13 - Hemeroteca Virtual de Betanzos

Decoración ebriaPoderiamos encher as habitacións de espirais que volten tolose durmir nos arpexios das cancións que nos fagan chorarColeccionaremos escapularios de ollose afogaremos en rechamantes bufandas de aramio e cristalasí non pasamos fríoCando remate a intimidade condicionalvoltarei á miña casa, que é un bolígrafo,a debuxar perfumes das cousas que non lembroporque tanto jazz non podía ser boAgora quero que te molestes en dar a volta ó papel(XA)Ilustración: OLAIALucía Aldaoe que sigas lendo o único que me faltou por beberAsíbaixiñona orellasilencio que ecoa nos ruidos de marMáis feble aínda;a miña alma saúda con luvas rotas,cámara lenta e xeoPecado e pecador,todos no lapis,e eu queréndote porque o pronome átononunca pode encabezar unha frasee quedo castigada "no ceo, con diamantes",pintando as ausencias con xizA Xanela 5 Primavera 2002

As cadeirasMaxi ReiNon é a nosa casa aínda que se cadra é a nosacasa; aquí, neste cuarto nas horas da noite usurpadasó sono, habitan sobre o silencio dos apuntes asmiradas de dúas rapazas tiradas nos coxíns destaresidencia de estudiantes que se cadra ciscadospola alfombra uns apuntes dunha asignatura deprimeiro curso de psicoloxía Esparexidos como sefose grau despois da malla, non se sabe cal é a ordeque os rixe nin como é posible que asi poidan serasimilados para mañá sementalos no exame; écoma se o estado de nerviosismo de non estarseguros de saber o que sabemos ou o que nonsabemos se vira reflectido nesa estreira; e eu, quelevo todo o curso nun estado semiletárxico, gústameabrir portas e buscar conversas, non existe para minun índice de horarios e polo tanto a calquera horapodo estar desperto ou podo estar durmindo, etirando das verbas e das voces vou na procura daspersoas que tras delas ocultan vidas, fantasías ehistorias que se recuperan e de non ser ancoradasnas infinitas praias da escrita, fican por esvaecersecomo as horas desta noite, na nosa casa inmensa,no noso tempo universitario que sempre vaiapuradísimoE este conto que leva por nome as cadeiraspouco ou nada ten que ver co mesmo nome da obrade Ionesco, e podería ser titulado (como foi de feitopara ser pouco despois correxido) o conto de Cristina,porque é esta rapaza, grande e lenta, como seestivese ubicada sobre un extraño estado de cansanciobovino, ten a voz nasal e mecánica e fala nuncastelán perfecto cun enxebre acento galego; e éfalando como chegamos ás horas da madrugada,tempo de silencio vasto no que asoman o fuciñomedos esquecidos e contos de lareira á que xanunca máis nos quentaremos; e desa voz monótonae insípida de Cristina van saíndo as verbas que noslevan a algunha casa, a algún pobo dalgún concellopreto de Pontevedra, que máis dá; o caso é quetamén a memoria evoca e constrúe unha noite comaesta, non o sabemos, pero imos dicir que era comaesta No sobrado dunha vivenda un matrimonio,espértase cun ruido de cadeiras que ven da cociña,asustados, dicta o costume que sexa nestes casoso home que se enfronte ó perigo, e agardando unpouco baixa coa firme idea de enfrontarse a unsestúpidos ladróns que baten e tropezan nas cadeiras,caladiño descende os chanzos das escaleiras e vaidereito cara a chave da luz; acende disposto a pillara quen sexa zoscando nas cousas da cociña, a malsitio viñeron buscar riquezas Pero a luz nonmostra nada, nin o máis leve indicio de movementoamosan as patas das cadeiras, fican exactamenteigual a como foron deixadas unha vez que eles seforon a durmir, non hai ningún caixón aberto etódalas cousas están na posición inerte que el ou asúa muller lles ordearon coas mans; pero el sabeque escoitou moverse as cadeiras e sabe que taména muller escoitou o mesmo barullo, que pasa entón,que hai aquí, non vexo nada, non oio nada, que pasaaquí Vaise de novo a durmir sen resolver o problema,coas preguntas cravadas no peito, vai como veue responderá a unha pregunta que se espera, eu nonvin nada, non hai nada; e aínda tardando volven adurmirse Por pouco tempo, porque de novo, ascadeiras, como se tivesen vida propia, volven amoverse e a arrastrarse e o medo asulaga os seussentidos, seguramente baixen os dous para atoparsea idéntica resposta, o camiño perdido, un feito quenon ten escapatoria, que ruido é ese, quen arrastraas cadeiras, están no seu sitio, que pasaNon atopará resposta o home porque ó díaseguinte morre, de súpeto e tamén de medo,supoñemos, se cadra viuse de fronte cara a morte anoite pasada e non dixo nada Morre o home e faiseo velatorio na casa, chegan familiares e viciños eparentes, dá choio preparar o enterro, dá; e a muller,que xa non é nova, síntese moi cansa e chegada denovo a noite caise co sono, o mesmo que lleroubaron a pasada noite; dinlle que se vaia deitar unpouco, que xa os familiares quedan ó tanto, que nonse preocupe, que xa bastante ten Vaise durmir xasabemos como, déitase e cando empeza a collelao sono dáse conta dunha certeza que lle fai sentir unarrepío inmenso, que a crava diante da verdade,agora ela, non podendo pecharse dos ruidos queveñen de abaixo sabe porque a noite pasada semovían as cadeiras da cociñaA Xanela 6 Primavera 2002

A primeira vozXabier LópezO alquimista, ao pescozo ese triángulo gnósticodo ABRACADABRA, xa ía tempo que dera porimposible a consecución da pedra filosofal, aquelmagnífico pelouro —que el imaxinaba como unanaco de unto— capaz de virar ouro, previas unhasfreguiñas, calquera tipo de ferralla ou ferraganchoPara dicir verdade xa non confiaba unha miga nacábala, nos consellos do seu centenario mestre, ninnaquelas todas faladorías que situaban no alfoz deAquisgram a un vellote espiritado e rechumido quesostiña ter conseguido xa algúns resultados Oalquimista, coa aniquiladora impresión de ter perdidoa vida nunha quimera, acordou unha mañá cosobresalto dunha nova teima, co sobrecollementode presentir un vento novo para o tarabelo dos seusdías"A primeira voz Busca a primeira voz"Aquelas palabras confusas, unha chisca críptica,foron o único comprensible daquel soño, xunta acerteza de que a sombra barbada que as pronunciabaroucamente, era a sombra dun mago, dun auténticomago, pois os verdadeiros magos, dende Merlíno encantador, só se presentan ao home no sarillodos soños Así foi cómo fixo unha cacharela cosseus libros e atados de follas, cómo vendeu a unquincalleiro todos os seus cacharros, cómo deixoua súa covacha das catacumbas de París, parabotarse a andar polo mundo na consecución daquel,seu novo horizonte"A primeira voz", pensou ¿E non sería aquiloa verdadeira pedra filosofal? Como queira que oalquimista acreditaba no Panta Rei, no EternoRetorno, riba de todo isto, e moito máisapaixoadamente, na pescada que morde a cola e naserpe Urubos a-que-traba-o-propio-rabo, tivo a absolutacerteza de que atopar a Primeira Voz era atopara Derradeira, xa que logo, tamén, a Voz que seestaba pronunciando naqueles precisos momentos,acalada pola ofuscación e a parola dos seuscontemporáneos A súa busca, como toda buscaque se gabe de selo, deixou atrás varios anos da súavida, innumerables aventuras e adversidades Unhatardiña, no profundo da sesta que estaba a botar ásombra dun carballo, soñou un luminoso e radiantearco da vella Ao espertar o arco da vella aíndaestaba alí, facendo visible unhas das trabes decoteinvisibles da cópula dos ceos, e daquela foi miraronde pousaba, ao cabo unha lombiña comida polassilvas eas torgueiras na que se puxo a cavar coacobiza dos ladróns de tumbasLogo de moito traballiño atopou algo Eraunha caixa, unha caixa poeirenta, que tiña algodentro Así llo revelou o entendemento tras sacudilapreto da orella Convencido de atopar o que busca-Ilustración: LUIS OTEROA Xanela 7 Primavera 2002

