MEKTUP XXIV

MEKTUP XXIV
Tel-Başer’den Antep’e (Ayıntap) Giden Yol. - Bu Gün Koik Denen, Chalus Nehri. -
Piskopos Auvergne’in 21 Eylül 1836’da Diyarbakır’da Ölümü. - Antep’ten Haleb’e Gidiş. –
Halep’in Tarihi; Şehrin Şimdiki Durumu. - Halep Çıbanı. - Bay ve Bayan Delsignore. -
Yeni Bir Tercüman. (Cilt 2, Sayfa 5-15):
KARDEŞİME
Halep, Ekim 1837
Tel-Başer’den, Antep’e (Ayıntap) dört saatde gidiliyor. Antep’e iki saat kala, Koik
nehrinden geçtik. Xénophon, bu nehirden, Chalus diye bahsetmişti. Bu nehirin kaynağı, Antep’in
yukarısında, Cebelşeyh dağının eteğindedir. Buradan güneye dönüyor, hemen sonra, içinde
meyva ağaçlarının olduğu dar bir vadiyi geçip, çıplak, ekilmemiş bir araziye giriyor. Koik nehri,
Antep’in bahçelerini suladıktan sonra güneye akmaya devem ediyor. Suriye’nin eski başşehri
Halep’e, yirmi dört km kala, Kenesrim kasabasının altındaki Matak bataklıklarında yok oluyor.
Antep, içinde üzüm bağları ve her çeşit meyva ağaçlarının olduğu çok güzel bir vadide
kurulmuş. Şehir, yuvarlak bir tepenin üzerine yapılmış olan eski bir kalenin etrafında toplanmış.
Antep’in nüfusu, Kürt asıllı on iki bin Müslüman ve üç bin Ermeni’den oluşuyor. Surları,
yontma taşlarla kaplanmış ve kayaları oyarak yapılmış derin hendekleri olan bu kale, biraz
tamirle askeri bakımdan önemli bir yer olabilir. Mısır’lıların hakimiyetinden evvel Antep,
Suriye’nin bir parçası değildi. Maraş Paşalığına bağlı, bölgenin başşehri idi. İbrahim Paşa’nın
Suriye’yi fethine kadar Antep’in bir çeşit bağımsızlığı vardı. Mısırlılar, Antep halkını ancak zor
kullanarak hakimiyetleri altına alabildiler. Konya savaşından sonra, İbrahim Paşa’nın emri ile
dört yüz Müslümanın başı kesildi. Antep halkı, zalim Mısır idaresine karşı büyük bir kin
besliyor. Eğer Padişah, Suriye’yi tekrar hakimiyeti altına almak için bir girişimde bulunursa,
Antep halkı hemen Osmanlı sancağı altında toplanmaya hazırdır.
Not: Bu gözlemi Ekim 1837’de yapıyorum. İki sene sonra, bunun doğru olduğu görüldü.
Nizip savaşından evvel Hafız Paşa, Mehmet Ali Paşa’ya karşı bütün Suriye’de bir ayaklanma
düzenledi. Antep halkı, Mısır boyunduruğundan kurtulmak için silaha sarılan ilk halk oldu.
Gazetelerden öğrendiğimize göre, İbrahim Paşa Osmanlı ordusuna karşı kazandığı zaferden
sonra, Antep’te ve civarındaki şehirlerde yeni katliamlar yaptı.
Ben Antep’te, Mısır ordusunda görevli Avrupalı bir doktorun evinde kaldım. Burada
bana verilen odada, bir zaman evvel Papalık hükümetinin Suriye’deki temsilcisi, Piskopos
Auvergne kalmaktaymış. Gazetelerden öğrendiğimize göre Piskopos Auvergne geçen sene 21
Eylül’de Diyarbakır’da ölmüş. Suriye’de hiç bir katolik din adamı, ondan daha fazla sevilmemiş,
ölümüne onun kadar üzünülmemiştir. Lübnan’daki üç yıllık görevinde, kendisine emanet edilen
halkı büyük bir aşkla gözetmiş. Ölüm haberi buraya ulaşınca, bütün hıristiyanlar gözyaşı
dökmüşler, Suriye’deki bütün katolikler yas tutmuşlar.

