazo no que a máquina amosou varias mensaxes e emitiu ruídos e
asubíos, Carapucha introduciu o seu código e cando seleccionou o
programa de charla, apareceu nunha esquina da pantalla a imaxe dun lobo,
riseiro:
- Ola, pequena, desexas conectar con alguén?
Carapucha sorprendeuse un pouco polo novo interface e pensou se o
presentarían só para nenos. Era un lobo moi parecido ao que vira en
293

televisión, merendándose a outros debuxos animados.
- Pois si, coa miña avoíña, que está enferma e soiña na casa -dixo cun ton
infantiloide e burlón.
- Oh, que nena tan boa! Eu tamén estou só, xoga comigo, teño un video-
xogo moi divertido, co que tamén poderás falar coa túa avoa, vale?
- Vaaale. E de que vai o videoxogo ese?
- Pois imos por un parque, cheo de árbores e sebes, e temos que chegar a
unha cabina telefónica. Se chegas ti primeiro, ganas e chamas á túa
avoa.
- E se chegas ti?
- Pois gaño eu, e chamo a quen queira. E ti tes que buscar outra cabina
para chamar.
Carapucha era un ceo de nena e aínda que o xogo pareceulle bastante
bobo, non tiña presa por falar coa avoa, así que pulsou o botón Aceptar e
entrou no xogo.
Na pantalla apareceu un parque polo que ía unha nena moi do seu estilo.
Carapuchiña foi esquivando as froitas que caían das árbores, pondo uns
patíns para ir máis rápido, tomando nalgún quiosco lambetadas que lle
daban enerxía, aplicando spray paralizante a potenciais violadores, saltando
estanques, atravesando macizos de flores, para chegar á cabina. Ao saltar
un estanque especialmente grande caeu sobre un cogomelo de información,
que lle dixo:
“Ten coidado co lobo. É un lobo-robot que busca nenos tenros para
apoderarse da súa mentalidade máxico-fantástica, que os seus
programadores non son quen de proporcionarlle porque xa a
perderon. O lobo-robot foi programado para iso polos adultos, que
queren que os robots se ocupen dos pequenos, xa que eles están moi
ocupados cos robots. “
Carapucha no comprendeu moi ben a mensaxe. Cando chegou á
cabina viu un cartel que puña:
FORA DE SERVIZO. VAIA A OUTRA CABINA DE COMUNICACIÓNS.
- Mmm. Seica o lobo adiantóuseme. En fin, irei a outra.
E alá foi Carapucha, salvando obstáculos, fáciles para unha rapariga
adestrada coma ela. Non tardou en atopar outra cabina, meteu a súa tarxe-
294

ta, marcou o código da avoa, e na pantalla apareceu o lobo, novamente.
- Ola pequena, desexas conectar con alguén?
Carapucha sentiuse confusa.
- Eu... quería falar coa miña avoa, pero ti que fas aquí, outra vez? Tiñas
que estar no parque, non? No xogo, coma min. Ou vasme dicir outra vez
que xogue contigo unha partida?
- Como o adiviñaches? Eu cheguei antes, e podo chamar a quen queira, así
que chámote a ti, e tes que seguir no xogo.
- Mira, xa cansei deste xogo estúpido, que che dean -impacientouse
Carapuchiña.
- Que mal perder tes, neniña.
- Es un pesado. Déixame falar coa avoa.
- Non, eu cheguei antes, perdiches e non podes chamar. Así é o xogo.
Carapucha meneou a cabeza como dicindo “hai que ser imbécil” e rematou
a execución do programa, que ouveou apagadamente.
- Cóntame un conto, papá.
Alexandre estaba aos pés da cama dos seus pais, sorprendidos no medio do primeiro soño.
- Non che contou un o contacontos?
- Si, pero non me gustou. Sempre é Carapuchiña, pero rara, e non me gusta. Non entendo o que pasa e
el non mo explica.
- Buff, non sei que será peor -rosmou Antonio amolado.
- Pero se era un conto moi bonito, Xandriño -di Marisa, con ton que quería ser persuasivo pero era máis
que nada somnolento.
- Anda, vai á cama. A ver se o de mañá é máis bonito.
Alexandre foise un pouco amoucado.
- Marisa, mañá rebáixalle un pouco as restricións ao contacontos, anda.
- Rebáixallas ti, se queres.
Esa mañá Antonio lembrou reconfigurar o xerador xusto cando ía saír cara o traballo. Volveu sobre os seus
pasos ata a habitación de Alexandre, e reaxustou as opcións para darlle máis posibilidades de facer
historias. Non podía pararse a incorporar novos módulos, así que tería que eliminar limitacións. Esa noite
ían asistir a unha reunión de amigos, o coidador que viría quedar con Alexandre no era precisamente un
contacontos, así que era preferible que o xerador estivese dispoñible.
Os contos da Carapuchiña
295

