Archive of SID
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
يها<br />
يزن<br />
يها<br />
يزن<br />
يزن<br />
يزن<br />
يزن<br />
يزن<br />
يزن<br />
يها<br />
يزن<br />
فصلنامة علمي-پژوهشي تحقيقات گياهان دارويي و معطر ايران<br />
جلد<br />
،23 شمارة ،3 صفحة 391-404 (1386)<br />
اثر جيبرليك اسيد و سرمادهي بر جوانه<br />
بذر آنغوزه<br />
(Ferula assa-foetida L.)<br />
3<br />
2<br />
2<br />
1*<br />
طيبه رجبيان ، عذرا صبورا ، بتول حسني و حسن فلاح حسيني<br />
1- گروه زيست شناسي، دانشكده علوم پايه، دانشگاه شاهد، پست الكترونيك: rajabian@shahed.ac.ir<br />
2- گروه زيست شناسي، دانشكده علوم پايه، دانشگاه الزهرا (س)<br />
3- گروه پژوهشي فارماكولوژي، پژوهشكده گياهان دارويي جهاد دانشگاهي<br />
<strong>Archive</strong> <strong>of</strong> <strong>SID</strong><br />
*<br />
نويسنده مسئول مقاله<br />
تاريخ دريافت: خرداد 1386<br />
چكيده<br />
تاريخ اصلاح نهايي: مرداد<br />
1386<br />
تاريخ پذيرش: شهريور<br />
1386<br />
آنغوزه assa-foetida) (Ferula<br />
گياهي دارويي، بومي ايران و متعلق به تيره چتريان<br />
(Apiaceae)<br />
است. بذرهاي گياه آنغوزه<br />
داراي دوره خواب طولاني هستند، بنابراين كوتاه كردن دوره خواب و افزايش ميزان جوانهزني بذرها توسط روش<br />
آزمايشگاهي ميتواند در احياء اين گياه مؤثر باشد. اثر جيبرليك اسيد<br />
مدت و در دماي<br />
(GA 3 )<br />
(23±2˚C)<br />
و تيمار (با غلظت<br />
جمعيت شيركوه و طبس در محيط كشت پايه<br />
پيش تيمار شده با<br />
MS<br />
GA 3<br />
جمعيت سبب افزايش درصد جوانه<br />
به صورت پيش تيمار (با غلظتهاي زياد در كوتاه<br />
كم در بلند مدت و در دماهاي C˚4 و C˚±2 23) بر روي جوانهزني بذر دو<br />
بررسي شد. تغيير چنداني در سرعت و درصد جوانه<br />
هر دو جمعيت در دماي C˚23±2 مشاهده نشد. كاربرد تيمار سرمادهي<br />
(4˚C)<br />
بذرهاي تيمار شده و<br />
براي بذرهاي هر دو<br />
در آنها شد. پس از 12 هفته حداكثر ميزان درصد جوانهزني در جمعيتهاي شيركوه و<br />
طبس به ترتيب 84 و56 درصد بود. همچنين تأثير عامل دما بر روي جوانهزني بذرها به تنهايي در دو سطح دماي C˚4 و<br />
C˚23±2 روي كاغذ صافي مرطوب آزمون گرديد. بيشترين درصد و سرعت جوانه<br />
واژه<br />
بذرها (جمعيت شيركوه<br />
طبس در نتيجه سرمادهي روي كاغذ صافي مرطوب به مدت 9 هفته حاصل گرديد. افزايش غلظت<br />
نتيجه تيمار سرمادهي عامل مؤثر بر افزايش درصد جوانه بذرها ميباشد.<br />
%90<br />
8 تا<br />
(%67<br />
كليدي: آنغوزه، خواب بذر، جوانه<br />
بذر، جيبرليك اسيد، سرمادهي.<br />
و جمعيت<br />
GA 3 درونزا در<br />
.(Gupta, 2003)<br />
مقدمه<br />
يكي از موانع عمده استفاده بهينه از گياهان دارويي<br />
در خارج از رويشگاه طبيعي، محدوديت ميزان<br />
جوانه<br />
و طولاني بودن خواب بذر آنها ميباشد<br />
طي دوره خواب حتي اگر شرايط مناسب<br />
محيطي (رطوبت، دما و...) نيز فراهم باشد، جوانه<br />
صورت نميگيرد. اين امر در شرايط نامساعد رويشي<br />
سودمند است، زيرا بذر غيرفعال است و در نتيجه بسياري<br />
www.<strong>SID</strong>.ir
ه ب<br />
يها<br />
يزن<br />
يزن<br />
يها<br />
يزن<br />
يها<br />
ياب<br />
اثر جيبرليك اسيد و سرمادهي بر ...<br />
392<br />
از تنشهاي محيطي و شرايط نامناسب اقليمي را بهتر<br />
تحمل كرده، تداوم نسل و بقاي گونه گياهي تضمين<br />
ميگردد<br />
.(Finch-Savage & Leubner-Metzger, 2006)<br />
با اين وجود، گاهي خواب بذرها يك وضعيت نامطلوب<br />
در نظر گرفته ميشود،<br />
با ارزش گياه<br />
اقتصادي<br />
ويژه اگر هدف توليد انبوه يك<br />
يا دارويي<br />
پژوهشگران تلاش مينمايند تا<br />
بالا<br />
با بررسي<br />
بنابراين باشد.<br />
علل خواب<br />
بذرها، به روشهايي مناسب براي شكست خواب و افزايش<br />
درصد و سرعت جوانه<br />
بذرها دست يابند.<br />
خواب اوليه بذر از نظر منشأ و عوامل مؤثر در ايجاد<br />
آن به دو منشأ دروني و بيروني تقسيم ميشود. بر طبق<br />
قوانين انجمن بينالمللي آزمون بذر، ISTA<br />
Association )<br />
<strong>Archive</strong> <strong>of</strong> <strong>SID</strong><br />
