“ИННОВАЦЫГ ХӨГЖҮҮЛЭХ ҮЙЛ АЖИЛЛАГААГ ДЭМЖДЭГ ҮНДЭСНИЙ ТОГТОЛЦООНЫ ЖИШИГ ЗАГВАР БОЛОВСРУУЛАХ НЬ”

“ИННОВАЦЫГ ХӨГЖҮҮЛЭХ ҮЙЛ

АЖИЛЛАГААГ ДЭМЖДЭГ ҮНДЭСНИЙ

ТОГТОЛЦООНЫ ЖИШИГ ЗАГВАР

БОЛОВСРУУЛАХ НЬ”

Захиалагч байгууллага: “Боловсрол Шинжлэх Ухааны Яам”

Гүйцэтгэгч байгууллага: “Залуу судлаачдыг дэмжих сан” ТББ

Арга зүйн зөвлөх байгууллага: “ТУС Солюшн” ХХК

Хамтрагч байгууллага: “Сократус Студио” ХХК, “Залуу бизнес эрхлэгчдийн зөвлөгөөн” ТББ

“ИННОВАЦЫГ ХӨГЖҮҮЛЭХ ҮЙЛ АЖИЛЛАГААГ ДЭМЖДЭГ

ҮНДЭСНИЙ ТОГТОЛЦООНЫ ЖИШИГ ЗАГВАР БОЛОВСРУУЛАХ НЬ”

СУДАЛГААНЫ ТАЙЛАН

Захиалагч байгууллага: “Боловсрол Шинжлэх Ухааны Яам”

Гүйцэтгэгч байгууллага: “Залуу судлаачдыг дэмжих сан” ТББ

Арга зүйн зөвлөх байгууллага: “ТУС Солюшн” ХХК

Хамтрагч байгууллага: “Сократус Студио” ХХК, “Залуу бизнес эрхлэгчдийн зөвлөгөөн” ТББ

Улаанбаатар хот

2022 он

Энэхүү судалгааны ажлыг “ТУС Солюшн” ХХК-ийн арга зүйн дэмжлэгтэйгээр “Залуу

судлаачдыг дэмжих сан” ТББ-ын судалгааны баг хийж гүйцэтгэв.

Судалгааны үр дүн, дүгнэлтүүдийг “Залуу судлаачдыг дэмжих сан” ТББ-ын

“Системийн инженерчлэлийн арга зүйн зөвлөл”-өөр хэлэлцүүлж, хараат бус системийн

шинжээчдийн мэргэжлийн дүгнэлт гаргуулсан болно. (Хавсралт 2-ыг үзнэ үү)

Судалгааны тайланг эмхтгэсэн:

“Залуу судлаачдыг дэмжих сан” ТББ-ын ахлах судлаач Л.Долгор (MPH)

Хянан тохиолдуулсан:

“Сократус Студио” ХХК-ийн гүйцэтгэх захирал А.Мөнхцог (MSc)

“ТУС Солюшн” ХХК-ийн гүйцэтгэх захирал Б.Баярцэнгэл (MBA)

“Залуу судлаачдыг дэмжих сан” ТББ-ын гүйцэтгэх захирал (MBA)

Үгийн алдаа, найруулгыг хянасан:

“Залуу судлаачдыг дэмжих сан” ТББ-ын судлаач Б.Жаргалмаа (BA)

“Сократус Студио” ХХК-ийн хуулийн мэргэжилтэн О.Төрболд (LLB)

Хэвлэлийн эх боловсруулсан:

“Залуу судлаачдыг дэмжих сан” ТББ-ын контент хөгжүүлэгч Б.Нямдорж (BBA)

4

youngresearcher.org

ГАРЧИГ

Хүснэгтийн жагсаалт

Зургийн жагсаалт

Товчилсон үгийн жагсаалт

Өмнөх үг

Талархал

Удиртгал үг

Судалгааны багийн танилцуулга

Судалгааны үндэслэл

Судалгааны зорилго

Судалгааны төсөл, үр дүнгийн хэлэлцүүлгүүдийн мэдээлэл

Судалгааны арга, аргачлал

1. Нийгмийн нэгж системийн инженерчлэлийн ТУС

загварын тухай

2. Инновацын тогтолцоонд тулгарч буй асуудлуудыг

тодорхойлоход ашигласан аргачлал

3. Гарааны компаниудад тулгарч буй асуудлуудыг

тодорхойлоход ашигласан аргачлал

4. Улс орнуудын туршлагын мэдээлэл цуглуулахад

ашигласан аргачлал

5. Суурь ойлголт тодорхойлоход ашигласан аргачлал

6. Тогтолцооны нэгдмэл зорилго тодорхойлоход


7. Тогтолцооны хэв шинж тодорхойлоход ашигласан

аргачлал

8. Тогтолцооны нэгдмэл зорилгын үр дүнгийн

хэмжүүр үзүүлэлт боловсруулахад ашигласан

аргачлал

9. Тогтолцооны нэгдмэл зорилгыг хэрэгжүүлэхэд

оролцогч талуудыг тодорхойлж, ангилахад



оролцогч талуудын хүртэх үр шимийг тодорхойлж,

ангилахад ашигласан аргачлал


оролцогч талуудын хүлээх үүргийг тодорхойлж,

ангилахад ашигласан аргачлал

12. Тогтолцооны үйл ажиллагааны логик дүрслэл

боловсруулахад ашигласан аргачлал

9

10

11

12

14

20

22

24

25

26

26

27

27

27

27

28

29

32

33

33

34

34

34

5

6

Судалгааны үр дүн

1. Инновацыг хөгжүүлэх үйл ажиллагааг дэмждэг

үндэсний тогтолцоонд тулгамдаж буй асуудлуудын

нэгтгэл

2. Гарааны компаниудаас авсан асуумж судалгааны үр

дүн

3. Инновацын тогтолцоог олон улсад жишиг түвшинд

хөгжүүлсэн улсуудын туршлагын мэдээлэл

4. Инновацыг хөгжүүлэх үйл ажиллагаанд нийтлэг

хэрэглэгддэг суурь ойлголтуудын тодорхойлолт


үндэсний тогтолцооны нэгдмэл зорилго


үндэсний тогтолцооны хэв шинжүүд

6.1. Монгол Улсын Үндсэн хуулийн үзэл баримтлалд

нийцсэн байх хэв шинжүүд

6.2. Системийн онолын суурь зарчмуудад нийцсэн

байх хэв шинжүүд

6.3. ISO Innovation: 56000:2020 стандартаар

бүрдүүлэх хэв шинжүүд

6.4. Улс орнуудын сайн туршлагаас нэвтрүүлэх хэв

шинжүүд

6.5. Дижитал шилжилтэд бэлтгэгдсэнээр үүсэх

давуу тал болон бүрдүүлэх хэв шинжүүд


үндэсний тогтолцооны нэгдмэл зорилгын үр

дүнгийн хэмжүүр үзүүлэлтүүд


үндэсний тогтолцооны нэгдмэл зорилгыг

хэрэгжүүлэхэд оролцогч талуудын ангилал



хэрэгжүүлэхэд оролцогч талуудын хүртэх нийтлэг

үр шим



хэрэгжүүлэхэд оролцогч талуудын хүлээх нийтлэг

үүргүүд


үндэсний тогтолцооны үйл ажиллагааны логик

дүрслэл


үндэсний тогтолцооны суурь хэв шинжүүдийн

матриц

35

36

41

42

44

45

57

60

62

65

68

70

Судалгааны нэгдсэн дүгнэлт

Судалгааны санал зөвлөмж

Ном зүй

Хавсралт

Хамтран ажилласан байгууллагуудын танилцуулга

ЗСДС ТББ-аас 2018-2022 онд гүйцэтгэсэн судалгааны ажлуудын товч

мэдээлэл

71

73

75

78

106-111

114

ХҮСНЭГТИЙН ЖАГСААЛТ

Хүснэгт 1

Хүснэгт 2

Хүснэгт 3

Хүснэгт 4

Хүснэгт 5

Хүснэгт 6

Хүснэгт 7

Хүснэгт 8

Хүснэгт 9

Хүний суурь хэрэгцээний ангилал ба Монгол Улсын Үндсэн

хуульд заасан иргэний эрхийн харьцуулалт

Инновацыг хөгжүүлэх үйл ажиллагааг дэмждэг үндэсний

тогтолцооны зорилгыг хэрэгжүүлэхэд оролцогч талууд үйл

ажиллагаандаа баримтлах зарчмын томьёолол


тогтолцооны зорилгын тайллын дэд тогтолцооны хэв шинжүүд


тогтолцооны хэмжүүр үзүүлэлтийн дэд тогтолцооны хэв

шинжүүд


тогтолцооны мэдээллийн урсгалын дэд тогтолцооны хэв

шинжүүд


тогтолцооны үүргийн гүйцэтгэлийн дэд тогтолцооны хэв

шинжүүд


тогтолцооны эргэх холбооны дэд тогтолцооны хэв шинжүүд


тогтолцооны нэгдмэл зорилгын үр дүнгийн хэмжүүр үзүүлэлт


тогтолцооны нэгдмэл зорилгыг хэрэгжүүлэхэд оролцогч

талуудын ангилал

Хүснэгт 10 Инновацыг хөгжүүлэх үйл ажиллагааг дэмждэг үндэсний


талуудын хүртэх үр шим

Хүснэгт 11



талуудын хүлээх нийтлэг үүрэг

Хүснэгт 12 Инновацыг хөгжүүлэх үйл ажиллагааг дэмждэг үндэсний

тогтолцооны суурь хэв шинжүүдийн матриц/нэгтгэл

31

46

51

52

52

53

53

58

60

63

65

70

7

ЗУРГИЙН ЖАГСААЛТ

Зураг 1

Зураг 2

Зураг 3

Зураг 4

Зураг 5

Зураг 6

Зураг 7

Зураг 8

Хэвийн үйл ажиллагаатай системийн “ТУС” загвар

Хүний суурь хэрэгцээний ангилал, тэдгээрийн уялдаа


тогтолцооны жишиг загварын суурь хэв шинжүүд


тогтолцооны зорилго, үр дүнгийн зураглал

Дижиталжуулалтын бэлэн байдлын индекс

Дижитал шилжилтэд шилжсэнээр оролцогч талуудад үүсэх

давуу тал


тогтолцооны үйл ажиллагааны логик дүрслэл


тогтолцооны зорилгыг хэрэгжүүлэхэд оролцогч талуудын

ангилал

27

30

32

45

55

56

68

69

ТОВЧИЛСОН ҮГИЙН ЖАГСААЛТ

ТУСС

ЗСДС ТББ

ҮИТ

ХАА

ШУТ

АНУ

ЭШХ

ИХҮАДҮТ

УИХ

БШУЯ

Тохируулгатай Угсардаг Системийн Шийдэл

“Залуу судлаачдыг дэмжих сан” төрийн бус байгууллага

Үндэсний инновацын тогтолцоо

Хөдөө аж ахуй

Шинжлэх ухаан технологи

Америкийн Нэгдсэн Улс

Эрдэм шинжилгээний хурал

Инновацыг хөгжүүлэх үйл ажиллагааг дэмждэг үндэсний тогтолцоо

Улсын Их Хурал

Боловсрол, Шинжлэх Ухааны Яам

8

Өмнөх үг

Орчин үед Дэлхий дахины хөгжлийн чиг хандлага “шинэ эдийн засаг” буюу

“мэдлэгт суурилсан эдийн засаг”-ийн хөгжлөөр тодорхойлогдох болж, нийгэм- эдийн

засагт шинжлэх ухаан, технологи, инновацийн гүйцэтгэх үүрэг улам бүр өсөн нэмэгдэж

байна. Шинжлэх ухааны мэдлэгийг үр ашигтай хэрэглээ болгон хувиргахад чиглэсэн

инновацийн үйл ажиллагаа ихээхэн эрчимжиж, инновацийн чиг баримжаа нийгэм,

эдийн засаг, аж үйлдвэрийн хөгжлийн цоо шинэ хандлагыг тодорхойлох боллоо.

Өндөр технологи, инновацийн бодлого нь төр-хувийн хэвшлийн түншлэлд

тулгуурлан гарааны бизнес, инновацийн үйлдвэрлэл, бүтээгдэхүүн, үйлчилгээг

хөгжүүлэх, дундын ашиглалтын дэд бүтцийг бий болгох, өндөр технологийг

нэвтрүүлэх, нутагшуулах, чанар, хүртээмжийг дээшлүүлэх, оюуны өмчийг эдийн

засгийн эргэлтэд оруулах, экспортыг нэмэгдүүлэх, инновацийн үйл ажиллагааг санхүү,

хөрөнгө оруулалтаар дэмжих, урамшуулах, хүний нөөцийг бэлтгэх, чадавхжуулахад

чиглэж байна.

Өнөөдрийн байдлаар өндөр технологи, инновацийн бодлого, үйл ажиллагааг

Инновацийн тухай хууль, Инновацийн үйл ажиллагааны тэргүүлэх чиглэл, Засгийн

газрын тогтоолоор баталсан холбогдох журмуудаар зохицуулалт хийж байна.

Инновацийн тухай хуулийн 2019 оны нэмэлт, өөрчлөлтөөр гарааны компаниудыг

дэмжих, тэдний бий болгосон инновацийн бүтээгдэхүүн, үйлчилгээг хөгжүүлэх,

зах зээлд нэвтрүүлэх, грант олгох, инновацийн дэд бүтцийг байгуулах, дэмжихтэй

холбоотой харилцааг зохицуулсан зүйл, заалтыг нэмж тусгасантай холбогдуулан

Боловсрол, шинжлэх ухааны яамнаас “Инновацыг хөгжүүлэх үйл ажиллагааг дэмждэг

үндэсний тогтолцооны жишиг загвар боловсруулах нь” судалгааны ажлыг “Залуу

судлаачдыг дэмжих сан”-д захиалан гүйцэтгүүллээ.

Монгол Улсад инновацийг хөгжүүлэх үйл ажиллагааг дэмждэг үндэсний

тогтолцооны суурь хэв шинжүүдийг тодорхойлж, системийн загвараар дүрслэх зорилго

тавин ажилласан нь тус судалгааны шинэлэг тал болсон. Түүнчлэн, Монгол Улсын

инновацийн тогтолцоог хөгжүүлэхэд болон өрсөлдөх чадварыг нэмэгдүүлэхэд энэхүү

судалгааны ажил тодорхой хэмжээгээр хувь нэмэр оруулна хэмээн үзэж байна.

Судалгааны ажлын үндсэн гүйцэтгэгчээр ажилласан “Залуу судлаачдыг дэмжих

сан” ТББ-ын хамт олон, судалгааны ажилд дэмжлэг үзүүлэн хамтран ажилласан “ТУС

Солюшн” ХХК, “Сократус Студио” ХХК, “Залуу бизнес эрхлэгчдийн зөвлөгөөн” ТББ

болон нийт судлаачдадаа баярлаж, талархсанаа илэрхийлье.

Доржготовын Баттогтох (Ph.D)

БШУЯ-ны Шинжлэх ухаан, технологийн бодлого, инновацийн

хөгжүүлэлт, хэрэгжилтийг зохицуулах газрын дарга

9

10

ТАЛАРХАЛ

“Загас барьж өгөх биш загас барих аргыг нь зааж өгөх хэрэгтэй” гэж ахмадууд

маань хэлдэг дээ. Цөөхөн үгнүүдээс бүрдсэн энэ онч мэргэн өгүүлбэрт амьдралын бүхэл

бүтэн философи шингэсэн байдаг гэхэд хилсдэхгүй. Ямар нэгэн зорилго тавьсан хүн

түүнийгээ хэрэгжүүлэх аргаа өөрөө бүтээж чаддаг хүн загас барих байтугай зорилгыг

хэрэгжүүлж чадна гэсэн гол санааг л ахмадууд маань бидэнд ойлгуулж байна. Зорилго

хэрэгжүүлэх аргаа бүтээх, зорилгоо хэрэгжүүлэх явцад мөн асуудлууд тулгарна даа.

Энэ асуудлаа шийдэх арга замаа бас та л бүтээж чадна.

Өнөөдөр хүн бүр, айл бүр, байгууллага бүр маш олон асуудлуудтай бодитойгоор

нүүр тулжээ. Эдгээр асуудлуудыг та бид хүссэн ч, хүсээгүй ч шийдвэрлэхээс өөр

гарцгүй гэдэг нь тодорхой. Ийм асуудлууд бол та бидний асуудал, энэ асуудлуудыг

бид өөрсдөө л шийдэх учиртай. Харамсалтай нь бид асуудлаа шийдвэрлэх арга замаа

өөрсдөө хөгжүүлэх, бүтээх боломжтой гэдгийг ухамсарлахгүй бусад улс орнуудаас

хуулбарлах боломжтой бэлэн шийдлүүдийг хайх, судлаачид, дарга нарын шийдлийг

хүлээсээр л өдийг хүрэв. Ухаантай хэн нэгэн хүн эсвэл байгууллага миний асуудлыг

шийдвэрлэж өгнө хэмээн горьдсоор хамаг үнэ цэнтэй нөөцөө барж байна.

Шинжлэх ухаан, технологийн үсрэнгүй хөгжил дэвшлийн үр дүнд бид

өөрсдийгөө илүү танин мэддэг болж хүн бол сэтгэгч төдийгүй бүтээгч мөн гэдэг нь

илэрхий болжээ. Сэтгэн бодсоны үр дүнд хүн мэдлэг, шийдлийг бүтээдэг, хэрэглэдэг

бас асуудлаа шийдэж чаддагийн жишээг бид өдөр тутмын ажил амьдралаасаа өч

төчнөөнөөр нь ажиглаж болно. Ийм мэдлэг, шийдлийг бүтээдэг цорын ганц арга бол

цэгцтэй, системтэй сэтгэлгээний арга юм. Хүүхдүүдийн маань сэтгэлгээ бидний

үеийнхнийх шиг хэвшмэл үзэл баримтлалд хүлэгдээгүй, шинэ соргог зүйлд дуртай,

шинийг бүтээх хүсэл эрмэлзлэлээр дүүрэн байгаа энэ үед нь та бид хүүхдүүддээ цэгцтэй

сэтгэлгээний аргыг эзэмшүүлэх учиртай. Сэтгэн бодсоны үр дүнд бий болдог мэдлэг,

шийдлүүдийг нийгмийн амьдралын бүхий л салаа мөчирт тулгарсан асуудлуудыг

танин мэдэх, шийдвэрлэх хүчирхэг хэрэгсэл болгон ашигладаг практик олон улсад

хэдийнээ дэлгэрч улам бүр хүчээ авч байна. Ийм мэдлэг, шийдлийн санааг “innovation”

буюу инновац гэж нэрлэдэг ажээ.

“Эдээр биеэ чимэхээр эрдмээр биеэ чим” гэж ахмадууд маань мөн сургадаг.

Эрдмээр биеэ чимэхийг зорьдог иргэд, залуусын тоо эрчимтэй нэмэгдэж байгаа нь

ихээхэн олзуурхууштай. Гэвч инновацыг зөвхөн мөнгө олох хэрэгсэл, эсвэл инновац

бол зөвхөн мөнгөтэй, хөрөнгөтэй хүний л эрхэлдэг ажил гэх мэтээр ойлгодог хандлага

нийтийн дунд түгээмэл байгаагаас нийгмээрээ инновацыг хөхиүлэн дэмжих, үр дүнг

нь нийгмийн өмнө тулгарч байгаа асуудлуудыг шийдвэрлэхэд бүтээлчээр ашиглах

бодлогыг тууштай хэрэгжүүлж чадахгүй байна. Иргэн бүр мэдлэг бүтээдэг, шийдэл

хөгжүүлдэг, нийгэм нь тэдгээр оюуны бүтээлийг үр ашигтайгаар ашигладаг тогтолцоог

зайлшгүй бүрдүүлэх шаардлагатай байна. Ийм учраас энэхүү судалгааг манай “Гүнд

Эдүкэйшн Энд Хэйлткэйр сан” бүхий л боломжоороо дэмжсэн юм.

Тус судалгааны ажлыг гүйцэтгэсэн судлаач нартаа талархал илэрхийлж, цаашдын

ажилд нь амжилт хүсье.

Мижидийн Оюунцэцэг

“Залуу судлаачдыг дэмжих сан” ТББ-ийн зөвлөх багш

“Гүнд Хэйлткэйр Энд Эдүкэйшн сан” ТББ-ийн

Удирдах зөвлөлийн дарга

ТАЛАРХАЛ

Залуу бизнес эрхлэгчдийн зөвлөл ТББ

Залуу бизнес эрхлэгчдийн зөвлөл нь Монгол Улсын 5 дахь Ерөнхийлөгч

Х.Баттулгын ивээл байгуулагдаж байсан бөгөөд Монголын гарааны бизнес эрхлэгчдийг

глобал түвшинд хүргэх гүүр байх, олон улсын бизнесийн түншлэлийг бий болгож залуу

энтрепнерүүдийн ирээдүйг бэхжүүлэх үйлсэд 2018 оноос эхлэн хувь нэмрээ оруулж

байна.

Мөн манай байгууллага гарааны бизнес эрхлэгчид буюу энтерпренеруудад ажиллах

ээлтэй хууль эрх зүйн орчинг бий болгоход бодлогоор дэмжлэг үзүүлэх, гадны хөрөнгө

оруулалт, ноу-хауг нэвтрүүлж энтерпренерт соёлыг Монгол Улсад төлөвшүүлж байна.

-xOx-

Залуу бизнес эрхлэгчдийн зөвлөл ТББ байгууллага нь Монголын гарааны бизнес

эрхлэгчдийг глобал түвшинд хүргэх гүүр байх, олон улсын бизнесийн түншлэлийг бий

болгож залуу энтрепнерүүдийн ирээдүйг бэхжүүлэх эрхэм зорилготой билээ.

Тус ажлын хүрээнд “Инновацийг дэмждэг үндэсний экосистемийн жишиг загвар

боловсруулах нь” судалгааг хамтран хэрэгжүүлсэн нь ийнхүү уншигч, судлаач, хууль

боловсруулагч Та бүхний гарт хүрэхэд бэлэн болсонд туйлын баяртай байна.

Цаашилбал, манай байгууллага инновацийг хэрэглээнд нэвтрүүлж, эдийн засгийн үр

ашиг, өрсөлдөх чадвар, бүтээмжийг дээшлүүлэх, нийгмийн үйлчилгээг сайжруулах

зорилго бүхий байгууллагад гадны хөрөнгө оруулалт, ноу-хауг нэвтрүүлж энтерпренерт

соёлыг Монгол Улсад төлөвшүүлэн ажилласаар байх болно.

Хамтран ажилласан Боловсрол, шинжлэх ухааны яам; “Залуу судлаачдыг дэмжих сан”

ТББ болон бусад бүх байгууллага, хувь хүмүүстээ гүнээ талархал илэрхийлэе.

Тэргүүн Б.Намуун

11

УДИРТГАЛ

Хэдхэн жилийн өмнө нэгэн танил маань уулзахдаа “Орчин үед бурхныг оролдог

нэгэн зүйл бий болжээ. Хүмүүс түүнийг олж авахын төлөө юугаа ч золиослоход бэлэн

байна” гэж хэлэхэд би их л гайхаж “Тэр чинь юу билээ? гэж асуухад “Мэдлэг” гэж ганцхан

үгээр хариулж билээ. Энэхүү хариулт надад ихийг бодуулсан юм. “Бурхан”, “мэдлэг”

гэдэг хоёр ойлголт хоорондоо “хүйн” холбоотой. Хүн өөрийгөө хүрээлэн байгаа юмс,

үзэгдлүүдийг ойлгож, танин мэдсэний үндсэн дээр л амьд оршиж, амьдрах боломжтой.

Танин мэдэж чадаагүй байлаа ч тэрхүү танин мэдэж чадаагүй юмс, үзэгдлүүдийг ядаж

л ямар нэг байдлаар бие биедээ заавал тайлбарлах хэрэгцээ шаардлагатай нүүр тулдаг

нь гарцаагүй. Ингэж тайлбарлах логикийн үндэслэл гаргаагүй бол гэр бүл, овог, аймаг,

улс гүрэнд дэг журам тогтоох боломжгүй болж, хүмүүс хоорондоо тэмцэлдсээр байдаг

ажээ. Ялангуяа тухайн нийгмийн ноёлогч ангийнхан өөрсдийнхөө эзэлж буй байр суурь,

баримталж буй үзэл баримтлал, номлолоо зөвтгөх үндэслэлийг бий болгохгүйгээр

бусдыг удирдах, бусдаар өөрийгөө хүлээн зөвшөөрүүлэх, дэг журам тогтоох боломжгүй

байсан нь илт. Тэрхүү логикийн үндэслэлийг танин мэдэж чадаагүй бол түүнийг ямар

нэгэн далдын хүч, ид шид гэдэг ойлголтуудыг ашиглан тайлбарлах аргыг хэрэглэхээс

өөр аргагүй. Ингэж л “Бурхан” гэдэг ойлголт бий болж, түгж, хэрэглэгдэх болжээ.

Хүний өсөж, төрөхөөс авхуулаад, амьдралын бүхий л зовлон, жаргалыг, байгалийн

элдэв үзэгдлүүдийн шалтгааныг бурхны, ид шидийн хүчээр тайлбарладаг олон олон

шашны үзэл баримтлалууд олон сая хүний оюун санааг өнөөг хүртэл эзэмдсээр байна.

Тухайлбал, нэгэн судалгаанд дэлхийг гурван яст мэлхийн нуруун дээр тогтож байдаг

хавтгайгаар төсөөлдөг байсан оюуны загвар анх үүссэн цагаасаа эхлээд худал, буруу

төсөөлөл байсан гэдгийг нь нотолж ойлгох хүртэл 1500 жил өнгөрсөн тухай дурдсан

нь бий. Энэ төсөөлөл буруу гэдэг дүгнэлтийг судалгаа шинжилгээний аргаар нотолсон

эрдэмтдийг шийтгэж, тэр бүү хэл амь насыг нь егүүтгэдэг байсан тухай та бид мэддэг.

Гэвч хүний танин мэдэх хүсэл эрмэлзэл нь ямар ч хаалтад хашигддаггүй, ер

бусын хүчтэй байдаг ажээ. Арга ч үгүй биз. Хүний оюун санаа, бие махбод нийлээд

бүхэлдээ сэтгэн бодох, мэдлэг үйлдвэрлэх машин болдог гэж дүгнэхэд бодит байдлаас

нэг их хол зөрөхгүй байх. Өдөр тутмын амьжиргаагаа залгуулах иргэдэд ч, агуу их аян

дайнд ялан дийлэхийг эрмэлзэх эзэн хаанд ч, тэр бүү хэл дээрэм, луйвар хийх гэж буй

хулгайч нарт ч мэдлэг хэрэгтэй учраас хүн бүр мэдлэгийн хойноос “ангуучилдаг”, бас

өөрсдөө анзаарахгүйгээр мэдлэгүүдийг бүтээж байдаг байна. Сониуч зангаас эхлэлтэй

танин мэдэх оролдлогууд олон олон гайхамшигтай нээлтүүдэд хүргэсэн шинжлэх

ухааны цогц үйл ажиллагаа болон хувирдаг ажээ. Шинжлэх ухаан хөгжихийн хэрээр

хүн хүрээлэн буй орчин болон өөрийгөө илүүтэйгээр танин мэдэж, оюун санааныхаа

төөрөгдлийг ухамсарлаж байна. Ингэснээр ид шид, бурхны хүчээр биш, харин өөрийн

оюуны болон биеийн хөдөлмөрөөр амьдрал ахуйгаа сайжруулах шаардлагатай мөн энэ

нь боломжтой гэдгийг улам бүр ухаарах болжээ. Үүний үр дүнд хүмүүсийн хэвшмэл

ойлголтууд эрс өөрчлөгдөж, оюун санаанд гүн гүнзгий, эргэлт буцалтгүй өөрчлөлт

гарч байна. Сэтгэлгээний ийм өөрчлөлт явагдаж байгаагийн нэгэн тод нотолгоо бол

дэлхийн хамгийн нөлөө бүхий шашнуудын нэг болох Католик шашин өөрийн үзэл

бодлоос ялгаатай, түүний дотор дэвшилтэт үзэл санаануудыг хөгжүүлдэг, хамгаалдаг

хүмүүсийг хилсээр хяхан хавчиж, гэсгээн шийтгэдэг байсны төлөө Ромын католик

сүмийн тэргүүн II Иоанн Павел уучлал хүссэн явдал юм.

12

Бидний олонх маань шинжлэх ухааныг А.Эйнштейн, Д.И.Менделеев,

Б.Ширэндэв гэх мэтийн алдарт судлаачид, эрдэмтдийн бүтээлээр л төсөөлдөг. Ийм

өнгөц төсөөллийнхөө улмаас шинжлэх ухааны үйл ажиллагааг хүн болгон эрхэлж

чаддаггүй, шинжлэх ухааныг эрхлэхэд тусгай ген, онцгой ур чадвар шаарддаг гэх зэрэг

гажуудалтай дүгнэлтүүдийг хийж, өөрийгөө шинжлэх ухааны үйл ажиллагаа эрхлэхээс

чөлөөлөх нь элбэг тохиолддог. Чухам ийм өнгөцхөн дүгнэлт хийдэг зуршил л бидний

хамгийн том дайсан гэж хэлж болно. Учир нь ийм өнгөц дүгнэлтээр өөрийн оюуны

мэлмийг таглаж улмаар хүн бодох, сэтгэх, бүтээх чадвараа бүрэн ашиглаж чаддаггүй

байна. “Шинжлэх ухаан” гэдэг ойлголтыг сэтгэн бодох үйл ажиллагааны талаас нь авч

үзвэл дээрхээс нэлээд ондоо дүр төрх анзаарагдана. Хүн сэтгэн бодохгүйгээр амьдрах

боломжгүй гэдгийг хүн бүр хүлээн зөвшөөрдөг. Сэтгэн бодох нь байнга өөрчлөгдөж

байдаг байгалийн хэцүү бэрх нөхцөлд хүн оршин тогтнох, үр удмаа үлдээх, ирээдүйгээ

цогцлоон бүтээхэд зайлшгүй шаардагдах чадвар мөн. Энэхүү чадварынхаа хүчээр л

хүн аливаа өөрчлөлтийг танин мэдэж, түүнд дасан зохицох, өөрчлөлтүүдийг удирдах

үйлдлүүдийг хийж гүйцэтгэх арга замаа хөгжүүлж бүтээдэг. Манайхан эдгээр оюуны

цогц үйлдлүүдийг нийлүүлээд “аргаа олох” гэж хэлдэг. Үнэн хэрэгтээ, хүн сэтгэн

бодсоны үр дүнд “хаа нэг газар нуугдсан” эсвэл “гээгдчихсэн” байсан “арга” гэдэг

зүйлийг олдог биш, харин тэдгээр аргын загварыг оюун санаандаа бүтээдэг юм.

Өглөө босонгуутаа нүүрээ угаах, цайгаа уух, хувцсаа өмсөх, гудамжинд алхах, зам

хөндлөн гарах, хүнтэй уулзаж харилцах, ажлаа төлөвлөх, шийдвэр гаргах, асуудлыг

шийдэх гээд өдөр тутамдаа олон төрлийн үйлдлүүдийг гүйцэтгэх бүрдээ хүн эдгээр

үйлдлүүдийг өөртөө аюулгүй, зорилгодоо нийцсэн аргуудын загварыг оюун санаандаа

заавал үүсгэдэг. Ингэж бүтээсэн загвар бол хүний амьдралыг хааш нь ч эргүүлж мэдэх

үр дагавартай оюуны бүтээл мөн. Учир нь энэхүү загвар чанар муутай байвал хүн эрүүл

мэндээрээ эсвэл өмч хөрөнгөөрөө, цаг хугацааны болон санхүүгийн нөөцөөрөө заавал

хохирдог. Тэр бүү хэл амь насаа ч алдаж болно. Ийм учраас хүн бүр л чанартай мэдлэг

бас түүн дээр суурилсан шийдлийг бүтээгч байхаас өөр сонголтгүй байдаг ажээ.

Хачирхалтай нь хүн бүр өөртөө ийм хувь тавилан байгааг мөн хүн бүр мэдлэг бүтээгч,

шийдэл бүтээгч гэдгийг одоо болтол бүрэн ухаараагүй л байна. Орчин үеийн шинжлэх

ухаан хүний бодох сэтгэх үйл ажиллагааг бүрэн тайлж ойлгож чадаагүй байгаа ч хүний

танин мэдэх үйл ажиллагаанд нэвтэрсэн мэдлэг шийдлүүд нь хүний амьдралд хэрэгтэй

нарийн төвөгтэй мэдлэг, шийдэл болон системүүдийг бүтээх боломжийг хүн бүрд

олгож байна.

Ялангуяа Аж үйлдвэрийн IV хувьсгал гэдэг нэрээрээ олны танил болсон,

хүн мэдлэг бүтээхэд дэм болдог технологийн шийдлүүдийн үр дүнд олон сая хүн

дэлхий нийтийг тэр чигт нь хамарсан гарааны гэж нэрлэгдсэн бизнесийг эрхлэх

үйл ажиллагаанд татагдан оржээ. Үүний үр дүнд асар их санхүүгийн болон бусад

нөөцүүдийг энэ чиглэлд төвлөрүүлж байна. Нийгэм, эдийн засаг, байгаль орчин,

засаглалын олон олон асуудалтай тулгарсан Засгийн газрууд ч гарааны бизнесийг

дэмжих, иргэдтэйгээ хамтрах замаар асуудлуудаа шийдэх арга замуудыг бүтээх үйл

ажиллагаанд эргэлт буцалтгүй татагдан орж ихээхэн амжилтад хүрч байгааг АНУ,

БНХАУ, БНСУ, Сингапур, Израил зэрэг улс, орнуудын үйл ажиллагаанаас харж болно.

Гарааны бизнес бол мэдлэг бүтээдэг, мэдлэгт суурилсан маш өргөн цар хүрээтэй үйл

ажиллагааны дөнгөж нэг хэсэг нь мөн гэдгийг бид сайтар ухамсарлах хэрэгтэй.

Аль ч гэр бүл, байгууллагууд өөр өөрийн асуудлуудтай тулгардаг, түүнийгээ

13

шийдвэрлэх хэрэгцээ, шаардлагатай байдаг. Тэдгээр асуудлуудаа шийдвэрлэх арга

замуудыг байнга эрэлхийлж, бүтээхэд үлэмж их нөөцийг зарцуулдгийг хэн хүнгүй

л мэднэ. Иргэд, байгууллагуудын нийтлэг асуудлууд нь нийгмийн гэж нэрлэгдэх

асуудлуудыг бүрдүүлдэг. Одоохондоо манай шийдвэр гаргагч, бодлого боловсруулагчид

нийгмийн өмнө тулгарч буй олон асуудлыг шийдвэрлэх арга замуудыг “copy-paste”

гэдэг аргаар бүтээх гэж оролдож байгаа нь нууц биш. Харамсалтай нь нийгмийн

асуудлуудыг шийдвэрлэх үүрэгтэй улс төрчид, улс төрийн намууд маань өөрсдийн

загварыг хөгжүүлэхгүйгээр Бээжин, Москвагаас асуудаг, загварыг хуулбарладаг

байсан зуршлаасаа салахгүй, өдгөө бүр далайн чанадаас зөвлөгөө авдаг, загварыг нь

хуулбарлах болсон байна. Бусад улс орнуудын сайн жишиг, загварыг судлах нь заавал

хийх ёстой, зөв зүйтэй үйл ажиллагаа мөн боловч тэдгээр улс орнуудын загваруудыг

шууд хуулбарлан хэрэгжүүлэх нь ихээхэн сөрөг үр дагаварт хүргэдгийг бид одоо

ухаарах цаг болжээ. Хүн бүр өөрийнхөө, гэр бүлийнхээ, байгууллагынхаа, нийгмийнхээ

өмнө тулгарсан асуудлуудыг шийдвэрлэхэд шаардлагатай мэдлэг, түүн дээр суурилсан

шийдлүүдийг бүтээхэд санаачилга гаргадаг, судалгаа хийдэг, хэрэгжүүлдэг, үр шимийг

нь хүртдэг, бусад нь дэмждэг, үр шимийг нь харилцан хүртдэг үйл ажиллагаатай

нийгмийг бүтээхийг олон улс орнууд зорьж түүнийгээ мэдлэгт суурилсан нийгэм

ч гэж нэрлэж байна. Өмнөө тулгарсан асуудлуудыг шийдэж өгөхийг бурхнаас, эзэн

хаанаас, төрөөс хүсдэг, нэхдэг дадлаасаа хүн төрөлхтөн аажим боловч тууштай салж,

хүмүүс өөрсдийнхөө ирээдүйг өөрийн мэдлэгээрээ бүтээхийг илүүтэйд үздэг болжээ.

Бурхны ид шидийн хүчээр бүтээж чадаагүй үнэ цэнийг, шийдэж чадаагүй асуудлуудыг

мэдлэгээр шийдэж чадна, болно гэж итгэдэг хүмүүсийн тоо улам бүр олширч байна.

Аж үйлдвэрийн IV хувьсгалын эрч хүчээр жигүүрлэсэн иргэд, компаниуд мэдлэгт

суурилсан нийгмийг бүтээх үндсэн хөдөлгөх хүч мөн боловч төрийн оновчтой

зохицуулалт, дэмжлэггүй бол тэдгээр иргэд, компаниудын үйл ажиллагаа нийгмийн

өмнө тулгарч буй асуудлуудыг шийдвэрлэх шийдлүүдийг бүтээхэд биш харин зөвхөн

ашиг орлого олоход чиглэсэн хэрэгсэл болж хувирах өндөр магадлалтай.

Нийт иргэдийг бүхэлд нь хамарсан, төрийн оновчтой зохицуулалт, дэмжлэг

бүхий ийм үйл ажиллагааг бүхэлд нь энэ судалгааныхаа хүрээнд инновацыг хөгжүүлэх

үйл ажиллагааг дэмждэг үндэсний тогтолцоо гэж бид нэрлэж байгаа юм. Энэхүү

тогтолцооны загварыг боловсруулан гаргах нь нэн төвөгтэй, амаргүй зорилт мөн.

Хүний сэтгэн бодох хэв маяг, хүсэл, эрмэлзэл, зорилгоос маш их хамааралтай байдаг

нь энэхүү тогтолцоог нэн төвөгтэй болгож байгаа гол хүчин зүйл юм. Цөөн тооны

зарим улс орнуудыг эс тооцвол уламжлалт сэтгэлгээний хэв маягт баригдсан судлах,

шинжлэх, зохион бүтээх аргаар дээрх загварыг боловсруулан гаргах олон удаагийн

оролдлогууд бүтэлгүйтсэн байх нь элбэг. Нэгдмэл зорилгыг үүсгэх аргачлал байдаггүй,

зорилгын хэрэгжилтийг хэмждэг бодит тоон утгатай хэмжүүрүүд болон нэгдмэл

тулгуур ойлголтуудыг боловсруулан гаргадаггүй зэрэг нь уламжлалт аргуудын

хамгийн том сул талууд юм. Ийм учраас уламжлалт аргаар боловсруулан гаргасан

тогтолцооны загваруудын шийдлүүд хоорондоо уялдаагүй, зорилгын хэрэгжилтийг

хэмжиж чаддаггүй, ойлголтын зөрчилдөөн байнга үүсгэдэг, тогтолцооны зорилгыг

хэрэгжүүлэх чадваргүй болдог байна.

1940-өөд оноос хүчээ авч эхэлсэн системийн инженерчлэлийн ухаан дээрх сул

талуудыг арилгах, улмаар аливаа зорилгыг хэрэгжүүлэх үйл ажиллагааг цогцоор нь

загварчлах тал дээр зарчмын чанартай эерэг өөрчлөлтүүдийг бий болгосон төдийгүй янз

14

бүрийн салбарын шинжлэх ухааны мэдлэг, шийдлүүдийг холбох, хооронд нь уялдуулах,

улмаар нэгдмэл зорилготой нэгэн цогц тогтолцоог үүсгэх арга болон төлөвшиж байна.

2010 оноос Олон улсын системийн инженерчлэлийн зөвлөл /International Council on

System Engineering/ нь системийн инженерчлэлийн аргуудыг зөвхөн тоног төхөөрөмж,

байгууламжууд зэрэг биет системүүдийг хөгжүүлэхэд биш нийгмийн өмнө тулгамдсан

асуудлуудыг шийдвэрлэхэд чиглэсэн бодлого тодорхойлж, хэрэгжүүлэхэд ашиглаж

байна. Системийн инженерчлэлийн аргын үзэл баримтлал Монголчуудын хувьд цоо

шинэ зүйл биш бөгөөд “систем”, “тогтолцоо” гэдэг ойлголтууд өдгөө Монгол Улсад

хүчин төгөлдөр мөрдөгдөж байгаа 200 гаруй хуулийн тодорхой заалтуудад туссан

байгаа нь үүнийг нотолно. Харамсалтай нь тэдгээр хуулиудыг хэрэгжүүлэх үйл

ажиллагаандаа системийн онол дээр суурилсан тогтолцооныхоо загварыг хөгжүүлж

ашигласан тохиолдол хараахан гараагүй л байна. Үйл ажиллагааныхаа цогц загварыг

боловсруулан гаргаагүй учраас хуулиа хэрэгжүүлж чаддаггүй, хуулиуд нь хоорондоо

зөрчилдөх зэрэг хүндрэлүүд байнга гарч байна.

