gavurelo

BELGE YAYINLARI 

MARENOSTRUM 

Gâvur Êlo 

Baran Fundermann 

Dizgi/Sayfa Düzeni: 

ArtCeylan • ArtCeylan@topmail.de 

Düzelti: 

A. Yasemin 

Kapak Tasarım: 

Hüseyin Ceylan • Ceylan@cityweb.de 

Kapakta Kullanılan Resimler: 

© Baran Fundermann • bfunderman@aol.com 

Kapak/İç Baskı: 

Güler Ofset 

İç Montaj: 

Adım Grafik 

Cilt: 

Güven Mücellithanesi 

Birinci Baskı: 

Haziran 1999 

BELGE ULUSLARARASI YAYINCILIK 

Divanyolu Caddesi Işık Sokak 

Ali Faik İşhanı No: 5/6 

Sultanahmet/İSTANBUL 

Tel.: 0090 212 516 81 98 

Fax: 0090 212 683 3 58

Gâvur Êlo 

Baran FUNDERMANN 

MARENOSTRUM

„Neye yarad› bunca yaflaman ey Priam? 

‹flte o¤ullar›n da düfltü, yurdun ve tanr›lar›n da! 

Bir ihtiyar, ço¤u kez ceza görür yafll›l›kta, 

Yazg›n›n kendine b›rakt›¤› o yar›-ayd›nl›kta, 

Ölenlerden sonra hâlâ yaflamak elim bir esef! 

Yurdunun yand›¤›n› görmek, 

Ve bütün çocuklar›n›n öldü¤ünü...“ 

V‹CTOR HUGO

BiRiNCi BÖLÜM

8 

Gâvur Êlo

Gâvur Êlo 

 

Kendisi de fazla bilmiyordu. Bildikleri anlatılanlardı. İnsanlar 

o savaşta yiyecek bir şeyler bulamadıkları için, hayvan 

dışkıları içindeki buğday, arpa tanelerni yerlermiş de öyle 

sağ kalmaya çalışırlarmış. Sonra anası... 

Neo güçlü, savaşçı biriymiş. Ününün Sultan Abdülhamit’e 

kadar bile gittiğini söylerlerdi. Ermeniler‘e karşı Allah 

adına Türklerle birlikte girdiği savaşta çetesi bile varmış. 

Hamidiye Alayları’ndan daha yetkiliymiş te, diğer aşiretler 

kıskanırmış. Şark Kumandanı Salih Paşa, bu adamı pek 

severmiş. Neo’ya cephaneyi o temin edermiş. Yeter ki gâvur 

öldürsün, mallarını talan etsindi. Salih Paşa’nın yalnızca 

„biz ona öldür dedik, o ise daha çok yağmayla ilgilendi“ 

diye sitem ettiği bilinirmiş. Neo Kiğı, Beyazıt, Pasin ile 

Ur’daki çarpışma ve talanlarda bile yer almıştı. Neo’nun iyi 

bir cengâver olarak savaştığını söylediği Bedir Han’ı çok 

sevdiği de bilinir, onun gibi olmayı arzuladığı söylenirdi. 

Böylece çarpışa-döğüşe, Rewan 1 tarafından şimdi yerleştikleri 

köye kadar gelmişler. Bu esnada Celâlî aşireti, 

diğer aşiretler gibi yol üzerinde kimi Bazid, kimi Ağrı kimi 

9

10 

Gâvur Êlo 

 

Gihadin, kimi Bayburt, kimi de bilinmez nerelerde, parçalanarak 

oralarda kalmışlar. İşte bu gidişat sırasında Neo, 

İran’a kaçmaya çalışan Taşnak Partisi’ne mensup bir Ermeni 

birliği eşliğindeki grupla savaşırken, içlerinden güzel mi 

güzel bir kadının çocuğuna sarılıp ağladığını görmüş. 

Derler ki, bu biçarenin feryadı yeri göğü birbirine katarmış. 

Çünkü, kocası öldürülmüş, kimi kimsesi kalmamış, kucağındaki 

o zavallı, küçücük oğlundan başka. Neo hem güzel 

anneye hem de feryada dayanamayıp ikisini de himayesine 

almış. Artık güzel kadın, Neo’nun ikinci eşi olmuş. Adının 

Pemığ olduğu söylenen bu kadın, yaşadıklarına dayanamayıp, 

oğluna rağmen, daha sonraları intihar etmiş. Kadın, 

Melko adındaki eski eşini, çocuğunun babasını pek severmiş. 

Erivan radyosunun hep çaldığı „Mıho“ türküsü işte bu 

Neo’nun dedesiyle ilgiliymiş. Bunlar sülalece gözükara 

savaşçıymış. 

Êlo bunları dinlerken bazen dalar giderdi. Belleğinde 

bölük-pörçük bir şeyler vardı ama, ne kadar zorlasa da kırılmış, 

dağılmış uyuz bir aynanın parçaları gibi silik görüntüleri 

birleştiremezdi. Hatırlamaya çalıştığı kadarıyla 

ortalık tozdan, dumandan görülmez bir haldeydi. Çığlıklar 

at ve nal seslerine karışmıştı. Bir adam vardı. Acaba babası 

mıydı... Şimdiye kadar cesaret edip de kimseciklere soramamıştı; 

o adamı bilen var mı diye. O, annesinin eteğine 

sıkıca sarılmış, bedenine bir iple bağlanmıştı. Adam onları 

hiç yalnız bırakmamıştı. Hep bir şeylere bağırıyor, bazen 

ona bazen de annesine sarılıyordu. Annesinin yüzünü bile 

hatırlayamıyor, yalnızca onun ten kokusunu unutamıyordu. 

Bu koku, Êlo’yu, her hatırladığında, sersem eder, 

derin bir iç çekmesine neden olurdu. Hem nasıl hatırlasın 

ki annesinin gül yüzünü, olanları; o zaman daha dört 

yaşındaymış mı ne. Burnundan akan soğuk sümüğün tadı

Gâvur Êlo 

 

da hâlâ damaklarındaydı. Bir de öküzlerin çektiği arabanın 

yağsız tekerleklerinin gıcırtısı hep gelir düşüncelerinin 

ortasına otururdu. Bir ara annesi çığlık çığlığa kalınca o da 

başlamıştı ağlamaya. Kadın, yüzünü göremediği bir adamın 

başını dizlerine koymuş durmadan öpüp okşuyordu. 

Arkadaşı Edê Barê ile yaşadıkları macera sırasında aniden 

hatırladıklarını bir yana bırakırsa, aklına gelenlerin hepsi 

buydu. 

Êlo bazen bunları düşünürken irkilir, sanki yanındakiler 

aklından ne geçtiğini anlamışlar gibi çekinerek suratlarına 

bakardı. Êlo‘nun çocukluğundan beri bilinçaltına yerleşen 

bir dürtü onu hep dizginler, olağanüstü dikkatli davranmasına 

neden olurdu. Yüreğinin tâ derinliklerinde tarifsiz, 

dermansız bir eziklik vardı. Herkes kırkında, o belki de daha 

yedisindeyken olgunlaşmıştı. Âlemin gurur duyabileceği 

her şeyden yoksun olduğunu ezelden bilirdi de içine kan 

akıtan bu gerçek yüreğini dağlardı. 

Kürtler büyüklerinden söz ederlerken en az yedi dedesini 

sayardı. Hattâ çocuklar bile bunu büyük bir gururla 

ezberler; Emin kurê Huso’ye 2 , Huso kurê Edê’ye, Edê kurê 

Barê’ye, Barê kurê Siyar‘e, Siyar kurê Siyabent’e, Siyabent 

kurê Xalıs’e... diye giderdi. Êlo bu gibi durumlarda belli 

belirsiz bir utançla başını önüne eğerdi. Sadece bu mu; 

çocuklar düşmancılık oynarlarken hep onu esir alır, yalancıktan 

eziyet ederlerdi. Ağa-bey gibi oyunlar oynarlarken 

uşaklık etmek, işleri yapmak hep ona düşerdi. Çocuklar 

annelerinin sütü kesilmesin diye birbirlerinin sidiği üzerine 

işemezlerdi. Böylesi ortamlarda hepsi de yüzlerindeki o 

hınzır sırıtkanlıkla nasıl olsa annesi yok diye köpürterek 

Êlo‘nun sidiği üzerine işerlerdi. Küçükler yaptıkları kötü 

işleri Êlo yaptı der işin içinden çıkarlardı. Sık sık iftiralara 

11

12 

Gâvur Êlo 

 

uğradığı için adı huysuz çocuğa çıkmıştı. İyi huylu olsun 

diye büyükler bir kaç defa köpek dışkısı bile yedirmişlerdi. 

Gerçi huysuz diğer arkadaşlarına da yedirmişlerdi yedirmesine 

ama, ona daha fazla vermişlerdi. Köylü renkli gözleriyle 

nazar saçtığına da inandığı için, dışkının bunu bile 

önleyeceğini söylüyordu. Bazıları çocuklarını nazardan 

korumak için sol omuzlarına boncuk, küçük deniz kabukları, 

çıngırak gibi şeyler iliştirmişlerdi. İnsanlar ona çokca 

acıdığından değil, geceleri rüyalarına köpek ya da yılanlar 

girmesin diye bazen ekmek-yemek veriyorlardı. Gün olur, 

tek kaldığında kimseciklerin görmediği bir köşeye çekilerek 

öyle ağlar, ağlardı, tâ ki rahatlayıp sakinleşinceye kadar. 

Sonra da göz ve yüzünün kızarıklığı gidinceye kadar bekler, 

ondan sonra insanlara görünürdü. Yeryüzünün annesiz, 

babasız bir tek çocuğu olduğunu düşündükçe sayısız kere 

sayısız kahrolurdu. 

Ne ki, güzel hatıraları da vardı Êlo’nun. Zamanı tam 

hatırlamasa da olayı bugün gibi hatırlıyordu. Çocuklarla 

Ziyaret’in yüksek çevresinde koyunları otlatıyorlardı. 

Güneşli sıcak bir havaydı. Rıhan, pung gibi türlü çiceklerin 

kokusu birbirine karışmış, doğa adeta onu eşsiz cömertliğiyle 

sarhoş etmişti. Yabanî bal arıları çiçekten çiçeğe 

uçuşuyor, vızıldayarak Êlo‘nun yanından, önünden geçiyorlardı. 