(International Seed Testing<br />
مشكل بذر بيشتر گونه<br />
تيره چتريان، خواب اوليه دروني از نوع فيزيولوژيكي<br />
است (عموآقايي، هورمونها در ايجاد و كنترل<br />
.(1384<br />
خواب فيزيولوژيكي بذر نقش كليدي دارند. در بين<br />
هورمون مورد بررسي، از طريق القاء جوانه<br />
خواب بذر را كنترل مينمايد. گاهي تيمار سرمادهي به<br />
تنهايي<br />
يا همراه با تيمارهاي<br />
GA 3<br />
براي GA 3 جمله ديگر از<br />
بذرها مورد استفاده<br />
شكست خواب و افزايش جوانه سرمادهي<br />
قرار<br />
(آنزيم توليدكننده شكل<br />
سبب افزايش بيان ژن ميشود<br />
در ريشهچه و لايه آلرون فعال (4˚ C)<br />
ميگيرد 2006) al., .(Nadjafi et<br />
GA3ox1<br />
(GA 3<br />
.(Yamauchi et al., 2004)<br />
آنغوزه با نام علمي<br />
L. Ferula assa-foetida از<br />
گياهان دارويي مهم تيره چتريان<br />
ميباشد.<br />
(Apiaceae)<br />
اين گي اه چند ساله، داراي برگها ي كركدار<br />
و ساقهاي به طول<br />
100-200 سانتيمتر<br />
است.<br />
گلآذين كم و بيش فشرده، گلبرگها زرد رنگ و فاقد<br />
كرك هستند. ميوه شيزوكارپ مسطح ميباشد<br />
.(Chamberlain & Rechinger, 1987)<br />
اين گياه<br />
بومي ايران و قسمتهايي از افغانستان است. استانهاي<br />
فارس، كرمان، خراسان، يزد، سمنان، هرمزگان،<br />
سيستان و بلوچستان، اصفهان، لرستان، كهكيلويه و<br />
بويراحمد و بوشهر به عنوان رويشگاه<br />
گياه ميباشند (زرگري، ؛ پيرمرادي،<br />
1375<br />
اصلي اين<br />
.(1381<br />
در اثر تيغزدن پايين ساقه و ريشه تازه آنغوزه، صم غي<br />
به<br />
به نام آنغوزه از نوع اولئوگام رزين<br />
رنگ زرد روشن يا قهوهاي تراوش ميشود. نوع مرغو ب<br />
آنغوزه داراي<br />
(oleo gum-resin)<br />
% 62<br />
%1/28 فروليك اسيد<br />
رزين،<br />
% 25 صمغ، %3-7 اسانس،<br />
(ferulic acid)<br />
جزيي وانيلين ميبا شد (زرگري،<br />
تركيب جديد آزافوئتيدين<br />
فروكوليسين<br />
آزاد و به مقدار بسيار<br />
.(1375<br />
همچنين دو<br />
(assa-foetidin) و<br />
(ferocolicin)<br />
از گروه كومارينهاي<br />
سزكوئيترپنوئيدي از رزين صمغ آنغوزه جداسازي<br />
گرديده است<br />
.(Lopez, 1998)<br />
آنغوزه جهت تهيه<br />
داروهاي ضد انگل، ضد تشنج، قاعدهآور و مقوي ق لب<br />
مورد استفاده قرار ميگيرد و در رفع بيماريهاي داراي<br />
منشأ عصبي دستگاه تنفسي، اسپاسم حنجره، آسم، دستگاه<br />
گوارش و رفع يبوست افراد مسن مؤثر است (زرگري،<br />
.(1375<br />
به دليل بهرهبرداري بيرويه و بيش از حد گياه<br />
آنغوزه، نسل آن در معرض انقراض قرار دارد،<br />
بنابراين حفظ اين گونه گياهي ضروري است. تكثير<br />
آنغوزه در طبيعت از طريق رويش بذر و پس از طي<br />
مرحله خواب صورت ميگيرد. يكي از راهكارهاي<br />
مفيد براي تكثير اين گياه دستي<br />
به تيمارهاي<br />
فيزيكي و شيميايي منا سبي ا ست كه شك ست خواب<br />
www.<strong>SID</strong>.ir
يزن<br />
يها<br />
ه ب يها<br />
يها<br />
يها<br />
يها<br />
يها<br />
يزن<br />
يط يزن<br />
393<br />
فصلنامه تحقيقات گياهان دارويي و معطر ايران، جلد<br />
،23 شماره 3<br />
بذر را تسهيل و در كوتاهترين زمان بيشترين درصد<br />
جوانه را فراهم نمايد. طبق بررسي منابع موجود،<br />
تاكنون اطلاعات مدون و جامعي درباره شكستن<br />
خواب بذر اين گياه ارائه نگرديده ا ست. در تحقيق<br />
حاضر، براي دستي ياب ب ه روش<br />
مناسب شكست<br />
خواب بذر اين گياه دارويي ارزشمند، اثرات<br />
غلظت بالاي شكل پيش تيمار كوتاه مدت<br />
<strong>Archive</strong> <strong>of</strong> <strong>SID</strong><br />
GA 3<br />
و غلظتهاي كمتر آن در دورههاي زماني بلند مدت<br />
در محيط كشت پايه<br />
Murashige & Skoog, ) MS<br />
1962) آزمون گرديد. همچنين كشت بذرها روي<br />
كاغذ صافي مرطوب در دو دماي C˚4 و23±2˚C<br />
مورد بررسي قرار گرفت.<br />
مواد و روشها<br />
موادگياهي<br />
بذرهاي گياه آنغوزه<br />
شهريور 1385 از جمعيت<br />
(Ferula assa-foetida L.)<br />
طبيعي در دامنه<br />
در<br />
ارتفاعات<br />
شيركوه و طبس (استان يزد) با ارتفاع 1200 متر از سطح<br />