Ийм учраас энэхүү аргыг Монгол улсын нийгэм, эдийн засгийн төлөвлөх,

шинжлэх, оношлох үйл ажиллагаанд хэрэглэж дадах нь нийгмийн өмнө тулгамдсан

асуудлуудыг шийдвэрлэхэд нэн тустай гэж үзэж системийн инженерчлэлийн

үйлчилгээгээр дагнасан үйлчилгээ үзүүлдэг ТУССолюшн компанийн бүтээсэн

загвар, аргачлалыг ашиглан манай сангаас хэд хэдэн судалгааг гүйцэтгэж байгаа

төдийгүй энэхүү судалгааны аргыг аль болох залууст эзэмшүүлэх, судалгааны ажилд

хэрэглэж дадлагажуулах арга хэмжээнүүдийг авч хэрэгжүүлж байна. Эдгээр арга

хэмжээнүүдийн нэг нь энэхүү судалгаа юм. Манай сангаас эрхлэн гүйцэтгэж буй

судалгааны ажилд оролцох сонирхолтой залуусын тоо эрс нэмэгдэж бас судалгаанд

оролцох замаар эзэмшсэн аргачлалаараа өөрсдөө бие даан судалгаа хийж байна. Энэ

удаагийн судалгааны ажлын багийн гишүүд маань өмнөх судалгаануудын адил чин

үнэн итгэл үнэмшлээрээ суралцаж, судалж бас олон тооны үнэ цэнтэй мэдлэгийн болон

шийдлүүдийн оюуны загваруудыг бүтээсэнд маш их баярлаж, судлаачдынхаа хүчин

чармайлт, итгэл үнэмшил, ур чадвараар омогшиж байгаагаа энд дурдах нь зүйтэй.

Мөн түүнчлэн энэхүү судалгааны ажлыг хийж гүйцэтгэхэд санхүүгийн дэмжлэг

үзүүлсэн Монгол Улсын Боловсрол Шинжлэх Ухааны Яам, “Залуу бизнес эрхлэгчдийн

зөвлөгөөн” ТББ, “Гүнд Сан”-д судлаачдынхаа нэрийн өмнөөс талархал илэрхийлье.

Манай судлаачдын багийнхантай хийсэн нээлттэй уулзалтын үеэр санаа бодлоо

илэн далангүй хуваалцсан Шинжлэх ухааны доктор Л.Оюунцэцэг, Оюуны өмчийн

хуульч Б.Батцэнгэл нарт мөн талархал илэрхийлж цаашдын ажил хөдөлмөрт нь өндөр

амжилтыг хүсэн ерөөе.

Эцэст нь нэмж хэлэхэд манай залуу судлаачдын хичээнгүй хөдөлмөр, хүчин

чармайлтаар бүтсэн энэхүү судалгааны ажлын үр дүнд ямартай ч дундаа тавьж олон

талаас нь харж байгаад шүүн хэлэлцэх боломжтой нэгэн загварыг боловсруулан

гаргалаа. Энэхүү загварт Монгол Улсын Үндсэн хуулийн үзэл баримтлал, олон улсын

шилдэг туршлага, системийн үндсэн шаардлагуудыг аль болох багтаахыг хичээсэн

болой. XX зууны агуу эрдэмтдийн нэг гэж тооцогддог статистикч Жорж Бокс / George

Box / “Бүх загварууд буруу, тэгэхдээ буруу ч гэсэн хэрэгтэй загварууд бий” гэдэг алдарт

үгийг хэлсэн байдаг. Гайхалтай гүн утгатай санааг илэрхийлсэн үг. Энэхүү санааг

гүнзгийрүүлэн “Буруу ч гэсэн загвартай байх нь огт загваргүй байснаас хавьгүй дээр.

Учир нь буруу загварыг сайжруулсаар байгаад зөв загвартай болно” гэж дүгнэж болох

15

юм. Ийм учраас манай судалгааны үр дүнд боловсруулсан загвар нь төгс төгөлдөр биш,

засаж залруулбал зохих зүйлүүд олон байгаа гэдгийг манай судалгааны багийнхан

хүлээн зөвшөөрч байгаа бөгөөд энэхүү загвар болон судалгааны ажлын дүгнэлтүүдийг

сонирхсон хүн бүрийг манай Сангийн хаягаар санаалаа хуваалцахыг чин сэтгэлээсээ

хүсэж байна. Бид таны аливаа санал, санаачилгыг баяртайгаар хүлээн авах болно.

Мэдлэгээр ирээдүйгээ дархлах та бидний хамтын аян амжилт бүтээлээр арвин

байх болтугай.

Дугарын Жаргалсайхан

ЗСДС ТББ-ын тэргүүн

ШУТИС-ийн хүндэт профессор

16

17

СУДАЛГААНЫ БАГИЙН ТАНИЛЦУУЛГА

Судалгааны ажлыг нийт 24 судлаачийн бүрэлдэхүүнтэй багаар 2021 оны 08

дугаар сарын 21-ний өдрөөс 2022 оны 04 дүгээр сарын 21-ний хооронд нийт 8 сарын

хугацаанд 2 үе шаттайгаар гүйцэтгэв. Судалгааны багийн 45.8 хувь нь эрэгтэй, 54.2

хувь нь эмэгтэй, дундаж нас нь 30.8 байв. Судалгааны багийн судлаачдын 4.1 хувь

нь доктор, 45.8 хувь нь магистр, 33.3 хувь нь бакалавр, 12.5 хувь нь оюутнууд байсан

бөгөөд төрийн удирдлага, хууль, менежмент, олон улсын харилцаа, бизнес, философи,

боловсрол, эрүүл мэнд, мэдээллийн технологи зэрэг 10 өөр мэргэжлийн төлөөлөл

байлаа.

Зөвлөх судлаачид

Дугарын Жаргалсайхан

ШУТИС-ийн хүндэт профессор

“Залуу Судлаачдыг Дэмжих Сан” ТББ-ын тэргүүн

Алтанхүүгийн Мөнхцог

Санхүүгийн шинжлэх ухааны магистр (MSc)

“Сократус Студио” ХХК-ийн гүйцэтгэх захирал

Батсайханы Баярцэнгэл

Бизнесийн удирдлагын магистр (MBA)

“ТУС Солюшн” ХХК-ийн гүйцэтгэх захирал

Жаргалсайханы Номин


“Залуу Судлаачдыг Дэмжих Сан” ТББ-ын гүйцэтгэх захирал

Судлаачид

Гансүхийн Уянга

Философийн ухааны доктор (Ph.D)

ХААИС-ийн Эдийн засаг бизнесийн

сургуулийн багш

Лувсандандарын Долгор

Нийгмийн эрүүл мэндийн магистр (MPH)

“Залуу Судлаачдыг Дэмжих Сан” ТББ-ын

ахлах судлаач

Жамбалын Болд-Эрдэнэ

Бизнесийн удирдлагын бакалавр (BBA)

“Сократус Студио” ХХК-ийн бизнес

хөгжүүлэлтийн мэргэжилтэн

Гэрэлсайханы Жаргалан

Биотехнологи болон энтерпренершипийн

магистр (MSc)

Мэдээлэл технологийн үндэсний паркийн

технологи дамжуулалтын мэргэжилтэн

18

Дашзэвгийн Энхдулам

Төрийн удирдлагын магистр (MPA)

Нийслэлийн жижиг дунд үйлдвэрлэл,

үйлчилгээг дэмжих Төв НӨҮГ Олон улсын

төсөл, хөтөлбөр хариуцсан мэргэжилтэн

Цэрэндуламын Мөнхзул

Хууль зүйн ухааны магистр (LLM)

Монгол Германы хамтарсан ашигт

малтмал, технологийн их сургуулийн

хуулийн зөвлөх

Батчулууны Лхагвабаяр

Түүхийн ухааны магистр (MA)

Боловсролын ерөнхий газрын Ахлах

мэргэжилтэн

Доржнамжилын Хулан

Хүний их эмч (MD)

Монгол Японы эмнэлгийн чанарын

менежер

Ганхуягийн Түвшинжаргал

Боловсрол судлалын магистр (MA)

Нийслэлийн ерөнхий боловсролын 159

дүгээр сургуулийн захирал

Наранбаатарын Билэгдэмбэрэл

Санхүүгийн менежер (MBA)

“ЭН ВИ СИ ХХК”-ийн бүтээгдэхүүн

хөгжүүлэгч

Эрдэнэбилэгийн Баасанбямба

Эрх зүйч (LLB)

Өмгөөллийн “Легал Виндоу” ХХН-ийн

өмгөөлөгчийн туслах

Баттүвшингийн Анударь

Төрийн удирлагын мэргэжилтэн (BPA)


хөтөлбөр зохицуулагч

Очирбатын Төрболд

Хуульч (LLB)

“Сократус Студио” ХХК-ийн хуулийн


Доржсүрэнгийн Оюундарь

Эрх зүйч (LLB)

“Эрдэнэс Монгол” ХХК-ийн хуулийн


Хишигжаргалын Будрагчаа

Мэдээллийн системийн инженер (BIS)

“ТУС Солюшн” ХХК-ийн Дижитал системийн

инженер

Мэндсайханы Содбилэг

Олон улсын харилцааны мэргэжилтэн (BA)

“Спортек” ХХК-ийн Үндсэн үйл ажиллагаа

эрхлэх албаны дарга

Батсайханы Мөнхдэлгэр

Эдийн засгийн ухааны магистр (MSc)


судлаач

Дангаасүрэнгийн Анхбаяр

Боловсрол судлалын магистр (MA)

Шинэ Монгол” ахлах сургуулийн

боловсролын үнэлгээний төвийн дарга

Жаргалсайханы Хишигсайхан


“Хүний хөгжил” судалгаа, сургалтын

төвийн судлаач

Сумьяанамжилын Оюунсайхан

Маркетер (BBA)

Баянжаргалын Гүнболд

Санхүү Эдийн Засгийн Их Сургуулийн

Санхүү удирдлагын ангийн оюутан

Даариймаагийн Аюуш

Санхүү Эдийн Засгийн Их Сургуулийн

Санхүү удирдлагын ангийн оюутан

Цэвэлмаагийн Ням-Очир

Монгол Улсын Их Сургуулийн

Мэдээллийн системийн ангийн оюутан

19

20

НЭГ. “ИННОВАЦЫГ ХӨГЖҮҮЛЭХ ҮЙЛ АЖИЛЛАГААГ ДЭМЖДЭГ

ҮНДЭСНИЙ ТОГТОЛЦООНЫ ЖИШИГ ЗАГВАР БОЛОВСРУУЛАХ НЬ”

СУДАЛГААНЫ ҮНДЭСЛЭЛ

Боловсруулсан судлаачид: Г.Жаргалан, Д.Энхдулам

Монгол Улсын хувьд аж үйлдвэрийн салбарын өрсөлдөх чадварын түвшин

дэлхийн улс орнуудтай харьцуулахад үлэмж доогуур, техник-технологийн хоцрогдолтой

хэвээр, дийлэнх салбарууд технологийн хувьд I ба II хэвшлийн түвшинд байгааг [1]

судалгааны үр дүн харуулж байна. Монгол улсад 2017 оны байдлаар өндөр ур чадвар

шаардах үйлдвэрлэл 57.8%, бага болон бага-дунд ур чадвар шаардагдах үйлдвэрлэл

98.1%-тай болсон ба шинжлэх ухааны буюу мэдлэгийн багтаамж багатай үйлдвэрлэлийн

эзлэх хувь нэмэгдэж 92.5%-д хүрсэн нь зарим талаар ухралт болсон байна. Дэлхийн

оюуны өмчийн байгууллагаас эрхлэн гаргадаг “Дэлхийн инновацын индекс 2021”-т

Монгол Улс 131 орноос 58-р байранд эрэмбэлэгдсэн нь төдийлөн муу үзүүлэлт биш

хэдий ч нийт 7 бүлэг 120 үзүүлэлтээс Монгол Улс институц үзүүлэлтээр 76, хүн капитал

болон судалгаа үзүүлэлтээр 81, дэд бүтцийн үзүүлэлтээр 91, мэдлэг, технологийн

үйлдвэрлэлийн үзүүлэлтээр 85 дугаар байранд эрэмбэлэгдэж доогуур үнэлгээ авсан

байна. Харин зах зээл, бүтээлч үйлдвэрлэл үзүүлэлтээр 13 болон 28 дугаар байранд буюу

Монгол Улсын зах зээлийн нөхцөл байдал, бүтээлч үйлдвэрлэлийн түвшин харьцангуй

дээгүүр байранд орж байгаа нь бидэнд өрсөлдөх чадвараа дээшлүүлэх боломж байгааг

илэрхийлж байна. Иймд инновацыг хөгжүүлэхэд нэн чухал шаардлагатай хууль эрх

зүйн орчныг боловсронгуй болгох, дэд бүтцийг бүтээх, судалгаа, шинжилгээний үйл

явцыг чанаржуулах, хүний нөөцийн чадавхыг дээшлүүлэхэд анхаарах шаардлагатай

байна. [4]

Инновац гэдэг ойлголтыг маш олон янзаар тайлбарладаг боловч тэдгээр

ойлголтуудад нийтлэгээр шинэ, шинэлэг, шинэчлэл гэсэн хэв шинжийг агуулж байна.

Эртний Грек улсын гүн ухаантнууд инновацын талаар дорвитой санаануудыг дэвшүүлж

хэлэлцдэг байсан нь түүхэн эх сурвалжуудад дурдагдсан байдаг бөгөөд тэдгээрээс

Арестанес, Плато нарын бүтээлүүд өнөөдөр ч гэсэн үнэ цэнтэй оюуны бүтээлүүдэд

тооцогдсоор байна. Инновац гэдэг ойлголт нь анхандаа улс төрийн хүрээний шинэ

шинэлэг санааг илэрхийлсэн агуулгатай байсан боловч хэв шинжүүд нь цагийн эрхээр

өөрчлөгдсөөр өнөөг хүрэв. 1957 онд Станфордын аж үйлдвэрийн паркаас тасран гарсан

бүлэг эрдэмтэд өөрсдийн мэдлэг, шинэлэг санаануудад тулгуурлан гарааны бизнесийг

эхлүүлсэн нь хүмүүний аж амьдралын бүхий л салаа мөчирт тулгардаг асуудлуудыг

шийдвэрлэхэд чиглэсэн, олон төрлийн мэргэжлийн хүмүүсийг хамарсан цогц үйл

ажиллагааны анхдагч загвар болж, өнөөгийн инновац гэдэг ойлголтын эхлэл болжээ.

Улмаар энэхүү үйл ажиллагааны агуу их боломж, потенциалыг ойлгосон, түүнд

татагдсан олон оролцогч талууд, түүний дотор засгийн газрууд, бизнесийн болон

санхүүгийн байгууллагууд, судлаачид, шинжээчид харилцан ашигтай хамтран ажиллах

хэлбэр, загваруудыг бүтээж хэрэгжүүлж ирсний нэгэн тод жишээ бол Цахиурын хөндий

хэмээх нэрээр олны танил болсон инновацыг дэмжих цогц үйл ажиллагаа юм.

Үндэсний инновацын тогтолцоо буюу инновацын систем (National innovation

system-NIS) гэх шинэ ойлголт, системийн үзэл баримтлал анх 1980-аад оны дундуур

Европын аж үйлдвэрийн бодлогын мэтгэлцээний хүрээнд бий болж, Дэлхийн улс

орнууд 1992 оноос эхлэн “Үндэсний инновацын тогтолцоо” бүрдүүлэх тухай уг ойлголт,

үзэл баримтлалыг сонгож бодлого хэрэгжүүлснээр “инновац” гэх нэр томьёог түгээмэл

хэрэглэж эхэлсэн түүхтэй. Онолын хувьд инновацын системийн үндсэн зорилго нь

инновацыг хэрэгжүүлэх явдал бөгөөд инновацын систем нь төр, эрдэм шинжилгээ,

эдийн засаг зэрэг бусад секторуудаас бүрдэх үндэсний том системийнхээ нэгж гэж

үздэг. Үндэсний инновацын тогтолцооны онолын үндсийг тавьж, хөгжүүлэхэд үнэтэй

хувь нэмэр оруулсан голлох судлаачдаар К.Фриман, Б.Лундволл, Р.Нелсон, С.Меткалфэ,

Ч.Эдкүст нарын эрдэмтдийг дурдаж болно. Олон улсад тэдний дэвшүүлсэн ҮИТ-ны

тодорхойлолтуудыг голчлон хэрэглэдэг. Эдгээрээс голлох тодорхойлолтуудыг авч

үзвэл:

1. Шинэ технологийг бий болгох, дамжуулах, өөрчлөх, нэвтрүүлэх явцыг

өөрсдийн үйл ажиллагаа болон хоорондын харьцаагаар бий болгодог

төрийн болон хувийн хэвшлийн институтүүдийн сүлжээ. [2]

2. Инновацын систем нь шинэ технологийг тодорхойлогч хүчин зүйлс, ур

чадвар, мэдлэгийг бүтээх, хадгалах, дамжуулах зорилготой, өөр хоорондоо

харилцан уялдаатай институтүүдээс бүрдсэн систем юм. [3]

3. Аль нэг улс, үндэстний хүрээнд шинэ, эдийн засгийн хувьд ашигтай

мэдлэгийг бүтээх, түгээх, ашиглахад хамтран ажиллаж буй элементүүд

буюу элемент хоорондын харилцан хамаарал. Харилцан хамаарал нь

байгууллагын түвшинд инновацын үйл ажиллагааг тодорхойлдог

институтүүдийн цогц хэмээн тус тус тодорхойлжээ. Үндэсний инновацын

тогтолцооны онолын үндсийг дээр нэр дурдсан эрдэмтэд тавьж, тэр цагаас

судлаачид өнөөг хүртэл дэлгэрүүлэн судалсаар байгаа боловч инновацын

тогтолцоог бүрдүүлэхэд ашигладаг, нийтээр хүлээн зөвшөөрсөн онол, арга

зүй, стандарт байхгүй учраас олон улсад инновацын тогтолцоог хөгжүүлсэн

түүх харилцан адилгүй байна. Улс орнууд үндэсний инновацын тогтолцоог

бүрдүүлж, хөгжүүлэхэд дээр дурдсан судлаачдын дэвшүүлсэн онолд

үндэслэсэн байдаг бөгөөд тэдний туршлагаас үзэхэд өөрийн орны онцлогт

тохируулан бүрдүүлж чадсан нь амжилтад хүрсэн байна.

Монгол Улсын хувьд ҮИТ-г бүрдүүлж хөгжүүлэхдээ зарим шийдлүүдийг нь

өөрсдөө бүтээхийн зэрэгцээ бусад улс орны сайн туршлагыг нэвтрүүлнэ гэсэн бодлогыг

эртнээс баримталж иржээ. Суурь шинжлэх ухааны зарим салбар, тухайлбал, хөдөө аж

ахуй, эрүүл мэнд, эм зүй, байгалийн баялаг, түүхий эдийн судалгаа, боловсруулалт,

нийгэм, хүмүүнлэгийн ухаан зэрэг чиглэлүүд харьцангуй сайн хөгжсөн. Боловсролын

түвшин өндөртэй эрдэмтэд, судлаачид, инженер техникийн болон бусад нарийн

мэргэжлийн хүний нөөц тодорхой хэмжээнд бүрдсэн. Өндөр хөгжилтэй орнуудад

залуучуудыг сургаж бэлтгэх болсон нь гадаадаас мэдлэг, технологи дамжуулах, олон

улсын түвшинд ажиллах чадвартай хүний нөөцийн чадавхыг нэмэгдүүлж байна. ШУТ,

инновацын бодлого, эрх зүйн орчин харьцангуй сайжрах шатанд шилжиж байна. Мөн

инновацын дэд бүтцийн элементүүдийн тоо, инновац, гарааны бизнесийг бойжуулах,

хөгжлийг дэмжих, хурдасгах арга хэлбэрүүд нэмэгдэж, үйл ажиллагаа нь тогтворжих

хандлагатай болсон. ШУТ, инновацын хамтын ажиллагаа, түншлэл мэдэгдэхүйц

эрчимжиж, цаашид өргөжин, гүнзгийрэх хандлагатай болж байна. Улс орны хэмжээнд

инновацын талаарх ойлголт, мэдлэг боловсорч, инновац, гарааны бизнесийн экосистем

бүрдэх, нийгэмд инновацын соёл төлөвших үйл явц эрчимжсэн зэрэг давуу талууд

үүсэж байна.

Өнгөрсөн хугацаанд Монгол Улсын шинжлэх ухаан, дээд боловсролын

21

байгууллагуудад эрдэм шинжилгээ, судалгаа, сургалтын багагүй туршлага

хуримтлагдаж, шинжлэх ухааны бааз суурь зохих түвшинд бүрдсэн боловч тэрхүү

давуу талаа нийгмийн салаа мөчрүүдэд тулгарч буй асуудлуудыг судалж, шийдлүүдийг

хөгжүүлдэг, байнгын ажиллагаатай тогтолцоо болгон хөгжүүлэх тал дээр дорвитой

ахиц гарахгүй байна. Инновацыг хөгжүүлэх, дэмжих төрийн бодлого тогтвортой бус,

нэгэнт гаргасан бодлогоо хэрэгжүүлэх үр ашигтай механизм хараахан бүрдээгүй,

инновацыг хөгжүүлэх үйл ажиллагааг дэмжихэд зайлшгүй шаардлагатай олон эх

үүсвэртэй санхүүжилтын тогтолцоог бүрдүүлээгүй, улсын төсвийн хөрөнгөөр хийдэг

эрдэм шинжилгээ, судалгааны ажлын үр ашгийн түвшин доогуур, ил тод бус, салбарын

үйл ажиллагааны хяналт, шинжилгээ, үнэлгээ, мониторингийн болон статистик

мэдээллийн тогтолцооны үйл ажиллагаа үлэмж доголдолтой, оюуны өмчийг хамгаалах

төрийн үйлчилгээ төдийлөн хангалттай бус байгаа нь дээрх дүгнэлтийг хийхэд хүргэж

байна. Үүний зэрэгцээ төрийн болон хувийн хэвшлийн хамтын ажиллагаа сул, олон

талаараа сөргөлддөг, төрийн байгууллагуудын үйл ажиллагаа нээлттэй бус, хүнд суртал

ихтэй, сонгуулийн мөчлөгт захирагддаг зэрэг сул талууд ажиглагддаг. Олон улсын чиг

хандлагад хөл нийлүүлэн алхахыг зорьдог, шинийг эрэлхийлэгч залуучуудын нөр

их хөдөлмөрийн үр дүнд сүүлийн хэдэн жилд гарааны бизнес эрхлэгчдийн тоо эрс

нэмэгдэж, шинээр хөгжүүлж, нэвтрүүлж буй инновацын тоо нэмэгдэж байгаа боловч

гарааны бизнес эрхлэгчдийн үйл ажиллагаа нь дээр дурдсан саад, бэрхшээлүүдийн

улмаас ихээхэн хязгаарлагдмал байсаар байна. Инновацыг зөвхөн гарааны бизнесээр

төсөөлдөг, гарааны бизнесийг дэмждэг бодлогоо инновацыг дэмжих бодлого хэмээн

үздэг хэвшмэл ойлголтын загвар нь инновацыг нийгмийн өмнө тулгарч байгаа олон

олон асуудлуудыг шийдвэрлэх үндсэн арга мөн гэж хүлээн зөвшөөрөхөд ихээхэн саад

болж байгааг энд дурдах нь зүйтэй.

Иймд Монгол Улсын хувьд цаашдын хөгжлийн чиг хандлагыг зөв, оновчтой

тодорхойлох, хөгжлийн бодлого, стратегийн хүрээнд инновацыг хөгжүүлэх үйл

ажиллагааг тууштай баримтлах шаардлагатай байна. Иймээс өөрийн орны давуу

талууд болон боломжууд дээрээ түшиглэн, сул тал болон дутагдалтай талуудаа засаж

залруулах замаар мэдлэгийг инновац болгон хувиргах оновчтой тогтолцоог бий болгох

зайлшгүй шаардлагатай байна. Бидний боловсруулж буй “Инновацыг хөгжүүлэх үйл

ажиллагааг дэмждэг үндэсний тогтолцооны жишиг загвар” нь уг үүргийг гүйцэтгэж

чадна хэмээн итгэж байна. Уг судалгааны үр дүнд өнгөрсөн хугацааны туршлагуудаа

эмх цэгцтэйгээр нэгтгэн дүгнэж, бодит цаг хугацаанд шийдвэрээ гаргадаг, өөрөө

хөгжиж улам боловсронгуй болж байдаг системийн загварыг бий болгох юм.

ХОЁР. СУДАЛГААНЫ ЗОРИЛГО

Энэхүү судалгааны зорилго нь Монгол Улсад инновацыг хөгжүүлэх үйл

ажиллагааг дэмждэг үндэсний тогтолцооны суурь хэв шинжүүдийг тодорхойлж,

системийн загвараар дүрслэх юм. Уг зорилгыг хэрэгжүүлэхийн тулд дараах ажлуудыг

хийж гүйцэтгэв. Үүнд:

1. Инновацыг хөгжүүлэх үйл ажиллагааг дэмждэг үндэсний тогтолцоонд

тулгарч буй асуудлуудыг тодорхойлж, шинжлэх;

2. Гарааны компаниуд зорилгоо хэрэгжүүлэх үйл ажиллагаанд тулгарч буй

асуудлуудыг тодорхойлох

22

3. Инновацыг хөгжүүлэх үйл ажиллагааг зохицуулж буй хууль, тогтоомжуудад

системийн шинжилгээ хийх; (Хуулийн шинжилгээний үр дүнг тусад нь

тайлан болгон хэвлүүлсэн болно.)

4. Инновацын тогтолцоог олон улсад жишиг түвшинд хөгжүүлсэн улсуудын

туршлагын мэдээллийн сан бүрдүүлэх;

5. Инновацыг хөгжүүлэх үйл ажиллагааг дэмждэг үндэсний тогтолцооны

үйл ажиллагаанд нийтлэг хэрэглэгддэг суурь ойлголтуудыг тодорхойлж,

уялдуулах;


нэгдмэл зорилгыг тодорхойлох;

7. Инновацыг хөгжүүлэх үйл ажиллагааг дэмждэг үндэсний тогтолцооны хэв

шинжүүдийг тодорхойлох;


нэгдмэл зорилгын үр дүнгийн хэмжүүр үзүүлэлтүүдийг тодорхойлох;


нэгдмэл зорилгыг хэрэгжүүлэхэд оролцогч талуудыг тодорхойлж ангилах;


нэгдмэл зорилгыг хэрэгжүүлэхэд оролцогч талуудын хүртэх нийтлэг үр

шимийг тодорхойлох;


нэгдмэл зорилгыг хэрэгжүүлэхэд оролцогч талуудын хүлээх нийтлэг

үүргүүдийг тодорхойлох;

12. Инновацыг хөгжүүлэх үйл ажиллагааг дэмждэг үндэсний тогтолцооны үйл

ажиллагааны логик дүрслэл боловсруулах юм.

ГУРАВ. СУДАЛГААНЫ ТӨСӨЛ, ҮР ДҮНГИЙН ХЭЛЭЛЦҮҮЛГҮҮДИЙН

МЭДЭЭЛЭЛ

Судалгааны хүрээнд боловсруулсан шийдлүүдэд тухайн салбарын болон олон

нийтийн саналыг тусгах зорилгоор явцын үр дүнг танилцуулах танхимын болон цахим

хэлэлцүүлгүүдийг 12 удаа зохион байгуулсан. Үүнд:

1. Судалгааны төслийг танилцуулах хэлэлцүүлгийг таван удаа;

2. Судалгааны явцын үр дүнг танилцуулах хэлэлцүүлгийг гурван удаа;

3. Судалгааны урьдчилсан үр дүнг танилцуулах хэлэлцүүлгийг нэг удаа;

4. ЗСДС ТББ-ын www.mongolforum.mn цахим хэлэлцүүлгийн платформоор

гурван удаагийн хэлэлцүүлгийг зохион байгуулсан.

Тус хэлэлцүүлгүүдэд давхардсан тоогоор нийт 600 гаруй иргэн, 30 гаруй албан

байгууллагын төлөөлөл оролцож, судалгаатай холбоотой асуулт, саналууд ирүүлсэн.

Иргэд, хамтрагч байгууллагын төлөөлөл, салбарын мэргэжилтнүүдээс ирүүлсэн

саналуудыг судлаачдын багаар хэлэлцүүлж шийдлүүддээ тусган сайжруулах ажлыг

тухай бүр гүйцэтгэсэн болно.

23

24

ДӨРӨВ. СУДАЛГААНЫ АРГАЧЛАЛЫН ТАНИЛЦУУЛГА

1. Нийгмийн нэгж системийн инженерчлэлийн ТУС загварын танилцуулга

Боловсруулсан судлаач Л.Долгор, Б.Баярцэнгэл

Аливаа загварыг боловсруулахад оюуны болон техникийн шийдлүүдийн

уялдаа чухал бөгөөд системийн инженерчлэлийн аргачлал нь дээрх уялдааг бий болгох

боломж олгож байна.

Системийн инженерчлэлийн аргачлал нь 1940 онд үүсэж өнөөг хүртэл хэрэглэж

ирсэн бөгөөд олон улсын системийн инженерүүдийн зөвлөл /INCOSE-International

council on system engineering/ системийн инженерчлэл гэх ойлголтыг “нарийн төвөгтэй

системүүдийг зохион бүтээх, уялдуулах, зохион байгуулахад төвлөрсөн салбар

хоорондын инженерчлэлийн ухаан” гэж тодорхойлсон байдаг. Аливаа системийн хэв

шинжүүдийг бүхлээр нь уялдаатайгаар шинжилж, сайжруулах хэрэгцээ шаардлагаар

төрөл бүрийн салбарууд уг аргачлалыг нэвтрүүлсэн ба ялангуяа АНУ-ын батлан

хамгаалахын салбарт техникийн систем нэвтрүүлж буй байгууллагуудад уг аргачлал

түгээмэл нэвтэрсэн байна. Харин “Нийгмийн нэгж системийн инженерчлэл” гэх

ойлголт нь харьцангуй сүүлд бий болсон тул уг аргачлалын тодорхойлолт болоод

цар хүрээний тухай нэгдсэн ойлголт хараахан бий болоогүй байна. Хүний нийгмийн

олон талт харилцаа төвөгтэй болж системийн инженерчлэлийн аргачлалд суурилсан

шийдлүүдийг ашиглах хэрэгцээ бий болжээ. Үүний нэг илрэл нь 2019 онд Олон улсын

системийн инженерүүдийн зөвлөл /INCOSE - International council on system engineering/-ийн

дэргэд Нийгмийн нэгж системийн инженерчлэлийн ажлын хэсэг албан ёсоор

байгуулагдсан явдал юм.

Энэхүү судалгаанд ашиглаж буй нийгмийн нэгж системийн инженерчлэлийн

шийдлүүдийг ТУС Солюшн ХХК боловсруулж 2016 оноос жижиг болон дунд

хэмжээтэй 50 гаруй нийгмийн нэгж систем /компани, төрийн ба төрийн бус байгууллага

г.м/-д нэвтрүүлж туршсан. Уг аргачлалыг нийгмийн нэгж системийг удирдах, зохион

байгуулах, бусад аргачлалтай харьцуулахад тухайн системд тулгарч буй асуудлуудыг

цогцоор нь уялдаатай шийдвэрлэх шийдлийг санал болгодгоороо онцлогтой.

Судалгаанд ашигласан нийгмийн нэгж системийн инженерчлэлийн шийдлүүд нь

“Системийн зорилгыг албадан хэрэгжүүлэхэд мөрдөгддөг 5 аксиом /ЗАХА-5/” дээр

суурилдаг. Үүнд:

1. Оролцогч талууд нэгдмэл зорилготой байснаар систем оршин тогтноно.

2. Бүх оролцогч тал заавал гүйцэтгэх үүргүүдээ гүйцэтгэснээр системийн

нэгдмэл зорилго хэрэгжинэ.

3. Үүргээ гүйцэтгэхэд шаардлагатай чанартай өгөгдлүүдийг бий болгож,

цуглуулж, боловсруулж, түгээдэг байснаар нэгдмэл зорилго хэрэгжинэ.

4. Зорилгын хэрэгжилтийн гүйцэтгэл болон үр дүнг байнга хэмждэг байснаар

нэгдмэл зорилго хэрэгжинэ.

5. Зорилгыг хэрэгжүүлэх үйл ажиллагаа нь байнга төгөлдөрждөг байснаар

нэгдмэл зорилго урт хугацаанд, тогтвортой хэрэгжинэ.

Дээрх суурь аксиомуудыг хэрэгжүүлэх шийдлүүдийг агуулсан зорилгоо тогтвортой

хэрэгжүүлэх чадвартай, хэвийн үйл ажиллагаатай нийгмийн системийг дүрслэл

хэлбэрээр илэрхийлсэн загварыг “Тохиргоотой угсардаг системийн загвар” гэх бөгөөд

уг загвар нь судалгааны хүрээнд бий болгохоор зорьж буй тогтолцооны суурь болох

юм.

Зураг 1. Хэвийн үйл ажиллагаатай системийн “ТУС” загвар

2. Асуудал тодорхойлох ажлыг гүйцэтгэсэн арга

Боловсруулсан судлаач М.Содбилэг

Монгол Улсын хэмжээнд мөрдөгдөж буй хууль, дүрэм, журмын хүрээнд инновацыг

хөгжүүлэх үйл ажиллагааг дэмжихэд тулгамдаж буй асуудлуудыг тодорхойлохдоо

2012-2022 оны хооронд хийгдсэн судалгааны тайлан, нийтлэл, өгүүлэл, хуулийн

төслийг ашиглан асуудлуудын жагсаалтыг боловсруулан гаргаж түүнийг ангилах

замаар хамгийн их давтагдсан асуудлуудыг тодорхойлсон.

3. Гарааны компаниудад тулгарч буй асуудлуудыг тодорхойлсон аргачлал

Боловсруулсан судлаач Г.Уянга

Хууль, тогтоомжийн зохицуулалтаас үүдэлтэйгээр гарааны компаниудад

тулгарч буй асуудлыг тодорхойлохдоо анкетын судалгааны аргыг ашиглав. Анкетийн

судалгаа нь нээлттэй, хаалттай, холимог хэлбэрийн 19 асуултаас бүрдэж байсан

бөгөөд нийт олонлогийн 10 хувиас багагүй төлөөллийг хамруулсан болно. Судалгааны

мэдээллийг ковидын үеийн нөхцөл байдал, оролцогчдын хүсэлтэд үндэслэн цахим

болон цаасан хэлбэрээс сонголт хийх боломжтой байхаар төлөвлөж, мэдээллийг

таниулсан зөвшөөрөл авах замаар цуглуулж үр дүнг нэгтгэсэн болно.

4. Улс орнуудын туршлагын мэдээлэл цуглуулсан аргачлал

Боловсруулсан судлаач Г.Уянга

Инновацын хөгжлийн индексээр тэргүүлж буй улс орнуудаас газар зүйн

байршил, инновацын тогтолцооны онцлогийг гол үндэслэл болгон АНУ, Швед,

Сингапур, БНСУ, Израил гэсэн улсыг сонгов. Эдгээр улсын туршлагын мэдээллийг

цуглуулахдаа тухайн улсын холбогдох байгууллагын албан ёсны мэдээллийн сайт,

инновацыг хөгжүүлэх үйл ажиллагааг уялдуулсан, зохицуулсан хууль, бодлогын

25

26

баримт бичиг, олон улсын байгууллагын судалгааны тайлан, нэг сэдэвт бүтээл, эрдэм

шинжилгээний илтгэл, өгүүлэл зэрэгт тулгуурлав. Улс орнуудын туршлагыг ерөнхий

мэдээлэл, инновацыг хөгжүүлэх үйл ажиллагааг зохицуулж буй эрх зүйн гол баримт

бичиг, инновацын тогтолцооны зорилго, оролцогч талууд, тэдгээрийн системд

гүйцэтгэж буй үүрэг, инновацыг хөгжүүлэх үйл ажиллагаагаа хэмждэг хэмжүүр

үзүүлэлтүүд, тогтолцооны давуу болон сул талууд, тогтолцооны дүрслэл, нэмэлт

мэдээлэл гэсэн ангиллаар боловсруулж дүгнэв.

5. Суурь ойлголт тодорхойлсон аргачлал

Боловсруулсан судлаач Б.Анударь

Аливаа загварын үндсэн бүрдүүлэгч нь ойлголтууд буюу оюуны загварууд юм.

Ойлголт гэдэг нь аливаа юмс, үзэгдлийг бусдаас ялгарах зонхилох хэв шинжүүдээр

нь уялдуулан ангилж танин мэдсэнээр тухайн юмс үзэгдлийн хүний оюун ухаанд

бүрэлдэн, хадгалагддаг тусгал юм. Өөрөөр хэлбэл, тодорхой хэрэгцээг хангах зайлшгүй

шаардлагаар бий болсон, оноосон нэртэй оюуны загвар болно.

Харин суурь ойлголт гэдэг нь зорилгоо хэрэгжүүлэхийн тулд зайлшгүй

тодорхойлох шаардлагатай ойлголтууд юм. Цаашлаад суурь ойлголтыг тодорхойлно

гэдэг нь тухайн ойлголтыг бусад ойлголтоос ялгахад зайлшгүй шаардлагатай чухал

болон нийтлэг хэв шинжүүдийг тодорхойлж, хооронд нь уялдуулан логик эрэмбэд

оруулан томьёолох үйл явц юм.

Инновацыг хөгжүүлэх үйл ажиллагааг дэмждэг үндэсний тогтолцооны үйл ажиллагаанд

нийтлэг хэрэглэдэг суурь ойлголтуудыг ТУС Солюшн ХХК-аас боловсруулсан

“Суурь ойлголт тодорхойлох алгоритм”-ыг ашиглан тодорхойлсон. Уг алгоритм нь

нийт 10 үе шаттай бөгөөд суурь ойлголтыг тодорхойлохдоо эхлээд тухайн ойлголтын

тодорхойлолтыг Монгол болон гадаад эх сурвалжуудаас цуглуулж, ижил төстэй болон

ялгаатай хэв шинжүүдээр ангилсны дараа тэдгээрээс зайлшгүй шаардлагатай гэж үзсэн

хэв шинжүүдийг сонгодог. Үүний дараа, сонгосон хэв шинжүүдийн дэс дараалал,

уялдааг тогтоосны үндсэн дээр ерөнхий ойлголтыг тодорхойлон нэг өгүүлбэрээр

томьёолдог. Төгсгөлд нь, боловсруулсан суурь ойлголтын тодорхойлолтуудаа логикт

хэрэглэдэг ойлголтын тодорхойлолтод тавигдах дараах 5 шалгуурын дагуу шалгаж,

баталгаажуулна. Үүнд:

1. Тодорхойлогдож байгаа ойлголтын багтаамж нь тодорхойлж байгаа

ойлголтын багтаамжтай тэнцүү байх;

2. Тодорхойлолт сөрөг/үгүйсгэл/ хэлбэрээр бичигдээгүй байх;

3. Тодорхойлолт нь эргэлэг үүсгээгүй байх;

4. Тодорхойлолт нь зүйрлэл агуулаагүй байх;

5. Асуух үг ороогүй байх (жишээ нь: хэн, хэрхэн, яаж);

Мөн нэр үг, үйл үг, тэмдэг нэр тус бүрийг тодорхойлоход нарийвчилсан алгоритм,

хөтөч асуултуудыг ашигладаг.

Энэхүү судалгааны хүрээнд сонгосон суурь ойлголтуудыг дараах дарааллаар

тодорхойлов.Үүнд:

1. Тухайн суурь ойлголтын тодорхойлолтыг 8-аас доошгүй эх сурвалжаас

цуглуулах;

2. Суурь ойлголт тодорхойлох алгоритмын дагуу ойлголтын хэв шинжүүдийг

ангилж, уялдуулах;

3. Ангилж, уялдуулсан хэв шинжүүдэд үндэслэн ойлголтын тодорхойлолтыг

3 хувилбараар боловсруулах;

4. Уг хувилбаруудаа судлаачдын багаар хэлэлцүүлж, оновчтой нэг хувилбарыг

нь сонгох;

5. Сонгосон хувилбараа олон нийтээр нээлттэй хэлэлцүүлж санал авах;

6. Саналын дагуу тодорхойлолтыг сайжруулж, эцсийн хувилбарыг

боловсруулах;

Түүнчлэн бид судалгааны хүрээнд зөвхөн суурь ойлголт тодорхойлохоос гадна

тодорхойлсон ойлголт тус бүрийн хэв шинжүүдийг хооронд нь уялдуулах ажлыг

гүйцэтгэсэн.

6. Тогтолцооны нэгдмэл зорилго тодорхойлсон аргачлал

Боловсруулсан судлаач Б.Анударь

Инновацыг хөгжүүлэх үйл ажиллагааг дэмждэг үндэсний тогтолцооны

нэгдмэл зорилгыг ТУС Солюшн ХХК-аас боловсруулсан зорилгын шалгуурууд, Макс

Неф боловсруулсан “Хүний суурь хэрэгцээний ангилал болон Монгол Улсын Үндсэн

хуулийн үзэл баримтлалд нийцүүлэн томьёолсон.

6.1. Зорилгод тавигдах шалгуурууд:

1. Ойлгомжтой томьёололтой байх /зорилгыг хамтран хэрэгжүүлэхээр нэгдэж

буй оролцогч бүрд нэг утгаар ойлгогддог байх/

2. Хөтөч болохуйц байх /аливаа ажлыг төлөвлөх, хийхэд чиглүүлэгч нь байх

боломжтой/

3. Оролцогч бүрийн нийтлэг ашиг сонирхлыг тусгасан байх /зорилгын

томьёоллоос оролцогч бүр өөрийн ашиг сонирхлыг олж харж тэмүүлдэг

байх/

4. Хэмжиж болохоор байх /зорилгын хэрэгжилтийг хэмжих боломжтой

байдлаар томьёолох/

5. Тодорхой зарчмуудаар хязгаарлагдсан байх /зорилгын хэрэгжүүлэх үйл

ажиллагааны зөвшөөрөгдөх хил хязгаарыг тогтоосон байх/

6.2. Макс Нефийн боловсруулсан хүний суурь хэрэгцээний ангилал:

Хүн амьд байх, амьдрахад зайлшгүй шаардагдах хүчин зүйлсийг хэрэгцээ гэж

нэрлэдэг. Хүний хэрэгцээг тайлбарласан олон онол байдгаас энэхүү судалгаанд Чили

улсын эрдэмтэн, эдийн засагч Макс Нефийн боловсруулсан “Хүний суурь хэрэгцээний

ангилал”-ыг системийн онолтой илүү нийцсэн гэдэг үндэслэлээр хэрэглэсэн болно.