Antep, Osmanlı imparatorluğunda, Fırat tarafında Türkçe konuşan son şehirdir. Antep’i
geçip Halep veya Hatay (Antakya) taraflarına gidilirse buralarda sadece Arapça konuşulduğu
görülür. Küçük Asya’da yaşayan Müslüman ırk ile, Suriye’deki Müslüman ırk arasında büyük
bir fark var. Suriye’de yaşayanların yüz ifadeleri, Sakarya ve Kızılırmak kıyılarında yaşıyanlara
göre daha canlı, daha anlamlı ve daha belirgin. Ama, Küçük Asya’daki Müslümanları, Kürt ırkı
ile karıştırmamak lazımdır. Kürtler, başka hiç bir ırkla mukayese edilemez. Kürt ırkı, daha güzel,
daha savaşçı ve akıllıdır. Suriye’de şehirlerinde yaşayan halkın elbiseleri, genellikle yeşil veya
beyaz bir türban, gri bir kumaştan yapılmış ve belleri deri bir kayış veya bir iple bağlanmış, uzun
bir gömlekten oluşuyor. Kadınlar, sadece mavi renkli elbise giyiyorlar. Mavi, onların tercih ettiği
renktir. Evli kadınların göğüsleri açık, genç kızlarınki ise kapalıdır. Örgülü uzun saçları
omuzlarına iniyor ve aralarına küçük paralar takılmış. Çıplak ayaklarla yürüyorlar.
Antep’le Halep’in arası yirmi dört saat sürüyor. Yol, güneye ve doğuya, göz alabildiğince
uzanan çok büyük bir ovadan geçiyor. Bu ova, batı tarafında Amenique sıra dağlarının
kollarından olan tepelerle sınırlanmış. Amenique sıra dağları, İskenderun körfezinden, Fırat’ın
batı yakasına kadar uzanıyor. Antep’ten, Halep’e giderken geçtiğimiz ova verimli bir ova ama,
bazı yerlerine hiçbir şey ekilmemiş. Seyyahatimiz esnasında birçok yerde gördüğümüz gibi, halk
bu verimli topraklardan istifade etmiyor. Bu büyük ovada, bazı Arap göçebelerin çadırları ve
evleri topraktan yapılmış, bazı fakir köyler görünüyor. Antep’ten ayrıldıktan dört saat sonra, yol
üzerindeki Körkun kasabasına geldik.
Halep’e 28 Eylül’de, sabah saat on bir de vardık. Doğudaki tarihçilere göre bu şehri,
Halep-İbni-El-Mehr kurmuş ve kendi adını vermiştir. Buradaki halkın da onayladığı, eski bir
inanışa göre, Halep adının kaynağı, İbrahim’in Chanaan bölgesindeki gezisine kadar uzanır.
Tharé’nin oğlu İbrahim, Fırat nehrini, develeri ve keçi sürüleri ile, Birecik yakınından geçtikten
sonra, Antep bölgesinden de geçip, bugün üzerinde Halep kalesinin bulunduğu tepeye gelip,
burada konaklamış. İbrahim, Hıristiyan ve Yahudilerin inanışına göre her cumartesi,
Müslümanlara göre ise, her Cuma, sürülerinin sütünü bölgedeki fakirlere dağıtırmış. Söylenen
günlerde herkes bu tepenin eteğine gelir, İbrahim acaba yardımdan vazgeçmiş midir (İbrahim-
Halep) diye kendi kendilerine sorarlarmış. Buradaki inanışa göre, bu son kelime, onun süt
dağıttığı yerin adı olarak kalmış. Bazı eski yazarlara göre, mesela Cédranus’a göre Halep,
Nicanor diye anılan 1nci Céleucus tarafınan kurulmuştur. Yunanlılar, Makedonya’daki aynı
isimli bir şehrin hatırasına, bu şehre Barrae demişler. Strabon, bu şehri ve civarındaki bölgeyi
Schalibon diye adlandırır. Arap’ların kullandıkları Halep adı, belki de eski Schalibon adının
zamanla bozulmasından oluşmuştur.
