yangın algılama ve ihbar sistemleri - Mesleki denetim
yangın algılama ve ihbar sistemleri - Mesleki denetim
yangın algılama ve ihbar sistemleri - Mesleki denetim
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
Hazırlayan<br />
Ender Barış AKBULUT<br />
ÇANKIRI-2006<br />
YANGIN ALGILAMA VE İHBAR SİSTEMLERİ<br />
YANGIN TARİHÇESİ HAKKINDA BİLGİ<br />
Acil durumlarda kullanılan madeni çanlardan sonra ilk elektrikli zil 1891'de ABD'de<br />
üretilmiştir. İlk alarm butonu 1900'de, ilk elektrikli siren de 1914 yılında üretilmiştir. Klasik <strong>yangın</strong><br />
<strong>algılama</strong> <strong>ve</strong> uyarı <strong>sistemleri</strong> ise 1930'lu yıllarda, binalara <strong>ve</strong> fabrikalara kurulmaya başlamıştır.<br />
1936'da ilk cam kırma tip alarm butonu, 1970'de sıcaklık detektörleri, 1976'da ise iyonizasyon<br />
duman detektörleri üretilmiştir. Mikroişlemcilerin 1980'li yıllarda büyük bir gelişme<br />
göstermesinden sonra adreslenebilir <strong>yangın</strong> <strong>algılama</strong> <strong>ve</strong> uyarı <strong>sistemleri</strong> geliştirilmiştir.<br />
Yangın Algılama <strong>ve</strong> İhbar Sistemi sürekli denetleme özelliğine sahip, bir hayat koruma<br />
sisteminin gereksinimlerini karşılayacak yapıda olacak, sistem içinde kullanılan <strong>yangın</strong> kontrol<br />
paneli, dedektörler, giriş/çıkış modülleri mikroişlemci kontrollü olacaktır.<br />
Yangın Algılama <strong>ve</strong> İhbar Sistemi tasarımında genişleyebilirlik <strong>ve</strong> esneklik esas alınacaktır.<br />
İstenildiğinde sadece yazılım bazında yapılacak değişikliklerle mevcut senaryolar kolaylıkla<br />
değiştirilebileceği gibi ileride oluşabilecek ihtiyaçlar doğrultusunda dedektör, modül v.b. ekipman<br />
ila<strong>ve</strong> etmek kablaj <strong>ve</strong> sistem mimarisi açısından çok kolay olmalıdır. Yangın <strong>algılama</strong> panelleri,<br />
haberleşme için LAN (Local Area Network)’ ı kullanacaktır.<br />
YANGIN ALGILAMADA KULLANILAN SİSTEMLER<br />
KLASİK (KONVANSİYONEL) SİSTEMLER<br />
Yangın bölgelerine ayırma (Zonlama) ilkesi ile çalışan bu sistemler, kontrol panelinden<br />
<strong>yangın</strong> bölgesine götürülen bir çift kabloya paralel olarak bağlanan detektörler bu iki telli hattan<br />
hem enerjiyi alırlar, hem de uyarı sinyalini panele gönderirler. Klasik sistemlerde karar yetkisi<br />
detektörlerindir. Belirli bir bölgede bulunan detektörler <strong>ve</strong>/<strong>ve</strong>ya butonlar birbirine paralel<br />
bağlanarak kontrol paneline tek bir bilgiyi iletecek şekilde bağlanırlar. Bu bölgedeki detektörlerin<br />
hangisi alarm <strong>ve</strong>rirse <strong>ve</strong>rsin, kontrol panelinden o bölgeye ait uyarı alınacaktır. Eğer o bölgede 15-<br />
20 detektör var ise arıza ya da alarm bilgisinin hangi detektörden geldiğini öğrenmek, o <strong>yangın</strong><br />
bölgesine gitmeden öğrenebilmek mümkün değildir. Bu yaklaşım <strong>yangın</strong>a müdahale açısından ilk<br />
bakışta yanlış olmayabilir. 20 Detektörün bulunduğu geniş bir alandan <strong>yangın</strong> uyarı sinyali<br />
geldiğinde o bölgeye ulaşmak itfaiye ekibi için yeterlidir. Olaya arıza açısından bakıldığında<br />
hattaki herhangi bir kopukluğun yerini saptamak hiç kuşku yok ki zaman <strong>ve</strong> enerji kaybıdır. Klasik<br />
<strong>sistemleri</strong>n bazı olumsuzluklarını saymak adreslenebilir <strong>yangın</strong> <strong>algılama</strong> <strong>ve</strong> uyarı <strong>sistemleri</strong>nin<br />
getirdiği olanakları daha iyi anlamamıza yardımcı olur. Klasik sistemlerde her bir <strong>ihbar</strong> hattından<br />
merkezi panele kablo çekilir. Bu da kontrol panelinden çevreye yayılan çok sayıda kablo demektir.<br />
Yangın zonları bir kere belirlenip <strong>ihbar</strong> hatları tesis edildikten sonra bu bölgelerde yapılabilecek<br />
yenilemeler, tesisatta yapılacak değişikliklerle mümkündür. Ayni hatta bağlanan çeşitli tipte<br />
detektör <strong>ve</strong> butonlardan gelen sinyaller birbirinden ayırt edilemez. Detektörler elektronik olarak<br />
basit bir karşılaştırıcıdan oluşurlar. Fiziksel bir büyüklük elektriksen bir büyüklüğe dönüştürülerek<br />
1
önceden belirlenmiş bir referans değer ile karşılaştırılmaktadır. Bu değer alarm limitini asarsa<br />
'Yangın var...!' sinyali kontrol paneline gönderilmektedir.<br />
ADRESLENEBİLİR SİSTEMLER<br />
DİJİTAL ADRESLENEBİLİR SİSTEMLER<br />
Bu tip sistemlerde her bir dedektörün panel tarafından tanınan kimlik kodu bulunmaktadır,<br />
bu sayede alarm durumunda <strong>algılama</strong> yapan dedektörün tam olarak yeri panel üzerinden<br />
görülebilmektedir. Adresli sistemlerde marka <strong>ve</strong> modele bağlı olarak, her bir bölgeye 128 adete<br />
kadar dedektör bağlanabilmektedir. Dedektörlerle panel tarafından bire bir haberleşmesi sayesinde<br />
hat kopuklukları <strong>ve</strong> arızaların hangi dedektörden kaynaklandığı panel üzerinden görülebilmektedir.<br />
Sistem maliyeti Konvansiyonel sistemlerle kıyaslandığında oldukça yüksektir.<br />
Dijital adreslenebilir <strong>sistemleri</strong>n en temel özellikleri asagidaki gibidir:<br />
a) Ayni bir çift kabloya bağlı çok sayıda detektörün her birinden bağımsız sinyaller alınır. Yani<br />
detektörlerin <strong>ve</strong> butonların her biri bireysel bir s-adrese sahiptirler.<br />
b) Yangın zonları yazılım aracılığıyla tamamlandığından detektör <strong>ve</strong> butonlar bulundukları<br />
yerler dikkate alınmaksızın, kablo tesisatı açısından en uygun şekilde çevrim hattına<br />
bağlanırlar.<br />
c) Ayni çift kabloya çok sayıda detektör bağlandığından kablo miktarından büyük tasarruf<br />
sağlanmaktadır.<br />
d) Yangın <strong>algılama</strong> <strong>ve</strong> uyarı <strong>sistemleri</strong>nden bilgi aktarılması ya da bilgi alınması gerekiyor ise<br />
giriş/çıkış modüllerinin bağlanmasına olanak tanır.<br />
e) Dijital adresli sistemlerde detektörlerin çalışma ilkesi klasik detektörlerde olduğu gibidir.<br />
Yani, <strong>yangın</strong> kararı detektör tarafından <strong>ve</strong>rilir.<br />
Dijital adreslenebilir sistemler sadece adreslenebilme özellikleri dolayısıyla kolaylıklar<br />
getiriler. Ancak duman detektörlerinin bulunmasından sonra <strong>yangın</strong> görevlilerini en fazla<br />
uğraştıran yalancı alarmlara karşı akilli olarak nitelenebilecek çözümler sunamamışlardır.<br />
ANALOG ADRESLENEBİLİR SİSTEMLER<br />
Konvansiyonel yada Adresli sistemlerde dedektörler iki konumlu çalışırlar, bir başka<br />
deyişle, dedektör ya normal konumdadır ya da <strong>algılama</strong> yapmıştır (alarm durumundadır). Oysa<br />
Analog Adresli sistemlerde dedektörler algıladıkları duman yada ısı miktarını panele bildirirler.<br />
Panel sürekli olarak tüm dedektörlerle haberleşerek ölçülen değerleri alır <strong>ve</strong> bunları panel önceden<br />
tanımlanmış olan referans değerleriyle karşılaştırıp, alarm durumuna gerek olup olmadığına karar<br />
<strong>ve</strong>rir. Her dedektör için ayrı bir referans (üst sınır) değeri tanımlanabilmekte, bu sayede de sistem<br />
farklı kondisyonlardaki mekanlarda hassasiyetini koruyabilmektedir. Örneğin tozsuz <strong>ve</strong> klimalar<br />
ile otomatik olarak ısısı kontrol altında tutulan odadaki dedektörün algılayacağı <strong>ve</strong>riler arasındaki<br />
değişim oranı ile , kafeterya / dinlenme odası gibi sigara içilebilen ortamlarda bulunan<br />
dedektörlerin algılayacağı <strong>ve</strong>riler arasındaki değişim oranı aynı olmayacaktır. Bu sayede sistem<br />
daha kararlı çalışacak <strong>ve</strong> yanlış alarm ihtimali yok denecek kadar azalacaktır, ayrıca panel ölçülen<br />
2
değer, üst sınıra yaklaştığında ön uyarı <strong>ve</strong>rerek müdahalenin anında yapılmasına da olanak<br />
sağlamaktadır.<br />
MAVİGARD HAREZMIC : VIP Protokollü analog adresli <strong>yangın</strong> alarm santrali<br />
Panel sürekli olarak dedektörlerden gelen <strong>ve</strong>rileri kontrol ettiği için, zaman içinde<br />
dedektörlerde oluşan tozlanma sebebiyle değişen ölçüm değerlerini algılar <strong>ve</strong> temizlenmesi<br />
gereken dedektörleri göstererek bakım uyarısı <strong>ve</strong>rir.<br />
Analog Adresli sistemler yukarıda anlattığımız özellikleri yüzünden büyük ölçekli<br />
uygulamalarda oldukça rağbet görmektedirler, bu sayede piyasada yaygınlaşmış <strong>ve</strong> maliyetleri<br />
Dijital Adresli sisteme yaklaşmıştır.<br />
ELEKTRONİK ADRESLENEBİLİR SİSTEMLER (İNTERAKTİF)<br />
Yangın <strong>algılama</strong> <strong>ve</strong> uyarı <strong>sistemleri</strong>nde teknolojik evrimin bugün geldiği nokta hem kontrol<br />
panellerinin, hem de sahada kullanılan detektör, modül <strong>ve</strong> butonların tamamen mikroişlemcili<br />
olarak üretilmeleridir. Bu gelişme <strong>yangın</strong> <strong>algılama</strong> <strong>ve</strong> uyarı <strong>sistemleri</strong>nde devrim olarak kabul<br />
edilmektedir. Analog adreslenebilir sistemlerde akilli olan sadece panel iken, bu akillilik elektronik<br />
adreslenebilir sistemlerde saha elemanlarına dağıtılmıştır. Bu sistemlerle birlikte detektör kavramı<br />
yeniden gündeme gelmiştir. Karar <strong>ve</strong>rme yetkisi tekrar detektörlere <strong>ve</strong>rilmiştir. Bu sistemlerde<br />
panel kendisine bağlı elemanlarla hem yayın, hem de tarama yöntemini kullanarak haberleşir.<br />
Sahada kullanılan detektörler, modüller <strong>ve</strong> butonlar mikroişlemci kontrollü, elektronik<br />
adreslenebilir geçmişe dönük belleğe sahiptirler. Her bir detektör, modül <strong>ve</strong> buton sadece<br />
kendilerine ait geçmişe dönük, aşağıda tanımlanan bilgileri belleklerinde saklayabilmektedirler.<br />
• Cihaz adresi,<br />
• Cihazın tipi <strong>ve</strong> çalışma modu,<br />
• Sistem içinde sürekli çalıştığı süre,<br />
• Çalıştığı zaman içinde arıza geçirdiği <strong>ve</strong> alarm sayısı,<br />
• Eğer var ise son girilen alarmın tarihi <strong>ve</strong> zamanı,<br />
• Kalan/kullanılan çevresel kompazasyon miktarı,<br />
• En son bakim tarihi,<br />
• Kullandığı şantiye <strong>ve</strong> projenin adını,<br />
• Eğer var ise en son alarm sırasında detektörün kaydettiği değerler,<br />
• Detektörün hassasiyet değerleri,<br />
• Arıza kodları hakkında bilgiler.<br />
3
Mikroişlemcilerin sahada kullanılan tüm ekipmanlara indirgenmiş olmasının amacı sistemde<br />
<strong>ve</strong>rimliliği <strong>ve</strong> sürekliliği sağlayacak olan bilgilerin teknik personele sağlıklı aktarılmasını<br />
sağlamak, bakim <strong>ve</strong> işletme kolaylığı getirmektedir. Kontrol paneli, detektör, modül <strong>ve</strong> butonlarda<br />
hem yayın, hem de tarama yöntemi ile haberleştiğinden, haberleşme yoğunluğu az olmakta,<br />
böylelikle sistemde blendajlı özel kabloların kullanımı gerekmemektedir<br />
YANGIN ALARM SİSTEMİNİN YAPISI<br />
Bir <strong>yangın</strong> alarm sistemi üç ana bölümden oluşur bunlar;<br />
1. Algılama (Giriş) üniteleri<br />
Duman dedektörleri<br />
Gaz Dedektörleri<br />
Sıcaklık Dedektörleri<br />
Alev Dedektörleri<br />
Işın Tipi Dedektörler<br />
Yangın İhbar Butonları<br />
2. Değerlendirme Ünitesi<br />
Yangın Alarm Paneli<br />
3. Çıkış Ünitesi<br />
Siren <strong>ve</strong> kornalar<br />
Flaşörler<br />
Telefon arama cihazı<br />
Söndürme Sistemleri<br />
Tekrarlayıcı Panel<br />
1. ALGILAMA (GİRİŞ) ÜNİTELERİ<br />
Yangın Dedektörlerinin Özellikleri<br />
Dedektörler kontrol paneli ile haberleşmelerini hem yayın hemde tarama yöntemi ile<br />
yapılacaktır. Her bir dedektör değişik <strong>yangın</strong> <strong>algılama</strong> algoritmasına sahip olacaktır. Yangın<br />
<strong>algılama</strong> algoritması, dedektörlerin sensöründe ölçülen değerleri dijital sinyallere çevirecek <strong>ve</strong><br />
bu değerlerin zamana bağlı değişimlerini değerlendirecek, karşılaştıracak <strong>ve</strong> filtre edecektir.<br />
Dedektör tarafından ölçülen değerler dedektörün mikroişlemcisinde <strong>yangın</strong> olarak belirlenen<br />
limitlerin üstüne çıkarsa dedektör <strong>yangın</strong> alarmına karar <strong>ve</strong>recektir.<br />
Dedektör ile çevrim kontrol modülü arasında bir haberleşme hatası olursa dedektör<br />
otomatik olarak stand-alone (kendi kendine) çalışma modu'na geçecektir. Dedektör bu modda<br />
çalışırken mikroişlemcisine yüklenmiş olan hassasiyet <strong>ve</strong> çevresel dengeleme bilgilerini<br />
değerlendirerek alarm kararı <strong>ve</strong>rebilecektir.<br />
Her bir dedektör, hafızasında saklanan <strong>yangın</strong> parametrelerine bağlı olarak alarm kararları<br />
oluşturacak dahili bir mikroişlemciye sahip olacaktır. Dedektörlerin kendi kendine karar<br />
4