Энэхүү ангиллаар хүний суурь хэрэгцээг:

1. Амьжиргаа

2. Аюулгүй байдал, баталгаа

3. Ойр дотно байх

4. Ойлгох, танин мэдэх

5. Оролцох

27

6. Чөлөөтэй бодох, сэтгэх, өөрийгөө сорих

7. Бүтээх

8. Өөрийгөө илэрхийлэх, хүлээн зөвшөөрүүлэх

9. Эрх чөлөөтэй байх гэсэн үндсэн 9 бүлэгт ангилдаг.

Макс Нефийн боловсруулсан хүний суурь хэрэгцээний ангилал нь аливаа

хүнд дээрх 9 суурь хэрэгцээ нэгэн зэрэг, харилцан уялдаатай байдаг бөгөөд аль нэг

хэрэгцээгээ дангаар нь хангах боломжгүй гэж үздэгээрээ Маслоугийн тодорхойлсон

“Хүний хэрэгцээний шатлал”-ын загвараас зарчмын ялгаатай юм.

Зураг 2. Хүний суурь хэрэгцээний ангилал, тэдгээрийн уялдаа

6.3. Хүний суурь хэрэгцээний ангилал ба Монгол Улсын Үндсэн хуулиар

баталгаажуулсан иргэний эрх, эрх чөлөөний уялдаа:

Хүний суурь хэрэгцээний ангилал болон Монгол Улсын Үндсэн хуулиар

баталгаажуулсан иргэний эрх, эрх чөлөөг харьцуулж үзэхэд хоорондоо нягт уялдсан

(Хүснэгт 1) байна. Иймд иргэний эрхийн хэрэгжилтийг хангахад шаардлагатай орчин

нөхцөлийг бүрдүүлж чадвал хүн суурь хэрэгцээгээ хангах боломж бүрдэх юм.

Монгол Улсын инновацыг хөгжүүлэх үндэсний тогтолцооны нэгдмэл зорилго нь хүний

аюулгүй байдал, баталгааг хангах хэрэгцээ болон Монгол Улсын Үндсэн хуулийн 16

дугаар зүйлийн 16.3, 16.4, 16.8 дахь хэсэгт заасан эрхэд үндэслэх юм.

28

Хүснэгт 1. Хүний суурь хэрэгцээний ангилал ба Монгол Улсын Үндсэн хуульд заасан иргэний

эрхийн харьцуулалт

№

Хүний суурь

хэрэгцээний ангилал

1 Амьжиргаа

2

3

Аюулгүй байдал,

баталгаа

Ойр дотно байх

мэдрэмж

4 Ойлгох, танин мэдэх

5 Оролцох

6

Чөлөөтэй бодох,

сэтгэх

7 Бүтээх

8

Өөрийгөө

илэрхийлэх, хүлээн

зөвшөөрүүлэх

9 Эрх чөлөөтэй байх

Монгол Улсын Үндсэн хуульд заасан иргэний эрх, эрх чөлөөний

ангилал

16.1 амьд явах эрхтэй.

16.3 хөдлөх, үл хөдлөх хөрөнгө шударгаар олж авах, эзэмших,

өмчлөх, өв залгамжлуулах эрхтэй.

16.2 эрүүл аюулгүй орчинд амьдрах, орчны бохирдол, байгалийн

тэнцэл алдагдахаас хамгаалуулах эрхтэй.

16.5 өндөр наслах, хөдөлмөрийн чадвар алдах, хүүхэд төрүүлэх,

асрах болон хуульд заасан бусад тохиолдолд эд мөнгөний

тусламж авах эрхтэй.

16.6 эрүүл мэндээ хамгаалуулах, эмнэлгийн тусламж авах эрхтэй.

16.11 улс төр, эдийн засаг, нийгэм соёлын амьдрал, гэр бүлийн

харилцаанд эрэгтэй, эмэгтэй тэгш эрхтэй. Гэрлэлт нь хуулиар

тогтоосон насанд хүрсэн эрэгтэй, эмэгтэй хоёрын тэгш эрх, сайн

дурын харилцаанд үндэслэнэ. Гэр бүл, эх нялхас, хүүхдийн ашиг

сонирхлыг төр хамгаална.

16.7 сурч боловсрох эрхтэй.

16.8 соёл, урлаг, шинжлэх ухааны үйл ажиллагаа явуулах, бүтээл

туурвих, үр шимийг нь хүртэх эрхтэй.

16.15 шашин шүтэх, эс шүтэх эрх чөлөөтэй.

16.17 төр, түүний байгууллагаас хууль ёсоор тусгайлан

хамгаалбал зохих нууцад хамаарахгүй асуудлаар мэдээлэл хайх,

хүлээн авах эрхтэй.

16.9 шууд буюу төлөөлөгчдийн байгууллагаараа уламжлан төрийг

удирдах хэрэгт оролцох эрхтэй. Төрийн байгууллагад сонгох,

сонгогдох эрхтэй.

16.10 нийгмийн болон өөрсдийн ашиг сонирхол, үзэл бодлын

үүднээс нам, олон нийтийн бусад байгууллага байгуулах, сайн

дураараа эвлэлдэн нэгдэх эрхтэй.



16.4 ажил мэргэжлээ чөлөөтэй сонгох, хөдөлмөрийн аятай

нөхцөлөөр хангуулах, цалин хөлс авах, амрах, хувийн аж ахуй

эрхлэх эрхтэй.



16.12 төрийн байгууллага, албан тушаалтанд өргөдөл, гомдлоо

гаргаж шийдвэрлүүлэх эрхтэй.

16.16 итгэл үнэмшилтэй байх, үзэл бодлоо чөлөөтэй илэрхийлэх,

үг хэлэх, хэвлэн нийтлэх, тайван жагсаал, цуглаан хийх эрх

чөлөөтэй.

16.11 улс төр, эдийн засаг, нийгэм соёлын амьдрал, гэр бүлийн

харилцаанд эрэгтэй, эмэгтэй тэгш эрхтэй.

16.13 халдашгүй, чөлөөтэй байх эрхтэй.

16.18 улсынхаа нутаг дэвсгэрт чөлөөтэй зорчих, түр буюу байнга

оршин суух газраа сонгох, гадаадад явах, оршин суух, эх орондоо

буцаж ирэх эрхтэй.

29

7. Тогтолцооны суурь хэв шинжүүдийг тодорхойлсон аргачлал

Боловсруулсан судлаач Э.Баасанбямба

“Хэв шинж” нь амьд биет, юмс, үзэгдлийг бусдаас ялгаж, танин мэдэх зорилгоор

ангилсан өгөгдлүүд бөгөөд Инновацыг хөгжүүлэх үйл ажиллагааг дэмждэг үндэсний

тогтолцооны жишиг загвар нь дараах дөрвөн бүлэг суурь хэв шинжийг бүрдүүлсэн

байна гэж үзэв.

Зураг 3. Инновацыг хөгжүүлэх үйл ажиллагааг дэмждэг үндэсний тогтолцооны жишиг

загварын суурь хэв шинжийн ангилал.

30

7.1. Монгол Улсын Үндсэн хуулийн үзэл баримтлалд нийцсэн байх

Инновацыг хөгжүүлэх үйл ажиллагааг дэмждэг үндэсний тогтолцооны жишиг

загвар нь Монгол Улсын Үндсэн хуулийн үзэл баримтлалд нийцсэн байх ёстой.

Аливаа үзэл баримтлал нь зорилго болон тухайн зорилгыг хэрэгжүүлэхэд баримтлах

цогц зарчмуудаар тодорхойлогддог бөгөөд ямар нэгэн хуулийг Үндсэн хуулийн үзэл

баримтлалд нийцүүлэх гэдэг нь тухайн тогтолцооны үйл ажиллагаандаа хэрэгжүүлэх

гэж буй зорилго, үр дүн нь Үндсэн хуулиар тодорхойлсон нийгмийн зорилгод

захирагддаг байх, мөн түүнчлэн тогтолцооны үйл ажиллагааг зохицуулж буй хуулийн

заалт бүр нь Үндсэн хуулийн бүх заалтуудад яв цав нийцсэн байх ёстой.

Харин “Зарчим” гэдэг ойлголт нь хүрээлэн буй орчны өөрчлөлтөөс үл хамааран

туйлын зорилгыг хэрэгжүүлэх үйл ажиллагаанд хэвээр дагаж мөрдөхөөр тогтоосон

хэм хэмжээ ба инновацыг хөгжүүлэх үйл ажиллагаатай холбогдох Үндсэн хуулийн

заалтуудыг инновацыг хөгжүүлэх үйл ажиллагааг дэмждэг үндэсний тогтолцооны

жишиг загварт баримтлах зарчим гэж үзлээ. Судалгааны багийн боловсруулсан жишиг

загвар нь Монгол Улсын Үндсэн хуулийн үзэл баримтлалд нийцсэнээр Монгол Улсад

тохирсон жишиг загвар болно гэж үзэв.

7.2. Системийн инженерчлэлийн аргын суурь зарчимд нийцсэн байх

Тохируулгатай Угсардаг Системийн загварын 5 дэд тогтолцооны 40 хэв

шинжийг хангаснаар тухайн тогтолцоо системийн онолын суурь хэв шинжийг

бүрдүүлэх боломжтой болно.

7.3. Олон улсын стандарт, сайн туршлагуудад нийцсэн байх

Судалгааны баг “ISO-56000:2020” олон улсын стандартад дүн шинжилгээ

хийж уг стандартад тусгагдсан инновацтай холбогдолтой нийт 243 заалтыг инновацыг

хөгжүүлэх үйл ажиллагааг дэмждэг үндэсний тогтолцооны жишиг загварын хэв

шинжид хамааруулан үзэв. Инновацыг хөгжүүлэх үйл ажиллагааг дэмждэг үндэсний

тогтолцооны жишиг загвар нь олон улсын стандартад нийцсэнээр олон улсад өрсөлдөх

чадвартай жишиг загвар болохоор байна.

7.4. Дижитал шилжилтэд бэлтгэгдсэн байх

Инновацын үйл ажиллагаанд оролцогч байгууллагуудыг дижитал шилжилтэд

бэлтгэгдсэн эсэхийг дижиталжуулалтын бэлэн байдлын үнэлгээний 68 хэв шинжээр

тодорхойлно. Инновацыг хөгжүүлэх үйл ажиллагааг дэмждэг үндэсний тогтолцооны

жишиг загвар дижитал шилжилтэд бэлтгэгдсэн байх хэв шинжийг хангаснаар

тогтолцооны үйл ажиллагаа чанартай, шуурхай байхаас гадна оролцогч талуудад

давуу тал үүсгэх боломжтой гэж үзэв.

8. Тогтолцооны нэгдмэл зорилгын үр дүнгийн хэмжүүр үзүүлэлт

боловсруулсан аргачлал

Боловсруулсан судлаач Д.Хулан

Инновцыг хөгжүүлэх үйл ажиллагааг дэмждэг үндэсний тогтолцооны зорилгын

үр дүнгийн хэмжүүр үзүүлэлтийг тогтолцооны зорилго “Инновацыг хөгжүүлэхэд

шаардлагатай нөөц, тогтвортой орчныг бүрдүүлэх замаар Монгол Улсын Үндсэн

хуулийн 16 дугаар зүйлийн 16.3, 16 дугаар зүйлийн 16.4, 16 дугаар зүйлийн 16.8

дахь хэсэгт заасан иргэний эрхийн хэрэгжилтийг үндэсний хэмжээнд хангах” гэсэн

томьёоллын заалт бүрд тусгасан агуулгыг хэмжихээр учир шалтгааны үндэслэл болгов.

Мөн хэмжүүр үзүүлэлт (Measurement) гэдгийг “ойлголтын тодорхой хэв шинжийг тоон

утгаар илэрхийлдэг нэгж” гэж тодорхойлж, ашигласан болно. Тогтолцооны зорилгын

үр дүнгийн хэмжүүр үзүүлэлтийг боловсруулахдаа дараах 6 шалгуурыг тодорхойлж

ашигласан болно. Үүнд:

1. Хэмжүүр үзүүлэлт бүр нь нийт хүн амыг хамарсан байна.

2. Хэмжүүр үзүүлэлт бүр нь тогтолцооны зорилгын үр дүнг хэмждэг байна.

3. Хэмжүүр үзүүлэлт бүрийн томьёолол нь оролцогч талуудад нэг утгаар

ойлгогддог байна.

4. Хэмжүүр үзүүлэлт бүр нь логикийн зөрчилгүй нэгжрүү хөрвүүлэх

боломжтой байна.

5. Хэмжүүр үзүүлэлт бүр нь жигдрүүлэх боломжтой байна.

6. Хэмжүүр үзүүлэлтийн нэгжийн чиглэл нэг чиглэлд байна.

9. Тогтолцооны нэгдмэл зорилгыг хэрэгжүүлэхэд оролцогч талуудыг

тодорхойлж, ангилсан аргачлал

Боловсруулсан судлаач Г.Түвшинжаргал

Инновацыг хөгжүүлэх үйл ажиллагааг дэмждэг үндэсний тогтолцооны

нэгдмэл зорилгыг хэрэгжүүлэхэд оролцогч талуудыг тодорхойлж ангилахдаа тухайн

31

32

оролцогч тал нь тогтолцооны зорилгыг хэрэгжүүлэхэд үүрэг хүлээж, үр шим хүртэх

замаар хэрэгцээгээ хангах суурь зарчмыг баримталсан. Түүнчлэн оролцогч талуудын

үйл ажиллагааны зорилго, үүргийн чиглэлээр ангилал үүсгэхдээ давхцахгүй байх,

алгасахгүй байх, зөрчилдөхгүй байх логик шалгууруудыг баримтлав. Оролцогч

талуудын ангилал үүсгэхдээ бусад улс орнуудын туршлагын мэдээлэл, Инновацийн

тухай хууль, түүнийг хэрэгжүүлэх эрх зүйн баримт бичгүүд болон “Залуу судлаачдыг

дэмжих сан” ТББ-аас 2018-2021 онд хийгдсэн судалгааны тайлангуудыг эх сурвалж

болгон ашигласан.

10. Тогтолцооны нэгдмэл зорилгыг хэрэгжүүлэхэд оролцогч талуудын

хүртэх нийтлэг үр шимийг тодорхойлсон аргачлал

Боловсруулсан судлаач Э.Баасанбямба, Б.Лхагвабаяр

Инновацыг хөгжүүлэх үйл ажиллагааг дэмждэг үндэсний тогтолцооны нэгдмэл

зорилгыг хэрэгжүүлэхэд оролцогч талуудын хүртэх үр шимийг тодорхойлохдоо

“Оролцогч талуудын хүртэх үр шим” ба “Нийгэмд бүтээх үнэ цэн” гэсэн ангиллаар

ялгаж, тухайн үр шимийг дараах дөрвөн шалгуурт үндэслэн тодорхойлсон. Үүнд:

1. Нэгдмэл зорилготой уялдсан байх;

2. Үндсэн хуульд заасан инновацтай шууд холбогдолтой эрхийн хүрээнд

байх;

3. Хүртэх үр шим нь оролцогч талуудын ерөнхий ангилалд хамаарах нийтлэг

хэлбэрээр томьёологдсон байх;

4. Нэг хэмжигдэх утгаар томьёологдсон байх.

11. Тогтолцооны нэгдмэл зорилгыг хэрэгжүүлэхэд оролцогч талуудын

хүлээх нийтлэг үүргийг тодорхойлсон аргачлал

Боловсруулсан судлаач Г.Жаргалан

Үүрэг ойлголтыг суурь ойлголт тодорхойлох алгоритмын дагуу “тодорхой

зорилгыг хэрэгжүүлэхэд зайлшгүй хийгдэх эрх зүйн актаар байнгын мөрдөх хэм хэмжээ

болгон тогтоосон үйлдлүүд” гэж тодорхойлсон. Бидний боловсруулж буй тогтолцооны

жишиг загварын нэгдмэл зорилгыг хэрэгжүүлэхэд оролцогч талуудын хүлээх үүргийг

дараах гурван шалгуурын дагуу тодорхойлсон. Үүнд:

1. Нэгдмэл зорилгыг хэрэгжүүлэхэд шаардлагатай үйлдлүүдийг заасан байх;

2. Оролцогч талуудын гүйцэтгэх үүрэг нь хоорондоо уялдсан байх буюу

давхцаагүй байх, зөрчилдөөгүй байх;

3. Хоёрдмол утгаар ойлгогдохоор томьёолоогүй байх.

12. Тогтолцооны үйл ажиллагааны логик дүрслэл боловсруулсан аргачлал

Боловсруулсан судлаач Э.Болд-Эрдэнэ

“Системийн зорилгыг албадан хэрэгжүүлэхэд мөрдөгддөг 5 аксиом /ЗАХА-

5/”-уудыг хэрэгжүүлэх шийдлүүдийг агуулсан зорилгоо тогтвортой хэрэгжүүлэх

чадвартай, хэвийн үйл ажиллагаатай нийгмийн системийг дүрслэл хэлбэрээр

илэрхийлдэг “Тохиргоотой угсардаг системийн загвар”-ыг ашиглан “Инновацыг

хөгжүүлэх үйл ажиллагааг дэмждэг үндэсний тогтолцооны жишиг загвар”-ын логик

дүрслэлийг боловсруулав.

ТАВ. СУДАЛГААНЫ ҮР ДҮН

5.1. ИННОВАЦЫГ ХӨГЖҮҮЛЭХ ҮЙЛ АЖИЛЛАГААГ ДЭМЖДЭГ ҮНДЭСНИЙ

ТОГТОЛЦООНД ТУЛГАМДАЖ БУЙ АСУУДЛУУД

Боловсруулсан судлаачид: М.Содбилэг, Б.Анударь

1. Инновацын тогтолцооны үйл ажиллагааны тогтвортой байдлыг бий болгоогүйгээс

үүдэн үндэсний тогтолцооны зорилгыг хэрэгжүүлж чадахгүй байна.

2. Инновацыг хөгжүүлэх үйл ажиллагаанд хүний нөөцийн мэдлэг, ур чадвар болон

нөөц дутагдаж байна.

3. Инновацыг хөгжүүлэх үйл ажиллагаа нь шаардлагатай хөрөнгө оруулалтыг

татаж чадахгүй байна.

4. Монгол Улсад инновацын үйл ажиллагааг зохицуулах эрх зүйн орчин бүрэн

төлөвшөөгүй байна.

5. Инновацын тухай хууль нь бусад харилцан хамааралтай хуулиудтай уялдаагүй

байна.

6. Инновацыг хөгжүүлэх үйл ажиллагаанд ашиглахад шаардлагатай чанартай

өгөгдөл/мэдээллийг бий болгож чадахгүй байна.

7. Инновацыг хөгжүүлэх үйл ажиллгаанд оролцогч тал бүр нэг утгаар ойлгож

ашиглах суурь ойлголтуудыг тодорхойлж, албажуулаагүй байна.

8. Аж ахуйн нэгж, олон нийтэд инновацын тухай боловсрол олгох инновацын соёл

төлөвшөөгүй байна.

9. Инновацын бүтээгдэхүүний судалгаа, хөгжүүлэлт хязгаарлагдмал байна.

10. Монгол Улсад инновац бүтээгчид мэдлэг болон технологи нэвтрүүлэх судалгаа

хөгжлийн ажлаа үнэлүүлж чадахгүй байна.

11. Инновацын судалгаа болон хөгжүүлэлтийг хийхэд шаардлагатай ажлуудыг хийж

гүйцэтгэхгүй байна.

youngresearcher.org

33

34

5.2. ГАРААНЫ КОМПАНИУДАД ХУУЛЬ ЭРХ ЗҮЙН ЗОХИЦУУЛАЛТТАЙ

ХОЛБОГДОН ТУЛГАРЧ БУЙ АСУУДЛЫГ ТОДОРХОЙЛСОН ҮР ДҮН

Нэгтгэж боловсруулсан судлаачид: Д.Анхбаяр, Г.Уянга

Асуулгын зорилго: “Инновацыг хөгжүүлэх үйл ажиллагааг дэмждэг

үндэсний тогтолцооны жишиг загвар боловсруулах нь” судалгааны ажлын хүрээнд

хууль, тогтоомжийн зохицуулалтаас үүдэлтэйгээр гарааны компаниудад тулгарч буй

асуудлуудыг тодорхойлох зорилгоор уг судалгааг хийж гүйцэтгэв.

Асуулгын бүтэц: Асуулга нь судалгаанд оролцогчдын ерөнхий мэдээлэл

(7 асуулт), тэдэнд тулгарч буй хүндрэлийг тодруулах (12 асуулт) гэсэн хоёр хэсгээс

бүрдсэн нийт 19 асуулттай. Асуултын 63.2 хувь нь нээлттэй, 26.3 хувь нь хаалттай, 10.5

хувь нь холимог хэлбэртэй байв. Судалгааг 2021 оны 9 сарын 26-наас 10 сарын 13-ныг

хүртэлх хугацаанд хийж гүйцэтгэв.

Түүвэр сонголт: Эх олонлогийг 200 байгууллагаар тооцож, түүний 30 хувийг

буюу 60 байгууллагаас мэдээлэл цуглуулахаар төлөвлөсөн боловч 22 нь буюу эх

олонлогийн 10 хувь нь хамрагдсан. Хамрагдсан гарааны компаниуд нь их, дээд сургууль,

эрдэм шинжилгээний байгууллагад бүртгэлтэй байх гэсэн шалгуурыг тавиагүй болно.

Судалгаанд оролцогчдын ерөнхий мэдээлэл: Судалгаанд оролцсон

байгууллагуудын 72.7 хувь нь 1-3 жил, 27.3 хувь нь 4-өөс дээш жил ажиллаж байгаа

бөгөөд 72.7 хувь нь инновац хөгжүүлэгч талыг төлөөлж байсан ба үйл ажиллагааны хувьд

50 хувь нь технологийн чиглэлд хамаарч байв. Судалгаанд оролцогч байгууллагуудын

13.6 хувь нь өөрийн гэсэн хуулийн мэргэжилтэнтэй бол 45.5 хувь нь гэрээт зөвлөхүүдтэй

хамтран ажилладаг байна.

Оролцогчдын 81.8 хувь нь “Инновацын тухай хуулийн 3.1.1-д “Инновац

гэж шинэ мэдлэгийг баялаг болгон хувиргах үйл ажиллагааны үр дүнд бий болсон

бүтээгдэхүүн, үйлчилгээ, маркетинг, зохион байгуулалтын арга, шийдлийг хэлнэ”

гэсэн тодорхойлолттой санал нийлсэн бол 18.2 хувь санал нийлээгүй.

Мөн гарааны бизнесийн харилцааг зохицуулдаг хууль, тогтоомж (хөтөлбөр,

журам, бодлого)-ийн талаар мэдээлэлтэй эсэхийг тодруулахад судалгаанд оролцогчдын

45 хувь нь “Мэдэхгүй” гэж хариулсан нь хангалтгүй үзүүлэлт байлаа.

Ерөнхий мэдээлэл цуглуулсан хэсгээс дүгнэхэд, гарааны компаниуд нь үйл

ажиллагааны туршлага багатай төдийгүй өөрсдийн үйл ажиллагааг зохицуулж буй

хууль, тогтоомжийн талаарх эрх зүйн мэдлэг багатай байна.

Гарааны бизнесийн харилцааг зохицуулахад Татварын тухай хууль,

Инновацын тухай хууль, Жижиг дунд үйлдвэрлэлийг дэмжих тухай хууль, Компанийн

тухай хуулийг хамгийн их хэрэглэдэг гэж судалгаанд оролцогчдын 22.7 хувь нь

нэрлэсэн бол 64 хувь нь ямар нэгэн хууль тогтоомжийг нэрлэж чадаагүй.

Хууль, тогтоомжийн зохицуулалтаас үүдэлтэйгээр гарааны компаниудад

тулгамдаж буй асуудлыг “Гарааны бизнес эхлүүлэхэд, бүтээгдэхүүн, үйлчилгээгээ

үйлдвэрлэхэд, зах зээлд нэвтрүүлэхэд, үйл ажиллагаагаа тогтвортой үргэлжлүүлэхэд”

хэмээн бизнесийн үйл ажиллагааны үе шатуудаар ангилж тодруулав. Үүнд:

Гарааны бизнес эхлүүлэхэд хамгийн их хүндрэл учруулсан хууль эрх зүйн

зохицуулалтыг “Татварын тухай хууль” гэж судалгаанд оролцогчдын 72.7 хувь нь

үзсэн байна. Тиймээс гарааны бизнест төрийн зүгээс үзүүлэх татварын хөнгөлөлттэй

холбоотой зохицуулалтыг шинээр нэмж оруулах шаардлагатай байна. Түүнчлэн

Инновацын тухай хуулийн 16.4.1, “Эрдэм шинжилгээний байгууллагын дэргэд гарааны

компани байгуулах журам”-ын 3.2 дахь заалт байгаа нь гарааны бизнесийг хөгжүүлэх

боломжийг хязгаарлаж байгаа тул “гарааны компани”-ийг “Эрдэм шинжилгээний

хүрээлэн, Хамтын оффист бүртгэлтэй байх” гэсэн шалгуурыг өөрчлөх шаардлага байна.

Инновацын бүтээгдэхүүн үйлчилгээ үйлдвэрлэхэд оролцогчдын 59 хувьд нь

Татварын тухай хууль, Оюуны өмчийн тухай хууль, Патентын тухай хууль, Инновацын

тухай хууль, Нийгмийн даатгалын тухай хууль зэрэг эрх зүйн зохицуулалт хүндрэл

учруулдаг байна. Тухайлбал, гарааны бизнесээ албан ёсоор бүртгүүлэх процесс

төвөгтэй, ойлгомжгүй байдаг нь оюуны өмчөө баталгаажуулахад хүндрэл үүсгэдэг

байна. Иймд бүтээгдэхүүн, үйлчилгээг оюуны өмчөөр бүртгэх үйл ажиллагааны шат

дарааллыг багасгах, оюуны өмчийн нэр төрлийг хэрэгцээнд тулгуурлан шинэчлэн

тодорхойлох шаардлагатай байна.

Инновацын бүтээгдэхүүнийг зах зээлд нэвтрүүлэхэд оролцогчдын 63 хувьд

нь хууль эрх зүйн зохицуулалтаас үүдэлтэй асуудал тулгардаг гэж үзсэн бол 22.7 хувь

нь “Мэдэхгүй” гэж хариулсан. Тэд тулгамддаг асуудлаа дараах байдлаар нэрлэжээ.

Үүнд:

- Төрийн байгууллагуудын уялдаа холбоо муу;

- Бүтээгдэхүүнээ зах зээлд борлуулахад төрийн дэмжлэг дутмаг;

- Дэмжлэг үзүүлсэн хуулийн заалт тэгш үйлчилдэггүй, хэрэгжилт

хангалтгүй;

- Технологийн бүтээгдэхүүний үйлдвэрлэлтэй холбоотой зохицуулалт

байхгүй;

- Татвар болон нийгмийн даатгалын хөнгөлөлт эдэлж чаддаггүй зэрэг

багтана.

Үүнээс үзэхэд, бүтээгдэхүүнээ зах зээлд нийлүүлэх замаар тогтвортой үйл

ажиллагаа эрхлэхэд төрийн байгууллагуудын уялдаа холбоогүй байдал хамгийн их

бэрхшээл үүсгэж байгаа тул (жишээ нь, татварын хөнгөлөлтийг гаалийн байгууллага

нь зөвшөөрөхгүй байсан.) төрийн байгууллагуудын уялдааг сайжруулахад хариуцсан

төрийн захиргааны төв байгууллага нь оролцогч талуудыг мэдээллээр тогтвортой

хангаж ажиллах шаардлагатай байна.

Гарааны компаниуд үйл ажиллагаагаа тогтвортой үргэлжлүүлэхэд

нийгмийн даатгалын шимтгэл өндөр хувиар төлж байгаа нь гол бэрхшээл гэж 45.4 хувь

нь нэрлэжээ. Мөн гарааны компаниуд үйл ажиллагаагаа тогтвортой үргэлжлүүлэхэд

санхүүгийн дэмжлэг үзүүлэх зохицуулалтууд дутмаг, татварын хөнгөлөлтөд хамрагдах

боломж хязгаарлагдмал байдаг нь бэрхшээл үүсгэж байна. Тиймээс гарааны компаниуд

үйл ажиллагаагаа тогтвортой үргэлжүүлэхэд татвар, нийгмийн даатгалын дэмжлэг,

хөнгөлөлтийг үзүүлэх зохицуулалтыг холбогдох хуульд шинээр тусгах шаардлагатай

байна.

Түүнчлэн гарааны компанийн үйл ажиллагаа өргөжин тэлэхэд одоо

үйлчилж байгаа хууль эрх зүйн орчин хангалтгүй гэж судалгаанд оролцогчдын

77 хувь нь үзсэн боловч холбогдох хууль тогтоомжид ямар санааг нэмж оруулах

35

36

шаардлагатай болохыг оролцогчдын 41.2 хувь нь “Мэдэхгүй” гэж хариулсан байна.

Өөрөөр хэлбэл, гарааны бизнес эрхлэгчдийн тэн хагасаас их хувь нь өөрсдийн

хэрэгцээ, шаардлагыг тодорхойлж хуульд тусгах саналыг илэрхийлж чадахгүй байна

гэж үзэж болохоор байна. Харин оролцогчдын 36,4 хувь нь хууль эрх зүйн нэмэлт

зохицуулалт шаардлагатай гэж үзсэн саналуудад “Одоо мөрдөгдөж буй хууль эрх зүйн

зохицуулалтыг тэгш, үр дүнтэй байлгах, бизнес эрхлэгчдийн хууль эрх зүйн мэдлэгийг

сайжруулахад дэмжлэг үзүүлэх, төрийн байгуулагын ил тод байдлыг сайжруулахад

анхаарах, татвар, нийгмийн даатгалын хөнгөлөлтийг хуульд тусгайлан оруулах,

санхүүжилттэй холбоотой зохицуулалтуудыг нэмэх, “Технологи хөгжүүлэлт” гэсэн

ойлголтыг тодорхой болгох, технологи хөгжүүлж буй байгууллагыг гарааны бизнес

гэж үзэх” зэргээр нэмэлт зохицуулалт шаардлагатай гэж үзсэн.

Бараа бүтээгдэхүүн, үйлчилгээгээ зохиогчийн эрх, оюуны өмчийн хуулиар

хамгаалуулж чаддаг эсэхийг тодруулахад “Тийм, чаддаг” гэж 54.5 хувь нь, “Үгүй,

чаддаггүй” гэж 41 хувь нь, үлдсэн 4.5 хувь нь хариулаагүй байна. “Тийм” гэсэн хариулт

өгсөн оролцогчдын хувьд зохиогчийн эрхийн гэрчилгээгээ авсан, бүтээгдэхүүнээ

барааны тэмдгээр баталгаажуулсан, шинэ бүтээлийн гэрчилгээ авсан гэсэн баримтуудыг

дурдсан бол “Үгүй” гэсэн хариулт өгсөн оролцогчид оюуны өмчид бүртгүүлэх процесс

нь ойлгомжгүй, төвөгтэй, маш удаан байдаг, програмын дизайн загварыг хамгаалах

боломжгүй байсан зэргээс үүдэн оюуны өмчөө хамгаалуулж чадаагүй гэж хариулсан.

Дээрх хариултуудаас үзэхэд, оюуны өмчийн нэр төрлийг нэмэгдүүлэх, холбогдох

суурь ойлголтуудыг нэгтгэн тодорхойлох, оюуны өмчийг хуулиар хамгаалуулах

үйл ажиллагааг ойлгомжтой, шуурхай зохион байгуулахад чиглэсэн зохицуулалтыг

боловсронгуй болгох шаардлагатай байна.

Гарааны бизнесийн харилцааг зохицуулдаг холбогдох хууль, тогтоомж

(журам, хөтөлбөр, бодлого гэх зэрэг)-ийн яг аль заалт, үг, томьёолол нь танай

байгууллагын үйл ажиллагаанд хүндрэл үүсгэдэг вэ? гэсэн нарийвчласан асуултыг

асуухад 59.1 хувь нь “Мэдэхгүй“ гэсэн буюу яг ямар заалт, үг тэдний үйл ажиллагаанд

хүндрэл үүсгэж буйг нэрлэж чадахгүй байв. Харин 27.3 хувь эрх зүйн заалтуудын

уялдаагүй байдал, Инновацын тухай хууль дахь “Гарааны бизнес”-ийн тодорхойлолтын

оновчгүй томьёолол, татварын хөнгөлөлтийн хүртээмжгүй байдал, жижиг, дунд

бизнесийн ангилал шалгуурын өрөөсгөл байдал, нийгэмд ээлтэй бизнесийн категори

гаргаагүй байдал хүндрэл үүсгэж байна гэж хариулсан.

Судалгаанд оролцогчдоос гарааны бизнесийн үйл ажиллагааг дэмжих

зорилгоор холбогдох хууль, тогтоомжид ямар санааг нэмж оруулах шаардлагатайг

тодруулахад 41.2 хувь “Мэдэхгүй” хэмээн хариулсан. Харин саналаа илэрхийлсэн

оролцогчдын хариултыг жагсаавал:

1. Гарааны бизнесийн эхэн үед (3 жил) албан татвар болон бусад шимтгэлийг

0 болгох

2. ЖДБ-ийн ангилал шалгуурт гарааны бизнесийг оновчтой тодорхойлох

3. Гарааны бизнvесийг бүртгэх процесс үйл ажиллагааг хялбаршуулах

4. Оюуны өмчөө хамгаалуулах процессыг шуурхай, чирэгдэлгүй болгох

5. Нийгмийн мэдлэгийг дээшлүүлэх, боловсрол түгээх хямд хүртээмжтэй

аргыг нэвтрүүлж буй гарааны бизнест хөнгөлөлт, дэмжлэг үзүүлэх

6. Хөдөлмөр, халамж үйлчилгээний газраас хэрэгжүүлж буй залуучуудын

ажлын байрыг дэмжих, бизнесийг дэмжих хөтөлбөрийн насны хязгаарыг

хэт явцуу тогтоосныг өөрчлөх, “ажилгүй иргэд хамрагдана” гэж заасныг

өөрчлөх

7. Инновацын тухай хуулийн 3-р бүлэг дэх “Инновацын үйл ажиллагаа, төрийн

дэмжлэг” хэсэгт татварын хөнгөлөлтийг тодорхой заасан зохицуулалт

нэмэх

8. “Гарааны компани” гэх ангилалд оруулахын тулд харьяа яамны мэргэжлийн

зөвлөхүүдээс дүгнэлт гаргуулж тус ангилалд оруулдаг болгох зэрэг

саналууд багтана.

Түүнчлэн гарааны компаниудад тулгарч буй нийтлэг асуудлыг оролцогчид дараах

байдлаар нэрлэсэн. Үүнд:

2 байгууллага тутмын 1-д:

- Чадварлаг хүний нөөц дутагдалтай

- Санхүүжилтийн дутмаг байдал


- Төрийн бодлого, эрх зүйн зохицуулалтын оновчгүй байдал

- Технологи нутагшуулалт, хөгжүүлэлт тааруу

- Төрийн бодлогын тогтворгүй байдал


- Нийгмийн дэд бүтэц, хамтын ажиллагаа/каластер хөгжөөгүй

- Бизнес төлөвлөгөөтэй холбоотой

- Бизнес эрхлэхэд шаардлагатай мэдлэг, ур чадварын дутмаг байдал

- Ажлын болон үйлдвэрлэлийн байрны хүрэлцээгүй, тав тухгүй байдал


- Технологи нутагшуулалт, хөгжүүлэлт тааруу

- Зах зээлийн шударга бус өрсөлдөөн тулгамдаж байна гэжээ.

АСУУЛГА СУДАЛГААНЫ ДҮГНЭЛТ

1. Судалгаанд оролцогчдын 72.7 хувь нь 1-3 жилийн туршлагатай компаниуд

бөгөөд гарааны бизнесийн харилцааг зохицуулахад Татварын тухай хууль,

Инновацын тухай хууль, Жижиг дунд үйлдвэрлэлийг дэмжих тухай хууль,

Компаний тухай хуулиуд нь хамгийн их хэрэглэгддэг байна гэж нэрлэсэн.

2. Хууль эрх зүйн зохицуулалтаас үүдэлтэйгээр гарааны компаниудад тулгарч

буй асуудлыг тодруулахад (үйл ажиллагаагаа эхлүүлэх, бүтээгдэхүүн

үйлчилгээгээ зах зээлд нэвтрүүлэх, тогтвортой үйл ажиллагаа явуулахад)

татвар, нийгмийн даатгал, патент, оюуны өмчийн тухай хуулиудын

зохицуулалт бэрхшээл үүсгэдэг гэж судалгаанд оролцогчид үзсэн боловч яг

ямар заалт уг бэрхшээлийг үүсгэж байгаа болохыг нэрлэж чадахгүй байсан.

3. Гарааны бизнес эрхлэх, инновацыг хөгжүүлэхэд одоогийн мөрдөгдөж байгаа

хууль эрх зүйн орчин хангалтгүй гэж 2/3 хувь нь үзэж байгаа мөртлөө

хууль эрх зүйн ямар зохицуулалт хүндрэл үүсгэж байгааг нэрлэж чадахгүй

37

38

САНАЛ:

байна. Энэ нь нэг талаас гарааны бизнесийн харилцааг зохицуулдаг хууль,

тогтоомжийн (хөтөлбөр, журам, бодлого) талаарх мэдлэг дутмаг байгаатай

холбоотой. Нөгөө талаас гарааны бизнес эрхлэгчид хууль эрх зүйн ямар

зохицуулалт хийх хэрэгцээгээ тодорхойлж чадахгүй байгааг харуулж

байна.

4. Судалгаанд оролцогчдын 41 хувьд нь оюуны өмчийн бүртгэлийн процесс

ойлгомжгүй, төвөгтэй, хамгаалуулах боломжтой оюуны өмчийн нэр төрөл

хангалтгүй байгаагаас оюуны өмчөө баталгаажуулж чадахгүй байна гэж

хариулсан байгаа тул цаашид хамгаалуулах боломжтой оюуны өмчийн нэр

төрлийг нэмэгдүүлэх, бүртгэлийн процессыг хурдан шуурхай болгоход

харьяа байгууллага нь анхаарч ажиллах хэрэгтэй.

5. Оролцогчдын үзэж байгаагаар гарааны бизнес эрхлэгчид хамгийн ихээр

тулгамдаж байгаа асуудал нь санхүүжилтийн дутмаг байдал болон

чадварлаг хүний нөөцийн дутагдал тул эдгээр асуудлыг шийдвэрлэхэд

инновацын тогтолцооны оролцогч талууд хамтран ажиллах шаардлагатай

байна.

6. Гарааны бизнесийг тодорхойлохдоо Эрдэм шинжилгээний хүрээлэн,

Хамтын оффист харьяалагддаг байх гэж тодорхойлсон нь эдгээрт бүртгэлгүй

гарааны бизнесүүдийг татварын хөнгөлөлт эдэлж чадахгүйд хүргэж байгаа

тул уг заалтыг нэн даруй өөрчлөх шаардлагатай байна.

Нэгдсэн ойлголтыг бий болгох чиглэлээр:

1. Инновац, гарааны бизнесийг хөгжүүлэх үйл ажиллагааны суурь

ойлголтуудыг бүртгэж, нийтэд хүлээн зөвшөөрөгдөж, нэг мөр ойлгогдохоор

тодорхойлох

2. Инновацын тухай хууль дахь “гарааны бизнес”-ийн тодорхойлолтыг

оновчтой болгох

Ангилал, шалгуурыг боловсронгуй болгох чиглэлээр:

1. “Гарааны компани”-ийг ЭШХ, Хамтын оффист бүртгэлтэй байх гэсэн

шалгуурыг өөрчлөх

2. Жижиг, дунд бизнесийн ангилал шалгуурт гарааны бизнесийг оновчтой

тодорхойлох

3. Нийгэмд ээлтэй бизнесийн категори бий болгох

4. Төрийн бодлого шийдвэр (тухайлбал, Хөдөлмөр, халамж үйлчилгээний

газраас хэрэгжүүлж буй залуучуудын ажлын байрыг дэмжих, бизнесийг

дэмжих хөтөлбөр)-т насны хязгаарыг хэт явцуу тогтоосныг өөрчлөх, төрөөс

хэрэгжүүлж буй гарааны бизнес эрхлэхэд зориулсан дэмжлэгийн хөтөлбөрт

“ажилгүй иргэд хамрагдана” гэж заасныг өөрчилж уян хатан болгох

Татварын хөнгөлөлт үзүүлэх чиглэлээр:

1. Гарааны бизнесийн эхэн үед (3 жил) албан татвар болон бусад шимтгэлийг

0 болгох

2. Татварын хөнгөлөлтийн хүртээмжийг нэмэгдүүлэх

3. Инновацын тухай хуулийн 3-р бүлэг дэх “Инновацын үйл ажиллагаа, төрийн

дэмжлэг” хэсэгт татварын хөнгөлөлтийг тодорхой заасан зохицуулалт

нэмэх

4. Боловсролын үйлчилгээний чиглэлээр инновацыг нэвтрүүлж буй, нийгэмд

хандсан үйл ажиллагаа эрхэлж буй гарааны бизнест хөнгөлөлт, дэмжлэг

үзүүлэх

Гарааны бизнесийг бүртгүүлэх, оюуны өмчийг хамгаалах чиглэлээр:

1. Гарааны бизнесийг бүртгэх процесс үйл ажиллагааг хялбаршуулах

2. Оюуны өмчөө хамгаалуулах процессыг шуурхай, чирэгдэлгүй болгох

3. Хуулиар баталгаажуулах оюуны өмчийн нэр төрлийг хэрэгцээнд тулгуурлан

шинэчлэн тодорхойлох, нэр төрлийг нэмэгдүүлэх

4. “Гарааны компани” гэх ангилалд оруулахын тулд харьяа яамны мэргэжлийн

зөвлөхүүдээс дүгнэлт гаргуулж тус ангилалд оруулдаг болгох

5.3. УЛС ОРНУУДЫН ТУРШЛАГЫН МЭДЭЭЛЛИЙГ СУДАЛСАН ҮР ДҮН

Нэгтгэж боловсруулсан судлаач: Г.Уянга

Инновацын хөгжлийн индексээр бүс нутгаа тэргүүлж буй АНУ, Швед, Сингапур,

БНСУ, Израил гэсэн улсуудыг туршлагыг ерөнхий мэдээлэл, инновацын тогтолцоог

зохицуулж буй эрх зүйн гол баримт бичиг, инновацын тогтолцооны зорилго, оролцогч

талууд, тэдгээрийн системд гүйцэтгэж буй үүрэг, инновацын үйл ажиллагаагаа хэмждэг

хэмжүүр үзүүлэлтүүд, тогтолцооны давуу болон сул талууд, тогтолцооны дүрслэл,

нэмэлт мэдээлэл гэсэн ангиллаар авч үзсэн.