Öylesine de yorgundu ki. Kafasını üzerinde yaban 

kınasının olduğu bir taşa yaslamış, yeşil başlı kertenkelenin 

bir şeyden kaçışını izliyordu. Sonra, kertenkele küçük 

Êlo’nun şaşkın bakışları arasında bir kurtçuk gibi kıvranan 

kuyruğunu oracıkta bıraktı, göz açıp kapayıncaya kadar ot 

ve taşlar arasında yok oldu. Hemen ardından, Êlo’nun 

farkında bile olmadan ortaya çıkan ufacık kızıl bir tilki 

kuyruğu merakla kokladı, çevresine bakınıp Êlo’yu görünce 

ürkerek kaçıp gitti. Êlo bu olaydan sonra dalıp gerçekle,

Gâvur Êlo 

 

rüya arası yemyeşil geniş bir ovada çocukların gök kuşağına 

doğru koşarlarken bir yandan „ben de altından geçeceğim“ 

diye bağrıştıklarını duyuyordu. Gökkuşağının altından 

geçen kız çocuğunun erkek, erkek çocuğun ise kız olabileceğine 

inanılırdı. Êlo otlattığı koyunların hepsinin yanında 

birer kuzu olduğunu gördü. Kuzulardan bazıları zorla ayaklarının 

üzerinde durmaya, kimisi de ön ayakları üzerine 

acemi ve titrek çökmüş burunlarıyla annelerinin memelerini 

döğüp süt emmeye çalışıyorlardı. Bütün köylü rengârenk 

giyinmiş biraz ötede ona şefkatle bakıyorlardı. Bir 

yandan da baştan ikiye bölünerek durmadan aralanıyorlardı. 

Bu bitmeyen bir aralanmaydı sanki. Êlo’ya, „bak 

kim geliyor!“ diyorlardı. Êlo soluksuz açılan kalabalığın 

arasına bakıyor, sanki sonsuzluğa uzanıyormuş gibi görünen 

yolda kimseyi göremiyordu. Derken, köyün çobanı 

yaşlı Mıhê’nın saçları gibi ak bulutlar yeryüzüne inmişlerdi. 

Şimdi kalabalık daha da silikleşmiş, Êlo biraz önce gördüğü 

gökkuşağının üzerinden aşağıya doğru kayıyordu. Aşağıda 

ufacık görünen çocuklar bağrışmayı bırakmış, hayranlıkla 

kendisine bakıyorlardı. Arkadaşı Edê Barê, „beni de yanına 

al!“ diye yalvarıyordu. Korkmuyordu, aksine zevk içerisinde 

kıvranıyor, o an hiç bitmesin diyordu. Tanrım ne olur hiç 

bitmesin! 

Hiç yoktan kuyruksuz bir kertenkelenin üzerinde şimdiye 

kadar tasvir bile edemeyeceği garip, renkli toz gibi 

pırıltılar saçarak gelen bir adamla kadın gördü. Gözleri 

kamaşıyordu güzellikten. İkisinin de elleri yanlara açılmış 

büyük bir mutlulukla ona bakıyorlardı. Derken, birden üçü 

birlikte kaymaya başlamışlardı gökkuşağının üzerinden. 

Kadın onu öpüyor, adamsa güçlü elleriyle saçlarını okşuyordu. 

İkisi de, „görmeyeli ne kadar da büyümüşsün sevgili 

Êlo“ diyorlardı şefkatle. Bunlar anasıyla babasıydı. Söyle- 

13

14 

Gâvur Êlo 

 

memişlerdi, ama o biliyordu. İkisinin de yüzlerine bakıyor 

bakıyor, görüyor ama bir türlü kafasında tutamıyordu 

bakışları her ayrıldığında. Tekrar unuttukça, bir daha 

kaybederim diye korkudan tir tir titriyordu. Birden gök 

kuşağının onlarla birlikte uzaklaştığını fark etti. Ellerini 

uzattı, artık çok geçti. Gökkuşağının annesinin tül gibi şeffaf 

etekleri olduğunu gördü. Onlar öylece ondan uzaklaşırlarken, 

etek sarı, kırmızı, yeşil, mavi... rüzgârda dalgalanıyor, 

akıp gidiyordu. 

Rüzgârın fısıltısı Êlo, Êlo diye bağıran heyecanlı, garip 

sesler getiriyordu kulaklarına. Gözlerini açtı, ay ışığının 

parlattığı, sayamayacağı kadar yıldızın içerisinden birinin 

kaydığını görünce acaba kim öldü diye geçirdi kafasından. 

Tam o esnada bir at ayağının kafası üstünde öylece asılı 

kaldığını fark etti. Sonra, at geriye çekildi, üzerindeki boğuk 

ve heyecanlı bir sesle, „Gelin burada. Buldum onu!“ diye 

haykırdı. Êlo hâlâ uyku sersemliğinden neler olduğunu 

anlayamıyordu. Bu düş müydü yoksa gerçek mi, bir türlü 

çıkaramadı. Gazyağı lambaların ışığında ateş böcekleri gibi 

yüzünü seçemediği insanlar ona doğru geldi. Kimi de 

yayandı. Havaya tabancalarla ateş edilmiş, yanındaki atlar 

kişneyerek ürküp şahlanmışlardı. Hışımla çıkıp gelen Meta 

Zeytun 3 , onca yaşına rağmen insanları hayretler içerisinde 

bırakarak, bir çırpıda yakınlaşıp „Êlooo!“ diye bir feryadla 

ona sarıldı. Hıçkırıklarla bağrına bastı. „Êlo etimo, Êlo 

xeribo, roj nedityo Êlo!“ 4 diye ağıtlar yakarak ağladı, ağladı. 

Êlo’nun sonradan akrabası olan bu kadın onu pek sever, 

kendisinin de tarif edemediği bir ruh hâliyle kollardı. Ona 

sarıldı. Onca yaşlılığı ve hasta böbreklerine rağmen zorla 

kucağına alıp karanlık tepeden aşağıya yürüdü. Ziyaret‘in 

eteğindeki Cangirê Sıngırdon‘un oradan geçerek eve kadar 

taşıdı.

Gâvur Êlo 

 

Êlo, çok sonraları, başından geçen bu hikâyeyi, köylüler, 

„koyunları otlatırken uykuya dalmış, eve dönmemişti. Bir 

süre onu aramış, beklemiş gelmediğini görünce durum 

muhtarla birlikte tüm köye bildirilerek başlayan geceyle 

beraber aramaya çıkılmıştı. Eğer Ferzenderê Xatê onu 

görüp fark etmeseydi kurtlara yem olacakmış. Çünkü 

çevrede aç dolaşan kurtları görenler olmuş. Onun yattığı 

yerin biraz ötesinde bu kurtlar Mecoê Xatê’nin kayıp 

kuzusunu parçalamışlardı. Bir de Allah yetimi seviyordu 

da, onu bulanın atı çiğnemeyip basmak için kaldırdığı 

ayağıyla birlikte öylece yerinde donup kalmıştı“ diye 

anlatırlarken duyuyordu. Kim ne derse desin, o gün, o 

yaşadıkları Êlo’nun hayatındaki en kıymetli olaydı. O kınalı 

taş, Êlo’nun herkesten gizlediği sevdası hâline gelmişti. 

Topladığı çiçeklerden demetler yapar, bazen de bulup 

buluşturduğu renkli bezlerle süslerdi. Etrafındaki otları 

dikenlerden arındırır, zararlı bitkileri temizlerdi. Taşın biraz 

ötesinde ve çevresindeki çalılıklar bulunduğu yeri gözden 

gizliyor, sanki saklanması için uygun bir harmoniyle onu 

sarmalıyorlardı. Narin renkteki kelebekler, değişik kokulu 

yabani çiçekler, ürkek çalı kuşları, teyyare böceği, yaprakları 

delik deşik etmiş tüylü sırtı çizgili çok ayaklı tırtıllar, durup 

dinlenmeden yuvalarına bir şeyler taşıyan karınca kervanları, 

yanar-döner gibi renkleriyle minnacık yaratıklar, 

güneşte parlayan ağlarını örmekle meşgul küçük siyah 

örümcekler, ortaya çıkıp kaybolan kertenkele ve kaya 

fareleri bu küçücük dünya da bayram havası estiriyorlardı 

adeta. Êlo, ya sırf o taş için gider, ya da oraya her gittiğinde 

o taşa başını yaslayarak türlü hayallere dalardı. Oradan 

köye döndüğünde eli hep kınalıydı. Taşının üzerindeki kuru 

kınaya tükürür, bir ufak taş parçasıyla da karıştırarak yumuşatıp 

sürerdi. Bu olay belki de, oraya gitmese bile onunla 

taşın hiç, ama hiç bir zaman ayrılmamaları demekti. 

15

16 

Gâvur Êlo 

 

Küçük Êlo, Neo’nun diğer eşinden olan üç kardeşle 

birlikte büyümüştü. Yerleştikleri köy, Ermeniler’e ait bir 

köydü. Köye hâkim tepede çevreye egemen kilise artık 

Müslümanların „Ziyaret“i olmuştu. Ziyaret’e ayak basmadan 

önce mutlaka bir dua mırıldanır, kapının sağ ile sol 

yanları öpülerek içine girilirdi. Köylü sohbetlerinde yeri 

gelince, „köye ilk gelenler bu ziyaret için derlerdi ki; 

cennetin ortasından çıkmış gibiydi. Kapıları, pencereleri 

hâlâ rahmetli Usufê Tosın’ın evini süslüyordu“ diyerek 

anlatmaya çalışırdı buranın önemini. Êlo’nun sonraları 

muhtar olacak kardeşi Mehemet, Usıfê Tosun’u, sanki 

köyde boş ev yokmuş gibi diyerek yerleştiği ziyaretten, 

çıkartmıştı da adam kapı ile pencereleri de birlikte götürmüştü. 

Binanın yanındaki iki mezardan birinin taşı üzerinde 

haç kabartma vardı. Kutsal insanların yattığına inanılan 

bu mezarların üzerinde bazı geceler mum yandığını 

görenler vardı. Bu kabirlere şehitler deniliyordu. Buradan 

taş ya da eşya alıp götürenler ömür boyu iflah olmaz, 

başlarına mutlaka kötü işler gelirdi. Bu yüzden zarar 

görenler tek tek sayılırdı. Yine de arsız kimseler dibinde 

altın bulurum diye kazmış, burayı harabeye çevirmişlerdi. 