a, regresou á súa cova Antes de abrir o seu achadoasegurouse ben de que non rondase ninguén a súaporta, botoulle o pecho para evitar visitas inoportunasPousou a caixa nos xeonllos e pousouna coextremo coidado de quen pousa unha reliquia, quésabemos, tal vez o Santo Graal, ou o cetro deSalomón, ou esoutra caixiña de fama, chea de po ede lixos, que leva o nome de Pandora gravado natapa Abriuna Ao primeiro ficou unha miga desconcertado,pois o que viu, no ventre escuro da madeira,eran obxectos para os que non tiña ningún nome Undeles era negro, dunha cuarta de lonxitude, e nunextremo tiña varias teclas ou resortes O outro eratransparente e máis pequeno Os dous estabanfeitos dunha materia completamente descoñecida,e materias que descoñezan os alquimistas, madialeva, deber haber ben poucasTras moita observación decatouse de que une outro obxecto eran complementariosTranscorridos algúns minutos de infructuosascombinacións deu coa fórmula precisa Premeu atecla do aparello negro que levaba escrito eject —nasúa lingua un expeler, expulsar, exacular ben desconcertante—e meteu o cachifallo máis pequenono couso das bovinas que de socato sacaron osdentes Aínda parou un tempo a pensar antes dedarlle ao play, esoutro equívoco do xogar, divertirse,desempeñarUnha música chea de sobresaltos de platillobateu contra as paredes da súa cova, para aospoucos, superpostas unhas voces vidas de ningures,virar un rumor de fondo, un leito musical inofensivopara a pronuncia perfecta e precisa a pesar davelocidade á que corría a locuciónA verdade é que xa non podo saír da casa seno meu Upflex 1350; non me sinto seguro A miñafamilia e máis eu usamos todos o Upflex 1350, e deverdade que eu non sei cómo puidemos pasar tantotempo sen el¿Lémbranse das molestias do fio dental? ¿O moitotempo que se perdía e o dano que facía nas enxivase nos dedos? ¿Quen non curtou algunha vez undedo cun fío dental? ¿Quen non se sentiu unha migadecepcionado polos resultados da súa hixiene dental?Pois ben un equipo de especialistas, dirixidospolo prestixioso enxeñeiro xaponés MishimaYassunari, deron coa solución para todos esesproblemas: o Mega Bright 6000 O Mega Bright 6000non é un cepillo dos dentes eléctrico calquera; oMega Bright 6000 é o resultado de varios anos deestudio continuo, un producto anovador e efectivoque xa probaron dentistas de todo o mundo, comao doutor Mitchels: "O Mega Bright 6000 combina adisposición escalonada das súas cerdas coa rotacióndos seus discos laterais non abraxivos, chegaonde non chegan outros aparellos semellantes,elimina a placa e mailo sarrio, o mal alento, e deixao dentame tan luminoso coma unha sesión nunhaclínica profesional Os resultados son os mesmospero moito máis económicos Aínda que os dentistasteñamos menos clientes, eu non podo mentir,non o sei facer: o Mega Bright 6000 é o melloraparello de hixiene bucal total que un pode conseguirno mercado"A clave do éxito persoal está no sorrisoSorría Todo é máis fácil sorrindo Agora podefacelo co seu Mega Bright 6000 Mérqueo, non se vaiarrepentir ¿A que está esperando? MérqueoRegresou, forte e festeira, a música de platillos Oalquimista, unha miga aloulado, calcou na tecla queparaba aquilo Parara, é dicir, xa non xiraban asrodiñas dentadas do artello, e sen embargo seguíaa sentir os golpes dos platillos, chan-chan-chan, undeles para cadansúa orella Era coma aquela toupaque ve a luz do día nunha físgoa da súa reclusión,que se precipita a asomar o corpo dende o mundosubterráneo, e ten a mala sorte de irrumpir nainterpretación dunha orquestra, de meter a cacholano paréntese que abriu o homes dos platillos, que denada se decata, de nada, e segue co seu chanchan-chanata a apoteose final da pezaPensou repentinamente en Deus, e por vezprimeira matinoulle un sorriso —non sabía xa seamable ou terrible—, un sorriso no que brillabanestarrecedores varios dentes, varias pezas de ouroA Xanela 8 Primavera 2002

Sito MarMedos RomeroRecóstase no sillón de mimbre, fronte ao televisor,allea como sempre á conversa familiar, fascinadapola música, seguíndolle o seu son cos dedos daman dereita a golpear nas pernas De súpeto para amúsica O presentador volve de novo á pantalla e conel a imaxe dos convidados Vannos enfocando un aun A ruxida da conversa resoaba na cociña e elanon podía escoitar ben Síntese irritada Súbelle ovolume ao aparato co mando a distancia Nesemomento oe o nome do último deles, do máis vello,do canoso, alto e forte, vestidode traxe beige Púxoseinqueda Ninguén o ouvira ninse decatara do ocurrido Sóela Co mando na man denovo intenta baixarlle aovolume, dubidando entrecambiar de canal ou apagara televisión Tivo gañas desaír da cociña e desexou porun momento que a baldosado chan se abrise para que aterra a tragase e poder asídesaparecer daquel momentocon aquela sensación deculpa Mais ela non se movee fica queda no asento, alertae disimulando Árdelle acara como se a presenciadaquel home fose real eestivese fronte a ela ollándoaPoida que se non pronunciaseno seu nome, ela non orecoñecese, e agora que sefixa ben en cada detalle, recoñece a mesma bocagrande, os mesmos ollos, as mans ¡Veo tan vello!¡Tantos anos pasaron desde entón! Non volverasaber nada del, e preguntouse onde estaría a vellapostal de brillo que el lle regalara daquela Seguroque no caixón, si, no caixón, canda as fotos,quizabes húmida e valorenta Alí estaba aquelaparella coas caras xuntiñas e sorrindo, ela co pelolongo en ondas e el cun bigotiño fino, e debaixodeles a frase que tan ben memorizou enteira detanto ollala: "Del amor en presencia cobra vida sumás pura esencia" Nunca soubera ben que queríadicir aquilo Si, desde logo que sabía que era palabrade amor, claro Entón cavilou nun lamento: que nadapodería ser máis fermoso que a mocidade, nada, eque ela non se decatara ata que pasou, ata que aperdeu, ata que se lle foi como un voo, nun pestenexocativo Non o podía crer e tíñao diante Sito, Sito,repiteu para ela, Sito, o músico da Orquestra Asluces, que tan ben cantaba Era o mellor, sendúbida Non era teima súa Decíano todos Tiñaunha voz excepcional, a pesares daquela malditaenfermidade que o tivera apartado tanto tempo nunpavillón de tuberculosos, aillado cando a outros nunhospital ás aforas de Ferrol, onde pasou longosmeses, bebendo o ar dospiñeiros, ao descanso dasraiolas das tardes, naquelavida tranquila e san e sendeixar nunca aestreptomicina, matando otempo con outros doentes ecoas monxiñas ás que tantolles irritaba que lles cantase,como se a xuventude del e asúa alegría provocasen certodesasosego ao ritmo mortecinodos días Saeu de alí senun pulmón, pero saeu, e cantabao mesmo, ou moito melloraínda Daba salvaciónescoitalo Enchía as verbenasdo Carme, e non só pola voz,tamén polo morbo que tiñavelo desafiando á peste, tanfino e bo mozo, delgadiño,cos seus brancos traxes deorquestra e camisa bordadade cuello duro El baixárasedo palco para escollela a ela entre todas as outrase invitala a bailar, e ela, aquela noite, agardou por eldeixando a outros Fora na Patrona, en Santa Marta,xusto o ano que ela rematara o loito por súa naiLevaba un vestido de flores, acórdase ben, de floresazuis pequerrechas Era un vestido de voo, algoacampanado Os beizos pintados e polvos na caraAgora co recordo volvíalle a emoción á boca doestómago e a imaxe dela bailando as pezas novase as vellas cancións de sempre que ela tan bensabía, cancións como "Campanero jerezano" ou "Tellaman perla preciosa" Ela facía reviravoltas aodanzar créndose que a letra fora feita para aquelaocasión e quizabes para ela, si, podía ser ¡Necesitabatanto que fora así! Pero o que máis a enchía deA Xanela 9 Primavera 2002

fachenda era a imaxe del campo abaixo, dirixíndosea ela Deixou que a acompañara aquela noite emoitas outras noites máis Adouraba as cousaspreciosas que lle decía el para conquistala, aquelamaneira de susurrarlle ao ouvido "fermosa de ollosachinados, de boca de xazmín" ¡Deus, o tacto naorella da súa boca e o recordo da súa colonia e doseu tabaco no seu pescozo! Remexeuse no sillónacordándose das últimas citas nas que ela o agardabasoa mentres el facía no palco figuriñas para outras,e ela adoecendo de ciumes ¡Tardáralle tanto tempoen pasar aquela paixón que sentía por el, tanto! E foipor aqueles días cando Xosé comezara a convidalaao paseo pola Rúa Real os domingos polas tardes,convidándoas a todas a chocolate e algunha queoutra copa de anís na Casa Souto Nunca máis puidosoportar o ulido doce do anís nin ver as botellassequera Era voltar á dor daquel tempo e á marca doseu olvido Comezara Xosé a darlle unhas voltas,pero tanto lle tardara a ela en írselle do pensamento,tanto, que aínda hoxe ao velo se decatara que nonchegara nunca a esquecelo de todo(Do libro inédito "A africana do Seixo e outros relatos")Ilustración: LUIS OTEROI I IÓs inermesInterrompes o meu nomena oquedade da batalla,declárasme a innomeablecomo a todos os que me seguene a algúns dos que me precedenPertenzo á xenealoxía xeracionaldos desterrados á sima do ecoonde as verbas sonme devoltasigual de puras que as pronuncieiporque ninguén as escoita,para elestoleadas da inexperiencia dos afortunadosMentres eu pecho os espellospara non ver en que nos convertemosGabriela RodríguezA Xanela 10 Primavera 2002

Poema elementarLETRAS DE PORTUGALOs vermes são seres puríssimos de DeusTransforman a degradação do que já passouEn terra ventilada e aérea, com o seu bailadode sinxelas formas desconhecidas, pois os homensOlham apenas o que parece visívelQuando passarmos por um verme ou um insectoDevemos desviar-nos, pois são sagradosE fazem criar e crescer sempre as floresDo arco-íris das primaveras infinitasFernando Botto SemedoPoema IIIDa seda verde das estevasaos exotismos de cânforase vai tecendo comfios de pura águaa manhã de todos os poemasNas tépidas madrugadas eNas tardias horas do solamadurece o beijosob o dolente aromadas flores do jacarandáDESCONHEÇO esta terra(uma lágrima, do lado esquerdo?uma fronteira - do outro lado do telefone?)conheço porém, sem conhecer,algumas ruas (sem nome)uma fontedois homens às seis da manhãcaminhando para o campo- as mulheres no largodebulhando feijão(o interioralimenta nos dias mais frios)De uma e outra ondabeberás a rebelde espumaenvolta em limos e areiagaivota sem mar nem rotaeterna voadora contra o ventoMargarida Parreira Alvesé dificil trazer no autocarroa imagem (a linguagem)da terra- os sacos são sempre pequenospara o calor que procuramos resguardarnesta noite um nome nos bastauma palavratransforma a paisagemcomo un elevador,subindo sempreRuy VenturaIlustración: OLAIAA Xanela 11 Primavera 2002º