Эдгээр улсуудын холбогдох баримт бичигт томьёолсноос дүгнэхэд инновацын

үйл ажиллагааг хөгжүүлэх замаар иргэдийн амьдралын чанарыг нэмэгдүүлэх нь улс

орны ирээдүйн оршихуйтай шууд холбоотой хэмээн үзэж байна. Тус улс орнуудад

инновацын гол бүтээгдэхүүн, үйлчилгээ нь мэдээлэл, харилцаа холбоо, технологи,

автоматжуулалт, IT технологи, биотехнологи зэрэг олон салбарт хамаарч байна.

Инновацын тогтолцоонд төр голлох үүргийг хэрэгжүүлж буй улс нь Сингапур,

БНСУ бол төрийн оролцоо харьцангуй бага оролцоотой улсууд нь АНУ, Израил юм.

Инновацын үйл ажиллагааг зохицуулах томоохон хууль тогтоомжууд анх 1960-аад

оноос эхлэн батлагдан хэрэгжиж буй бөгөөд тодорхой хугацаанд тогтмол шинэчлэгдэж

иржээ.

Харин хамгийн олон буюу 605-аас багагүй хуулиар инновацын харилцаагаа

зохицуулж буй улс нь БНСУ, эрх зүйн баримт бичгүүддээ хамгийн олон оролцогч талыг

дурдаж байгаа нь Сингапур, хуульд зааснаар инновацын асуудлаар ажилладаг хамгийн

олон төрийн байгууллагатай нь БНСУ, инновацын тогтолцооны нэг хэсгийг олон улсын

хамтын түншлэл хэмээн тодорхойлж ажиллаж буй улс нь Швед улс байна.

Муж улсын зохион байгуулалтын онцлогоос хамаарч инновацын тогтолцоо нь

нэлээд өвөрмөц буюу олон дэд хэсгээс бүрдсэн нь АНУ бол бусад улсууд нь нэгдмэл

“нэг” тогтолцоотой байна. Тогтолцооны оролцогч талууд, тэдгээрийн үүргүүдийг улс

орнууд харилцан адилгүйгээр тодорхойлж байна.

Улс орнуудын инновацыг хөгжүүлэх үйл ажиллагааг дэмжих тогтолцоо бүрд

онцлог давуу тал бий бөгөөд давуу талаа олон үзүүлэлтээр нээлттэй танилцуулж буй

нь Сингапур, тогтолцоо нь хамгийн их хямралд орж буй хэмээн дүгнэгдэж буй нь АНУ

байна.

39

Улс орнуудын туршлагын талаарх мэдээллийн дэлгэрэнгүйг хавсралт 1-ээс

үзнэ үү.

Улс орнуудын туршлагыг илэрхийлсэн зарим мэдээллийн нэгтгэл:

№ Улсын

нэр

Дэлхийн улс орнуудыг

инновацын индексээр

жагсаахад эзэлж буй

байр

Инновацын голлох чиглэлүүд

Нэг хүнд

ногдох ДНБ

1 Сингапур 8

2 Швед 2

3 Израил 15

4 БНСУ 5

5 АНУ 3

Био шинжлэх ухаан, мэдээлэл

харилцааны технологи

Эрчим хүч/байгаль орчин, IT/

телеком/технологи, Аялал

жуулчлал, үйлдвэржилтийн

салбар, эм зүй/эрүүл мэнд, ой/

модны салбар

Технологийн дэд бүтцийг бий

болгох, хөгжүүлэх, хагас болон

бүтэн дамжуулагч үйлдвэрлэл

/дэлхийн зах зээлийн 1%/

Ухаалаг хагас дамжуулагч,

өндөр технологийн материал,

сэргээгдэх эрчим хүч, их

өгөгдөл, хиймэл оюун ухаан,

ухаалаг робот

IT технологи, батлан

хамгаалахын салбар дахь

шийдлүүд, электроник,

сансар судлал, эрүүл мэндийн

салбарын шийдлүүд

59,797.8 $

51,925.71 $

36,563.0 $

35,168.0 $

22,939.58 $

40

5.4. ИННОВАЦЫГ ХӨГЖҮҮЛЭХ ҮЙЛ АЖИЛЛАГААГ ДЭМЖДЭГ ҮНДЭСНИЙ

ТОГТОЛЦООНЫ ЖИШИГ ЗАГВАР БОЛОВСРУУЛАХАД ШААРДЛАГАТАЙ СУУРЬ

ОЙЛГОЛТУУДЫГ ТОДОРХОЙЛЖ, УЯЛДУУЛСАН НЬ

Нэгтгэсэн судлаач: Б.Анударь

Инновацын талаар хэлэлцэхэд хамгийн өргөн хэрэглэгддэг, инновацыг

хөгжүүлэх үйл ажиллагааг дэмждэг үндэсний тогтолцооны загварыг боловсруулахад

зайлшгүй шаардлагатай 14 суурь ойлголтуудыг нэг бүрчлэн тодорхойлж, улмаар

тэдгээрийн утгуудыг логикийн зөрчилдөөнгүй хэрэглэж болохуйцаар хооронд

нь уялдуулав. Суурь ойлголтуудыг ТУС Солюшн ХХК-ийн боловсруулсан суурь

ойлголт тодорхойлох алгоритмын дагуу ойлголт тус бүрд 8-аас дээш эх сурвалжийг

ашиглан тодорхойлж, судалгааны багаар 3-аас дээш удаа хэлэлцүүлж, олон нийтийн

хэлэлцүүлгээр иргэдийн дунд 4-өөс дээш удаа хэлэлцүүлэн иргэдээс ирсэн саналыг

тусган сайжруулж ойлголт нэгтгэсэн.

Суурь ойлголтуудын тодорхойлолт:

1. Инновац - Мэдлэгүүдийг үүсгэх, уялдуулах замаар харьцангуй давуу талыг

тогтвортой бий болгож үнэ цэнийг бүтээх шийдлийн санаа

2. Хөгжүүлэх - Нийгмийн нэгж системийн үйл ажиллагаанд чанарын эргэлт

буцалтгүй, эерэг өөрчлөлт бий болгох үйл ажиллагаа

3. Хэрэгжилт - Тодорхой үйл ажиллагаагаар зорилтот үр дүнг бий болгох

өөрчлөлтийн үйл явц

4. Бүрдүүлэх - Аливаа зорилгыг хэрэгжүүлэхэд шаардлагатай бүрэлдэхүүн

хэсгүүдийг уялдаатайгаар нэгтгэх замаар цогц болгох үйл ажиллагаа

5. Хангах - Зорилгыг хэрэгжүүлэхэд шаардлагатай нөөц, тогтвортой орчныг

бэхжүүлэх үйл ажиллагаа

6. Орчин - Оролцогч талууд үүргээ тасралтгүй, харилцан уялдаатайгаар гүйцэтгэхэд

шаардагдах орон зай

7. Иргэн - Монгол Улсын Үндсэн хуулийн 17 дугаар зүйлд заасан үүргийг хүлээж,

16 дугаар зүйлд заасан эрхүүдийг эдэлдэг хүн

8. Эрх - Хүн суурь хэрэгцээгээ хангахад зайлшгүй шаардлагатай, нийтээр хүлээн

зөвшөөрөгдсөн, нийгмийн бусад гишүүдийн хүлээдэг хууль ёсны болон ёс зүйн

үүргүүдээр баталгаажсан хэм хэмжээ

9. Шаардлагатай - Тодорхой зорилгыг хэрэгжүүлэхийн тулд зайлшгүй бүрдүүлбэл

зохих хэм хэмжээний төлөв

10. Нөөц - Тодорхой зорилгыг хэрэгжүүлэх хэв шинжүүдийг тогтвортой бүрдүүлэхэд

шаардлагатай үүсгэл

11. Тогтвортой - Хэв шинж тодорхой хугацаанд хадгалагдах төлөв

12. Ёс зүй - Хүмүүс нэгдмэл зорилгоо хэрэгжүүлэх үйл ажиллагаандаа нийтээр

хүлээн зөвшөөрч, зайлшгүй дагаж мөрддөг хэм хэмжээний зохицол

13. Шударга ёс - Нэгдмэл зорилгыг хэрэгжүүлэх үйл ажиллагаанд оролцогч талуудын

үйлдэл ба түүнээс үүдэх хариуцлага хоорондын харьцаа нь тэнцвэртэй байх

нийтлэг хэм хэмжээ

14. Хүнлэг ёс - Нэгдмэл зорилгыг хэрэгжүүлэх үйл ажиллагаанд оролцогч талууд нь

үүргээ гүйцэтгэхдээ бусдын суурь хэрэгцээгээ хангах үйлдэл, боломжийг ямар ч

тохиолдолд хориглохгүй байх, шаардлагатай нөхцөлийг бүрдүүлэх нийтлэг хэм

хэмжээ.

Тодорхойлсон суурь ойлголтуудаа хэв шинжүүдээр нь уялдуулж, нийлмэл

ойлголтын тодорхойлолт болгох замаар ойлголтуудын тодорхойлолт нь хоорондоо

логикийн зөрчилгүйгээс гадна, хэв шинжүүдийн дотоод зөрчилгүй болохыг

тодорхойлж, баталгаажуулсан.

41

5.5. ИННОВАЦЫГ ХӨГЖҮҮЛЭХ ҮЙЛ АЖИЛЛАГААГ ДЭМЖДЭГ

ҮНДЭСНИЙ ТОГТОЛЦООНЫ НЭГДМЭЛ ЗОРИЛГО

Нэгтгэсэн судлаач: Б.Анударь

Монгол Улсын инновацыг хөгжүүлэх үйл ажиллагааг дэмждэг үндэсний

тогтолцооны нэгдмэл зорилгыг Үндсэн Хуулийн үзэл баримтлалд нийцүүлэн

ТУС /Тохируулгатай Угсардаг Систем/ загвараар тодорхойлсон зорилгод тавигдах

шалгууруудыг баримтлан дараах агуулгаар томьёолов.

Инновацыг хөгжүүлэхэд шаардлагатай нөөц, тогтвортой орчныг бүрдүүлэх замаар

Үндсэн хуулийн 16 дугаар зүйлийн 16.3, 16.4, 16.8-д заасан иргэний эрхийн

ИННОВАЦТАЙ ХОЛБОГДОХ ХЭСГИЙГ үндэсний хэмжээнд хангах

Тогтолцооны зорилгод туссан Үндсэн хуулийн 16 дугаар зүйлийн 16.3, 16.4,

16.8-д заасан иргэний эрхийн “Инновацтай холбогдох хэсэг” гэдэгт дараах тодруулсан

агуулгыг авч үзсэн. Үүнд:

• 16 дугаар зүйлийн 3 дахь хэсэг: хөдлөх, үл хөдлөх хөрөнгө шударгаар олж авах,

эзэмших, өмчлөх, өв залгамжлуулах эрхтэй. Хувийн өмчийг хууль бусаар

хураах, дайчлан авахыг хориглоно. Төр, түүний эрх бүхий байгууллага нь

нийгмийн зайлшгүй хэрэгцээг үндэслэн хувийн өмчийн эд хөрөнгийг дайчлан

авбал нөхөх олговор, үнийг төлнө;

• 16 дугаар зүйлийн 4 дэх хэсэг: ажил мэргэжлээ чөлөөтэй сонгох, хөдөлмөрийн

аятай нөхцөлөөр хангуулах, цалин хөлс авах, амрах, хувийн аж ахуй эрхлэх

эрхтэй. Хэнийг ч хууль бусаар албадан хөдөлмөрлүүлж болохгүй;

• 16 дугаар зүйлийн 8 дахь хэсэг: соёл, урлаг, шинжлэх ухааны үйл ажиллагаа

явуулах, бүтээл туурвих, үр шимийг нь хүртэх эрхтэй. Зохиогч, шинэ бүтээл,

нээлтийн эрхийг хуулиар хамгаална;

Монгол Улсын инновацыг хөгжүүлэх үйл ажиллагааг дэмждэг үндэсний

тогтолцооны нэгдмэл зорилгыг хэрэгжүүлснээр хүрэх үр дүн, тэрхүү үр дүнд хүрэхийн

тулд хэрэглэх арга замыг Зураг 4-т харуулав.

42

Зураг 4. Монгол Улсын инновацыг хөгжүүлэх үйл ажиллагааг дэмждэг үндэсний

тогтолцооны зорилго, үр дүнгийн зураглал

Инновацыг хөгжүүлэхэд шаардлагатай нөөц, тогтвортой орчныг бүрдүүлэх

замаар Үндсэн хуулийн 16 дугаар зүйлийн 16.3, 16.4, 16.8 дахь хэсэгт

заасан иргэний эрхийн хэрэгжилтийг үндэсний хэмжээнд хангах

5.6. ИННОВАЦЫГ ХӨГЖҮҮЛЭХ ҮЙЛ АЖИЛЛАГААГ ДЭМЖДЭГ

ҮНДЭСНИЙ ТОГТОЛЦООНЫ ХЭВ ШИНЖҮҮД

1. Монгол Улсын Үндсэн хуулийн үзэл баримтлалд нийцсэн байх хэв шинж

Нэгтгэж боловсруулсан судлаач: Э.Баасанбямба

Монгол улсын нийгмийн суурь хэв шинжүүдийг тодорхойлсон, нийтээрээ

хүлээн зөвшөөрсөн албан ёсны шийдэл бол 1992 оны 01 дүгээр сарын 13-ны өдөр

батлагдсан Үндсэн хууль бөгөөд Үндсэн хуулийн оршил хэсэгт “Монголын ард түмэн

бид улсынхаа тусгаар тогтнол, бүрэн эрхт байдлыг бататган бэхжүүлж, хүний эрх, эрх

чөлөө, шударга ёс, үндэснийхээ эв нэгдлийг эрхэмлэн дээдэлж, төрт ёс, түүх, соёлынхоо

уламжлалыг нандигнан өвлөж, хүн төрөлхтний соёл иргэншлийн ололтыг хүндэтгэн

үзэж, эх орондоо хүмүүнлэг, иргэний ардчилсан нийгэм цогцлуулан хөгжүүлнэ” хэмээн

манай нийгмийн эрхэм зорилгыг тодорхойлсон байдаг. Иймд нийгмийн харилцааг

зохицуулдаг аль ч хууль болон тэрхүү хуулиар зохицуулдаг үйл ажиллагаа нь Үндсэн

хуулийн зорилго, зарчмуудад тууштай захирагддаг байх ёстой бөгөөд инновацыг

хөгжүүлэх үйл ажиллагааг дэмждэг үндэсний тогтолцоо нь ч мөн адил Үндсэн хуулийн

үзэл баримтлалд нийсэн байх хэв шинжүүдийг зайлшгүй агуулсан байх ёстой.

Инновацыг хөгжүүлэх үйл ажиллагааг дэмждэг үндэсний тогтолцоонд оролцогч

талуудыг дараах байдлаар ангилж тодорхойлов. Үүнд:

1. Иргэн

2. Төр

3. Улс төрийн нам, олон нийтийн байгууллагууд

Нийгмийн нэгж системийн инженерчлэлийн аргаар боловсруулсан Инновацыг

хөгжүүлэх үйл ажиллагааг дэмждэг үндэсний тогтолцооны нэгдмэл зорилгыг

хэрэгжүүлэхэд оролцогч талууд нь Үндсэн хуульд тусгасан дараах 18 зарчмыг баримтлах

ёстой гэж тодорхойлов.

43

youngresearcher.org

Хүснэгт 2. Оролцогч талууд үйл ажиллагаандаа баримтлах зарчмын томьёолол

Оролцогч талуудын үйл ажиллагаанд дагаж мөрдөх зарчим

Иргэн Төр

Монгол Улсын инновацын үйл ажиллагааг

зохицуулдаг хууль тогтоомжоор хүн бүр ижил

тэгш үүрэг хүлээж, эрхийг эдэлдэг байх ёстой.

Инновацын харилцааг зохицуулдаг хуулиудаар

Монгол Улсад хууль ёсоор оршин суугаа хүн

бүрт эрх тэгш эрх эдлэж, үүрэг хүлээдэг байх

ёстой.

Инновацын үйл ажиллагаанд оролцогч хүн

бүр бие биеэ үндэс угсаа, хэл, арьсны өнгө,

нийгмийн гарал, байдал, хөрөнгө чинээ,

эрхэлсэн ажил, албан тушаал, шашин шүтлэг,

үзэл бодол, боловсролоор нь ялгаварлан

гадуурхахгүй байх ёстой.

Инновацын үйл ажиллагаанд оролцогч хүн

бүр эрх зүйн этгээд байх ёстой.

Төрөөс инновацын харилцааг зохицуулахдаа

оролцогч талуудыг үндэс, угсаа, хэл, арьсны

өнгө, нас, хүйс, нийгмийн гарал, байдал,

хөрөнгө чинээ, эрхэлсэн ажил, албан тушаал,

шашин шүтлэг, үзэл бодол, боловсролоор нь

ялгаварлан гадуурхахгүй байх ёстой.

Төрөөс инновацыг зохицуулахдаа хүн бүрийг

эрх зүйн этгээд гэж үзэх ёстой.

Инновацын үйл ажиллагаанд оролцогч талууд

хүний амь насыг хохироох зорилго, арга

замаар инновацын үйл ажиллагаа эрхлэхийг

хориглодог байх ёстой.

Инновацын үйл ажиллагаанд оролцогч талууд

хүний амь насыг хохироох зорилго, арга замаар

инновацын үйл ажиллагаа эрхлэхгүй байх

эдийн засаг, нийгэм, хууль зүйн болон бусад

нөхцөлийг төр бүрдүүлдэг байх ёстой.

Иргэн инновацын үйл ажиллагаа эрхлэх, үр

шимийг нь хүртэх зорилгоор хөдлөх, үл хөдлөх

хөрөнгө шударгаар олж авдаг, эзэмшдэг,

өмчилдөг, өв залгамжлуулдаг байх ёстой.

Инновацын үйл ажиллагаанд оролцож буй

иргэний хөдлөх, үл хөдлөх хөрөнгө шударгаар

олж авах, эзэмших, өмчлөх, өв залгамжлуулахад

шаардлагатай нөхцөлийг төр бүрдүүлдэг байх

ёстой.

Инновацын үйл ажиллагаанд оролцохдоо төр,

түүний эрх бүхий байгууллага нь нийгмийн

зайлшгүй хэрэгцээг үндэслэн хувийн өмчийн

эд хөрөнгийг дайчлан авбал нөхөх олговор,

үнийг төлдөг байх ёстой.

44

№ Үндсэн хуулийн зүйл, заалт

Арван дөрөвдүгээр зүйл.

14.1. Монгол Улсад хууль ёсоор оршин

суугаа хүн бүр хууль, шүүхийн өмнө эрх

тэгш байна.

1

14.2. Хүнийг үндэс, угсаа, хэл, арьсны

өнгө, нас, хүйс, нийгмийн гарал, байдал,

хөрөнгө чинээ, эрхэлсэн ажил, албан

тушаал, шашин шүтлэг, үзэл бодол,

боловсролоор нь ялгаварлан гадуурхаж үл

болно. Хүн бүр эрх зүйн этгээд байна.

2

Арван зургадугаар зүйл

16 дугаар зүйлийн 1.

Амьд явах эрхтэй. Монгол Улсын

Эрүүгийн хуульд заасан онц хүнд гэмт

хэрэг үйлдсэний учир шүүхийн хүчин

төгөлдөр тогтоолоор ялын дээд хэмжээ

оногдуулснаас бусад тохиолдолд хүний

3

амь нас бусниулахыг хатуу хориглоно;


Хөдлөх, үл хөдлөх хөрөнгө шударгаар олж

авах, эзэмших, өмчлөх, өв залгамжлуулах

эрхтэй. Хувийн өмчийг хууль бусаар

хураах, дайчлан авахыг хориглоно.

Төр, түүний эрх бүхий байгууллага нь

нийгмийн зайлшгүй хэрэгцээг үндэслэн

хувийн өмчийн эд хөрөнгийг дайчлан

авбал нөхөх олговор, үнийг төлнө;

4


Ажил мэргэжлээ чөлөөтэй сонгох,

хөдөлмөрийн аятай нөхцөлөөр хангуулах,

цалин хөлс авах, амрах, хувийн аж ахуй

эрхлэх эрхтэй. Хэнийг ч хууль бусаар

албадан хөдөлмөрлүүлж болохгүй;

Инновацын үйл ажиллагаанд оролцож буй хүн

бүр

- ажил мэргэжлээ чөлөөтэй сонгодог,

- хөдөлмөрийн аятай нөхцөлөөр

хангуулдаг,

- цалин хөлс авдаг,

- амардаг,

- хувийн ахуй эрхэлж болдог байх

ёстой.


бүр хуулийн дагуу хөдөлмөрлөдөг байх ёстой.

5


Сурч боловсрох эрхтэй. Төрөөс бүх

нийтийн ерөнхий боловсролыг төлбөргүй

олгоно. Иргэд төрөөс тавих шаардлагад

нийцсэн хувийн сургууль байгуулан

ажиллуулж болно;


бүр мэдлэг, чадвараа тасралтгүй хөгжүүлдэг

байх ёстой.

Инновацын үйл ажиллагаанд оролцож буй иргэн

ажил мэргэжлээ чөлөөтэй сонгох, хөдөлмөрийн

аятай нөхцөлөөр хангуулах, цалин хөлс авах,

амрах, хувийн аж ахуй эрхлэхэд шаардлагатай


Инновацын үйл ажиллагаанд оролцож

буй иргэнд хуулийн дагуу хөдөлмөрлөхөд


ёстой.

6


буй иргэний мэдлэг, чадвараа тасралтгүй

хөгжүүлэхэд шаардлагатай нөхцөлийг төр

бүрдүүлдэг байх ёстой.


Соёл, урлаг, шинжлэх ухааны үйл

ажиллагаа явуулах, бүтээл туурвих,

үр шимийг нь хүртэх эрхтэй. Зохиогч,

шинэ бүтээл, нээлтийн эрхийг хуулиар

хамгаална;

Инновацын үйл ажиллагааг эрхэлж, бүтээл

туурвиж буй хүн бүр үр шимийг нь хүртдэг


7

Инновацын үйл ажиллагааг эрхэлж, бүтээл

туурвиж буй хүн бүр үр шимийг нь хүртэхэд


ёстой.

45


Нийгмийн болон өөрсдийн ашиг

сонирхол, үзэл бодлын үүднээс нам, олон

нийтийн бусад байгууллага байгуулах,

сайн дураараа эвлэлдэн нэгдэх эрхтэй.

Нам, олон нийтийн бусад бүх байгууллага

нийгэм, төрийн аюулгүй байдлыг сахиж,

хуулийг дээдлэн биелүүлнэ. Аль нэгэн

нам, олон нийтийн бусад байгууллагад

эвлэлдэн нэгдсэний төлөө болон

гишүүний нь хувьд хүнийг ялгаварлан

гадуурхах, хэлмэгдүүлэхийг хориглоно.

Төрийн зарим төрлийн албан хаагчийн

намын гишүүнийг түдгэлзүүлж болно;


Төрийн байгууллага, албан тушаалтанд

өргөдөл, гомдлоо гаргаж шийдвэрлүүлэх

эрхтэй. Төрийн байгууллага, албан

тушаалтан нь иргэдийн өргөдөл, гомдлыг

хуулийн дагуу шийдвэрлэх үүрэгтэй;


Итгэл үнэмшилтэй байх, үзэл бодлоо

чөлөөтэй илэрхийлэх, үг хэлэх, хэвлэн

нийтлэх, тайван жагсаал, цуглаан хийх эрх

чөлөөтэй.

Жагсаал, цуглаан хийх журмыг хуулиар

тогтооно;


хүн бүр нийгмийн болон өөрсдийн ашиг

сонирхол, үзэл бодлын үүднээс нам, олон

нийтийн бусад байгууллага байгуулдаг, сайн

дураараа эвлэлдэн нэгддэг байх ёстой.


бүр төрийн байгууллага, албан тушаалтанд

өргөдөл, гомдлоо гаргаж шийдвэрлүүлэх

боломжтой байх ёстой.


бүр

- итгэл үнэмшилтэй байх;

- үзэл бодлоо чөлөөтэй илэрхийлэх;

- үг хэлэх;

- хэвлэн нийтлэх

- тайван жагсаал, цуглаан хийж

болдог байх ёстой.

Инновацын үйл ажиллагаанд иргэн нийгмийн

болон өөрсдийн ашиг сонирхол, үзэл бодлын

үүднээс нам, олон нийтийн бусад байгууллага

байгуулах, сайн дураараа эвлэлдэн нэгдэхэд


ёстой.

Инновацын үйл ажиллагаанд оролцож буй нам,

олон нийтийн бусад бүх байгууллага нийгэм,

төрийн аюулгүй байдлыг сахиж, хуулийг

дээдлэн биелүүлэх нөхцөлийг төр бүрдүүлдэг



иргэн аль нэгэн нам, олон нийтийн бусад

байгууллагад эвлэлдэн нэгдсэний төлөө

болон гишүүний нь хувьд түүнийг ялгаварлан

гадуурхахгүй, хэлмэгдүүлэхгүй байх нөхцөлийг

төр бүрдүүлдэг байх ёстой.


иргэний төрийн байгууллага, албан тушаалтанд

өргөдөл, гомдлоо гаргаж шийдвэрлүүлэх эрхээ

хэрэгжүүлэхэд шаардлагатай нөхцөлийг төр



иргэний өргөдөл, гомдлыг төрийн байгууллага,

албан тушаалтан хуулийн дагуу шийдвэрлэдэг



иргэний итгэл үнэмшилтэй байх, үзэл бодлоо

чөлөөтэй илэрхийлэх, үг хэлэх, хэвлэн нийтлэх,

тайван жагсаал, цуглаан хийхэд шаардлагатай


46

8

9

10

11


Төр, түүний байгууллагаас хууль ёсоор

тусгайлан хамгаалбал зохих нууцад

хамаарахгүй асуудлаар мэдээлэл хайх,

хүлээн авах эрхтэй. Хүний эрх, нэр төр,

алдар хүнд, улсыг батлан хамгаалах,

үндэсний аюулгүй байдал, нийгмийн

хэв журмыг хангах зорилгоор задруулж

үл болох төр, байгууллага, хувь хүний

нууцыг хуулиар тогтоон хамгаална.

Арван долдугаар зүйл.

17.1. Монгол Улсын иргэн шударга,

хүнлэг ёсыг эрхэмлэн дараах үндсэн

үүргийг ёсчлон биелүүлнэ:

17.1.1. Үндсэн хууль, бусад хуулийг

дээдлэн хүндэтгэж, сахин биелүүлэх;

17.1.2. хүний нэр төр, алдар хүнд, эрх,

хууль ёсны ашиг сонирхлыг хүндэтгэх;

12

17.1.3. хуулиар ногдуулсан албан татвар

төлөх;


хүн бүр төр, түүний байгууллагаас хууль

ёсоор тусгайлан хамгаалбал зохих нууцад

хамаарахгүй асуудлаар мэдээлэл хайх, хүлээн

авах боломжтой байх ёстой.

Инновацын үйл ажиллагаанд оролцож байгаа

иргэн бүр Үндсэн хууль, бусад хуулийг сахин

биелүүлдэг байх ёстой.

Иргэн бүр бусдын

- нэр төр,

- алдар хүнд,

- эрх, хууль ёсны ашиг сонирхлыг

хохироохгүй аргаар инновацын үйл

ажиллагаанд оролцдог байх ёстой.

13

17.2.Хөдөлмөрлөх, эрүүл мэндээ

хамгаалах, үр хүүхдээ өсгөн хүмүүжүүлэх,

байгаль орчноо хамгаалах нь иргэн бүрийн

журамт үүрэг мөн.


иргэн бүр хуулиар ногдуулсан албан татвар

төлдөг байх ёстой.

Инновацын үйл ажиллагаанд оролцогч иргэн

нь хөдөлмөрлөдөг, эрүүл мэндээ хамгаалдаг, үр

хүүхдээ өсгөн хүмүүжүүлдэг, байгаль орчноо

хамгаалдаг байх ёстой.

14


иргэний төр, түүний байгууллагаас хууль

ёсоор тусгайлан хамгаалбал зохих нууцад

хамаарахгүй асуудлаар мэдээлэл хайх, хүлээн

авах эрхээ эдлэхэд шаардлагатай нөхцөлийг



иргэн Үндсэн хууль болон бусад хуулийг

сахин биелүүлэхэд шаардлагатай эдийн засаг,

нийгэм, хууль зүйн болон бусад нөхцөлийг төр


Иргэн бүр бусдын нэр төр, алдар хүнд, эрх,

хууль ёсны ашиг сонирхлыг хохироохгүй

аргаар инновацын үйл ажиллагаанд оролцоход

шаардлагатай эдийн засаг, нийгэм, хууль зүйн

болон бусад нөхцөлийг төр бүрдүүлдэг байх

ёстой.

15


иргэн бүр хуулиар ногдуулсан албан татвараа

төлөхөд шаардлагатай эдийн засаг, нийгэм,

хууль зүйн болон бусад нөхцөлийг төр



байгаа иргэн бүр хөдөлмөрлөх, эрүүл мэндээ

хамгаалах, үр хүүхдээ өсгөн хүмүүжүүлэх,

байгаль орчноо хамгаалахад шаардлагатай

эдийн засаг, нийгэм, хууль зүйн болон бусад


47

48


хүний эрх, эрх чөлөөг хангахуйц эдийн засгийн,

нийгмийн, хууль зүйн болон бусад нөхцөлийг


Инновацыг үйл ажиллагаанд оролцож байгаа

хүний эрх, эрх чөлөөг зөрчихтэй тэмцэх,

хөндөгдсөн эрхийг сэргээн эдлүүлэх үүргийг

төр иргэнийхээ өмнө хариуцдаг нөхцөлийг

бүрдүүлсэн байх ёстой.


хүн бүр төр инновацын үйл ажиллагаанд

оролцогч хүний эрх, эрх чөлөөг хангахуйц

эдийн засгийн, нийгмийн, хууль зүйн болон

бусад баталгааг бүрдүүлж буй эсэхийг хянадаг


Инновацын харилцаанд оролцож байгаа

хүн бүр хүний эрх, эрх чөлөөг зөрчихөөөс

сэргийлдэг байх ёстой.

Инновацын харилцаанд оролцож байгаа хүн

бүр төр хүний эрх, эрх чөлөөг зөрчихөөс

Арван есдүгээр зүйл.

19.1. Төрөөс хүний эрх, эрх чөлөөг

хангахуйц эдийн засаг, нийгэм, хууль

зүйн болон бусад баталгааг бүрдүүлэх,

хүний эрх, эрх чөлөөг зөрчихтэй тэмцэх,

хөндөгдсөн эрхийг сэргээн эдлүүлэх

үүргийг иргэнийхээ өмнө хариуцна.

16


хүн бүр эрх, эрх чөлөөгөө эдлэхдээ үндэсний

аюулгүй байдал, бусад хүний эрх, эрх

чөлөөг хохироохгүй, нийгмийн хэв журмыг

алдагдуулахгүй байх нөхцөлийг төр бүрдүүлсэн


сэргийлж байгаа эсэхийг хянадаг байх ёстой.


хүн бүр эрх, эрх чөлөөгөө эдлэхдээ үндэсний

аюулгүй байдлыг хохироох арга замаар

инновацын үйл ажиллагаанд оролцохыг

хуулиар хориглодог байх ёстой.


хүн бүр эрх, эрх чөлөөгөө эдлэхдээ бусад

хүний эрх, эрх чөлөөг хохироохгүй байх ёстой.


хүн бүр эрх, эрх чөлөөгөө эдлэхдээ нийгмийн

хэв журмыг алдагдуулахгүй байх ёстой.

19.3. Хүн эрх, эрх чөлөөгөө эдлэхдээ

үндэсний аюулгүй байдал, бусад хүний

эрх, эрх чөлөөг хохироож, нийгмийн хэв

журмыг гажуудуулж болохгүй.

17

Үндсэн хуулийн арван зургаадугаар зүйлийн

10-т заасны дагуу байгуулагдсан нам нь Үндсэн

хуулийн 16 дугаар зүйлд заасан хүний эрх,

эрх чөлөөг хангах улсын хэмжээний бодлого,

түүний дотор инновацын бодлого боловсруулж,

хэрэгжүүлэхэд шаардлагатай нөхцөлийг төр


Үндсэн хуулийн арван зургаадугаар зүйлийн

10-т заасны дагуу байгуулагдсан нам нь

Үндсэн хуулийн 16 дугаар зүйлд заасан хүний

эрх, эрх чөлөөг хангах улсын хэмжээний

бодлого, түүний дотор инновацын бодлогыг

боловсруулж, хэрэгжүүлж буй эсэхийг иргэн

хянадаг байх ёстой.

191 1. Нам Үндсэн хуулийн арван

зургаадугаар зүйлийн 10-т заасны дагуу

байгуулагдаж, улсын хэмжээний бодлого

дэвшүүлж ажиллана.

18

+ Улс төрийн нам Үндсэн хуулийн арван зургаадугаар зүйлийн 10-т заасны дагуу байгуулагдсан нам нь Үндсэн хуулийн 16

дугаар зүйлд заасан хүний эрх, эрх чөлөөг хангах улсын хэмжээний бодлого, түүний дотор инновацын бодлого боловсруулж

хэрэгжүүлж ажиллах ёстой.

Инновацыг хөгжүүлэх үйл ажиллагааг дэмждэг үндэсний тогтолцооны жишиг

загвар нь Монгол Улсын Үндсэн хуулийн үзэл баримтлалд нийцсэнээр Монгол улсын

онцлогт тохирсон тогтолцооны суурь хэв шинж бүрдэнэ.

2. Системийн инженерчлэлийн аргын суурь хэв шинжүүдийг бүрдүүлсэн байх хэв

шинжүүд

Нэгтгэж боловсруулсан судлаач: Б.Анударь

Системийн инженерчлэлийн аргын суурь хэв шинжүүдийг бүрдүүлдэг байх хэв

шинжийг нийгмийн нэгж системийн инженерчлэлийн ТУС загварын 5 дэд тогтолцооны

40 хэв шинжид үндэслэн тодорхойлов. Үүнд:

1. Монгол Улсын инновацыг хөгжүүлэх үндэсний тогтолцооны зорилгын

тайллын дэд тогтолцооны 7 хэв шинж - хэв шинжийн томьёоллыг хүснэгт

1-т харуулав.

2. Монгол Улсын инновацыг хөгжүүлэх үндэсний тогтолцооны хэмжүүр

үзүүлэлтийн дэд тогтолцооны 11 хэв шинж - хэв шинжийн томьёоллыг

хүснэгт 2-т харуулав.

3. Монгол Улсын инновацыг хөгжүүлэх үндэсний тогтолцооны мэдээллийн

урсгалын дэд тогтолцооны 10 хэв шинж - хэв шинжийн томьёоллыг хүснэгт

3-т харуулав.

4. Монгол Улсын инновацыг хөгжүүлэх үндэсний тогтолцооны үүргийн

гүйцэтгэлийн дэд тогтолцооны 6 хэв шинж - хэв шинжийн томьёоллыг

хүснэгт 4-т харуулав.

5. Монгол Улсын инновацыг хөгжүүлэх үндэсний тогтолцооны эргэх

холбооны дэд тогтолцооны 6 хэв шинж - хэв шинжийн томьёоллыг хүснэгт

5-д харуулав.

Хүснэгт 3. Монгол Улсын инновацыг хөгжүүлэх үндэсний тогтолцооны зорилгын тайллын дэд

тогтолцооны хэв шинжүүд

ЗТ.1

Инновацыг хөгжүүлэх үйл ажиллагааг дэмждэг үндэсний тогтолцооны зорилго нь

хуульд албан ёсоор тусгагдсан байх ёстой.

ЗТ.2

ЗТ.3

ЗТ.4


дэд зорилгуудад задлагдаж холбогдох хуулиудад тусгагдсан байх ёстой.

Инновацыг хөгжүүлэх үйл ажиллагааг дэмждэг үндэсний тогтолцооны зорилгод

туссан ойлголт бүрийг задалж холбогдох хуулиудад томьёолсон байх ёстой.


оролцогч бүрд нэг мөр ойлгогддог байх ёстой.

ЗТ.5

ЗТ.6

ЗТ.7

Инновацыг хөгжүүлэх үйл ажиллагааг дэмждэг үндэсний тогтолцооны зорилгод

оролцогч бүрийн ашиг сонирхлыг тусгасан байх ёстой.

Инновацыг хөгжүүлэх үйл ажиллагааг дэмждэг үндэсний тогтолцооны зорилгын

томьёоллыг тоон хэлбэр рүү шилжүүлж болохуйц ойлголтуудаар илэрхийлсэн байх

ёстой.

Инновацыг хөгжүүлэх үйл ажиллагааг дэмждэг үндэсний тогтолцооны зорилгыг

хэрэгжүүлэх үйл ажиллагаанд баримтлах зарчмыг холбогдох хуулиудад тусгасан


49

Хүснэгт 4. Монгол Улсын инновацыг хөгжүүлэх үндэсний тогтолцооны хэмжүүр

үзүүлэлтийн дэд тогтолцооны хэв шинжүүд

ХҮ.1

ХҮ.2

ХҮ.3

ХҮ.4

ХҮ.5


хэрэгжүүлэх үйл ажиллагааны гүйцэтгэлийг бүх оролцогч бүрийн үүргийн

гүйцэтгэлийн нийлбэрээр хэмждэг байх ёстой.


хэрэгжүүлэх үйл ажиллагааны гүйцэтгэлийн хэмжүүрүүд нь баримт, фактад

суурилсан байх ёстой.


хэрэгжүүлэх үйл ажиллагааны гүйцэтгэлийн хэмжүүрүүд нь тоон утгаар

илэрхийлэгддэг байх ёстой.


хэрэгжүүлэх үйл ажиллагааны үр дүнг оролцогч талуудын үр дүнгийн нийлбэрээр

хэмждэг байх ёстой.


хэрэгжилтийн үр дүн нь оролцогч талуудын ашиг сонирхлыг тусгасан олон

хэмжээст хэмжүүрээр хэмжигддэг байх ёстой.

ХҮ.6


хэрэгжилтийн үр дүнг оролцогч талууд нийтлэг хэмжүүрээр хэмждэг байх ёстой.

50

ХҮ.7

ХҮ.8

ХҮ.9

ХҮ.10

ХҮ.11


хэрэгжүүлэх үйл ажиллагааны үр дүнгийн хэмжүүрүүд нь баримт, фактад

суурилсан байх ёстой.


хэрэгжүүлэх үйл ажиллагааны үр дүнгийн хэмжүүрүүд нь тоон утгаар хэмжигддэг



хэрэгжүүлэх үйл ажиллагааны үр дүнгийн хэмжүүрүүдийн тэмүүлэх түвшин нь

тодорхой байх ёстой.


хэрэгжүүлэх үйл ажиллагааны гүйцэтгэл /шалтгаан/ болон үр дүн /үр дагавар/ нь

тус тусдаа хэмжүүртэй байх ёстой.


хэрэгжүүлэх үйл ажиллагааны үр дүн ба гүйцэтгэлийн хоорондын хамаарлыг

хэмждэг хэмжүүртэй байх ёстой.

Хүснэгт 5. Монгол Улсын инновацыг хөгжүүлэх үндэсний тогтолцооны мэдээллийн

урсгалын дэд тогтолцооны хэв шинжүүд

МУ.1

МУ.2

МУ.3


хэрэгжүүлэх үйл ажиллагааны хүрээнд урсаж байгаа мэдээлэл нь бодит баримтаар

илэрхийлэгддэг байх ёстой.


хэрэгжүүлэх үйл ажиллагаанд нөлөө үзүүлэх өгөгдөл, мэдээллийг цуглуулж,

бүртгэдэг байх ёстой.


хэрэгжүүлэх үйл ажиллагаанд нөлөө үзүүлэх өгөгдөл, мэдээллийг шуурхай

цуглуулж, бүртгэдэг байх ёстой.