Başka bir kiliseden devşirme köy camisinin de içerisinden 

yapı taşları alınmış da hemen arkasındaki Beyler’in dükkânının 

altına konmuş, dükkândan hâlâ, o gün bugündür 

kimse hayır görememişti. Ziyaretin tepesinden bakıldığında 

Kars’ı bile görmek mümkündü. Özellikle geceleri 

adeta yanıyor havası veren kentin ışıkları olağanüstü gibi 

gelirdi köylüye. 

Köyün içlerinde, Xalısê Emin’in evinin arkasındaki Sılo‘ê 

Perişan’a ayıt eski değirmenin harebeleri de tepeden 

görülebilenler arasındaydı. Kürtler köye yerleştiklerinde bu 

yel değirmeni çalışırmış çalışmasına ama, kullanama-

Gâvur Êlo 

 

mışlar. Tahıllarını un etmek için dört köy, iki gün uzaklıktaki 

bir Rus‘un su değirmenine giderlerdi ağır yüklü öküz 

arabalarıyla. İşleri bitene kadar Xalısê Emin‘in kayınbabası 

olan Kürt Kerim‘in evine misafir olurlardı. Uzun Zaim, Rus 

Melaganların, Azeriler’in yerleştirildiği bir köydü. Burada 

Kürtler tek-tük olduklarından, adlarının önüne Kürt sözcüğünü 

korlar da öyle bilirlerdi. Ziyaretin köye bakan 

yüzünde, eteklerinin derinleşip bittiği yerden yukarıya 

Celâlîlerin oturduğu mahalle başlar. Tepeyle mahalle arasında 

sınır çizen dere kışın canlanır, yazın kururdu. Özellikle 

karın eridiği ilkbaharda deli olurdu. Bu dere, köyü üst 

taraftan terk etmeden kendisini, küçük bir şelâleyle süslerdi. 

Köyde her aşirete ayıt bir çeşme vardı. Celâlî aşiretinin 

çeşmesi derenin hemen yanındaydı. Xırbê Neo da dikkate 

değerdi, ziyaretin yüksekliğinden bakıldığında. Buranın 

harabeye çevrilmiş eski, başka bir köy olduğu bilinirdi. 

Şimdilerde taş üstünde taş kalmamış yıkıntı, Neo ailesine 

ayıtti. Askerler yaptıkları şoselerin malzemesini bu köyden 

çıkan bir çeşit kızıl kumdan elde ederdi. Yapılan şöseler, 

köylünün sıkça tanık olduğu ordu manevraları içindi. 

Ziyaretin eteklerinden bu kum alımının yarattığı girinti 

çıkıntıların bulunduğu yerlere, xulikork denirdi. Hayvanlarda 

veba salgınının olduğu yıllarda iğnelerle öldürülüp 

ebediyen xulikorka gömülen leşler köylünün belleğinde 

tazeliğini hâlâ koruyordu. Bir de, kim bilir hangi savaş sırasında 

kazılmış savunma mevzileri vardı. Mevziler tepenin 

çevresini bir kemer gibi sarmıştı. Çocukların burada 

buldukları bir top güllesi Êlo‘nun kardeşlerinden Meco‘ê 

Neo‘nun avlu kapısını açık tutmaya yarıyordu. 

Köylü tahılını gömdüğü çukurları kazarken Ermeni 

kemiklerinin yanısıra, çeşitli takılar da bulur, kullanırdı. 

Anlatılanlara göre, bunların içerisinde bakır haçlar, parşö- 

17

18 

Gâvur Êlo 

 

men üzerine yazılmış asırlık İnciller, gümüş kemerler bile 

varmış. Kemeri bulanlardan biri de Êlo’nun evlendirildiği 

Gewrê’den olma oğluymuş. Tahıl koymak için kazdığı 

kuyudan önce büyük-küçük kafa tasları, değişik iskelet 

parçaları, çürümemiş uzun ve kısa saçlar, altın dişler, kemik 

sahiplerine ayıt olduğu belli olan, kemik saç tarağı, bakır, 

gümüş, altın gibi çeşitli özel eşyalar çıkmıştı. Belli ki bu 

çukurda çıkanlar zengin bir aileydi. Elbiselerinden bez, 

kumaş parçaları da vardı kazıda çıkanlar arasında. Êlo 

çıkarılan kemikleri diğer köylülerin aksine, götürmüş kendi 

eliyle köy mezarına gömmüştü. Êlo‘nun oğulu, bulduğu 

deri üzerinde el işlemeli eşsiz gümüş kemeri, o köyden 

evlendiği karısı Qubar‘a vermiş. Kemerler öyle etkileyiciydi 

ki, üzerinde kavgalar dahi edilmiş. Köylü hep Ermeniler‘den 

kaldığını sandıkları hazineler arar dururdu. Bulduğunu 

sandıkları insanlar dahi varmış. Köylüler bulduğu, 

paraya çeviremediği çoğuşeyleri ise tarihi eser kaçakçılığından 

yakayı elevermemek için, bir biçimde yok ederdi. 

Êlo, uzun boyu gibi uzun kemikli elleriyle hep bir ermişi 

andıran sakallarını sıvazlardı, köylüler ona kendi dedelerinin 

kahramanlıklarını anlatırlarken. Çukurdaki yeşilimsi 

gözleri, ak-kızıl saçlarıyla çevresindekilere hiç benzemiyordu. 

Anlatılanların içerisinde, köyün nasıl zaptedildiği 

öyküleri de vardı. Öyle ya, Ermeniler bir olup da kendilerini 

de esas köylerinden, yurtlarından etmemişler miydi. Onlar 

da bu köyü alırlarken çıkmayanı, direneni bir güzel pataklamış, 

yer yer de öldürmüşlerdi. Ya onlar, ya biz demişlerdi 

hep bir ağızdan. Zaten devlet de oh diyordu. Hattâ Kâzım 

Karabekir çadırını bu köyün eteklerinde kurmuştu. Köyde 

devletten ödül alanlar vardı. Caminin önünde toplanan 

gençlerden biri Êlo’ya, Kâzım Karabekir, yazmış olduğu 

‘Kürt Meselesi’ adlı kitabında „Ermenistan içleri, Gümrü

Gâvur Êlo 

 

mükemmel görünüyor. Ani harebesi ayaklar altında. 93-94 

seferinin bu bölgedeki harekâtını birkaç defa okumuş, 

incelemiş bulunduğumdan Muhtar Paşa’nın karargâh 

yerini buldum. Van, Gümrü, Kars Çıldır gölü görünüyor. 

Ağrı ile Alegez dağlarının da manzaraları doyulmaz derecede 

güzel. Daha sonra Vezinköy’e geldik. Çadırımızı 

gerdik. Burada da bir vazife verdim. Burada da efendilere 

Kars’ın zaptında Vezinköy ve Yahnılar’daki harekâtı izah ve 

meseleyi de hallettirdim...“ diye yazmış, demişti de Êlo 

şaşılası bir maharetle, tam anlamasa da, hepsini kafasına 

yerleştirmişti. Hattâ Karabekir o kitapta Dersim‘li Kürtler’in 

Ermeniler’e yardım etmesinden bile yakınıyormuş. Çoğunun 

kaçıp kurtulmasına onlar yardım etmiş diye, tek tek 

aşiret ismi saymış. Oğlan Birinci Cihan Harbi‘ne de özel 

bir vurgu yaparak „Birinci Paylaşım Savaşı“ diyordu. 

Eskiden, Vezin olan köylerinin adı Türkçe’de aynı anlama 

gelen Ölçülüköyü’ne çevrilmişti. Kürtler buraya kısaca 

„Wez“ derlerdi. Diğer köyler de burayı öyle bilirdi. Yalnızca 

mektuplaşmada devletin verdiği ismi kullanırlardı. Delikanlılar 

daha neler bilmiyordu ki... Bu gençler kitap gibiydi. 

Êlo şimdi daha iyi anlıyordu köylülerin anlattıklarını. 

Êlo’nun kafasından bunlar geçerken köylü de anlatmaya 

devam ediyordu. Ama bu kâfirler de az değildi hani; çoğu 

eşyasını alamamış, ama evlerini yakıp öyle gitmişlerdi. Köy 

cemaatlerinde ya da düğün-dernek gibi muhtelif toplantılarda 

en çok bilen Mıstê idi. Mıstê çok dinleyen, çok 

anlatan biriydi. Kısa boylu, küçücük gözleri güneşte parşömen 

kâğıdı gibi buruşmuş yüzünün ortasına oturmuş, sivri 

burunlu, kürek gibi büyük, sicim gibi damarlı köylü elleri 

vardı. Her düğüne, her sohbete çağrılır, özel olarak ağırlanırdı. 

Bir de, iyi dengbej sayılırdı. Söze başlamadan Erzurum‘dan 

getirttiği oltu taşından tespihini koluna geçirir, 

19

20 

Gâvur Êlo 

 

şekerini rahat bir şekilde kırtlayarak demsiz su gibi çayını 

yudumlar, şöyle kocaman bir tütün sarar, ağzında kalanı 

tükürürdü. Sonuna kadar içtiği sigara dişlerini, dudaklarını 

dahi sarartmış, bıyıklarında iz bırakmıştı. Özellikle meraklılar 

onun konuşmaya başlamasını sabırsızlıkla beklerdi. 

Bu gibi konuşmalar sırasında belli etmeyen ama belki 

de en meraklı olan Êlo’ydu. Êlo bu adamın daha önceleri 

köyle ilgili anlattıklarını da sünger gibi içine çekmişti. Bu 

Mıstê’yı de hiç sevmezdi zaten, ama yine de dinlerdi. Mıstê 

o gün söze, „buraya geldiklerinde tüm merekler 5 yakılmıştı. 

Duvarlar bugün bile simsiyahtır. Yerleşmeye başladıklarında 

evlerin çoğu boştu. Arazilerin topu sahipsizdi. Padişah 

hepsi sizin, istediğiniz gibi kullanın diye buyurmuştu. 