PoemaMeu tetravô de Pontevedra que agora sei que existiuteria conhecido um dia os pinheirais de São Mamede?Dessa terra de meigas trouxe decerto recordaçõesquando foi para Alburquerque para casar por amorcom uma Ana de Cáceres, como o Livro me diz-o que meus filhos me deram por lembrança da mãecomo presente de Natal- genealogias fecundasdo coração do tempo Teria alguma vez andado por estas ruasou mesmo polos meandros do Reguengo?Ele, que era hortelão, como meus antepassadosmais antigos, que sonhos acalentoupelos dias, pelas noites duma terra diferente?Já nestas terras alentejanas, chamar-lhe-iam talvez"o espanhol", mas sem maldade, antes de lhe nascerem netoscomo ele se calhar com sotaque galegoe memórias de lugares onde seus pais se criaramMeu tetravô que buscava nos campos portugueseso amor da aventura, a procura do pãoou apenas horizontes gratos ao seu coraçãode rapaz novo e forte com sede de conheceroutros rumos e gentes, desconhecidas raizes?Bailaria nas festas? Olharia os caminhostão velhos e tão novos da planície e da serra?Guardaria num baú utensílios da infânciaque sempre nos acalentam, sempre nos emocionam?Meu tetravô de Pontevedra, meu quintavô já velhode anos depois lançados na lembrança dos mesesque jamais nos devolvem o passado que tivémosagora vive em mim, agora sei que existiucomo depois dele houve os Gonçalves, os Garçõese muitos mais do futuro que depois de mim virãoMeu sextavô espanhol, lá da terra das meigassaúda-me decerto, saúda-me dos longescom indistinta voz, em surdina, galegamesmo já do além ou de dentro dum livro-ao hortelão-poeta que agora aqui o lembraque agora aqui o escreveemocionadamenteNicolau SaiãoA Xanela 12 Primavera 2002

ECOLOXÍAAs caixas niño para aves insectívorasAntón FafiánXa temos connosco de novo a Primavera e con elao rexurdir da vida que semella aletargada durante oinverno Chegan as andoriñas aos seus niños deanos pasados e con elas moitas outras especies deavesPero non podemos esquecer que debido amúltiples factores, cada día hai menos variedade depaxaros nos campos; moitas especies son cadavez menos habituais e outras corren perigo deextinción, namentras que outras parecen axeitarseben á vida nas cidades e xardíns coma o gorrión;as causas deste declive atopanse na caza, osincendios, as talas incontroladas que traen comoconsecuencia a falta de lugares onde os paxarospoidan aniñar, xa que nas árbores vellas é ondeatopan normalmente ocos onde agachalo niño, eestas son precisamente as primeiras en cortarsepara madeira Pero tamén padecen outras agresiónsmenos visibles: nalgunhas zonas o alimento escasea,os herbicidas e pesticidas usados na agriculturae xardinería contaminan as plantas e os insectos,co que os paxaros, ao comelos acumulaninsecticidas no seu tecido graso Isto dana afertilidade de moitas especies sendo as suas postascada vez menos fértiles ao debilitarse a cáscaracalcárea dos ovos, co que a reproducción redúcesebastante, o que, unido aos polos que morren xa depor si ou comidos por depredadores, fai que o seunúmero vaia disminuindo progresivamenteNós témola sorte de vivir nunha zonaprivilexiada en canto a Natureza, a ría de Betanzos,CARRIZOTroglodytes troglodytes (Linn)ESTRELIÑA RISCADARegulus ignicapillus (Temm)os bosques das ribeiras do Mandeo, temos pretounha das zonas húmidas máis importantes deGalicia : o encoro de Cecebre, que paradoxicamentefoi creado polo home para abastecer de auga unhacidade No entorno destas paraxes podemos vermultitude de especies animáis e vexetais, non so deaves Aínda que moitas especies de aves nonpoderemos observalas se non imos ao seu hábitat,existe a posibilidade de atraelas mediante a instalaciónde comedeiros ou caixas niño Os paxarosque podemos ver nun xardín son especies que vivennos bosques e nos claros e que se desprazan anovas zonas cando as consideran axeitadas para asúa supervivenciaOs paxaros necesitan catro cousas que osxardíns lles ofrecen: necesitan un lugar seguro ondeaniñar, un lugar seguro e amparado onde pousarsepola noite, alimento e auga para beber e bañarseLoxicamente o lugar de aniñamento dependerádo tipo de paxaro A algúns abóndalles cunhacaixa niño pero outros xamáis se achegarán a unha,pero si construirían o seu niño nun arbusto de follaperenne, espeso ou nunha silveiraTódalas caixas niño deben instalarse moitoantes da época de cría para que vaian habituándosea velas O outono é unha boa época pois as caixasserviranlles de refuxio no inverno e logo, deadaptarense ben, usarana para aniñar Á maioríados paxaros góstalles ter un amplo terreo durante asua época de cría, polo que non convén poñermoitas caixas niño nun xardín pequechoA Xanela 13 Primavera 2002

Existen moreasde deseños axeitados,pero calquera que saibausar unha serra e unmartelo poderá construirunha caixa niño cunhatáboa de madeira, de contrachapadomariño,mesmo un tronco partidopola metade, vaciado noseu interior e volto a uniré perfecto non serve oaglomerado pois non resisteá intemperieAs ferramentas son ben simples: unha serra,un martelo, un taladro con brocas para madeira,lapis, unha regra de 40 cm e puntas Segundo aespecie, así teremos que facer de grande o buratoda entrada; para os ferreiriños chegará con trescentímetros de diámetro e a partires de aí xaentrarán gorrións e aves maiores Os paporrubios,os carrizos e as estreliñas riscadas prefiren ascaixas de frontal aberto xa que lles permiten vixiarderredor namentras empolanNo exemplo usaremos unha táboa de piñeirodun metro vinte de longo que dividiremos comovemos no patrón, as medidas poden variar en funciónda especie, pero aquí faremos unha caixa niñopara atraer ferreiriños, carrizos ou estreliñas riscadasaves moi pequenas e útiles aos labregos, poisalimentanse preferentemente de insectos É importanteque poñamos unha bisagra no teito parafacilitala limpeza, mesmo un anaco de cámara vellade bicicleta valeráDurante a época de cría un ferreiriño, quepesa uns 11 gramos, pode consumir nun día máis de16 gramos de insectos, unhas 400 ourugas porexemplo, ou sexa que nun ano pode comer máis dedous quilos e medio de insectos, o que dá unha ideada súa importancia para o control das pragasÁ hora de colocalas caixas teremos coidadode non poñelas ao alcance dos depredadores comaos gatos, xenetas cunha altura media de 2,5 a 7metros, cunha orientación preferente cara o leste,por onde sae o Sol ou cara o sur É convinte querematada a época de aniñamento limpemos ascaixas e tiremos os niños vellos para acabar cosparásitos que poidan haberOs debuxos das aves son de Calros SilvarFonte: Guía das aves de Galicia Bahía ediciónsFERREIRIÑO COMÚNParus alter LinnA Xanela 14 Primavera 2002

O NOSO PATRIMONIOAs medoñas da Serra Vellae as capelas de San Andrés da Ribeira e San Bartolomeu(Monfero)Xosé María Veiga FerreiraJuan Sobrino CeballosNos confíns da comarca das Mariñas, no Concellode Monfero, atopámonos coas estribacións da SerraVella Seguindo o camiño medieval que cruza oEume e sube cara ó Campo de Abeledo, recoñecemosunha primeira demarcación documentada na épocamedieval como é a mámoa da Arca, que nós identificamoscomo a Mámoa de AbeledoEsta mámoa actualmente está moi arrasada,e máis que vela intúense os seus restos na terra, oque nos permite de momento coñecer as súasdimensións Sen lugar a dúbidas, era unha das máisgrandes da comarca cun diámetro duns 28 metros echegaría a tres metros de alturaPolo mesmo camiño estaba a ermida de SanXulián de Arca, desaparecida xa hai moitos anos Nolugar aínda se acordan dos seus restos e do trasladodos santos á ermida próxima de LagaresNo alto da Serra Vella atopámonos cunconxunto megalítico composto de sete medoñas,nas que o diámetro varía dos 16 ata os 10 cm conalturas máximas de 1,50 m e mínimas de 0,55 Astres primeiras do lado N son as mellor conservadas,a cuarta e quinta ó SO presentan problemas deconservación A sexta case desaparecida, xa quepolo N está cortada por un camiño e polo S estáarrasada A nº 7 está situada entre dúas formaciónsrochosas que conforman a saída da Serra Vella, eque practicamente tamén está arrasadaUNHA DAS SETE MEDOÑAS DA SERRA VELLASegundo a xente do lugar foron feitas polosmouros para defenderse dos inimigos usándoascoma trincheirasÉ preocupante o estado de conservación e odeterioro destes monumentos prehistóricos nosúltimos anos, que por diversas circunstancias estánlevando á súa desaparición Concretamente dendeo ano 1995 ata agora sufriron cambios apreciablesa simple vista, como os diámetros dos conos deviolación que se ampliaron nalgún dos casos atapreto de dous metrosBaixando a serra o camiño lévanos á ermida deSan Andrés da Ribeira As referencias máis antigasque temos desta capela son de mediados do séculoXVIII, cando nunha visita do arcebispo dise que seencontraba bastante mal, e que xa era dos veciñossen que se lle coñecese fundador nin padroado:Visitose igualmente la ermita, su advocaciónSan Andres sita en el lugar del mismo nombre, terminosdesta parroquia, hallase bastante indecente, no tienerenta ni patronazgo ni fundador,es de los vecinos,manda su mrd Que queriendo esta subsista, la blanqueepor dentro y fuera, sigan el fayado que tiene sobreel altar, por todo lo mas de la ermita, enlosen elpavimento de toda la ermita referida, cubra el arca ycoloquense en el altar, todo al termino de quatromeses y para ello selo hara presente el Pe Cura, tantoa los de San Julian de Lagares como a los de SanAndres y no conpliendola estos al perentorio términoseñalado haría el repetido Pe Cura se demuela, poniendoen su sitio un cruzero, que para que asi locumpla y haga observarse (1761)É unha pequena capela de gran simplicidade,representante da arquitectura popular Presentaplanta rectangular, muros de cachotería e tellado adúa augas Na fachada un pórtico sostido por dúaschantas As dúas xanelas parecen obra posterior xaque nun primeiro momento estaría iluminadounicamente por unha pequena, actualmente tapiada,de detrás do altarNo interior con teito de madeira, destaca o altarque está un pouco máis alto que a entrada polapendente en que está construído o edificio No retablode madeira están representadas as figuras de SanAndrés, a Inmaculada Concepción e San VictorioA Xanela 15 Primavera 2002