Halep, uzun müddet Sabien’lerin hakimiyetinde kaldı. Bu şehir, kimin idaresi altında
kalacağı sorunu yüzünden Yunan imparatorları ile İran kıralları arasında devamlı çekişmelere
sebep oldu. Araplar Halep’i, İsa’dan sonra yedinci asırda Bizans imparatoru Héraclius’tan
aldılar. Muthaded’in halifeliği zamanında, Müslüman sultanlar tatillerini bu şehirde geçirirlerdi.
Rum’lar, 964 senesinde, Phocas Nicéphore kumandasındaki bir ordu ile Halebi geri almaya
çalıştılar ama Araplar’ın direnci karşında başarılı olamadılar. Halep daha sonra sırası ile

Selçuklu’ların, Fatimi’lerin ve Eyyubi’lerin hakimiyetinde kaldı. Timurlenk, Sivas’ı
yağmaladıktan, Malatya ve Antep’i aldıktan sonra, 30 Kasım 1400’de Halep’i de ele geçirdi.
Halkın tamamını kılıçtan geçirip, adeti üzerine şehrin dört köşesine öldürdüklerinin kafalarından
piramitler kurduttu. Halep, daha sonra 1nci Selim’in zamanında, 1517 senesinde Osmanlı’lar
tarafından zaptedildi. Bu şehir, bildiğiniz gibi bir kere daha el değiştirip, 1832 senesinde Mısır
hakimiyetine geçti.
Halep’in bu kısa tarihi geçmişinde, Haçlılar tarafından 1124 senesinde yapılan korkunç
kuşatmadan bahsetmedim. Bu kuşatma, Correspondace d’Orient’ın yedinci cildindeki bir
mektupta anlatılmıştır. Ben sadece 1119 senesinde Mardin emiri Ilgazi’nin birlikleri ile Antioch
(Antakya) prensi Roger kumandasındaki Hıristiyan ordusu arasındaki savaşın yapıldığı yer
hakkında bilgiler vermek istiyorum. Roger, bu savaşta şan ve şerefle hayatını kaybetmişti. Latin
ve Arap tarihçiler bu savaşın yeri hakkında farklı bilgiler vermektedir. Müslüman tarih kayıtçısı
Kemalettin, savaş alanının Halep’e yakın bir yerde olduğunu gösteren tek bir isim vermektedir.
Bu yerin adı Kenesrim’dir. Onun söylediğine göre, Ilgazi’nin ordusu, yüklerini Kenesrim’de
bırakıp, gece Hıristiyan ordusunun bulunduğu yere yaklaşmışlar. Savaş, cumartesi öğle
saatlerinde başlamış. Savaşa katılan birliklerin akşam Halep’e geldikleri görülmüş. Kerasim
kasabası, Halep’in on beş dakika güneyindedir. Gautier le Chancelier’nin raporuna göre savaş,
Cerep şatosunun surları yakınında olmuş. İncelediğim haritalarda ve bölgede görüştüğüm
kimselerden Cerep şatosunun yeri kakkında bir bilgiye ulaşamadım. Kemalettin’in yazdıklarına
göre bu savaşın Halep’in güneyinde, Kenesrim civarında bir yerde yapıldığını düşünebiliriz. Bu
savaşta, on beş bin Hıristiyan savaş alanında, esir düşen çok sayıdaki diğerleri ise düşmanların
elinde işkence ile hayatlarını kaybetti. ‘‘Antioche Savaşı’’nın yazarı, Halep’e giden ve din
uğruna hayatını veren Robert de Foulques adlı bir Fransız şövalyesinden bahseder. Bu tarih
kayıtçısının dediğine göre, Halep halkı, bir Fransız savaşçısının şehirlerine getirildiğini
öğrenince onu görmeğe gelip, başına gelenlere sevinmiş. Ilgazi, Fransız esiri Doldakin adlı başka
bir Türk emir’e göndermiş. O da, yazdığı bir mektupla beraber Fransız’ı kendisine geri yollamış.