Yeter ki Ermeni olmasındı, bir teki bile kalmasındı. Bu 

köyde yetmişiki millet ama dört aşiret var; Celâlî, Dılxeri, 

Bruki, Milli. Cemaldin falan gibi aşiretlerden yalnızca tek 

tek aileler var. Aslında bunların hepsi önemli değil; 

büyüklerimiz demezler miydi bütün Kürtler Mil ile Zil 

aşiretlerinden gelir. Neyse, tarih o zaman otuz dörttü“, diye 

başlayıp burada ara vererek, yapma bir bilgelikle çevresini 

süzdü. Rahatlıkla kolundan eline kaydırdığı tespihin 

taşlarından birini yün pantolonuna sürerek oturduğu yer 

minderinin altındaki keçeye doğru uzattı. Tespih taşı keçenin 

üzerindeki tozu mıknatıs gibi çekince, belli bir gururla 

konuşmasını tekrar kaldığı yerden sürdürmeye başladı, 

„Velhasıl o otuz dört bugünkü otuz dört değildi tabî“ diye 

devam etti. Aşiret ağalarına Kürtler, Gulaver derlermiş. Bu 

ağalar köydeki aşiretlerle güçlerini birleştirip öyle yola 

çıkmışlar. Çarpışa-kaça buraya gelip yerleşmişler. Bazıları 

dönüp alırız diye Bayburt‘taki evlerin altına kabkacaklarını, 

önemli eşyalarını sal ve toprak altına gömmüşlerdi. Mıstê, 

Ermeniler Kürtler’i mereklere doldurup topunu yakmış-

Gâvur Êlo 

 

lardı, dediğinde, cemaatin en alt tarafından bir genç, „burada 

önce Kürtler yoktu ki, Ermeniler vardı“ diye şaşırarak 

sorunca, hemen deneyimli bir hazırcevaplılıkla, „o zaman 

sen neredeydin?“ der demez bütün cemaat gülmüştü de 

genç fazla bir şey diyemez olmuştu. 

Emerê Sılıngê, Zibini’den bu köye misafir gelmişti. O da 

bu cemaatteydi. Bu adam, karısının güvendiği diğer kadınlara 

anlattığına bakılırsa, bazen geceleri sıçrayarak uyanır, 

tövbe tövbe der kan-ter içinde odasında hırsla volta atar 

da, öyle yatışırmış. Yatağına işediği bile olurmuş. Koynunun 

altında, ceketine iz dahi bırakmış, bir kare gibi duran kabartı, 

gittiği türlü hocaların yaptığı, üfürdüğü muskalardan 

olma kocaman, naylon kaplı bir hemaile aitti. Onca umut 

bağladığı Edê Barê bile çare olamamıştı derdine. Adam 

konuşurken farkında olmadan sol eliyle hemailin olduğu 

bölgeyi hep yoklar dururdu. İşte köylü bunların hepsini 

bilir de belli etmezdi. Karanlık bir adamdı bu Emerê Sılıngê. 

Kürtler’in Ağrı İsyanı sırasında, Celâlî aşiretiyle olan hısımlık 

ilişkilerini kötüye kullanmış da, devlete ispiyonluk bile 

yapmıştı. Hattâ İran’a kaçan Kürtler’in yerlerini dahi muhbirlemiş, 

Hoybun‘un ileri gelenlerini gammazlamış, bunları 

bile yerli yersiz anlatırmış. Sözlerine de hep, „devletle 

baş etmek kolay mıdır“ diye son verir, takma dişlerini 

sıkarak başını sallarmış. Kapkara yüzünün şekli bile 

belirsizdi. Ütüden parlamış eski yamalı takımını renkli, 

havlu büyüklüğünde eski bir kıravat süslerdi. Bir haftalık 

sakalı başını sağa-sola çevirdikçe, kirden kurumuş simsiyah 

gömlek yakasını fırçalayıp dururdu. Kopacak gibi duran 

büyük, yuvarlak burununun üzerinde kocaman, çıbana 

benzer yaralar vardı. Geçimini nasıl sağladığı pek bilinmez, 

sorulmazdı. Kars’a gittiğinde, mutlaka Ruslar’dan kalma 

binalardan oluşmuş askerî kışlalara uğrar, tanık köylülerin 

21

22 

Gâvur Êlo 

 

söylediğine göre çok da itibar görürmüş. Kumandanla çay 

içtiğini görenler dahi varmış. Yeri geldiğinde kin dolu bir 

duyguyla lanetlediği dağdaki isyancı Kürtler, bir zaman 

kıstırmışlar da, ölümden dönmüştü. Kısa boylu biriydi. 

Hayli ilerlemiş yaşından dolayı büzülmüş, olduğundan 

daha da ufalmıştı. Çok bilen bir tavırla, titrek, yaşlı sesine 

rağmen gürler gibi söze girerek, „Bizim orada Ermeniler’i 

bir ahıra doldurduk, yirmisini kendim kestim. Kollarım 

yoruldu, yanımdakiler devam etti. Xaçê Reş köyünden de 

yardım ettiler. Onlar da öldürdü, ama biz o fıllelerden daha 

çoğunu öldürdük“ demişti. Odanın içi bir anda buz kesti. 

İşte anlattığı O gün, o köye yerleştirilecek yaşlı, merhametli 

Kürtler’in çoğu „Yapmayın, Allah afetmez. Müslümana 

yakışmaz, ahları yakamızı bırakmaz. Bunlar daha dün çay, 

şeker aldığımız, ateşinde ısınıp dert yandığımız komşularımızdı“ 

diye inliyorlardı olanlar karşısında çaresiz. Türk 

kumandan, Emerê Sılıngê’yi iz köpeği gibi kullanmış, her 

yeri bildiğinden Ermeniler’in gittiği, saklandığı en bulunmaz 

yerleri dahi ortaya çıkarmışlardı. 

Emerê Sılıngê, apar topar, askerî eğitim görmeden, 

disiplin nedir bilmeden Kürtler‘den meydana getirilen 

Hamidiye Alayları‘na katılmış küçük bir birliğin liderliğini 

yapıyordu. Emerê Sılıngê ile adamlarına silâh ve mühimmat 

dışında bir şey verilmediği için, buyuruk gereği Ermeniler’in 

sırtından geçinirdi. Böyle durumda olup Padişaha 

bağlı olmayan alaylar dahi vardı. Hamidiye Alayları‘na 

katılmadan önce, Emerê Sılıngê de bu çetelerdendi. Çok 

defa hırsızlık ve cinayetten tutuklanmış, neticede Zeki 

Paşa’nın karşısına çıkarılmışsa da ödüllendirilerek tekrar 

serbest bırakılmıştı. Devlet izin verir vermez Ermeniler’in 

en verimli topraklarına yerleşenlerin başında gelirdi. 

Yaptığı zulümler, işlediği cinayetler, giriştiği talanlar karşı-

Gâvur Êlo 

 

lığında hiç bir kovuşturmaya uğramayacağı şeklinde 

güvence aldığı için, o ve adamları yüzlerini bile gizlemezlerdi. 

Emerê Sılıngê’nin kafası bir şeyi almıyordu; Padişah 

neden Ermeniler‘den başka gâvurların da öldürülmesine 

izin vermiyordu. Şimdilik ille de Ermeniler diye tutturmuştu. 

Hele onlar bir halledilsin diyordu. Ah bir izin verilse. O 

Süryaniler’i, Yezidiler’i de sevmezdi ama elinden bir şey 

gelmezdi. Yine de dayanamayıp katlettiği birkaçı için gerekçe 

olarak „Ermeni sanmıştım“ demişti. Bunlardan bir Süryani 

Patriğinin durumu çok dramatikti. Emerê Sılıngê, 

Süryaniler’i özellikle sevmezdi. Botan Beyi Bedirxan gibi, 

elinden gelse, hepsini temizlerdi. Patriğin üzerinden yalnızca 

dinî kitaplar vardı. Bir kiliseden ötekine götürüyordu. 

Tek kıymetli eşyası bu kitaplarla elinin içiyle sıkıca kavradığı 

düz, sade bir haçtı. Emerê Sılıngê hırsla adamın elini bir 

kayanın üzerine koyarak topuğuyla ezdi. Kitaplar etrafa 

saçılmış, iyice eskimiş olanların düşen yaprakları rüzgârda 

sürükleniyordu. Kurbanın bağırmamak için ısırdığı dudaklarından 

çenesine kan sızdı. Bu durum caniyi daha da 

hiddetlendirdi. Sessizliğini bozmak için elindeki kamçıyı 

boynuna sarıp sürükledi. Bir yandan ise bacaklarına ateş 

ediyordu. Patriğin kanlı ağzından dökülen dua mırıltıları 

Emerê Sılıngê‘nin kafasına sıktığı bir kurşunla son bulmuştu. 

Sultanın askerleri Kürtçe bilmediklerinden, köylülerle 

Emerê Sılıngê’nın bozuk Osmanlıca’sıyla diyalog kuruyor, 

işlerini yürütüyorlardı. O gün, o köyde ahırlara, mereklere 

doldurulanların içerisinde Ermeniler’in önde gelenlerine 

yardım ettikleri için tutulan Kürtler de vardı. Bunlar harebeye 

çevrilmiş Ani’den Ermenistan’ın içlerine, oradan da 

Rusya’ya insan kaçırmışlardı. En azından kaçışa yardım 

etmişlerdi. Hattâ son gayretler sırasında Ani’de yıkılmış 

23

24 

Gâvur Êlo 

 

kiliselerden birinin altındaki gizli dehlizlerde, Emerê 

Sılıngê’nin çabaları sayesinde ele geçirilmişler de, boyunlarına 

ip geçirilip hayvan gibi sürüklenerek öylece getirilmişlerdi. 