O patrón é San Andrés ó que se lle facíandous días de festa e a xente traíalle ofrendas porquesegundo se dicía era un santo avogoso para todo Xahai máis de vinte anos que non se celebra a festa,aínda que todos os primeiros mércores de cada messe fai unha misa na capelaNo lugar teñen algunhascoplas que fan alusión a este santo e á súa festa:Ó Divino San AndrésQue estás no cabo do mundoQue para verche a caraTres noites hai que non durmo(Recollida no Xestal)Ofrecinme a San Andrés da Ribeiraque pra ir ó de lonxenon me rixe a faltriqueira(Recollida no Xestal)Meu señor San Andresiño,Que estás na Alta RibeiraVéñolle pedir meu santoA salvación verdadeira(Aldear, nº 14)Seguindo o camiño chegaríamos á PonteVelosa, da que se fala nun foro do lugar de Guilfonsoen 1282, e tamén do que sería a torre de SanBartolomeu:“a metade daquella fragua de contra a ponte velossacomo ven do porto de Santandré pollo carrill dos carrose se aderença pollo forno ás portas do castello”O documento fai referencia a unha fortalezamedieval, aínda que actualmente non se coñecennoticias desta posible torre, si existe o topónimoTorre Os veciños faláronos dun lugar coñecidocomo Castelo dos Mouros ou A Pena do Castelo,que son varios penedos con vistas sobre o ríoDesde o lugar da Torre ollamos a ermida deSan Bartolomeu Esta existía no ano 1607, segundonos di Jerónimo del Hoyo nas súas memorias:INTERIOR DA CAPELA DE SAN BARTOLOMEUHay una ermita de San Bartholomé que solía serparrochia y tiene pila baptismal y aun le han quedadodos feligreses que vienen aquí a oir misa Está a cargodel retor el tenerla reparada: lleva todos los frutos ytiene desmería por si, y dicen era representación deAres Pardo de Cela Dicese misa el dia de la AdvocaciónNa capela poden ollarse cinco imaxes desantos, dous San Bartolomeus (un espido), un SanAntonio, unha Santa María e un San Xurxo Para osveciños o máis avogoso deles é o San Bartolomeuque vai espido e levo o coiro pendurado do ombreiroDo seu carácter milagreiro danos mostra a cantidadede exvotos e moedas que hai no interior, así comoas testemuñas dos veciños:Hai tempo eu tiña unha vaca que non daba leite,ofrecinlla ó Santo, e desde aquela o leite foi do mellor,así que fun ás Pontes e merquei para a ofrenda unhavaquiña de ceraOnde sea nomeadonon entra buxato,Nin meigo nin meiga,Nin morría a muller co partoCAPELA DE SAN BARTOLOMEUMAPA DA ZONA, 1:50000FOTOS VEIGA E J SOBRINOA Xanela 16 Primavera 2002

Frei Martiño SarmientoFESTA DAS LETRASO P SARMIENTONUN ÓLEO DE XOSÉ VICENTE COUSIÑOQUE SE ATOPA NO MUSEO DE PONTEVEDRAHai pouco máis de trescentos anos nacía en Vilafranca do Bierzo, de pais galegos, PedroJosé García Balboa, quen andando o tempo sería coñecido como Frei Martín SarmientoDas terras bercianas, de cultura galega, a familia trasládase a Pontevedra en 1695,cando o neno apenas conta os catro meses de vida Nas inmediacións da Boa Vilatranscorre a súa infancia e primeira adolescencia, ata os quince anosA partir de aí a súa vida transcorre de mosteiro en mosteiro: San Martín en Madrid(1710) para profesar na orde benedictina, Hirache (1711-1714), Madrid de novo, Salamanca,Eslonza (1717), Celorio (1720-23), San Vicente de Oviedo (1723, onde se atopa co PadreFeijóo) e Madrid outravolta (1725) onde asenta definitivamente, agás uns meses de estadíaen ToledoDas súas viaxes a Galicia deixou constancia en dous diarios: a primeira entre 1745e 1746, a segunda case dez anos despoisDefensor da obra do Padre Feijóo, do que foi discípulo e amigo; polígrafo de inmensaerudición que apenas publicou en vida; o Padre Sarmiento interesouse e deixou estudiosmanuscritos —algúns solicitados ou encargados por nobres ou monarcas— sobrediversos temas relacionados coa a historia da literatura, a botánica, as ciencias naturais,a arte e a escultura, a xeografía, a pedagoxía, a economía, a etimoloxíaMais a importancia de Sarmiento para nós está na súa defensa da lingua galegacomo lingua apropiada para o ensino, a necesidade da súa ensinanza e do seu uso porparte da Igrexa e das institucións do país, así como nos seus estudios sobre elaMorreu no 1772, aos setenta e sete anos, na súa cela de San Martín en Madrid,convento hoxe desaparecido, así como os restos do sabio galegoA Xanela 17 Primavera 2002

Sarmiento, un precursor do galeguismoRamón Villar PonteNos derradeiros anos do século XVII, ollou a luzunha gran figura galega, Frai Martín Sarmiento, que,como poucos, é merecente de que se lle lembre ehonre Home dunha cultura ergueita e nada común,cultivador esgrevio das máis variadas discipliñas,tanto científicas como literarias, soupo pór en todointre o seu gran talento ao servizo da nai Galiza, daque era un aceso apaixoado Corroborándoo, eis assúas obras Polo coñecimentodelas chégase áconclusión de que a Galizanon contou en ningures, conun defensor máis completoe máis desinteresadoPoideran se asiñalarenoutros compatriotas quecicais o igualen en fervor, einterés pola Galiza e assúas cousas Mais o quenon poderá atoparse é unsoio que o aventaxe nestascualidadesA laboura realizadapolo P Sarmiento, nassúas obras viva e latexante,é de tal xeito que aíndahoxe, cando un a examina,inda que sexa lixeiramente,non pode por menos de lleadxudicar o título de precursor efectivo, de auténticodevanceiro da galeguidade, así como o de esgreviogardián e defensor do feito galego en tódalas súasvariadas e múltiples manifestaciónsPouco importou que o ilustre monxe benidictinofora nado no Bierzo —comarca que xeograficamenteé galega inda que por mor dunha absurda divisiónadministrativa, apareza como leonesa— para queel, fillo de pais galegos, sostivese en todo tempo,que a súa auténtica terra nai era GalizaDous aspectos se poden consideraren navida do P Sarmiento: un, o de cultivador incansablede toda clase de estudios, principalmente os históricose os de ciencias naturais; outro, o de viaxantecentinela do bon nome da Galiza No primeiro,atopámonos con aquela abondosa colección demonografías saídas da súa pluma, que tan alta sonalle deron, e das que as referentes á Historia Naturalserviron para poñelo en relación con ilustres naturalistaseuropeos, como o tan ilustre Linneo e outrosPola súa iniciativa foi creado o Xardín Botánico deMadrid E non lle estorbou ren o carácter universalistadaquelas materias científicas, que el soupo tratarcon tan grande acerto e competenza, para que aíndaasí, el soupese amosar o fervor galego que decoteo abouraba E por iso, adicou os seus desvelos a estudiarprincipalmente a flora galega, revelendo nesteorde de cousas feitos que se descoñecían, tratandocon axeitados razonamentosdas posibilidades dochan galego, e dando áBotánica unha morea denomes auténticamentenosos, que, por esacircunstanza, pasaron aoxeral coñecimento comoproba manifesta da riquezado léxico vernáculoO P Sarmiento afirma eproba que a lingua galegaé nanterior á castelá E dique "nuestros trovadoresantiguos no usaban delidioma portugués sino delgallego" Milá y Fontanalsna súa obra De los trovadoresde España di: "ElP Sarmiento fue quienprimero trató de los trovadoresgallegos" E Menéndez Pelayo, na obra tituladaHistoria de las ideas estéticas en España,revela que no traballo do P Sarmiento "hayadivinaciones históricas verdaderamente asombrosas,verbigracia la del influjo del elemento gallego enla primitiva poesía española" Para Sarmiento oidioma galego é o que máis se asemella ao latino detódolos da España E falando da afinidade do portuguésco galego, o P Sarmiento di: "Es cierto quecuanto más se retrocede a los siglos pasados sonmás parecidos, hasta que coinciden en uno solo,dichos dialectos" (Téñase en conta que si Sarmientochama ao galego dialecto, tamén di o mesmo docastelán, do portugués, do catalán, etc, linguasfillas do latín, entendéndose que o idioma é este,sendo os demais, por razóns de subordinación,chamados da maneira que os chama) E continúa:"Pero es innegable que cuando Portugal estaba enposesión de los moros se hablaba ya en Galicia elidioma vulgar" E engade noutro traballo que o galegoA Xanela 18 Primavera 2002