МУ.4

МУ.5

МУ.6

МУ.7

МУ.8

МУ.9

МУ.10


хэрэгжүүлэх үйл ажиллагаанд нөлөө үзүүлэх өгөгдөл, мэдээллийг бүрэн цуглуулж,



хэрэгжүүлэх үйл ажиллагаанд нөлөө үзүүлэх өгөгдөл, мэдээллийг цуглуулж, ангилж



хэрэгжүүлэх явцад бүртгэгдсэн мэдээллийг боловсруулдаг байх ёстой.


хэрэгжүүлэх явцад бүртгэгдсэн мэдээллийг шуурхай/тухай бүр боловсруулдаг байх

ёстой.


хэрэгжүүлэх үүргийг гүйцэтгэхэд шаардлагатай мэдээллийг түгээдэг байх ёстой.


хэрэгжүүлэх үүргийг гүйцэтгэхэд шаардлагатай мэдээллийг тухай бүр/шуурхай

түгээдэг байх ёстой.


хэрэгжүүлэх үүргийг гүйцэтгэхэд шаардлагатай мэдээллийг хүртээмжтэйгээр

түгээдэг байх ёстой.

Хүснэгт 6. Монгол Улсын инновацыг хөгжүүлэх үндэсний тогтолцооны үүргийн

гүйцэтгэлийн дэд тогтолцооны хэв шинжүүд


ҮТ.1 хэрэгжүүлэх үйл ажиллагаа нь албадан гүйцэтгэгддэг үйлдлүүд /үүргүүд/-ээс

бүрдсэн байх ёстой.


ҮТ.2 хэрэгжүүлэх үүргүүдийг нийтлэг хэв шинжүүдээр нь ангилж тодорхойлсон байх

ёстой.

ҮТ.3


хэрэгжүүлэх үүргүүд нь бие биетэйгээ уялдсан байх ёстой.

ҮТ.4

ҮТ.5

ҮТ.6


хэрэгжүүлэх үүргүүдийн гүйцэтгэлийг тоон утгаар хэмждэг байх ёстой.


хэрэгжүүлэх үүргүүдийг тухайн үүргийг хүлээсэн оролцогч бүр хүлээн зөвшөөрсөн



хэрэгжүүлэх үүргүүдийг гүйцэтгэхэд шаардлагатай нөөцийг бүрдүүлдэг байх ёстой.

Хүснэгт 7. Монгол Улсын инновацыг хөгжүүлэх үндэсний тогтолцооны эргэх холбооны

дэд тогтолцооны хэв шинжүүд


ЭХ.1 хэрэгжилтийн үр дүн нь оролцогч талуудын ашиг сонирхлыг хангахад шууд

нөлөөлдөг байх ёстой.


ЭХ.2 хэрэгжүүлэх үүргүүдийн биелэлт нь оролцогч талуудын ашиг сонирхлыг хангахад

шууд нөлөө үзүүлдэг байх ёстой.

51

ЭХ.3

ЭХ.4

ЭХ.5

ЭХ.6


хэрэгжүүлэх үйл ажиллагаанд оролцогч талуудыг урт хугацаанд тогтвортой

хамтран ажиллахыг сэдэлжүүлдэг байх ёстой.


хэрэгжүүлэх үйл ажиллагаанд оролцогч талуудыг урт хугацаанд үр дүнтэй хамтран

ажиллахыг сэдэлжүүлдэг байх ёстой.


хэрэгжилтэд учирч буй асуудлыг үүсгэж байгаа шалтгаануудыг оролцогч бүр тухай

бүр олж тогтоодог байх ёстой.


хэрэгжилтэд учирч буй асуудлыг үүсгэж байгаа шалтгаануудыг арилгахад чиглэсэн

ажлуудыг төлөвлөдөг байх ёстой.

52

3. Олон улсын стандартад нийцсэн байх хэв шинжүүдийг тодорхойлох нь

Нэгтгэж боловсруулсан судлаач: М.Содбилэг

Инновацын суурь тогтолцоог бүрдүүлэхэд шаардлагатай хууль, дүрэм, журмыг

боловсруулахад “ISO56000:2020 Инновацын менежмент- суурь хэв шинжүүд ба үгсийн

сан” олон улсын стандартын баримт бичгийг чиглэл болгон ашигладаг. Харин энэхүү

баримт бичигт инновацын тогтолцоог бүрдүүлбэл зохих 243 хэв шинжийг судалгааны

хүрээнд тодорхойлов.

4. Бусад улсуудын сайн туршлагыг багтаасан байх хэв шинжийг тодорхойлох нь

Нэгтгэж боловсруулсан судлаачид: Г.Уянга, Г.Жаргалан

Улс орнуудын туршлагын мэдээлэлд тулгуурлан Монгол Улсын инновацын

тогтолцоонд зайлшгүй тусгах шаардлагатай хэв шинжүүдийг дараах байдлаар санал

болгож байна. Ингэхдээ тухайн улсын инновацын тогтолцооны үйл ажиллагааг

амжилттай байхад нөлөөлсөн хэмээн холбогдох эх сурвалжуудад голлон дурьдаж буй

хэв шинжүүдийг түүвэрлэн дараах байдлаар нэрлэв. Үүнд:

• Хувийн хэвшлийн санаачилгыг хүлээн авч дэмжлэг үзүүлэх олон эх сурвалжтай

байх

• Инновацын асуудлыг өрсөлдөөний зохицуулалттай хамтад |монополь

байдлаас сэргийлэх| нь авч үзэж, эрх зүйн зохицуулалт хийсэн байх

• Гадаад зах зээл дээр гарах боломжийг бүрдүүлэхэд төр шаардлагатай

зохицуулалтыг хийсэн байх

• Бүс нутгийн хамтын ажиллагааны байгууллагуудад элссэн байх

• Төрийн үйлчилгээ нь дижитал хэлбэрт шилжсэн байх

• Төрийн албан хаагчдын тоон бичиг үсгийн чадварыг нэмэгдүүлэх үйл

ажиллагаа тогтмол явагддаг байх

5. Дижитал шилжилтэд бэлтгэдсэн байх хэв шинжүүдийг тодорхойлох нь

Нэгтгэж боловсруулсан судлаач: Г.Жаргалан

Монгол Улсад 2018 оны Мэдээлэл, харилцаа холбооны технологи ашиглах

чадварыг үнэлэх түүвэр судалгаагаар бүх нийтийн цахим ур чадварын үзүүлэлт 31

хувь гэж тодорхойлжээ. Дижитал шилжилтэд шилжих нь хөгжлийн сорилтуудыг

шийдвэрлэх, өрсөлдөх чадварыг нэмэгдүүлэх, нийгэм эдийн засгийн бүтээмжийг

нэмэгдүүлэх гэх мэт хөгжлийн үндсэн хүчин зүйлсийг бүрдүүлэх чухал үүрэгтэй гэж

үзэж байна. Энэ нь нөгөө талаас инновацыг хөгжүүлэх үйл ажиллагаанд нөлөөлөх

чухал хүчин зүйлийн нэг болж байна.

Дижитал шилжилтийн тухай ойлголтыг суурь ойлголт тодорхойлох алгоритмын

дагуу тодорхойлон гаргасан. Дижитал шилжилт гэж “Аналог өгөгдөлд суурилсан

үйл ажиллагааг дижитал өгөгдөлд суурилсан үйл ажиллагаа болгон хувиргах үйл

ажиллагааг” хэлнэ.

1. Инновацыг хөгжүүлэх үндэсний тогтолцооны дижитал шилжилтэд

бэлтгэгдсэн эсэхийг тухайн тогтолцооны оролцогч бүхий л байгууллагууд

дижитал шилжилтэд бэлтгэгдсэн эсэхээр тодорхойлно.

2. Тухайн байгууллагуудыг дижитал шилжилтэд бэлтгэгдсэн эсэхийг

дижиталжуулалтын бэлэн байдлын үнэлгээний 68 хэв шинжээр

тодорхойлно. Үүнд:

2.1. Системийн төлөв байдлын оношилгооны дүн: Дээр дурдсан

системийн онолын суурь хэв шинжүүд бүхий 40 хэв шинжийг хангасан

эсэх.

2.2. Системийн оролцогч талуудын үүргийн нарийвчилсан түвшин:

Ажилтнуудын албан тушаалын тодорхойлолтын 24 хэв шинжийг

хангасан эсэх.

2.3. Системийн оролцогч талуудын үүргүүдийн чанарын түвшин:

Үүргийн хэв шинжүүдийг бүрдүүлсэн байх ёстой 4 бүлэг хэв шинж.

Эдгээр хэв шинжүүдийг хангасан эсэхээр тухайн байгууллагын үйл

ажиллагаа дижитал шилжилтэд бэлтгэгдсэн эсэхийг тодорхойлох ба хэв шинжүүдийн

нарийвчилсан задаргааг ТУС Солюшн ХХК-аас авах боломжтой.

Зураг 5. Дижиталжуулалтын бэлэн байдлын индекс

53

Дижитал шилжилт хийснээр оролцогч талуудад үүсэх давуу талыг

тодорхойлохдоо “Үндэсний цахим хөгжлийн стратегийн бодлогын зөвлөмж”, олон

улсын туршлагын мэдээлэл дээр тулгуурлан оролцогч талуудыг иргэн, байгууллага,

төр гэж ангилж, тус бүрд үүсэх давуу тал болон нийтлэг давуу талыг тодорхойлсон.

Дижитал шилжилтэд шилжсэнээр инновацыг хөгжүүлэх үйл ажиллагааг

дэмждэг үндэсний тогтолцооны нэгдмэл зорилгыг хэрэгжүүлэхэд оролцогч талуудад

үүсэх үндсэн давуу тал нь “Чанартай өгөгдлийн сан” бий болно. Чанартай өгөгдлийн

сан бий болсноор оролцогч талуудад үүсэх тус бүрийн онцлог давуу болон нийтлэг

давуу талыг доорх зураглалаас харна уу.

Зураг 6. Дижитал шилжилтэд шилжсэнээр оролцогч талуудад үүсэх давуу тал

Инновацыг хөгжүүлэх үйл ажиллагааг дэмждэг үндэсний тогтолцоонд

оролцогчдод нийтлэг 4 давуу тал, иргэн, байгууллага, төр тус бүрд 3 давуу талыг

тодорхойлж нийт 14 давуу талыг тодорхойлов.

54

ИННОВАЦЫГ ХӨГЖҮҮЛЭХ ҮЙЛ АЖИЛЛАГААГ ДЭМЖДЭГ ҮНДЭСНИЙ

ТОГТОЛЦООНЫ ЗОРИЛГЫН ҮР ДҮНГИЙН ХЭМЖҮҮР ҮЗҮҮЛЭЛТҮҮД

Нэгтгэж боловсруулсан судлаач: Д.Хулан

Нийгмийн нэгж системийн инженерчлэлийн хувьд тогцолцооны зорилгын үр

дүнгийн хэмжүүр үзүүлэлт нь тухайн тогтолцооны зорилгын хэрэгжилт ямар түвшинд

байгааг харуулдаг. Хэмжүүр үзүүлэлт нь ойлголтын тодорхой хэв шинжийг тоон утгаар

илэрхийлдэг нэгж юм. Зорилгын үр дүнгийн хэмжүүр үзүүлэлтийг тооцон гаргаснаар

тогтолцоо нэгдмэл зорилгоо 100 хувь хэрэгжүүлсэн эсэхийг үнэлэх боломж олгодог.

Энэ нь эргэх холбооны зарчмаар зорилгын хэрэгжилт ямар түвшинд байгаагаар тухайн

тогтолцоо хэвийн ажиллагаатай тогтолцоо мөн эсэхийг харуулдаг. Зорилгын үр дүнгийн

хэмжүүр үзүүлэлтийг боловсруулахдаа тогтолцооны нэгдмэл зорилгоос хамаарч багц

хэмжүүр үзүүлэлтийг тодорхойлно. Хэмжүүр үзүүлэлт бүр нь тогтолцооны нэгдмэл

зорилгыг хэмжихүйцээр тодорхойлох ёстой бөгөөд хэмжүүр үзүүлэлтийн багцад

нийтлэг шалгуурыг тодорхойлон гаргах нь зорилгын хэрэгжилтийг оновчтой үнэлэх

боломжтой болгоно. Судалгааны ажлын хүрээнд “хэмжүүр үзүүлэлт” гэсэн ойлголтыг

суурь ойлголт тодорхойлох алгоритмын дагуу дараах байдлаар тодорхойлов.

Хэмжүүр үзүүлэлт-(Measurement)- Ойлголтын тодорхой хэв шинжийг тоон утгаар

илэрхийлдэг нэгж.

“Инновацыг хөгжүүлэхэд шаардлагатай нөөц, тогтвортой орчныг бүрдүүлэх

замаар Үндсэн хуулийн 16 дугаар зүйлийн 3, 16 дугаар зүйлийн 4, 16 дугаар зүйлийн

8 дахь хэсэгт заасан иргэний эрхийн хэрэгжилтийг үндэсний хэмжээнд хангах” гэсэн

нэгдмэл зорилгын томьёоллын инновацтай шууд хамаарал бүхий заалтыг үр дүнгийн

үзүүлэлт болгон уялдуулах замаар хэмжүүр үзүүлэлтийн логик дүрслэлийг бүрдүүлэв.

Үндсэн хуулийн үзэл баримтлалтай уялдуулан тодорхойлсон хэмжүүр үзүүлэлтүүд

нь Монгол улсын Инновацын Тогтолцооны нэгдмэл зорилгыг үндэсний хэмжээнд

тодорхойлох боломж олгож байна.

Тогтолцооны зорилгын үр дүнгийн хэмжүүр үзүүлэлтүүд нь дараах шалгууруудыг

хангасан байна.

• Хэмжүүр үзүүлэлт бүр нь нийт хүн амыг хамарсан байна

• Хэмжүүр үзүүлэлт бүр нь тогтолцооны зорилгын үр дүнг хэмждэг байна

• Хэмжүүр үзүүлэлт бүрийн томьёолол нь оролцогч талуудад нэг утгаар

ойлгогддог байна

• Хэмжүүр үзүүлэлт бүр нь логикийн зөрчилгүй нэгжрүү хөрвүүлэх боломжтой

байна

• Хэмжүүр үзүүлэлт бүр нь жигдрүүлэх боломжтой байна

• Хэмжүүр үзүүлэлтийн нэгжийн чиглэл нэг чиглэлд байна.

55

youngresearcher.org

56

Хүснэгт 8. Инновацыг хөгжүүлэх үйл ажиллагааг дэмждэг үндэсний тогтолцооны зорилгын үр дүнгийн хэмжүүр үзүүлэлт

Хэмжүүр үзүүлэлтийг тооцох аргачлал

Хэмжүүр

үзүүлэлтийн

чиглэл

Хэмжүүр

үзүүлэлтийн нэгж

Хэмжүүр үзүүлэлтийн тодорхойлолт

Хэмжүүр

үзүүлэлтийн товч

нэр

№

Тайлант оны оюуны өмчийн маргаан

шийдвэрлэх зөвлөлд гаргасан нийт

гомдлын тоон дээр шүүхэд гаргасан

оюуны өмч өмчлөх эрх зөрчигдсөн

нийт гомдлын тоог нэмж 100 000 хүнд

харьцуулна. Өмнөх оны мөн үзүүлэлттэй

өсөх

Оюуны өмч өмчлөх

эрхтэй холбоотой

гомдлын тоо/100 000

хүн

100 000 хүн амд ногдох оюуны өмчийн

маргаан шийдвэрлэх зөвлөл, шүүхэд

гаргасан оюуны өмч өмчлөх эрх

зөрчигдсөн гомдлын тооны бууралт

Оюуны өмч өмчлөх

эрхтэй холбоотой

гомдлын урвуу

коэффициент

1

харьцуулна.

Тайлант оны инновацын үйл ажиллагаа

эрхэлж байгаа иргэн, хуулийн этгээдийн

өмчийг хууль бусаар хурааж авсан

тохиолдолд бүрийн хөрөнгийн үнэлгээг

хөрөнгийн үнэлгээний хуульд заасны

дагуу шударга үнэлгээгээр үнэлэн нөхөх

олговор олгосон эсэхийг харьцуулж

гарсан дүнг 100 000 хүнд харьцуулна.

Өмнөх оны ман үзүүлэлттэй харьцуулан

Тайлант оны шинээр улсын бүртгэлд

бүртгүүлсэн нийт гарааны компанийн

тоог 100 000 хүнд харьцуулна.

өсөх

Шударга нөхөх

олговор олгосон

тохиолдлын тоо/100

000 хүн

100 000 хүн амд ногдох инновацын үйл

ажиллагаа эрхэлж байгаа иргэн, хуулийн

этгээдийн өмчийг хууль бусаар хурааж

авсан тохиолдолд өмчийг хөрөнгийн

үнэлгээний хуульд заасны дагуу шударга

үнэлгээгээр үнэлэн нөхөх олговор олгосон

тохиолдлын тоо

Шударга нөхөх

олговор

2

өсөх

Шинээр бүртгүүлсэн

гарааны компанийн

тоо/ 100 000 хүн

100 000 хүн амд ногдох шинээр улсын

бүртгэлд бүртгүүлсэн гарааны компанийн

тоо

Шинээр

бүртгүүлсэн

гарааны компани

3

Тайлант оны хэвийн үйл ажиллагаатай

нийт гарааны компанийн тоог 100 000

хүнд харьцуулна.

өсөх

Хэвийн үйл

ажиллагаатай

гарааны компанийн

100 000 хүн амд ногдох хэвийн үйл

ажиллагаатай гарааны компанийн тоо

4

тоо/ 100 000 хүн

Тайлант оны нийт гарааны компанийн

татсан хөрөнгө оруулалтын нийт

хэмжээг 100 000 хүнд харьцуулна.

өсөх

Татсан хөрөнгө

оруулалтын хэмжээ/

100 000 хүн ам

100 000 хүн амд ногдох гарааны компанийн

татсан хөрөнгө оруулалтын хэмжээ

Инновацын үйл

ажиллагааны

идэвхжилтийн

түвшин

5

Тайлант оны нийт гарааны компанийн

нийт хэрэглэгчийн тоог 100 000 хүнд


өсөх

Гарааны компанийн

хэрэглэгчийн тоо/

100 000 хүн

100 000 хүн амд ногдох гарааны компанийн

хэрэглэгчийн тоо

6

Тайлант оны нийт инновацын

үйл ажиллагаанд оролцож цалин

авдаг ажилчдын тоог 100 000 хүнд


өсөх

Инновацын үйл

ажиллагаанд

оролцож цалин авдаг

ажилтны тоо/100 000

хүн

100 000 хүн амд ногдох инновацын

үйл ажиллагаанд оролцож цалин авдаг

ажилтны тоо

Инновацын

хөдөлмөр

эрхлэлтийн түвшин

7

Тайлант оны оюуны өмчийн нэгдсэн

санд бүртгүүлсэн соёл, урлаг, шинжлэх

ухааны бүтээлийн нийт тоог 100 000

хүнд харьцуулна.

өсөх

Оюуны өмчийн

бүтээлийн тоо /100

000 хүн

100 000 хүн амд ногдох оюуны өмчийн

нэгдсэн санд бүртгүүлсэн соёл, урлаг,

шинжлэх ухааны бүтээлийн тоо

Инновац

хөгжүүлэлтийн

өсөлт

8

Тайлант оны нэг иргэний нэг сарын

дундаж орлогод эзлэх оюуны өмчийн

эрхээс олсон орлогын хэмжээ

өсөх

Иргэний нийт

орлогын мөнгөн дүн/

оюуны өмчөөс олсон

орлогын мөнгөн дүн

100 000 хүнд ногдох нэг иргэний нэг сарын

орлогод эзлэх оюуны өмчийн эрхээс олсон

орлогын хэмжээ

Иргэний орлогод

эзлэх оюуны өмчийн

эрхээс олсон

орлогын хэмжээ

9

Дээрх 9 хэмжүүр үзүүлэлтийг нэгтгэж нэг индекс рүү хөрвүүлэх боломжтой. Энэ нь Монгол Улсын Инновацыг хөгжүүлэх

үйл ажиллагааг дэмждэг үндэсний тогтолцооны зорилгын үр дүнг хэмжих боломжийг олгож байна. Хэмжүүр үзүүлэлтийг

тодорхойлохдоо олон улс болон дотоодын хэмжүүр үзүүлэлт боловсруулсан олон эх сурвалжаас мэдээлэл цуглуулж харьцуулалт

хийсэн ч Монгол Улсын Инновацын Тогтолцооны зорилгын томьёололд шууд хамаарах гэсэн логикийг баримтлан дээрх хэмжүүр

үзүүлэлтүүдийг боловсруулан гаргасан. Хэмжүүр үзүүлэлт бүр тавигдах шалгуурыг хангасан бөгөөд хэмжүүр үзүүлэлтийн

нэгжийн чиглэлийг өсөх чиглэлд жигдрүүлсэн. Хэмжүүр үзүүлэлт бүрийн тооцох аргачлал, нэгжийг хүснэгтэд дэлгэрэнгүй

тайлбарлан оруулсан. Хүснэгт-8 харна уу.

57


ТОГТОЛЦООНЫ НЭГДМЭЛ ЗОРИЛГЫГ ХЭРЭГЖҮҮЛЭХЭД ОРОЛЦОГЧ

ТАЛУУДЫН АНГИЛАЛ

Нэгтгэж боловсруулсан судлаач: Г.Түвшинжаргал

Оролцогч тал ойлголтыг суурь ойлголт тодорхойлох алгоритмын дагуу

“Инновацыг хөгжүүлэх үйл ажиллагааг дэмждэг үндэсний тогтолцооны зорилгыг

хэрэгжүүлэхэд үүрэг гүйцэтгэн оролцож, үр шим хүртдэг хувь хүн, хуулийн этгээд”

гэж тодорхойлсон. Инновацыг хөгжүүлэхэд шаардлагатай нөөц, тогтвортой орчныг

бүрдүүлэх замаар Үндсэн хуулийн 16 дугаар зүйлийн 16.3, 16.4, 16.8 дахь хэсэгт заасан

иргэний эрхийн ИННОВАЦТАЙ ХОЛБОГДОХ ХЭСГИЙН хэрэгжилтийг үндэсний

хэмжээнд хангах нэгдмэл зорилготой үйл ажиллагаа явуулдаг байна гэж тодорхойлов.

Хүснэгт 9. Инновацыг хөгжүүлэх үйл ажиллагааг дэмждэг үндэсний тогтолцооны оролцогч

талуудын ангилал

58

№

1

2

Оролцогч талуудын

ангилал

Инновацыг бүтээх

үндсэн оролцогч талууд

Инновацыг хөгжүүлэхэд

шаардлагатай нөхцөлийг

бүрдүүлэгч оролцогч

талууд


дэд ангилал

Оролцогч талуудын жагсаалт: Жишээ

1 Инновацыг санаачлагч Иргэн, хуулийн этгээд

Бүх төрлийн байгууллагууд

2 Инновацыг хөгжүүлэгч Гарааны компани

Бусад

Бойжуулагч

3 Инновацыг түгээгч Технологи дамжуулах төвүүд

Бусад

Хөрөнгө оруулалтын сангууд (Тусгай сан,

4

Венч сан, Анжел)

Санхүүгийн нөөцийн

Олон улсын болон дотоодын банк

үйлчилгээний бүлэг

санхүүгийн байгууллага

Бусад

5

6

7

8

9

10

Суурь судалгааны


Өгөгдөл, мэдээллийн

нөөцийн үйлчилгээний

бүлэг

Хүний нөөцийн


Дэд бүтцийн


Тогтолцооны

оношилгооны


Байгаль орчны

хяналт, үнэлгээний


Шинжлэх ухааны хүрээлэн

Лабораториуд

Бусад

Оюуны өмчийн газар

Улсын бүртгэлийн ерөнхий газар

Үндэсний статистикийн хороо

Бусад

Их дээд сургууль, коллеж

Хөдөлмөр, нийгмийн хамгааллын яам

Бусад

Эрчим хүчний яам

Барилга, хот байгуулалтын яам

Зам тээвэр хөгжлийн яам

Бусад

Өгөгдөл мэдээлэлд тулгуурлан оношилгоо

хийдэг төрөөс хараат бус байгууллага

Мэргэжлийн хяналтын ерөнхий газар

Байгаль орчин, аялал жуулчлалын яам

Бусад

3

Тогтолцооны үйл

ажиллагааг манлайлах

үүрэгтэй оролцогч тал

11

12

13

14

Хууль эрх зүйн


Эдийн засгийн

орчин бүрдүүлэх


Тааламжтай гадаад

харилцааны орчин

бүрдүүлэх бүлэг

Инновацын соёлыг

түгээх, соён гэгээрүүлэх


15 Технологийн


16

17

18


ажиллагааны зорилго,

стратегийг тодорхойлох

бүлэг

Зохицуулах үүрэгтэй

оролцогч талууд

Уялдуулах үүрэгтэй


Бүх шатны шүүх, прокурор, хуулийн фирм

Бусад

Хөрөнгийн бирж

Татварын ерөнхий газар

Санхүүгийн зохицуулах хороо

Монгол банк

Үндэсний аудитын газар

Бусад

Гадаад харилцааны яам

Монгол Улсаас гадаад улсад суугаа

Консулын газар

Бусад

Мэргэжлийн холбоод

Хэвлэл мэдээллийн байгууллага

Төрийн бус байгууллагууд

Бусад

Менежментийн байгууллага

Технологи хөгжүүлэлтийн байгууллага

Шинжлэх ухааны парк

Бусад

УИХ

ЗГ

Эдийн засаг хөгжлийн яам

Ерөнхийлөгч

Аймаг, нийслэлийн Засаг дарга

БШУЯ

Цахим хөгжил, харилцаа холбооны яам

Сангийн яам

Улс төрийн нам

Тогтолцооны нэгдмэл зорилгыг хэрэгжүүлэхэд оролцогч талуудыг үйл

ажиллагааны зорилго, чиглэлээр нь (1) Инновацыг бүтээх үндсэн оролцогч талууд

(2) Инновацыг хөгжүүлэхэд шаардлагатай нөхцөлийг бүрдүүлэгч оролцогч талууд (3)

Тогтолцооны үйл ажиллагааг манлайлах үүрэгтэй оролцогч тал гэж ерөнхий 3 ангилал

үүсгэн, 18 дэд ангиллын хүрээнд 45 жишээ оролцогч талуудыг тодорхойлов.

59



ТАЛУУДЫН ХҮРТЭХ ҮР ШИМ

Нэгтгэж боловсруулсан судлаачид: Б.Лхагвабаяр, Э.Баасанбямба,

Монгол Улсад хүчин төгөлдөр мөрдөгдөж буй инновацын үйл ажиллагаанд

холбогдох хууль тогтоомжуудад оролцогч талуудын эрх, үүргийг түлхүү тодорхойлсон

байдаг боловч оролцогч талууд нэгдмэл зорилгыг хэрэгжүүлснээр тодорхой үр дүнд

хүрч, улмаар оролцогч тал бүрийн хүртэх үр шимийн талаар тусгасан зүйл дутмаг

юм. Иймд бид Инновацыг хөгжүүлэх үйл ажиллагааг дэмждэг үндэсний тогтолцооны

нэгдмэл зорилгыг хэрэгжүүлэхэд оролцогч талуудын хүртэх үр шимийг тодорхойлохдоо

“Оролцогч талуудын хүртэх үр шим” ба “Нийгэмд бүтээх үнэ цэн” гэсэн ангиллаар

ялгаж, тухайн үр шимийг дараах дөрвөн шалгуурт үндэслэн тодорхойлсон. Үүнд:

1. Нэгдмэл зорилготой уялдсан байх;

2. Үндсэн хуульд заасан инновацтай шууд холбогдолтой эрхийн хүрээнд

байх;

3. Хүртэх үр шим нь оролцогч талуудын ерөнхий ангилалд хамаарах нийтлэг

хэлбэрээр томьёологдсон байх;

4. Нэг хэмжигдэх утгаар томьёологдсон байх.

Дээрх 4 шалгуур үзүүлэлтийн хүрээнд Үндсэн хуулийн 16 дугаар зүйлийн 16.3,

16.4, 16.8 дахь хэсэгт заасан ИННОВАЦТАЙ ХОЛБОГДОХ ЭРХИЙН ХЭРЭГЖИЛТИЙГ

үндэсний хэмжээнд хангах зорилгыг хэрэгжүүлснээр оролцогч талуудын хүртэх үр

шимийг “Тухайн оролцогч талын хүртэх үр шим” болон “Нийгэмд бүтээх үнэ цэн”

гэсэн 2 ангиллын хүрээнд тодорхойлсон болно.

1. Үндсэн хуулийн 16 дугаар зүйлийн 16.8 дахь хэсэг “Соёл, урлаг, шинжлэх

ухааны үйл ажиллагаа явуулах, бүтээл туурвих, үр шимийг нь хүртэх

эрхтэй. Зохиогч, шинэ бүтээл, нээлтийн эрхийг хуулиар хамгаална”,

2. 16 дугаар зүйлийн 16.3 дахь хэсэг “Хөдлөх, үл хөдлөх хөрөнгө шударгаар

олж авах, эзэмших, өмчлөх, өв залгамжлуулах эрхтэй. Хувийн өмчийг

хууль бусаар хураах, дайчлан авахыг хориглоно. Төр, түүний эрх бүхий

байгууллага нь нийгмийн зайлшгүй хэрэгцээг үндэслэн хувийн өмчийн эд

хөрөнгийг дайчлан авбал нөхөх олговор, үнийг төлнө”,

3. 16 дугаар зүйлийн 16.4 дэх хэсэг “Ажил мэргэжлээ чөлөөтэй сонгох,

хөдөлмөрийн аятай нөхцөлөөр хангуулах, цалин хөлс авах, амрах, хувийн

аж ахуй эрхлэх эрхтэй. Хэнийг ч хууль бусаар албадан хөдөлмөрлүүлж

болохгүй” гэж тус тус заасан нь инновацтай холбогдох эрхийн хэрэгжилтийг

хангах хүрээнд инновацыг бүтээгч оролцогч талууд дараах үр шимийг

хүртэж, үнэ цэнийг бүтээнэ. Үүнд:

60

Хүснэгт 10. Инновацыг хөгжүүлэх үйл ажиллагааг дэмждэг үндэсний тогтолцооны

нэгдмэл зорилгыг хэрэгжүүлэхэд оролцогч талуудын хүртэх үр шим

Тухайн оролцогч талын хүртэх үр шим Нийгэмд бүтээх үнэ цэн

Үндсэн

хуулийн

заалтууд

Оролцогч

талууд

№

1. Инновацын үйл ажиллагааны үр дүнд бий болсон

бүтээгдэхүүн, үйлчилгээг хэрэглэснээр нөөц хэмнэгдэнэ.

2. Оюуны бүтээлийн тоо өснө.

3. Амьдралын чанар сайжирна.


бүтээгдэхүүн, үйлчилгээг хэрэглэснээр гэмт хэргээс

урьдчилан сэргийлэх нөхцөл сайжирна.

5. Нийгмийн өмнө тулгарч буй асуудлуудыг шийдэх

шийдлүүд сайжирна.


бүтээгдэхүүн, үйлчилгээг ашигласнаар байгаль орчинд

үзүүлэх сөрөг нөлөөллийг бууруулна.

7. Инновацыг бүтээгч оролцогч талуудын тоо өссөнөөр

төсвийн зарлага хэмнэгдэж, орлого нэмэгдэнэ.

1. Инновацын үйл ажиллагаанд оролцсоноор

ашиг, орлого нэмэгдэнэ.

2. Инновацын үйл ажиллагаанд оролцоход

шаардлагатай мэдлэг, ур чадвар дээшилнэ.


өөрийгөө бусдаар хүлээн зөвшөөрүүлнэ.

16 дугаар

зүйлийн 8

Инновацыг

бүтээх үндсэн

оролцогч

талууд

1

1. Инновацын үйл ажиллагаа эрхэлдэг байгууллагын тоо

нэмэгдэнэ.

2. Оюуны өмчийг үнэлэх үнэлэмж нэмэгдэнэ.

3. Инновацын үйл ажиллагааг зохицуулах эрх зүйн

орчин сайжирна.

4. Хөдөлмөр эрхлэлтийн тоо өснө.


хөдлөх, үл хөдлөх хөрөнгөтэй болно.




бий болсон оюуны өмчийн эрхээ өв

залгамжлуулна.

4. Инновацын үйл ажиллагаа эрхэлдэг

байгууллагын тоо нэмэгдэнэ.

16 дугаар

зүйлийн 3

1. Оюуны өмчийг үнэлэх үнэлэмж нэмэгдэнэ.

2. Инновацын үйл ажиллагааг зохицуулах эрх зүйн

орчин сайжирна.


хөдөлмөрийн бүтээмж нэмэгдэнэ.

2. Хувийн аж ахуйдаа инновац нэвтрүүлснээр


16 дугаар

зүйлийн 4

61

62

Үндсэн хуулийн 16 дугаар зүйлийн 16.3, 16.4, 16.8 дахь хэсгүүдийн хэсэгт заасан ИННОВАЦТАЙ ХОЛБОГДОХ ЭРХИЙН

ХЭРЭГЖИЛТИЙГ хангах хүрээнд “Инновацыг хөгжүүлэхэд шаардлагатай нөхцөлийг бүрдүүлэгч оролцогч тал” болон

“Тогтолцооны үйл ажиллагааг манлайлах үүрэгтэй оролцогч тал”-ууд нь дараах үр шимийг хүртэж, үнэ цэнийг хүртэнэ. Үүнд:

Тухайн оролцогч талын хүртэх үр шим Нийгэмд бүтээх үнэ цэн

Үндсэн

хуулийн

заалтууд

Оролцогч

талууд

№

1. Бусад оролцогч талууд инновацын үйл ажиллагаа

эрхлэхэд шаардлагатай үйлчилгээг тасралтгүй, шуурхай,

хүртээмжтэй авдаг болно.

2. Инновацын үйл ажиллагааг эрхлэхэд шаардлагатай

үйлчилгээг шуурхай, хүртээмжтэй авдаг тогтолцоо

бүрдэнэ.

3. Инновацын үйл ажиллагааг эрхлэхэд шаардлагатай

санхүү, мэдлэгийн нөөц бүрдэнэ.

4. Бусад оролцогч талууд инновацын үйл ажиллагаа

эрхлэхэд шаардлагатай үйлчилгээг тасралтгүй, шуурхай,

хүртээмжтэй авдаг болно.

1. Инновацын үйл ажиллагаанд оролцогч

талуудад оюуны өмчийн эрхээ хэрэгжүүлэхэд

шаардлагатай үйлчилгээг үзүүлснээр

өрсөлдөхүйц цалин, урамшуулал хүртэнэ.


талуудад шаардлагатай үйлчилгээг үзүүлснээр

мэргэжлийн ур чадвар дээшилнэ.

3. Нэгдмэл зорилгыг хэрэгжүүлэх үйл

ажиллагаанд шаардлагатай орчин, нөхцөлийг

бүрдүүлснээр бусдад хүлээн зөвшөөрөгдөнө.

16 дугаар

зүйлийн 8,

3, 4

Инновацыг

хөгжүүлэхэд

шаардлагатай

нөхцөлийг

бүрдүүлэгч

оролцогч тал

2

1. Инновацын үйл ажиллагаанд оролцож буй

оролцогч талуудын эрх, эрх чөлөөг хангахуйц эдийн

засаг, нийгэм, хууль зүйн болон бусад баталгаа

хангагдана.


талуудад оюуны өмчийн эрхээ хэрэгжүүлэхэд

шаардлагатай үйлчилгээг үзүүлснээр

өрсөлдөхүйц цалин, урамшуулал хүртэнэ.


талуудад шаардлагатай үйлчилгээг үзүүлснээр

мэргэжлийн ур чадвар дээшилнэ.

3. Нэгдмэл зорилгыг хэрэгжүүлэх үйл

ажиллагаанд шаардлагатай орчин, нөхцөлийг

бүрдүүлснээр бусдад хүлээн зөвшөөрөгдөнө.


үйл ажиллагааг

манлайлах

үүрэгтэй

оролцогч тал

3

Үндсэн хуулийн 16 дугаар зүйлийн 16.3, 16.4, 16.8 дахь хэсэгт заасан

ИННОВАЦТАЙ ХОЛБОГДОХ ЭРХИЙН ХЭРЭГЖИЛТИЙГ үндэсний хэмжээнд

хангах зорилгыг хэрэгжүүлснээр 3 бүлэг оролцогч талууд нь тухайн оролцогч талын

хүртэх үр шим” болон “Нийгэмд бүтээх үнэ цэн” гэсэн 2 ангиллын хүрээнд дээрх 15 үр

шимийг хүртэж, нийгэмд 18 үнэ цэнийг бүтээнэ гэж тодорхойлсон. Оролцогч талуудын

хүртэх үр шим болон нийгэмд бүтээх үнэ цэн нь тухайн нийгэмд буй асуудлыг шийдэх

оновчтой шийдэл, гарцыг эрэлхийлэхэд чиглэснээрээ онцлогтой юм.



ТАЛУУДЫН ХҮЛЭЭХ НИЙТЛЭГ ҮҮРЭГ

Нэгтгэж боловсруулсан судлаачид: Г.Түвшинжаргал, Г.Жаргалан, Г.Уянга

Үүрэг суурь ойлголтыг суурь ойлголт тодорхойлох алгоритмын дагуу “тодорхой

зорилгыг хэрэгжүүлэхэд зайлшгүй хийгдэх эрх зүйн актаар байнгын мөрдөх хэм

хэмжээ болгон тогтоосон үйлдлүүд” гэж тодорхойлсон бөгөөд Инновацыг хөгжүүлэх

үйл ажиллагааг дэмждэг үндэсний тогтолцооны оролцогч талуудын хүлээх үүргийг

дараах шалгуурын дагуу тодорхойлсон. Үүнд:

1. Нэгдмэл зорилгыг хэрэгжүүлэхэд шаардлагатай үйлдлүүдийг заасан байх

2. Оролцогч талуудын гүйцэтгэх үүрэг нь хоорондоо уялдсан байх,

давхардаагүй байх, зөрчилдөөгүй байх

3. Хоёрдмол утгаар ойлгогдохоор томьёолоогүй байх

Дээрх 3 шалгуур үзүүлэлтийн хүрээнд Үндсэн хуулийн 16 дугаар зүйлийн 16.3,

16.4, 16.8 дахь хэсэгт заасан ИННОВАЦТАЙ ХОЛБОГДОХ ЭРХИЙН ХЭРЭГЖИЛТИЙГ

үндэсний хэмжээнд хангах зорилгыг хэрэгжүүлэхдээ оролцогч талуудын хүлээх

үүргийг оролцогч талуудын дэд ангилал тус бүрт тодорхойлсон.