<strong>ve</strong>rmesi nedeni ile dedektör <strong>ve</strong> çevrim kontrol modülü arasındaki <strong>ve</strong>ri akışı azalacağından<br />
sistemin yanıt süresi kısalacaktır. Dedektörlerin yanıt <strong>ve</strong>rme süresi max. 0,5s olacaktır.<br />
Her bir dedektörde, haberleşmeyi <strong>ve</strong> alarm durumunu gösterecek şekilde iki ayrı LED<br />
gösterge olacaktır. Yeşil bir LED'in yanıp sönmesi çevrim kontrol modülü ile haberleşmeyi,<br />
kırmızı bir LED'in yanıp sönmesi ise alarm durumunu gösterecektir. Dedektörün stand-alone<br />
modda çalışması durumunda her iki LED aynı anda yanacaktır. LED'ler 360° görüş alanına<br />
sahip olacaklardır.<br />
Dedektörler 32 adet arıza tipini ayırt edebilecektir. Arıza bilgileri sistemin bakımı sırasında<br />
panelden alınabilecektir. Bu bilgiler aynı zamanda dedektör hafızasında da saklanacaktır.<br />
Her bir dedektör normal çalışma, arıza <strong>ve</strong> kirlendim bilgilerinin yanı sıra ön alarm <strong>ve</strong> alarm<br />
bilgilerini de merkezi kontrol paneline bildirecektir.<br />
Sistem hem hızlı hem de yavaş değişen çevresel koşullara göre kendini ayarlayabilecektir.<br />
Dedektörlerin mikroişlemcisinde bir çevresel dengeleme algoritması olacaktır. Bu<br />
algoritma ile sistem saatte yaklaşık altı defa bulunduğu ortamın çevresel değerlerine kendini<br />
adapte edebilecektir.<br />
Mikroişlemci uzun dönemli çevresel değişikliklere karşıda dedektörü adapte edebilecek<br />
dengeleyici bir özelliğe sahip olacaktır. Dedektör içindeki mikroişlemci çevresel dengeleme<br />
miktarını gözleyip, izin <strong>ve</strong>rilebilir çevresel dengeleme değerinin %50 <strong>ve</strong> %100'ünde sistem<br />
operatörüne ikaz <strong>ve</strong>recektir.<br />
Mikroişlemcide set edilen hassasiyet ile çevre şartlarına göre kompanze edilen yeni<br />
hassasiyet arasındaki farkı sabit tutacak şekilde dedektör kendi hassasiyetini kaydıracaktır.<br />
Dedektörlerin seçilebilir 5 ayrı hassasiyet seviyesi olacaktır.<br />
Dedektörler yada soketleri adresleme amacı için hiç bir DIP switch yada döner switch<br />
içermeyecektir.<br />
Dedektörlerde adresleme software yoluyla elektronik olarak sistem tarafından yapılacaktır.<br />
Bütün dedektörlerin kendilerini tanımlayan özel bir seri numarası olacaktır. Adresleme için<br />
kullanılan bu numaralar bar-code şeklinde belirtilecektir.<br />
Her bir dedektörün <strong>ve</strong> modülün sistem için ayrı bir adresi olacaktır.<br />
Tüm dedektörler, değişik tipteki (röleli, izolatörlü) soketlere monte edilebilecektir.<br />
Dedektörler hiç bir alet kullanmadan dedektör tabanına monte edilecektir.<br />
Dedektörlerin remote led çıkışları olacaktır.<br />
Dedektörler hem A hemde B sınıfı bağlantı yapılmasına olanak tanıyacaktır.<br />
Dedektör, periyodik bakım sırasında temizlenmeye izin <strong>ve</strong>ren, sökülebilen parçalardan<br />
oluşacaktır.<br />
5
Sistemde kullanılan dedektörler <strong>ve</strong> özellikleri şunlardır;<br />
• Sabit Sıcaklık Dedektörü;<br />
Akıllı, geçmişe dönük hafızası olan elektronik adreslenebilir, mikroişlemci<br />
kontrollü sıcaklık dedektörü, bir sıcaklık sensörüne sahip olacaktır.<br />
Dedektör bir alarma karar <strong>ve</strong>rirken, karar <strong>ve</strong>rme süreci içindeki sıcaklık<br />
değişikliğini minimize etmek üzere çevresindeki havanın sıcaklığını sürekli<br />
izleyecektir. Dedektörün mikroişlemcisi bir alarm durumu oluştuğunda bunu<br />
algılayacak <strong>ve</strong> alarm kararını kontrol paneline bırakmayıp kendisi<br />
<strong>ve</strong>rebilecektir.<br />
Duyarlılık Elemanı : Sabit Sıcaklık, 57°C<br />
Çalışma Sıcaklığı : 0° - 38°C<br />
Alarm Sıcaklığı : 57°C<br />
Bağıl Nem Oranı : %0 - %93 RH<br />
Çalışma Gerilimi : 19Vdc nominal<br />
Çalışma Akımı : 45 mikroAmper<br />
Malzeme <strong>ve</strong> Renk : Polymer - Beyaz<br />
EFS311 Sabit Sıcaklık Detektörü (KONVANSİYONEL)<br />
EFS311 Sabit Sıcaklık Detektörü'nün iki farklı <strong>ve</strong>rsiyonu<br />
bulunmaktadır. EFS311-60 genel amaçlı olarak<br />
kullanılan <strong>ve</strong> 60ºC'ta alarm <strong>ve</strong>ren modeldir. 90ºC'ta<br />
akti<strong>ve</strong> olan EFS311-90 normal ortam sıcaklığı yüksek<br />
olabilen kazan dairesi, mutfak vb. yerlerde<br />
kullanılmalıdır.<br />
EFS911 Sabit Sıcaklık Detektörü (KONVANSİYONEL)<br />
EFS911 Sabit Sıcaklık Detektörü, EFS911-60 (60°C) <strong>ve</strong><br />
EFS911-90 (90°C) olmak üzere iki ayrı tipte<br />
üretilmektedir. EFS911-60 genel uygulamalarda,<br />
EFS911-90 ortam sıcaklığını normalde yüksek olabileceği<br />
kazan dairesi, mutfak vb. yerlerde kullanılmalıdır.<br />
245A/246A<br />
Sabit Sıcaklık<br />
Detektörleri<br />
245A/246A Sabit Sıcaklık Detektörleri normalde açık kontaklı elektromekanik sıcaklık<br />
detektörleridir. 245A 57°C, 246A 88°C sıcaklıkta alarm <strong>ve</strong>rmektedir.Her iki detektör de<br />
ULC onaylıdır.<br />
6
• Sabit Sıcaklık <strong>ve</strong> Sıcaklık Artış Hızı Dedektörü;<br />
Akıllı, geçmişe dönük hafızası olan elektronik adreslenebilir, mikroişlemci<br />
kontrollü kombine sabit sıcaklık <strong>ve</strong> sıcaklık artış hızı dedektörü bir sıcaklık<br />
sensörüne sahip olacaktır. Sabit bir sıcaklıkta <strong>ve</strong>ya belirlenmiş bir sıcaklık<br />
artışında çalışacaktır. Dedektörün mikroişlemcisi bir alarm durumu<br />
oluştuğunda bunu algılayacak <strong>ve</strong> alarm kararını kontrol paneline bırakmayıp<br />
kendisi <strong>ve</strong>rebilecektir.<br />
Duyarlılık Elemanı : Kombine sıcaklık artış hızı <strong>ve</strong> sabit sıcaklık<br />
Çalışma Sıcaklığı : 0° - 38°C<br />
Alarm Sıcaklığı : 57°C<br />
Bağıl Nem Oranı : %0 - %93 RH<br />
Çalışma Gerilimi : 19Vdc nominal<br />
Çalışma Akımı : 45 mikroAmper<br />
Malzeme <strong>ve</strong> Renk : Polymer - Beyaz<br />
Sıcaklık Artış Hızı : 9°C/dak.<br />
EFS315 Sıcaklık Artış Hız Detektörü<br />
EFS315 ani sıcaklık artışlarını algılayabilecek şekilde<br />
tasarlanmıştır. İki ayrı yarı iletken sıcaklık algılayıcısının<br />
çıkışlarını karşılaştırarak <strong>yangın</strong>a çok hızlı bir şekilde<br />
cevap <strong>ve</strong>rebilir. EFS315, duman detektörlerinin<br />
kullanılmasının uygun olmadığı ortamlarda en yaygın<br />
olarak kullanılan detektör tipidir. Çok yavaş sıcaklık<br />
artışlarında da sıcaklık 60°C'ye ulaştığında EFS315 alarm<br />
durumuna geçmektedir.<br />
EFS915 Sıcaklık Artış Hız Detektörü<br />
EFS915 iki ayrı yarı iletken sıcaklık sensörünün çıkışlarını<br />
karşılaştırarak <strong>yangın</strong>a çok hızlı cevap <strong>ve</strong>rebilecek<br />
şekilde tasarlanmıştır. Detektör çok yavaş sıcaklık<br />
artışlarında da, sıcaklık 60°C'ye ulaştığında akti<strong>ve</strong><br />
olmaktadır. EFS915, duman detektörlerinin<br />
kullanılmasının uygun olmadığı ortamlarda en yaygın<br />
olarak kullanılan detektör tipidir<br />
7
• İyonizasyon Duman Dedektörü;<br />
Akıllı, geçmişe dönük hafızası olan elektronik adreslenebilir, mikroişlemci<br />
kontrollü iyonizasyon duman dedektörü tek kutuplu bir iyonizasyon duman<br />
sensörü ile havanın içindeki duman partüküllerini algılayacaktır.Dedektörün<br />
mikroişlemcisi bir alarm durumu oluştuğunda alarm kararını kontrol<br />
paneline bırakmayıp kendisi <strong>ve</strong>rebilecektir. Dedektör etrafındaki kirlilik,<br />
sıcaklık, nem gibi çevresel etkilerden <strong>ve</strong>ya eskime gibi fiziksel<br />
bozulmalardan ötürü hassasiyetindeki değişiklikleri sürekli izleyecektir. Bu<br />
bilgiler dedektörün mikroişlemcisinde saklanacak, istenirse direk olarak bir<br />
PC'ye aktarılabilecektir. İyonizasyon duman dedektörü 0-0,38m/s sabit hava<br />
hızlarında <strong>ve</strong> 1 saate kadar süreli 1,52m/sn'ye kadar hızlı ani hava<br />
hareketlerinde çalışabilecektir.<br />
Duyarlılık Elemanı : 1,0 microC Americium 241<br />
Duyarlılık Aralığı : %0,61 - %1,91 obskürasyon/ft<br />
Çalışma Gerilimi : 19Vdc<br />
Çalışma Akımı : 45 mikroAmper<br />
Çalışma sıcaklığı : 0° - 49°C<br />
Bağıl Nem : %0 - %93 RH<br />
Ön Alarm Duyarlılığı : Alarm set değerinin %75'i<br />
Malzeme <strong>ve</strong> Renk : Polymer - Beyaz<br />
EFS303 İyonizasyon Duman Detektörü<br />
EFS303, <strong>yangın</strong>ların büyük bir çoğunluğunu oluşturan<br />
hidrokarbon <strong>yangın</strong>larında ortaya çıkan küçük partiküllü<br />
siyah dumana en çabuk cevap <strong>ve</strong>ren, iyonizasyon tipi bir<br />
duman detektörüdür. Algılayıcı olarak kullanılan çiftodacıklı<br />
iyonizasyon hücresi EFS303'ün çevre sıcaklığı <strong>ve</strong><br />
rutubet değişimlerinden etkilenmesini engellemekte <strong>ve</strong><br />
bu nedenlerle detektörün yalancı alarm <strong>ve</strong>rme olasılığını<br />
ortadan kaldırmaktadır.<br />
8
• Optik Duman Dedektörü;<br />
Akıllı, geçmişe dönük hafızası olan, elektronik adreslenebilir, mikroişlemci<br />
kontrollü, ışığın dağılma prensibi ile çalışan bir optik sensör ile havanın<br />
içindeki duman partiküllerini algılayacaktır. Dedektörün mikroişlemcisi bir<br />
alarm durumu oluştuğunda alarm kararını kontrol paneline bırakmayıp<br />
kendisi <strong>ve</strong>rebilecektir. Dedektör etrafındaki kirlilik, sıcaklık, nem gibi<br />
çevresel etkilerden <strong>ve</strong>ya eskime gibi fiziksel bozulmalardan ötürü<br />
hassasiyetindeki değişiklikleri sürekli izleyecektir. Bu bilgiler dedektörün<br />
mikroişlemcisinde saklanacak, istenirse direk olarak bir PC'ye<br />
aktarılabilecektir. Optik dedektörler havalandırma kanalı içinde kanal tipi<br />
duman dedektörü olarakta kullanılabilecektir. 0-25,39m/s sabit hava<br />
hızlarında çalışabilecektir.<br />
Duyarlılık Elemanı : Foto elektrik - Işık kırılma prensibi<br />
Duyarlılık Aralığı : %0,67 - %3,77 obskürasyon/ft<br />
Çalışma Gerilimi : 19Vdc<br />
Çalışma Akımı : 45 mikroAmper<br />
Çalışma Sıcaklığı : 0° - 49°C<br />
Bağıl Nem : %0 - %93 RH<br />
Ön Alarm Duyarlılığı : Alarm set değerinin %75'i<br />
Malzeme <strong>ve</strong> Renk : Polymer - Beyaz<br />
EFS306 Optik Duman Detektörü<br />
EFS306, iyonizasyon duman detektörlerinin daha geç<br />
cevap <strong>ve</strong>rdikleri, kalın partiküllü beyaz duman meydana<br />
getiren <strong>yangın</strong>larda hızlı cevap <strong>ve</strong>rebilen optik <strong>algılama</strong><br />
yöntemi kullanmaktadır. Işık dağıtma esaslı bir optik<br />
<strong>algılama</strong> hücresi kullanılan EFS306, duman <strong>algılama</strong>da<br />
EFS303 ile birlikte bütün duman spektrumuna en hızlı<br />
cevap <strong>ve</strong>rebilecek bir ikili oluşturmaktadır.<br />
9
• Kombine Optik Duman/Sıcaklık Dedektörü;<br />
Akıllı, geçmişe dönük hafızası olan, elektronik adreslenebilir, mikroişlemci<br />
kontrollu 3 boyutlu dedektör, ışığın kırılma prensibiyle çalışan bir optik<br />
sensör <strong>ve</strong> sabit sıcaklık sensörü ile havadaki duman partiküllerini <strong>ve</strong> çevre<br />
sıcaklığını algılayacaktır. Dedektörün mikroişlemcisi zaman tabanlı<br />
algoritmalarla dinamik olarak her iki sensörden gelen değerleri aynı anda<br />
değerlendirecek <strong>ve</strong> gelen <strong>ve</strong>rilerin analizi sonucunda alarm kararını kontrol<br />
paneline bırakmayıp kendisi <strong>ve</strong>recektir. Bu dedektörde üçüncü boyut zaman<br />
olacaktır.Dedektör etrafındaki kirlilik, duman, sıcaklık, nem gibi çevresel<br />
etkilerden <strong>ve</strong>ya eskime gibi fiziksel bozulmalardan ötürü hassasiyetindeki<br />
değişiklikleri sürekli olarak izleyecektir. Bu bilgiler dedektörün<br />
mikroişlemcisinde saklanacak, istenirse PC'ye aktarılacaktır.Kombine optik<br />
duman <strong>ve</strong> sıcaklık dedektörü 0-25,39m/s sabit hava hızlarında<br />
çalışabilecektir.<br />
Duyarlılık Elemanı : Fotoelektrik - ışık kırılma prensibi<br />
Sıcaklık Sensörü : Sabit sıcaklık, 57°C<br />
Duyarlılık Aralığı : %0,67 - %3,77 obskürasyon/ft<br />
Çalışma Gerilimi : 19Vdc nominal<br />
Çalışma Akımı : 45 mikroAmper<br />
Çalışma Sıcaklığı : 0°C - 49°C<br />
Bağıl Nem : %0 - %93 RH<br />
Ön Alarm Duyarlılığı : Alarm set değerinin %75'i<br />
Malzeme <strong>ve</strong> Renk : Polymer - Beyaz<br />
EFS307 Kombine Optik Duman <strong>ve</strong> Sıcaklık Detektörü<br />
EFS307, EFS306 Optik Duman Detektörü'nün 60ºC<br />
sıcaklıkta akti<strong>ve</strong> olan bir sıcaklık algılayıcısı eklenmiş<br />
modelidir. Optik duman <strong>algılama</strong>sını gerektiren<br />
mahallerde, aniden tutuşarak başlayan <strong>yangın</strong>larda<br />
optik sensörün etkisiz kalması olasılığına karşı sıcaklık<br />
<strong>algılama</strong>sı ile alarm <strong>ve</strong>rme garantisini sağlamaktadır.<br />
10
• Kombine İyonizasyon/Optik/Sıcaklık Dedektörü;<br />
Akıllı, geçmişe dönük hafızası olan, elektronik adreslenebilir, mikroişlemci<br />