deu orixe ao portugués "que por mejor hablar es elmismo gallego modificado"Con todo esto, e moito máis que poideraengadirse, o P Sarmiento terma de faguer ollar atodos, como a nosa lingua é anterior á fala portuguesa;e ao mesmo tempo, demostra que ela nonprocede do castelán, sinón que ambos idiomas sonderivados da corrupción do latín, o que determina ofeito natural de que entre eles haxa cousas comúns,acarón doutras que de tais non teñen ren A finalidadede todo este faguer do P Sarmiento, doadamentese comprende Ela non era outra que a de pór dereleve a alta categoría lingüística do galego, paraque os nados na terra non dubidasen en empregaloacotío e con preferenza a calquera outra falaO P Sarmiento, pois, ao tratar da linguavernácula, naquel senso de loubanza e valoración,faino convencido de que soio co seu emprego, osgalegos abranguerán a afirmaciónda súa persoalidadeintegral, afirmación que tantochoe en si que é, cabalmente,o que, andados ostempos, terían desustentaren os modernosdefensores e propugnadoresda palinxenesia galegaA súa linguaxe nestepunto non deixa lugar adúbidas E así afirma: "Desengáñenselos hombres, queninguno podrá explicar biensus conceptos sino en sulengua propia" E por iso pugnacon tenacidade exemplar,unha e outra vegada, pola confección dun dicionariogalego, manifestando que "No es dudable que si conel tiempo se diese a luz y se imprimiese en gallego,una historia general y una Historia Natural de todo elreino de Galicia, se aficionarían los gallegos a sulengua nativa" E en contra dos que opoñen reparosó emprego do idioma por consideralo probe deléxico, el fai varias citas de verbas castelás que engalego teñen máis dun sinificado Engadindo, defronte aos que afirman que o galego carece deunidade, que el anda por Galicia e en ningures achouesa abondosidade de xeitos de falar a que algunhosse refiren, sin que por iso non admita que existenalgunhas variedades naturais que, máis que doutracousa, sirven "para probar la fecundidad de la lenguagallega"E en canto aos interesados en soster que nalingua nosa non hai escritos, el responde cheo derazón: "Mienten, ya que hay carros de instrumentosgallegos, con los cuales si se imprimiesen, y con lalengua que se habla, se podrán formar Catecismos,Pláticas, Sermones, Artes, Diccionarios u otrostrescientos libros Pero, ¿para que me canso? Lacerrilidad bárbara e ignorante siempre estará en sustrece"Levado do seu grande entusiasmo polo galego,o P Sarmiento no seu Onomástico, manifesta que"en cada ciudad y villa populosa de Galicia había dehaber algunos que se dedicasen a enseñar a losniños la lengua gallega con extensión y propiedad"E en outro traballo seu, Elementos etimológicossegún el método de Euclides, di que en ela deberanseren escritos os documentos forenses tal se fixeranoutro tempo; e que os cregos prediquen e confesenen galego, para o que é mester que sexan do paísos que dentro dela actúen, co que se terán achaídoas dificultades que doutro xeito miudeanO P Sarmiento en cantas ocasións ten,propugna, recomenda e defende a utilización dalingua galega como instrumento obrigado de expresiónoral e escrita dos nados na GalizaE si con todo o que deicaagora deixamos dito, a figurado P Sarmiento se nosamosa como figura galegade primeiro orde, ela se faiaínda máis alta, e pareceaínda máis completa, candose consideran as variadasdisciplinas científicas queel tratou con competenzasuma e en cuio trato a súaacesa galeguidade soupoatopar motivos xurdios deexaltación e defensa da terragalegaEl, co P Feijóo, do quefoi conselleiro e amigo entrañable—lémbrese a este respecto como Sarmientofixo o prólogo da Ilustración Apologética—constitúen o par de estrelas que alumearon caseexclusivamente o ceo enmourecido da cultura españolado século XVIII, cando xa se achaba en plenodecaimento El é para nós, debe de ser para nós, osque levamos chantado na alma unha arela redentora,o faro aceso que nos sinala o vieiro que leva óideal degoiradoIlustracións: AGOSTIÑO PORTELAEste texto de Ramón Villar Ponte (Viveiro, 1890; A Coruña,1953), un dos fundadores das Irmandades da Fala, xuntoco seu irmán Antón, foi retransmitido pola Emisora deLondres da BBC na noite do 11 de maio de 1953 (Ramónfinaría o 14 de setembro) no seu programa en linguagalega Antonio Raúl de Toro Santos fixo unha recopilacióndeses programas publicada co título Galicia desdeLondres (Editorial Tambre, Oleiros, 1994)A Xanela 19 Primavera 2002

Coloquio de Perico e Marica oucoloquio de 24 gallegos rústicosNo chan que en Morrazochaman os galegostamen San Cybranque chega hasta o ceo,que está no camiñoque vay ao Ribeyrodendes Pontevedraa vila do reyno,a hum-ha legoiña,camiño dereyto,fay conta que sigueso rumbo surlestose sube en relanzopor todo o vieyrosen muita fadiganem muito tormento,agiña se chegaao chan que dixemos,e mais ê bem anchotodo o seu terreoAlí corren lebres,e cazan coellosos homes nas festas,despois van vendelosDe alí, d´aquel chan,tan alto en extremo,se ve toda a vilacos seus arrodeos;se ve o mar bravo,se ve o mar quedo,de Ons e do Tamboas ilhas ao lexosse ven Portonovoe junto San Xenxo,Marin e Combarro,Lourido e Campelo;se ven o Castrove,e mais Montecelo,tamen San Cybrane mais o CasteloDo norte está postoo lindo conventodos frades do Lerezque está nhum outeiroAlí donde semprevan muitos romeirosao San Benitiño,santiño bem feitoTamén de aquel canse ven que estan pretoos olhos da Pontee o Burgo pequenoMorrazo se foramas chan seu terreose vira de frontecai todo enteiroPor fin os naviose barcos dos pescosse ven navegaree mais se estan quedosOs olhos se fartancon tanto recreode terra, de verde,de mar e de ceoAli no chan dito,subindo ou decendo,a gente se pararelouca de veloS´asenta no chanou sobre un penedoe colle refolgo,co vento mareiroAli as meniñasas mozas, os nenos,as velhas, os mozosos homes, os velhos,que veñan que volten,a vila, ao eido,almorzan, merendan,e failles proveytoGRAVADO DE COUSIÑO E SONETO DE XOÁNMANUEL PINTOS NA EDICIÓN PONTEVEDRESADAS COPLAS GALEGAS (1859)Faragullas de pan,migallas de queixo,castañas mamotasou fruita do tempoSe compran na vilapor pouco diñeyroameixas e ostras,centolas, cangrejos,e mais caramuxos,que compran por centos,ou berberichiñosque tem pouco prezo()COMEZO DO COLOQUIO EN MIL DUASCENTASCOPLAS GALEGAS EN VERSIÓN DE XOSÉ LUISPENSADO, ESTUDIOSO E EDITOR DA OBRA DESARMIENTO, FALECIDO NO ANO 2000A Xanela 20 Primavera 2002

RESCATE"Roldán Paderne"un escritor descoñecido do tempo das Irmandades da FalaXesús Torres RegueiroUn aire de misterio envolve como mesta brétema apersonalidade deste mozo escritor, morto enBetanzos no andacio gripal do outono de 1918Chamábase Xaquín López Pita e asinaba como"Roldán Paderne"Xa o seudónimo "Roldán Paderne" é dabondomisterioso ¿Viviría na rúa Roldán e tería raíces enPaderne? Quizá por parte do pai, pois polos Pitapodía ser betanceiro Calquera sabeSomentes coñecemos del un texto en prosapoética, "Nouturnio",que foi publicado polomenos dúas veces e oconto "Irmandade cristiana",datado enBetanzos no ano da súamorte Este publicousena revista do CentroBetanzos de BuenosAires en decembro de1947, acompañadodesta nota que aportadatos de interese sobreeste descoñecido autor:«N de R— Esteconto foi adicado pol-oautor ó noso dileito amigoe irmán Xosé AresMiramontes, que densde Rosario tivo axentileza de envial-o pránosa revistaFoi feito no ano de 1918e na sua dedicatoria —derradeiro traballo doautor, dous mesesdenantes da suamorte— decía eisí:"Este conto, meu amigo Ares, é o pirmeiro que fagoen galego Ben sei que non val nada Mais n´él, comoen todo o que eu fago, quixera unha cousa: que porenriba de todo latexara a y-alma da terra e na entranaunha calada ansia, sen acougo de cousas sempre,sempre mellores" XLP 5-8-18»NESTE GRUPO DE FUNDADORES DA IRMANDADEDA FALA DE BETANZOSPODERÍA ATOPARSE "ROLDÁN PADERNE"Roldán Paderne era da xeneración dos mozosque andaban a redor da Irmandade da Fala (undos seus fundadores, Antón Fiaño Miravalles, foivíctima tamén do mesmo andacio): SalvadorMosteiro, Lois Ares Castro, Veiga Roel, LópezDatorre Estes lembrarano catro anos despois dasúa morte, cando editen a revista Rexurdimentopublicando o seu "Nouturnio" cun texto homenaxea xeito de prólogo, dirixíndose a el en segundapersoa É no número 6 de Rexurdimento, "órgao dosintereses mariñás",datado en Betanzos o16 de Outono de 1922Dise alí, na introducciónanónima case tangrande como o textoao que antecede, queo "próisimo 25" (é dicir,o 25 de outubro)cúmprese o cuarto aniversarioda morte docompañeiro e no medioda louvanza dassúas prendas faiseunha afirmación materialistadiante darealidade da morte:«Ant´a morte —evoluzón da materia—non hai preferenciasnin distingos, ela mandano concerto e supremaarmonía detodal-as leis daNatureza»Dise tamén que setrata dunha das súaspáxinas literarias inéditas,"lírica composizóndino d´un Rabindranaht Tagore"Precisamente, Xosé Ares Miramontes(Betanzos,1893—Rosario, Arxentina, 1976), quenmarchara de neno á emigración coa súa familia,voltou a Betanzos no momento da xestación dasección local da Irmandade da Fala e mesmoA Xanela 21 Primavera 2002

asistiu con outros betanceiros á I Asemblea Nacionalistacelebrada en Lugo en 1918 Neste tempo, senon o coñecía xa da infancia, trataría a XaquínQuizá intercambiaron textos entre eles (Xosé gostabade escribir e debuxar) ou Xaquín regaloulle dedicadoa Xosé o "pirmeiro" conto que facía en galego Devolta na Arxentina e impresionado polos amigosmortos no andacio do ano anterior, Ares escribiu unpoema, "Prego", datado en Rosario no outono de1919 e publicado en A Nosa Terra no número do 15de novembro dese ano:¡Morte negra, morte negra, arrédate de min,non me leves no millor da mocedade,déixame ver da Patria escravizadaa xusta libertade! ()Xa de maior, ao dedicarlle no 1961 estepoema a unha amiga, trocoulle "mocedade" por"ancianidade" Pódese ver reproducido no Programade festas San Roque 1995Durante tempo coidei como posible que aobriña "Andacio", "disparate cómico representabre"que nunca chegara a ver (aínda que estreada noAlfonsetti en 1919 non creo que se imprimira) e foraescrita por Xosé Ares para presentar ao certameteatral convocado pola Irmandade da Fala deBetanzos, tiña que ver con ese andacio gripal quelevou aos seus amigos Agora sei que non, que o tal"Andacio" era máis ben lingüístico e atacáballe amoitos que intentaban renegar da língua galega porconsiderar máis "fina" a casteláNa prestixiosa revista Céltiga, que se editabaen Buenos Aires, na que Ares colaborou con debuxosde currunchos e paisaxes betanceiras, publicousepolos anos vinte o texto "Nocturnio último" acompañadodesta semblanza que traducimos:«Roldán Paderne era un espíritu xove einquedo que se foi dun xeito doloroso en Betanzos,durante o andacio gripal Colaborador de "Los Lunesde El Imparcial" e outras publicacións da rexión, eraunha promesa de futuro Esta composición inéditaé o seu presentimento póstumo, que se cumpliufatidicamente»Mais o texto en español é exactamente omesmo que se publicara antes en Rexurdimento,polo que xa non era rigorosamente inédito En cantoao resto, efectivamente, o texto "Nouturnio" rematacunha fonda e escura premonición:«Agora véñome eiquí a morrer e eiquí estouAo me marchar —pra sempre— quixera deixar unhavida sin pégada, descoñecida de todos, esquecidamoi axiña, non lembrada endexamáis ()»Quizá aquel mozo Xaquín López Pita, "RoldánPaderne", era consciente do seu fatal destinoBANDEIRA DA IRMANDADE DA FALA DE BETANZOSQUE SE CONSERVA NO MUSEO DAS MARIÑASA Xanela 22 Primavera 2002