دريا<br />
تقريباً<br />
جمعآوري<br />
و كويري<br />
شدند.<br />
متوسط<br />
نواحي اين<br />
بارندگي<br />
داراي<br />
55<br />
ميباشند. ميانگين حداكثر دماي اين نواحي<br />
تير ماه و حداقل آن C˚3- در دي ماه ميباشد.<br />
و هواي آب<br />
ميليمتر در سال<br />
C˚40-45 در<br />
15<br />
15<br />
سترون سازي بذرها<br />
بذرها ابتدا دقيقه با آب جاري شستشو و پس از آن<br />
در آب صابون به مدت دقيقه غوطهور شدند. سپس در<br />
جريان هواي هود لامينار توسط الكل<br />
هيپوكلريت سديم<br />
2-3) %70<br />
2-3 محتوي %1<br />
قطره توئين<br />
دقيقه) و<br />
-20) 20<br />
15<br />
دقيقه) سترون شدند. پس از هر مرحله، بذرها چندين<br />
بار با آب مقطر سترون شستشو شدند.<br />
پيش تيماربا GA 3<br />
محلولهايي با غلظتهاي 2000 1000، 0، و 3000<br />
ميليگرم در ليتر GA 3 تهيه و در اتوكلاو در دماي C˚121 و<br />
50<br />
48 و 72 ساعت<br />
103<br />
فشار كيلوپاسكال سترون شدند. سپس 35 عدد از<br />
نمونه سترون شده بذر هر دو جمعيت در ميليليتر از<br />
غوطهور و روي<br />
محلول فوق به مدت<br />
قرار داده شدند. پس از آن بذرها از محلولها<br />
خارج و در ظروف پتريديش محتوي محيط كشت پايه<br />
MS<br />
شيكر (Shaker)<br />
12<br />
در شرايط سترون كشت داده شدند. ظروف كشت به مدت<br />
هفته در دماي C˚23±2 در شرايط روشنايي در اتاق رشد<br />
نگهداري گرديدند.<br />
تيمار بلند مدت بذرها با<br />
GA 3<br />
بذرهاي سترون شده در ظروف پتريديش حاوي<br />
محيط ك شت پايه<br />
ميليگرم در ليتر<br />
MS<br />
با غلظتهاي<br />
75 ،50 ،25 ،0 و 100<br />
GA 3<br />
23±2˚C و 4˚C<br />
جوانه<br />
كشت شدند و در دو تيمار دمايي<br />
به مدت 12 هفته نگهداري و نتايج<br />
آنها ثبت شد.<br />
تيمار دمايي از طريق خيساندن (imbibition)<br />
بذرهاي سترون شده جمعيتهاي شيركوه و طبس در<br />
ظروف پتريديش و روي كاغذ صافي حاوي ميليليتر<br />
آب مقطر سترون قرار داده شدند، سپس در دو تيمار<br />
5<br />
دمايي 4˚C و ±2˚C 23<br />
اتاق رشد نگهداري شدند.<br />
به مدت<br />
تجزيه وتحليل آماري دادهها<br />
12<br />
هفته در تاريكي و در<br />
كليه آزمايشها بر اساس طرح آماري بلوكهاي كامل<br />
تصادفي اجرا گرديد. درصد و سرعت جوانه<br />
پايان 3 ماه و در<br />
بذرها<br />
هر هفته از طريق روابط زير محاسبه شد:<br />
www.<strong>SID</strong>.ir
يزن<br />
يها<br />
يها<br />
يزن<br />
يزن<br />
اثر جيبرليك اسيد و سرمادهي بر ...<br />
394<br />
<strong>Archive</strong> <strong>of</strong> <strong>SID</strong><br />
]<br />
(تعداد كل بذر / تعداد بذر جوانهزده)×100 [ = درصد جوانه<br />
{(n 1 /w 1 )+(n 2 /w 2 ) +(n 3 /w 3 )+ (n n /w n ) }<br />
n n<br />
جوانه ع سر ت=<br />
معرف تعداد بذرهاي جوانه زده در هفته n ام و<br />
هفته ام را نشان ميدهد.<br />
تجزيه و تحليل آماري دادهها از طريق بررسي اثر<br />
متقابل عوامل جمعيت، زمان، دما و غلظت هورمون<br />
با استفاده از روش تجزيه واريانس دو طرفه انجام شد.<br />
w n<br />
GA 3<br />
n<br />
گروهبندي تيمارها به كمك<br />
روش ANOVA<br />
و بر اساس<br />
آزمون چند دامنهاي دانكن در سطح اطمينان %95 تو سط<br />
نرمافزار<br />
SPSS (version 12)<br />
نمودارها به كمك نرمافزار<br />
نتايج<br />
پيش تيماربا<br />
2003<br />
GA 3<br />
انجام گرديد. سپس<br />
Excel رسم شدند.<br />
نتايج حاصل از تجزيه واريانس دو طرفه دادهها با<br />
توجه به عوامل جمعيت، زمان و غلظت<br />
پيش تيمار بذر جمعيت<br />
GA 3<br />
نشان داد كه<br />
شيركوه و طبس به مد ت<br />
48<br />
(p
395<br />
فصلنامه تحقيقات گياهان دارويي و معطر ايران، جلد<br />
،23 شماره 3<br />
جدول 1- جدول تجزيه واريانس يك طرفه (ANOVA) مقايسه ميانگينهاي سرعت جوانهزني آنغوزه تحت تيمار غلظتهاي<br />
مختلف<br />
و دما GA3<br />
منبع تغييرات<br />
درجه آزادي<br />
ميانگين مربعات<br />
100(mg/l)<br />
0 /21*<br />
0 /02<br />
(mg/l)3000<br />
*694/45<br />
485/12<br />
75 (mg/l)<br />
0 /27 *<br />
0 /12<br />
پيش تيمار كوتاه مدت :GA3<br />
بين گروهها<br />