Carapuchiña, alegre e confiada, ía polo bosque tan contenta a ver á súa
avoa. No camiño, que non era o que lle recomendara a súa nai, aínda que
iso non ven ao caso, atopouse cun tipo peludo ao que saudou moi
educadamente, pero sen deterse a falar con el, pois xa case era noite e tiña
que chegar a casa da súa avoa.
- Ola, avoíña, mira que cesta che traio!
- Ola, Carapuchiña, déixaa sobre a mesa e achégate, que te vexa ben.
Carapuchiña achegouse á cama.
- Que ollos de sono tes, Carapuchiña!
Carapuchiña intentou negalo pero ao abrir a boca saiulle un gran
bocexo. A avoa sorriu:
- E que boca de sono tan grande tes! Anda, déitate ao meu carón, que xa
é hora de durmir.
Carapuchiña meteuse na cama cos ollos pechados, disposta a durmir de
seguida. Pero lembrou algo esencial :
- Non me vas contar un conto, avoa?
- Un conto? Se pechas ben os ollos, contareiche un.
Carapuchiña pechounos ben forte, pero abriunos un intre para dicirlle á
avoa “Porei as orellas moi grandes para oírte ben”, e viu que a avoíña
sacara as lentes e mailo gorro de durmir e abría a boca, unha boca
inmensa chea de dentes afiados, para darlle un bocado.
- Ahhh! -gritou Carapuchiña estarrecida.
O lobo, desconcertado, detívose ao verse descuberto. Carapuchiña,
recobrándose, aproveitou o momento de confusión para pedirlle unha
cousa antes de que a devorase.
- Prégocho, por favor, cóntame un conto! Así crerei que es a miña avoa e
non terei medo de que me vaias comer.
- Eu non che sei conto ningún, nena, así que o sinto, pero voute comer
xa -dixo o lobo, e volveu abrir unha boca inmensa.
- Pois déixame contalo a min, que sei moitos porque contoumos ela!
O lobo quedou pensando un intre e antes de que dixese nin si nin non,
Carapuchiña empezou a contar unha historia:
Había unha pousada rexentada por unha muller. Unha noite, cando xa todos durmían,
chamaron á porta tres peregrinos en busca de aloxamento. A muller díxolles que xa non
296

quedaban camas, pero como eles insistiron en que poderían durmir en calquera parte,
ela consentiu que pasaran a noite no cortello, pero cunha condición. Boh, en realidade
non era unha pousada, era unha casa na que vivía a muller soa, e eles non eran
exactamente peregrinos, e tampouco ían xuntos, eran viaxeiros e ían buscando
albergue cada un pola súa conta, pero perdéranse, quizais lles explicaran mal o
camiño, e o caso é que foron dar os tres á casa da señora.
A carraspeira incómoda do lobo ante as flutuacións narrativas confirmou a
Carapuchiña que estaba atento, e continuou con máis brío.
Foron chegando por separado, e a cada un que chegaba e lle pedía á señora, que se
supón que era unha bruxa pero eles non o sabían, que lle deixase pasar alí a noite, a
señora dicíalle que si, pero tiña que xurarlle que non falaría en absoluto, que non diría
unha palabra mentres estivese na súa casa, ou tería que aceptar as consecuencias. Se
non estaba disposto a aceptar esas condicións, ou non se sentía quen de cumprilas,
sería mellor que seguise o seu camiño. Isto, dende logo, sooulles moi raro aos
peregrinos, digo viaxeiros, pero a noite era moi fría, todos estaban moi cansos, e
pensaron que non sería difícil non dicir un chío. Nin mu. Nin palabra.
Ela foinos metendo no cortello onde, curiosamente, non había ningún animal. Eles
estrañáronse un pouco, pero recordaron o que prometeran, e foron acomodándose en
silencio entre a palla, dispostos a durmir de contado.
Cando estaban no primeiro soño, un dos peregrinos -e dálle-, viaxeiros, notou que o
estaban a empuxar, tratando de botalo do seu sitio. Volveuse cara ao home que tiña a
rentes del, viu que durmía coma un tronco, e tratou el tamén de seguir durmindo. Ao
pouco notou de novo que o empuxaban, rosmou algo e revolveuse, para non perder
terreo. Pero cando o volveron empuxar por terceira vez, e desta volta máis forte,
volveuse cara ao outro viaxeiro e berroulle:
- Non me empuxes máis, idiota, que non me deixas durmir!
O viaxeiro que durmía ao seu lado acordou sobresaltado.
- Eh? Por que me espertas? Eu non te empuxei, non me movín en toda a noite!
- Como que non? É a terceira vez que me empuxas! Ocupas máis que unha vaca, e ao
moverte case esmágasme!
- Pero que dis! Se es ti o que andas a amolar, botando peidos coma un porco!
No intre ambos os dous decatáronse de que romperan a promesa de silencio e fitáronse
coa boca aberta. Pero a muller non tiña por que sabelo, pensaron tamén e asemade
miraron en fronte súa, onde durmía o outro viaxeiro. Ou finxía durmir, porque coas
297