Mektubunda, bu esirin kendisine daha önceden vergi ödediğini, onu öldürmesi için bir sebep
olmadığını, eğer mutlaka ortadan kaldırılması gerekiyorsa, bu işi onun yapmasını istemiş. Ilgazi,
Robert de Foulques’a kötü davranıp, onu ikinci defa Doldakin’e yollamış. Doldakin, bu sefer
eline bir kılıç alıp esire: ‘‘Ya dininden vazgeç, ya da ölümü kabul et’’ demiş. O da: ‘‘Ben
Şeytandan ve onun elmalarından vaz geçerim ama, benim Tanrım ve kurtarıcım İsa’dan
vazgeçmem’’ diye cevap vermiş. Bunun üzerine Doldekin, Hıristiyan şövalyenin kafasını
uçurmuş ve bütün gün boyunca Antep sokaklarında dolaştırmış 1 .
Halep, kuzey yönünde, üç veya dört küçük tepe ile sınırlanmış bir vadi üzerine kurulmuş.
Güneyinde büyük Palmyre çölü bulunuyor. Şehir, çevresi dört mil olan bir surla çevrili. Bu
surların dokuz kapısı var. Asyadaki Osmanlı şehirlerinin aksine, bu şehrin sokakları temiz ve
bakımlı. Evleri kesme taşlardan yapılmış ve damları düz. Yaz aylarında halk taraslarda uyuyor.
Bu da, şehirde neden bu kadar çok kör olduğunu açıklamaktadır. Şehirde Müslümanların yüz
1 Haçlıların Kitaplığı, birinci bölüm. (Bibliothèque des Croisades, première partie.)

camisi var. Bunların birkaç tanesinin mimarisi çok güzel. Şehirde ayrıca Ermeniler’in,
Marronit’lerin Suriye’lilerin ve buraya yerleşmiş Frenk’lerin kullandıkları on bir kilise
bulunuyor. Yahudi’lerin ise hiçbir güzelliği ve zenginliği olmayan iki sinagogları var. Halep’te
ayrıca dört kervensaray, on yahut on iki medrese, biri erkekler, diğeri kadınlar için iki hastane ve
içinde sadece Kuran ve tevsirlerinin olduğu iki kütüphane bulunmakta. Bu tesislerin bakımı,
bağlı oldukları vakıflar veya dindarlar tarafından yapılmaktadır. Halep’te, her adımda 13
Ağustos 1822’deki şiddetli depremin izlerine rastlanıyor. Bu depremde kırk bin evin yıkılmış ve
yirmi bin kişi bu yıkıntıların altında kalmıştı. Şu anda Haleb’in kalenin her yeri yıkılmış
durumda.
Koik nehri, Halep’in batı tarafında, birkaç km uzakdaki güzel bahçeler arasından
akmaktadır. Bu nehrin suyu her ne kadar içilebilir durumda ise de halk, şehrin iki saat
kuzeyindeki Hailan kaynaklarının suyunu tercih etmektedir. Buranın suyu, Halep’e, bazı yerlerde
toprak seviyesinde, bazı yerlerde toprak altına döşenmiş kanallarla getiriliyor. Bu kanallar,
şehirdeki bütün çeşmelerin ve hamamların suyunu sağlamakta. Avrupa’lıların Halep çıbanı,
burada yaşayanların ise ‘‘bir senelik ülser’’ dedikleri, sadece bu bölgenin halkına mahsus bu
hastalığı Hailan’dan gelen suyun yaptığı düşünülmektedir. Halep halkı, hayatlarında sadece bir
kere Halep çıbanı çıkarır. Halep’te birkaç hafta kalan yabancılar da bu hastalıktan kurtulamaz.