Köylüler görsünler de ibret alsınlar diye. Kürtler 

sultan buyruğuyla Ermeni ölülerinin dahi böyle sürüklendiğini 

biliyor ama, kendilerinin bazen aynı duruma 

düşürülmelerine pek akıl erdiremiyordu. Bölgede kaçırılmasına 

yardım edilenlerin arasında Kevork Çavuş, Andranik, 

Vahan gibi ünlü Ermeni isyancılara bağlı Fedai Birliği’nden 

olanlar dahi varmış. Bunlar özellikle diğer Kürt 

köylüler tarafından aşağılanmaya zorlanıyor, aşağılamayanlar 

da hain, gâvur olmakla tehdit ediliyordu asker ve 

işbirlikçi Kürtlerce. Birkaç Kürt köylüsü cesur davranıp 

yatakları, çulları üzerlerine devirmiş, ya da taze hayvan 

gübrelerinin içlerine dahi boğulmayacak şekilde gömerek 

korumuşlardı kaç tane canı. Bazıları küçük, kundak çocuklarını 

annelerinden almış, askerlere „benim çocuğum“ 

demişti de öyle kurtarmışlardı. Aslında Ermeni kadınlarıyla 

kızlarını zorla alıp evlenmek sultan emriyle serbestti. Oysa 

daha çok öldürmek ya da ırzlarına geçmek tercih ediliyordu. 

Kadın ve kızlar en azından ırzlarına geçilmesin diye 

vücutlarına bok sürüyor, dişlerini karartıyor, saçlarını 

kökten biçimsiz kesiyor, türlü hilelere, akla gelmedik çarelere 

sığınıyorlardı. 

Tam cehennemî bir gündü. Ne Allah ne peygamber 

vardı; hiçkimse, terk edilmişti cümle âlem. İblis ile kulları 

kol geziyordu ortalıkta. Bir de Emerê Sılıngê. Acıma diye 

bir şey yoktu şeklinde anlatmıştı daha sonraları, o köyün 

namuslu ihtiyarları torunlarına. Kolay olsun diye en çok 

ot dolu merekler kullanıldı. Çakmak taşları birbirlerine 

vurularak çakıldı ilk kıvılcımlar. Gök, âlem tıkamışlardı artık 

kulaklarını yükselen çığlıklara. Emerê Sılıngê’nin kırk

Gâvur Êlo 

 

hanelik köyde kontrol etmediği vahşet yeri kalmadı. Genç, 

güçlü, pervasız, kuduz bir it gibi salyaları akarak bağırdı 

Allahsız, kitapsız âleme. Sanki iblisin tüm görevlerini devralmıştı. 

Sultan askerlerinin yanlarında bulundurdukları 

tespihli, cüppeli bir şeyh, önce papazı buldu ahırdaki 

kalabalık arasında. Yere yatırarak, kurbanlık koyunlara 

yapıldığı gibi Kuran’dan ayetler okuyup artık körelmiş bir 

bıçakla gırtlağın yarısına kadar indi. Sonra Emerê Sılıngê, 

sonra başkaları, öyle sürüp gitti. 

Akşam olduğunda, rüzgârla, sıcak havada yükselip 

duran kıvılcımlar arasında köylü neredeyse dumandan 

nefes bile alamıyordu artık. Garip duygular arasında 

yanmış et kokuları, yıkılmış bir insanlık duruyordu ortada. 

Sağda solda bedensiz kol ile bacaklar vardı. Bazı cesetlerin 

sağ kulakları yoktu. Padişahın bir emir askeri, kulakları 

keserek biriktirmiş, tuz dolu torbasına doldurmuştu. Bazılarının 

ise ağzına konmuş ateşkorları zayıf akşam ışığında 

bir tuhaf ışık saçıyordu. Kargalar bedenlerden saçılan 

bağırsakları çekiştirmeye çalışıyorlardı askerlere aldırmadan. 

Birbirine sarılmış, çocukların üzerine abanmış bedenler 

sanki birer heykel gibiydiler. Cesetlere ait değerli yüzükler, 

şişmiş parmaklar kesilerek alınmıştı. Hamidiye 

Alayları‘na bağlı birlik, Emerê Sılıngê ile devletin Kürtler’e 

dağıttığı Martini tüfekleri kuşanmış, adamlarını da alarak 

komşu köylere doğru gözden kaybolmuşlardı o gün. İşte o 

gündü bu gün anlatılanlar. 

Köylüler, Rus ve Ermeniler’e Kürtçe Gâvur anlamına 

gelen Fılle derdi. Fılle dendiğinde kastedilen Ermeniler‘le 

Ruslar‘dı. Fılle küfür gibi kullanılırdı. Fılle lafı geçtiğinde 

Êlo’nun içi burkulur, kendisinin de bilemediği bir nedenden 

dolayı bir esinti yalar geçerdi. Bir de oğullarına kızan 

25

26 

Gâvur Êlo 

 

köylünün Êloê Fıllenin oğlu demesine hiç dayanamazdı. 

Meselâ köyde çokca kişi ramazanda oruç tutmadığı halde 

kimse tarafından ses çıkarılmazken, çocuklarından biri 

aynı duruma düştüğünde kötü hakaretlere uğrardı hemen. 

Hem bazen bu hakaret eden o anda oruç tutmayan biri bile 

olabiliyordu. Çocuklarını çok seviyor, onlardan teselli 

buluyordu. Halbuki çocukları Kuran kursundan hiç eksik 

olmamış, daha bebecikken namaz öğrenmişlerdi. Hele 

kardeşleri, o Neo‘dan olma kardeşleri yok mu, araları 

bozulmaya dursun, kendisine bile fılle diyorlardı. Ne ki, o, 

onlardan daha dindardı. Meselâ namı değer biri olan 

Mehemed namaz dahi kılmazdı. Bu onu çok kızdırırdı. Êlo 

herkesi hayran bırakan güzel sesiyle perşembeleri penceresinin 

önünde, çok sesli bir şekilde ölüler için Kuran okurdu. 

Kürtler, cuma akşamı Kuran okumanın çok sevap olduğunu 

söylerlerdi. Êlo’nun o gün mutlaka Kuran okuduğunu 

çok kimse bilir di; sanki Êlo farkında değilmiş gibi gizlice 

pencerenin önüne birikip dinlerlerdi. Heci Xoce bile 

kıskanır da, belli etmezdi. Êlo, Kuran da en çok yetimlerle 

ilgili sureleri okurdu. Biliyordu ki, erken yaşta babasını 

kaybeden Hz. Muhammed‘in Zehrî kabilesinden annesi 

Amine bir ziyaretten Mekke’ye dönüşte Abua’da ölmüş, 

böylece tamamen öksüz kalınca, Mekke’ye getirilerek 

ihtiyar olan ve iki yıl sonra yaşama veda edecek dedesi 

Haşimoğlu Abdulmuttalib’e verilmişti. Dedesinin ölümünden 

sonra henüz sekiz yaşında bulunan Muhammed, 

Mekke’nin sayılı tüccarlarından amcası Ebu Talib tarafından 

yanına alınmış... Êlo belki de en çok bu yüzden 

Muhammed’i severdi. Allah da onu seviyordu ki, Muhammed’in 

hâlini görmüş, yetimleri koruyan onca ayet göndermişti. 

Bunu her fırsatta, herkese anlatırdı. Bir ara, ben bu 

Müslüman köyde değil de annem ile babamın yanında 

büyüseydim acaba Hristiyan mı olurdum diye aklından

Gâvur Êlo 

 

geçirmişse de, bu düşünceyi kafasına sokan şeytana üç defa 

lânet getirerek kovuvermiş, oralarda doğan çocuklara bu 

yüzden acımadan edememişti. 

Heci Xoce ufak-tefek, simsiyah sakallı, istediğinde 

şeytanî bakışlarıyla karşısındakini ezen, delen bir yetenekteydi. 

Gençlerin bazıları hariç, hemen herkes saygı 

duyar, hürmette kusur etmezdi. Kimbilir köyde kaç nikâh 

kıymış, kaç cenaze kaldırmış, nice muskalar yazmış biriydi. 

Hemen hemen bilmediği sır, tanımadığı kul, dibini yalamadığı 

tabak yok sayılırdı. Camiyi krallık gibi kullanır, Rab‘bi 

adına tüm kullara buradan hükmederdi. Mıhê‘nın yeni 

yetme oğlu, onun için, „seçim zamanı geldiğinde kimse 

köylüyü sormaz. Devlet istediği adamı Heci Xoce‘ye 

söyleyerek seçtirir“ dedikten sonra, „o ise bunu bildiğinden 

değil; cahilliğinden alet olur“ diye eklermiş.Ne ki, Heci Xoce 

köylüyü iyi bellediğinden onlara iyilik ediyordu kendince. 

Bu köyün milleti kuraklıkta, hastalıkta, geçim sıkıntısı 

çektiğinde ne yapacağını şaşırıp da ilk olarak onun kapısını 

çalmaz mıydı? „Kadınım doğuramıyor. Ne olur bir çare“ 

diyenler yine bu köylüler değil miydi? Hee. Hemde hepsi. 

Aşiretler birbirini yedikten sonra araya kim girerdi? Heci 

Xoce! Heci Xoce olmazsa ne olurdu bu köylünün hâli Allah 

bilir. Kimbilir reylerini hangi devlet bilmez, tanrı tanımaza 

verip günaha gireceklerdi. Bu cahillikleri kuraklığı arttıracak, 

kadınlarını kısırlaştıracak, çocuklarını salgın hastalıklara 

peşkeş çekecekti. Daha neler neler olurdu. 

Mıhê‘nin o çok bilmiş oğlu bir grup gençle tartışırken, 

bir soru üzerine şunları demişti: „Aklı ortadan kaldırın, 

doğallıktan başka hiç bir şey bulamazsınız dünyamızda. 

Örneğin; giydiğiniz elbise, kullandığınız kaşık, oturduğunuz 

ev, yaptığınız cami, bindiğiniz araba... Her şey, ama 

27

28 

Gâvur Êlo 

 

her şey aklınızın ürünüdür. Okuldan edindiğiniz bilgiler bu 

saydıklarıma dair birikmiş deneyimlerdir. Tarih, coğrafya, 

dil bilgisi vesaire de aklın icadıdır. Kurallar insanlar tarafından 

konulmuştur. Demek ki, iyi düşündüğümüzde, akıl 

yoksa tanrı da yoktur! İnsan kadar kendisini kutsayan, 

ölümünü ya da doğumunu yücelten bir varlık daha bulamazsınız. 