درون گروهها<br />
كل<br />
تيمار بلند مدت<br />
بين گروهها<br />
درون گروهها<br />
كل<br />
تيمار دمايي روي كاغذ صافي:<br />
بين گروهها<br />
درون گروهها<br />
كل<br />
(mg/l)2000<br />
ns40/82<br />
60/7<br />
50(mg/l)<br />
0/762*<br />
0 /09<br />
(mg/l)1000<br />
*970/19<br />
575/58<br />
25 (mg/l)<br />
0 /43*<br />
0 /16<br />
(mg/l)0<br />
*405/95<br />
223/98<br />
0(mg/l)<br />
0 /25**<br />
0 /012<br />
11 /68**<br />
0 /763<br />
<strong>Archive</strong> <strong>of</strong> <strong>SID</strong><br />
3<br />
12<br />
15<br />
3<br />
12<br />
15<br />
3<br />
20<br />
23<br />
: GA3<br />
=ns اختلاف معنيدار وجود ندارد.<br />
* و **: به ترتيب اختلاف معنيدار در سطح 0.05>P و 0.01>P را نشان ميدهند.<br />
www.<strong>SID</strong>.ir
يزن<br />
اثر جيبرليك اسيد و سرمادهي بر ...<br />
396<br />
شكل 1- مقايسه سرعت جوانه<br />
بذرهاي دو جمعيت شيركوه و طبس در غلظتهاي متفاوت<br />
GA 3<br />
(48 و 72 ساعت)<br />
(حروف يكسان، نشان دهنده عدم تفاوت معنيدار بين ميانگينها در سطح<br />
0/05<br />
<strong>Archive</strong> <strong>of</strong> <strong>SID</strong><br />
و مدت زمان پيش تيمار<br />
>p بر اساس آناليز واريانس ANOVA ميباشند)<br />
شكل3- مقايسه سرعت جوانهزني بذر جمعيتهاي شيركوه و طبس آنغوزه در غلظتهاي متفاوت<br />
GA 3<br />
.23 ±2˚C<br />
گروهبندي تيمارها در هر غلظت<br />
GA 3<br />
در دماهاي C˚4 و<br />
بر اساس آناليز واريانس يك طرفه و آزمون دانكن محاسبه شد.<br />
(حروف يكسان نشان دهنده عدم تفاوت معنيدار بين ميانگينها در سطح احتمال 5 درصد ميباشند)<br />
www.<strong>SID</strong>.ir
يعن<br />
يزن<br />
يزن<br />
يها<br />
يزن<br />
يها<br />
يزن<br />
يها<br />
397<br />
فصلنامه تحقيقات گياهان دارويي و معطر ايران، جلد<br />
،23 شماره 3<br />
شكل2- بررسي اثر متقابل غلظت<br />
GA 3<br />
ترتيب در دوره زماني<br />
تيمار بلند مدت بذرها با GA 3 در محيط كشت پايه MS<br />
تجزيه واريانس دو طرفه، اثر غلظتهاي متفاوت<br />
در دماهاي C˚4 و C˚±2 23، به صورت تيمار طولاني<br />
مدت در محيط ك شت پايه<br />
و مدت زمان پيش تيمار بر درصد جوانه<br />
48 ساعت A) و (B<br />
و<br />
72 ساعت C) و (D<br />
GA 3<br />
<strong>Archive</strong> <strong>of</strong> <strong>SID</strong><br />
MS<br />
رو شن ساخت كه اثر<br />
عامل دما به تنهايي بر روي دو صفت اندازهگيري شده<br />
ي سرعت و درصد جوانه معنيدار بود.<br />
اما عامل غ لظت به تنهايي و اثر متقابل آن با دما اثر<br />
(p
يزن<br />
يها<br />
يها<br />
يزن<br />
يها<br />
يزن<br />
يزن<br />
يزن<br />
اثر جيبرليك اسيد و سرمادهي بر ...<br />
398<br />
جدول 2- مقايسه ميانگينهاي سرعت جوانهزني بذر آنغوزه تحت تيمارهاي مختلف شكست خواب<br />
تيمار/جمعيت<br />
ميانگين<br />
سرعت جوانه زني<br />
پيش تيمار كوتاه مدت<br />
بذر شيركوه<br />
بذر شيركوه<br />
بذر طبس<br />
بذر طبس<br />
3000(mg/l)<br />
32 /5<br />
a<br />
b<br />
11 /25<br />
a<br />
42 /26<br />
33 /3<br />
a<br />
2000(mg/l)<br />
29 /3<br />
a<br />
a<br />
28 /57<br />
a<br />
31 /54<br />
a<br />
31 /69<br />
1000(mg/l)<br />
b<br />
8 /57<br />
ab<br />
23 /33<br />
38 /8<br />
a<br />
42 /5<br />
a<br />
0(mg/l)<br />
ab<br />
15 /47<br />
a<br />
38 /33<br />
ab<br />
25 /29<br />
33 /8<br />
a<br />
: GA3<br />
<strong>Archive</strong> <strong>of</strong> <strong>SID</strong><br />
(48h)<br />
(72h)<br />
(48h)<br />
(72h)<br />
تيمار بلند مدت<br />
بذر شيركوه<br />
بذر شيركوه<br />
بذر طبس<br />
بذر طبس<br />
100(mg/l)<br />
ab<br />
0 /31<br />
a<br />
0 /66<br />
b<br />
0 /15<br />
a<br />
0 /57<br />
75 (mg/l)<br />
b<br />
0 /13<br />
ab<br />
0 /51<br />
ab<br />
0 /31<br />
a<br />
0 /74<br />
50 (mg/l)<br />
ab<br />
0 /41<br />
1 /2<br />
a<br />
b<br />
0 /25<br />
ab<br />
0 /51<br />
25 (mg/l)<br />
ab<br />
0 /35<br />
a<br />
0 /89<br />