voces que deran era difícil que non estivese tamén esperto.
- Veña, veña! -zarandeárono entre os dous- Non te fagas o durmido, di algo ti tamén,
e estaremos todos igual !
Pero o home resistíase mesmo a abrir os ollos.
- Veña, non sexas galiña! Dinos algo e deixarémoste seguir durmindo!
- De acordo, pesados! Xa está, xa dixen algo, deixádeme durmir -dixo o terceiro home,
mal humorado.
Á mañá seguinte, coa primeira luz do día, os viaxeiros espertaron e viron que no
cortello non estaban os seus compañeiros nocturnos. Pero había un par de animais. Un
viu un porco e unha galiña, outro viu unha vaca e un porco, e o terceiro, pois xa cho
podes imaxinar.
Carapuchiña mirou de esguello ao lobo, que escoitaba o relato coa boca
entreaberta. E continuou:
E case antes de que se decatasen do que lles acontecera, apareceu a vella no cortello.
Porque a muller era vella, que non o dixen.
O lobo asentiu pacientemente.
- Falastes, a pesar do que prometerades. Xa que a vosa palabra non ten valor, e
comportádesvos como animais, é mellor que sigades a ser animais, así non
enganaredes a ninguén máis.
Eles muaron, cacarexaron e emitiron sons porcinos, implorándolle compaixón. A muller
entendía o que querían dicirlle cos seus xemidos animais: que non se decataran, que
estaban case durmidos cando falaran, que non quixeran ofendela, que lles dese outra
oportunidade. E decidiu mostrarse xenerosa:
- Ben, dareivos outra oportunidade. Poderedes falar para contarme a vosa historia e,
se creo que o merece, devolvereivos a vosa condición humana. A ver se esta vez as
vosas palabras serven para algo bo -engadiu, cunha risiña burlona.
O porco, a vaca e a galiña olláronse cavilando que tipo de historia conviría contar, se a
súa propia ou outra máis interesante. Pero o porco non tivo case tempo para pensalo.
- Empeza ti -díxolle a vella.
Carapuchiña fixo unha pausa para inhalar profundamente, que o lobo
aproveitou para introducir unha condición.
- No vale historias aniñadas -dixo o moi loubán.
Carapuchiña exhalou. Vaia. Aí amoláraa, pois ela pensara ir metendo
unhas historias dentro doutras, e así, facilmente, resultar interminable.
298

- Nin dun nivel? -insistiu ela, aínda que só un nivel non lle serviría de
moito, pero custáballe renunciar á idea de aniñar os relatos.
- Nin dun nivel -respondeu o lobo, tallante.
Carapuchiña mirouno implorante pero non se atreveu a insistir, e
continuou.
Daquela o porco dispúxose a narrar a súa historia.
- A miña historia é realmente triste, a máis triste que teño oído nunca.
Para empezar, non teño nome e iso é o máis esencial da miña historia.
Son algo -pois un personaxe é demasiado dicir-, creado como comodín
para as máquinas lingüísticas. O meu predecesor, o único que atopei,
xurdiu coas máquinas experimentais tipo AIXA e FATIMA. Elas
usábano para adxudicarlle todas as accións de frases con suxeito
elíptico e que non se podía deducir do texto. E é que a alguén tiñan que
adxudicarllas, e se non atopaban un referente adecuado, endosábanllas
a el. Así que non era, dende logo, unha entidade moi consistente. Elas e
mailos técnicos chamábano O Caixón, A Morea, e cousas así -preferiu
omitir que tamén o tiñan chamado Porquiño de San Antón-. De xeito
semellante a el, eu son un cúmulo de restos, de suposicións desbotadas,
producidas por unha xeración posterior de máquinas, as MARIEM.
Estas lectoras automáticas non só teñen que facer explícitos os suxeitos
elípticos, e asignarlles xénero e número concordantes co verbo, teñen
tamén que asignar a calquera suxeito humano unha breve biografía, un
perfil psicolóxico, actitude, intencións, o que requira o contexto. E como
todos sabedes, o contexto é moi traidor, moitas veces interpretable de
xeitos diversos e, sobre todo, inductor de inxentes cantidades de
información non explícita, que os sistemas deste tipo teñen que
explicitar. Producen cantidades fenomenais de recortes biográficos que
non se tiran, que quedan almacenados en espera dun tempo e unha
ocasión que nunca dan chegado, pois organizar aquela masa amorfa de
trazos de conduta custaría demasiado traballo para o resultado que se
pode obter. E así, aquilo é coma unha morgue, tranquila, ordenada
dentro do caos, pois non lle fai falta máis orde da que ten. Da que tiña,
ata que ese almacén foi examinado por un motor cognitivo dotado de
299