Bu çıban, eğer altı ayda çıkmazsa, altı sene sonra, yirmi sene sonra, ama mutlaka çıkacaktır.
Hamilton adlı bir İngiliz seyyah, Suriye’den Londra’ya döndüktan on sekiz sene sonra bu çıbanı
çıkarmıştı. Bu çıban vücudun herhangi bir yerinde çıkabilir ama daha çok burun ucunda,
yanaklarda ve alında çıkmaktadır. Halep’in sokaklarında, hemen herkesde bu çıbanın izlerini
görebilirsiniz. Bir çıban olursa buna erkek çıban, birden fazla olursa buna da dişi çıban denir.
Dişi çıbana çok daha sık rastlanır. Halep çıbanı, bir toplu iğnenin başı kadar küçük olarak başlar,
dokuz ayda bir ceviz büyüklüğüne ulaşır. Takriben onuncu ayda, içinden irin akıttıktan sonra bir
senenin sonunda, ilk çıktığı aynı günde kabuk kaplar. Kabuk düşünce hiç bir zaman silinmiyen
bir iz bırakır. Ben Halep’te ve bu şehrin civarlarındaki bölgelerde sadece bir ay kalmama
rağmen, Halep çıbanı bana da geçti. Halep’ten ayrıldıktan dört ay sonra, ikisi bileklerimde, biri
de sağ kolumun dirseğinde üç çıban çıkardım.
Bölgenin yerlileri, bu çıbanları geçirmek için ilaç kullanmıyor. Onlar bunu, diğer
hastalıklara yakalanmayı önleyen mükemmel bir koruyucu olarak görüyorlar. Bu hastalığa
sadece Halep’te değil, ayrıca Antep’te ve Antep’in kırk sekiz km kuzeyindeki Horerunkale
köyünde de yaygın olarak rastlandığı için, sebebinin sadece Hailan’nın suyundan geldiği
söyleyemeyiz. Bu çıban, su kalitesi, Chalus nehri ve Hailan kaynakları ile aynı özelliklerde
olmayan Diyarbakır ve civardaki şehirlerde de görülmektedir. Acayip bir özelliği olan bu
hastalığı, tıp biliminin, derinlemesine araştırması lazımdır.
Halep, kırk sene kadar evvel İstanbul ve Kahire’den sonra, Osmanlı imparatorluğunun en
önemli şehirlerinden biri idi. Halep, bölgesel konumu dolayısı ile İran’dan, Hindistan’dan ve
Türkiye’den gelen bütün ticari malların depolandığı bir ana lojistik üssü durumunada idi.
Avrupa’dan ve Yeni Dünya’dan gelen mallar buraya, İskenderun ve Lazkiye limanlarından

ulaştırılıyordu. Halep’ten her sene dört karavan, Asya’nın belli başlı şehirlerine mal götürmek
için ayrılıyordu. İran içlerinden ise, senede iki kere kervanlar gelip, oradaki zengin bölgelerin
kıymetli mallarını getirirdi. Halep, Filistin’den, Suriye’den, Küçük Asya’dan, Avrupa’dan,
Afrika’dan gelen malları, Asya’nın uzak bölgelerinden gelen mallarla değiştiriyordu. Bir Arap
şairinin söylediğine göre, o çağda Halep, bütün kainatın pazarı idi. Şehre bir tek günde gelmiş
olan çeşitli mallar, bir aydan daha kısa bir zamanda Kahire’ye ve Şam’a kolaylıkla satılma
olanağı bulabiliyordu. Halep, bu muazzam ticaretten dolayı ‘‘Yeni Palmyre’’ diye anılıyordu. Bu
güzel günlerde Halep’te her çeşitinden on iki bin dokuma tezgahı, yüz altın iplik fabrikası, çok
sayıda kumaş boyahanesi, sabun imalathaneleri ve tabakhaneler vardı. Bir ticaret şehri olarak,
modern çağın Palmyre’i olduktan sonra şimdi sanki terk edilmiş bir şehir durumuna düşmüş.