b<br />
0 /12<br />
a<br />
0 /31<br />
0(mg/l)<br />
b<br />
0 /09<br />
a<br />
0 /61<br />
b<br />
0 /16<br />
a<br />
0 /51<br />
: GA3<br />
(23±2˚C)<br />
(4˚C )<br />
(23±2˚C)<br />
(4˚C )<br />
تيمار دمايي روي كاغذ صافي:<br />
بذر شيركوه<br />
بذر شيركوه<br />
بذر طبس<br />
بذر طبس<br />
b<br />
0 /54<br />
a<br />
2 /93<br />
b<br />
0 /37<br />
2 /8<br />
a<br />
(23±2˚C)<br />
(4˚C )<br />
(23±2˚C)<br />
(4˚C )<br />
حروف يكسان در هر ستون و در هر تيمار بيانگر عدم تفاوت معنيدار بين ميانگينها در سطح<br />
تغيير سرعت جوانه<br />
بذر جمعيت شيركوه (شكل<br />
0.05>p ميباشد.<br />
(3<br />
در هر دو تيمار دمايي از غ لظت صفر ت ا 50 ميليگرم در<br />
ليتر افزايش و در غلظت بيشتر از50 ميليگرم در<br />
ليتر به طور معنيداري كاهش يافت. در حالي كه افزايش<br />
سرعت جوانهزني بذر جمعيت طبس تا غ لظت<br />
75<br />
GA 3<br />
ميليگرم در ليتر GA 3 در هر دو دما معنيدار بود. تيمار<br />
اين بذرها با غلظت<br />
GA 3 بيشتر<br />
سبب كاهش جوانه<br />
آنها گرديد. اگر چه غلظت<br />
50 و 75<br />
GA 3<br />
ميليگرم در ليتر<br />
به ترتيب در بذرهاي جمعيتهاي شيركوه و طبس در<br />
هر دو تيمار دمايي سرعت جوانه را به حداكثر رساند،<br />
اما اثر كاهش دما بر افزايش سرعت جوانه شاخصتر<br />
بود. به طوري كه سرعت جوانه<br />
به ميزان<br />
(شكل<br />
بذرها در<br />
دماي C˚4<br />
2-3 برابر دماي ±2˚C 23<br />
.(3<br />
افزايش يافت<br />
www.<strong>SID</strong>.ir
يها يها يزن<br />
يها<br />
399<br />
فصلنامه تحقيقات گياهان دارويي و معطر ايران، جلد<br />
،23 شماره 3<br />
شكل4- بررسي اثر متقابل غلظت<br />
GA 3<br />
و دما بر درصد جوانه<br />
بذر<br />
) 4˚C و (B و A) 23±2˚C<br />
بررسي درصد بذرهاي جوانهزده در طول سه ماه نشان<br />
داد كه در<br />
وC<br />
جمعيت<br />
.(D<br />
<strong>Archive</strong> <strong>of</strong> <strong>SID</strong><br />
2<br />
شيركوه و طبس به ترتيب در دما<br />
هفته اول درصد جوانهزني هر دو جمعيت استفاده، بيشترين درصد جوانهزني در دماي C˚2<br />
صفر است (شكل 4)، اما بتدريج در اواخر ماه اول تيمار تيمار حاوي<br />
بلند مدت بذرها با محلولهاي با غلظت بيشتر<br />
سبب GA 3<br />
غلظتهاي كمتر<br />
دماي<br />
شكست خواب بذرها گرديد. در ماههاي دوم و سوم (شكلهاي<br />
حداكثر درصد جوانهزني در بذرهاي تيمار شده با<br />
GA 3<br />
مشاهده شد. در بين تيمارهاي مورد<br />
23 ±<br />
50<br />
در<br />
ميليگرم در ليتر GA 3 م شاهده شد و در<br />
C˚4 غلظتهاي كم و زياد<br />
GA 3<br />
4 و .(5<br />
اثري مشابه داشتند<br />
www.<strong>SID</strong>.ir
يزن<br />
يزن<br />
يها<br />
يزن<br />
اثر جيبرليك اسيد و سرمادهي بر ...<br />
400<br />
e d c b<br />
a<br />
شكل 5- تيمار جوانه<br />
بذرهاي جمعيت شيركوه در غلظت<br />
،(a) 0 (d) 75 ،(c) 50 ،(b) 25 و<br />
100<br />
ميليگرم در ليتر<br />
.GA 3<br />
(e)<br />
اثر عامل جمعيت (شيركوه و طبس) بر روي درصد<br />
تيمار دمايي از طريق خيساندن<br />
جوانهزني در سطح 0/05>p معنيدار بود (جدولهاي<br />
بررسي اثر تيمار خيساندن با قرار دادن بذرها روي كاغذ صافي مرطوب نشان داد كه تأثير عامل دما بر تفاوت<br />
ميانگينهاي درصد و سرعت جوانهزني در سطح<br />
و 0/01>p<br />
و 1<br />
a<br />
a<br />
b<br />
b<br />
.(2<br />
<strong>Archive</strong> <strong>of</strong> <strong>SID</strong><br />
شكل6- مقايسه اثر متقابل دما و زمان بر درصد جوانه<br />
پس از<br />
(A)<br />
و سرعت جوانه<br />
(B)<br />
3 ماه (12 هفته)<br />
(حروف غير مشابه نشانگر وجود تفاوت معنيدار بين ميانگينها در سطح احتمال<br />
آزمون دانكن صورت گرفته است)<br />
p
يها<br />
يزن<br />
يها<br />
يزن<br />
يها<br />
يزن<br />
يها<br />
يزن<br />
ي م<br />
يزن<br />
يزن<br />
401<br />
فصلنامه تحقيقات گياهان دارويي و معطر ايران، جلد<br />
،23 شماره 3<br />
تفاوت در القاي جوانهزني بذرها بين دو تيمار دمايي<br />
كاملاً محسوس بود، به طوري كه سرعت جوانهزني در<br />