kontrollu 4 boyutlu dedektör, ışığın kırılma prensibiyle çalışan bir optik<br />
sensör, bir tek kutuplu iyonizasyon duman sensörü <strong>ve</strong> bir sıcaklık sensörü<br />
ile havadaki duman partiküllerini <strong>ve</strong> çevre sıcaklığını algılayacaktır. 4<br />
boyutlu bu dedektörde, iyonizasyon duman sensörü küçük partiküllü siyah<br />
dumanı, optik duman sensörü büyük partiküllü beyaz dumanı, sıcaklık<br />
sensörü ise ortamdaki sıcaklığı algılayacaktır. Dedektörün mikroişlemcisi<br />
zaman tabanlı algoritmalarla, dinamik olarak üç sensörden gelen değerleri<br />
aynı anda değerlendirecek <strong>ve</strong> gelen <strong>ve</strong>rilerin analizi sonucunda alarm<br />
kararını kendisi <strong>ve</strong>recektir. Bu dedektörde dördüncü boyut zaman olacaktır.<br />
Dört boyutlu dedektör çevresel koşullara çok kolaylıkla uyum sağlayacaktır.<br />
Sıcaklık sensörü, etrafındaki havanın sıcaklığını kendi kendine set ederek,<br />
bu sıcaklığın üzerindeki 35°C'lik sıcaklık değişimlerini alarm olarak<br />
değerlendirecektir. Dedektör etrafındaki kirlilik, duman, sıcaklık, nem gibi<br />
çevresel etkilerden <strong>ve</strong>ya eskime gibi fiziksel bozulmalardan ötürü<br />
hassasiyetindeki değişiklikleri sürekli olarak izleyecektir. Bu bilgiler<br />
dedektörün mikroişlemcisinde saklanacak, istenildiğinde direk olarak PC'ye<br />
aktarılacaktır. Aynı mahalde tek bir kombine dedektör yerine ayrı ayrı<br />
fotoelektrik dedektörü, iyonizasyon dedektörü <strong>ve</strong> ısı dedektörü kabul<br />
edilmeyecektir. Kombine iyonizasyon duman, optik duman <strong>ve</strong> sıcaklık<br />
dedektörü 0-2,53m/s sabit hava hızlarında çalışabilecektir.<br />
Duyarlılık Elemanları :<br />
İyon sensörü; 0,135 MicroC Americium 241<br />
Photo sensörü; Fotoelektrik - ışık kırılma prensibi<br />
Sıcaklık sensörü; Çevre sıcaklığının 35°C üstündeki değer<br />
Duman Duyarlılık Aralığı : %0,67 - %3,7 obskürasyon/ft<br />
Çalışma Gerilimi : 19Vdc nominal<br />
Çalışma Akımı : 45 mikroAmper<br />
Çalışma Sıcaklığı : 0°C - 49°C<br />
Bağıl Nem : %0 - %93 RH<br />
Ön Alarm Duyarlılığı : Alarm set değerinin %75'i<br />
Malzeme <strong>ve</strong> Renk : Polymer - Beyaz<br />
Alev Detektörü: Ultraviyole <strong>ve</strong>/<strong>ve</strong>ya infrared ışınımı algılar. Doğrudan <strong>yangın</strong>ı gören bir<br />
detektördür. Infrared ışınımı algılayarak çalışan detektörlerin, güneş gibi diğer infrared isinim<br />
kaynaklarından etkilenmemesi için kırpışmayı <strong>algılama</strong> vb. teknikleri ihtiva etmeleri gerekir. Örn.<br />
Yanıcı sıvı <strong>ve</strong> patlayıcı madde depoları, uçak hangarları, akaryakıt dolum tesisleri.<br />
Ultraviyole ışınımları duman tarafından emilerek zayıfladığında özellikle yoğun duman çıkararak<br />
başlayan <strong>yangın</strong>larda ultraviyole alev detektörleri etkisiz kalabilirler.<br />
Belirli bir uygulamada hangi tip detektörün daha etkili olacağı niteliğine bağlıdır. Yavaş yavaş<br />
tüterek başlayan örneğin bir mukavva <strong>yangın</strong>ında duman detektörleri en hızlı cevap <strong>ve</strong>ren detektör<br />
11
tipi olacaktır. Fazla duman çıkarmadan hızlı bir sıcaklık yükselmesine neden olan bir <strong>yangın</strong>da<br />
sıcaklık detektörleri duman detektörlerinden daha önce alarm <strong>ve</strong>rebilir. Bir yanıcı sizi <strong>yangın</strong>ında<br />
alev detektörü ilk çalışan tip detektör olabilir.<br />
Genel olarak duman detektörleri, isi detektörlerinden daha hızlı cevap <strong>ve</strong>rirler ancak yalancı alarm<br />
<strong>ve</strong>rme olasılıkları da daha fazladır. Duman detektörleri prensip olarak.<br />
1- Fazla miktarda toz bulunan yerlerde<br />
2- Rutubetli yerlerde<br />
3- Soğuk hava depolarında<br />
4- Kazan dairelerinde, mutfaklarda<br />
5- Egzos gazları çıkan <strong>ve</strong>ya endüstriyel bir proses sonucu duman <strong>ve</strong>ya buhar oluşan yerlerde<br />
kullanılmamalıdır.<br />
Tütün dumanı tavana yükselirken daha büyük partiküller oluşturur. Bu nedenle sigara dumanında<br />
iyonizasyon detektörlerinin yalancı alarm <strong>ve</strong>rme olasılıkları optik detektörlere nazaran çok daha<br />
azdır. Alev detektörleri tüterek yanan <strong>yangın</strong>ları algılayamadıkları için genel amaçlı detektörleri<br />
olarak ya da özel uygulamalarda kullanılır.<br />
Yangın İhbar Butonları<br />
Çıkış yollarında, özellikle merdi<strong>ve</strong>n sahanlıklarında <strong>ve</strong> açık havaya açılan kapıların<br />
yanlarına yerleştirilmelidir. Genel olarak bir <strong>yangın</strong> <strong>ihbar</strong> butonuna ulaşmak için katedilecek<br />
mesafe 30 metreyi geçmemelidir. Yangın riski yüksek olan yerlerde ya da hastane, bakımevi gibi<br />
binalarda bu mesafeler azaltılmalıdır. Yangın <strong>ihbar</strong> butonlarının kolay ulaşılabilir, iyi aydınlatılmış<br />
noktalarda yerden 1,4mt. yükseklikte monte edilmiş olmaları gerekir. Butonların çalıştırılması basit<br />
olmalı <strong>ve</strong> bütün sistemde aynı yöntemle çalışan butonlar kullanılmalıdır.<br />
• Akıllı, geçmişe dönük hafızası olan, elektronik adreslenebilir, mikroişlemci kontrollü <strong>ve</strong> onoff<br />
anahtarlı <strong>yangın</strong> <strong>ihbar</strong> butonu metal malzemeden yapılmış olacaktır.<br />
• İhbar butonunda kırmızı içinde gümüş renkte "PULL IN CASE OF FIRE" yazısı olacak, aynı<br />
zamanda kilitli test olanağıda sağlayacaktır.<br />
12
• Yangın <strong>ihbar</strong> butonunda en az iki diyagnostik led olacaktır. Yeşil led çevrim kontrol ünitesi<br />
ile haberleşmeyi göstermek için, kırmızı led ise alarm durumunu göstermek üzere yanıp<br />
sönecektir. Yangın <strong>ihbar</strong> butonu bağımsız (stand-alone) kendi kendine çalışma moduna<br />
geçtiğinde ise her iki led birlikte yanıp sönecektir.<br />
• Yangın alarm butonu 24 arıza kodunu hafızasında tanımlayabilecektir.<br />
• Tüm butonlar herhangi bir DIP switch yada döner switch kullanmaksızın adreslenecektir.<br />
BG1 Yangın İhbar Butonu<br />
Cam tarafından açık tutulan bir kontağın camın kırılması ile<br />
konum değiştirmesi prensibine göre çalışır. Parmakla<br />
bastırılarak kolayca kırılabilen cam, parçalanarak kullanana<br />
zarar <strong>ve</strong>rmesini önleyecek şekilde plastik film ile<br />
kaplanmıştır.<br />
WR2001 Yangın İhbar Butonu<br />
Dünyada en yaygın olarak kullanılan cam kırma tipi <strong>yangın</strong><br />
İhbar butonudur. Kırıldığında bir mikro-anahtarı serbest<br />
bırakarak <strong>yangın</strong> <strong>ihbar</strong>ı <strong>ve</strong>rilmesini sağlayan cam, koruyucu<br />
plastik film ile kaplanmıştır. WR2001 LPC onaylıdır <strong>ve</strong> harici<br />
<strong>ve</strong> ex-proof tipleri de mevcuttur.<br />
MCP-E Analog ADRESLİ Yangın Alarm Butonu<br />
1 127 arasında DIL swich ile adresleme<br />
Ele zarar <strong>ve</strong>rmeyen cam<br />
şık tasarım<br />
Kolay değiştirilebilir cam<br />
Alarm <strong>ve</strong>rilince yanan kırmızı LED<br />
MCP-W Hava şartlarına dayanıklı ADRESLİ <strong>yangın</strong><br />
alarm butonu<br />
Sert hava koşullarında bile suyun girmesini engelleyen IP67<br />
koruma sınıfındaki gövdesi dışında değer özellikleri MCP-E ile<br />
aynıdır.<br />
13
DEDEKTÖR SOKETLERİ<br />
Standart Dedektör Soketi<br />
• Dedektör soketi hiç bir elektronik cihaz içermeyecek <strong>ve</strong> tüm akıllı,<br />
elektronik adreslenebilir, mikroişlemci kontrollu dedektörler ile<br />
kullanılacaktır.<br />
• Dedektörün soketinden çıkarılması durumunda hat devamlılığı<br />
sağlanacaktır.<br />
• Standart dedektör soketine istenirse uzaktan alarm göstergesi (Remote LED)<br />
bağlanabilecektir.<br />
• Yüksek kaliteli polymer malzemeden imal edilmiş <strong>ve</strong> beyaz renkte olacaktır.<br />
Röleli Dedektör Soketi<br />
• Röleli dedektör soketi tüm akıllı, elektronik adreslenebilir, mikroişlemci<br />
kontrollü dedektörlerle kullanılabilecektir.<br />
• Röle kontağı NO (normalde açık) yada NC (normalde kapalı) konumda<br />
çalışabilecektir.<br />
• Kontağın konumu izlenecektir.<br />
• Dedektör çıkarılınca röle otomatik olarak enerjisiz kalacaktır.<br />
• Röle kontakları minimum 1A <strong>ve</strong> 24VDC değerlere sahip olacaktır.<br />
• Soketin röle devresi bağlandığı dedektörün mikroişlemcisi tarafından sürekli<br />
kontrol edilecektir.<br />
• Dedektörün soketinden çıkarılması durumunda hat devamlılığı<br />
sağlanacaktır.<br />
İzolatörlü Dedektör Soketi<br />
• İzolatörlü dedektör soketi tüm akıllı, elektronik adreslenebilir, mikroişlemci<br />
kontrollü dedektörlerle kullanılabilecek <strong>ve</strong> aşağıdaki şartları sağlayacaktır.<br />
• İzolatörün çalışması dedektörün mikroişlemcisi ile kontrol edilecektir.<br />
• İzolatör, haberleşme hattında minimum 23ms'lik bir kısa devre durumunda<br />
çalışacaktır.<br />
• Kısa devre durumunu takiben her dedektör normal çalışmayı tekrar<br />
sağlamak için kendi içinde bir self-test işlemi başlatacaktır.<br />
• Terminal bağlantıları soketin odayı gösterir yüzünde yapılacaktır.<br />
• Dedektörün soketinden çıkarılması durumunda hat devamlılığı sağlanacaktır.<br />
14
Dedektör <strong>ve</strong> diğer ekipmanların yerleştirilme kuralları<br />
Aşağıda, dedektörlerin yerleştirilme prensipleri, şemalar yardımıyla basitçe anlatılmıştır.<br />
Dedektörlerin kapsama alanları firmadan firmaya değişim göstermekte birlikte, genellikle, duman<br />
dedektörleri için 100 m², ısı dedektörleri için 50 m² dir.<br />
Düz <strong>ve</strong> yatay bir tavanda duman dedektörlerinin en yakın duvardan <strong>ve</strong> birbirlerinden uzaklığı<br />
Düz <strong>ve</strong> yatay bir tavanda ısı dedektörlerinin en yakın duvardan <strong>ve</strong> birbirlerinden uzaklığı<br />
15
Koridorlarda kullanılacak dedektörlerin köşelerden olan uzaklığı, aşağıdaki biçimde hesaplanır.<br />
• Duman dedektörleri için ;<br />
Örnek : koridor genişliği = 2 metre ise, dedektörün köşeden uzaklığı =7.5 + 1.5 = 9 metre<br />
• Isı dedektörleri için; 5.3 metre + (( 5 - koridor genişliği) / 2)<br />
Örnek : koridor genişliği = 2 metre ise, dedektörün köşeden uzaklığı =5.3 + 1.5 = 6.8 metre<br />
16
Bu hesaba göre dedektörler arası uzaklıklar için aşağıdaki tablo kullanılabilir.<br />
Koridor Dedektörler arası maks.uzaklık<br />
Genişliği Duman Isı<br />
(metre) (metre) (metre)<br />
1.2 18.8 14.4<br />
1.6 18.3 14.0<br />
2.0 17.9 13.5<br />
2.4 17.4 13.0<br />
2.8 17.0 12.5<br />
3.2 16.5 12.0<br />
3.6 16.0 11.5<br />
4.0 15.5 10.9<br />
4.4 15.0 10.3<br />
4.8 14.4 9.7<br />
Eğimli tavanlarda, eğimin derecesi, % cinsinden sabit katsayıya ila<strong>ve</strong> edilir. Aşağıdaki<br />
örnekte, 16° eğim bulunan taraftaki uzaklık duman dedektörü için 7.5 metre + %16 , ısı dedektörü<br />
için 5.3 metre +%16 şeklindedir. Eğimin 25° 'den fazla olması halinde ila<strong>ve</strong> miktar yüzdesi sabit<br />
olarak %25'te kalacaktır. Şekilde 27°'lik eğimin olduğu tarafta %25 ila<strong>ve</strong> yapılmıştır. Dedektörün<br />
tavandan mesafesi 60 cm.'yi geçmemelidir.<br />
17
Tavanda bulunan engeller, örneğin kirişler ile karşılaşıldığında aşağıdaki kurallara<br />
uyulmalıdır.<br />
Depolardaki rafların en üstü ile tavan arasındaki mesafe 30 cm.'den az ise tamamen kapalı<br />
olduğu kabul edilir. Burada en üst rafın üzerine yüklenecek malzeme de gözönüne alınmalıdır.<br />
Işın tipi (beam type) dedektörlerin montajına ilişkin genel kurallar aşağıdaki gibidir.<br />
Tavandaki engellerin <strong>ve</strong> tavan şeklinin, montaj biçimini etkileyeceği unutulmamalıdır.<br />
Minimum (m) Maksimum (m)<br />
Dedektörün yerden yüksekliği 2.7 25<br />
Alıcı-Verici arası mesafe 1 100<br />
Dedektörün tavandan uzaklığı 0.3 0.6<br />
Dedektörler arası (Vericiler ya da alıcılar arası) uzaklık - 14<br />
Dedektörün (Verici ya da alıcı) duvardan uzaklığı - 8<br />
Binaya yerleştirilecek <strong>yangın</strong> alarm zil ya da sirenleri için , binanın yapısı <strong>ve</strong> normal gürültü<br />
seviyeleri bilinmelidir. Prensip olarak ,ortam gürültü seviyesinden en az 5 dB fazla <strong>ve</strong> en az 65 dB<br />
ses seviyesine sahip sirenlere ihtiyaç olacaktır. Uyuyan insanların bulunduğu ortamlar için en az 75<br />
dB kabul görmektedir.<br />
Binada aynı anda çalması planlanan 2 farklı ses tonu ya da biçimine sahip sesli uyarıcılar<br />
yerleştirilmemelidir.<br />
(örnek olarak, hem zil hem de siren kullanılmamalı, bunlardan biri seçilmelidir)<br />
Özellikle, otel, iş merkezi gibi binalarda sirenli sensörlerin kullanılması daha uygundur.<br />
18
Duyulan ses seviyesi, sirenden uzaklaşıldıkça aşağıdaki şekilde azalır.<br />
örneğin; siren ses seviyesi 100 dB / 1m<br />
100 dB - 1m<br />
94 dB - 2m<br />
88 dB - 4m<br />