Bir ay kendisine bakmayan, yıkanmayan bir 

insanı düşünebiliyor musunuz; tırnakları, saçları uzar, 

kirlenir ve giderek bir hayvandan farkı kalmaz. Bilinen 

şeyler değil, hep bilinmeyen şeyler gösterilir ‘doğaüstü‘ bir 

varlığın kanıtı için. Neden dün bilmediklerimizi bugün 

bildiğimize göre, bugün bilmediklerimizi de yarın öğrenebiliriz 

diye düşünemiyoruz. Farz edin ki; doğaüstü bir 

yaratıcı olmadan kimse, hiç bir şey var olmaz. O halde, yaratanın 

da bir yaratıcısı, yaratanı yaratanının da bir yaratıcısı 

derken sonsuza gider yaratanların sayısı. İlle de bir şeye 

inanılacaksa o da bilim olmalıdır. Bilimin kurallarına inanılmalıdır. 

Bu kuralları takip edin ve iyi düşünün. Göreceksiniz 

ki, evrende Allah‘ı arayan sonunda kendisini, yani 

insanı bulur!“ Bunların hepsi de gitmişti Heci Xoce‘nin 

kulağına. O çocuk bir gün bulacaktı belasını inşallah. Heci 

Xoce köylüsüne güvenir, hakkında söylenen inancı sarsıcı 

sözlere kulak asmazdı. Yine de üzülür, tüm hayfını camiye, 

tâ ayaklarının dibine, mimberin altına gelen bu haddini 

bilmez münafıklara öyle bir vaazlı, namazlı-niyazlı nasihat 

çekerdi ki, neye uğradıklarını şaşırırlardı. Ardından başlar 

özürler, yemekli davetler, türlü hediyeler... 

Yüzündeki kömür karası sakal ile neredeyse kalın kaşların 

üzerine inen beyaz sarığı gerçek yaşını gizlese de 

doksanına girmişti. Pelerine benzeyen siyah paltosunun 

etekleri, çevik yürüyüşüyle havalanır, deri meslerin girdiği 

lastik ayakkabılar geçtiği yerden toz koparırdı. İşi yoksa bile,

Gâvur Êlo 

 

o varmış gibi hızlı yürüyerek köylünün yanından hışımla 

geçer, birleşme noktasında alışık olduğu gibi „e‘selamün 

aleyküm“üyle birlikte eleni de uzatarak yürür vaziyette 

öptürüp karşısındakini mahrum etmezdi sevap almaktan. 

Bu köylü doyumsuzdu. Yüz vermeye kalksa, herbir işini yol 

üzerinde gördürür ne evine davet ederdi ne de camiye 

uğrardı bir daha. Belli mi olurdu. Köyün en uzun vadeli 

imamı olmakla övünürdü. Yine de içi rahat değildi. Êlo‘yu 

kollar, bazen de kendisine rakip görürdü. Adam gâvur 

olduğu halde hep korkmuş, yerime oturabilir, kariyerimi 

elimden alabilir diye ürkmüştü. Yıllardır alttan alta köylünün 

ağzından girip burnundan çıkar, Êlo‘nun böyle bir 

niyeti var mı diye sınardı. Sonra o kim ben kim diyerek kendisini 

avutur, cemaatin kendi mekânına; camiye çekildiği 

bir sırada ağırlığını koyarak bu tür münafık düşüncelere 

haddini bildirmekten çekinmezdi. 

Heci Xoce bir gün, yine böyle bir ruh hâliyle camide 

mimbere çıkıp vaazlarına başlamıştı. Êlo’nun gözlerinin 

içerisine bakarak „Kuran’ daki Hicr ayetinde, cehennemde 

Veyl denilen ve dibine ancak kırk yılda düşülen irinle dolu 

bir vadi var. Ayrıca Mutaffifin ayetinde buyrulduğu gibi, 

Falak isimli ağzı kapalı kuyu ile Siccin denilen ağzı açık bir 

kuyu daha var. Falak’a düşen kâfirlerin feryadına cehennem 

bile dayanamaz. Cehennem yedinci yer yüzünün altındadır 

ve insana ızdırap çektirecek tüm aletlere sahiptir. Suça göre 

gerdirilir, kaynatılır, tırnaklar sökülür, deriler yüzülür, gözler 

oyulur, kemikler un edilir. Katran kazanları bunlarla dolar. 

Saymakla bitmez. Cehennemde, iblis ve onun kuşakları, 

kâfirlerin neler çektiklerini seyrederler. Kâfirler, onun içine 

atıldıkça, cehennem uğultuyla kaynaşır, öfkeden parçalanacak 

gibi olur. Tanrının gazabına uğrayanın yerleştiği bir 

âlem olan cehennem, gidilecek yerlerin en fenasıdır. Bunlar 

29

30 

Gâvur Êlo 

 

Âli İmran, Enfal, Bakara, Fecr ayet ve surelerinde de açıkça 

belirtilmiştir“ demişti. O bakışlar ömrü boyunca Êlo’nun 

aklından bir daha çıkmadı. Êlo hakarete uğrasa da, kimseye 

ben senden daha Müslümanım demezdi. 

Güzel bir kiliseden dönüştürmeydi köyün camisi. Onarılmış, 

üstüne bir minare dikilmişti. Zamanında mum 

yakılmış girintiler betonla doldurulmuş, yalnızca bir tanesi, 

içine isli hâliyle birlikte kuran koymak için öylece bırakılmıştı. 

Karşısında ise yine Ermeniler’ den kalma okul vardı. 

Binaların taşları dünyanın neresine giderseniz gidin, yalnızca 

bu bölgede bulunabilecek, özüne has kızılımsı bir 

renge sahipti. Mimarî şekli yerleşik kültürlerin zengin birikimlerini 

yansıtıyordu. Hepsinde de biçimli kesme taşlar 

kullanılmıştı. Taş ustalarının maharetli el izleri, ahşap gibi 

yontulmuş nakışlı malzemede benzerlerine meydan okuyordu. 

Sonradan yetme çocukların büyüklere anlattıklarına 

göre, okula devlet tarafından gönderilen öğretmenlerin 

çoğu ajandı. Êlo bir türlü öğretmenlere neden ajan denildiğini 

anlayamıyordu. Bu delikanlılardan bazıları ise, 

Kürtler’in yer yer Ermeni katliamında Türkler‘e hizmet 

ettiklerini kızarak ve yine Êlo’nun anlayamadığı ama dikkatle 

dinlediği bir ses tonuyla söylerlerdi. Êlo bunların 

çoğunu belki de kendisinin her gün ilk olarak gittiği 

caminin önünde duyuyordu. Söylenenler arasında köyün 

yetiştirdiği hoca da devletin göndereceği başka bir hocayla 

değiştirileceği de vardı. Gençler Êlo’ya, hocanın artık vaazların 

Türkçe verilmesi, namazın öyle kılınması için gönderileceğini 

söylüyorlardı. Êlo içinden ibadet ibadettir ne fark 

eder diye geçirirdi onları dinlerken. Yine de köyün altmış 

yıllık hocasından ne isterler diye düşünmeden edemedi. 

Kim anlardı Türkçe vaazlardan.

Gâvur Êlo 

 

Delikanlıların içerisinde birisi vardı ki, Ona ayrıcalıklı 

bakardı. Duyduğuna göre bu çocuğun başı, Kürtçülükten 

beladaymış. Koskoca devlet bu ufacık canla uğraşır da başedemezmiş. 

Yamandı doğrusu şu çocuk. Êlo ona bakarken 

eskiden devlete vergi vermediği, kanun tanımadığı için 

dağlarda kurduğu çeteyle köylüye yardım eden Ehmedê 

Xanperi gelirdi aklına. Ahmedê Xanperi, „hududların 

kanunu yoktur, ben de her yerde yaşarım“ demişti koskoca 

devlete başkaldırırken. Devlet Ağrı Kürtleriyle boğuşup 

Zilan Deresi kanlı aktığı zaman, Ehmedê Xanperi ile anlaşarak 

aşağı indirtmişti. O zamana kadar Êlo da dahil, bütün 

delikanlılar hayrandı bu adama. Anlaşmazdan önce bir 

başına bir mürfezeyle başa çıkmış da tek yara almamıştı. 

Tam olmasa da işte böyle biriydi bu çocuk. Êlo kaç kere 

onu dinlemişti, laflarının hepsini pek anlamamış ama anladıkları 

kadarıyla köyün en yaşlısından daha akıllı buluyor, 

hiç duymadığı şeyleri ağzından işitiyordu. Bu çocuk, köyün 

en fukara, ufak-tefek çobanı Mıhê’nin oğluydu. Ne kadar 

mağrur, ne kadar da gözüpekti. Konuşurken olduğundan 

daha büyük görünür, muhtardan daha çok söz dinletirdi. 

Geceleri evinde kalmaz, nerede olduğunu kimseler bilmezdi. 

Bir gün çevresindekilere sakin, kararlı ve her zamanki 

öğreten ses tonuyla bir şeyler anlatırken aklından, acaba 

sorsam mı diye geçti. Sonra soru dilinin ucuna kadar geldi 

ama oracıkta kitlendi. Konuşmak için aldığı nefesi öylece 

dışarı saldı. Hem sorsa bile ne değişecekti. Ataları kim, 

nerden gelmişler, neden ölmüşler, neye inanmışlar... Bilse 

ne bilmese ne? O bir Müslümandı ve öyle kalacaktı. Hem 

bu köyde, bu insanlarla büyümüş çoluk çocuğa karışmamış 

mıydı. Yaşı seksene dayanmıştı. Bakarsın bu soru yüzünden 

elin diline dolanır, bir de Rus ajanı diye itham edilirdi. Bu 

köyde herkes işine gelmeyeni Rus ajanı diye damgalar da 

devlete şikâyet ederdi. O da durumu en müsait olanı değil 

31

32 

Gâvur Êlo 

 

miydi. Zaten dikkat çeken, en Müslüman olmayanın bazen 

imtihan ettiği biriydi. Sonra bu delikanlı bir zaman kendisine 

Türkler Ermeniler’i sevmez, ellerinden gelse tekini 

bırakmaz, demişti. Zamanında kestikleri Ermeniler’in 

kanları dereleri taşırırmış. Şimdi de sıra Kürtler’deymiş. 

Elini tabakasına attı, açtı, tütünü kalmamıştı. Usulca 

yandaki Beyler‘in dükkânına doğru yöneldi. Kafasından 

belki bir gün sorarım diye geçirdiyse de o düşünceyi hemen 

kovdu. 