دماي 6 برابر مقدار آن در دماي<br />
(شكل<br />
C˚23±2 بود<br />
<strong>Archive</strong> <strong>of</strong> <strong>SID</strong><br />
C˚4 تقريبا<br />
.(6B<br />
بذر هر دو جمعيت در هفته چهارم افزايش<br />
محسوسي را در درصد جوانهزني نشان<br />
دادند و از هفته<br />
نهم به بعد تغيير چنداني در افزايش تعداد بذرهاي<br />
جوانهزده مشاهده نشد<br />
(شكل 6A).<br />
هفته، ميزان 12 پس از<br />
جوانهزني بذرهاي جمعيتهاي شيركوه و طبس در دماي<br />
90 و به ترتيب C˚4<br />
67 درصد بود. اين مسئله نشان داد<br />
كه اثر تيمار سرما بر افزايش سرعت و درصد جوانهزني<br />
بذرهاي جمعيت شيركوه نسبت به جمعيت طبس<br />
محسوستر است.<br />
بحث<br />
مقايسه نتايج بدست آمده از تيمار بلند مدت و كوتاه<br />
مدت بذرهاي دو جمعيت شيركوه و طبس آنغوزه با<br />
و همچنين تيمار آنها در دماهاي<br />
متفاوت غلظت نشان داد كه اثر دماي پايين بر افزايش<br />
سرعت و درصد جوانهزني بذرهاي اين گياه بيشتر از<br />
GA 3<br />
23 ±2˚C و 4˚C<br />
سطوح هورموني مورد استفاده مؤثر است. از آنجا كه در<br />
برخي تيمارهاي مورد استفاده، كاربرد غلظتهاي متفاوت<br />
اثر معنيداري را بر پارامترهاي اندازهگيري شده فوق<br />
نداشت، احتمال داده ميشود كه عامل سرما علاوه بر<br />
GA 3<br />
تحريك سنتز<br />
GA 3<br />
درونزا، محركهاي ديگري را فعال<br />
ميكند كه موجب افزايش سرعت جوانهزني بذرها<br />
ميگردد. به<br />
نظر مير سد تيمار سرما سبب كاهش تراز<br />
هورمونهاي بازدارنده و افزايش تراز هورمونهاي محرك<br />
شده و بدين ترتيب سبب افزايش پتانسيل جوانهزني بذر<br />
ميشود. اين رويدادها به طور همزمان رخ داد و جوانه<br />
در بذرها نتيجه توازن بين هورمونها ميباشد<br />
درصد جوانهزني<br />
بذرها در محيط ك شت فاقد تا هفته هشتم كمتر<br />
از تيمارهاي حاوي غلظتهاي متفاو ت بود. اما با<br />
GA 3<br />
.(Tipirdamaz & Gomurgen, 2000)<br />
شكست خواب، بيشتر<br />
GA 3<br />
MS<br />
بذرها به طور همزمان شروع به<br />
رويش نمودند و در پايان هفته دوازدهم درصد جوانهزني<br />
بذرها در دماي C˚4 در تيمار شاهد بيشتر از تمام<br />
تيمارهاي حاوي<br />
GA 3<br />
تغييرا ت در صد جوانه<br />
كه جذ ب تدريجي<br />
تدريجي جوانه<br />
GA 3<br />
بود. شيب نمودارهاي خطي<br />
ن سبت به زمان مشخص ميكند<br />
در تيمارهاي هورموني القاء<br />
را با يك سرعت ثابت به پيش ميبرد.<br />
اما در تيمار شاهد فرايندهاي فيزيولوژيكي ناشي از تأثير<br />
سرما سبب راهاندازي م سيرهاي علامتدهي هورموني<br />
گرديد كه در پايان آن جوانهزني به<br />
صورت تصاعدي افزايش فوقالعادهاي پيدا<br />
طور ناگهاني و به<br />
Kucera<br />
كرد )<br />
.(et al., 2005<br />
سرعت بروز پاسخ در اين نمونهها از<br />
منحني لگاريتمي پيروي كند<br />
هورمون ناشي از رويان و پوشش بذر را<br />
(شكلهاي 4C و 4D).<br />
،GA 3 خواب<br />
ميشكند و اثرات بازدارنده آبسيزيك ا سيد را به طور<br />
مستقيم يا غير مستقيم مهار<br />
ميكند(2005 al., .(Kucera et<br />
برونزا در تيمارهاي بلند<br />
به نظر ميرسد اثر هورمون داراي غلظتهاي بحراني<br />
مدت بر روي افزايش جوانه بيشتر از حد آستانه، اثر بازدارندگي بر<br />
است و غلظت دارند.<br />
جوانه تفاوت ميانگين<br />
GA 3<br />
سرعت و درصد جوانه<br />
بذرهاي<br />
خيسانده شده در آب مقطر در دو دوره زماني 48 و 72<br />
ساعت برخلاف نمونههاي پيش تيمار شده با<br />
معنيدار بود. خيساندن طولاني مدت بذرها در آب خالص<br />
GA 3<br />
سبب خروج هر چه بيشتر بازدارندهها از پو سته يا رويان<br />
www.<strong>SID</strong>.ir
يب<br />
يزن<br />
يها<br />
يزن<br />
يها<br />
يها<br />
ي م<br />
يها<br />
س )<br />
اثر جيبرليك اسيد و سرمادهي بر ...<br />
402<br />
ميشود. مهمترين ماده بازدارنده بذرها آبسيزيك ا سيد<br />
است كه مقدار آن با خيساندن يا شستشو تا حدي كاهش<br />
مييابد (عموآقايي، كاهش تراز آبسيزيك اسيد<br />
سبب افزايش حساسيت رويان به در مرحله گذر از<br />
GA 3<br />
<strong>Archive</strong> <strong>of</strong> <strong>SID</strong><br />
.(1384<br />
حالت خواب به حالت غير خواب در بذر بسياري از<br />