Irmandade cristianaRoldán PaderneIVai o vello probiño pol-a estrada deserta, corcovado,como se no fardel valeira que leva sobr´as costasfosen seus anos e súas miserias asoballándoo c´oseu peso E un vello enrugado e enxoito; na faz aresiñación puñera un sello d´homildade Vai c´ospes ispidos; cuberto de farrapos Pol-a moura camisa,cheia de mendos e buratos, asoma un peito fortee velludo; apóyase n´un pau longo Teñen seus ollosa mansedume d´un servo d´outros séculos Parezcamiñar illado de todo pensamento: sen ouvir oscans que ladran, casi ao rente das súas pernas, esen decatárese da natureza que no serán vaiesmorecendo paseniñamenteCamiña calado As veces seus beizos ábrensee marmulan algunhas verbas; despóis volta a ficar nosilenzo e sigue camiñando pol-a estrada deserta,corcovado, como si no fardel valeiro que leva sobr´ascostas, fosen seus anos e súas miseriasasoballándoo c´o seu pesoNo céo, latexan medosamente algunhasestreliñas e a lúa érguese por riba d´un curuto,percisando as siluetas fantásticas dos pinos Nomar, que se olla n´unha lonxanía dourada pol-asderradeiras rayolas do sol, as velas das barcas depesca son como ás de paxaros Na terra, os soutos,leiras e congostras parecen repousar xa na noite,adormentadas pol-o cantío das carricantas Oise,com´un salayo, a voz homilde da campana ao lonxeO probiño sigue camiñando pol-a liñainterminabre da estrada, a soias co´a miseria Asveces busca acougo no verde d´un ribazo, e séntaselembrando o seu pasado Cruza pol-a súa mente,como cousa moi lonxana, seu fogar, que un día foifeliz; as terras que de seu traballaba sen trégolasdend´a alba até que a campana da irexa da aldeiadeitaba no ar os sons doces do Anxelus; seus fillosque un día emigraron a terras da América a gañárenseo pan; súa muller, aquela bendita mulleriña quell´axudaba sempre, e que un día enfermou ¡Cantotempo no leito! ¡Todol-os aforros gastados con ela;logo a pedire cartos emprestados, e a doenzasempre a mais!Un dia ao amencere, a mulleriña quedou fría,amarela e estalicada no leito Vendéu súa derradeiraxuvenca para pagarll´o crego e mercar unha caixa depino, cuberta de pano negro e cativo, onde acougaríaela para sempreLogo as tristezas da soedade: o calvario sincompaña O ministro que no nome da xusticia doshomes embárgalle aquela pequena casiña ondenascera, e aquela leira que el tiña traballado dendeneno E atopouse sin pan Colléu un fardel vello,botouno por derriba das costas e a pedire unhaesmola pol-os camiños, petando ás portas, enprego d´unha caridade pol-o amore de Deus,agardando o día da súa redención que tería que será veira d´un ribazo, como no que acougaba agora,n´un serán ou n´unha alborada, soio cos seusdooresErguéuse Tiña fame; no fardel non había xanin un codelo xiquerViña a noite de cheio Non s´ollaba a lúa,cuberta por unha nube Oubíanse lonxanos osoubeos dos cans vixiantesUn fío de luz d´algunha fiestra aldeana,amostróuselle aos seus ollos cansos Púxose acamiñar de presa, cara a elaIIÉ unha pequena casa d´aldeia N-unha habitacióndo sobrado hai dúas vellas e unha moza queparolan, e un gato, feito un novelo, n´un recunchoPendurados nas paredes cadros de santos N´unveladorciño, diante d´un Neno Xesús de pau, tremaa chama d´unha lampiña d´aceiteA moza é loura, d´ollos azúes e grandes Asvellas son miudas, fracas, enrugadasDos vidros das fiestras fuxía xa o ouro tremantedos derradeiros refrexos do sol Unha vella érguese,e alcende unha vela que ao palpabrexar, deita sobr´aparede as somas negras das tres mulleres,alongándoas O gato espreguízase e fuxe para acociña—Bolita, ¿sabe?—O qué, miña filliña—A probe María Antonia—¿Finouse?—¡Estase finando, bolita!—Chamarían ao siñor abade—Si, siñora Confesouse xa Leváronlle hoxeá mañá o viático—Recemos, pois, por ela, despois do rosarioMorre com´unha santiña; sempre che foi moiboa probeCalan As vellas incrinan as cabezas brancassobr´o peito e durmen A noite está silenciosa Enbaixo, na corte, óinse, ás veces, os muxidos daspacíficas vacas, que rumían a herbacachazudamente Unha vella esperta, e a mozaA Xanela 23 Primavera 2002

pergúntalle:—¿Rezámol-o rosario, bolita?—E rezarémolo, si Chama á túa tíaA moza vai cabo da outra vella, e despértaa:—¡Ai, miña tía, miña tía, imos rezal-o rosario!As tres vellas póñense de xionllos ante aimaxe do Neno Xesús Escomenzan a rezare Vanmarmulando quediñamente as oraciónsMeu Siñor Xesucristo, Deus e homeverdadeiro O noso pan de cada día dánolo hoxeOs rezos vanse apagando mainamente, napenumbra da habitación—Unha oración pol-o ben das almas dosprobes e dos que sofrenDespóis de rezar de novo, unha das vellas,vólvese cara â porta da escaleira e escoita:—¿Non ouvíchedes? —di— Parez quechaman—E será o vento—NonSona un tumbo forte na porta e unha vozdoente, como entalada, di:—¡Loubado seña Deus!—Por sempre bento e loubado seña —contestanas tres mulleres—Un probe —escrama unha das vellas Logocolle a vela d´enriba do velador e vai, como arrastrandoos pes, até a escaleira Abre a portaO probe asoma súa faz enrugada e enxoita,e seus ollos de fitar melancónico, póusanse uninstante na vella:—Unha esmola pol-o amor de Deus; un anacode pan pol-a y-alma das súas obrigas e dos seusdifuntiñosA vella ergue a vela para ollar ben a xeito a fazdo probe Esamínao dend´os pes a cabeza, e logocon voz doce, garimosa, cal si rezara ainda, dillebaixo, baixiño:—Deus o favoreza, irmánNouturnioI¡Que triste, que triste é agora todo, xa sin ilusión, xa sin aquela leda e sosegada esperanza que fuxíucontigo!Agora ¡que monotonía absurda e abafante a d´este mundo, tan cativo pr´as nosas arelas, tan pobre, tandooroso! ¡Este mundo, eternamente repetido, que somente sabe de nos traguer ledicias e tristuras súpetas eque arríncanos o máis nobre cando precuramos pór, firmemente, o noso corazón na esperanza d´algo eterno!Aínda as mañás aquelas d´inverno, escintilantes e tristeiras ¡que cheas de senso cando tiollábasme, cando eu t´ollaba: cando víamos o campo c´as suas vidres enxoitas, c´os seus arbres sinfollas, atravesado pol-o río, lixugado e desbordante; cando víamos o lonxano camiño por onde, a cabalo,marchaba, quizáis, algún montañés c´o seu gran paraugas aberto!Aqueles serás de vrao, na que as mesmas pombiñas viñan de contado, tan brancas,paseniñamente, a inventar un breve mundo de felicidade no tellado da cas homilde!IIIII¡Que triste, que triste é agora todo, xa sin ilusión, xa sin aquela leda e sosegada esperanza quefuxíu contigo!Vellos arbres amigos qu´eiqui me vedes soio, na noite; vella lua nacente, misteriosas somascaladas, que somente a miña i-alma escoita ¡que pobres, que doorosas sodes, xa definitivamente sin ela!IVAgora véñome eiquí a morrer e eiquí estou Ao me marchar —pra sempre— quixera deixar unha vidasin pégada, descoñecida de todos, esquecida moi axiña, non lembrada endexamáis¡Vellos arbres amigos que vos erguedes, aló enriba, n´aquel outeiro, tan distante xa dos dos meussoños; sede, meus amigos, soio vos, os que sintades eternamente (cando a brisa e o anoitecer acaden,c´a canción perdida baixo a lua e as estrelas indifrentes, a tristeza errante do campo), como eiquí latexameu corazón eterno, desamparado e soio!A Xanela 24 Primavera 2002

