Osmanlı'dan Günümüze Kürtler

Erzurum ve Sivas
Kongreleri’nde Kürtler
temsil edildi mi?
Mustafa Kemal Vahdettin
görevlendirmesiyle, 3. Ordu
Müfettişi ve ‘Fahrî yaver-i
hazret-i şehriyari’ unvanı ile
19 Mayıs 1919’da Samsun’a
çıktıktan kısa süre sonra
Doğu ve Güneydoğu
Anadolu’daki bazı Kürt
aşiret reislerine telgraflar
çekmişti. Telgraflarda
kendisinin Sultan tarafından
atandığını yakın bir
zamanda Kürdistan’ı ziyaret
etmek istediğini söylüyor,
aynı zamanda ülkenin işgalci güçlerden kurtuluşu için onlardan destek istiyordu. Osmanlı
Meclis-i Mebusanı ve Diyarbakır’daki Kürt Kulübü’nün üyesi Kamil Bey’e ve Diyarbakır’lı
Cemil Paşazade’ye çektiği telgraflarda, İngiltere’nin bağımsız Kürdistan’ı Ermeni
çıkarlarına kurban etmeye çalıştığını, halbuki Kürtlerin ve Türklerin kardeş olduğunu
söyledikten sonra ‘Bizim varlığımızın Kürt’lerin,Türk’lerin ve bütün Müslümanların
yardımına ihtiyacı var. Genel olarak hepimiz bağımsızlığımızı korumalıyız ve ülkemizin
bölünmesine izin vermemeliyiz. Ben Kürt’lere, Osmanlı Devletinin parçalanmaması şartı
ile, onların gelişmesine ve ilerlemesine vesile olacak bütün hukuk ve imtiyazın
verilmesinden yanındayım” diyordu. (Ghalib Sabah, “The Kurds between Sevres and
Laussanne: to what extend does the Treaty of Sevres justify the Kurds’ nationalism
aspiration?”, Londra Üniversitesi Tarih Bölümü’nde kabul edilmiş master tezinden, s.26)
KÜRT LAWRENCE FAKTÖRÜ • Mustafa Kemal’i bu vaatleri yapmaya götüren en önemli
faktör İngiltere’nin 1919’un yazında, Kürt’lerin ‘devlet kurma kapasitesi’ni anlamak için
daha sonra ‘Kürt Lawrence’ olarak tanınan istihbarat binbaşısı E.W.C. Noel’i, Kürdistan’a
göndermesiydi. Bağımsız Kürdistan devletinin ateşli taraftarı olan Noel, Celadet Bedirhan
ve Kamran Bedirhan başta olmak üzere Bedirhanilerle ilişki kurmuştu. Bu haber Mustafa
Kemal’e ulaştığında Noel ve arkadaşlarının tutuklanması için emir çıkardı. Bu işte bazı
Kürt aşiret reisleri Mustafa Kemal’e rehberlik ve yardım ettiği gibi Mustafa Kemal’e destek
mesajları gönderdiler. Halbuki Noel’in Nisan 1919’da Musul’dan çıkarak bir çok merkeze
uğradıktan sonra Haziran ayında Diyarbakır’da sona eren gezisi Kürtlerden ziyade
Yunanlıların Ege’ye yaptığı çıkartmadan sonra hemen hepsi eski İttihatçı olan Kürt Kulübü
üyelerinin hakim olduğu bölgede, bir katliama uğramaktan korkan gayrimüslimlerin
durumunu tespit etmeye yönelikti. Noel gezi sırasında bazı önemli Kürt aşiretlerinin
‘ulusal’ bir yapıyı taşıyacak güçte ve gelişmişlikte olmadığını da tespit etmişti. Nitekim bir
süre sonra başka gerekçeler de araya girince İngilizler ‘bağımsız bir Kürdistan’
projesinden vazgeçtiler. Bunun üzerine Mustafa Kemal Kürtleri, Vilayat-ı Şarkiye
Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti’nin (VŞMHC) Erzurum’da yapılacak genel kongresine davet
etmeye karar verdi. (Andrew Mango, “Ataturk and Kurds”, Middle Eastern Studies, Vol.
35, No.4, 1999, s. 1-10)
WILSON PRENSİPLERİ • VŞMHC, 1918’de İttihatçılar tarafından İstanbul’da
kurulmuştu. Amacı, Doğu Anadolu bölgesinde bir Pontus devleti ya da Ermenistan
kurulmasını önlemekti. Erzurum’a giderken hem Türk tarafının hem de Kürt tarafının
temel beklentisi, Mondros Mütarekesi ile her köşesi yabancı işgaline uğramış Anadolu’da,
ABD Başkanı Wilson’un ‘14 İlkesi’ uyarınca bir çıkış yolu bulmaktı. Çünkü Wilson
ilkelerinin temelini savaş sonrasında kurulacak dünya düzeninin ‘milliyet esasına göre’
olması oluşturuyordu. 14 İlke’nin 12. maddesi ise “Osmanlı İmparatorluğu’nun Türk olan
kısımlarının Osmanlı egemenliği sağlanacak fakat Türk olmayan diğer halklara otonom
6