82 dB - 8m<br />
76 dB - 16m<br />
Ayrıca, her bir <strong>yangın</strong> kapısının 30 dB, her bir bina içi kapının 20 dB kayıp yarattığı bilinmelidir.<br />
Aşağıda, dedektör, buton <strong>ve</strong> siren yerleşimi ile ilgili tipik örnekler bulunmaktadır.<br />
Dedektör yerleşiminde yapılan yanlışlar:<br />
Kablolama<br />
Tecrübelerle sabittir ki, bir <strong>yangın</strong> <strong>algılama</strong> <strong>ve</strong> alarm sisteminin istenildiği gibi ya da hiç<br />
çalışmamasının en önemli sebeplerinden biri kablolamanın doğru <strong>ve</strong> düzgün yapılmamasıdır.<br />
Kablolamada gerek tasarım gerekse montaj aşamasında aşağıdaki noktalara çok dikkat edilmelidir.<br />
* Dedektörlerin bulunduğu zon ya da loop kabloları , üretici firma önerilerine uygun seçilmelidir.<br />
* Kablo kesitleri hesaplanmalıdır.<br />
* Üretici firma loop ya da zon uzunluklarına uyulmalıdır.<br />
* Kablo yükü hesapları yapılmalıdır.<br />
* Bağlantılar mukavim bir biçimde <strong>ve</strong> doğru yapılmalıdır.<br />
* kablo güzergâhları, müdahale edilebilecek şekilde seçilmelidir.<br />
* Kablo güzergâhlarında su ya da çok yüksek nem olmamalıdır. Eğer olacak ise bu şartlara<br />
uygun kablo kullanılmalıdır.<br />
* Kablo ekranlaması, standartlara <strong>ve</strong> yönetmeliklere uygun biçimde topraklanmalıdır.<br />
19
DEĞERLENDİRME ÜNİTESİ<br />
Kontrol Panelinin Özellikleri<br />
• Kontrol paneli modüler yapıda olacaktır.<br />
• Yangın alarm sistemindeki kendisine bağlı saha cihazlarını <strong>ve</strong> varsa kendine bağlı olarak<br />
çalışan diğer <strong>yangın</strong> alarm panellerini denetleyerek gerekli kontrol senaryolarını<br />
gerçekleştirecektir.<br />
• Yangın alarm kontrol paneli başlıca şu ünitelerden oluşacaktır;<br />
a) Kontrol ünitesi<br />
b) Besleme <strong>ve</strong> güç kaynağı ünitesi <strong>ve</strong>ya üniteleri<br />
c) Çevrim kontrol modülü <strong>ve</strong>ya modülleri<br />
d) Bakım gerektirmeyen sızdırmaz tip aküler<br />
e) Sıva üstü montaj kutusu<br />
• Kontrol ünitesi mikroişlemci kontrollü olacak <strong>ve</strong> gerçek zaman saati ile çalışacaktır. Kontrol<br />
ünitesi üzerinde 8x21 karakter alfanümerik LCD gösterge olacaktır. Bu gösterge üzerinden<br />
sistemin programlanması, alarm <strong>ve</strong> arıza bilgileri izlenebilecektir.<br />
• Ayrıca sistemin çalışma durumunu göstermek üzere Normal, Alarm, Durum, Arıza <strong>ve</strong><br />
Test/Program durumu için LED'ler bulunacaktır.<br />
• Kontrol ünitesi üzerinde Reset, Alarm Susturma, Arıza Susturma, Genel Alarm, Alarm/Arıza<br />
Teyit butonları bulunacaktır.<br />
• Kontrol ünitesi geçmişe dönük alarm, arıza <strong>ve</strong> bakımla ilgili ayrı ayrı olmak üzere 600'er olayı<br />
belleğinde saklayabilecektir.<br />
• Printer bağlantısı için RS-232C portuna sahip olacaktır.<br />
• Yangın kontrol panelleri <strong>ve</strong> izleme üniteleri ile bilgi alış<strong>ve</strong>rişinin yapılacağı RS-485 portuna<br />
sahip olacaktır.<br />
• Silinemeyen EEPROM hafızaya sahip olacaktır.<br />
• Kullanıcıya kolaylık sağlayabilen <strong>ve</strong> sahada programlanabilir bir yapıya sahip olacaktır.<br />
• Bir çevrim hattına 125 dedektör, 125 giriş/çıkış modülü olmak üzere toplam 250 elektronik<br />
adreslenebilir cihaz bağlanabilecektir.<br />
• Çevrim hattı B sınıfı olan <strong>yangın</strong> <strong>ihbar</strong> tesisatında "T" bağlantıya izin <strong>ve</strong>recektir. Blendajlı <strong>ve</strong><br />
bükümlü gibi özel bir kabloya ihtiyaç duymayacaktır.<br />
• Her çevrim kontrol modülü bağımsız çalışabilecektir. Biri <strong>ve</strong> birkaçının arızalanması sistem<br />
içindeki diğer çevrim kontrol modüllerini etkilemeyecektir.<br />
20
• Çevrim kontrol modülü kendisine bağlı olan bütün dedektör <strong>ve</strong> giriş/çıkış modüllerinin yerini<br />
elektriksel olarak belirleyecektir. Böylelikle laptop <strong>ve</strong>ya PC ekranında dedektör <strong>ve</strong> modüllerin<br />
elektriksel haritasını birbirleri ile olan elektriksel bağlantı yolları ile birlikte gösterecektir.<br />
• Besleme <strong>ve</strong> Akü Şarj Ünitesi; Yangın alarm kontrol paneli 220VAC 50Hz şehir şebekesi ile<br />
çalışacak <strong>ve</strong> 24VDC gerilim regülasyonu ile kontrol ünitelerini <strong>ve</strong> <strong>yangın</strong> alarm sistemindeki<br />
diğer saha cihazlarını yedekte bekleyen bakım gerektirmeyen sızdırmaz tip aküler üzerinden<br />
besleyecektir.Aynı zamanda yedekte bekleyen aküleride sürekli şarj durumunda tutacak <strong>ve</strong><br />
elektrik kesilmesi durumunda aküleri otomatik olarak devreye sokarak kesintisiz olarak<br />
sistemin çalışmasını sağlayacaktır.<br />
• Sistemin tasarımı sırasında ihtiyaç duyulması durumunda besleme <strong>ve</strong> akü şarj ünitesine takviye<br />
olabilecek yardımcı besleme <strong>ve</strong> güç kaynakları ila<strong>ve</strong> edilebilecektir. Böylelikle kontrol paneli<br />
elektrik kesilmesi durumunda tüm faaliyetlerini normalde 24 saat, alarm durumunda ise 20<br />
dakika süreyle yerine getirebilecek kapasitede aküler ile teçhizatlandırılacaktır. Besleme <strong>ve</strong> akü<br />
şarj ünitesinden toprak kaçağını izleyebilmek mümkün olacaktır.<br />
• Sıva üstü montaj kutusu çeşitli standart boyutlara sahip olup boyutu <strong>yangın</strong> alarm kontrol<br />
paneli bünyesinde bulunan çevrim modülleri besleme <strong>ve</strong> güç kaynağı ünitelerinin sayısına göre<br />
belirlenecektir.<br />
• Duvara monte edilebilecek <strong>ve</strong> 2mm'lik ağır yüke dayanabilir çelikten imal edilmiş olacaktır.<br />
• Modüler şasiler vasıtası ile kontrol paneli içinde kullanılan tüm ünitelerin montajı kolaylıkla<br />
yapılabilecektir.<br />
• Ön kapısında kilitlenebilir anahtarı olacaktır.<br />
• Kontrol ünitelerinin göstergelerini dışardan görebilmek için ön kapağında LEXAN<br />
malzemeden yapılmış bir penceresi olacaktır.<br />
• Yüksek frekanslı elektriksel gürültüye karşı korumalı olacaktır.<br />
• Panelin içindeki hava sirkülasyonunu sağlayabilmek için ön kapağında havalandırma ızgarası<br />
olacaktır.<br />
Firetrack COMPACT<br />
Firetrack COMPACT, 2 <strong>ve</strong> 4 zonlu modelleriyle, küçük ölçekli<br />
ticari <strong>ve</strong> endüstriyel tesislerin <strong>yangın</strong> alarm <strong>sistemleri</strong> için<br />
geliştirilmiş ekonomik <strong>ve</strong> kaliteli bir <strong>yangın</strong> kontrol panelidir.<br />
BS5839:Part 4'e uygun olarak tasarlanmış Firetrack<br />
COMPACT, şık <strong>ve</strong> dayanıklı metal muhafazası içerisinde,<br />
standartlara uygun kapasitede sızdırmaz tip bakım<br />
gerektirmeyen aküleri barındırabilmektedir.<br />
Firetrack COMPACT her türlü iki-telli <strong>yangın</strong> detektörleri <strong>ve</strong><br />
<strong>yangın</strong> <strong>ihbar</strong> butonlarının bağlantısına el<strong>ve</strong>rişlidir. Standart<br />
sesli <strong>ve</strong> ışıklı alarm çıkış devrelerinin yanı sıra opsiyonel<br />
FTCYAR modülü ile sistemde oluşabilecek <strong>yangın</strong> <strong>ve</strong> arıza<br />
durumlarını merkezi bir <strong>yangın</strong> kontrol paneline ya da uzak bir<br />
gözlem istasyonuna bildirme imkanı bulunmaktadır.<br />
21
Sirenler <strong>ve</strong> Kornalar<br />
3. ÇIKIŞ ÜNİTELERİ<br />
Binanın tüm bölümlerinde en az 65dB ses şiddetinde sesli uyarı <strong>ve</strong>recek şekilde monte<br />
edilmelidirler. Uyuyan kişileri uyandırabilmek için tüm kapılar kapalıyken yatak başlarında da en<br />
az 75dB ses şiddeti elde edilmelidir. Normal kapılar ses şiddetinde en az 20dB, <strong>yangın</strong> kapıları gibi<br />
daha kalın kapılar 30dB’den fazla zayıflamaya neden olurlar. Bir koridora açılan çok sayıda oda<br />
bulunan durumlarda (örneğin oteller) koridorda çok kuv<strong>ve</strong>tli bir kaç korna yerine odalarda daha<br />
zayıf sesli alarm cihazları monte etmek daha uygun olabilir. Binanın her bölmesinde en az bir<br />
korna bulunmalıdır.<br />
• Alarm durumunda sesli olarak 3m'de 91 dBA gücünde ses sinyali <strong>ve</strong>rme özelliğinde olacaktır.<br />
• Ale<strong>ve</strong> karşı dayanıklı malzemeden özel olarak imal edilmiş olacaktır.<br />
• Alarm durumunda düşük akım çekecektir.<br />
FR2400 Serisi<br />
FR2400 serisi <strong>yangın</strong> kontrol panelleri 10 zondan 60 zona<br />
kadar modelleri ile her tip <strong>ve</strong> büyüklükte <strong>yangın</strong> alarm<br />
<strong>sistemleri</strong> için kullanılabilecek ekonomik <strong>ve</strong> gü<strong>ve</strong>nilir bir<br />
alternatif oluşturmaktadır. 20 zon <strong>ve</strong> 60 zon kapasiteli iki ayrı<br />
büyüklükte metal muhafazalar içerisinde sızdırmaz tip bakım<br />
gerektirmeyen aküler için yeterli hacmi sağlayan FR2400<br />
serisi paneller, uluslararası standartlara uygun gösterge <strong>ve</strong><br />
kontrol butonlarına sahip bulunmaktadırlar. FR2400 serisi<br />
paneller her türlü iki-telli <strong>yangın</strong> detektörleri <strong>ve</strong> <strong>yangın</strong> <strong>ihbar</strong><br />
butonlarının bağlantısına el<strong>ve</strong>rişlidir <strong>ve</strong> standart sesli/ışıklı<br />
alarm devresi <strong>ve</strong> alarm rölesi çıkışları bulunmaktadır.<br />
MAE Serisi<br />
MAE serisi <strong>yangın</strong> kontrol panelleri FR2400 serisinin daha<br />
ekonomik bir <strong>ve</strong>rsiyonudur. Her türlü iki-telli <strong>yangın</strong><br />
detektörleri <strong>ve</strong> <strong>yangın</strong> <strong>ihbar</strong> butonlarının bağlantısına el<strong>ve</strong>rişli<br />
olan <strong>algılama</strong> devreleri FR2400 serisi ile aynı özelliklerdedir.<br />
10 <strong>ve</strong> 20 zonlu olmak üzere iki değişik model olarak üretilen<br />
MAE serisinde tüm kontrol anahtarları panelin içerisine<br />
alınmıştır.<br />
Düşük maliyetli ancak gü<strong>ve</strong>nilir bir <strong>yangın</strong> kontrol paneli<br />
gerektiren projelerde tercih edilebilecek olan MAE panelleri,<br />
sızdırmaz tip bakim gerektirmeyen aküler için yeterli hacme<br />
sahip metal muhafazalar içerisinde üretilmektedirler.<br />
22
• Kırmızı <strong>ve</strong>ya bej renklerde imal edilmiş <strong>ve</strong> şık bir görüntüye sahip olacaktır.<br />
AS1224 Elektronik Siren<br />
12-24V DC ile çalışan yüksek <strong>ve</strong>rimli bir sesli alarm cihazıdır.<br />
Sürekli <strong>ve</strong> dalgalı olmak üzere iki farklı ses <strong>ve</strong>rebilmektedir.<br />
ES24 Electronic Sounder<br />
ES24 düşük akım çekerek 1m mesafede 100dB(A) ses<br />
seviyesi sağlayabilen yüksek performanslı bir sesli alarm<br />
cihazıdır. BS5839:Part 1'e uygun 800/970Hz frekanslı olanı<br />
da dahil olmak üzere 28 değişik ses çıkışı <strong>ve</strong>rebilmektedir.<br />
B6-24 6" Alarm Zili<br />
B6-24 yüksek <strong>ve</strong>rimli, döner merkezkaç hareketli motoru<br />
sayesinde düşük akımlarda yüksek ses seviyesi sağlayabilen<br />
bir alarm zilidir. 6" (15 cm) çapındaki çanI ile her türlü <strong>yangın</strong><br />
alarm <strong>sistemleri</strong>nde kullanılmaya uygundur.<br />
CHQ-BS Çevrimden beslemeli ADRESLİ korna<br />
Tek başına <strong>ve</strong>ya detektör tabanI olarak çalışabilme<br />
1 çevremde 127 adet kullanılabilir, ancak çevrimin adres<br />
kapasitesini harcamaz (127 detektör + 127 ADRESLİ korna)<br />
Ton <strong>ve</strong> ses şiddeti ayarlanabilir<br />
Ayrıca korna hattI çekilmesine gerek kalmaz<br />
İnce profilli şık tasarım<br />
23
Flaşörler <strong>ve</strong> Lambalar<br />
r<br />
İhbar <strong>sistemleri</strong>nde çok kullanılan Sesli uyarı <strong>ve</strong> ışıklı uyarı sistemi olan flaşörler bir<br />
nevi zaman rölesidir. Flaşörler 24V ile çalışırlar.<br />
Telefon Arama Cihazı<br />
FB24 Xenon Flaşör Lamba<br />
FB24, işitme engellilerin uyarılması için ya da gürültü seviyesi<br />
yüksek olan mahallerde, sesli alarm cihazlarının tamamlayıcısı<br />
olarak kullanılır.<br />
GD25 Paralel İhbar Lambası<br />
GD25 otel odaları, asma tavanlar, yükseltilmiş döşemeler,<br />
havalandırma kanalları gibi ulaşılması güç yerlerde monte edilen<br />
detektörlerin alarm sinyallerinin uzak bir noktadan izlenebilmesi için<br />
kullanılır. Sıva-altı <strong>ve</strong>ya sıva-üstü monte edilebilir.<br />
Montajı <strong>ve</strong> çalışması kolay olan gü<strong>ve</strong>nilir alarm sistemi, binaların hırsızlık gibi saldırılara<br />
<strong>ve</strong> de <strong>yangın</strong>a karşı korunması için tasarlanmış bir gü<strong>ve</strong>nlik sistemidir.<br />
Sistemin merkezinde bulunan Kontrol Paneli kendisine bağlı tüm <strong>algılama</strong> cihazlarını<br />
sürekli kontrol eder <strong>ve</strong> acil durumda alarma geçerek, içerisinde bulunan siren aracılığıyla uyarır.<br />