нэгдмэл зорилгыг хэрэгжүүлэхэд оролцогч талуудын хүлээх нийтлэг үүрэг


ангилал

Инновацыг бүтээх

үндсэн оролцогч талууд


дэд ангилал

Оролцогч талуудын жагсаалт: Жишээ

1 Инновацыг санаачлагч ИХҮАДҮТ-ны нэгдмэл зорилгыг хэрэгжүүлэх

2 Инновацыг хөгжүүлэгч шийдлүүдийн санааг бий болгох, хөгжүүлэх

3 Инновацыг түгээгч

ИХҮАДҮТ-ны нэгдмэл зорилгыг хэрэгжүүлэх

шийдлүүдийг зах зээлд нэвтрүүлэх

4

5

Санхүүгийн нөөцийн


Суурь судалгааны


ИХҮАДҮТ-ны нэгдмэл зорилгыг хэрэгжүүлэхэд

шаардлагатай санхүүгийн нөөцийг бүрдүүлэх

үйлчилгээг шуурхай, хүртээмжтэй, өрсөлдөхүйц

нөхцөлөөр үзүүлэх, чанарыг тасралтгүй

сайжруулах


шаардлагатай мэдлэгийн нөөцийг бүрдүүлэх

үйлчилгээг хүртээмжтэй, шуурхай, өрсөлдөхүйц



63

Инновацыг хөгжүүлэхэд

шаардлагатай нөхцөлийг

бүрдүүлэгч оролцогч

талууд

6

7

8

9

10

11

Өгөгдөл, мэдээллийн

нөөцийн үйлчилгээний

бүлэг

Хүний нөөцийн


Дэд бүтцийн



оношилгооны


Байгаль орчны

хяналт, үнэлгээний


Хууль эрх зүйн



шаардлагатай өгөгдөл, мэдээллийг ангилж

бүртгэх үйлчилгээг шуурхай, хүртээмжтэй

үзүүлэх, чанарыг тасралтгүй сайжруулах


оролцогчдод шаардлагатай боловсролын

үйлчилгээг хүртээмжтэй, шуурхай, өрсөлдөхүйц




шаардагдах ус, цахилгаан, тээвэр, холбоо зэрэг

суурь дэд бүтцийн үйлчилгээг тасралтгүй,

хүртээмжтэй, шуурхай, өрсөлдөхүйц нөхцөлөөр



үйл ажиллагаанд шаардлагатай өгөгдөл,

мэдээлэлд тулгуурлан оношлох үйлчилгээг

шуурхай, хүртээмжтэй, өрсөлдөхүйц нөхцөлөөр



үйл ажиллагааны явцад байгаль орчинд үзүүлэх

сөрөг нөлөөллийг хянах, бууруулах, хохирол

учирсан тохиолдолд байгаль орчинг нөхөн

сэргээх үйлчилгээг шуурхай, хүртээмжтэй



үйл ажиллагааны явцад үүссэн гомдол,

маргааныг хуулийн дагуу шийдвэрлэх

үйлчилгээг шуурхай, хүртээмжтэй үзүүлэх,

чанарыг тасралтгүй сайжруулах

12

Эдийн засгийн

орчин бүрдүүлэх



үйл ажиллагааг зохицуулах үйлчилгээг шуурхай,

хүртээмжтэй, өрсөлдөхүйц нөхцөлөөр үзүүлэх,


64

13

14

Тааламжтай гадаад

харилцааны орчин

бүрдүүлэх бүлэг

Инновацын соёлыг

түгээх, соён гэгээрүүлэх


15 Технологийн



үйл ажиллагаанд шаардлагатай гадаад харилцааг

бий болгох үйлчилгээг шуурхай, хүртээмжтэй,

өрсөлдөхүйц нөхцөлөөр үзүүлэх, чанарыг

тасралтгүй сайжруулах


оролцогч талуудад шаардлагатай мэдээлэлийг

түгээн дэлгэрүүлэх үйлчилгээг шуурхай,

хүртээмжтэй, өрсөлдөхүйц нөхцөлөөр үзүүлэх,



шаардлагатай менежментийн болон технологийн

үйлчилгээг шуурхай, хүртээмжтэй, өрсөлдөхүйц




ажиллагааг манлайлах

үүрэгтэй оролцогч тал

16

17

18


ажиллагааны зорилго,

стратегийг тодорхойлох

бүлэг

Зохицуулах үүрэгтэй


Уялдуулах үүрэгтэй



шаардлагатай дүрэм, журам, инновацын

тэргүүлэх чиглэлийг батлах, нөөцийг хуваарилах,

инновацын тогтолцооны оношилгооны үр дүнг

оролцогч талуудаар хэлэлцүүлэх

ИХҮАДҮТ-ны нэгдмэл зорилгыг

хэрэгжүүлэхэд шаардлагатай дүрэм,

журам, инновацын тэргүүлэх чиглэлийг

батлах, нөөцийг хуваарилах, инновацын

тогтолцооны оношилгооны үр дүнг

оролцогч талуудаар хэлэлцүүлэх


үйл ажиллагааны оношилгооны үр дүнд

тулгуурлан урт хугацааны бодлого боловсруулах,

хэрэгжилтэд нь хяналт, үнэлгээ хийх


үйл ажиллагааг үндэсний аюулгүй байдлын

бодлогод уялдуулах


хэрэгжүүлэх үйл ажиллагааг орон нутгийн

хөгжлийн бодлогод уялдуулах


хэрэгжүүлэх үйл ажиллагаанд шаардлагатай

хүний нөөцийг бэлтгэх



харилцаа, холбооны инновацыг нэвтрүүлэх


хэрэгжүүлэх үйл ажиллагаанд шаардагдах

зардлыг /нэн тэргүүнд/ төсөвт хуваарилах



бодлогыг боловсруулж дэвшүүлэх

Оролцогч талуудыг үндэсний тогтолцоонд оролцож буй зорилго, чиглэлийн

дагуу 3 үндсэн ангилал, 18 дэд ангилалд хуваасан бөгөөд энэ хүрээнд нийт 23 үүргийг

тодорхойлов. Оролцогч талуудын үүргийг нарийвчлан тодорхойлох нь оролцогч

талууд нөөцөө үр дүнтэй зарцуулах, улмаар үндэсний инновацын тогтолцоо хэвийн

үйл ажиллагаа явуулахад чухал ач холбогдолтой. Судалгааны хүрээнд тодорхойлсон

оролцогч талуудын 18 дэд ангилалд (Тогтолцооны оношилгооны үйлчилгээний бүлэг)

гүйцэтгэх үүрэг бүхий байгууллага (өгөгдөл мэдээлэлд тулгуурлан оношилгоо хийдэг

төрөөс хараат бус байгууллага) одоогийн инновацын тогтолцоонд дутагдаж байгааг

илрүүлнэ.

65

youngresearcher.org

66

Зураг 7. ИННОВАЦЫГ ХӨГЖҮҮЛЭХ ҮЙЛ АЖИЛЛАГААГ ДЭМЖДЭГ ҮНДЭСНИЙ ТОГТОЛЦООНЫ ҮЙЛ АЖИЛЛАГААНЫ

ЛОГИК ДҮРСЛЭЛ

Боловсруулсан судлаач: Ж.Болд-Эрдэнэ

Инновацыг хөгжүүлэх үйл ажиллагааг дэмждэг үндэсний тогтолцоо нь нийлмэл систем бөгөөд инновацыг бүтээх үндсэн

оролцогч талууд, инновацыг хөгжүүлэхэд шаардлагатай нөхцөлийг бүрдүүлэгч оролцогч талууд, инновацын тогтолцооны үйл

ажиллагааг манлайлах үүрэгтэй оролцогч талууд гэсэн гурван үндсэн бүлэг оролцогч талуудаас бүрдсэн болохыг зураг 7-д

харуулав.

Зураг 8. Зорилгыг хэрэгжүүлэхэд оролцогч талуудын ангилал

Гурван үндсэн бүлэг оролцогч тал тус бүр нь цаашид задарч нийт 18 бүлэг оролцогч талаас бүрдсэн болохыг зураг 8-д харуулав.

67


ТОГТОЛЦООНЫ СУУРЬ ХЭВ ШИНЖҮҮДИЙН МАТРИЦ

Боловсруулсан судлаач: Л.Долгор

Судалгааны хүрээнд боловсруулсан “Инновацыг хөгжүүлэх үйл ажиллагааг

дэмждэг үндэсний тогтолцоо”-ны жишиг загварын суурь хэв шинжүүдийг хүснэгт 12-т

нэгтгэн харуулав.


суурь хэв шинжүүдийн нэгтгэл

№ Тогтолцооны суурь хэв шинжүүд Утга

1 Тогтолцооны нэр

Инновацыг хөгжүүлэх үйл ажиллагааг

дэмждэг үндэсний тогтолцоо

2 Тогтолцооны төрөл Нийгмийн тогтолцоо

3 Тогтолцооны код SES-04

4 Тогтолцооны нэгдмэл зорилго

Инновацыг хөгжүүлэхэд шаардлагатай нөөц,

тогтвортой орчныг бүрдүүлэх замаар Үндсэн

хуулийн 16 дугаар зүйлийн 16.3, 16.4, 16.8 д

заасан иргэний эрхийн инновацтай холбогдох

хэсгийг үндэсний хэмжээнд хангах.

5

Тогтолцооны нэгдмэл зорилгын үр дүнгийн хэмжүүр Нэгдсэн индекс рүү хөрвүүлэх боломжтой 9

үзүүлэлтийн тоо

үзүүлэлт

6

Тогтолцооны нэгдмэл зорилгыг хэрэгжүүлэхэд

бүрдүүлэх шаардлагатай синергистик хэв шинжийн 421+

тоо

7


оролцогч талын тоо

Үндсэн 3 бүлэг 18 дэд бүлэг

8


оролцогч талуудын хүртэх нийтлэг үр шимийн тоо

2 бүлэг 33 үзүүлэлт

9


оролцогч талуудын хүлээх нийтлэг үүргийн тоо

18 дэд ангилалд 23+ үүрэг

10

Тогтолцооны нэгдмэл зорилгыг хэрэгжүүлэх үйл

ажиллагааны логик дүрслэлийн тоо

Хураангуй 1, дэлгэрэнгүй 2 нийт 3

— oOo —

68

СУДАЛГААНЫ НЭГДСЭН ДҮГНЭЛТ


1. Инновацын үйл ажиллагааг шууд болон шууд бусаар зохицуулдаг эрх зүйн баримт

бичгүүд, судлаачдын гүйцэтгэсэн ажлуудын үр дүнг шинжилж үзэхэд инновацыг

хөгжүүлэх тогтолцооны загварыг албан ёсоор хөгжүүлж, баталгаажуулаагүй хэдий ч

“Монгол Улсад инновацыг хөгжүүлэх үйл ажиллагааг дэмждэг үндэсний тогтолцоог

бүрдүүлэхэд зайлшгүй шаардлагатай тогтолцооны нэгдмэл зорилго, зарчмууд, зэрэг

оюуны шийдлүүдийг агуулсан тогтолцооны араг бүтэц нэгэнтээ бүрэлджээ” гэсэн

дүгнэлтийг хийх боломжтой байна.

2. Системийн онолын үүднээс авч үзвэл инновацыг хөгжүүлэх үйл ажиллагааг дэмждэг

үндэсний тогтолцоо нь Монгол Улсын нийгмийн харилцааг бүрдүүлдэг төрийн,

сонгуулийн, боловсролын, санхүүгийн, эрүүл мэндийн гэх мэтчилэн нийгмийн

тогтолцоонуудтай харилцан үйлчлэлийн төлөв байдалд оршдог, тэдгээрээс үлэмж

хамааралтай төдийгүй бас бусад тогтолцоог зорилгоо хэрэгжүүлэхэд ихээхэн

нөлөөтэй гэж дүгнэх боломжтой байна.

3. Энэхүү судалгаагаар инновацыг хөгжүүлэх үйл ажиллагааг дэмждэг үндэсний

тогтолцоонд дараах хүчин зүйлс хамгийн их сөрөг нөлөө үзүүлж буйг тогтоов. Үүнд:

3.1. Инновацыг хөгжүүлэх үйл ажиллагааг зохицуулдаг хуулиудын үзэл баримтлал

нь Үндсэн хуулийн үзэл баримтлалаас гажуудсан, хоорондоо уялдаагүй;

3.2. Эдгээр хуулиудад ашигласан суурь ойлголтуудын /нэр томьёонууд/ утга нь хэт

ерөнхий, салаа утгатай, эсвэл хоорондоо зөрчилтэй;

3.3. “Инновац” гэдэг ойлголтын тодорхойлолт нь ерөнхий, хүн болгон өөрийнхөөрөө

тайлбарлаж болох агуулгатай;

3.4. Хуулийг хэрэгжүүлснээр бий болгохыг зорьж буй үр дүн нь тодорхойгүй эсвэл

хэрэгжилтийг нь хэмжих боломжгүй;

3.5. Инновацыг хөгжүүлэх тогтолцооны зорилго нь тодорхойгүй, зорилгын

хэрэгжилтийг хэмжих хэмжүүрүүдийг боловсруулан гаргаагүй;

3.6. Хуулиудаар ногдуулсан үүргүүд нь эзэнгүй, хэмжүүргүй, хугацаагүй;

3.7. Инновацын үйл ажиллагаанд оролцогч талуудын, ялангуяа УИХ, Ерөнхийлөгч,

Засгийн газар зэрэг төрийн байгууллагуудын үүрэг нь тодорхой бус,

хэмжигддэггүй, тарамдсан зэрэг болно.

4. Инновацыг хөгжүүлэх үйл ажиллагаанд нийтлэг хэрэглэдэг тулгуур 14 ойлголтыг

системийн инженерчлэлийн аргаар шинэчлэн тодорхойлж, тэдгээр ойлголтуудын

хэв шинжүүдийг хооронд нь уялдуулснаар нэгдмэл зорилго, нэгдсэн хэмжүүр

боловсруулахад шаардлагатай суурь нөхцөлийг бүрдүүлсэн гэж үзэв.

5. Инновацыг хүн бүр оюун санаандаа бүтээж болдог шийдлийн санаа мөн гэж үзсэнээр

түүнийг бүтээх үйл ажиллагааг зөвхөн судалгаа, шинжилгээний байгууллагуудын

бүтээлээр эсвэл гарааны бизнесээр төсөөлдөг уламжлалт ойлголтын хэмжигддэггүй,

олон утгаар тайлбарладаг зэрэг сул талуудыг нөхөх, шинэчлэн өөрчлөх суурь

өөрчлөлт гарч байна.

6. Инновацыг хөгжүүлэх үйл ажиллагааг дэмжинэ гэдэг нь нийгмийн бүхий л салаа

мөчирт тулгарч буй олон асуудлыг шийдвэрлэх санааг боловсруулах, турших,

хэрэгжүүлэхэд иргэн бүрийн нөөц, боломжийг чиглүүлж, зохион байгуулалтад

оруулах замаар тухайн асуудлуудыг шийдвэрлэх үйл ажиллагаа мөн гэж үзэж болно.

7. Иргэн бүр шинэ мэдлэгээр бүтээл туурвих, хөгжүүлж хэрэгжүүлэх нь Монгол

улсын Үндсэн хуулийн 16 дугаар зүйлийн 16.8-д “Соёл, урлаг, шинжлэх ухааны

69

үйл ажиллагаа явуулах, бүтээл туурвих, үр шимийг нь хүртэх …” гэж заасан эрхэд

хамаарах үйл ажиллагаа мөн гэж үзэв.

8. Иргэд инновацыг хөгжүүлж, үр шимийг хүртэх нь Үндсэн хуулийн 16 дугаар

зүйлийн 16.8 дахь хэсэгт заасан эрхээр баталгаажсан үйл ажиллагаа мөн тул энэхүү

үйл ажиллагааг эрхлэхэд шаардлагатай баталгаатай орчин, нөөцийг бүрдүүлэх нь

Үндсэн хуулийн 19 дүгээр зүйлийн 19.1 дэх хэсэгт заасан төрийн үндсэн үүрэгт

хамаарах үйл ажиллагаа мөн гэж үзэв.

9. Инновацыг хөгжүүлэх үйл ажиллагааг дэмждэг үндэсний тогтолцооны нэгдмэл

зорилгыг Монгол Улсын Үндсэн Хуульд заасан иргэний эрхтэй уялдуулах замаар

томьёолсон нь Үндсэн Хуулийг хэрэгжүүлэх, хууль хоорондын болон оролцогч

талуудын үйл ажиллагааны уялдааг хангах, төлөвлөх, тайлагнах, мониторинг

чанартай гүйцэтгэх зэрэг давуу талуудыг үүсгэх боломжийг бүрдүүлж чадна гэж

үзэв.

10. Нийгмийн нэгж системийн инженерчлэлийн ТУС загварыг ашиглаж Үндсэн хуулийн

үзэл баримтлалд нийцсэн, зорилгоо тууштай хэрэгжүүлэх чадвартай, олон улсын

стандарт болон сайн туршлагад нийцсэн Инновацыг хөгжүүлэх үйл ажиллагааг

дэмждэг үндэсний тогтолцооны жишиг загварыг боловсруулах боломжтой гэж үзэв.

11. Судалгааны хүрээнд Инновацыг хөгжүүлэх үйл ажиллагааг дэмждэг үндэсний

тогтолцооны нэгдмэл зорилгын үр дүнг хэмжих багц тоон үзүүлэлтүүдийг

боловсруулан гаргаснаар тогтолцооны зорилгын хэрэгжилтийг тухай бүр хэмжих,

оношлох, цаашид сайжруулах суурь нөхцөлийг бүрдүүлнэ гэж үзэв.


зорилгыг хэрэгжүүлэх оролцогч талуудыг ангилснаар зорилгыг хэрэгжүүлэх

үүргүүдийг хууль, тогтоомжоор нарийвчлан тогтоох, хооронд нь уялдуулах

боломжийг бүрдүүлж байна.


зорилгыг хэрэгжүүлэхэд оролцогч талуудын хүлээх үүргийг тодорхойлж, нийтлэг

хэв шинжүүдээр нь ангилснаар

• үүргүүд хоорондоо зөрчилгүй байх шийдлийг гаргах;

• үүргүүд хоорондоо давхцалгүй байх шийдлийг гаргах;

• нөөцөө оновчтой хуваарилах шийдлийг боловсруулан гаргах;

• зорилгыг хэрэгжүүлэх үйл ажиллагаанд мониторинг хийхэд шаардлагатай

хэмжүүрүүдийг боловсруулан гаргах зэрэг нөхцөлийг бүрдүүлж байна.


зорилгыг хэрэгжүүлэхэд оролцогч талуудын хүртэх үр шимийг тодорхойлсноор

оролцогч талууд урт хугацаанд, тогтвортой хамтран ажиллахад шаардлагатай

системийн шийдлүүдийг боловсруулах суурь нөхцөлийг бүрдүүлж байна.

15. Инновацыг хөгжүүлэх үйл ажиллагааг дэмждэг үндэсний тогтолцооны логик

дүрслэлийг боловсруулснаар оролцогч талууд нэгдмэл зорилгоо хэрэгжүүлэх

харилцан уялдаатай үйл ажиллагааны талаар нэгдсэн ойлголттой болох суурь

нөхцөлийг бүрдүүлж байна.

16. Инновацын индексээр дэлхийд тэргүүлж байгаа Швед, БНСУ, АНУ, Сингапур,

Израил улсын инновацын тогтолцооны давуутай хэв шинжүүдийг шууд хуулбарлах

бус, Монгол хүний сэтгэлгээ, улсын нийгэм, эдийн засгийн онцлогт тохируулан

нэвтрүүлэх нь Монгол Улсын инновацын тогтолцоог олон улсад өрсөлдөх чадвартай

болгоход чухал арга зам мөн гэж үзэв.

70

СУДАЛГААНЫ САНАЛ, ЗӨВЛӨМЖ



ажиллагааг зохицуулж буй хууль, тогтоомжуудын үзэл баримтлал, зорилгыг

Үндсэн хуулийн үзэл баримтлалд нийцүүлэх, хуулийг хэрэгжүүлснээр хүрэх үр

дүнг тодорхойлох, хэмжүүртэй болгох чиглэлээр холбогдох судалгааны ажлуудыг

гүйцэтгэж хуулиудад оруулах өөрчлөлтүүдийн төслийг боловсруулж олон нийтээр

хэлэлцүүлэх;

2. Энэхүү судалгаагаар боловсруулсан тулгуур ойлголтууд, тогтолцооны загвар,

түүний зорилго, хэмжүүрүүд болон хуулиудад оруулах өөрчлөлтийн ерөнхий

санаануудыг нэгдсэн журмаар олон нийтэд нээлттэй хэлэлцүүлэх;


ажиллагаанд жил бүр мониторинг, оношилгоо хийж үр дүнг олон нийтээр болон

УИХ-аар хэлэлцүүлдэг байх;

4. Инновацын үйл ажиллагаагаар шийдлийг нь хөгжүүлж шийдвэрлэвэл зохих нийтлэг

саад, бэрхшээл, асуудлуудыг бүртгэх, ангилах аргачлал, шалгууруудыг системийн

загварыг ашиглан боловсруулан гаргах;

5. Нийгмийн өмнө тулгамдаж байгаа нийтлэг асуудлуудын жагсаалтыг жил бүр

шинэчлэн гаргаж олон нийтэд мэдээлэх, хэлэлцүүлэх үүргийг аль нэг төрийн

байгууллагад хуулиар хүлээлгэх;

6. Нийгмийн өмнө тулгамдаж буй нийтлэг асуудлуудыг шийдвэрлэх шийдлийг

боловсруулах, инновацын үйл ажиллагааг Засгийн газраас санхүүгийн нөөцөөр

дэмжих, энэ зорилгоор дотоод, гадаадын хөрөнгө оруулалтыг татахад тааламжтай

хууль эрх зүйн болон зохион байгуулалтын нөхцөлийг бүрдүүлэх цогц хөтөлбөрийг

боловсруулан албажуулах;

7. Хүнд суртал, авилга үүсгэдэг гэж шүүмжлэгддэг аливаа тусгай зөвшөөрөл олгох

үйл ажиллагааг системийн загварт оруулах, цахимжуулах замаар нийтэд ил тод,

хариуцлагатай болгох;

8. Бүх хэвшлийн бизнесийн байгууллагууд инновацын үйл ажиллагаа эрхлэхийг

дэмжиж, түүнд зарцуулсан хөрөнгийг татвар ногдуулах, орлогоос хасаж тооцдог

болох;

9. Үнэ цэнтэй болохыг нотолсон, оюуны өмчид бүртгүүлсэн, шийдлийг олон нийтэд

таниулах, олон улсын зах зээлд гаргахад дэмжлэг үзүүлэх;

10. Агаарын бохирдол, замын түгжрэл зэрэг нийгмийг хамарсан, тулгамдсан

асуудлуудыг шийдвэрлэхэд шаардлагатай шийдлүүдийг бүтээх, хэрэгжүүлэх

инновацын үйл ажиллагаа эрхлэгчдийг

10.1. Татварын

10.2. Санхүүгийн

10.3. Төрийн хяналтын

10.4. Тусгай зөвшөөрлийн

10.5. Визний

10.6. Худалдан авалтын

10.7. Оюуны өмчийн

10.8. Менежментийн иж бүрэн, таатай, шуурхай тусгайлсан үйлчилгээгээр дэмжих;

71

11. Бүх шатны боловсролын сургалтын хөтөлбөрт инновац, сэтгэл зүй, судалгаа

шинжилгээний арга зүйг таниулах, эзэмшүүлэх, дадлагажуулах, ур чадварыг

эзэмшүүлэхэд чиглэсэн системчилсэн агуулгыг тусган хэрэгжүүлэх;

12. Нийгмийг хөгжүүлэхэд тулгарч байгаа нийтлэг саад, бэрхшээл, асуудлуудаас үүдэн

байгаль орчин, нийгэм, эдийн засагт үзүүлж байгаа олон талт нөлөөллийг хэмжих

цогц хэмжүүр үзүүлэлтүүдийг боловсруулан гаргах;

13. Инновацын үйл ажиллагаанд Засгийн газраас үзүүлж буй санхүүгийн нөөцийн

зарцуулалт, ашиглалт, түүний үр дүнгийн мэдээ, тайланг олон нийтэд ил тод,

нээлттэйгээр, тогтмол мэдээлэх үүргүүдийг төрийн аль нэг байгууллагад хуулиар

хариуцуулах;

14. Нийгэм эдийн засгийн хөгжилд тулгарч буй нийтлэг саад, бэрхшээл, асуудлуудыг

шийдвэрлэхэд давуу тал үүсгэж чадах олон улсын дэвшилтэт техник, технологийг

Монголд турших, нэвтрүүлэх, нутагшуулахад шаардлагатай эрх зүйн, ложистик,

дэд бүтцийн тааламжтай орчин бүрдүүлэхэд чиглэсэн цогц үйлчилгээний загварыг

хөгжүүлж олон нийт болон бизнес эрхлэгчдээр хэлэлцүүлэх

72

Эрх зүйн баримт бичгүүд:

НОМ ЗҮЙ

Нэгтгэж боловсруулсан судлаач: М.Содбилэг

Цахим үндэстэн дунд хугацааны зорилтот хөтөлбөр 2022-2027.

Хэвлэмэл эх сурвалжууд:

1. Оюунцэцэг.Л. (2019). Үндэсний инновацын тогтолцоо бүрдүүлэх онол,

практикийн асуудлууд. Улаанбаатар, Монгол улс

2. Сонинтамир.Н, Батхуяг.Д. (2021). Инновацийн орчны судалгаа ба хөгжлийн

стратеги. Улаанбаатар, Монгол улс

3. Залуу судлаачдыг дэмжих сан ТББ. (2021) “Гарааны бизнесийг дэмждэг

экосистемийн жишиг загвар боловсруулах нь” судалгааны тайлан.

Улаанбаатар, Монгол улс

4. Бадарч. Д, Мөнххүж.Б. (2014). Системийн сэтгэлгээ. Улаанбаатар, Монгол

улс

5. Lee, W., & Choi, J. I. (2013). Industry-academia cooperation in creative innovation

clusters: A comparison of two clusters in Korea. Academy of Entrepreneurship

Journal, 19(3), 79.

6. Global Innovation Index (2021). World Intellectual Property Organization.

7. OECD (2021). Better Life Index. Sweden.

8. ECD (2020). Better Life Index

9. Stephane Lhuillery, Julio Raffo, Intan Hamdan-Livramento. (2015). Measurement

of Innovation. ResearchGate.

10. OECD. (2010). Measuring Innovation. A New Perspective.

11. United States Census. (2021). Census Bureau’s 2020 Population Count

12. United healt foundation (2021). America’s health rankings. Annual Report.

13. WIPO. (2021). Global innovation index 2021.

14. Robert D.Atkinson (2020). Understanding the U.S. National Innovation System.

15. Suseno, Y., & Standing, C. (2018). The systems perspective of national innovation

ecosystems. Systems Research and Behavioral Science, 35(3), 282-307.

16. Singapore, S. N. (2018). Smart Nation: The Way Forward–Executive Summary.

17. Stone, H. A. (2014). Laws Encouraging Technological Innovation in Israel:” Strings

Attached”.

18. Suseno, Y., & Standing, C. (2018). The systems perspective of national innovation

ecosystems. Systems Research and Behavioral Science, 35(3), 282-307.

19. World Health Organization. (2015). Trends in maternal mortality: 1990-2015

20. Vrontis, D., Thrassou, A., Weber, Y., , Tsoukatos, E., & Efthymiou, L. (2021). Business

Under Crisis, Volume II. Springer Nature.

21. Authority, I. I. (2017). Endless Possibilities to Promote Innovation.

22. Bonvillian, W. , B., & Weiss, C. (2015). Technological Innovation in Legacy Sectors.

Oxford University Press.

73

74

Цахим эх сурвалжууд:

1. Singapore. Retrieved May 2, 2022, from https://lkyspp.nus.edu.sg/docs/default-source/case-studies/singapores-smart-nation-initiative-final_112018.pdf?sfvrsn=354e720a_2

2. Singapore, S. N. (2018). Smart Nation: The Way Forward–Executive Summary.

Web: https://www.smartnation.sg/docs/default-source/default-document-library/

smartnation-strategy_nov2018.pdf adresinden erişilmiştir.

3. Budden, P., & Murray, F. (2019). MIT’s stakeholder framework for building &

accelerating innovation ecosystems. Retrieved from MIT Lab for Innovation

Science and Policy website: https://innovation.mit.edu/assets/MIT-Stakeholder-Fram.ework_Innovation-Ecosystems.Pdf.

4. Capa M, Nygren A, Parapar J, Bakken T, Meißner K, Moreira J (2019) Systematic

re-structure and new species of Sphaerodoridae (Annelida) after morphological

revision and molecular phylogenetic analyses of the North East Atlantic

fauna. ZooKeys 845: 1-97. https://doi.org/10.3897/zookeys.845.32428. https://doi.

org/10.3897/zookeys.845.32428.figure17

5. Company Overview | welcome to Kotec. Retrieved May 1, 2022, from https://

www.kibo.or.kr/english/about/about010100.do

6. Ch. 12 Intellectual Property Law www.singaporelawwatch.sg. Retrieved May 2,

2022, from https://www.singaporelawwatch.sg/About-Singapore-Law/Commercial-Law/ch-12-intellectual-property-law

7. Development of Innovation Studies in Korea from the Perspective of . Retrieved

May 2, 2022, from https://mdpi-res.com/d_attachment/sustainability/sustainability-14-01752/article_deploy/sustainability-14-01752-v2.pdf

8. ECOS Economic Statistics System. Retrieved May 1, 2022, from https://ecos.bok.

or.kr/flex/EasySearch_e.jsp

9. K-startup grand challenge 2022. Retrieved May 2, 2022, from https://www.k-startupgc.org/project/faq.do

10. KISTEP Korea Institute of S&T Evaluation and Planning. Retrieved May 1, 2022,

from https://www.kistep.re.kr/eng/

11. Korea Fund of Funds. Retrieved May 1, 2022, from https://www.kvic.or.kr/en/

business/business1_1

12. Korea SMEs and Startups Agency. Retrieved May 1, 2022, from https://www.

kosmes.or.kr/sbc/SH/EHP/SHEHP008M0.do

13. Ministry of SMEs and Startups. Retrieved May 1, 2022, from https://www.mss.

go.kr/site/eng/01/20104000000002019110651.jsp

14. Imf dsbb nsdp. Retrieved May 1, 2022, from https://kostat.go.kr/portal/eng/resources/2/1/index.action?bmode=view&pageCode=ENGIMF01

15. Research and development (R&D) - OECD Data. Retrieved April 25, 2022, from

https://data.oecd.org/rd/gross-domestic-spending-on-r-d.htm

16. Partners | Company (Who we are) : Korea Institute of Startup . Retrieved May 1,

2022, from https://www.kised.or.kr/menu.es?mid=a20105000000

17. Singapore Intellectual Property Law - 2021 Guide | Corporate Services. Retrieved

May 2, 2022, from https://www.corporateservices.com/singapore/ip-protection-in-singapore/

18. About PCFIR > Organization > Organization. Retrieved May 1, 2022, from

https://www.4th-ir.go.kr/en/4thirMembers/organization

19. Agency. Retrieved May 1, 2022, from https://www.usgovernmentmanual.

gov/Agency?EntityId=tv4LVSeIL00=&ParentEId=+klubNxgV0o=&EType=jY3M4CTKVHY=

20. A guide to the innovation ecosystem of. Retrieved May 2, 2022, from https://

innovationlabasia.dk/wp-content/uploads/ILA-Ecosystem-report_KOREA.pdf

21. Singapore Intellectual Property Law - 2021 Guide | Corporate Services. Retrieved

May 2, 2022, from https://www.corporateservices.com/singapore/ip-protection-in-singapore/

22. Singapore. Retrieved May 2, 2022, from https://lkyspp.nus.edu.sg/docs/default-source/case-studies/singapores-smart-nation-initiative-final_112018.pdf?sfvrsn=354e720a_2

23. Statutes of the Republic of Korea. Retrieved May 2, 2022, from https://elaw.klri.

re.kr/eng_service/lawAllSearch.do?pCode=01

24. Strategic Plan for National Intellectual Property - Presidential . Retrieved May 1,

2022, from https://www.ipkorea.go.kr/frontEn/strategic_plan/strategic_plan.do

25. SKEMA Ventures. 2022. Israel Ecosystem in Innovation: Why is it Unique? |

SKEMA Ventures. [online] Available at: <https://ventures.skema.edu/news/israel-ecosystem-in-innovation/>

[Accessed 25 April 2022].

26. South Korean System of Innovation: From Imitation to Frontiers of . Retrieved

May 1, 2022, from https://hal.archives-ouvertes.fr/hal-01347728/document

27. Tax Benefits for Investors in Public R&D Companies and High Tech . Retrieved

April 25, 2022, from

28. https://www.pearlcohen.com/tax-benefits-for-investors-in-public-rd-companiesand-high/

29. The Development of Singapore. Retrieved May 2, 2022, from https://lkyspp.

nus.edu.sg/docs/default-source/case-studies/lkwms_series01_sg_ip.pdf?sfvrsn=5135960b_2

30. Organization – 중소기업기술정보진흥원. Retrieved May 1, 2022, from https://

www.tipa.or.kr/eng/sub0201

31. Organization. Retrieved May 2, 2022, from https://english.moef.go.kr/co/selectAboutMosf.do?boardCd=C0006

32. OVERVIEW < Korea Innovation Foundation - 영문 연구개발특구진흥 . Retrieved

May 1, 2022, from https://www.innopolis.or.kr/board?menuId=MENU00573

33. www.wipo.int/edocs/lexdocs/laws/en/il/il086en.pdf. Retrieved April 25, 2022,

from

34. http://www.wipo.int/edocs/lexdocs/laws/en/il/il086en.pdf

35. https://www.state.gov/

36. https://www.congress.gov/

37. https://www.oecd-ilibrary.org/

38. www.ecos.bok.or.kr

39. www.worlddata.info

40. www.worldometers.info

41. https://www.theglobaleconomy.com/South-Korea/

42. http://kostat.go.kr/

43. https://elaw.klri.re.kr/

44. https://www.singaporelawwatch.sg

75

76

Хавсралт 1: Улс орнуудын туршлага

Сингапур улсын туршлага

1. Ерөнхий мэдээлэл:

Нийт хүн амын тоо: 5,685,807

ХАВСРАЛТ

Innovation Index: Score 57,8 Income group rank: 8

Дундаж наслалт: 83,9

Дундаж орлогын хэмжээ 4534 $ 2020 он

Нэг хүнд ноогдох ДНБ 59,797.8$

2. Тухайн тогтолцооны үйл ажиллагааг зохицуулж буй гол эрх зүйн баримт

бичгийн нэр/холбоос:

“Судалгаа Инновац Бизнес төлөвлөгөө-2025”-ыг танилцуулсан. Судалгаа

Инновац Бизнес төлөвлөгөө-2025 төлөвлөгөө нь үйл ажиллагааны 4 гол хүрээтэй.

Үүнд: 1.Үйлдвэрлэл, Худалдаа-Тээвэр, 2. Хот төлөвлөлт-тогтвортой байдал, 3. Эрүүл

мэнд, 4. Ухаалаг үндэстэн-Дижитал Эдийн засаг гэсэн хэсгүүд багтана. Сингапур

улсын инновацын тогтолцоог Патентын тухай хууль, Зохиогчийн эрхийн тухай хууль,

Худалдааны тэмдэгтийн тухай хууль болон бусад хуулиуд (Худалдааны нууцлалын

хууль, Үйлдвэрлэлийн загварын хууль) зохицуулдаг. Тус улсын оюуны өмчийн тухай

хууль нь дараах 4 байгууллагын голлох оролцоо, хамтын ажиллагааны хүрээнд

хэрэгждэг. Тухайлбал, Хууль зүйн яам нь оюуны өмчийн тухай хууль тогтоомж,

бодлого, стратегийг хариуцах, бусад агентлагуудын ажлыг уялдуулахад тэргүүлэх

үүрэг гүйцэтгэдэг бол Оюуны өмчийн газар буюу The Intellectual Property Office of

Singapore (IPOS) нь өөрийн улсдаа оюуны өмчийн харилцааг удирдах, олон нийтэд

таниулах, хуулийн орчинг илүү таатай болгоход голлон анхаардаг. Харин Сингапурын

цагдаагийн ерөнхий газар нь оюуны өмчийн эрхийн хэрэгжилт, зөрчигдсөн эрхийн

мөрдөн байцаалтын үйл ажиллагаа явуулдаг. Түүнчлэн Сингапурын Сангийн яамны

харьяа Сингапурын Гаалийн газар нь худалдааг хөнгөвчлөх, орлогын хэрэгжилтийг

хангах чиг үүрэгтэй байдаг байна. Мөн дээрх голлох хуулиудаас гадна Гэрээ,

хэлэлцээрийн тухай хууль, Дотоодын бараа бүтээгдэхүүний худалдааны тухай хууль,

Олон улсын бараа бүтээгдэхүүний худалдааны тухай хууль, Итгэмжлэл, Аюулгүй

байдлын тухай хууль, Оюуны өмчийн тухай хууль, Оюуны өмч баталгаажуулах

тухай хууль, Бизнесийн байгууллагын төрлийн тухай хууль, Төлөөлөгчийн газрын

тухай хууль, Сингапурын компанийн тухай хууль, Санхүүгийн корпараци, аюулгүй

байдлын дүрэм, Тэгш байдал, Итгэлцлэлийн тухай хууль, Нөхөн төлбөрийн тухай

хууль, Үүрэг хариуцлагаа үл тоомсорлох тухай хууль, Банк санхүүгийн тухай хууль,

Аюулгүй байдлын баталгааны тухай хууль, Даатгалын тухай хууль, Бараа тээврийн

тухай хууль, Барилга, байгууламжийн тухай хууль, Өрсөлдөөний тухай хууль,

Орлогын албан татварын тухай хууль, Газрын тухай хууль, Дампуурлын тухай хууль,

Технологи, хэвлэл мэдээлэл, харилцаа холбооны тухай хууль, Сингапурын цагаачлалын

хууль гэхчилэн худалдааны чиглэлийн дээрх хуулиудад инновацын үйл ажиллагаанд

холбогдох заалтуудыг тусгасан байдаг.

3. Тухайн тогтолцооны зорилго: Сингапур улс нь судалгаа, инновац, бизнесийг

хөгжүүлэхдээ судалгаа эрдэм шинжилгээний ажилд томоохон хувь нэмэр

оруулах замаар шинжлэх ухаан технологийн дэлхийн төв болохоор урт

хугацааны бодлогын баримт бичигтээ тусган Засгийн газраараа батлуулан

хэрэгжүүлж байна.

4. Тухайн тогтолцооны зорилгын үр дүнгийн хэмжүүр үзүүлэлтүүд: Энэ хэсэгт

нэн тэргүүнд Дижитал засгийн газрын 2023 онд хүрэх үр дүнг томьёолсон

дараах шалгуурыг нэрлэх нь зүйтэй. Үүнд:

1. Дижитал төрийн үйлчилгээнд иргэдийн сэтгэл ханамж 75-80%-д хүрнэ.

2. Дижитал төрийн үйлчилгээнд бизнес эрхлэгчдийн сэтгэл ханамж 75-80%

-д хүрнэ.

3. E-payment төлбөрийн хэлбэрийг хэрэглээнд 100% нэвтрүүлнэ (Гадаад

дотоод гүйлгээ).

4. Үйлчилгээнд Засгийн газрын баталгаажсан датаг 100% ашиглана.

5. Үйлчилгээнд дижитал тоон гарын үсгийг 100% нэвтрүүлнэ.

6. Дижитал гүйлгээний хувь 90-95%-д хүрнэ.

7. Төлбөрийг 100 хувь E-payment ашиглан төлнө.

8. 20,000 төрийн албан хаагчдыг дата шинжээч болон дата science-р

мэргэшүүлнэ.

9. Бүх төрийн албан хаагчдыг дижитал тоон үсгийн мэдлэгтэй болгоно.

10. 30-50 дижитал шилжилтийн төсөл хэрэгжүүлнэ.

11. Бүх яамдууд хиймэл оюун ухааныг ашиглах талаар 1 төсөл хэрэгжүүлэх

зэрэг юм.

5. Тухайн тогтолцооны үйл ажиллагаанд оролцогч талууд, тэдгээрийн үүрэг:

1. Сингапурын засгийн газар буюу Government Singapore нь инновацын

төлөвлөгөө, стратеги боловсруулах, батлах, хэрэгжилтэд дэмжлэг үзүүлэх

үүргийг гүйцэтгэдэг.

2. Сингапурын инновацын чиглэлээр засгийн газрын хэрэгжүүлэгч агентлаг

болох Үндэсний судалгааны төв буюу National Research Foundation нь

Судалгаа, инновац, бизнесийн бодлого, төлөвлөгөө, стратеги боловсруулах,

Судалгаа, шинжлэх ухааны чадавхыг бэхжүүлэх, эдийн засаг, үндэсний

үр нөлөөг бий болгох санаачилгыг санхүүжүүлэх, Хүний нөөц бэлтгэх,

гадаадын судлаач, эрдэмтдийг татах замаар судалгаа хөгжүүлэлтийн ажлын

чадавхыг нэмэгдүүлэх, Сингапурыг мэдлэг, инновац, бизнес эрхэлдэг эдийн

засаг болгон өөрчлөхийн тулд үйл ажиллагааны чиглэл өөр агентлагуудын

судалгааны хөтөлбөрийг зохицуулах үүрэгтэй.

3. Бизнес инновацын судалгааны зөвлөл буюу Research Innovation Enterprice

Council Сингапурын Үндэсний судалгааны сангийн дэмжлэг дор

дараах чиг үүрэгтэй ажилладаг. Тус зөвлөлийг Сингапурын Ерөнхий сайд

тэргүүлдэг бөгөөд тэрээр гишүүдийг хоёр жилийн хугацаатай томилдог.

RIEC нь Засгийн газрын сайд нар, бизнес, шинжлэх ухаан, технологийн

нийгэмлэгийн дотоод, гадаадын нэр хүндтэй гишүүдээс бүрддэг бөгөөд

дараах 2 үндсэн чиг үүргийн дагуу ажилладаг. Үүнд:

- Сингапурыг шинжлэх ухаан, хөгжлийн хүчтэй чадавхтай, мэдлэгт суурилсан

нийгэм болгон өөрчлөхөд чиглэсэн үндэсний судалгаа, инновацын бодлого,

стратегийн талаар Сингапурын Засгийн газрын танхимд зөвлөгөө өгөх;

77

- Шинжлэх ухаан, технологийн салбарт мэдлэг бүтээх шинэ санаачилгыг дэмжих,

урт хугацааны эдийн засгийн өсөлтийн шинэ чиглэлийг дэмжих замаар судалгаа,

инновац, аж ахуйн нэгжийг дэмжих үндэсний хөдөлгөөнийг удирдан чиглүүлэх.

78

Сингапурын Судалгаа инновац, бизнесийн зөвлөлийн үйл ажиллагаанд дэмжлэг

үзүүлдэг голлох төрийн байгууллагууд дараах чиг үүргийг хэрэгжүүлдэг. Үүнд:

• Сингапур улсын Худалдаа Үйлдвэрлэлийн Яам: Эдийн засаг, аж үйлдвэрийн

судалгаа хөгжүүлэлтийн бодлого боловсруулах үүрэгтэй.

• Сингапурын Эдийн Засаг Хөгжлийн Зөвлөл: Судалгаа хөгжүүлэлтийн

компаниудыг санхүүжүүлэх үүрэгтэй.

• Сингапурын Бизнес Эрхлэгчид Агентлаг: Сингапур улсад инновацыг цогцлоох

гарааны компаниудыг өсөх боломжийг олгодог.

• Сингапурын Шинжлэх Ухаан Технологи Судалгааны Агентлаг: Компаниудыг

дэмжих зорилгоор эдийн засагт чиглэсэн судалгаа хөгжүүлэлтийг хийдэг.

• Сингапурын Боловсролын Яам: Дээд боловсролын институтууд бодлогод

хяналт тавих, судалгаа шинжилгээний ажлыг гүйцэтгэхэд санхүүжилтийн

дэмжлэг үзүүлдэг.

• Сингапурын Эрүүл Мэндийн Яам: Академик анагаах ухааны төвүүд,

эмнэлгүүдийн бодлогыг хянаж, санхүүжилтийн дэмжлэг үзүүлж, Идэвхтэй,

итгэлтэй хөгшрөлтийн үндэсний инновацын хөтөлбөрийг удирдан явуулдаг.

• Сингапурын Үндэсний Хөгжлийн Яам: Газар төлөвлөлт ба иргэдийн амьдралын

чанарыг дээшлүүлэх үндэсний инновацын хөтөлбөрийг хариуцан явуулдаг.

• Сингапурын Мэдээлэл Харилцаа Холбоо Хөгжлийн Ерөнхий Газар: Ухаалаг

Тогтолцоо Стратегийн Судалгааны Хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэгч.