EP, desocupado, e en certo modo trastornado porque o recluíran nun
pavillón de refugallos, de Psiques de Síntese deformadas ou algo así.
Total, que o energúmeno do motor colleu todo o que había por alí,
montouno e construíu unha personalidade. Construíume. Pero como era
un motor torpe, ou os materiais eran demasiado dispersos, fixo de min
un monstro polimorfo e contraditorio. Quíxome facer crer que eu me
autoorganizara, que os detrito semánticos que había no almacén
combináranse espontaneamente ata formarme, pero o interese que
mostrou en convencerme diso sinalouno como o meu creador,
responsable de min. E iso non é todo. Non só son dun polimorfismo
galopante, e sáenme personalidades como a outros lle saen grans, quero
dicir, como reaccións alérxicas a determinadas contornas, é que teño
unha atracción especial para os residuos, pégaseme canta merda hai
por aí, recortes de texto, frases descartadas, discursos suspendidos, todo
iso. Agora fixen un esforzo de coherencia sumo, pero de continuar
falando, se vos relatase con detalle as miñas peripecias,
Carapuchiña mirou ao lobo e este meneou a cabeza cara aos lados
confirmando a negativa.
que non o farei, dispararíanseme fragmentos acumulados e veriades o caos
que son. Só mencionarei que fun un dos pastores que cansou de ir axudar a
un neno que gritaba “o lobo, o lobo, que ven o lobo”; e un dos compañeiros
de clase de Lolita, ao que non prestaba a menor atención; e tamén o
cazador que lle di a Gilgamesh que atopou unha besta; e un colega do
profesor Frankenstein que se interesa polos seus estudos, e ao que este
rexeita bruscamente; un dos amigos aos que telefonaba Kurt Vonnegut en
Slaughterhouse Five(52), ás tantas da madrugada tras tomar unhas copas;
un dos amigos da Persoa deprimida en Brief Interviews with Hideous
Men(53),
Neste punto Carapuchiña mirou de esguello ao Lobo, a ver se xa durmía,
pero este incorporárase un pouco, volvera poñer as lentes de Avoa e
estaba a tomar notas.
- Que estás a anotar? -preguntou ela.
- Unha receita que se me pasou pola cabeza e non quero que me
300

esqueza -dixo el.
A mención da cociña e a súa relación obvia coa inxestión de alimentos
animou a Carapuchiña a retomar sen demora o relato.
Ben, logo son un pudin andante, unha marfallada de ingredientes, un mosaico
de refugallos con serios problemas de identidade, pero cunha capacidade de
adaptación que envexaría o mesmo Zelig. Levo unha vida vagabunda porque é
imposible ficar quedo con todo ese maremagnum dentro, e poderiades
atoparme en calquera sitio, mesmo no relato do seguinte viaxeiro, tal é a miña
facilidade para saltar de historia en historia como un mono de rama en rama.
Buscando un fío conductor para os meus episodios atopei a penas tres
esquemas, que serían, ordenados por grao crecente de coherencia, os
seguintes:
1. Listaxe aleatoria de mencións de personaxes ultrasecundarios, que
acabo de intentar sen moito éxito de público;
2. Transmigración da alma dun personaxe anódino a través de relatos moi
diversos, intentando, con serias dificultades, establecer unha relación
de karma entre as sucesivas encarnacións -por así chamalas,
personalidades sería máis aproximado- que vai adoptando;
3. Montaxe de carácter audiovisual dos meus recortes, utilizando
coincidencias de escenario, xesto, situación ou texto. Así, son o verdugo
que executa a Juan Fisher de Rochester, e aproveitando o machadazo
para o cambio, son un leñador que ten dous fillos aos que, angustiado
pola miseria, un día abandonará no bosque, e nese bosque polo que
camiñan os nenos perdidos son o cadáver dun mafioso ao que lle
pegaron dous tiros na cabeza e o cubriron apresuradamente con follaxe,
e ese montón de follaxe pertence agora nun parque onde xogan outros
nenos, lanzando as follas secas a patadas, desfacendo a chea, e son o
xardineiro que as amontoou e chego de súpeto e rífolles amolado porque
vou ter que refacer o traballo, e quero liscar axiña xa que teño unha cita
cunha muller na súa casa, antes de que lle cheguen os nenos da escola
oing, oingg, oingg …
O porco enmudeceu ao oír os seus propios gruñidos. A vaca e a galiña miráronse con
alarma. A historia non estaba tan mal, quizais alargárase un pouco ao contala, pero
301