FOLCLOREO baile e a súa socialización en GaliciaOlga Kirk MartínezPablo Díaz Carro(Colectivo de recolleita Ruote)O momento clave da representación do baile e amúsica, é en tódalas comunidades o momento desocialización máis activo, e que coincide coasxuntanzas que acontecen nas festas, romarías,casamentos, etc Nembargantes, sen ser en datastan sinaladas, a danza acompañou durante séculosá vida cotiá Tras as duras xornadas da sega domillo, do trigo ou do centeo, ou cando as mulleres sexuntaban para fiar o liño ou a lá, concluíase cunhapequena festa que normalmente sufragaban asmulleres Nas zonas onde había un gaiteiro ou unacordeonista, elas xuntaban os cartos entre todas,e contrataban aos músicos E se non, nos outroscasos, mercaban pandeiretas que eran comunaisDe feito os nomes que recibían estas pequenasfestas son fías, fiadeiros, pola vilas, seráns (porquese facían a partir das seis ou sete do serán), ruadas,pandeiretadas Incluso en moitos lugares habíadías preestablecidos como os luns, xoves, venres,sábados e domingos á noite, tódalas semanasNovos e vellos xuntábanse nun alpendre á luz docandil e bailaban horas e horas, improvisando todoo tempo, non habíanada prefixadoNesasxuntanzas medioacordadas temosque distinguirdous xeitos debailar moi diferenciados:o solto eo agarrado (doque xa falamosen artigos anteriores)No soltopodemos distinguirmos de 6x8 e que é o baile e ritmo máis peculiar quenos diferencia do resto da península, e a jota, a ritmode 3x4 Habería unha terceira danza, a carballesa,a ritmo de 2x4 que só se conserva na zona máisoriental galega, maiormente no Courel As melodías,puntos e xeito de bailar son variadísimos dunslugares a outros, e todavía pervive unha riqueza enambos aspectos moi salientable Pero poderiamosdistinguir unha estructura recurrente común a todoo país Homes e mulleres colócanse en dúas filas:tódolos homes na mesma fila e tódalas mulleresfrente á súa parella formando outra fila O que vai deprimeiro empeza sacando puntos antes que osdemais, e estes teñen que seguilo, ou sexa imitar oque el fai Ó acabar o punto fan unha roda facendooutra figuración cos pés, ou se non o que se llechama nos grupos actualmente "tablón", é dicir, asdúas filas avanzando á par xirando en torno a un eixocentral Nalgunhas zonas toda a danza se realiza enroda, e aínda que non se sabe a razón, parece lóxicopensar que sucedería o que pasa cando se xuntanmoitas parellas ao mesmo tempo, que non vían ospés do guía quevai sacando ospuntos Especialmenteporque istopasa en zonasonde o número debailadores era moigrandePracticamentesempre guiabanos homes, poisnon estaba moiben visto que amuller quixesedestacar ou mani-dous ritmosfestar a súaque son comúnsa toda Galicia: amuiñeira, a rit-MEIRA (LUGO), ANOS SESENTA Foto Arquivo Ruoteigualdade Moitasmulleres bailabanmellor que algúnsA Xanela 25 Primavera 2002

homes, pero nunca se aceptou socialmente queempezaran elas, e de feito, as mulleres de certaidade nunca empezarán se hai un home bailandoaínda que a el non se lle acorden os puntos O únicocaso no que era lícito que empezasen as mulleres,era se non había ningún home bailando Como porexemplo nalgunha ocasión que tódolos homes parabanpara beber, fumar ou argallar algunha trasnada,e quedaban as mulleres soas bailando, entón écando elas tiñan licenciaO baile de solto era tamén competitividade, óigual que moitas outras tarefas Falábase do mellorbailador da zona Considerábase bo bailador aquelque bailaba máis estirado, na punta do pé, facía ospuntos máis vistosos e moitas veces complexos, eademais collía rapidamente os puntos dos demaisA boa bailadora é a que ben acompaña, ou sexa, aque colle ben os puntos, e lles dá o xeito interpretativocorrectoHabía outro baile de solto moito máis antigo,que só se mantivo na zona da Costa da Morte, do calhoxe en día é practicamente imposible atopar informantesChámase a "muiñeira vella, ribeirana ousimplemente muiñeira" Toda a información que nóspuidemos conseguir de maneira directa remóntasea oito ou dez anos atrás como mínimo O ritmocoincide coa muiñeira normal pero ten outra cadencia,outra acentuación Bailábase sempre de dúasou nalgún caso tres parellas como moito, e tenpouco que ver co que acabamos de explicarRepresenta radicalmente a sociedade de haidouscentos anos: a supremacía do home e a sumisiónda muller Colócanse dous homes fronte a dúasmulleres Os homes danzan dun xeito máis oumenos similar ó actual, pero as mulleres fan algocompletamente distinto Os homes bailan entreeles, incluso mirándose un ao outro, cun aire moiviril e desafiante, e os brazos moi estirados coapalma da man aberta As mulleres bailan mirandoaos homes, cos brazos case pegados ao corpo,arrastrando os pés, facendo unha pequena rodafrente ao home, repetindo sempre o mesmo esquemaA estructura da muiñeira vella é sempre amesma Vanse marcando as posicións do sinal dacruz e en cada posición se fai un punto Tras istofaise unha roda onde as mulleres se apoian sumisamenteno brazo do home mentres avanzan, atachegar ao inicio outra vez, e se volve repetir todo Ousexa, facíase dúas veces consecutivas e rematabao baileComo vemos estas estructuras tan sinxelaspoden rachar moitos tópicos do noso baile que secrearon nas décadas dos anos 50 e 60 para recrealoe facelo máis vistoso e que chegaron moitas vecesata os nosos días Ben é certo que os grupos dachamada "Sección Femenina" axudaron a manter amoitos músicos e recuperaron moitos puntos debaile, pero a recreación coreográfica provocou talinfluencia que nos separou durante anos do bailedos nosos ancestrosDÚAS MULLERES BAILANDO SOLTO 1958Foto: Arquivo RuoteA Xanela 26 Primavera 2002

Folk de sempre, de agora e rock sureñoMÚSICAXosé Luis SobrinoBate Certo"Projecto Entropía"Zouma RecordsComenzaremos por reseñar un disco consabor ós sons máis tradicionais da nosa terra, o dogrupo ourensán Bate Certo Esta gravación contaademáis co valor engadido de estar realizada durantea última actuación en público que a bandarealizou en directoAsí podemos escoitar 13 dos temas que oscompoñentes de Bate Certo ofreceron na noite do 10marzo do 2001 a toda a xente que ateigaba oemblemático Café Cultural AurienseMúsica tradicional e instrumental sen aditivosexternos que fan que poidamos apreciar o valorreal desta banda que abandoa a escena musicaldespois de ter deixado o seu selo en moitos lugarese festivais de GaliciaChámanos a atención os nomes pretenciososen certo modo dos títulos como por exemplo“excipientesduplos”, “fosforescências” ou “unumbio”mais logo da escoita veremos como este é un xogoestético pois nada na frescura e apego á tradicióndeste grupo nos recordará os científicos nomes dassúas composiciónsUnha mágoa que bandas como esta cunhaexperiencia notable ás súas costas no campo dainterpretación da música tradicional e etnográficanos abandoe; como consolo queda a escoita dostemas deste último concerto do grupoBerrogüeto"Hepta"Boa MusicNo ano 1996 apareceu na escena musicalgalega o primeiro disco de Berrogüeto Tiñamos asía oportunidade de disfrutar dunha banda innovadoracon ideas e plantexamentos orixinais Xa dende oprimeiro album “Navicularia” diron pequenas mostrasdo que podían ofrecer dentro do panorama musicalgalego Esas mostras foron avaladas polo premioda crítica alemana en 1997 e polo premio da músicaEiserner Eversteiner no 1998 No ano 1999 con“Viaxe por Urticaria” confirmaronse as boas expectativascreadas co seu debut e os seus concertospor distintos lugares de EuropaAgora temos a súa nova entrega Hepta, noque xogaron coa concepción do número sete engrego e non para unha proposta valdía senón comoacto de reflexión, pois sete son as notas musicais,sete son os músicos ou sete as cores, por exemploO disco non se queda tan só nunha meraconcepción musical, tenta abarcar outras artes poloque o deseño, as cores, as fotografías son unhaA Xanela 27 Primavera 2002

parte esencial para entender a idea de conxunto quequere transmitir Berrogüeto con este discoÓs compoñentes do grupo Anxo Pintos, IsaacPalacín, Quico Comesaña, Quin Farinha, SantiagoCribeiro, Guillermo Fernández e Guadi Galegouníronse para a ocasión varios músicos internacionaiscomo o armenio Jivan Gasparian que toca o duduc,un curioso instrumento de vento, o sueco MarkusSvensson que colabora con outro instrumento tradicionaldo seu país e finalmente o músico hungaroKalman Balogh que colabora co cimbalom un instrumentotradicional dos BalcánsO resultado son 13 temas nos que podemosver a pegada inconfundible dun dos grupos máisdestacados da música galega actualSugarmountain"A little sugar for your mind"AutoediciónContinuando con músicos galegos pero cambiandototalmente de orientación ímonos ataPontevedra para reseñar o último traballo discográficode Sugarmountain Os inicios deste grupocomezaron cunha gravación que respondía ó títulode “55 Tambo Island” Un disco que incluía catrotemas que se movían dentro do denominado rocksureño, con fortes influencias de bandas américanasde finais dos anos setentaNesa primeira entrega podíamos atopar temasen directo como o de “Hippie Girl”, unha baladatipicamente sureña como é “throw my lowe away”,pasando por un tema instrumental como é o “Clint´scoda” ou mesmo ata un tema de certa dureza comoé “Mannish boy”Esa primeira toma de contacto do grupo couniverso da gravación fixo que se decidisen a lanzarun novo traballoCon este disco consolidouse o son do gruponos que se aprecia unha evolución considerable noseu son mantendo certo acento sureño pero dandopaso a un rock and roll máis aberto e contundenteO grupo está composto por Rubén Álvarez nobaixo, José Salgado na batería e na harmónica,Yago Carreño na guitarra solista, Isaac Campos nosteclados e Javier Ruano na guitarra rítmica, naacústica e na vozO disco pode conseguirse a través do correoelectrónico: sugarmountain@softhomenet ou noteléfono 986 84 36 50Garaje Jack"Alma en celo"SGAEFalando de rock de tintes sureños feito enEspaña é imprecindible facer referencia á estreadiscográfica de Garaje Jack Os seus cincocompoñentes: Laura Rubio como vocalista, ÓscarRama e Nico Álvarez nas guitarras, Jorge Galaso nobaixo e Carlos Yoja Trujo na batería, son os melloresexpoñentes que a día de hoxe podemos escoitar dorock con reminiscencias de bandas míticas como LedZeppelin ou bandas máis actuais como Black CrowesA súa música combina unha cuidada instrumentacióne a gran calidade vocal de Laura RubioA orixinalidade do grupo vese refrendada ademáispolo dato de que non tiveron que tirar de ningunhaversión para completar os temas deste traballoO disco foi editado pola Sociedad Xeral deAutores Executantes e a compañía Universal comoeditorial e como referendo da calidade do grupoestán as colaboracións de Chema Pérez e ManoloBénitez do grupo Los EnemigosDisco imprescindible, posiblemente do mellorque se editou en España no xénero do rock nadécada pasada e nos inicios destaGARAJE JACKA Xanela 28 Primavera 2002