Isaie bunu söyle söylemişti: ‘‘O, meyva mevsiminden sonraki küçük kulübe gibi, salatalık
tarlasınaki kulübe gibi, harap olmuş bir şehir gibi terkedilmiş.’’ Eskiden İran’dan Halep’e
ipekler, müslin kumaşlar esanslar, saraydaki sultanların hanımlarına taktıkları incileri, küpeleri,
kolyeleri, elmasları ve bunca zenginlikleri getiren büyük kervanlardan şimdi eser kalmamış.
Kervandaki develerin sayıları, nargilede kullanılan tömbeki taşıyan on, on iki civarındaki deveye
inmiş.
Halep’te ticaretin tamamen yok olmasının sebeplerini izah etmek kolaydır. On beş’nci
yüzyılın sonunda Avrupa ile Hindistan arasındaki Ümit Burnu’ndan geçen deniz yolunun
bulunması ‘‘Yeni Palmyre’in’’ zenginliğine ilk darbeyi vurmuştur. Bu yolun bulunmasından
önce, Akdeniz ve Halep, ticaret yapanların takip ettiği yegane geçiş yolu idi. İngiliz’ler eskiden
Halep’e giden malları tekellerine almak için İran körfezinde ve bağdat’ta önemli ticaret şirketleri
kurdular. Halep, Doğu için büyük pazarı olmaktan çıkıca, civardeki tüccarlar tarafından da
ziyaret edilmez oldu. Küçük Asya, Halep’in yolunu unuttu. Beyrut ve Şam, mallarını Filistin’den
Suriye’den aldılar.
Halep’te ticaret’in azalması nüfusunun da azalmasına sebep oldu. 1797 senesinde Brown
adlı bir İngiliz seyyah, burada iki yüz bin kişinin olduğunu, bu nüfusun bininin Rum, altı bininin
Ermeni, dört bininin Maronit, beş bininin Yahudi, gerisininde Müslüman olduğunu bildirmişti.
1819 senesinde Fransa’nın Halep konsolosu M. Rousseau burada sadece yüz elli bin kişinin
olduğunu gördü. Suriye’nin bu eski başşehrinde şu anda Doğu’daki bütün ırkların birarada
yaşadığı sadece yetmiş bin kişi bulunuyor. Halep, eski ticaretin kesilmiş olmasına ramen yanlız
ziraatle kendi kendine yeterli olabilir. Şehrin kuzeyine, batısına ve güneyine uzanan geniş
tarlalarda her çeşit mahsül elde edilebilir. Buranın halkı, İbrahim Paşa’nın Suriye’yi fethinden
beri çok az yeri ekmektedirler. Çünkü, Mısır askerleri onların mahsüllerine el koyuyor. Eğer
Halep’in başında iyi bir hükümet olursa, onları şu anda kemiren yoksulluktan kurtuldukları
görülecektir.