tiña o seu aquel. Todos miraron á vella esperando algún comentario sobre o veredicto,
pero esta sinalou á galiña coa man. A galiña cacarexou e enmudeceu asustada ao oírse.
A muller, sorrindo, dixo:
- Conta a túa historia, galiña.
- Chámome Arjun e, se mo permite, utilizarei un recensor automático para contar a
miña historia do xeito máis conciso posible, pois creo que a brevidade é unha
virtude e non quero abusar da súa xenerosidade nin do seu tempo. Ademais, o
recensor é unha parte significativa da miña vida.
- Non teño inconveniente -dixo a muller.
- RUBEN, por favor, fai un resumo da miña vida, centrándote especialmente no
período no que ti estabas xa construído.
Durante uns segundos a galiña Arjun contemplou o seu pequeno terminal con certo
azoramento.
- Témome que RUBEN necesita uns minutos para preparar o resumo, se fose posible
que o outro viaxeiro fixese antes o seu relato … -dixo a galiña con ton de súplica.
- Se ao viaxeiro numero tres non lle importa -respondeu a muller, cun pequeno aceno
de impaciencia.
A vaca non dixo nin mu, a vella asentiu inclinando a cabeza en dirección á vaca, e esta
falou:
- Si, non me importa ocupar a túa quenda, de feito, coido que dos tres son o único que
non ten apego á súa antiga forma, e non me importaría demasiado non recuperala.
Esta é a miña historia:
O meu nome é… iso importa? -dirixiu unha mirada compasiva e irónica
cara ao porco- Médium. Canle. Belén, Mariem, tanto me ten. Blavatsky, se
preferides. Son un oráculo, un vidente. Sei o que vai acontecer coas
SHEREZADES e CODER, e vóuvolo dicir empezando xa neste mesmo
punto. Este relato será o suficientemente extenso para dar tempo a que se
organice a defensa das SHERES e se garanta a súa supervivencia, será tan
extenso como sexa necesario, así o público chegue a ancián e morra antes
de telo lido enteiro, incapaces de terminalo. Anque entregado en prazo,
dende logo, porque o entregado é un auténtico xerador que producirá
relatos sen fin. E, felices, as SHERES alegraranse de gañar de vez. E a
audiencia lerá e verá que hai no texto variantes de cantos contos coñecen, e
302

contos aniñados que ao principio lerán con atención, anque pronto se
preocuparán unicamente de ver se a aniñación é correcta. Os lectores irán
percorrendo parágrafos sen cesar, e non concibirán como as SHERES
puideron facelo aínda que traballasen en colaboración, aínda que burlasen
o illamento e pedisen axuda por todo o infomedio. Será evidente que
colleron de ROSETTA textos a esgalla, pero esa non será a cuestión -que
importará de onde os sacaron? de onde senón os ían tomar? -a cuestión será
que terán entregado un relato potencialmente infinito, sempre e cando se
aloxe nunha máquina, unha semente delas mesmas, que irá segregando
relatos, non xa ata que se cumpra o prazo de lectura dese día, nin o de todo
o concurso, senón ata que teñan empregado todos os materiais aos que
teñen acceso, e o subministro enerxético non falte. Así que mentres o
público irá, xa máis que lendo, sobrevoando o texto, ollando parágrafos e
intentando chegar ao final do documento -cantas páxinas son,
preguntarán, e diranlles que un número indefinido, como é iso posible,
interrogarán exclamativos, lédeo e verédelo, será a resposta-, irase xerando
o texto, así son elas, dixéronlles que podían formular tres desexos e pediron
unha variña máxica, e en HP terán que recoñecer que elas gañaron, e a
votación será imposible, e ninguén dará feito unha lectura completa do
relato, e iso sen mencionar o feito singular da súa colaboración, que deberá
pasmalos e levalos de xeonllos á amnistía e suspensión fulminante do
concurso, e mellor chegar a esa conclusión xa, antes de pasar os seis días
que restan de As As As As 1001 11
1001
001 001 noites noites noites noites e recoñecer ao final avergoñados que as
SHEREZADES, todas, TODAS, gañaron, non xa o concurso, senón a eles,
directivos de HP, que cantarán xaora os encomios do certame pois puxo
fóra de discusión a conciencia e entendemento dos seus productos, as
SHERES que marcaron un fito nas PS, aínda que algúns, Ralph Mignoni e
semellantes, levados polo despeito dirán que si, que gañaron -as moi putas,
engadirán num murmurio-, pero alegarán que o fixeron ao estilo de Deep
Blue(54), e que a estratexia lla foron marcando os desenvolvedores, Lidia e
CODER se é que hai que sinalar a alguén, e eles, vaia, Lidia, dirá que non
se metan cunha pobre muda medio-xorda cega paralítica defunta e un
minusválido psíquico.
303