Köylü dinden biraz sapanı, „Êlo’ya kurban olun. O kadar 

bile olamıyorsunuz“, diye azarlardı. Köy, irili-ufaklı en az 

on aşiretten meydana gelmiş dört yüz haneye sahipti. Yine 

bu gençlerin anlattığına göre, bunca nüfusa sahip bir yerleşim 

yeri köy değil kasaba olmalıydı. Olmamasının nedenini 

de devletin belediye, sağlık işleri ve benzeri gibi hizmetlerden 

kaçtığı, Kürtleri sevmediği şeklinde açıklıyorlardı. 

Birbirini sevmeyen bunca Kürt aşiretinin mahsustan bu 

köye yerleştirildiği de anlatılanlar arasındaydı. Êlo, devlet 

Kürtleri sevmiyor, Ermenileri sevmiyor peki kimi seviyor 

diye düşünmüştü anlatılanları dinlerken. İşte böylesine 

büyük bir köyde Êlo’nun dindarlığından söz etmeyen kalmadı. 

Dindarlığına karşın, dinlemeyi öğrenmiş, konuşmayı 

pek sevmese de bazı sohbetlerindeki dikkatli köylü-bilge 

sözleri gençlerin sempatisini de topluyordu. Gençler onunla 

sohbet etmekten hoşlanıyordu. Hattâ bir gün biri „Allah 

yok, olsaydı bunca zulüm olur muydu. Bak Kürtler’in hâline“ 

demiş de Êlo onu hep gülen gözlerle dinlemişti. Ama 

hiç ses çıkarmamıştı. 

Êlo yaşamı boyunca kendi adına tek bir günah işlememişti. 

Cümle köy aynı kanıdaydı. Kimse aksini söyleyemezdi. 

Bir tek Edê Barê ile bir sırları vardı. Yemin etmiş-

Gâvur Êlo 

 

lerdi. Daha doğrusu Edê Barê, Êlo‘ya yemin ettirmişti 

kimseciklere söylememesi için. Êlo kendisine acı da verse 

tutmuştu sözünü. Tutacaktı da. O, şimdiye kadar verdiği 

her bir sözü tutmuştu. Ama yine de olayı her hatırladığında 

köylünün hâline güler, ne kadar saf olduklarını düşünürdü. 

Böyle düşünmekten kendini alamazdı. Nasıl düşünmesindi 

ki, bu Edê Barê‘yi neredeyse ermiş sayıp çıkmışlardı. Herkes 

başına yemin eder, hasta çocuklarının körpecik kafasına 

elini sürmesi için türlü hediyeler verip, dualar ederdi. 

Komşu köylerden gelen cin çarpmış, elk görmüş, kamburu 

çıkmış bir sürü biçare vardı onun kapısının önünde. Kendi 

karısı bile, ağzından su akıyor diye küçük oğlunu götürmüştü 

de, Êlo verdiği sözden dolayı ağzını açıp kendisiyle 

beraber kabire götüreceği doğruyu söylememişti. Oysa 

dayısı çocuğun ağzındaki akıntının kesilmesi için topuğuyla 

hafif vurmuş ama akıntı yine de kesilmemişti. Êlo, Edê 

Barê‘nin iyi bir arkadaşıydı aslında. Küçüklüğünden beri 

anlaşır, sırlarını paylaşırlardı. Ne ki, şimdiye kadar böylesine 

büyük bir gizleri olmamıştı hiç. Bir gün Edê Barê‘nin 

ısrarı üzerine Bazid üzerinden onun İran‘daki akrabalarını 

görmeye gitmişlerdi. Ona bir konuda, hem de çok önemli 

bir konuda yardım etmesi gerekiyordu. Bunun ne olduğunu 

yolda anlatacaktı. Edê Barê öyle demişti. Êlo yok 

diyememişti. O da gâvur, gâvurdur diye vermedikleri Gewrê‘yi 

anlaşarak kaçıracağı zaman, önce söylemeyip sonra 

yolda anlatmamış mıydı. Olurdu böyle şeyler. İyi arkadaşlıklar 

hangi gün içindi. Lafı bile olmazdı. 

Sınıra kadar üstü açık bir kamyonla, hayvanların arasında 

gittiler. Daha iki bahar önce olmuştu bu. Gelmişken 

Bazid‘teki başka hısımlarını da kısa bir süre için ziyaret 

ettiler. Sonra, seher vakti, sınırı ıslık çalıp düğün türküleri 

söyleyerek geçtiler. Diğer tarafta akrabaları yaşadığı için 

33

34 

Gâvur Êlo 

 

Edê Barê buraları iyi bilirdi. Sınırı geçip bir saat kadar 

yürüdükten sonra Edê Barê çıkınını açıp yassı bir kayanın 

üstüne oturdu. Êlo da onun yaptığı gibi kendi çıkınını açtı. 

Peynir çıkarıp sac ekmeğinin içerisine koyarak dürüm 

yaptı. Edê Barê yemek esnasında birden değişmiş, Êlo‘ya 

garip görünmüştü. Êlo, „senin bir sıkıntın var galiba. Ne 

oldu?“ diye sordu. Edê hemen başka bir ruh hâline girip 

gülerek şöyle dedi „Bak Êlo. Sana haksızlık yaptığımı 

söyleyeceksin öğrendikten sonra. Ama öyle değil. Buradan 

bir koyun sürüsü götüreceğiz köyümüze seninle birlikte. 

Kim bilir kaç gün sürer.“ Êlo heyecanla, „ne koyun sürüsü. 

Neden bahsediyorsun sen. Aklını mı oynattın!“ diye bir 

çırpıda sıraladı sözcükleri. Edê daha heyecanlı bir tonda 

„Sakin ol. Sakin ol. Bırakda anlatayım. Ben geçen sefer 

buradaki akrabalarıma uğrayıp döndüğümde...“ deyip söze 

ara vererek Êlo‘nun koluna yapıştığı gibi sert bir biçimde 

ayağa kaldırarak biraz ilerdeki tepeye doğru sürüklercesine 

götürdü. Êlo şimdiye kadar onun böylesine güçlü olabileceğini 

düşünmemişti. Oysa gençken çok güreş etmiş, 

birbirlerini sınamışlardı. Tepeye ulaştıklarında Edê sakin 

bir biçimde aşağıda ip gibi uzanan taşlı dereyi gösterdi 

işaret parmağıyla. Akan suyun gürültüsü bulundukları yere 

kadar geliyordu. Êlo anlayamıyordu bir türlü. „İyi bak“ dedi 

arkadaşı. „Şuradaki sürüyü görüyor musun? Bak o yüksek 

yerin gölge tarafında otlanıyorlar.“ Doğruydu. Kocaman bir 

koyun sürüsü otlanıyordu gösterilen yerde. Ama o yine de 

anlamamıştı. Edê Barê büyük bir atiklikle aniden Êlo‘nun 

yakasına yapışarak belinden çıkardığı silâhın soğuk demirini 

burnuna dayadı. Êlo bir an şaka olmasını çok istedi. 

Ama şaka değildi. Ne istiyordu? Bu adam yıllarca arkadaşlık 

ettiği Edê Barê miydi? Doğrusunu söylemek gerekirse korkmuştu. 

Buraları da hiç tanımıyordu. Karısı, çocukları geldi 

aklına. Bir adam, patlayan silâh sesiyle birlikte yere yıkıldı.

Gâvur Êlo 

 

Bu annesinin başını dizine koyup üstüne ağladığı adamdı. 

Yüzü kan içinde kalmıştı. Bu Êlo‘nun hep hatırlamaya 

çalışıp bir türlü netleştiremediği yüzdü. Kandan seçemese 

de görüyordu o yüzü. O ağlarken bir el uzanıp önce onu 

annesine bağlayan ipi kesmiş sonra ise ense kökünden 

yakalayarak atının terkisine atmıştı. Annesinden uzaklaştıkça, 

küçücük yüreği yerinden fırlayacakmışcasına 

ağladı, hep ağladı. Titredi, ağzını açtı tek söz çıkmadı. Edê 

Barê elini gevşeterek yavaşça bıraktı yakasını. Êlo‘nun ölü 

yüzü arkadaşını endişelendirdi. Tabancasını beline koyup, 

„bundan sonra tek bir soru sormadan dediklerimi yapacaksın“ 

dedi kararlı bir ses tonuyla. Tehdit vardı, Êlo‘yu 

ezmiş, dost duygularından çalmıştı bu ses. Êlo‘dan biraz 

kısaydı ama yine de uzun sayılırdı. Son dönemlerde fark 

etmemişti, arkadaşının; yüzünün sol tarafının burnuna 

yakın kısmı seyiriyordu konuşurken. 

Çocukluğundan beri cesur biriydi Edê Barê. Bazen onun 

gibi biri olmayı düşündüğü bile olmuştu. Arazi davasından 

dolayı Buruki aşiretinden adam vurmuş, bir ara kaçağa 

düşmüştü. Af çıkınca köye geri dönmüştü. Êlo onda o 

zaman da bir değişiklik sezinlemişti ama bu kadar değildi. 

Edê Barê‘nin dalgalı siyah saçlarının arasında, alnından 

başlayarak arkaya doğru uzayan beyaz bir çizgi vardı. Geniş 

omuzlu, kaba görünüşlü biriydi. Gözleri kalın kaşlarının 

altında zor görülüyor, kısık bakıyorlardı. Köstekli, mine 

kaplı, üzerinde bilinmez hangi padişahın turası bulunan 

gümüş saatini siyah deri yeleğinin cebinden çıkarıp kurdu, 

kapağını açıp baktıktan sonra, „acele etmeliyiz“ dedi. 

Tepeden inerek çıkınlarını alıp kuşaklarına bağlayarak 

alttan dereye yöneldiler. 

35

36 

Gâvur Êlo 

 

Edê Barê, Êlo‘ya „hemen şurada bir mağara var. Seni 

orada bırakacağım. İki saate kadar gelmezsem aynı yoldan 

geri dön. Ne diyorsam onu yap. Delilik etme. Ben ne 

dediğimi, ne yapacağımı iyi biliyorum. Sorana beni kaybettiğini, 

nerede olduğumu bilmediğini söylersin“ dedi. Nasıl 

olur demeye kalmadan „güven bana. Senden bana güvenmeni 

istiyorum“ demişti Edê anlamlı, saygılı bir biçimde. 