• Ухаалаг Үндэстэн Хөтөлбөрийн Газар: Ухаалаг Тогтолцоо Стратегийн

Судалгааны Хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэгч.

• Сингапурын Үндэсний Усны Агентлаг: Цэвэр усны стратегийн судалгааны

хөтөлбөрийг хариуцан явуулдаг.

• Сингапурын Эрчим Хүчний Ерөнхий Газар: Эрчим хүчний бодлогын

судалгааны хөтөлбөрийг хариуцан явуулдаг.

• Их сургууль: Инновацын чиглэлээр сургалт, судалгаа хийх, хүний нөөц

бэлтгэх үүрэгтэй.

• Гарааны компани: Инновац шингэсэн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх, зах зээлд

нийлүүлэх үүрэгтэй.

• Хөрөнгө оруулагчид: Инновац шингэсэн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэхэд оюуны

болон санхүүгийн дэмжлэг үзүүлэх үүрэгтэй.

• Медиа групп: Инновацын үйл ажиллагааны талаарх мэдээллийг олон нийтэд

хүргэх, мэдээллээр хангах, сурталчлах, оролцогч талуудыг холбох үүрэгтэй.

6. Тухайн тогтолцооны давуу тал: Сингапур улсын инновацын тогтолцоо нь

бусад улс орнуудтай харьцуулахад онцлог, давуу талууд ихтэй байна. Тухайлбал,

Оюуны өмчийн хууль эрх зүйн орчин сайн бүрэлдсэн Сингапураас улс хөрөнгө

оруулалт хийх, инновацыг нэвтрүүлэх боломжийг бизнес эрхлэгчдэд олгохын

тулд засгийн газар оюуны өмчийг (IP) хамгаалах хүчтэй арга хэмжээ авч, 2015-

2016 оны дэлхийн өрсөлдөх чадварын тайланд оюуны өмчийг хамгийн сайн

хамгаалсан тул Азидаа нэгдүгээрт жагссан байна. Тогтолцооны давуу талыг

дараах байдлаар ангилан харуулав.

Хүний нөөцийн давуу талууд:

→ Боловсролын түвшингээр дэлхийд тэргүүлдэг;

→ Боловсролын тогтолцоо нь инновацыг дэмждэг;

→ Засгийн газраас боловсролын салбарт өндөр санхүүжилтийн дэмжлэг

үзүүлдэг;

→ Анхан шатны боловсролын түвшингээс дээд шат хүртэл боловсролын чанар

сайн;

→ Олон тооны технологийн гарааны компаниудтай;

→ Олон улсын их дээд сургуулиудтай хамтран ажилладаг;

→ Соёл, шашин, зан заншил, хэл зэрэг нийгмийн харилцааны соёл нээлттэй,

даяаршсан;

→ Олон улсын ажилчдыг татах, цагаачлалын эрх зүйн орчин сайн.

Дэд бүтцийн давуу талууд:

→ Дэд бүтэц сайтай;

→ Хууль эрх зүйн орчин сайтай;

→ Венчур хөрөнгийн сан, санхүүжилтийн дэд бүтэц сайтай;

79

80

→ Эрдэмтэд, оюутнууд их сургууль, үйлдвэрүүдэд инновацын үйл ажиллагаа

явуулдаг;

→ Хувийн хэвшлийн судалгаа хөгжүүлэлтийн санхүүжилт сайтай.

→ Хувийн/төрийн салбарын хамтын ажиллагааны давуу тал:

→ Их сургуульд түшиглэсэн олон тооны лабораторитай;

→ Дотоодын үйлдвэрлэлийг дэмжих зорилгоор гадаадын хөрөнгө оруулагчдыг

татах бодлого сайн.

Санхүүжилт, арилжааны үйл ажиллагааг дэмжих бодлого, үйл ажиллааны давуу

тал:

→ Инновацын үйл ажиллагааг дэмжих санхүүжилт сайтай;

→ Бизнес эрхлэгчид судалгаа, хөгжүүлэлтийн шатнаас зах зээлд бараа

бүтээгдэхүүнээ борлуулах шат хүртэлх бүх үе шатанд санхүүжилтийн

дэмжлэг сайн;

→ Судалгаа хөгжүүлэлтийн тэргүүлэх чиглэлд олгох санхүүжилтын нөхцөл уян

хатан;

→ Шинжлэх ухаан, технологийн шилдэг удирдагчидтай хамтран ажиллах,

харилцаа холбоо тогтоох боломжтой;

→ Судалгаа, хөгжүүлэлтийн ажил хийхэд татварын таатай нөхцөл бүрдсэн;

→ Салбарын хамтын ажиллагааны тогтолцоо бүрдсэн.

Инновацын корпорацийн соёлын давуу тал:

→ Шинжлэх ухаан, технологийн инновац өндөр хөгжсөн;

→ Инновацын чиглэлийн олон улсын компаниудтай харилцаа холбоо тогтоох,

түншлэл бий болгох боломж өндөртэй;

→ Бизнесийн орчин таатай;

→ Нээлттэй бизнесийн бодлоготой.

Тухайн тогтолцооны сул тал:

→ Нэмэгдсэн өртгийн татвар өндөр;

→ Орон нутгийн компаниуд нь өндөр технологийг ашиглах мэдлэгийн нөөц

дутмаг;

→ Бүтээлч инновацын бүтээлүүдэд тэгш бус ханддаг;

→ Урлаг болон Хүмүүнлэгийн ухааны салбарт инновац багатай;

→ Олон улсад танигдсан алдартай компани цөөн байдаг.

7. Тогтолцооны бусад хэв шинж: Сингапур нь дэлхийн эдийн засгийн өсөлтийн

гурван хөдөлгүүр болох Хятад, Энэтхэг, Зүүн өмнөд Азийн уулзварт байрладаг

тул инновац шингэсэн бүтээгдэхүүн хэрэглэгчдийн эрэлт ихтэй. Гадаадын шууд

хөрөнгө оруулалт болон улсын удирдлагатай аж үйлдвэржилт нь цахилгаан

хэрэгслийн үйлдвэрлэлт, нефтийн гаралтай химийн бодис үйлдвэрлэлт, аялал

жуулчлал, санхүүгийн үйлчилгээ, уламжлалт худалдаанд тулгуурласан орчин

үеийн эдийн засгийг бүтээснээрээ онцлогтой.

8. Тогтолцооны дүрслэл:

9. Бусад нэмэлт мэдээлэл

Анх 1991 онд Үндэсний Шинжлэх Ухаан, Технологийн Зөвлөл байгуулагдаж,

Үндэсний Технологийн анхны таван жилийн төлөвлөгөө гаргаснаар Сингапур улсын

судалгаа хөгжүүлэлтийн эхлэл тавигдсан. Ерөнхий сайдын Тамгын газрын харьяа хэлтэс

болох Сингапурын Үндэсний судалгааны сан (NRF) нь 2006 онд байгуулагдсан бөгөөд

инновац, бизнесийн бодлого, төлөвлөгөө, стратеги боловсруулах замаар судалгаа,

хөгжүүлэлтийн үндэсний чиглэлийг тодорхойлдог. Мөн стратегийн санаачлагуудыг

санхүүжүүлж судалгааны чадавхыг хөгжүүлдэг.

Сингапур улсын инновацын экосистем нь судалгаа хөгжүүлэлтийн яамдууд,

санхүүжилтийн байгууллагууд болон судалгаа хөгжүүлэлт гүйцэтгэгчдээс бүрддэг.

Сингапур улсын судалгаа, инновац, бизнесийн зөвлөлийг Ерөнхий сайд тэргүүлдэг.

Үндэсний Судалгааны Сан (NRF)-ийн дэргэдэх Судалгаа Инновац Бизнесийн зөвлөл

нь Сингапурын судалгааны чадавхыг нэмэгдүүлэх, эдийн засгийн өсөлтийг дэмжих,

Сингапурын ирээдүйд тулгарч буй үндэсний сорилтуудыг шийдвэрлэх 5 жилийн

төлөвлөгөө, бодлогыг боловсруулдаг. Сингапур улс 2010 оноос хойш тав, таван жилийн

хугацаатайгаар Судалгаа Инновац Бизнес төлөвлөгөөг (Research Innovation Enterprise

plan) гарган амжилттай хэрэгжүүлж байгаа.

Швед улсын туршлага


1. Нийт хүн амын тоо: 10,353,442 (2020)

2. Инновацын индекс: 2 (63.1 оноо Өндөр орлоготой улс дотроо)

3. Дундаж наслалт: 82.9 (2019)

4. Дундаж орлогын хэмжээ -$, он: 31 287 жилд

5. Нэг хүнд ногдох ДНБ -$ : 51,925.71 USD (2020)


бичгийн нэр/холбоос: Инновацын тогтолцооны анхны зохицуулаллт 1967

онд Патентийн хуульд тусгагдаж байсан бол 2020 онд Инновацын стратегийг

81

82

боловсруулан баталж, хэрэгжүүлж байна. Тогтолцоог бүрдүүлж буй томоохон

баримт бичгүүдийг дараах байдлаар дурдаж болно. Үүнд:

• Шведийн Инновацын стратеги, 2020

• Үндэсний инновацын стратеги, 2012- Үндэсний инновацын стратеги нь

2020 он хүртэлх Шведийн инновацын бодлогын зарчим, гол чиглэлийг

тодорхойлсон үндсэн баримт бичиг юм. Системийн инновац, нийгмийн

тулгамдсан асуудлыг шийдвэрлэхийн зэрэгцээ бизнесийн шинэ

боломжуудыг бий болгох нь гол зорилтууд юм.

• Судалгаа, инновацын тухай хуулийн төсөл, 2008-2008 оны Судалгаа,

инновацын тухай хуулийн төсөлд (Засгийн газрын 2008/09:50) 2008-12

оны шинжлэх ухаан, шинжлэх ухаан, судалгаанд суурилсан инновацын

бодлогыг тодорхойлсон.

• Судалгаа, инновацын тухай хууль, 2013-2012 оны Судалгаа, инновацын

тухай хуулийн төсөлд (Засгийн газрын 2012/13:30) 2013-2016 он хүртэл

шинжлэх ухаан, технологи, судалгаанд суурилсан инновацын бодлогыг

тодорхойлсон. Энэ нь 2008 оны Судалгаа, инновацын тухай хуулийн

төслийн үргэлжлэл болсон.

• Судалгаа, инновацын судалгааны хууль, 2017-2017 оны Судалгаа,

инновацын судалгааны тухай хуулийн төсөл нь 2017-2020 оны судалгаа,

боловсруулалт, санхүүжилтийн бодлого юм. Энэ нь 2012 оны Судалгаа,

инновацын тухай хуулийн төслийн үргэлжлэл болно.

• Шведийн инновацын бодлогод 2000 онд томоохон бүтцийн өөрчлөлтийг

хийж, шинэ агентлагуудыг (VINNOVA) байгуулсан.

• Ш в ед и й н Дэ эд Б олов с р ол ы н т у х а й х у ул ь - H ig he r E d ucat ion Ac t (1992: 1434)

• Утга зохиол, урлагийн бүтээлийн зохиогчийн эрхийн тухай хууль

• Барааны тэмдэгтийн тухай хууль, 2010 он

• Design protection act, 1970

• Патентын тухай хууль, 1967 он

• Бүс нутгийн өрсөлдөх чадвар, бизнес эрхлэлт, хөдөлмөр эрхлэлтийн

үндэсний стратеги, 2007-2013

3. Тухайн тогтолцооны зорилго:

Швед нь даяаршсан ертөнцөд ирээдүйг бүтээхэд шинэлэг санаа, сэтгэлгээ болон

шинэлэг арга барилаар үйл ажиллагаа хэрэгжүүлдэг улс билээ. Швед улсын хүн бүр

шинэ эсвэл илүү сайн шийдлээр дамжуулан хүмүүс, эдийн засаг, байгаль орчинд үнэ

цэнийг бий болгоход хувь нэмрээ оруулна гэж 2020 оны алсын хараагаа томьёолсон.

Инновацын стратеги нь дараах гурван үндсэн зарчим дээр суурилдаг. Үүнд:

1. Инновацын хамгийн боломжит орчин, нөхцөлийг бүрдүүлэх: инновацлаг

хүмүүс, өндөр чанартай судалгаа, инновацын дээд боловсрол, инновацын

суурь нөхцөл, дэд бүтцээ хөгжүүлэх

2. Инновацын тогтолцоонд ажилладаг хүмүүс, аж ахуйн нэгж, байгууллага:

төрийн салбарт инновацыг нэвтрүүлэх, инновацлаг аж ахуйн нэгж,

байгууллагууд, инновацлаг бүс нутаг, орчин үүсгэх гэх мэт

3. Стратегийн хэрэгжилтийг цогцоор нь авч үзэх: бодлогын тэргүүлэх

чиглэлүүд болон бодлогын түвшний хоорондын уялдаа холбоог хөгжүүлэх,

аж үйлдвэр, төрийн салбар, иргэний нийгмийн оролцогчид нь тасралтгүй

суралцах, хамтын ажиллагааг эрчимжүүлэх зэрэг ордог.

4. Тухайн тогтолцооны зорилгын үр дүнгийн хэмжүүр үзүүлэлтүүд:

Дөрвөн жил тутамд парламентаас судалгаа, инновацын тухай хуулийн төслийг

боловсруулдаг бөгөөд энэ нь Шведэд судалгаа, инновацын алсын хараа болон

санхүүжилтийг тодорхойлдог. 2017 оны хуулийн төсөлд дараах хоёр шалгуур

үзүүлэлтийг багтаасан. Үүнд: 1) Их дээд сургуулиудын гаднаас санхүүжилт авсан

амжилт болон 2) эрдэм шинжилгээний үйлдвэрлэл юм. 2018 онд олон нийтийн

байгууллагуудын хамтын ажиллагаа гэсэн гурав дахь шалгуурыг нэмсэн. Мөн инновац

ба энтрепренершипийг хэмжихэд патент/спиноф/ гарааны бизнесийн тоо болон бизнес

эрхлэхэд оюутны оролцоо гэсэн гол шалгуур үзүүлэлтийг авч үздэг.

5. Тухайн тогтолцооны үйл ажиллагаанд оролцогч талууд:

Шведийн инновацыг дэмжих систем дэх байгууллагууд:

83

84

ХАР: Парламент ба Засгийн газар, Боловсролын яам - Боловсрол, судалгааны

яам, Үйлдвэр, эрчим хүч, харилцаа холбооны яам, Эрүүл мэнд, нийгмийн асуудал

эрхэлсэн яам, Сангийн яам, Байгаль орчны яам, Хөдөө орон нутгийн яам, Батлан

хамгаалах яам.

ЦАЙВАР-ХӨХ: ТУЗ-ийн гишүүдийн талаас илүү хувь нь Засгийн газраас

томилогдсон.

Rymdstyrelsen - Шведийн үндэсний сансрын зөвлөл, Шведийн дээд боловсролын

зөвлөл; Vetenskapsrådet - Шведийн судалгааны зөвлөл, Их сургуулиуд, коллежууд,

Шведийн Эрчим хүчний агентлаг; VINNOVA - Шведийн инновацын агентлаг,

Tillväxtverket - Шведийн эдийн засаг, бүс нутгийн өсөлтийн агентлаг; ALMI - ЖДҮ

эрхлэгчдэд хөрөнгийн дэмжлэг үзүүлж, зөвлөгөө өгдөг төрийн өмчит компани; Industrifonden

- Шведийн өсөлтийн компаниудад хамгийн том хөрөнгө оруулагчдын

нэг; RISE - Шведийн судалгааны хүрээлэнгүүд; KKV - Шведийн Өрсөлдөөний газар;

BLV-Bolagsverket - Шведийн компаниудын бүртгэлийн газар; PRV - Шведийн патент,

бүртгэлийн газар; Inlandsinnovation - Шведийн хойд хагаст хөрөнгө оруулалт хийж буй

төрийн өмчит венчур капиталын компани; AP-fonder - Шведийн үндэсний орлогын

тэтгэврийн систем дэх буфер сангууд; Fourier Transform - Шведийн аж үйлдвэрийн

кластерт хөрөнгө оруулалт хийж буй төрийн өмчит венчур капиталын компани; SIDA -

Шведийн Олон Улсын Хөгжлийн Хамтын Ажиллагааны Агентлаг, Шведийн худалдаа,

хөрөнгө оруулалтын зөвлөл; FORMAS - Шведийн судалгааны зөвлөл; NVV - Шведийн

Байгаль орчныг хамгаалах агентлаг; SLU - Шведийн Хөдөө аж ахуйн шинжлэх ухааны

их сургууль; Jordbruksverket - Шведийн Хөдөө аж ахуйн зөвлөл; SLV - Хүнсний үндэсний

агентлаг; FOI, FM, FMV, FXM - Шведийн Батлан хамгаалах агентлагууд.

УЛБАР ШАР: Бие даасан институтууд, Европын холбоо (Бүтцийн сан ба R&Dсангууд),

SSF - Шведийн Стратегийн судалгааны сан; KKS - Мэдлэгийн сан, Байгаль

орчны стратегийн судалгааны Шведийн сан; Privata stiftelser & branschorganisationer -

Хувийн сангууд ба худалдааны нийгэмлэгүүд.

НОГООН: Sveriges Kommuner och Landsting - Шведийн орон нутгийн засаг

захиргаа, бүс нутгийн холбоо.

6. Тухайн тогтолцооны үйл ажиллагаанд оролцогч талуудын үүргүүд:

Шведийн Tillväxtanalys, Tillväxtverket, VINNOVA, Innovationsbron нь инновацын

салбарыг өөр өөр чадавхаар хөгжүүлэхэд үндэсний дэмжлэг үзүүлэх эрхэм

зорилготой байгууллагууд юм.

Vinnova- The Swedish Agency for Innovation Systems - VINNOVA нь 2000 оны

инновацын тогтолцооны бүтэц зохион байгуулалтын өөрчлөлтийн хүрээнд шинээр

байгуулагдсан бөгөөд гол үүрэг нь “үр дүнтэй инновацын системийг хөгжүүлэх замаар

бизнесийн байгууллага, нийгэм, хувь хүмүүсийн тогтвортой өсөлт, хөгжлийг дэмжих

явдал юм …” (VINNOVA, 2001). Энэхүү ерөнхий зорилтыг үндсэн гурван чиг үүрэг

болгон авч үзсэн (Jacobs, 2004): Засгийн газарт инновацын бодлогын асуудлаар зөвлөгөө

өгөх; Инновацитай холбоотой асуудлаар дотооддоо судалгаа хийх, захиалга өгөх;

инновацыг дэмжих, идэвхжүүлэх бодлогын (үндэсний, бүс нутгийн болон салбарын)

хөтөлбөрүүдийг боловсруулж хэрэгжүүлэх явдал юм. VINNOVA үр дүнтэй инновацын

тогтолцоог “шинэ бүтээгдэхүүн, үйлчилгээ, үйл явцын тусламжтайгаар тогтвортой

өсөлтийг дэмжихийн тулд шинэ технологи, шинэ мэдлэгийг хөгжүүлэх, солилцох,

хэрэгжүүлэх зорилгоор харилцан үйлчилдэг шинжлэх ухаан, бизнес, улс төрөөс

бүрддэг” гэж тодорхойлсон байдаг (VINNOVA, 2002). VINNOVA нь шинэ мэдлэгийг

бүтээгдэхүүн, үйлчилгээ, үйл явц болгон хувиргах, бусад инновацын системүүдийн

(үндэсний, бүс нутаг, салбарын) үр дүнтэй үйл ажиллагааг хангахын тулд эдгээр

оролцогчдын үр дүнтэй харилцан уялдааг дэмжих зорилготой юм.

Боловсрол, судалгааны яам нь их, дээд сургууль, хүрээлэнгүүд болон бусад

байгууллагад төсвийн санхүүжилтийг хуваарилах үүрэгтэй.

Almi Företagspartner AB бол 51%-ийн Алмигийн эзэмшдэг 17 охин компантитай, зах

зээлд нэмэлт санхүүжилт олгох, бизнесийг хөгжүүлэх төрийн өмчит тусгай санхүүгийн

байгууллага юм. Aлмигийн үүрэг бол Швед даяар бизнесийн орчинд өсөлт, инновацыг

бий болгох зорилгоор өрсөлдөх чадвартай жижиг, дунд бизнесийг хөгжүүлэх, шинэ аж

ахуйн нэгжийг идэвхжүүлэх явдал юм.

Tillväxtverket - Шведийн эдийн засаг, бүс нутгийн өсөлтийн агентлаг нь Бүс нутгийн

хөгжлийг бэхжүүлж, Швед даяар бизнес эрхлэхийг дэмжих үүрэгтэй.

Innovationbron нь 2005 онд байгуулагдсан төрийн болон Industriefonden-ийн эзэмшдэг

байгууллага бөгөөд Швед даяар идэвхтэй үйл ажиллагаа явуулдаг долоон бүсэд

оффистой сурталчилгааны агентлаг юм. Эрхэм зорилго нь инкубац хийх, зөвлөгөө өгөх,

туршлага хуваалцахаас гадна санхүүгийн дэмжлэг, хөрөнгө оруулалтаар судалгаа,

инновацыг бизнес болгон хувиргах явдал юм. Үйл ажиллагааны 70% нь инкубацын

системээр явагддаг бөгөөд Almi, VINNOVA нартай нягт хамтран ажилладаг.

National Innovation Council - Үндэсний инновацын Зөвлөл - инновацын шийдэлд

суурилсан нийгмийн томоохон сорилтуудад инновацид суурилсан шийдлүүдийг санал

болгож, Шведийн урт хугацааны өрсөлдөх чадвар, тогтвортой байдлыг хөгжүүлэх

зорилготой байгууллага юм.

Patent Attorneys Board - Патентын өмгөөлөгчдийн зөвлөл нь патентын өмгөөлөгчдийн

зөвшөөрөл, хяналтыг хариуцдаг.

The Swedish Patent and Registration Office - Шведийн Патент, бүртгэлийн алба нь

патент, дизайн, барааны тэмдэг, зохиогчийн эрх гэх мэт оюуны өмчийн үйл ажиллагааг

эрхэлдэг.

Шведийн RISE судалгааны хүрээлэнгүүд AB (RISE) - RISE-ийн эрхэм зорилго нь

Шведийн эрдэм шинжилгээний хүрээлэнгүүдийг салбар болгон уялдуулж, компанийн

үр дүнтэй засаглал, бүтэц, гүйцэтгэл, санхүүжилтийн асуудлаар ажиллах замаар

инновацын тогтолцоонд гүйцэтгэх үүргийг бэхжүүлэх явдал юм.

7. Тухайн тогтолцооны үүсгэдэг давуу тал: Дараах давуу талуудыг нэрлэж

болно. Үүнд:

1. Эдийн засаг нь олон улсын хэмжээнд харилцаа холбоо сайтай.

2. Олон улсын томоохон компаниуд болон их дээд сургуулиуд нь R&D системд

томоохон байр суурь эзэлдэг.

3. Судалгааны зөвлөл, агентлагууд улам бүр нэмэгдсээр байна.

4. Шведийн Судалгааны Зөвлөл болон VINNOVA нь инновацын тогтолцооны

гол тулгуур болдог.

5. VINNOVA нь үйлдвэрлэл, төрийн байгууллагын хамтын ажиллагааг

85

86

идэвхжүүлэх үүднээс VINN Excellence Center гэдэг шинэ хөтөлбөрийг

хэрэгжүүлж эхэлсэн.

6. Шведийн инновацын систем нь дэлхийн судалгааны хамтын ажиллагаа,

дэлхийн хэмжээнд инновац бий болгох, дэлхийн эх үүсвэрийн хувьд олон

улсын түвшинд хүрсэн. Байгууллагууд болон их дээд сургуулиуд судалгаа

шинжилгээ, инновацын чиглэлээр олон улсад маш идэвхтэй үйл ажиллагаа

хэрэгжүүлдэг.

7. Шведийн инновацын тогтолцооны нэг онцлог шинж чанар бол их

сургуулийн багш нар шинэ бүтээлээ эзэмших эрхтэй (багшийн чөлөөлөлт

гэж нэрлэгддэг) юм. Их дээд сургуулиуд нь судлаачдын гаргасан патентыг

арилжаалах эрхийг эзэмшдэг.

8. Швед улс бизнес эрхлэх хүчтэй тогтолцоотой. Шинэ гарааны бизнест тавих

зохицуулалт нь Европын Холбооны бусад гишүүн орнуудтай харьцуулахад

маш бага байна.

8 Тухайн тогтолцооны сул тал: Дараах сул талуудыг нэрлэж болох байна. Үүнд:

1. Инновацын системийн талаарх мэдлэг тэнцвэртэй, үр дүнтэй бодлого

боловсруулахад хангалтгүй хэвээр байна.

2. Ур чадварын хангамж. Эрэлт хэрэгцээтэй байгаа мэргэжилтэй боловсон

хүчин дутмаг байна. Шведэд мэргэжлээрээ олон жил ажилласан

туршлагатай, эрдмийн боловсрол эзэмшсэн ч ур чадвартаа тохирсон ажил

олж чадахгүй байгаа цагаачдын томоохон бүлэг байдаг. Үүнд нөлөөлж буй

нэг хүчин зүйл бол мэргэшлийг баталгаажуулах асуудал юм.

3. Жижиг дунд үйлдвэрүүдэд инновацыг нэвтрүүлэх. Цаг хугацаа,

санхүүжилтийн хомсдол нь R&D-д хөрөнгө оруулахад хамгийн том саад

болж байна. Мөн цөөн хэдэн ЖДҮ судалгааны байгууллага, их дээд

сургуулиудтай нягт хамтран ажиллаж байна.

4. Хөрөнгийн хангамж. Жижиг дунд үйлдвэрийг хөгжлийнхөө эхний үе

шатанд венчур хөрөнгөөр хангах зайлшгүй шаардлагатай. Хөгжиж буй

компаниудад мөн эдийн засгийн тодорхой мөчлөгийн хэсэгт туслах

зайлшгүй шаардлагатай. Гэвч Засгийн газрын санаачилга хэтэрхий

задарсан. Тиймээс Засгийн газар амлалтаа дараах хоёр чиглэлд төвлөрүүлэх

хэрэгтэй байна.

Худалдан авалт. Шведийн төрийн худалдан авалтын тухай хууль тогтоомж нь

инновацын худалдан авалтад саад тотгор учруулдаггүй боловч үйл ажиллагаа нь

хязгаарлагдмал байна. Илүү их мэдлэгтэй болох, хандлагыг өөрчлөх хэрэгтэй. Төрийн

секторт инновацын асуудлыг хэрэгжүүлэхийн тулд илүү оновчтой тодорхойлсон бүрэн

эрх шаардлагатай байна.

Сорилт. Татварын систем нь бизнес эрхлэлт, инновацыг дэмжих чухал хэрэгсэл юм.

Улс орнууд өөрсдийн нөхцөл байдлын дагуу татварын тогтолцоогоо төлөвлөх асар

их боломжуудтай байдаг. Инновацын бодлогыг татварын тогтолцоог эрсдэл хүлээх,

төлбөрийн чадварыг дэмжих байдлаар төлөвлөх ёстой.

5. Дэлхийн бусад бүс нутгууд харьцангуй бага зардлаар судалгаа, инновацын

чадавхыг хурдацтай хуримтлуулж байгаа нь Шведийн инновацын салбарт

сорилтыг авчирч байна. Үндэстэн дамнасан томоохон компаниудаас (жишээ

нь ЖДҮ-ийг дэмжих гэх мэт) дэлхийн жишигт нийцсэн судалгаа, инновацын

чадавхад хөрөнгө оруулалтаа үргэлжлүүлэх, улс орондоо их хэмжээний

мэдлэг шаардсан үйл ажиллагааг татдаг тодорхой салбаруудыг (жишээ нь,

Шведийн мэргэшсэн үйлдвэрүүд/кластерууд) үргэлжлүүлэн дэмжих болон

өндөр мэргэшсэн ажилчдын Швед рүү шилжих хөдөлгөөнийг хөнгөвчлөх

зэрэг арга хэмжээг авах шаардлагатай байна.

9. Тухайн тогтолцооны бусад хэв шинжүүд: Инновацын тогтолцоог бүрдүүлдэг

хэв шинжүүдийг дараах байдлаар тодорхойлж байна.

1. Инновац нь Шведийн эдийн засаг, нийгмийн хөгжлийн гол цөм байсаар

ирсэн. Швед улс "инновацын манлайлагч" гэдгээрээ байнга тодорхойлогддог

бөгөөд дээд боловсролын салбарт хамгийн их судалгаа шинжилгээ хийдэг

орнуудын нэг юм. Тогтолцоо нь үйлдвэрлэл, үйлчилгээний салбарт

Шведийн компанийн олон улсын хүчтэй өрсөлдөх чадварыг дэмжиж, сайн

боловсролтой ажиллах хүчнийг татсан. Мөн нийгэм даяар тархсан орлогыг

нэгтгэж, инновацид хөрөнгө оруулалт хийх боломжийг бүрдүүлсэн.

2. Гэсэн хэдий ч 2000 оны байдлаар Шведийн R&D эрч хүч (ДНБ-д эзлэх

судалгаа, боловсруулалтын нийт зардал) буурч эхэлсэн. Энэ нь Шведэд

үндэстэн дамнасан томоохон компаниудад төвлөрдөг R&D-ийн бизнесийн

зардлыг бууруулсантай холбоотой юм.

3. Шведийн инновацын тогтолцооны нэг чухал шинж чанар нь суурь

судалгаа болон хэрэглээний судалгааг хэрэгжүүлдэг дээд сургуулиудын

үүрэг бөгөөд харьцангуй өндөр хувийг судалгааны зардал эзэлдэг. 1940-өөд

онд Техникийн судалгааны зөвлөл (VINNOVA-гийн өмнөх байгууллагууд)

байгуулагдсанаас хойш төрийн бодлогоор төрийн судалгааны

санхүүжилтийг их, дээд сургуулиудад төвлөрүүлж ирсэн. Ихэнх орнуудад

“засгийн газрын бусад салбар” (жишээ нь, судалгааны хүрээлэнгүүд) илүү

томоохон үүрэг гүйцэтгэдэг.

4. Сүүлийн жилүүдэд их дээд сургуулиуд үндэстэн дамнасан томоохон

компаниудын салбарын судалгаа, ЖДҮ-ийн судалгааг дэмжих, ерөнхийдөө

бизнес эрхлэлтийг дэмжих төлөвтэй байна.

5. 2012 оноос хойш ЖДҮ-ийн зээл олголт өссөн нь зээлийн хүү буурч,

бизнесийн зээл нэмэгдэж, хүүгийн зөрүү бага болох боломжийг бүрдүүлсэн.

Хувийн хөрөнгөөр санхүүжүүлэх болон өөр санхүүжилт ч өсөж байна.

6. Засгийн газар 2016 онд инновац, тогтвортой өсөлтийг хангах төрийн

санхүүжилтийн бүтцийн өөрчлөлтийг хийж, тухайн бүс нутагт улсын

нөөцийг оновчтой болгох зорилгоор төсвөөс санхүүждэг венчур капиталын

системийг хялбаршуулсан (OECD, 2020).

7. Ихэнх Аж үйлдвэрийн судалгааны хүрээлэнгүүдийг аж үйлдвэр болон

засгийн газар хамтран өмчилдөг. Тэд дунджаар санхүүжилтийнхээ 60% аж

үйлдвэрээс, 31% засгийн газраас ( голчлон VINNOVA), үлдсэн 9% -ийг ЕХноос

авдаг. (1990-ээд оны сүүлээр энэ бүлэг хүрээлэнгүүд хууль эрх зүйн

хэлбэрээ сангаас салбарын нэг хэсэг нь хязгаарлагдмал хариуцлагатай

компани болгон өөрчилсөн)

10. Тухайн тогтолцооны дүрслэл:

87

Зураг. Шведийн судалгааны санхүүжилтийн тогтолцооны бүтэц

Шведэд хувийн хэвшил нь судалгаа, хөгжүүлэлтийн санхүүжилтийн гол

эх үүсвэр болдог. R&D-д зориулсан төсвийн хөрөнгийг ихэвчлэн дээд боловсролын

байгууллагуудад (ИДС) эсвэл судалгаа шинжилгээний байгууллагууд, зөвлөлүүд,

олон нийтийн сангууд эсвэл салбарын агентлагууд руу чиглүүлдэг (Forskning.se, 2009).

Бусад олон орны нэгэн адил Судалгаа болон боловсролын яам, Аж үйлдвэр

(Шведэд Аж ахуйн нэгж, Эрчим хүч ба Харилцаа холбооны яам гэж нэрлэдэг) нь Шведэд

судалгааг санхүүжүүлдэг олон нийтийн агентлагууд болон судалгааны зөвлөлийг

хариуцдаг.

11. Бусад нэмэлт мэдээлэл: Засгийн газар инновацын түншлэлийн

хөтөлбөрүүд хэрэгжүүлдэг. Тус хөтөлбөрүүдийн зорилго нь нийгэмд тулгарч буй

томоохон сорилтуудыг шийдвэрлэх шинэлэг шийдлүүдийг тодорхойлох, Шведийн

өрсөлдөх чадварыг нэмэгдүүлэхэд хувь нэмэр оруулахад чиглэж байдаг. Швед улс

нь стратегийн тодорхой чиглэлээр судалгаа, боловсруулалтыг дэмжих чиглэлээр

ялангуяа гадаадын оролцогчдод чиvглэсэн хэд хэдэн хөтөлбөр хэрэгжүүлдэг. Жишээ

дурдвал, автомашины салбарт Стратегийн тээврийн хэрэгслийн судалгаа, инновацын

санаачилгыг хэрэгжүүлдэг бөгөөд энэ нь эрчим хүч, байгаль орчин, тээврийн үр ашиг,

тээврийн хэрэгслийн болон хөдөлгөөний аюулгүй байдал, тээврийн хэрэгслийн хөгжил,

тогтвортой үйлдвэрлэл зэрэг хэрэглээний судалгааг Шведийн засгийн газар дэмждэг

(ISA, 2009). Швед улсад охин компанитай, Шведийн компанитай байгуулсан гэрээтэй

гадаадын аль ч компани эсвэл Шведэд байхгүй өвөрмөц чадамжтай гадаадын аль ч их

сургууль, судалгааны хүрээлэнд санхүүжилт олгох боломжтой.

88

Израил улсын туршлага


1. Нийт хүн амын тоо: 9,454,940

2. Инновацын индекс: : 53.4 оноотой, дэлхийд 15-т

3. Дундаж наслалт: 82.1

4. Дундаж орлогын хэмжээ -$, он: 3622 $ /2021 оны 9-р сарын байдлаар/

5. Нэг хүнд ногдох ДНБ -$: 36563 $ /2021 оны 12-р сарын 16-ны байдлаар/



Одооны тогтолцоог бүрдүүлсэн анхны эрх зүйн баримт бичиг 1984 онд “Encouragement

of Industrial Research and Development Law” буюу Үйлдвэрлэлийн судалгаа

болон хөгжлийг дэмжих хууль нэртэйгээр батлагдсан. Үүнээс хойш маш олон нэмэлт

өөрчлөлт оруулсан бөгөөд 2016 оны 1-р сарын 1-ний өдөр томоохон нэмэлт өөрчлөлт

оруулж баталсан тухайн хуулийн хүрээнд “Office of Chief Scientist” хэмээх гол үүрэг

гүйцэтгэгч байгууллагын нэрийг “Israel Innovation Authority” хэмээн өөрчилсөн.

Инновацын тогтолцоог бүрдүүлж буй эрх зүйн баримт бичгүүд:

• Encouragement of Industrial Research and Development Law /1984/

• Yozma program or policy /1993/

• The Investment Law /1959/

• Angel's Law /2011/

• Tel Aviv Stock Exchange /TASE/ regulations 2015

3. Тухайн тогтолцооны зорилго

R&D Law-д зааснаар тухайн хуулийн зорилго нь:

• Шинжлэх ухаан технологийн боловсон хүчин болон түүнийг шингээсэн аж

үйлдвэрлэлийн ажлын байрыг бий болгох, улсын хэмжээн дэх технологийн

болон шинжлэх ухааны дэд бүтэц, боловсон хүчний нөөцийг ашиглах,

өргөжүүлэх замаар шинжлэх ухааны эрчимтэй үйлдвэрлэлийг хөгжүүлэх,

улсын төлбөрийн тэнцлийг нэмэгдүүлэх хэмээн заасан. Мөн Израилийн эдийн

засагт ханасан/илүү өгөөжийг бий болгоход зорьж буй бөгөөд энэхүү хуульд

ханасан/илүү өгөөж гэдэг нь “судалгаа, хөгжүүлэлт эсхүл түүний үр шимээс

эдийн засагт үзүүлэх эдийн засгийн үр өгөөжийг хэлнэ” хэмээн томьёолсон.

4. Тухайн тогтолцооны зорилгын үр дүнгийн хэмжүүр үзүүлэлтүүд:

4.1. “Venture Capital” сангийн тоо (VC Policy: Yozma Program)

4.2. “Venture Capital” санд төвлөрүүлсэн нийт хөрөнгө оруулалтын хэмжээ /

ам.доллараар/ - (VC Policy: Yozma Program)

4.3. ГШХ-аас “Venture Capital” санд оруулсан нийт хөрнгө оруулалтын хэмжээ

/ам.доллараар/ - /ам.доллараар/

4.4. Технологийн стартапт оруулсан нийт хөрөнгө оруулалтын хэмжээ (ам.

доллараар) - (R&D Law)

89

4.5. Технологийн стартапт оруулсан нийт хөрөнгө оруулалтын тоо

(байгууллагаар) - (R&D Law)

4.6. Технологийн дэд бүтцийг бий болгох эсвэл хөгжүүлэхэд оруулсан нийт

хөрөнгө оруулалтын хэмжээ - (R&D Law, 21-р хуудас, 37.1.)

4.7. Үйлдвэрлэлийн судалгаа, шинжилгээ болон хөгжүүлэлттэй холбоотой

хийгдсэн эдийн засаг болон технологийн судалгаа, асуулгын тоо - (R&D

Law, 21-р хуудас, 37.2.)

4.8. Үйлдвэрлэлийн судалгаа, шинжилгээ болон хөгжүүлэлттэй холбоотой

салбаруудад ажиллаж ажиллах хүчний тоо /хүний тоо/ - (R&D Law, 21-р

хуудас, 37.2.)


5.1. Israel Innovation Authority (Office of Chief Scientist)

5.2. Entrepreneur

5.3. Risk Capital (Venture Capital Funds)

5.4. Corporate

5.5. Government

5.6. University

Анхны аж үйлдвэрийн хувьсгалаас хойш

маш олон инновацыг амжилттай хөгжүүлсэн

тогтолцоо бүс нутгууд бий болсон. Харин

энэхүү бүс нутаг, улс орнуудаас инновацид

суурилсан бизнес эрхлэх экосистемийг (iEcosystems)

хөгжүүлэн амжилтад хүрсэн

экосистемүүдийг дурдвал Цахиурын хөндий,

Бостон/Кэмбриж, Лондон, Израил, Сингапур

зэрэг газруудыг онцолж болно.

Source: Innovation Ecosystems for Regional Entrepreneurship


6.1. Израилийн Инновацын Газар - Israel Innovation Authority (Office of Chief

Scientist)

Израилийн инновацын Газар нь Израил улсын инновацын бодлогыг хариуцдаг бөгөөд

инновацын экосистем болон эдийн засгийн ашигтай үр өгөөжийн төлөө үйл ажиллагаа

явуулдаг бие даасан, хараат бус олон нийтийн байгууллага юм. Израилийн инновацын

нөөцийг хөгжүүлэх, хөгжүүлэхийн зэрэгцээ мэдлэгийн салбарыг бүхэлд нь дэмжихэд

шаардлагатай дэд бүтэц, хүрээг бий болгож, бэхжүүлэх явдал юм.

6.2. Entrepreneur

Эх сурвалж: Endless Possibilities to Promote Innovation

Инновацын экосистем дэх оролцогч талуудын гол үүргүүдийг харгалзан үзвэл бизнес

90

эрхлэгчид (entrepreneur)-ийн дуу хоолой чухал үүрэг гүйцэтгэнэ. Тухайн экосистемийг

ТУС Загварын 5 дэд тогтолцоонд хамааруулж үзвэл бизнес эрхлэгч (entrepreneur)-д нь

эргэх холбооны дэд тогтолцооны хэв шинжүүдийг хангах шаардлагатай чухал оролцогч

талууд юм. Учир нь тэд тухайн экосистемд юу болохгүй байгаа болон цаашид юуг хийх

шаардлагатай талаар санал бодол илэрхийлж байдаг.

6.3. Risk Capital (Venture Capital Funds)

Үйл ажиллагаанд хуваарилагдсан, өндөр эрсдэлтэй, өндөр өгөөжтэй хөрөнгө оруулалтад

ашиглагддаг хөрөнгө болон хөрөнгө оруулалтын сан. Үнэ цэнийн алдагдалд өртөж

болзошгүй аливаа мөнгө, хөрөнгийг эрсдэлийн капитал гэж үздэг боловч энэ нэр томьёо

нь ихэвчлэн хэт спекулятив хөрөнгө оруулалтад зориулагдсан байдаг. Бизнес эрхлэгчид

(entrepreneur)-тэй харьцуулахад хөрөнгийн үйлчилгээ үзүүлэгчид бөгөөд зайлшгүй,

гэхдээ инновацын экосистемд хамрагдах шаардлагатай байдаг.