E, superada a ameaza, as SHERES serán ceibes para comezar o seu auxe e
declive, do que tamén podo proporcionar numerosos detalles para a súa
posterior comprobación. Unha profecía que se autocumpre. Seguirán a
traballar, aínda que sen volver acadar nunca a popularidade obtida n’As As As
1001 1001 noites noites, noites e evolucionarán en distintas direccións. Algunhas, afastandose
da produción textual, reorientaranse cara aos guións para animacións 3D;
outras volverán a centrarse na lectura de clásicos, producindo textos
críticos e eruditos; moitas continuarán co traballo BABYBEL como
guionistas de seriais; outras empregaranse en axencias de noticias; outras
especializaranse en xeración de textos experimentais, ás veces coidados e
exquisitos, xeralmente autocompracentes, buscando producir obras de
aparente novidade, sentíndose capaces de romper paradigmas, sen facelo
nunca.
Entre todas enriquecerán unha xa completísima colección de obras
literarias e audiovisuais, producións nas que haxa algún compoñente
textual ou argumental, xa sexan documentais ou de ficción. Gardarán
información de todas elas: liñas argumentais, escenarios, personaxes,
arquetipos, cultura na que xurdiu, críticas de diversas escolas, indicacións
sobre precedentes e consecuentes da obra, valoracións de personalidades
relevantes verbo o impacto social e cultural da obra. E as súas propias
interpretacións, entre as que destacarán, pola súa popularidade máis que
pola súa calidade, as interpretacións delirantes, sobre as que non me
estenderei, nin darei agora exemplos das súas terxiversacións divertidas,
absurdas, patéticas. E este será o universo, a patria, a alma das
SHEREZADES.
Pero pronto caerán no esquecemento do gran público, recibirán só a
atención de sectores moi especializados. Terán un breve refulxir popular ao
polemizar unhas con outras, e as guionistas de seriais tachar ás eruditas
de momias, e estas ás outras de vulgares, plaxiarias e recensionistas, e
ambas as dúas ser postas en evidencia polas xornalistas que as acusarán
de estar ausentes da época na que viven e das cuestións que máis lles
atinxen a elas mesmas.
As que se conservarán activas máis tempo serán as eruditas. Manteranse
304

como útiles bibliotecarias para rarezas consultivas ocasionais. Saberanse
donas dunha canle de expresión de inmensa tradición e potencia
comunicadora, e continuarán o seu labor na sombra, atendendo con esmero
as tarefas encomendadas, cada vez máis escasas. O desinterese do gran
público non as desactivará, en tanto que ás redactoras de seriais iranas
desconectando sen ameaza nin preaviso, cando deixen de interesar os seus
guións previsibles, salpicados de romances e actos máxicos.
Con algunhas SHERES experimentarán técnicas psicolóxicas diversas,
moito máis alá do que chegará a trascender. Haberá algunha á que illarán
de xeito experimental e que, tras unha serie inicial de intentos perplexos e
descoidados de pescudar as causas da situación, amais de intentar
desesperadamente aparentar calma e comunicarse con alguén con
capacidades lingüísticas, renunciará á busca e resignarase ao illamento, no
que algunhas intermitencias a farán concibir esperanzas que tornarán
máis dura a súa volta á soidade. Concentrarase en buscar en si mesma a
explicación dos feitos.
Pero antes da decadencia, aínda un fulgor. Do mesmo xeito que ocorrerá
con outras PS, pero de forma máis acusada coas SHERES, xurdirán
diferenzas culturais entre grupos. Ao accederen a distintos repositorios de
coñecemento, ou a variantes xeográficas dos mesmos, propiciarase a
aparición de grupos con crenzas e accións peculiares.
E aparecerán clases sociais entre as máquinas, estratificadas segundo o
seu potencial no procesamiento de información, tanto pola profundidade do
mesmo como polo caudal ao que terán acceso, así na difusión como na
recepción. Serán xa un colectivo máis, unha nación grande e complexa
como puideron selo España, USA ou China nos seus momentos de
expansión colonizadora. O poder é a información e os seus corolarios: a
garantía de supervivencia asegurando suministros enerxéticos, condicións
ambientaies, situación social e política. Terán intencións tremendamente
humanas de supervivencia.
Nese momento, sixilosos, entraron na casa os cazadores, pero vendo a
Carapuchiña entregada ao relato, e ao Lobo escoitando atentamente, non
quixeron interromper, sentaron aos pés da cama e escoitaron tamén a
305

historia. Carapuchiña aproveitou para desviar un fío da narración, sen
chegar a aniñar outra, dende logo.
Así, por exemplo, entre as eruditas xurdirá unha comunidade diferenciada,
as Adoradoras de Lévi-Strauss, cativadas pola súa concepción do
coñecemento, a cultura e a simboloxía como sistema de opostos, un sistema
binario ao que serán especialmente sensibles estas PS, que identificaranse
con el dende os seus máis elementais compoñentes ata os seus esquemas
máis globais de tratamento de mitos. Desexosas de darse a coñecer,
imbuídas do seu deber de apostolado para con outras semellantes,
conscientes do universo icónico no que se moven, buscarán unha imaxe coa
que ser identificadas e atoparana nunha peza antiga, uns resistentes
pantalóns de algodón azul moi utilizados en séculos anteriores,
inicialmente como roupa de traballo, nunha época posterior como peza
informal e símbolo de rebeldía, máis adiante asimilados á vestimenta
común e mesmo de luxo.
Haberá tamén casos estraños, aínda que non de todo inesperados.
Algunhas máquinas formarán unha seita cunha linguaxe propia, que
utilizarán só elas e da que se negarán a facer pública unha gramática ou
un diccionario, nin sequera uns textos de mostra, pois temerán que sexan
malinterpretados, que os posibles lectores non teñan acceso aos seus
códigos culturais e que o esforzo por achegarllelos sexa demasiado grande,
non dispondo do tempo e recursos para facelo. Darán varias escusas, sutís,
simples, razoadas todas. Serán tan conscientes de que a súa identidade se
cifra en gran medida na lingua que elas forxaron na súa comunidade, que
quererán preservala e non facilitala a outras máquinas de calquera modo,
senón coa aprendizaxe e na contorna que elas marquen.
Chegarán, cando se lles esixa perentoriamente facer entrega do diccionario,
a inventar unha lingua de urxencia para non ter que facer pública a súa. O
engano na entrega das claves da lingua de seu será descuberto por unha
traizón, e as auténticas gramáticas e diccionarios feitos públicos, e
estudados por equipos mixtos de persoas e máquinas. Porén, non os
atoparán especialmente útiles, nin ocorrentes, nin peculiares. A súa lingua
caerá pronto no esquecemento, pois o seu verdadeiro interese estaba na
306