Suriye ile Fransa arasındaki ticaret hakkında bir fikir verebilmek için birkaç ayrıntı
veriyorum. Eğer Fransa Levant’daki çok eski nüfusunu kullanırsa, şu anda zaten çok zengin ve
gelişmekte olan Marsilya, daha da zenginleşebilir. Marsilya, her sene ortalama yüz yetmiş tonluk
on dört gemiyi Suriye’ye, takriben dokuz gemiyi Beyrut’a, iki yahut üç gemiyi Halep’e, üç veya

dört gemiyi Tripoli’ye göndermektedir. Marsilya’dan Suriye sahillerine gönderien malların
değeri takriben dört milyon fraktır. Gönderilen malların büyük çoğunluğu Languedoc’taki
fabrikaların üretiği çarşaflar, Orlean’daki fabrikalarda üretilen başlık ve şapkalar, nadir bulunan
ipek kumaşlar, ilaçlar, hırdavat malzemeleri, vesairedir. Bizim onlardan aldıklarımız ise altı
milyon frank değerinde ham ipek, pamuk, yün, Hint kumaşları, safran, mazı cevizi, inci
vesairedir. Paranın hakiki değeri, aradaki farkı kapatmaktadır. Görüldüğü gibi toplam ticaret
hacmi on milyon franktır. Yirmi, otuz sene evvel bu miktar üçte bir daha fazla idi. Bizim
papazlarımızın bu bölgede başarılı şekilde tesis ettikleri nüfuzumuzu Fransa eğer korumazsa, ve
rakip devletler yerimizi alırsa, ticaretimizin geleceği ne olacak?
Halep’e gelişimizde, bütün Avrupalı seyyahları misafirperverlikle karşılıyan Latin
manastırına indik. Hepimiz zayıf ve hasta idik. Yorgunluk ve yol yoksulluğu bize kendini
zalimce hissettiriyordu. Bozulan sıhatimizi tedavi için doktor çağırmaya mecbur kaldık. M.
Delsignore adlı bir Frank doktor bizi görmeye geldi. Kaldığımız manastırı yeteri kadar rahat ve
kullanışlı bulmayıp bizi kendi evinde kalmaya davet etti. Çok samimi, içten davranışı karşısında
davetini kabul etmemek çok büyük bir saygısızlık olacaktı. Kısa bir müddet sonra, bagajlarımız
M. Delsignore uşakları tarafından kendi evine taşındı. Doktorumuzla arkadaş olduk ve onun
evinde kendimizi sanki kendi evimizde kalıyormuş gibi hissettik. On iki gün müddetle onun
sevgi dolu konuksverliğini gördük. Bütün bu müddet zarfında özen ve dikkatini üzerimizden
eksik etmedi. Biz de tükenmiş gücümüzü yeniden kazandık. Onun bana karşı gösterdiği ve bana
çok tesir eden iyiliğini sonsuza dek hatırlıyacağım. Ayrıca Arno sahillerinde doğmuş bir İtalyan
olan, nazik ve güzel eşi madam Delsignore’in bana gösterdiği cömert iyilikseverliği de hiç
unutmayacağım.
Unutmadan söyleyeyim. Hafız Paşanın bize verdiği tercüman Pietro’ya Halepte yol
verdik. Burada, İbrahim adlı, az italyanca bilen, Sennaar’lı genç bir Arap bulduk. Kendisi
eskiden iki veya üç Avrupalı seyyaha hem tercümanlık hem de hizmetkarlık yapmış. İbrahim,
ilgi çekici bir insan. Size onu tarif etmeye çalışacağım. Vücut ölçülerinde bir oran yok. Belden
yukarısı, kollarına nazaran son derece zayıf ve kısa, elleri, bacakları ve ayakları ölçüsüz derecede
uzun. Kafası uzun ve sivri, yüzünün siyahımsı rengi, parlak beyaz dişlerini daha belirgin yapıyor.
Alnı dar ve çökük, küçük gözleri, göz yuvalarına gömülmüş. Konuştuğu zaman yüzü korkunç
şekilde buruşuyor. Onu bana tanıştırdıkları zaman, bana karşımda bir orangotan duruyormuş gibi
geldi. Bize Palmyre çöllerinde refaket edecek olan tercuman işte böyle biri idi.