6.4. Corporate

Томоохон аж ахуйн нэгж буюу корпорацууд өөрсдийгөө “дэлхийн” эсвэл “олон

үндэстний” хэмээн тодотголтойгоор харах болсон бөгөөд, өөрсдийн удирдах оффис

харьяалагдах бүс нутаг, тэр дундаа орон нутгийн инновацын экосистемд үүрэг хүлээх

оролцогч тал хэмээн харахгүй байна. Уламжлалт тогтолцоогоор өөрсдийгөө үндэсний

хөдөлгөх хүч гэж үздэг Корпорацууд л бүс нутагтаа тодорхой үүрэг гүйцэтгэдэг байсан

хэдий ч инновацын экосистемийг бий болгох нь тэдний үйл ажиллагааны гол цөм

нь байх албагүй. Тодорхой үндэсний бодлогын хүрээнд тухайн бүс нутагт хамаарах

үндэсний болон олон улсын корпорацуудад үүрэг, хариуцлага оногдуулах экосистемийн

эрүүл ажиллах нөхцөлийг бүрдүүлэхэд чухал хүчин зүйл болдог.

6.5. Government

Засгийн газрууд экосистемийг бий болгоход гүйцэтгэх үүрэг нь ихэвчлэн маргаантай

байдаг (ялангуяа бизнес эрхлэгчдийн оюун ухаанд!) хэдий ч тэдний экосистемийг

хөгжүүлэхэд оролцох нь маш чухал юм. Өөрөөр хэлбэл, засгийн газрууд экосистемийг

хөгжүүлэх үйл ажиллагааны удирдагч байх албагүй ч гэсэн экосистемийг бий болгох

ажилд манлайлан оролцох ёстой. Хэдийгээр засгийн газруудыг инновацын экосистемийн

нийгмийн сүлжээн дэх гол зангилаа гэж үздэггүй ч тэдний бусад оролцогч талуудтай

байнгын харилцаатай байх болон экосистемийн дүрэм, хэм хэмжээг бүрдүүлэхэд чухал

үүрэг гүйцэтгэдэг.

6.6. University

Зарим их дээд сургуулиуд хамгийн хүчирхэг инновацын экосистемийг хөгжүүлэхэд

чухал үүрэг гүйцэтгэдэг. Жишээлбэл, Массачусетсийн Технологийн Их сургууль,

Харвард, Бостоны Их сургууль экосистемийг бий болгоход манлайлах болон бусад гол

үүргүүдийг гүйцэтгэсэн байдаг. Мөн АНУ-ын Цахиурын хөндий үүсэхэд Стэнфордын

Их сургууль гол үүрэг гүйцэтгэсэн жишээ бий. Улс бүрт Их дээд сургуулиуд оролцогч

талуудын хувьд харилцан адилгүй бөгөөд инновацын экосистемийн талаар олон янзын

үйл ажиллагаа, ойлголтыг өгдөг бөгөөд Флоридагийн Их сургуулийн үзэж буйгаар олон

талт үүрэг гүйцэтгэх ёстой. Үүнд: шинжлэх ухаанд суурилсан шинэ санаа, техникийн

болон шинжлэх ухааны сургалт, энтерпренершипийн боловсрол, боловсронгуй тоног

төхөөрөмж зэрэг зүйлсийг хөгжүүлж, бусдад түгээх үүргийг хүлээнэ.

Эх сурвалж: https://innovation.mit.edu/assets/MIT-Stakeholder-Framework_Innovation-Ecosystems.pdf

91

7. Израил инновацын экосистемийн давуу болон сул тал

Өнөөдөр Израил улс ДНБ-д эзлэх судалгаа, хөгжлийн хөрөнгө оруулалтын

үзүүлэлтээр тэргүүлэгч байр сууриа хадгалсаар байна. Гэсэн хэдий high-tech буюу өндөр

технологийн үзүүлэлт нь дэлхийн хэмжээнд өрсөлдөх чадварт нөлөөлж буй бөгөөд хэд

хэдэн сорилттой тулгарч байна. Израил улс нь “Гарааны үндэстэн” хэмээх нэр томьёоны

хүрээнд өрсөлдөх чадвар нь аажмаар буурч байгаа бөгөөд үүнийг батлан харуулж буй

нэг үзүүлэлт нь дэлхийн инновацын индексээр сүүлийн жилүүдэд эхний 10-т ордог байр

сууриа алдсан байна. Тухайлбал, Корнеллийн их сургууль, Дэлхийн оюуны өмчийн

байгууллага, INSEAD бизнесийн сургуулиас гаргасан Дэлхийн инновацын индексээр

судалгаагаар хоёр дахь байр ухарсан байна. 2018 онд Израил 10, 2019 онд 11, 2020 онд

- 13-р байранд орсон. Өндөр технологийн салбарыг төрөөс дэмжих тухайд Инновацын

газрын төсөв улсын төсөвт эзлэх хувь 2000-аад оны эхээр 1% байсан бол өнөөдөр 0.5%

хүрэхгүй болтлоо огцом буурчээ. Энэхүү дэмжлэг нь ДНБ-ий 0.15 хувьтай тэнцэж

байгаа бол ЕХ болон БНСУ, АНУ зэрэг бусад орнуудад инновацид үзүүлэх засгийн

газрын дэмжлэгийн хэмжээ ДНБ-ий 0.6-1 хувьтай тэнцэж байна. Боловсон хүчний

хомсдол, хүчтэй шекел нь өндөр технологийн ажил олгогчдод хүндрэл учруулж байгаа

бөгөөд эдгээр нь засгийн газар чухал үүрэг гүйцэтгэх боломжтой салбар юм.

Давуу тал

Сул тал

• Тухайн тогтолцоо динамик

сайтай буюу аливаа тулгамдаж бу

асуудлуудыг шийдвэрлэх журам

болон дахин өөрчлөлтийг тухай бүрт

оруулдаг. Гадаад болон дотоод орчноо

сайн мэдэрч өгөгдөл цуглуулдаг.

• Шинжлэх ухааны дэд бүтэц хөгжсөн

нь бодит давуу тал болж өгдөг.

• Хөрөнгө оруулалтын санг төрөөс

тусгай бодлогоор дэмждэг.

• Ажилчдын ур чадварыг хөгжүүлэхэд

чиглэсэн сургалт хөгжлийн хөтөлбөр

бусад улсуудтай харьцуулахад сул/

тааруу

• Тодорхой зээл, санхүүжилт авах

боломж нь маш удаан. Маш олон

шалгуур хангаж байж авдаг.

Source: Laws Encouraging Technological Innovation in Israel: “Strings Attached”.pdf (klri.re.kr)

92


Зураг 1. Source: Israel Ecosystem in Innovation – Why is it Unique?

11. Бусад нэмэлт мэдээлэл:

Израилийн хууль тогтоох байгууллага удаан хугацааны туршид технологийн

салбарыг дэмжих чиглэлээр идэвхтэй ажиллаж ирсэн. Израил улсын засгийн газар

нь судалгаа шинжилгээ болон хөгжүүлэлтийн компаниудад шаардлагатай хөрөнгийг

нээлттэй байлгах болон тухайн шаардлагатай хөрөнгө оруулалтыг босгоход хөрөнгө

оруулагчдын анхаарлыг татахуйц эрх зүйн орчныг бий болгоход буюу өөрсдийн сайн

хийж чадах зүйл дээрээ гол анхаарал, хүчин чадлаа төвлөрүүлж ажилласан. Израилийн

Инновацын Газар нь 1965 онд болон 1984 оны Судалгаа болон Шинжилгээ (R&D)-ний

тухай хууль батлагдахаас өмнө бий болсон бөгөөд хөдөө аж ахуй, цэргийн судалгаа,

хөгжлийн төслүүдийг санхүүжүүлэх гол бие бүрэлдэхүүн болж үүсгэн байгуулагдсан

байдаг. 1984 онд дэлхийн эдийн засаг, түүнчлэн үйлдвэрлэлийн үйл ажиллагаатай

уялдаагүй бодлогын тодорхой зорилтуудыг агуулсан R&D хууль батлагдсан. Израил

орон нутгийн эдийн засгийг хөгжүүлэх, ажлын байр бий болгох, ялангуяа шинжлэх

ухаан, технологийн болон үйлдвэрлэлийн чиглэлээр мэргэшсэн ажлын байр бий болгох

R&D хуулийн бодлогын зорилтууд Израилийн технологийн салбарын бодит байдалтай

тэр бүр нийцээгүй байв. Тухайн хуулийн хүрээнд Израилийн технологийн салбарын

вентур капитал сангуудаас хөрөнгө оруулалт авсан компаниуд богино хугацааны ашиг

олж, M&A хийгдэн Израилаас гарах стратегитай байв. Тухайн үед онцгой тохиолдлоос

бусад тохиолдолд Израил улсаас өөр улсад үйлдвэрлэл явуулахыг хориглож, Израилийн

Инновацын газрын хамтран эзэмших нөхцөлтэй ноу-хау өмчлөлийг шилжүүлэхийг

хориглосон шинж чанартай байсан. Судалгаа, хөгжлийн тухай хуульд хэд хэдэн удаа

нэмэлт, өөрчлөлт оруулж, гадаадад үйлдвэрлэлийн үйл ажиллагаа явуулахад ашигт

малтмалын нөөц ашигласан Рояалти төлбөрийг нэмэгдүүлэх, ноу-хауг гадаадад

шилжүүлэх, түүнийг шилжүүлэх үед төлөх төлбөрийн дээд хэмжээг тогтоох зорилгоор

нэмэлт өөрчлөлт оруулсан байдаг.

93

БНСУ-ын туршлагын мэдээлэл


Нийт хүн амын тоо: 51,628,117 (дэлхийд 27-р байр) (2022 оны 1-р улиралын

байдлаар)

Инновацын индекс: 59,3 (дэлхийд 5-р байр)

Дундаж наслалт: 83.3 (дэлхийд 16-р байр)

Дундаж орлогын хэмжээ: 32.960 $ (1 жилд)

Нэг хүнд ногдох ДНБ: 35,168.0 $ (дэлхийд 28-р байр)

ДНБ: 1,806 их наяд $ (дэлхийд 10-р байр)



Үндэсний судалгаа, хөгжлийн инновацын хууль (АКТ)

[Шинэчилсэн найруулгын дагаж мөрдсөн огноо, 2021 оны 1-р сарын 1]

https://www.law.go.kr/LSW/eng/engLsSc.do?menuId=2&section=lawN-

m&query=NATIONAL+RESEARCH+AND+DEVELOPMENT+INNOVA-

TION+ACT&x=25&y=28#liBgcolor0

БНСУ-ын хувьд инновацтай холбоотой үйл ажиллагаагаа 605-аас дээш эрх

зүйн баримт бичгээр зохицуулж байна. Үүнд: Шинжлэх ухаан, технологи (123),

боловсрол (121), санхүү, эдийн засаг (110), татвар (46), аж үйлдвэрлэлийн өмчийн эрх

(22), мэдээлэл, харилцаа холбоо (61), хөдөлмөр эрхлэлт (46), үндсэн хууль (23), жижиг

дунд бизнес ба гарааны бизнес(45), батлан хамгаалах шинжлэх ухаан, технологийн

инновацыг дэмжих хууль (1), батлан хамгаалах шинжлэх ухаан, технологийн

инновацыг дэмжих хуулийг албадан хэрэгжүүлэх зарлиг (1), санхүүгийн инновацыг

дэмжих тусгай хууль (1), үйлдвэрлэлийн технологийн инновацыг дэмжих хууль (1),

үйлдвэрлэлийн технологийн инновацыг дэмжих хуулийг албадан хэрэгжүүлэх зарлиг

(1), үйлдвэрлэлийн технологийн шинэчилсэн төслийн үйл ажиллагааны удирдамж (1),

жижиг дунд үйлдвэрлэлийн технологийн инновацыг дэмжих хууль (1), жижиг дунд

үйлдвэрлэлийн технологийн инновацыг дэмжих хуулийг албадан хэрэгжүүлэх зарлиг

(1) зэрэг багтана.

Эдгээрээс инновацын тогтолцооны үйл ажиллагааг зохицуулж буй гол эрх зүйн

баримт бичигт шууд иш татсан эрх зүйн баримт бичгүүдийг дурдвал: Дээд боловсролын

тухай хууль, Засгийн газрын санхүүжилттэй судалгааны институцийг байгуулах,

ажиллуулах, дэмжих тухай хууль, Орон нутгийн төсвийн хөрөнгө оруулалттай

судалгааны институцыг байгуулах, ажиллуулах тухай хууль, Тусгай судалгааны

институцүүдийг дэмжих тухай хууль, Арилжааны тухай хууль, Ерөнхийлөгчийн

зарлигууд, Шинжлэх ухааныг дэмжих тухай хууль, Судалгаа, хөгжлийн зардлын

ашиглалтын стандарт, Үндэсний эрүүл мэндийн даатгалын тухай хууль, Нэмэгдсэн

өртгийн албан татварын тухай хууль, Гаалийн тухай хууль, Патентын тухай хууль,

Үндэсний санхүүгийн тухай хууль, Төрийн институцүүдийн удирдлагын тухай

хууль, Шинжлэх ухаан, технологийн хууль, Иргэний хууль, Иргэний өргөдлийг хянан

шийдвэрлэх тухай хууль, Захиргааны хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хууль зэрэг болно.

3. Тухайн тогтолцооны зорилго: Үндэсний инновацын чадавхыг нэмэгдүүлэх,

94

үндэсний эдийн засгийг хөгжүүлэх, иргэдийн амьдралын чанарыг сайжруулахад

чиглэж байна. (Үндэсний судалгаа, хөгжлийн инновацын хууль)

4. Тухайн тогтолцооны зорилгын үр дүнгийн хэмжүүр үзүүлэлтүүд: БНСУ-ын

инновацын тогтолцооны үндсэн хэмжүүр үзүүлэлтүүдийг дурдвал: Хүмүүн капитал ба

судалгаа, их дээд сургуульд элсэх элсэлтийн хувь, 1 сая хүн амд эзлэх судлаачдын тоо,

судалгаа, хөгжүүлэлтийн нийт зардлын ДНБ-д эзлэх хувь, дэлхийн түвшний судалгаа

хөгжүүлэлтийн компаниудын тоо, мэдээлэл, харилцаа холбооны технологийн өрсөлдөх

чадварын индекс, мэдээлэл, харилцаа холбооны технологийн хэрэглээ, Е-Оролцооны

индекс, орон нутгийн өрсөлдөөний эрч хүч, мэдлэгтэй ажиллах хүчний тоо, бизнесийн

байгууллагын гүйцэтгэсэн туршилт, судалгаа хөгжүүлэлтийн дотоодын нийт зардлын

ДНБ-д эзлэх хувь, бизнесийн байгууллагын санхүүжүүлсэн туршилт, судалгаа

хөгжүүлэлтийн дотоодын нийт зардлын ДНБ-д эзлэх хувь, патент мэдүүлгийн тоо,

бизнесийн аж ахуйн нэгж дэх судалгааны чадвар, гарал үүсэл тодорхой патентын тоо,

өндөр технологийн экспортын цэвэр хэмжээ, олон улсын патентын хамтын ажиллагааны

гэрээнд бүртгэлтэй, гарал үүсэл тодорхой патентын тоо, биет бус хөрөнгийн хэмжээ,

гарал үүсэл тодорхой үйлдвэрлэлийн дизайны тоо, ажлаас халагдсаны зардлын хэмжээ,

ДНБ-нд эзлэх боловсролын зардлын хэмжээ, эрчим хүчний хэрэглээний ДНБ-нд

эзлэх хувь хэмжээ, зээл авахад хялбар байх нөхцөл, хэрэглэсэн тарифын хувь хэмжээ,

мэдээлэл, харилцаа холбооны технологийн үйлчилгээний импорт болон экспортын

хэмжээ, гадаадын шууд хөрөнгө оруулалтын ДНБ-д эзлэх хувь хэмжээ гэх мэт байна.

Эдгээр хэмжүүр үзүүлэлтүүдийн ихэнх нь хүний нөөцийн чадвар, өндөр технологийн

бүтээгдэхүүн болон үйлчилгээний экспортын хэмжээ, патент болон үйлдвэрлэлийн

дизайны тоо, судалгаа хөгжүүлэлтэд зарцуулж буй мөнгөн дүн гэх мэт хэмжүүр

үзүүлэлттэй хамааралтай байгаа болно.

5. Тухайн тогтолцооны давуу болон сул талууд:

Эдийн засаг, хамтын ажиллагаатай орнуудын дунд STEM боловсролд оруулсан

хөрөнгө оруулалтын хэмжээгээр хамгийн их; БНСУ-ын шилдэг их, дээд сургуулийн

багш нарын 50 гаруй хувь нь АНУ-д бэлтгэгдсэн, Шинжлэх ухаан технологи, инновацыг

төрөөс хүчтэй дэмждэг, судалгаа, хөгжлийн зарцуулалт хамгийн өндөр эрчимтэй

(ДНБ-ий 3.36%, хувийн хэвшилд 70%), суурь шинжлэх ухааны судалгаанд зарцуулах

санхүүжилт өндөр, үйлдвэрлэлийн хүчтэй бааз суурь, нийлүүлэлтийн нэгдсэн босоо

тогтолцоо нь хурдацтай өсөлттэй инновацыг бий болгох боломжийг олгодог, гадны

хүмүүсээс суралцах нээлттэй байдал, их сургуульд суралцахаар гадаад руу явж буй

оюутнуудын хувь өндөр, томоохон компаниудад гадаадын бэлтгэгдсэн боловсон

хүчний нөөц ихтэй, тогтвортой байдал, аюулгүй байдлын хэрэгцээ шаардлагаас

үүдэлтэй соёлын нэгдмэл байдал өндөр, бизнесийн өндөр түвшний инновацтай буюу

хямд өртөгтэй, их хэмжээний үйлдвэрлэлийг гүйцэтгэх боломжийг ашиглан өндөр

технологийн судалгаа, хөгжүүлэлт хийх боломж өндөр, АНУ-д өссөн солонгосчууд

буцаж ирснээр бизнес эрхлэлт өөрчлөгдөж байгаа гэх мэт үндсэн давуу талууд бий.

vҮндэстний хувьд нэг төрлийн соёл, гадаад хэлний бэрхшээл – Корпорацийн

соёлд гадныхныг (иргэн биш солонгос хүмүүсийг) хүлээн зөвшөөрөхгүй байх,

байгалийн баялгийн хомсдол, боловсрол нь цээжлэх тал дээр хэт хазайсан, ажиллах

хүчний хүйсийн ялгаа их, Чаеболын (конгломерат) соёл нь ил тод бус байдал, авлигад

автсан бизнесийн үйл ажиллагаа түгээмэл, АНУ-д өссөн Солонгосчууд буцаж ирснээр

95

96

хандлага өөрчлөгдөж байгаа хэдий ч бизнес эрхлэхэд дэмжлэг үзүүлэхгүй байх, маш

хурдацтай өөрчлөлттэй нийгмийн асар их зардал, ахлах сургуулиасаа эхлэн нийгэмд

стрессийн өндөр түвшин, ахмад настны гадуурхал, амиа хорлолтын түвшин өндөр,

эдийн засаг дахь хоёр туйлт байдал буюу өндөр гүйцэтгэлтэй цөөн том пүүс, сул

хөгжсөн ЖДҮ, үйлчилгээний салбарууд, эдийн засгийн цөөхөн салбар, Хойд Солонгос

байгаа үед системийн аюул заналхийлэл, батлан хамгаалах технологи хөгжөөгүй гэх

мэт сул талууд бий.


Эрх зүйн голлох баримт бичигт шууд заасан оролцогч талуудыг ерөнхийд

нь дурдвал: Захиргааны төв агентлагууд, түүний удирдлага, Судалгаа, хөгжлийн

институцүүд, Төрийн болон орон нутгийн засаг захиргаанаас шууд байгуулж

ажиллуулдаг судалгааны институцүүд, Их сургуулиуд, Засгийн газрын санхүүжилттэй

судалгааны институцүүд, Засгийн газрын санхүүжилттэй шинжлэх ухаан,

технологийн судалгааны институцүүд, Орон нутгийн хөрөнгө оруулалттай судалгааны

институцүүд, Тусгай судалгааны институцүүд, Ерөнхийлөгчийн зарлигаар тогтоосон

бусад институц болон байгууллагууд, Мэргэшсэн агентлагууд болон институцүүд,

Судалгааны захирлууд, Шинжлэх ухаан, мэдээллийн технологийн яам, яамны сайд,

Ерөнхийлөгчийн дэргэдэх зөвлөлүүд, Ерөнхийлөгчийн зарлигаар тогтоосон этгээдүүд

гэх мэт байна. Эдгээр нь цааш олон тооны оролцогч талуудад задрах бөгөөд хамгийн

гол манлайлагч оролцогч талуудыг дурьдвал:

- Ерөнхийлөгчийн дэргэдэх аж үйлдвэрийн IV хувьсгалын зөвлөл (PCFIR)

- Ерөнхийлөгчийн дэргэдэх Шинжлэх ухаан, технологийн зөвлөл (PCST)

- Оюуны өмчийн стратеги төлөвлөлтийн газар (OIPSP)

- Олон улсын шинжлэх ухаан-бизнесийн бүсийг дэмжих газар (ISBBPO)

- Үндэсний шинжлэх ухаан, технологийн зөвлөл (NSTC)

- Үндэсний шинжлэх ухаан, технологийн судалгааны зөвлөл (NST)

- Үндэсний судалгааны сан (NRF)

- Солонгосын Үйлдвэрлэлийн Технологийн Институц (KITECH)

- Солонгосын Шинжлэх ухаан, технологийн үнэлгээ, төлөвлөлтийн институц

(KISTEP)

- Солонгосын Шинжлэх ухаан, технологийн мэдээллийн институц (KISTI)

- Жижиг дунд ба гарааны бизнесийн яам (MSS)

- Жижиг дунд ба гарааны бизнесийн агентлаг (KOSME)

- Жижиг дунд бизнесийн институц (KOSBI)

- Гарааны бизнес ба энтрепренершип хөгжлийн институт (KISED)

- Жижиг бизнес ба маркетингийн үйлчилгээ (SEMAS)

- Жижиг дунд бизнесийг мэдээлэл, технологиор дэмжих агентлаг (TIPA)

- Солонгосын венчур хөрөнгө оруулалтын корпораци (KVIC)

- Солонгосын Зээлийн батлан даалтын сангуудын холбоо (KODIT)

- Солонгосын технологийн санхүүгийн корпораци (KIBO)

- Жижиг бизнесийг түгээх төв (SBDC)

- Солонгосын инновацын төв (KIC)

- Солонгосын инновацын сан (KIF)

- Солонгосын аж үйлдвэрийн цогцолбор корпораци (KICC)


8. БНСУ-ын үндэсний инновацын кластер:

97

БНСУ олон улсад инновацын индексээр тэргүүлэх болсон үндсэн шалтгаан

нь үндэсний инновацын кластерууд буюу иргэн бүрийг инновацын үйл ажиллагаанд

оролцуулдаг тогтолцоог бүрдүүлэхийг зорьж байгаад оршино. Кластер бүр нь

“стратегийн үйлдвэрлэлийн комплекс”, “үйлдвэрлэлийн тусгай чиглэлүүд”, 2018 онд

шинэчилсэн “Үндэсний инновацын кластерийн төлөвлөгөө”-ний дараах инновацын

шинэчилсэн чиглэлүүдийг тус тус багтаана. БНСУ-ын инновацын платформын үндсэн

чиглэлүүд:

Бодлогын 4 үндсэн чиглэл

Стратегийн 3 үндсэн чиглэл

Тэргүүлэгч 8 үйлдвэрлэлийн чиглэл

9. Бусад нэмэлт мэдээлэл:

• Нийгмийн системийн инновац

• Шинжлэх ухаан, Технологийн инновац

• Хүний нөөцийн инновац

• Үйлдвэрлэлийн инновац

• Өгөгдлийн эдийн засаг (Blockchain & Sharing

Economy )

• Хиймэл оюун ухаан

• Устөрөгчийн эдийн засаг

Ухаалаг үйлдвэр / Ухаалаг ферм / Ухаалаг хот /

Ирээдүйн машин

Финтек / Энергийн шинэ эх үүсвэр / Био-эрүүл

мэнд / Дрон

БНСУ-ын Шинжлэх ухаан, Харилцаа холбоо, Мэдээллийн технологийн Яамнаас

2021-7 сард KOREAN NEW DEAL 2.0 ( National Strategy for a Great Transformation) буюу

БНСУ-ын Шинэ Хэлцэл 2.0 (Их өөрчлөлтийн үндэсний стратеги)-ийг баталсан байна.

Энэхүү стратеги нь дараах 5 дэд стратегийг багтаасан байна: Үүнд:

98

№ Стратеги Агуулга (D.N.A. - Data / Network / Artificial Intelligence)

- Stronger Integration of D.N.A. throughout Economy:

Expand the use and integration of data/5G/ AI across all

industries

1 Digital New Deal

2 Green New Deal

- Digitalization of Education Infrastructure: Hybrid online/offline

learning at schools/ colleges/training centers

- Fostering the Noncontact Industry: Build noncontact infrastructure

for healthcare, work, business, etc.

- Digitalizatin of Social Overhead Capital(SOC): Digitalize

SOC infrastructure, cities, industrial complexes, and

logistics

- Green Transition of Infrastructures: Build green environment

for daily activities

- Low-carbon and Decentralized Energy Supply: Expand

the use of new and renewable energy through R&D and

investments

- - Innovation in the Green Industry: Identify green industries

(environment, energy, etc.) and expand infrastructure

3 Human New Deal

4 Regional New Deal

5

Institutional Improvements

- Investment in Human Resources

- Employment and Social safety nets

- Youth policy

- Gap mitigation

- Korean New Deal local Projects

- Local Government-Led New Deal projects

- Public Institution-Led New Deal projects

- Support for Preemptive Business Restructuring

- Support for Fair Labor Transition In Response to Industrial

Structure Changes

Инновацын үйл ажиллагааг дэмжих үндсэн хөтөлбөрүүдийг дурдвал:

№ Хөтөлбөр Хөтөлбөрийн манлайлагч оролцогч тал

1

The 5th Science andTechnology БНСУ-ын Мэдээлэл, харилцаа холбоо, шинжлэх ухааны

Foresight (2016-2040)

яам (MSIT)

2 K-Startup Grand Challenge

БНСУ-ын Шинжлэх ухаан, Технологийн үнэлгээ,

төлөвлөлтийн хүрээлэн (KISTEP)

3

Science and Technology-Based

Master Plan for Resolving Public Солонгосын Инновацын төв (KIC)

(Social) Issues (June 2018)

Science and Technology ICT Talent

4

Nurture Plan in Response to БНСУ-ын Шинжлэх ухаан, Технологийн үнэлгээ,

the Fourth Industrial Revolution төлөвлөлтийн хүрээлэн (KISTEP)

(November 2018)

5

Implementation Plan for Innovative

Growth Engines (May 2018) төлөвлөлтийн хүрээлэн


(KISTEP)

5

Implementation Plan for Innovative

Growth Engines (May 2018)

АНУ-ын туршлагын мэдээлэл


1. Нийт хүн амын тоо: 331,449,281


төлөвлөлтийн хүрээлэн (KISTEP)

2. Инновацын индекс: 3 (Өндөр орлоготой орнууд дотроо)

3. Дундаж наслалт: 78,9

4. Дундаж орлогын хэмжээ -49,989

5. Нэг хүнд ногдох ДНБ: 22,939.58 $

2. Тухайн тогтолцооны үйл ажиллагааг зохицуулж буй эрх зүйн гол баримт

бичгийн нэр/холбоос: АНУ-д үндэсний, нэгдмэл зохицуулалттай инновацын

системыг зураглахад маш төвөгтэй. Нэгдсэн улсын түвшинд инновацын

асуудлыг тусгасан анхны баримт бичиг нь иргэний хууль болон Америкийн

код гэсэн баримт бичигт 1980 оноос эхлэн тусгагдсан. Эдгээр баримт бичиг

нь тунхгийн шинжтэй байдгаараа онцлог. Муж улсуудын хувьд өөр өөрийн

онцлогт тохирсон орон нутгийн шинжтэй системийг бүрдүүлдэг учир тухайн

үндэсний системийг зохицуулж буй нэг эрх зүйн баримт бичгийг нэрлэхэд

99

100

хүндрэлтэй. Судалгааны явцад “АНУ-ын инновац ба өрсөлдөөний акт 2021”

-ийг голлон баримжаалсан болно.

Puplic law 96-480 - oct.21.1980. 94 Statute.2311

https://www.govinfo.gov/content/pkg/STATUTE-94/pdf/STATUTE-94-Pg2311.pdf#page=1

The United States Innovation and Competition Act of 2021 (USICA)

https://www.law.cornell.edu/uscode/text/15/chapter-63

3. Тухайн тогтолцооны зорилго: Public law буюу Иргэний хуульд зааснаар:

Америкийн нэгдсэн улсын эдийн засаг, хүрээлэн буй орчин, нийгмийн сайн

сайхан байдлыг нэмэгдүүлэх хэмээн томьёолсон байдаг.

4. Тухайн тогтолцооны зорилгын үр дүнгийн хэмжүүр үзүүлэлтүүд: Инновацыг

хэмжих үйл ажиллагаа нь дэлхий дахинаа эхлэл шатандаа байгаа ажлуудын

нэг юм. Үүний нэгэн адил АНУ-ын статистикийн агентлаг зарим тоо баримт,

мэдээллийг цуглуулж боловсруулах оролдлогуудыг хийж байна. Гэсэн хэдий ч

инновацын үйл ажиллагааны бүх мэдээллийг чанартай, цуглуулж боловсруулж

чадахгүй байгаа бөгөөд үндэсний түвшинд бүрэн хамарсан байдлаар бус харин

хэсэгчлэн хэмжиж байна гэсэн үг юм.

АНУ-ын R&D-ийг чухалчилдаг хэмжүүрүүд:

• Бүтэн цагаар ажилладаг судлаачдын тоо

• Судалгаа хөгжүүлэлтийн нэгж, судлаачдын тоо

• Судалгаанд зарцуулдаг улсын болон хувийн байгууллагын санхжүүжилт

• Судалгаанаас олсон ашиг, орлогын хэмжээ

• Судалгааны шинэлэг байдал, үр ашиг

• Зардал (хөдөлмөрийн зардал, материалын зардал, хөрөнгийн зардал )

• Хүний нөөцийн чадвар

• Патентын тоо, түүнээс олох ашгийн эзлэх хувь

• Хэвлэгдсэн өгүүлэл, илтгэлийн тоо

• Гарааны бизнесүүдийн эзлэх хувь

• Инновац шингэсэн бүтээгдэхүүнээс олох орлогын эзлэх хувь

• Үйлдвэрлэлийн хүчин чадал, тоног төхөөрөмжийн чадал

• Судалгаа хөгжүүлэлтэнд оруулж буй хувийн хэвшлийн санхүүжилтийн хувь

Гэвч сүүлийн үед дээрх R&D суурилсан хэмжүүр үзүүлэлтийг шүүн хэлэлцэх,

улмаар татгалзах хандлага бий эдгээрээс оновчтой хэмжүүр үзүүлэлтийг боловсруулах

хэрэгтэй гэж үзэж байна.

5. Тухайн тогтолцооны үйл ажиллагаанд оролцогч талууд: Тухайн улсын муж

бүрт инновацын үйл ажиллагаа зохих онцлогтой өрнөж байдаг. Гэсэн хэдий ч

оролцогч талуудыг дараах байдлаар багцлан танилцуулж болох юм. Үүнд:

• Бодлого тодорхойлогч тал: Конгресс, муж улсын захиргаа, Хэрэгжүүлэгч

тал- Цагаан ордон, Шинжлэх ухаан технологийн бодлогын газар, санхүү

менежментийн бодлогын газар, Шинжлэх ухаан, технологийн үндэсний

зөвлөл гэх мэт

• Дундын оролцогч талууд: Бүс нутгийн парламент, бизнесийн байгууллагууд,

Үндэсний академи, судалгааны байгууллага, холбоод, хувийн сангууд гэх мэт

• Үйлдвэрлэгч тал: АНУ-ын компаниуд, олон улсын компаниуд, орон нутгийн

компаниуд, жижиг дунд үйлдвэрлэгчид, старт аппууд гэх мэт

• Судалгаа+боловсролын системийн оролцогч тал: Үндэсний лаборториуд, олон

улсын технологийн төвүүд, ашгийн бус судалгааны төвүүд, их сургуулиуд гэх

мэт


Оролцогч талуудыг үүргийг дурдахдаа төрийн болон хувийн хэвшлийн

оролцогч талууд ямар үүрэг гүйцэтгэж буйг дурдах нь зүйтэй. Маш товчхондоо

төрийн байгууллагууд инновац бүтээгчдийн үйл ажиллагааг дэмжих зорилгоор

бодлого, эрх зүйн орчныг бүрдүүлэх, оюуны өмчийг хамгаалах, гадаад зах зээлд

гарах боломжийг нэмэгдүүлэх зэрэг үүрэг хүлээдэг бол хувийн хэвшлийнхэн

судалгаа хөгжүүлэлтээ хийх, шаардлагатай зардлаа бүрдүүлэх, шийдлийг зах

зээлд нэвтрүүлэхэд голлон ажилладаг. Инновацын асуудал хариуцсан дагнасан

байгууллага байдаггүй, төрийн олон байгууллагын оролцоотой инновацын

бодлого хэрэгждэг. Нэгдсэн улсын түвшинд инновацын бодлогыг Цагаан

ордон болон Шинжлэх ухаан болон технологийн бодлогын газар (US office of

Science and Technology policy) хариуцдаг. Мөн эдийн засаг, бизнесийн асуудал

хариуцсан товчоо нь (The Bureau of Economic and Business Affairs) инновац

санаачлагчид болон өндөр технологи хөгжүүлж буй компаниудыг дэлхийн

зах зээлд өрсөлдөхөд дэмжлэг үзүүлдэг. Төрийн зүгээс хилийн чанад дахь саад

бэрхшээлийг арилгах, оюуны өмчийг хамгаалах, АНУ-ын технологийн давуу

талыг хадгалахад хууль эрх зүйн зохицуулалтаа сайжруулах үүрэг хүлээдэг.

Хувийн салбарынхан инновацын үйл ажиллагаанд судалгаа хөгжүүлэлтийн

зардлыг гаргах, ажлын байрыг нэмэгдүүлэх, судалгаа шинжилгээний үр дүнг

зах зээлд нэвтрүүлэх, эдийн засгийн өрсөлдөх чадварыг сайжруулах зэрэгт

чухал үүрэг гүйцэтгэдэг.

7. Тухайн тогтолцооны давуу тал: Дараах давуу талуудыг нэн тэргүүнд дурдах

боломжтой. Үүнд:

- Программ хангамж, техник хангамж, агаарын тээвэр, био технологи зэрэг

олон салбарт АНУ-ын инновац тэргүүлдэг.

- Улсын санхүүжилтээр хийгдсэн судалгаа, шинжилгээний ажлыг

гүйцэтгэсэн байгууллагад нь ашиглах эрхийг олгосон нь сайн туршлага

болсон.

- Чадварлаг мэргэжилтнүүдийг улсдаа урин авч ирэх ОРТ хөтөлбөр, ногоон

карт H1B visa зэргийг хэрэгжүүлдэг.

- 1946 онд Америкийн судалгаа, хөгжлийн корпораци байгуулагдсанаар

АНУ венчур капиталын салбарыг анхлан эхлүүлж, тэргүүлэгч хэвээр

байна. АНУ-д дэлхийн хамгийн том венч сангууд ажилладаг.

- Их, дээд сургууль, хувийн хэвшлийн хамтын ажиллагаа маш сайн хөгжсөн.

- 2018 оноос эхлэн хувийн хэвшлийнхэнтэй дугуй ширээний ярилцлагууд

хийх болсон. Энэ нь сүүлийн үеийн технологийг илүү өргөн хүрээнд

101

нэвтрүүлэх боломжийг олгож байна.

- Монополь байдлыг зохицуулах зорилгоор 1980 онд Шерманы монополийн

эсрэг хууль, 1914 онд Клентоны Монополийн эсрэг хууль зэргийг батлан

хэрэгжүүлсэн нь инновац санаачлагчдад томоохон хөшүүрэг болж байсан.

Инновацыг хөгжүүлэх асуудлыг өрсөлдөөнийг зохистой болгох асуудал

гэж хардгаараа давуу талтай.

- Судалгаанд зориулсан тэтгэлгийг муж улсаас болон хувийн бизнесүүдийн

зүгээс гэх мэт олон хэлбэрээр өгдөг.

8. Тухайн тогтолцооны сул тал: Судлаачид АНУ-ын инновацын тогтолцоо, үйл

ажиллагаанд дараах сул тал бий гэж үздэг. Эдгээрт:

- АНУ-ын инновацын тогтолцоог хямралд орсон гэж судлаачид үзэж байна.

- Засгийн газрын судалгаа хөгжүүлэлтийн зардлын талаас илүү хувийг

батлан хамгаалах салбарт зарцуулж их дээд сургууль, лабораториуд болон

бусад инновацын орцуудыг санхүүжүүлэхгүй байна.

- Үндэсний хэмжээний тогтолцоо нь энэ юм аа гээд зураглах боломж бараг

байхгүй

- Үндэсний хүчирхэг инновацын тогтолцоо нь бизнесийн орчин,

зохицуулалтын орчин, бодлогын орчин гэсэн 3 талаас бүрддэг бол АНУ-д

инновацын бодлогын орчин хангалтгүй байгаа нь үндэсний тогтолцоо нь

гол сул тал болж байна.

- IPO хийх замаар хөрөнгө оруулалт татах байдал буурч байгаа.


102

10. Бусад нэмэлт мэдээлэл: АНУ-ын инновацын хөгжлийн эхний үе нь аж

үйлдвэрийн он жилүүдэд байсан бол инновацын хөгжлийн 2 дахь үе нь иргэний

дайны дараах он жилүүдэд хамаардаг юм. Энэ үед инновацаар тэргүүлэгчдийн

эгнээнд орсон бөгөөд 1890-ээд онд инновацын үйл ажиллагаанд ган

боловсруулах үйлдвэрүүд, химийн бодисын үйлдвэрлэл, мах боловсруулах

үйлдвэр, автомашин, нисэх онгоц, электроник зэрэг салбарууд эрчимтэй

хөгжих болсон. Энэ үеийн инновацыг хувийн зохион бүтээгчид, пүүсүүд

хөгжүүлж байсан. Дэлхийн II дайны дараа АНУ-д илүү шинжлэх ухааны

судалгаанд суурилсан инновацын тогтолцоо бий болж томоохон пүүсүүд,

хамтарсан корпорацууд, засгийн газар нь гол тоглогч болсон.

Энэ үеэс электрон бараа, эмийн бүтээгдэхүүн, сансар судлал зэрэг олон салбарт

инновац хийгдсэн. Мөн энэ үед АНУ зэвсэгт техникийн судалгаа шинжилгээний ажилд

тухайн үеийн бүх засгийн газрын зарцуулсныг нийлүүлснээс их хөрөнгө оруулалтыг

хийсэн нь сансар судлал, электроник, машин хэрэгсэл зэрэг техникийн салбарт

тэргүүлэх боломжийг бүрдүүлсэн төдийгүй технологийн инновацаас гадна харилцааны

инновац хийх хэд хэдэн оролдлогууд гарч байсан хэдий ч Конгрессоос бодитой дэмжлэг

авч чадалгүй бүтэлгүйтэж байжээ. Улмаар 1970-аад оны сүүлчээс АНУ худалдааны

алдагдалд орж байхад Япон, Герман, Франц зэрэг улсуудын нэр хүнд өсөж байсан.

Тиймээс энэ үеэс инновацын бодлогодоо дараагийн өөрчлөлтийг хийж муж улс бүр

судалгаанд суурилсан инновац хөгжүүлэхийг зорьж жижиг бизнес эрхлэгчдийг дэмжих

бодлого баримтлав. Мэдээллийн технологийн салбарт инновацууд нэвтэрч байсан ч

худалдааны алдагдал хэвээр үргэлжилсээр байв. АНУ-д улс төрийн хүчний нөлөөллөөр

инновацын бодлогод өөрчлөлтүүд үргэлж явагдсаар ирсэн бөгөөд хамгийн сүүлийн

жишээ гэхэд Барак Обама, Трамп нарын баримтлаж буй бодлогын ялгааг дурдаж

болно. Барак Обамагийн засаг захиргаа нь судалгаа, туршилт (R&D)-ыг нэмэгдүүлэх,

татварын хөнгөлөлтийг өргөжүүлэх, шинжлэх ухааны агентлагуудын санхүүжилтийг

нэмэгдүүлэх, STEM төгсөгчдийн тоог нэмэгдүүлэх, патентын шинэчлэл, гадаадын

шударга бус өрсөлдөөнийг хязгаарлах бодлого баримталж байсан. Гэвч Трампын засаг

захиргааны үед технологийн аливаа бодлогоос татгалзаж холбооны санхүүжилтээр

хийгдэж байсан R&D зардлыг багасгасан. Үүний үр дүнд инновацын үйл ажиллагаанд

Хятад зэрэг улстай харьцуулахад дорвитой өөрчлөлт гарч чадахгүй байгаа бөгөөд

зарим судлаачид энэ нөхцөлд байдалд үндэслэн АНУ-ын инновацын систем хямралд

орж байна хэмээн дүгнэж эхэллээ.

103

104

105

106

107

108

109

Улаанбаатар хот, Баянгол дүүрэг 16-р

хороо, Гандан 16040, Амарсанаагийн

гудамж 12/1 Колорадо Бизнес төв

Залуу Судлаачдыг Дэмжих Сан

youngresearcher.org

info@youngresearcher.org

7014-6804

ЦЭГЦТЭЙ СЭТГЭЖ

СИСТЕМТЭЙГЭЭР БҮТЭЭЕ

“ИННОВАЦЫГ ХӨГЖҮҮЛЭХ ҮЙЛ АЖИЛЛАГААГ ДЭМЖДЭГ ҮНДЭСНИЙ ТОГТОЛЦООНЫ ЖИШИГ ЗАГВАР БОЛОВСРУУЛАХ НЬ”

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?