Panele, içerisindeki sirene ila<strong>ve</strong> olarak dahili ya da harici (sabotaj korumalı harici siren<br />
olabilir) ila<strong>ve</strong> sirenlerin bağlanması mümkündür. Aynı zamanda, bağlanacak bir otomatik telefon<br />
arama cihazı (telephone dialer) vasıtasıyla alarm durumunu polis, itfaiye ya da sizin istediğiniz bir<br />
telefon numarasını çevirerek bildirebilir.<br />
SD-630 Telefon Arama Cihazı<br />
6 ayrı telefon numarasını arayabilir <strong>ve</strong> 16 saniyelik<br />
önceden kaydedilmiş olan mesajı iletir. Bağlı olduğu<br />
telefon hattı meşgul olsa bile hattı kesip çevir sinyali<br />
alır <strong>ve</strong> gecikmeden arama yapar.<br />
24
Tekrarlayıcı Panel<br />
OTOMATİK TELEFON ARAYICI<br />
• Analog adresli tekrarlayıcı paneller ile Harezmic serisi <strong>sistemleri</strong>n kullanım etkinliği çok çeşitli<br />
uygulamaların yapılabilmesine imkan <strong>ve</strong>ren yapıya kavuşmuştur.<br />
• Network altında çalışan tüm santralları alarm durumuna geçirebilme, reset edebilme,<br />
santrallardaki alarmları iptal edebilme yeteneği<br />
• 32 adete kadar analog adresli <strong>yangın</strong> alarm santralı <strong>ve</strong>/<strong>ve</strong>ya tekrarlayıcı panel, network yapısı<br />
altında çalışabilir.<br />
• RS-485 haberleşme protokolü üzerinden, uygun kesitli network kablolarının kullanımı ile iki<br />
panel arasındaki bağlantı mesafesi 1200m'ye kadar yapılabilir.<br />
• Tekrarlayıcı panel üzerinde bulunan 48 adet bölge LED'i ile <strong>yangın</strong> alarm santralları'nın<br />
bölgesel <strong>yangın</strong> durumları gösterilebilir.<br />
• Network hattına yeni takılan santralı otomatik olarak tanır <strong>ve</strong> LCD ekranda gösterir. Network<br />
hattı üzerindeki kayıp santrallar LCD ekrandan görüntülenir.<br />
• Network hattında oluşan hata durumlarının LCD ekran <strong>ve</strong> panel üzerinde bulunan LED'ler ile<br />
gösterilir. .<br />
• Network hattındaki herhangi bir panelde oluşacak hata durumu, network çalışma yapısını<br />
etkilemez.<br />
• Network üzerinde bağlı bulunan <strong>yangın</strong> alarm santrallarında oluşan tüm olaylar, panel, mahal<br />
<strong>ve</strong> adres bilgisiyle beraber LCD ekranda görüntülenir.<br />
• 2x40 karakter arkadan aydınlatılmış LCD ile detaylı alarm <strong>ve</strong> hata bilgisi kolaylıkla<br />
alınabilmektedir. Santral serigrafisi, panel menüsü <strong>ve</strong> Çevrim Yöneticisi yazılımı için 3 ayrı dil<br />
(Türkçe, İngilizce <strong>ve</strong> Rusça) seçeneği vardır.<br />
• Tekrarlayıcı panel üzerindeki tüm göstergeler test edilebilir.<br />
ATD630-24 Otomatik Telefon Arayıcı bir <strong>yangın</strong> durumunda 6<br />
değişik telefon numarasını otomatik olarak arayarak, önceden<br />
kaydedilmiş sesli alarm mesajlarını iletir. 24V DC ile çalışan<br />
ATD630-24 bütün EEC <strong>yangın</strong> kontrol panellerine ila<strong>ve</strong><br />
edilebilmektedir.<br />
• Tekrarlayıcı panelde oluşacak akü hatası, topraklama hatası, 220V AC besleme hatasını buzzer,<br />
dahili <strong>ve</strong> harici LED'ler ile bildirir.<br />
25
LCD Göstergeli Tekrarlama Paneli<br />
• Üzerinde arkadan aydınlatmalı 8x21 karakter alfanümerik LCD gösterge bulunacaktır.<br />
• RS-485 data hattına seri olarak bağlanacak <strong>ve</strong> direk merkezi kontrol ünitesi ile haberleşecektir.<br />
• Printer bağlantısı için RS232 portu olacaktır.<br />
• Tekrarlama paneli üzerinde sistemin normal, alarm, süpervize <strong>ve</strong> arıza durumunda olup<br />
olmadığını gösteren LED'ler bulunacaktır.<br />
• İsteğe bağlı olarak panel üzerinde genel kontrol fonksiyonlarını yerine getirecek sistem reset,<br />
alarm susturma, arıza susturma <strong>ve</strong> genel alarm butonları bulunacaktır.<br />
LED Göstergeli Tekrarlama Paneli<br />
• Modüler yapıda <strong>ve</strong> mikroprosesör kontrollü olup, 24'lü LED gösterge modülü, 12'li anahtar<br />
<strong>ve</strong>ya röle modülü <strong>ve</strong>ya programlanabilir çıkışa sahip modüllerden uygun olanları isteğe bağlı<br />
olarak seçilerek bir araya getirme olanağı olacaktır.<br />
• RS-485 data hattına seri olarak bağlanacak <strong>ve</strong> direk kontrol ünitesi ile haberleşecektir.<br />
İsteğe bağlı olarak panel üzerinde genel kontrol fonksiyonlarını yerine getirecek sistem reset,<br />
alarm susturma, arıza susturma <strong>ve</strong> genel alarm butonları bulunacaktır.<br />
TEKNİK ÖZELLİKLERİ<br />
Gövde Malzemesi : 1.2 mm. DKP sac<br />
Yüzey : Epoksi boya<br />
Akü : 2x(12V 7Ah)<br />
Çalışma gerilimi : 24V DC<br />
Ana Gerilimi : 220V AC 50 Hz<br />
Ana Sigorta : 5A<br />
Operasyonlar : Alarm İptal, Alarm, Sistemin Resetlenmesi, Lamba Test<br />
Kontrol Butonları : Sıfırla, Alarm, Alarm İptal, Giriş, Diğer Olaylar<br />
Göstergeler : Bölge LED’leri, Devrede, Sistem Hatası, Genel Hata, Siren<br />
Hatası, Yangın, Alarm İptal, Devre Dışı, Diğer Olaylar,<br />
2x40 aydınlatılmış LCD,<br />
Çalışma Sıcaklığı : (-10°C) - (+55°C)<br />
Bağıl Nem : %95 (yoğunlaşmamış)<br />
26
SÖNDÜRME SİSTEMLERİ<br />
SU İLE SÖNDÜRME SİSTEMLERİ<br />
A) YANGIN MUSLUK VE HORTUMLARI<br />
Yangın musluk <strong>ve</strong> hortum <strong>sistemleri</strong>, binalarda <strong>yangın</strong>a karşı mücadele amacıyla kullanılır.<br />
Ancak bunlar hiçbir zaman otomatik söndürme <strong>sistemleri</strong>nin yerini tutmazlar. Otomatik sistem<br />
bulunmayan <strong>ve</strong> dışarıdaki hidrant hortumlarının yetişmediği alanlarda bu <strong>sistemleri</strong>n bulunması<br />
zorunludur.<br />
SİSTEM SINIFLARI<br />
1. Sınıf sistemler (2 1/2'' hortum), endüstriyel işletmelerde <strong>yangın</strong> ekipleri <strong>ve</strong> bu iş için<br />
eğitilmiş kimseler tarafından kullanılmak üzere düzenlenmiştir. Sprinkleri olmayan <strong>ve</strong> <strong>yangın</strong><br />
merdi<strong>ve</strong>nleriyle ulaşılamayan yüksek binaların üst katlarında 1.sınıf sistemler <strong>yangın</strong>la<br />
mücadelenin en önemli parçalarıdır.<br />
2. Sınıf sistemler (1 1/2'' hortum), itfaiye ekibi ulaşana kadar binada bulunan kimselerin<br />
kullanması amacıyla geliştirilmiştir. Hortum, 3/8'' – 1/2'' lik açık musluklara valfler vasıtasıyla<br />
bağlanır. Normalde, hortum musluklara bağlı olarak tutulur.<br />
3. Sınıf sistemler, hem eğitimli kimseler hem de bina sakinleri tarafından kullanılırlar.<br />
Geniş kullanım nedeniyle, bu tipte hem 2 1/2'' hem de 1 1/2'' lik hortumlar bir arada bulunur.<br />
Günümüzde, standartlara 1 1/2'' ten daha küçük hortumların da sokulması için araştırmalar<br />
sürmektedir. Bunun nedeni, eğitimsiz bina sakinlerinin, çıkışından 4.5kg/cm² basınç <strong>ve</strong><br />
375lt/dak’lık su akışı bulunan 1 1/2'' lik 30m uzunluğundaki hortumları gerektiği gibi<br />
tutamamalarıdır. Eğer daha az su akışı olan daha küçük hortumlar kullanılırsa, sıradan bir insanın<br />
<strong>yangın</strong> şartlarında bu hortumu idare etmesi sorun olmayacaktır.<br />
27
SU KAYNAKLARI<br />
Yangın muslukları için gerekli su miktarı, amaçlanan kullanım süresine <strong>ve</strong> hortum sayısına<br />
bağlıdır. Hem sprinkler hem de hortum <strong>sistemleri</strong>nin aynı kaynaktan beslendiği yerlerde toplam su<br />
ihtiyacı, iki ayrı sistem ihtiyaçlarının toplamı değildir. İhtiyacı daha fazla olan sistem için gerekli<br />
su miktarı toplam olarak yeterlidir. Ancak bu iki sistem ayrı ayrı alanları kontrol ediyorsa o zaman<br />
ihtiyaçların toplanması lazımdır. Uygun olan su kaynakları şöyle sıralanabilir:<br />
• Yeterli basınç varsa, şehir suyu<br />
• Otomatik <strong>yangın</strong> pompaları<br />
• Basınçlı tankları olan manuel kontrollü <strong>yangın</strong> pompaları<br />
• Basınçlı tanklar (hidroforlar)<br />
• Serbest akışlı tanklar<br />
• Her hortum istasyonundaki uzaktan kumanda teçhizatı ile çalıştırılan manuel kontrollü <strong>yangın</strong><br />
pompaları<br />
Birbirinden bağımsız iki ayrı su kaynağı olması tercih edilmelidir. Ana kaynak, harekete<br />
geçirildiğinde, tali kaynaklar devreye girene kadar sisteme tek başına yeterli su sağlayabilecek<br />
kapasitede olmalıdır.<br />
SİSTEM TİPLERİ<br />
Dört genel <strong>yangın</strong> musluğu sistemi şu şekildedir:<br />
1. Dolu borulu sistemlerde, besleme valfi sürekli açıktır, ayrıca su basıncı da her zaman çıkış<br />
değerindedir. Bunlar en gü<strong>ve</strong>nilir sistemlerdir.<br />
2. Her hortum istasyonuna yerleştirilmiş uzaktan kumanda araçları ile manuel olarak kontrol<br />
edilen boş borulu sistemler. Bu sistemlerde, su besleme kaynağı oldukça üst derecede kontrol<br />
edilebilmektedir.<br />
3. Isıtılmayan binalarda bulunan boş borulu sistemler. Bu sistemler uygun yöntemlerle otomatik<br />
olarak suyu çekecek şekilde düzenlenmelidir. Boş borularda kalan hava, suyun püskürmesini<br />
geciktirdiği gibi ani basınç değişiklikleri yaratarak hortumun tutulmasını zorlaştırır.<br />
4. Sürekli herhangi bir su kaynağı bulunmayan boş borulu sistemler. Bu tip, yüksek binalarda,<br />
itfaiyenin hortum taşıyarak vakit kaybetmemesi amacıyla kullanılır.<br />
28
SİSTEM TASARIMI<br />
1 1/2'' <strong>ve</strong> 2 1/2'' lik hortumların beraberce bulundukları hortum <strong>sistemleri</strong>, öyle<br />
yerleştirilmelidir ki, kontrol alanının her noktası bir musluğun en fazla 30m uzağında olmalıdır.<br />
Musluklar, <strong>yangın</strong>a <strong>ve</strong> mekanik zararlara karşı korunmalıdır. Bir çıkış merdi<strong>ve</strong>ni boşluğuna,<br />
eğitimsiz kişilerin kullanacağı türden musluk <strong>ve</strong> hortum <strong>sistemleri</strong> konulmamalıdır.<br />
Kalın hortumlu sistemler, açık ateşlere karşı çok başarılı sonuç alınmasını sağlayabilirler.<br />
Yangın sırasında suyun püskürtüleceği düşünülen pencere, kapı, çatı deliği vs. girişinin kolayca<br />
açılabileceğine emin olmak gerekir. Aksi halde yerleştirilen sistem hiçbir işe yaramayacaktır.<br />
Hortumları içeriye pencereden yöneltmenin yanısıra, çatıdaki delikler de yaygın olarak kullanılır.<br />
Buralarda da hortumların dolap içinde saklanması gereklidir.<br />
Hortum sistemi bir <strong>yangın</strong> pompası ile besleniyorsa, itfaiye teşkilatının yararlanması için,<br />
yer seviyesinde musluk çıkışları halinde, pompa kapasitesinin her 950lt/dak’sı için bir tane 2 1/2''<br />
hortum çıkışı düzenlenebilir.<br />
Binalar, çevredeki binaların 18 m kadar yakınındaysa, dışarıdan gelebilecek <strong>yangın</strong><br />
tehlikesine karşı duvarları koruyacak kalın hortumlu <strong>yangın</strong> muslukları yerleştirilmelidir.<br />
B) HİDRANTLAR<br />
Endüstriyel işletmelerde su ile söndürme <strong>sistemleri</strong>nin en önemli kısımlarından biri<br />
hidrantlardır. Hidrantların görevi, <strong>yangın</strong> ile mücadelede, özellikle itfaiye ekiplerine basınçlı <strong>ve</strong><br />
yeterli miktarda su temin etmektir.<br />
Yangına karşı gü<strong>ve</strong>nle kullanılabilecek hidrantlarda bir takım özellikler olmalıdır. Bu<br />
özellikler şöyle sıralanabilir:<br />
• İki adet 2 1/2'' <strong>ve</strong>ya daha büyük üst çıkış için 4'' , üç adet 2 1/2'' <strong>ve</strong>ya daha da geniş çıkış için 5''<br />
<strong>ve</strong> dört adet 2 1/2'' <strong>ve</strong>ya daha geniş çıkış için en az 6'' lik alt çıkış valfi olmalıdır. Su şebekesi<br />
ile hidrant arsındaki bağlantının çapı 6''ten az olmamalıdır.<br />
• Hidrant gövdesinin net kesit alanı, valf çapının %120 sinden küçük olmamalıdır.<br />
29
• Serbest boru bağlantısı <strong>ve</strong> düşük sürtünme kayıpları olmalıdır. Hidrant her 2 1/2''lik çıkışından<br />
dakikada 950 lt su <strong>ve</strong>rirken toplam sürtünme kaybı iki çıkışlı hidrantlarda 0.14kg/cm²yi , üç<br />
çıkışlı hidrantlarda 0.21 kg/cm²yi <strong>ve</strong> dört çıkışlı hidrantlarda 0.28kg/cm²yi aşmamalıdır.<br />
• Donmaya mani olmak için bir boşaltma donanımı bulunmalıdır.<br />
• Alttaki düz kısmında 1 1/2''lik <strong>ve</strong> üst kısmında 1 7/16'' boyutlarında düzgün bir açma somunu<br />
bulunmalıdır.<br />
Hidrant başlıkları, gövdeler <strong>ve</strong> ayakları dökme demirden, içte bulunan hareketli parçalar ise<br />
bronzdan yapılır. Çıkışları çok çeşitli tiplerde olan hidrantlar vardır. En yaygın hidrant tipinde iki<br />
adet 2 1/2''lik çıkış <strong>ve</strong> bir de pompa çıkışı vardır.<br />
HİDRANT TİPLERİ<br />
Günümüzde kullanılmakta olan esas olarak iki hidrant tipi vardır. En yaygın tip, su akışını<br />
kontrol eden valfin, ayak <strong>ve</strong> gövde arasındaki donma noktasının altında bulunduğu taban valfli<br />
(kuru gövde) hidrantlardır. Bu hidrantta, sadece ihtiyaç olduğunda suyun girmesine izin<br />
<strong>ve</strong>rildiğinden, normal şartlarda gövde boştur. Ana valf kapalı iken, gövdenin tabanında bulunan bir<br />