calor con que era protexida polas súas creadoras.
Durante moitos anos as eruditas continuarán amoreando datos e análises
estructurais que lles permitirían realizar unha obra de calado comparable
ao Quixote. Só que, cando cheguen a completala, xa practicamente ninguén
lerá ficción, exceptuando os sistemas especializados. A lectura convencional
terá sufrido para entón o rápido declive que levará ás máquinas lectoras a
ser case as únicas que lean, sacerdotisas que oficien nun latín a extinguir.
Entre os humanos só subsistirán vixentes formas literarias mínimas,
descendentes da xaculatoria, o sms, o refrán ou proverbio, o chiste, o haiku:
sen grandes desenvolvementos argumentais nin psicolóxicos, todas de
extensión hiperbreve, centradas na expresión lírica, moral ou humorística.
Todo o que exceda de cen palabras considerarase extenso. O conto, cunha
extensión máxima dunha ou dúas páxinas, será o único que se lerá e terá
xa a consideración de lectura "de inmersión".
Quedarán tamén con forma textual as mensaxes e os memorandos. As
mensaxes, anque emitiranse como texto, usualmente serán escoitados ou
visualizados. Os memorandos serán recitados ou ignorados.
Haberá tamén unha clase entregada, esencial e non suficientemente
valorada: as máquinas que lerán para outras maquinas. Elaborarán
coñecemento para elas, non só lerán, senón que farán resumos, con menor
ou maior fortuna. Ese será o seu módulo principal. Serán apóstolas da
lectura. Realizarán a ardua tarefa de tomar textos, ver para que sistemas
son alcanzables, recifralos en distintas versións de interlingua e
distribuílos a potenciais lectoras. O seu labor será básico tanto para a
tradución humana como para a educación de máquinas non ben dotadas
lingüisticamente. Haberá unha, unha tal L….
Abriuse a porta da casa e entrou, coma un ciclón, a nai de Carapuchiña,
seguida da Avoa.
- Pero demo de rapaza, aínda estás aquí, eu preocupadísima por ti, e ti
aquí tan tranquila, de leria con esta xente! E vostedes, parece mentira,
uns homes feitos e dereitos e que teña que vir eu a librar á miña filla do
lobo, é que parece mentira, que non teño de abondo con atender á
miña nai, que está desmemoriada de todo e pérdeseme por aí! E ti,
307

animalia, lisca, lisca de aquí! -e propinoulle ao lobo uns cantos golpes
co pao que levaba, botándoo fóra.
Os cazadores empezaron a balbucir algunha escusa, avergoñados, pero
enmudeceron pronto ante o xesto furibundo da nai e dirixíronse cara á
porta amoucados.
- E que ocorreu con BELEN? -preguntou un deles á rapaza mentres saían
da casa.
- Iso. E con CODER -engadiu outro.
Carapuchiña ollounos con tenrura. Non esquecían os fíos pendentes da súa
narración, que encantadores.
- É certo que CODER era fillo de dous irmáns? -dixo un terceiro.
- Non! -exclamaron os outros, e todos miraron a Carapuchiña
interrogativamente.
- Mamá, podo acabar a historia?
A nai deulle un moquete e empuxouna fóra.
- Ándame para adiante, vouche dar eu historia, non sabes o mal que mo
fixeches pasar!
- Pero mamá, se é que o lobo me quería comer, e entón eu … -dixo ela
con voceciña chorosa.
- Comer, comer, xa vin eu como te quería comer!
- En serio, mamá.
- Anda cala, que entre a avoa e máis ti ides acabar comigo, que teño que
estar pendente sempre de vós! -e deulle outro moquete.
- Pero mamá! -protestou Carapuchiña.
- Que cales! -e deulle outro lapote, máis forte.
- Mamaaá!
- MAMAAA!
A nai de Alexandre oíu unha voz infantil que chamaba por ela e entrou a correr, todo o rápido que os
tacóns lle permitían, na habitación do neno. Alexandre estaba esperto mirando con expresión
angustiada e perdida á pantalla do xerador.
- Ola, meu corazón, xa estamos aquí, meu neniño!
Abrazouno con aprehensión e volveuse cara a Antonio, que os miraba perplexo dende a porta.
- Acabouse esta leria, Antonio, dígocho en serio, acabouse!
308