گونهها ميشود<br />
48<br />
.(Kucera et al., 2005)<br />
اگرچه پيش تيمار بذرها با GA 3 به مد ت ساعت<br />
نسبت به نمونه شاهد درصد جوانه را افزايش داد،<br />
اما به نظر ميرسد كه مقدار<br />
GA 3<br />
جذب شده هنگام پيش<br />
تيمار كوتاه مدت بذرها براي تحريك جوانهزني آنها كافي<br />
نميباشد. بنابراين براي بدست آوردن حداكثر درصد<br />
جوانه بايد از تيمارهايي كه سبب افزايش غ لظت<br />
درونزا يا افزايش جذب هورموني سلول رويان<br />
GA 3<br />
ميشوند، استفاده كرد. همان گونه كه در تيمار سرمادهي<br />
در پژوهش حاضر نتايج مطلوبي از نظر جوانهزني بذرها<br />
بدست آمد. تيمارسرمادهي بذرها بر روي كاغذ صافي<br />
مرطوب در مقايسه با تيمارهاي كوتاه و ب لند مد ت با GA 3<br />
شترين اثر را بر افزايش درصد و سرعت جوانهزني<br />
بذرها نشان داد. بذرهاي تيره چتريان اشكال مختلفي از<br />
الگوي خواب فيزيولوژيكي را از خود نشان ميدهند و<br />
سرمادهي تا حد زيادي<br />
كمك نمايد (عموآقايي،<br />
اندكي كمتر براي گياهاني كه در اقليم<br />
تواند به رفع اين نوع خوابها<br />
1384). معمولاً دماي C˚5<br />
بيشترين تأثير را در رفع خواب بذر دارد<br />
يا<br />
سرد ميرويند<br />
Koornneff et )<br />
.(al., 2002<br />
به<br />
طور كلي، از اطلاعا ت به د ست آمده در اين<br />
پژوهش ميتوان نتيجه گرفت كه سادهترين و مناسبترين<br />
شيوه براي شكست خواب بذر<br />
روي كاغذ صافي مرطوب به مدت<br />
آنغوزه ك شت بذرها بر<br />
8-9<br />
هفته در دماي<br />
ميباشد. همچنين نتايج نشان دادند كه عامل سرما<br />
سبب افزايش غلظت درونزا در جوانهزني بذر<br />
GA 3<br />
4˚C<br />
گرديد.<br />
سپاسگزاري<br />
با تشكر و قدرداني از گروههاي زيست شناسي<br />
دانشكدههاي ع لوم پايه دانشگاه شاهد و الزهرا<br />
( به<br />
منظور تأمين هزينه مالي و امكانات آزمايشگاهي و<br />
همچنين با سپاسگزاري از پژوهشكده گياهان دارويي<br />
جهاد دانشگاهي كه در تهيه نمونههاي بذر مورد مطالعه ما<br />
را ياري نمودند.<br />
منابع مورد استفاده<br />
-<br />
پيرمرادي، م.ر.،<br />
.1381<br />
بررسي روشهاي مختلف تيغزني ريشه و<br />
برخي فاكتورهاي ديگر بر عملكرد و بقاي گياه دارويي آنغوزه.<br />
پاياننامه كارشناسي ارشد، دانشگاه تربيت مدرس، دانشكده<br />
كشاورزي،<br />
80 صفحه.<br />
زرگري، ع.، -<br />
تهران، تهران،<br />
.1375<br />
گياهان دارويي. جلد دوم، انتشارات دانشگاه<br />
976 صفحه.<br />
عموآقايي، ر.، -<br />
.1384<br />
تأثيرخيساندن بذور، مدت زمان و دماي پيش<br />
سرماي مرطوب بر شكست خواب بذر كما<br />
مجله زيست شناسي،<br />
Ferula ovina .)<br />
.350-359 ،(4)18<br />
.(Boiss<br />
- Chamberlain, D.F., Rechinger, K.H. 1987. "Ferula<br />
assa-foetida", In: Rechinger KH (ed.) Flora Iranica.<br />
Akad. Druck- und Verlagsanstalt, Graz, Austria,<br />
Vol. 162, 555 p.<br />
- Finch-Savage, W.E. and Leubner-Metzger, G., 2006.<br />
Seed dormancy and the control <strong>of</strong> germination.. New<br />
Phytologist, 171: 501–523.<br />
- Gupta, V., 2003. Seed germination and dormancy<br />
breaking techniques for indigenous medicinal and<br />
aromatic plants. Journal <strong>of</strong> Medicinal and Aromatic<br />
Plants Science, 25: 402-407.<br />
- Koornneff, M., Bentsink, L. and Hilhorst, H., 2002.<br />
Seed dormancy and germination. Current Opinion in<br />
Plant Biology, 5: 33-36.<br />
- Kucera, B., Cohn, M.A. and Leubner-Metzger, G.,<br />
2005. Plant hormone interactions during seed<br />
www.<strong>SID</strong>.ir
403<br />
فصلنامه تحقيقات گياهان دارويي و معطر ايران، جلد 23، شماره 3<br />
- Tipirdamaz, R. and Gomurgen, N., 2000. The effects<br />
<strong>of</strong> temperature and gibberellic acid on germination<br />
<strong>of</strong> Eranthis hyemalis (L.) Salisb. Seeds. Turkish<br />
Journal <strong>of</strong> Botany, 24: 143-145.<br />
- Yamauchi, Y., Ogawa, M., Kuwahara, A., Hanada, A.,<br />