otomatik boşaltma donanımı, gövde içinde kalmış suyun dışarı atılmasını sağlar. Bu tür hidrantlar,<br />
iklimin, suyu dondurabilecek kadar soğuk olabildiği yerlerde kullanılırlar.<br />
Sıcaklığın her zaman sıfırın üstünde kaldığı yerlerde ise diğer tip, dolu gövdeli hidrantlar<br />
kullanılır. Bu hidrantlarda genellikle her çıkışta bastırma tipli bir valf vardır. Ancak, bütün çıkışları<br />
birden kontrol eden bir tek valfinin bulunduğu tipler de kullanılmaktadır.<br />
30
OTOMATİK SPRİNKLERLER<br />
A) OTOMATİK SPRİNKLER SİSTEMLERİ<br />
Otomatik sprinklerler bir <strong>yangın</strong> çıktığında kendiliğinden devreye giren <strong>ve</strong> alevlerin üzerine<br />
su sıkarak <strong>yangın</strong>ı söndüren <strong>ve</strong>ya yayılmasını önleyen cihazlardır. Bunlar binanın tavanına yakın<br />
olarak yerleştirilmiş olup, suyu bağlı oldukları boru sistemi vasıtasıyla alırlar.<br />
OTOMATİK SPRİNKLERLERİN ÖNEMİ<br />
Otomatik <strong>yangın</strong> söndürme <strong>sistemleri</strong>, bina <strong>yangın</strong>larının kontrolünde en etkili yöntemdir.<br />
Otomatik sprinklerler su sıkma işlevlerinin yanısıra <strong>yangın</strong>ı haber <strong>ve</strong>rme görevini de yerine<br />
getirirler. Sprinklerler hem oda ısısını azaltarak hem de yükselen dumanları aşağıya bastırarak<br />
<strong>yangın</strong> söndürme ekiplerinin işini kolaylaştırırken ayrıca <strong>yangın</strong> anında orada bulunanların<br />
<strong>yangın</strong>dan daha az etkilenmelerine sebep olmaktadır.<br />
STANDART SPRİNKLER DÜZENİ<br />
Su püskürtme cihazları, yani sprinkler başlıkları, bir <strong>ve</strong>ya daha fazla sayıda basınçlı su<br />
kaynağı, su akışını kontrol eden valfler, bunları birbirine bağlayan borular <strong>ve</strong> alarm düzeniyle<br />
kontrol edici yan bölümler sprinkler sistemi kapsamına girerler. Hortumlar için yapılmış olan<br />
musluklar da genellikle bu sisteme dahildir. Bir sprinkler sistemi kurarken göz önüne alınması<br />
gereken dört faktör vardır:<br />
1. Sitemin kendisi<br />
2. Binanın yapım özellikleri<br />
3. Yangın tehlikesi<br />
4. Su kaynakları<br />
31
SPRİNKLERİN YERLEŞTİRİLMESİ<br />
Bir sprinkler sistemi kurarken dikkat edilmesi gereken en önemli nokta, korunmasız alan<br />
bırakmamaktır. Teorik olarak en ideali bir binanın her yerine sprinkler döşemektir. Buna rağmen<br />
NFPA tarafından ön görülen standartlarda bile binanın merdi<strong>ve</strong>n, asansör boşluğu, sığınak, balkon<br />
vs. gibi bazı yerlerine sprinkler yerleştirmek gerekli değildir. Tek bir sprinkler tarafından kontrol<br />
edilen alan, sprinklerlerin boru üzerindeki aralığına <strong>ve</strong> bunları taşıyan boruların da birbirlerine olan<br />
uzaklığına bağlıdır. Bu mesafelerin ne kadar olması gerektiği ise, binanın dahil olduğu risk<br />
grubuna, tavanın yüksekliğine <strong>ve</strong> tavanın çeşidine bağlıdır.<br />
Sprinkler başlığı yerleştirirken dikkat edilmesi gerekli bir diğer husus ise bunların birbirine<br />
çok yakın yerleştirilmemesidir. İki sprinkler başlığı arasındaki mesafe 6 ft (180 cm) den az olursa<br />
bir sprinklerden fışkıran su, diğerini de ıslatarak soğutur <strong>ve</strong> harekete geçmesini engeller <strong>ve</strong>ya<br />
geciktirir.<br />
Sprinklerler tavana ne kadar yakın olurlarsa o kadar çabuk harekete geçerler. Yine de,<br />
sürekli düzgün tavanlar dışındakilerde, tavana çok yakın olmaları aradaki kirişler <strong>ve</strong>ya diğer<br />
yapılar nedeniyle suyun yeterince iyi dağılmasını engeller. Bu yapılar altlarında kalan alevlerin<br />
ıslanmasını engelleyeceklerinden, alevlerin tavanı sarması tehlikesi mevcuttur.<br />
BORU DÜZENİ<br />
Bir sprinkler sisteminin boru düzeni dikkatlice planlanmalı <strong>ve</strong> NFPA standartlarına uygun<br />
olmalıdır. Sprinkler başlıklarını taşıyan hatta branş hattı, bunu besleyen hatta ara hat, ara hatları<br />
besleyen hatta ana hat, suyu tavan seviyesine çıkaran <strong>ve</strong> ana hattı besleyen hatta kolon hattı denir.<br />
Kullanılacak olan boruların çapı NFPA tarafından saptanmış olup, sistemin koruyacağı<br />
alanın büyüklüğüne, boruların uzunluğuna, dirseklerin sayısına <strong>ve</strong> kurulacak sistemin çeşidine<br />
bağlıdır.<br />
İdeal olan, sprinkler başlıklarından su kaynağı yönüne gidildikçe her hattın bir öncekinden<br />
daha kalın olmasıdır. Hafif risk grubu dışında kalan gruplarda, kolon hattını besleyen boru en az 8''<br />
(20.32cm) kalınlığında olmalıdır. Sprinkler <strong>sistemleri</strong>nde kullanılacak borular en azından 175<br />
psi’lik (12 kg/cm²) bir basınca dayanıklı olmalıdırlar. Yapı olarak standartlara uygun olmalıdırlar.<br />
32
Diğer tip borular ise ancak yetkili bir laboratuarca denenip, uygun bulundukları takdirde<br />
kullanılmalıdırlar.<br />
Sistemin döşenmesinde kullanılacak olan dirsek <strong>ve</strong> eklemler de sistemin sulama kapasitesi<br />
<strong>ve</strong> su basıncına uygun olmalıdırlar. Ayrıca sistemin depremlerden etkilenmesini engellemek<br />
amacıyla kolon <strong>ve</strong>ya ana hatta uygun, bükülebilir bölümler de kullanılabilir.<br />
SPRİNKLER SİSTEMLERİN TİPLERİ<br />
ISLAK BORU SİSTEMİ: Bu sistemlerde devamlı surette basınçlı su boruların içinde bulunmakta<br />
olup, bir <strong>yangın</strong> halinde sprinklerler hemen su fışkırtmaya başlarlar. Bu sistemler borular içindeki<br />
suyun donma tehlikesinin olmadığı yerlerde <strong>ve</strong> diğer sistemlerden birinin kullanılmasının<br />
gerekmediği durumlarda kullanılırlar.<br />
NORMAL KURU BORU SİSTEMİ: Bu sistemlerde borularda basınçlı hava <strong>ve</strong>ya azot<br />
bulunmaktadır. Yangının sıcaklığı ile herhangi bir sprinkler açıldığında bu gazın dışarı çıkması ile<br />
boru içi basıncı düşer <strong>ve</strong> bu da borulara su <strong>ve</strong>ren düzeni harekete geçirir. Bu sistemler yeterli<br />
ısıtmanın sağlanmadığı yerlerde kullanılırlar. Yeterli bir ısıtma düzeni kurulduğunda, bunları ıslak<br />
boru tipine çevirmek mümkündür. Kuru boru tipi sistemler daha geç devreye girerler <strong>ve</strong> daha az<br />
etkilidirler.<br />
PRE-ACTİON SİSTEMİ: Bunlar bir nevi kuru boru sistemidir. Borular içindeki hava basınçlı<br />
<strong>ve</strong>ya basınçsız olabilir. Borulara suyun pompalanmasını ila<strong>ve</strong> bir <strong>yangın</strong> dedeksiyon cihazı sağlar<br />
<strong>ve</strong> böylece sıcaklık nedeniyle açılan sprinklerler hemen su fışkırtmaya başlarlar. Bu <strong>sistemleri</strong>n<br />
özelliği kuruldukları yeri, sistemdeki bir arıza sonucu oluşabilecek su baskınlarından<br />
korumalarıdır. Bu sistemin kuru boru tipi sistemlere göre çeşitli avantajları vardır. En önemlisi,<br />
<strong>yangın</strong> dedektörü ısıya sprinklerlerden daha hassas olduğu için valf daha erken açılır <strong>ve</strong> <strong>yangın</strong><br />
alarmı da daha erken çalmaya başlar.<br />
DELUGE SİSTEMİ: İngilizce’de “su baskını” anlamına gelen bu sistem pre-action sistemine<br />
benzer. Tek farkı, bütün sprinklerlerin her zaman açık olmasıdır. Bu yüzden <strong>yangın</strong> halinde bütün<br />
sprinklerlerden su fışkırır. Bu <strong>sistemleri</strong>n amacı, her an hepsi de açık olan sprinkler nozulları ile bir<br />
<strong>yangın</strong> alanını tamamen ıslatmaktır. Bu sistemler sprinklerlerin açılmasının gerekli olduğu<br />
sistemlere kıyasla, daha kısa bir sürede <strong>yangın</strong> alanını sulamaya başlarlar. Deluge <strong>sistemleri</strong>,<br />
yüksek <strong>yangın</strong> riskine sahip yerlerin ilk tercih edilecek sistemidir.<br />
33
KOMBİNE KURU BORU VE PRE ACTİON SİSTEMİ: Adından da anlaşılacağı gibi bu<br />
sistem ila<strong>ve</strong> <strong>yangın</strong> tespit cihazı vasıtasıyla harekete geçen bir kuru boru sistemidir. Borularında<br />
basınçlı hava bulunan pre action sisteminden tek farkı, bu sistemin ila<strong>ve</strong> <strong>yangın</strong> tespit cihazı<br />
çalışmasa da, aynen kuru boru sistemi gibi kendiliğinden harekete geçebilmesidir. Bu tür bir<br />
kombinasyonun amacı, tek bir ana valf tarafından sulanamayacak kadar büyük bir sprinkler<br />
sistemin paralel bağlanmış iki ayrı valf tarafından sulanabilmesini sağlamak <strong>ve</strong> soğuktan korumak<br />
mümkün olmadığında, uzun bir ana su hattını donma tehlikesinden korumaktır.<br />
B) OTOMATİK SPRİNKLER BAŞLIKLARI (NOZULLAR)<br />
Otomatik sprinkler başlıkları, ısıya duyarlı cihazlar olup, öngörülen belli bir sıcaklıkta<br />
harekete geçerek belli bir alanı sulamak gayesiyle yapılmışlardır. Böylece <strong>yangın</strong>ı söndürmek,<br />
kontrol altına almak <strong>ve</strong>ya suyla söndürülmeyecek cinsten ise yayılmasını önlemek mümkün<br />
olacaktır. Gerekli su, sprinklerlerin bağlı bulunduğu boru şebekesiyle sprinkler başlıklarına taşınır.<br />
OTOMATİK SPRİNKLERLERİN ÇALIŞMA PRENSİBİ<br />
Normal şartlarda, sprinkler su akımı, bir tür mani<strong>ve</strong>la vasıtasıyla engellenmektedir. Bu<br />
tertibatın ana destek noktası, sıcaklık artışı karşısında aradan çekilecek şekilde yapılmıştır. Bu<br />
destek erime, patlama vs. yoluyla yok olduğunda, tertibatın geri kalan kısmı borular içindeki su<br />
<strong>ve</strong>ya hava basıncını yenemeyeceğinden, sprinkler harekete geçer, yani su akımı başlar. Çalışma<br />
prensibi açısından sprinklerler üçe ayrılır:<br />
• Eriyen tipte sprinklerler<br />
• Kırılan tipte sprinklerler<br />
• Isıya duyarlı maddelerle çalışan sprinklerler<br />
1952 <strong>ve</strong> 1953 yıllarında ABD’de sprinkler yapısında önemli değişiklikler yapılmış <strong>ve</strong> 1958<br />
yılında yapılan düzeltmeden sonra piyasaya sürülenlere standart sprinkler, diğer eski modellere ise<br />
eski tip sprinkler denmeye başlanmıştır. Eski tip ile standart otomatik sprinklerleri ayıran başlıca<br />
fark deflektördür (çıkıştan fışkıran suyun çarparak dağıldığı bölüm). Deflektörde yapılacak<br />
görünüşte çok ufak değişiklikler dahi önemli dağıtım faklılıkları yaratırlar.<br />
34
Sprinklerler şu şekilde sınıflandırılabilirler:<br />
Standart otomatik sprinklerler<br />
Tescilli otomatik sprinklerler<br />
Tavan tipi sprinklerler<br />
Kuru-boru tipi sprinklerler<br />
Özel durumlar için yapılmış sprinklerler<br />
Açılır- kapanır sprinklerler<br />
Korozyona dayanıklı sprinklerler<br />
Köşe sprinklerleri<br />
Açık sprinklerler<br />
Dar <strong>ve</strong> geniş ağızlı sprinklerler<br />
İla<strong>ve</strong> tetikli sprinklerler<br />
Kalkanlı sprinklerler<br />
Eski otomatik sprinklerler<br />
SABİT YANGIN SÖNDÜRME TESİSLERİ<br />
A) KARBONDİOKSİT VE SÖNDÜRME TESİSLERİ<br />
Karbondioksit, uzun yıllardan beri, parlayıcı sıvı, gaz <strong>yangın</strong>larında, elektriksel ekipmanla<br />
ilgili <strong>yangın</strong>larda <strong>ve</strong> bir dereceye kadar kağıt, kumaş <strong>ve</strong> diğer selülozik maddeler gibi sıradan<br />
yanıcı maddelerin <strong>yangın</strong>larında kullanılmaktadır. Bu madde metal hidritleri <strong>ve</strong> selülozik nitrat gibi<br />
içinde oksijen taşıyan bazı maddeler dışında hemen hemen her türlü <strong>yangın</strong>da çok etkilidir. Pratikte<br />
bazı kullanım sınırları daha çok uygulama yöntemlerinden <strong>ve</strong> rizikoların kendi özeliklerinden<br />
gelmektedir.<br />
Karbondioksitin etkili bir söndürme maddesi olmasının başlıca nedeni, atmosferdeki<br />
oksijen miktarını, yanmaya izin <strong>ve</strong>rmeyecek bir miktara kadar düşürmesidir. Uygun kontrol <strong>ve</strong><br />
uygulama şartlarında, özellikle karbondioksit doğrudan yanan madde üzerine uygulanıyorsa<br />
soğutucu etki de önemli ölçüde yardımcı olur.<br />
35
UYGULAMA YÖNTEMLERİ<br />
TOPTAN BOŞALTMA: Toptan boşaltma <strong>sistemleri</strong>nde, alanın tüm bölümlerinde düzgün<br />
dağılımlı bir karbondioksit konsantrasyonu sağlayacak şekilde düzenlenmiş püskürtme başlıkları<br />
kullanılır. Odanın ne derece kapalı olduğu toptan boşaltma açısından çok önemlidir. Özellikle<br />
yanlar <strong>ve</strong> tabanda hava akımı yoksa, söndürücü atmosfer, <strong>yangın</strong>ın tamamen kontrol altına<br />
alınmasını sağlayacak şekilde uzun bir süre için varlığını sürdürebilir. Eğer söndürücü atmosfer<br />
çok çabuk kaybedilirse, hala sönmemiş korlar bulunabilir <strong>ve</strong> <strong>yangın</strong> bölgesine taze hava ulaşınca<br />
da <strong>yangın</strong> yeniden başlayabilir.<br />
LOKAL (BÖLGESEL) UYGULAMA: Lokal uygulama <strong>sistemleri</strong>nde, karbondioksit, bu amaçla<br />
özel olarak düzenlenmiş püskürtme başlıkları vasıtasıyla doğrudan yanan yüzeyler üzerine<br />
boşaltılır. Boşaltma, en az 30sn, hatta <strong>yangın</strong>ı yeniden başlatması mümkün bir kaynağın<br />