PUBLICACIÓNSAs novas que nos cheganBaraxeiroEL VOLUMEN DE LA AUSENCIA, recolle unha antoloxía poética deXulio L Valcárcel (Lugo, 1953) nunha coidada edición bilingüe galego-castelánda aragonesa Olifante Ediciones de Poesía, cun prólogo e selección do profesorLuciano Rodríguez Valcárcel, que pertence á xeración dos oitenta e participounos colectivos Cravo Fondo e De amor e desamor, é un autor cunha obra xarecoñecida na poesía galega contemporánea con títulos como "Véspera do día","Alba de auga sonámbula", "Solaina da Ausencia", "O sol entre os dedos" e"Memoria de agosto" Este volume serve para repasar toda unha traxectoria dedúas décadas de poesía e ao tempo para dar a coñecer fóra das nosas fronteiraslingüísticas unha interesante voz poética de nósVI BIENAL DA CARICATURA, recolle nas súas 176 páxinas unha novaedición deste certame ourensán que organiza a Casa da Xuventude da cidade dasBurgas baixo a coordinación de Benito Losada Nos diversos apartados ollamosobras do "Artista invitado", o belga Jan Op De Beeck, "Caricatura Portuguesa";a recuperación do ourensán Elisardo Seabra, a homenaxe a Fernando Quesada,mestre do humor galego, e o apartado máis importante que recolle vintedouscaricaturistas galegos que están a traballar arestora, moitos con presencia naprensa galega, ademais dos noveis que presentan traballos a concursoEL PROBLEMA DE LA EMIGRACIÓN EN GALICIA, é un traballo que opensador libertario vigués Ricardo Mella realizou en 1884 Presentado a uncertame convocado polo concello de Vigo nese ano foi rexeitado polo seuradicalismo sociolóxico, aínda que sería premiado ao ano seguinte noutrocertame convocado en Reus A monografía ven de ser reeditada nun folleto de 70páxinas polo Ateneu Libertário da Coruña que leva precisamente o nome deRicardo Mella e que así contribúe a divulgar a obra e pensamento do seu"patrono"RAIGAME, "Revista de arte, cultura e tradicións populares", que publicaa Escola provincial de Danzas e o Colectivo Castro Floxo baixo os auspicios daDeputación de Ourense, sacou o pasado novembro o nº 14 que está dedicado,en boa parte, á figura de Otero Pedrayo, con varias colaboracións que non tiverancabida no número anterior dedicado ao seu XXV cabodano, así como un feixe decartas manuscritas de Otero Ademáis un interesante traballo sobre a cultura doviño na Ribeira Sacra, de Xosé Manuel Vázquez, e outras colaboraciónsAS 4 ALDEAS, boletín da SCRD Fillos de Ois, ven de sacar o nº 20neste mes de maio Ademáis das novas da sociedade, destacan nas docepáxinas deste número a quinta entrega dun relato de Xulio Cuns, un artigo sobreFrei Martín SarmientoTERRA CHA, Órgao das Brigadas en Defensa do Patrimonio Chairego,dedica íntegro o seu nº 7 a reproducir facsimilarmente un exemplar da "Revistadel Centro del Ayuntamiento de Guitiriz Villa de Parga y sus Comarcas"publicado en Buenos Aires en decembro de 1949 polos emigrantes e exiliadosdesa zona Recolle textos de Pondal, Lamas, Vicetto, Cabanillas, Manuel Roel,Emilio Pita e outros Con esta edición as Brigandas (que tiveron que facer un grandeesforzo pola falta de apoio das institucións) contribúen a recuperar a memoriahistórica do seu pobo e da colectividade emigrada e exiliada en AméricaA Xanela 29 Primavera 2002

De Portugal chégannos uns cantos libros e revistas, amosando avariedade da súa literatura e as amizades que imos facendo além Miño a travésda nosa Xanela:AMARANTE de Joaquim de Vasconcelos (1849-1936) é un estudiohistórico sobre esta vila portuguesa bañada polo Támega, rescatado porJoaquim de Montezuma de Carvalho, autor dun erudito e extenso prólogo queaporta máis luces sobre a vila natal do grande poeta Teixeira de Pascoaes Apublicación desta obra débese a Edições do TámegaVINTÉM DAS ESCOLAS é un poemario de Fernando Botto Semedoque ven de aparecer en Lisboa Autor de longa traxectoria con máis de vinteentregas poéticas, ofrécenos nesta edición de autor un mangado de poemassobre as crianzas, os sentimentos e experiencias relixiosas Botto é un poetapara quen "As palavras intactas e fecundas são o pão / Da minha vida, são aluz do meu amor, E elas acompanhan a minha angústia / Como enfermeirasde doces gestos beijando / A febre infinita da minha alma"OS OLHARES PERDIDOS é o título do poemario de Nicolau Saiãoeditado en Lisboa por Universitária Poesia con patrocinio de institucións dacidade de Portalegre Repartidos en tres seccións (Residência Fixa, FotoSíntese da Pedra e Poemas Dedicados) os oitenta poemas que compoñen ovolume, con algunhas prosas intercaladas, amosan variados rexistros e unautor con amplos e diversos intereses culturaisNo apartado de revistas consignamos:SAUDADE, Revista de poesia achéganos o seu número 1,correspondente a decembro de 2001 Cunha anunciada peridicidade trimestral,capa de Humberto Nelson e desenho de José Rodrigues, ven de aparecer "noespaço geográfico e sentimental de Entre-Douro-e- Minho " esta revista quetoma o nome da que é "provavelmente a mais bela palavra da LínguaPortuguesa" con 64 páxinas dedicadas exclusivamente á poesia A direccióncorresponde ao poeta e facedor de revistas (Cadernos do Tâmega, Anto)António José Queirós e neste número colaboran autores como Adelino Ínsua,Alberto Augusto Miranda, Amadeu Baptista, Ana Paula Inácio, António CândidoFranco, Antonio Teixeira e Castro, Carlos Luís Bessa e outrosGESTO, Revista do Círculo Artístico e cultural Artur Bual, dalocalidade portuguesa de Amadora, achegounos o nº 3 do pasado decembroFermosa publicación de pequeno formato que recolle nas súas 36 páxinas atoda cor, arte, banda deseñada, poesía e a lembranza do desaparecido pintorque dá nome á entidade editoraDa mesma entidade é o primeiro número de CADERNOS DE POESÍA,un folleto de 52 páxinas con poemas de Eduardo Nascimento, Luis Maçaricoe M Conceição Baleizão, e deseño do pintor Artur BualPAMPILHOSA UMA TERRA E UM POVO, publicación anual do "GrupoEtnográfico de Defesa do Património e ambiente da Região da Pampilhosa(GEDEPA) ven de cumprir vinte anos no pasado decembro Parabéns Interesantestraballos sobre diversos aspectos da historia local (o teatro, o traxe, oferrocarril, o ferro forxado, a falcoaria, o pintor da mulher Manuel Jardim, ocentenario do poeta cavador Manuel Alves) completan as 120 páxinas destevixésimo númeroESMORGADISCO-BARC/ Rollo, 34 · Tel 981 772010 · BETANZOSRosalía de Castro, 6-8BETANZOSA Xanela 30 Primavera 2002

Rúa do Castro, 2Betanzos dos CabaleirosTeléfono 981 77 36 69Coa língua e a culturaContacta con nós:Praza do Mestre José DapenaEdificio das Antigas Escolas do AsiloBetanzos 15300SOPORTAIS DA FONTE DE UNTA, 10B E T A N Z O SCENTRO HOMOLOGADO DE FORMACIÓN OCUPACIONALR/ Rollo, 32-baixoTel/Fax 981 77300715300 BETANZOSL I B R E R Í AP A P E L E R Í ARúa do Rollo, 32 · 15300 BETANZOS (A Coruña)Tel 981 772649 · E-mail: donin@jetesOS CONDES- CAFÉ CANTANTE -BERGONDO(A CORUÑA)Tel 981 791357Almacenes ROYAL, SLA SUA CASA EN PINTURASEN PINTURAS BRUGUER,PREZOS SEN COMPETENCIAFERRETERÍAROQUEMENAXEMATERIAL ELÉCTRICODistribuidor: CAMPING-GASCOPIA DE CHAVESCERRALLERÍA · FERRAXESAvda Xesús García Naveira, 36Tel 981 773253 · BETANZOSAvda Fraga Iribarne, s/n · Tel 981 772714Fax 981 772600 · 15300 BETANZOSA Xanela Primavera 200231R/ Valdoncel, 1615300 BETANZOSTeléfono 981 774798MARÍA LÓPEZ JUNQUERAJORGE DÍAZ SÁNCHEZFincasDoCastroSe merca ou vende Consúltenos!API981 773636 Rúa do Castro, 17-1º

PAPELERÍALIBRERÍAREGALOSIMPORTACIÓNESTANCOValdoncel, 91(Ponte Nova)Tel 981 770201BETANZOSPlaza Alfonso IX, 10Teléfono 981 770952 · BETANZOS32F E R R E T E R Í AJosé LuisBUTANONa mesma Porta da VilaRúa do Castro, 9 · Plateiros, 1Tels 981 770410 - 981 772661 · BETANZOSA Xanela Primavera 2002