Kamiya, Y. and Yamaguchi, S., 2004. Activation <strong>of</strong><br />
gibberellin biosynthesis and response pathways by<br />
low temperature during imbibition <strong>of</strong> Arabidopsis<br />
thaliana seeds. Plant Cell, 16: 367-378.<br />
dormancy release and germination. Seed Science<br />
Research, 15: 281-307.<br />
- Lopez, A., 1998. Assa-foetidin and ferocolicin, two<br />
sesquiterpenoid cumarins from Ferula assa foetida.<br />
Tetraherdon Letters, 29 (13): 1557-60.<br />
- Murashige, T. and Skoog, F., 1962. A revised medium<br />
for rapid growth and bioassay with tobacco tissue<br />
cultures. Physiolagia Plantarum, 15: 473-497.<br />
- Nadiafi, F., Bannayan, M., Tabrizi, L. and Rastgoo,<br />
M., 2006. Seed germination and dormancy breaking<br />
techniques for Ferula gummosa and Teucrium<br />
polium. Journal <strong>of</strong> Arid Environments, 64: 542-547.<br />
<strong>Archive</strong> <strong>of</strong> <strong>SID</strong><br />
www.<strong>SID</strong>.ir
Iranian Journal <strong>of</strong> Medicinal and Aromatic Plants, Vol. 23, No. 3, 2007 404<br />
Effects <strong>of</strong> GA 3 and chilling on seed germination <strong>of</strong> Ferula assa-foetida, as a<br />
medicinal plant<br />
T. Rajabian 1 , A. Saboora 2 , B. Hassani 2 and H. Fallah Hosseini 3<br />
1. Department <strong>of</strong> Biology, Faculty <strong>of</strong> Sciences, Shahed University, P.O. Box: 18155-159, Tehran, Iran, E-mail:<br />
rajabian@shahed.ac.ir<br />
2. Department <strong>of</strong> Biology, Faculty <strong>of</strong> Sciences, Alzahra University, Tehran, Iran<br />
3. Department <strong>of</strong> Pharmacology, Institute <strong>of</strong> Medicinal Plants (ACECR), Tehran, Iran<br />
Abstract<br />
Ferula assa-foetida L. is an Iranian endemic medicinal plant that belongs to Apiaceae<br />
family. Seeds <strong>of</strong> this plant have a long period <strong>of</strong> dormancy. Therefore, experimental methods,<br />
which decrease seed dormancy period, could be effective in the seed germination rate and also<br />
in revival <strong>of</strong> the plant. The effect <strong>of</strong> GA 3 as a pre-treatment (at high concentrations in a short<br />
time period at 23±2°C) and treatment (low concentrations in a long time period at 23±2 and<br />
4°C) on germination <strong>of</strong> two Tabas and Shirkooh population seeds on MS medium was analyzed.<br />
Comparative analyses on treated and pre- treated seeds from two populations with GA 3 at<br />
23±2°C temperature did not show any significant changes in both the germination percentage<br />
and rate. However, seeds chilling treatment (4°C) indicated increased germination rate and<br />
percentage. So, after 12 weeks the maximum germination percentages were 84 and 56% for<br />
Tabas and Shirkooh populations. Also the effect <strong>of</strong> the temperature was investigated on seed<br />
germination on the wet filter paper in two levels <strong>of</strong> 23±2 and 4°C. According to results,<br />
maximum seed germination percentage obtained for Shirkooh were (90%) and Tabas (67%)<br />
populations by soaking the seeds on the wet filter papers in Petri dishes within 8 to 9 weeks.<br />
Finally, it seems that increasing endogenous GA 3 concentration, which is provided mostly by<br />
chilling treatment, is the most effective factor for breaking the seed dormancy.<br />
Key words: Ferula assa-foetida, seed dormancy, seed germination, GA 3 , chilling treatment.<br />
<strong>Archive</strong> <strong>of</strong> <strong>SID</strong><br />
www.<strong>SID</strong>.ir
Change language