soğutulması söz konusu ise daha da uzun sürdürülmelidir.<br />
UZUN SÜRELİ BOŞALTMA: Kapalı bir bölme, söndürücü konsantrasyonu yeterince uzun bir<br />
süre tutabilecek kadar iyi yalıtılmış değilse, uzun süreli boşaltma yoluna gidilir. Bu yöntem,<br />
istenilen söndürücü konsantrasyona çabuk ulaşılması için başlangıçta yüksek tutulan püskürtme<br />
hızının sonradan yavaşlatılmasıdır. Uzun süreli boşaltma, jeneratörler gibi, dönme durana kadar<br />
sızıntıyı önlemenin güç olduğu dönen kapalı elektriksel donanım için özellikle uygun bir<br />
yöntemdir. Bu yöntem, normal toptan boşaltma <strong>sistemleri</strong>nde, hatta küçük bir sıcak noktanın uzun<br />
süreli soğutma gerektirebileceği lokal uygulama <strong>sistemleri</strong>nde de kullanılabilir.<br />
SİSTEMLERİN ÇALIŞMASI<br />
Toptan boşaltma <strong>ve</strong> lokal uygulama <strong>sistemleri</strong>, otomatik ya da elle kumanda yolu ile<br />
çalışacak şekilde düzenlenirler. Otomatik sistemlerde, ayrıca bir de elle kumanda düzeni<br />
bulunmalıdır.<br />
Otomatik çalışma için, sistemi harekete geçirecek gü<strong>ve</strong>nilir bir <strong>yangın</strong> <strong>ve</strong>ya tehlikeli durum<br />
<strong>ihbar</strong> düzenine ihtiyaç vardır. Riziko çeşidine göre, ısı, duman, alev, parlayıcı buhar vs. dedektör<br />
<strong>sistemleri</strong> kullanılabilir. Sistemin çalıştırılması için en kolay yöntem dedektörlerin, tüp valflerine<br />
kumanda eden otomatik bir elektrik şalterine bağlanmasıdır. Daha karmaşık gecikmeli uygulama<br />
devrelerinde, motor tahrikli bir dizi şalter ardarda kapatılarak sırasıyla, ekipmanın kapatılması,<br />
<strong>yangın</strong> kapılarının kapatılması, karbondioksit akışının boşaltılıp durdurulması <strong>ve</strong> gerekli diğer<br />
36
işlemlerin tamamlanmasını sağlayan düzenler vardır. Düşük basınçlı sistemlerde böyle karışık<br />
düzenler kullanılır.<br />
Otomatik sistemin yedeği de olsa, asıl sistem de olsa, elle kumanda kontrolleri kolay<br />
çalışmalı, <strong>yangın</strong>da tehlikesizce ulaşılabilecek bir yerde bulunmalı <strong>ve</strong> kumanda ettikleri valflere<br />
yakın yerleştirilmelidirler. Diğer manuel uzaktan kumanda şalterleri toptan boşaltma <strong>sistemleri</strong>nde<br />
çıkış kapısı yakınına, lokal uygulama <strong>sistemleri</strong>nde ise rizikolu alan yakınına yerleştirilirler.<br />
Mesela el hortumlarının manuel kontrol valfleri hortum makarasının hemen yakınına<br />
yerleştirilmeli, püskürtme başlıkları elle kolayca açılıp kapatılabilecek cinsten olmalıdır. El hortum<br />
<strong>sistemleri</strong>, püskürtme başlığının yuvasından alınması ile kapanan bir elektrik anahtarı vasıtasıyla<br />
otomatik olarak da çalıştırılabilirler. Bir karbondioksit sistemine bağlı manuel uygulama<br />
düzenlerinin başarısı, büyük oranda sistemi kullanan kişiye bağlı olduğundan personelin eğitimi en<br />
az sistemin gü<strong>ve</strong>nilirliği kadar önemlidir.<br />
KARBONDİOKSİT SİSTEMLERİNİN GÜVENİLİRLİĞİ<br />
VE BAŞARI DURUMU<br />
Karbondioksit <strong>sistemleri</strong>, genelde <strong>yangın</strong>ları söndürmede büyük oranda başarılı değillerdir.<br />
FM (Factory Mutual) kaynakları, karbondioksit <strong>sistemleri</strong>nin başarı oranını %50 olarak<br />
<strong>ve</strong>rmektedir. (sprinkler sisteminde ise bu oran %85-90dır.) Bunun sebepleri çeşitlidir. Başarısızlık<br />
sebebinin büyük bir bölümü, sulu sistemlerde olduğu gibi sistemin test edilmesinin mümkün<br />
olmayışı sebebiyle sistemin çalışmaması, diğer bölümü ise açık kapı <strong>ve</strong> pencereler, <strong>ve</strong>ya korunacak<br />
rizikonun değişiklikleri sebebiyle sistemin yetersizliğidir.<br />
Boru donanımlarının projelendirilmesi karbondioksit <strong>sistemleri</strong>nde oldukça komplekstir.<br />
Bunun sebebi karbondioksitin devreye girmesi halinde boruların içinde iki fazlı (buhar-sıvı) bir<br />
akım oluşmasıdır.<br />
Karbondioksit gazının %5 konsantrasyona erişmesi, insanlar için tehlikenin başlama halidir.<br />
Oysa <strong>yangın</strong> söndürme için asgari %28lik bir konsantrasyon gereklidir. Bu nedenle insanların<br />
mevcut olduğu hacimlerde yaygın olarak kullanılmazlar.<br />
Karbondioksitin az bilinen bir başka tehlikesi de püskürtme anında buz parçacıkları üzerine<br />
biriken statik elektriktir. Bu sebeple yanıcı/infilak edici ortamları inert etmek (karalı hale getirmek)<br />
için karbondioksit kesinlikle kullanılmamalıdır.<br />
37
B) HALOJENLİ MADDELER VE SÖNDÜRME SİSTEMLERİ<br />
Halojenli söndürme maddeleri, bir ya da daha fazla hidrojen atomlarının yerinde halojen<br />
atomları (flor, klor, brom, iyot) bulunan hidrokarbonlardır. Bu özellikle, sonuçta elde edilen<br />
maddelerin yanmaz olmasını sağlar. Halojenli maddeler hem portatif hem de sabit <strong>yangın</strong><br />
söndürme <strong>sistemleri</strong>nde yaygın olarak kullanılır.<br />
UYGULAMA SİSTEMLERİ<br />
TOPTAN BOŞALTMA SİSTEMLERİ: Bu sistemler, kapalı, en azından kısmen kapalı alanlarda<br />
riziko kontrolü için kullanılırlar. Halonların kullanıldığı toptan boşaltma <strong>sistemleri</strong>ne örnek olarak<br />
kompüter odaları, magnetik bant muhafaza bölmeleri, elektronik kontrol odaları vs. <strong>ve</strong>rilebilir.<br />
Halon 1301, düşük zehirleyici etkisi, yüksek buharlaşma hızı <strong>ve</strong> düşük moleküler ağırlığı sayesinde<br />
toptan boşaltma <strong>sistemleri</strong>nde tercih edilen halojenli söndürme maddesidir. Halon 1211 kullanımı,<br />
bazı ek önlemler gerektirdiği için pek yaygın değildir.<br />
LOKAL UYGULAMA SİSTEMLERİ: Bu sistemler, söndürücü maddeyi yalnızca yanan nesne<br />
etrafında yüksek bir konsantrasyon oluşturacak şekilde püskürtürler. Lokal uygulama <strong>sistemleri</strong>,<br />
toptan boşaltma yönteminin uygun olmayacağı alanlarda kullanılırlar. Örnek olarak baskı<br />
atölyeleri, banyo <strong>ve</strong> soğutma tankları, püskürtme kuleleri, yağlı elektrik transformatörleri, buhar<br />
bacaları vs. <strong>ve</strong>rilebilir. Düşük uçuculuğu nedeniyle, halon 1211 lokal uygulama <strong>sistemleri</strong>nde<br />
kullanıma çok uygundur.<br />
KULLANIM VE SINIRLAR<br />
Halon <strong>sistemleri</strong>, genellikle şu tiplerdeki rizikolarda kullanılırlar:<br />
• Temiz bir söndürücü madde gerektiren rizikolar.<br />
• Enerjili elektrik ya da elektronik devrelerin bulunduğu alanlar.<br />
• Parlayıcı sıvı <strong>ve</strong> parlayıcı gazlar.<br />
• Termoplastikler gibi yüzeyde yanan parlayıcı katı maddeler.<br />
• Riziko konusu proses ya da maddelerin pahalı olduğu durumlar <strong>ve</strong> geleneksel söndürme<br />
maddelerinin aşırı zarar ya da üretim kesilmesine neden olabileceği alanlar.<br />
• Çok sayıda personelin sürekli ya da sık sık bulunduğu alanlar.<br />
38
• Suyun zor bulunduğu ya da diğer söndürücü maddelerin kullanıldığı sistemlere yeterli yer<br />
olmayan alanlar.<br />
Halonların etkisiz kaldığı çeşitli parlayıcı maddeler vardır:<br />
1. Barut tozu, roket yakıtı, selüloz nitrat, organik peroksitler gibi kendi oksitlenme maddelerini<br />
bünyelerinde bulunduran yakıtlar.<br />
2. Sodyum, potasyum, Na-K alaşımı, magnezyum, titanyum <strong>ve</strong> zirkonyum gibi reaktif metaller.<br />
3. Lityum hidrit gibi metal hidritleri.<br />
Çok karşılaşılan bir sorun da, derin A sınıfı <strong>yangın</strong>larda, % 10’un altındaki<br />
konsantrasyonlarda halonların yetersiz kalmasıdır. Eğer A sınıfı <strong>yangın</strong>ların kontrolü için halon<br />
sistemi kullanılacaksa, yardıma çabuk yetişecek başka bir sistem daha mutlaka bulunmalıdır. Aksi<br />
halde, söndürücü konsantrasyon dağıldıktan sonra, her zaman için bir yeniden parlama tehlikesi var<br />
olacaktır.<br />
DEDEKSİYON VE SİSTEMİN HAREKETE GEÇİRİLMESİ<br />
Halon <strong>sistemleri</strong>nin çalıştırılma yöntemleri genelde, diğer söndürme maddelerinin<br />
kullanıldığı sistemlerle benzerlik gösterir. Ancak, bütün standartlarda, halon <strong>sistemleri</strong> için<br />
otomatik harekete geçirme düzenleri kullanılması tavsiye edilir. Bunun amacı, ilk önce sistemin<br />
ilgileneceği <strong>yangın</strong>ların boyutlarını sınırlamak <strong>ve</strong> böylece söndürme sırasında halon<br />
dekompozisyonunu minimize etmektir.<br />
C) KURU KİMYASAL MADDELER VE SÖNDÜRME SİSTEMLERİ<br />
Günümüzde var olan kuru kimyasal <strong>yangın</strong> söndürme maddelerinin üretiminde kullanılan<br />
kimyasal maddeler, sodyum bikarbonat, potasyum bikarbonat, potasyum klorür, ürepotasyum<br />
bikarbonat <strong>ve</strong> monoamanyum fosfattır. Bu baz maddelere, akış <strong>ve</strong> suya dayanıklılık özelliklerini<br />
arttırıcı <strong>ve</strong> muhafazayı kolaylaştıran çeşitli ila<strong>ve</strong>ler karıştırılır.<br />
39
SABİT SİSTEMLER<br />
Sabit sistemler, bir kuru kimyasal kaynağı,bir sıkıştırıcı gaz, bir harekete geçirme düzeni,<br />
sabit borular <strong>ve</strong> püskürtme başlıklarından oluşur. Esas olarak iki çeşit sabit sistem bulunmaktadır.<br />
Bunlar toptan boşaltma <strong>ve</strong> bölgesel uygulama <strong>sistemleri</strong>dir.<br />
EL HORTUMU SİSTEMLERİ<br />
El hortumu <strong>sistemleri</strong>nde bir kuru kimyasal <strong>ve</strong> sıkıştırıcı gaz kaynağı, kuru kimyasalı ateşe<br />
taşıyacak bir ya da daha çok sayıda el hortumları bulunur.<br />
KURU KİMYASAL SİSTEMLER<br />
Kuru kimyasal sistemler, iki ana yöntemle düzenlenirler. Akış hızını, boşluk basınçlarının,<br />
boru çaplarının <strong>ve</strong> başlıkların sayı, tip <strong>ve</strong> yerlerinin rizikoya göre özel olarak hesaplandığı<br />
sistemlere mühendislik <strong>sistemleri</strong>; <strong>yangın</strong> deney laboratuarlarınca özel riziko <strong>ve</strong> boyutlar için<br />
geliştirilmiş hazır sistemlere de paket sistemler adı <strong>ve</strong>rilir. Paket sistemler, geçerli oldukları sınırlar<br />
içinde, yeterli akış hızı, başlık basıncı vs. özellikleri sağlarlar. Bu hazır sistemler, özellikle mutfak<br />
tesisatlarında korunma amacıyla yaygın olarak kullanılmaktadır. Yalnız, bu durumlarda yağların<br />
sabunlaşması için alkalin kuru kimyasallar kullanılmalıdır (sodyumbikarbonat,<br />
potasyumbikarbonat ). Hiçbir şekilde çok amaçlı kuru kimyasal (monoamonyumfosfat)<br />
kullanılmamalıdır.<br />
D) KÖPÜKLÜ YANGIN SÖNDÜRME MADDELERİ VE SİSTEMLERİ<br />
Köpük, esas olarak parlayıcı <strong>ve</strong> yanıcı sıvı dökülme <strong>ve</strong> tank <strong>yangın</strong>larında soğutucu bir<br />
tabaka yaratacak şekilde kullanılır. Bu tür <strong>yangın</strong>larda kullanılan en devamlı söndürme maddesi<br />
köpüktür. Sıvı yüzeyini kaplayan köpük tabakası, derinlik <strong>ve</strong> kararlılığına bağlı olarak oldukça<br />
uzun bir süre buhar çıkmasını engeller. Saçılan yakıtlar, köpük sayesinde kolayca<br />
etkisizleşebilirler. Uygun bir süre sonunda, köpük tabakası temizlenebilir. Ayrıca köpüğün temas<br />
ettiği maddelere hemen hemen hiçbir zarar <strong>ve</strong>rici etkisi yoktur.<br />
40
Köpük henüz yanmamış sıvı yada katılardan çıkan buharları engellemek ya da azaltmak<br />
amacıyla da kullanılır. Zehirli yada parlayıcı gazların biriktiği boşluk <strong>ve</strong> kapalı hacimlerin gü<strong>ve</strong>n<br />
altına alınması için de köpükten yararlanılabilir.<br />
KÖPÜK TİPLERİ<br />
Bir kısmı özel amaçlarla üretilmiş çeşitli köpük tipleri vardır. Bunların özellikleri oldukça<br />
farklıdır <strong>ve</strong> kullanım alanlarının genişliklerine göre sıralanırlar.<br />
SIVI FİLM OLUŞTURAN KÖPÜKLER (AFFF): Bu tür köpükler, sentetik maddelerden<br />
üretilirler <strong>ve</strong> yanan parlayıcı sıvı yüzeyinde bir su solüsyonu tabakası oluştururlar. AFFF köpükleri<br />
parlayıcı sıvı <strong>yangın</strong>larında gü<strong>ve</strong>nle kullanılabilirler. Çok düşük yüzey gerilimleri <strong>ve</strong> sızdırdıkları<br />
solüsyonlar sayesinde bu köpükler, yüzeysel köpük etkisinin yanısıra derinlere nüfuz edecek suya<br />
ihtiyaç olan A <strong>ve</strong> B sınıfı karışık <strong>yangın</strong>larda da etkili olarak kullanılabilirler.<br />
FLOROPROTEİN KÖPÜKLER (FP): Floroprotein köpük üretimi için kullanılan maddeler<br />
protein esaslıdırlar, ancak protein polimerlerinin yanında köpüğe yakıt dağıtıcı bir özellik<br />
kazandıran yüzeysel aktiviteli florlu maddeler de ila<strong>ve</strong> edilir. Floroprotein köpükleri derinliği olan<br />
petrol <strong>ve</strong>ya hidrokarbon yakıt <strong>yangın</strong>larında çok etkilidirler. Ayrıca, bu köpükler, diğer protein tipi<br />
köpüklere göre kuru kimyasal maddelerle birlikte kullanım için daha uygundurlar.<br />