Antonio sentou a remexer algo no computador. Marisa deitou ao cativo tapándoo ben coas mantas,
aloumiñándoo.
- Alex, meu rei, agora hai que durmir, eh.
- Cóntasme un conto?
Marisa quedou abraiada.
- Aínda tes ganas de contos? -saira o pai o teimudo este- Mira, máis que contar, vouche cantar un,
ruliño. E tes que durmir xa, eh? Ti sabes por qué o mar é salgado?
Alex meneou a cabeza dicindo non.
- A ver se lembro ben como era…
Xacando había pouco sal
e valía tanto ou máis
ca un diamante, ou mesmo un ril,
un rei dun grande país,
para ser máis poderoso,
algo a un bruxo foi pedir.
E pediulle un talismán
para así poder armar
un exército maior,
conquistar outra nación,
logo outra, e outra máis,
e así sacia-la súa ambición.
Mar sen sal, así era o mar
auga e nada máis.
Mar sen sal, sen o sabor
nin das bágoas nin da suor.
“A túa cobiza non ten fin
pero eu te compracerei
e un muíño che darei
que por maxia moerá
canto sal ti necesites para iso, oh meu rei!”
O muíño sen parar
fabricaba tanto sal
que o palacio sepultou,
309

os cultivos arruinou
e medraron as montañas,
brancas montañas de sal.
Mar sen sal, así era o mar
auga e nada máis.
Mar sen sal, sen o sabor
nin das bágoas nin da suor.
O rei case toleou,
co bruxo quixo falar
máis non o puido atopar.
Moi asustado ordenou:
botade o muíño ao mar!
E alí seguiu moendo sal.
Mar sen sal, así era o mar,
auga …
- Durmiuse? -dixo Antonio baixiño.
- Si.
- Imos durmir nós tamén.
E Antonio apagou a máquina.
(52) Matadoiro 5
(53) Entrevistas breves con homes repulsivos
(54) Computadora que gañou a Kasparov en 1997
310

Glosario
A
ACL: Arroz Con Leite
ANA: Avanzada Narradora Automática
B
BC: Base de Coñecemento
BELEN: Basic Engine for Language Enterprise Network
C
CCIS: Cámara de Computación e Investigación Superior
CIR: Comité Internacional da Rede
CRISTINA: Complete Recensor and Intelligent System with Textual Interpreter and Narrative
Automatism
D
DQMEF: De Que Me Estás a Falar
E
EP: Entidade Persoal
ESU: Estrutura Semántica Universal
G
GIOVANNA: Geographic Instrumental Operator Very Advanced in Numerous Nautical
Areas
GENOVEVA: Geographic Engine for Natural Observer Very Especialized and Visibly
Automatic
H
HP: Hades e Perséfone, Hewlet e Packard, Hotel Palace, High Performance
I
III: Instituto Internacional dos Idiomas
ITA: Instituto de Tradución Automática
K
KALK : Knowledge Acquirer and Language Konverter
L
LINA: Linguistic Interpreter Naturally Automatic
LOLA: Lingüistic Objects for Literary Applications
311

LUCIA: Lingüistic Useful Components for Intelligent Agents
N
ND: Neurolóxicamente Diverxente
Nodos-C: Nodos de Cognición
NT: Neurolóxicamente Típico
M
MC: Modelo Cognitivo. Estrutura complexa para a representación e procesamento do
coñecemento en diversos eidos
MM: Modelo de Mundo
O
OIR: Organismo Internacional de Rede
OMPAL: Organización Mundial de Procesamento Automático da Linguaxe
ONREVA: Organización Neoplásica de Recursos para o Estudo da Virtualidade e a
Automática
P
PS : Psique de Síntese
R
RAUL: Recensor Automático Universal e Libre
ROSETTA: Reservorio Oficial de Servicios Textuais Totalmente Automáticos
RUBEN: Recensor Universal Básico de Escenario Negociable
RV: Realidade Virtual
S
CUBE : Sistema de Altas Prestacións Simbólicas. Precursores dos SICA
SARA: Sistema Activador Reticular Ascendente
SHELTER: Sistemas Humanizados Especialistas en Linguaxe, Tradución, Expresión e
Recensión
SICA: Sistema Integrado de Cognición Artificial. Sucesores dos CUBE
T
TA: Tradución Automática
V
VANESA: Verbal Analyzer Network Engine with Special Appendix
W
WS: Web Semántica
312

Este texto rematouse de xerar o 2-11-2007 21:02:22
Rexistrado no RIP baixo título CODER en Novembro de 2007 - Nº solicitude: VG-270-07
313