PROTEİN KÖPÜKLER (P): Protein tipi hava köpüğü üretiminde su ile karıştırılan akıcı sıvı<br />
konsantreleri kullanılır.<br />
GENLEŞME ORANI YÜKSEK KÖPÜKLER (SYNDET) (SENTETİK KÖPÜK): Genleşme<br />
oranı yüksek köpük, özellikle A sınıfı <strong>ve</strong> bazı B sınıfı <strong>yangın</strong>ların kontrol <strong>ve</strong> söndürülmesinde<br />
kullanılır. Kapalı hacimlerin tamamen doldurulması için çok uygundur. Deneyler sonucu elde<br />
edilen bilgiler, genleşme oranı yüksek köpük <strong>ve</strong> otomatik sprinkler suyunun belirli koşullarda bir<br />
arada kullanılması, her iki söndürme maddesinin teker teker kullanılmasına göre çok daha iyi<br />
sonuç <strong>ve</strong>rmektedir.<br />
YÜZEYSEL AKTİVİTELİ SENTETİK HİDROKARBON KÖPÜKLER: Su ile birlikte bol<br />
miktarda köpük meydana getiren sentetik olarak imal edilmiş yüzeysel aktiviteli birçok bileşik<br />
vardır. Bunlar, uygun şekilde hazırlanarak <strong>yangın</strong> söndürme maddeleri haline getirilebilir <strong>ve</strong> diğer<br />
köpük tipleri gibi kullanılabilirler. Bu köpüklerin düşük yüzey gerilimleri <strong>ve</strong> ıslatıcı nitelikleriyle<br />
A sınıfı <strong>yangın</strong>larda da söndürücü madde olarak kullanılmaları mümkündür.<br />
41
DÜŞÜK SICAKLIKLI KÖPÜKLER: Bu tür köpük konsantresi, esas olarak protein köpüklerine<br />
benzer. Ancak bunlar, yanmayan, donma derecesi düşürücü maddelerin ila<strong>ve</strong>siyle, düşük<br />
sıcaklıklarda muhafaza edilerek kullanılabilirler.<br />
ALKOL TİPİ KÖPÜKLER (AR): Alkole dayanıklı bu konsantreler, genellikle birkaç cins<br />
maddenin karışımlarıdır. Bazıları protein esaslı, bazıları floroprotein, bazıları ise sıvı film oluşturan<br />
köpük konsantresi esaslıdır.<br />
UYGULAMA YÖNTEMLERİ<br />
TOPTAN BOŞALTMA SİSTEMLERİ: Korunma altına alınacak riziko bölgesi çevresinde<br />
<strong>yangın</strong>ı söndürmeye ya da kontrol altına almaya gerekli miktarda köpüğün birikmesine izin<br />
<strong>ve</strong>recek bir kapalı hacim bulunuyorsa toptan boşaltma sistemi kullanılabilir. Sistemin gü<strong>ve</strong>nilirliği<br />
açısından en önemli noktalardan biri, üretilen köpüğün yerinde kalmasını sağlamak, yani sızıntıya<br />
izin <strong>ve</strong>rmemektir. Köpük tarafından dışarıya atılan havanın çıkabilmesi için yeterli kapasiteye<br />
sahip havalandırma bacaları bulunmalıdır.<br />
LOKAL UYGULAMA SİSTEMLERİ: Bir toptan boşaltma sistemi yerleştirmek mümkün<br />
değilse ya da özel bir bölgede küçük çapta bir koruma gerekli ise lokal uygulama <strong>sistemleri</strong><br />
düzenlenir. Bu sistemler daldırma tanklarında vs. bulunan parlayıcı ya da yanıcı sıvıların gü<strong>ve</strong>n<br />
altına alınması için kullanılırlar.<br />
PORTATİF CİHAZLAR: Portatif köpük cihazlarında, elle çalıştırılıp taşınabilen bir köpük<br />
üretme sistemi bulunur. Bu sistem bir hortum ya da borular <strong>ve</strong> bir hortum yolu ile bir su <strong>ve</strong> köpük<br />
konsantresi kaynağına bağlıdır. Boşaltma hız <strong>ve</strong> süresi rizikonun tip <strong>ve</strong> boyutları ile belirlenir.<br />
E) ÖZEL SİSTEMLER<br />
Daha önceki bölümlerde anlatılan <strong>sistemleri</strong>n bilinen kategorilerine girmeyen <strong>ve</strong> başarı<br />
dereceleri değişen birtakım <strong>yangın</strong> söndürme <strong>ve</strong> kontrol <strong>sistemleri</strong>, araçları <strong>ve</strong> teknikleri vardır.<br />
Bunlar:<br />
1. Belirli <strong>yangın</strong> kontrol ihtiyaçları için su solüsyonları <strong>ve</strong>ya su kullanan sistemler,<br />
2. Söndürme için kullanılan yakım gazları,<br />
3. Petrol tankerlerinin <strong>yangın</strong> kontrolünde sıkıştırılmış hava,<br />
42
4. Yakıt <strong>ve</strong> kimyasal madde dökülmelerini kontrol için kullanılan teknikler <strong>ve</strong> etkenler,<br />
5. Buhar <strong>sistemleri</strong>,<br />
6. Birleşik etkenli sistemler.<br />
PORTATİF YANGIN SÖNDÜRME CİHAZLARI<br />
Bazı portatif söndürme cihazları, yalnızca bir <strong>yangın</strong> sınıfında, bazıları ise iki, hatta üç<br />
sınıfta .birden kullanılabilirler, ancak dört sınıfa birden uygun olan portatif söndürme sistemi<br />
yoktur.<br />
A) SU ESASLI YANGIN SÖNDÜRME CİHAZLARI<br />
Su esaslı <strong>yangın</strong> söndürme maddeleri, su, antifriz, nemlendirici maddeler, su asiti <strong>ve</strong><br />
köpüktür. AFFF köpüğü dışında, bu türden bütün maddeler yalnızca A sınıfı <strong>yangın</strong>lara karşı<br />
kullanabilirler. Parlayıcı sıvı <strong>ve</strong>ya elektrik ile ilgili <strong>yangın</strong>larda, sıradan (köpüklü değil) su esaslı<br />
<strong>yangın</strong> söndürme cihazlarının kullanılması, <strong>yangın</strong>ın yayılmasına, <strong>ve</strong>ya operatörün yaralanmasına<br />
ya da her ikisine birden neden olabilir. Günümüzde yaygın olarak basınç depolu <strong>ve</strong> pompa tankı<br />
tipinde söndürücüler kullanılmaktadır.<br />
BASINÇ DEPOLU SİSTEMLER: En yaygın basınç depolu su esaslı <strong>yangın</strong> söndürme cihazları,<br />
yaklaşık 15 kg ağırlığındaki 9.5 lt’lik tüplerdir. Bunlar yeniden doldurulabilirler, dura dura<br />
püskürtme yapılmasına izin <strong>ve</strong>rirler <strong>ve</strong> diğer tiplere göre uzun bir püskürtme mesafeleri <strong>ve</strong><br />
boşaltma süreleri vardır. Kullanılacak söndürme cihazı, önce yere konmalıdır. Bir elle çalıştırma<br />
kolu gevşekçe tutulurken, diğeriyle halka pim dışarı çekilir. Daha sonra da püskürtme hortumu<br />
ateşe yöneltilerek çalıştırma koluna basılır.<br />
POMPALI CİHAZLAR: Silindirik olanlar <strong>ve</strong> sırtta taşınanlar olmak üzere iki farklı tipte pompalı<br />
cihaz bulunmaktadır. Silindirik pompalı söndürme cihazlarının. Bazen önemli olan iki küçük<br />
dezavantajı vardır:<br />
1. Cihazı taşımak için, operatör pompalamaya ara <strong>ve</strong>rmek zorundadır.<br />
2. Sağlanan akışın gücü, mesafe <strong>ve</strong> süresi bir dereceye kadar operatörün yeteneklerine bağlıdır.<br />
43
B) KARBONDİOKSİTLİ YANGIN SÖNDÜRME CİHAZLARI<br />
Karbondioksit sıkıştırılmış gaz halinde bir maddedir. Esas olarak B <strong>ve</strong> C sınıfı <strong>yangın</strong>larda<br />
kullanıma uygun olmasına rağmen, A sınıfı <strong>yangın</strong>larda da su ya da diğer bir A sınıfı <strong>yangın</strong><br />
söndürme maddesi getirilene kadar destek amacıyla kullanılabilir. Bütün karbondioksitli söndürme<br />
cihazlarında, bir basınç silindiri, bir sifon borusu, çıkış yolunu açan bir valf <strong>ve</strong> çıkış borusu ya da<br />
hortumu bulunur.<br />
Karbondioksitli söndürme cihazlarının sınırlı bir kontrol bölgesi olduğu <strong>ve</strong> püsküren madde<br />
kolay dağıldığı için, bu cihazları kullanırken <strong>yangın</strong> merkezine mümkün olduğunca<br />
yaklaşılmalıdır. Soğutma <strong>ve</strong> yeniden parlamayı önleme amacıyla, ateş söndükten sonra da bir süre<br />
karbondioksit püskürtülmelidir. Parlayıcı sıvı <strong>yangın</strong>larında en uygun kullanma yöntemi, yakın<br />
uçtan başlayıp cihazı bir kenardan diğerine gezdirerek <strong>yangın</strong>ın içlerine doğru ilerlemektir.<br />
Elektriksel sistemlerle ilgili <strong>yangın</strong>larda karbondioksit, alevlerin kaynağına doğru yöneltilmelidir.<br />
Tekrar <strong>yangın</strong> çıkmaması için mümkün olduğu kadar kısa sürede sistemin enerjisi kesilmelidir.<br />
C) HALOJENLİ YANGIN SÖNDÜRME CİHAZLARI<br />
Halon 1211 esas olarak B <strong>ve</strong> C sınıfı <strong>yangın</strong>lar için imal edilmiş olmasına rağmen, A sınıfı<br />
<strong>yangın</strong>larda da etkilidir. Halon 1211, temizlenecek bir artık bırakmaz, esasen koroziv etkisi yoktur.<br />
Miktarla kıyaslandığında B sınıfı <strong>yangın</strong>larda karbondioksite göre en az iki kat daha etkilidir.<br />
Halon 1211’in en önemli dezavantajı, bir miktar zehirleyici olmasıdır. Halojenli <strong>yangın</strong> söndürme<br />
cihazları <strong>yangın</strong>larda aynen karbondioksitli <strong>yangın</strong> söndürme cihazları gibi kullanılırlar. Bu<br />
cihazlar özellikle, elektronik cihazların, telekomünikasyon santrallerinin hassas makinelerin<br />
bulunduğu yerlerde çıkacak <strong>yangın</strong>larda kullanılır.<br />
D) KURU KİMYASAL YANGIN SÖNDÜRME CİHAZLARI<br />
Esas olarak iki çeşit kuru kimyasal madde vardır. Sodyum bikarbonat, potasyum<br />
bikarbonat, urea potasyum bikarbonat <strong>ve</strong> potasyum klorür esaslı maddeler gibi sıradan kuru<br />
kimyasallar B <strong>ve</strong> C sınıfı <strong>yangın</strong>larda kullanılabilirler. Çok amaçlı kuru kimyasal maddeler, A, B<br />
<strong>ve</strong> C sınıfı <strong>yangın</strong>larda kullanıma uygundur. Bu türde, amonyum fosfat esaslı yalnızca bir tek<br />
madde bulunmaktadır. Bu türdeki <strong>yangın</strong> söndürme cihazları da esas olarak iki çeşittir. Bir tipte,<br />
maddenin püskürmesi için bir kartuştan yararlanılır. Diğerinde ise basınç altında depolama yapılır.<br />
En çok kullanılanlar, basınçlı cihazlardır. Bunların tekrar tekrar doldurulmaları mümkündür. Kuru<br />
kimyasal cihazları taşırken bir yandan püskürtmek mümkündür <strong>ve</strong> püskürtme istenildiği zaman<br />
44
durdurulabilir. Kuru kimyasal maddeler su ile bir arada kullanılabilirler. Bu maddeler,<br />
karbondioksit <strong>ve</strong> halojenli maddelere göre rüzgardan çok daha az etkilenirler.<br />
E) KURU TOZLU YANGIN SÖNDÜRME CİHAZLARI<br />
Kuru tozlu <strong>yangın</strong> söndürme cihazları farklı karakterlerde yanıcı metallerle ilgili D sınıfı<br />
<strong>yangın</strong>larda kullanılırlar. Toz madde, <strong>yangın</strong> üzerine bir söndürme cihazı <strong>ve</strong>ya kepçe ya da kürekle<br />
atılabilir. Her iki durumda da, madde ateşi tamamıyla örtecek şekilde uygulanmalıdır. Söndürme<br />
maddesinin uygulanacağı yöntem, yanan metalin cinsine, miktarına <strong>ve</strong> fiziksel haline bağlıdır.<br />
Yangında ısı çok yüksekse, püskürtmeye tamamen açık durumda başlamak gereklidir. Kontrol<br />
sağlandıktan sonra, akış biraz kısılarak bölge bölge örtme işlemine geçilir. En yaygın kuru toz<br />
cinsleri sodyum klorür <strong>ve</strong> G-1 tozu denilen bir başka tozdur. G-1 tozu, fosforlu bileşikler<br />
katkılanmış grafit tozudur.<br />
F) SIVI TABAKA OLUŞTURAN KÖPÜKLÜ (AFFF)<br />
YANGIN SÖNDÜRME CİHAZLARI<br />
A sınıfı <strong>yangın</strong>larda, AFFF derinlere kadar inerek soğutucu etki yapar <strong>ve</strong> sıcaklıkları yanma<br />
seviyelerinin altına düşürür. B sınıfı <strong>yangın</strong>larda ise yakıt yüzeyi ile oksijen arasında bir engel<br />
görevi yapar. AFFF,3-A; 20-B kapasiteli 10 lt’lik basınçlı tüpler halinde imal edilmektedir. Tüp,<br />
yaklaşık 55 sn içinde tamamen boşalır <strong>ve</strong> 6-7.5 m’lik bir püskürtme mesafesi vardır. Bu<br />
cihazlar ancak çevre sıcaklığı 5ºC’nin üzerinde bulunan alanlarda kullanılabilirler.<br />
G) YANGIN SÖNDÜRME CİHAZLARININ DAĞITIMI<br />
Hangi tip söndürme cihazı seçilmiş olursa olsun, cihazları kullanacaklar ne kadar yetenekli<br />
olursa olsun, söndürme cihazları, ulaşması kolay yerlerde bulunmuyorsa, gü<strong>ve</strong>nlik olduğundan<br />
bahsetmek mümkün değildir. Kaynak işleri gibi bazı özel çalışmalarda söndürme cihazı hemen el<br />
altında bulundurulur. Ancak <strong>yangın</strong>ların çoğunda, insanların bir söndürme cihazına kadar gidip,<br />
<strong>yangın</strong>ı söndürmek üzere tekrar geri dönmesi gerekmektedir. Bu yüzden, en yakın söndürme<br />
cihazına ulaşma mesafesi çok önemlidir. Ulaşım mesafesi, bir kişinin bir söndürme cihazına<br />
ulaşmak üzere kat edeceği yolun uzunluğudur.<br />
45
Söndürme cihazları yerleştirilirken şunlara özen gösterilmelidir:<br />
• Düzenli bir dağılım sağlamak,<br />
• Kolay ulaşılabilecek <strong>ve</strong> engellerle kapanmayacak noktaları seçmek,<br />
• Normal dolaşım yollarına yakın olmak,<br />
• Çıkış <strong>ve</strong> girişlere yakın olmak,<br />
• Fiziksel zarar görme rizikosu az olan noktaları seçmek,<br />
• Cihazları yerlerinden kolayca çıkacak şekilde yerleştirmek.<br />
H) YARDIMCI PORTATİF YANGIN SÖNDÜRME ARAÇLARI<br />
Portatif yardımcı <strong>yangın</strong> söndürme araçları arasında kapaklı su kovaları, variller, kum<br />
kovaları, <strong>yangın</strong> battaniyeleri, bahçe hortumları vs. bulunur.<br />
KAYNAKÇA<br />
• Yangın <strong>ve</strong> Gü<strong>ve</strong>nlik Dergisi, Sayı:33, Eylül-Ekim 1997<br />
• EEC SYSTEMS<br />
• Netwell Otomasyon <strong>ve</strong> Kontrol Sistemleri<br />
• Baumann Gü<strong>ve</strong>nlik Sistemleri Ltd. Şti.<br />
• Türksan İnşaat Bina Otomasyon Sistemleri<br />
• Gloran Yangın Söndürme Cihazları<br />
• Audio Elektronik Gü<strong>ve</strong>nlik <strong>ve</strong> Kontrol Sistemleri<br />
46
Change language