Êlo tamam der gibi başını salladı. Edê cep saatini çıkarıp 

ona vererek hızla uzaklaştı tepenin altındaki dönemece 

doğru. Êlo ne yapması, ne düşünmesi gerektiğini bilmiyordu, 

bilemiyordu. Hemen şimdi de gidebilirdi, ama 

yapmadı. Ceketini çıkarıp yastık gibi yaparak kuru toprağın 

üzerine uzandı. Yorgundu, dinlenmesi iyi olurdu. Bir de 

merak ediyordu. Nasıl etmesindi ki. Mağara dışarıya göre 

daha serindi. Bir örümcek girişin kenarına ördüğü ağına 

düşürdüğü bir sineği seri çabuklukla sarmalıyordu. Dışarıdan 

vuran ışığın parlattığı ağın üzerinde paketlenmiş başka 

kurbanlar da vardı. Göğün neredeyse tavanına değecek 

yükseklikte uçan kartal çığlıkları geliyordu kulağına. 

Önce köpek havlamaları duyuldu. Ardından iki el silâh 

sesi yankılandı. Derken üç-beş. Ortalık sessizliğe büründü 

birden. Êlo yerinden sıçrayarak ufacık inde fır döndü. Artık 

düşünemiyordu bile. Ağzı kurumuştu, tâ boğazına kadar. 

Elleri, vücudu titriyordu. Neden sonra, Edê Barê‘nin „Êlo!“ 

diye kükreyen sesini duyunca dışarıya fırladı. Hangi yöne 

gideceğini şaşırdı. „Êlo, Êloo!“. Hemen sesi takip etti. Tepeyi 

döndü, Edê Barê bir eşeğin yularından çekerek önüne 

kattığı sürüyü kendisine doğru getiriyordu. Şimdi anlamaya 

başlamıştı. Yaşadıklarına, gördüklerine inanamıyordu. 

„İşte seni bunun için getirdim Êlo“ dedi yorgun 

ve bezgin bir sesle. „Kaç gün süreceğini Allah bilir. Sınırın 

neresinden geçeceğimizi uygun bir zamanda hesaplarız.

Gâvur Êlo 

 

Buraları iyi bilirim. Belki de Gridağ‘ın oradan Digor mıntıkasını 

tutturup bizim köye varırız. Ama önce buradan olabildiğince 

uzaklaşmamız gerekiyor.“ Çobanın hemen 

hemen bütün erzağını olabildiğince eşeğe yüklemişti. 

Battaniye, çoban keçesi, yiyecek,tüfek gibi şeyler vardı. 

Artık karanlık basmıştı. Saatler sonra verdikleri bir mola 

sırasında, Edê Barê, Bazit‘ten girdikleri sınır boyunu takip 

ederek Gridağ eteklerine doğru gittiklerini tekrarlamıştı. 

Kaçakçılık yıllarında sık olarak kullandıkları bir bölge vardı. 

İran Pastar‘ları burada seyare 6 gezmez, Türk askerleri ise 

çok uzak aralıklarla ve belli zamanlarda seyare gezerlerdi. 

Buralarda kaçakçılık yapıldığını bilir, ses çıkarmazlardı. 

Bazen iki tarafın Kürt kaçakçılarıyla anlaşmalı çalıştıkları 

da olurdu. Kaçakçılara Acem halıları, Kermanşah‘tan tütün 

gibi siparişler dahi verdikleri olmuştur. İran askerleri ise 

meşhur Şemdinli tütününden mutlaka tembih ederlerdi. 

Edê Barê anlatıyor, arkadaşından ise çıt çıkmıyordu. Birden 

değişen, bambaşka bir dünyadan gelen bir sesle, „bak Êlo. 

Hatırlıyor musun bilmem ama ben iyi hatırlıyorum. Çocukken 

seninle aç kaldığımız çok olurdu. Öyle anlarda 

konuşurken, eğer büyüyüp de çocuklarımız olursa kadınımızın 

çeyiz sandığına bisküvi doldurup acıktıklarında 

çocuklarımıza gidin istediğiniz kadar yiyin diyecektik...“ 

dedikten sonra, anlatmaya boğuk bir kahkahayla ara 

vermişti. 

Yaktıkları ateş bazen parlıyor, Edê Barê‘nin yüzünü aydınlatıyordu. 

Gören öyle zannetsin diye çobanın keçesini 

giymiş, başını bir poşiyle sarmıştı. Êlo o konuşurken 

elindeki değnekle rastgele çizdiği toprağa bakıyordu. Yemek 

için kestikleri koyunun ateşe düşen bir parça kıllı derisi 

mide bulandırıcı bir kokuya sebep olmuştu. Zaman zaman 

37

38 

Gâvur Êlo 

 

havaya yükselen kıvılcımlar dönüp giderek karanlıkta 

kayboluyorlardı. Gece kelebekleri uçuşuyordu alevlerin 

etrafında. Bir tanesi ateşe düşüp yandı. Aslında kaybettiği 

onca enerji olmasaydı, Êlo‘nun haram etten yemeye niyeti 

yoktu. Allahından af dileyerek boğazından aşağıya yollamıştı 

lokmaları. Uzaklardan çakal ulumaları geliyordu. 

Çevredeki vahşi hayvanları korkutmak için arada bir tüfek 

atışları yapıyorlardı. Nöbetleşe yatıyor, sürüyü hep arkası 

kapalı yamaçlarda durduruyorlardı. 

Ateşten aldığı bir korla henüz biten sıgarasının yerine 

yenisini yakan Edê, anlatmaya devam ediyordu: „Şimdi 

öyle mi? Hani sandık dolusu vaadler. Bazen çocuklarımın 

yüzüne bakamıyorum, anlıyor musun? Geçen sene herkese 

rahmet yağarken benim tarlama yumruk büyüklüğünde 

dolu yağdı. Senin durumun da pek iç açıcı değil. Zengin 

kardeşlerinin sana ne kadar faydası var Êlo, söyler misin? 

Seni kardeşten bile saymıyorlar yeri geldiğinde. Ne verdiler 

sana onca zenginlikten? Yok. Kimsenin kimseye faydası yok. 

Beni anlayacağını düşündüğüm tek arkadaşım sensin ama 

sen sessizliğe gömülmüş beni cezalandırıyorsun. Tövbe, 

tövbe, Allah‘ın haksızlık yaptığı bir yerde, ben bir sürüyü 

çalmışım çok mu, ha çok mu? Söyle! Söyle Êlo, çok mu? 

Hepimize Müslümanlığınla illallah dedirttin de ne oldu. 

Seni arkandan kollamaktan dillimde tüy bitti. Çocuklarının, 

o zavallı karının da durumu aynı. Nerede hak, nerede 

hukuk? Ne biçim bir dünya bu ha ne biçim bir dünya. Bu 

sürünün sahibi ne kadar zengin biliyor musun? Bilemezsin 

tabî. Nereden bileceksin adamın ne menem hınzır olduğunu. 

Kaçaktayken bizlere para verip işine gelmeyeni ortadan 

kaldırtırdı. Bırak koca Acemistanı, politika Romê 7 ile 

bile işini yürütürdü. Elinden çekmeyen Kürt, Acem, Azeri, 

hattâ aynı kanı taşıyan akrabaları dahi kalmamıştır. On iki

Gâvur Êlo 

 

kadınından otuz beş çocuğu var adamın. Yaşı da doksan. 

Buna mı acıyacağım, kendime mi ha...“ Sesi adeta yalvarıyordu. 

Êlo ancak „çobana ne yaptın?“ diyebildi. „Korkma. 

Bağladım sadece. Buranın çobanları bazen aylarca otlaklarda 

kalırlar. Ben kaçakken de buralara uğrardım. Bu beni 

tanımazdı. Yanına daha evvel hiç uğramamıştın, ama 

biliyordum. Hakkında malumatım vardı. Dağdayken en iyi 

ahbaplarımız çobanlardı. Köpekler önce biraz huysuzlandı 

çoban onları yatıştırana kadar. Ben fazla uzatmadan 

çobana silâh çekince korkmuştu. Tam bağlayacağım zaman 

köpekler hırlayarak üzerime geldi. Ateş etmek zorunda 

kaldım. Onu bulduklarında biz sınırı çoktan geçmiş olacağız.“ 

Êlo‘nun inanmaktan başka çaresi yoktu. Acıyarak; 

ne yer, ne içer, kurda-kuşa yem olmaz mı gariban diye 

içinden geçirdi. Olan olmuştu. Uyuma sırası ondaydı. 

Battaniye ye sarılarak, farkında olmadan küçükken yaptığı 

gibi iki dizini de göğüsüne doğru çekerek, öylece uyudu. 

Türkler’in „Ağrı“ dedikleri Kürtçe’deki „Agrî“den gelir. 

Ağrı’ya, Ermeniler „Masis“, Farslar Kûh-i Nûh, Asuri- 

Süryaniler „Uruat-ru“, Araplar „Cebel-el Haris“, mukaddes 

kitaplardan Tevrat’da ise Ararat olarak geçer. „Agîr“ın Kürtçe 

karşılığı “ateş“tir. Agrî ise, ateşli anlamında kullanılmış. Agrî 

sönmüş volkanik bir dağ olduğundan, bu ismi vermişler. 

Cıvar köydeki insanlar ise Gridağ diye bilirler burayı. 

Muhteşem görünümlü dağın çevresinde, sönmüş lavların 

meydana getirdiği ilginç, girintilı çıkıntılı bir zemin vardı. 

Bazı yerler demir dökülmüş gibiydi. Lavlar neredeyse ta 

İshak Paşa Sarayı‘nın oralara kadar püskürmüş zamanında. 

Kimbilir içinde ne gizler saklıyor; gelecek için ne acılı 

planlar yapıyordu bu suskun canavar. İçindeki kini kusmaya 

görsün; ateşli diliyle çevresini birçırpıda yalar, külüyle 

ovaları yutardı. Hani tepesine çıksan, biraz ötesinde uza- 

39

40 

Gâvur Êlo 

 

nan Van Gölü‘nün ardındaki kardeş Süphan Dağı‘na, Xecê 

ile Siyabent‘ın kederli mezarına el sallardın. Dev gibi, 

insana küçüklük duygusu veren heybetli bir dağdı. Bundan 

olsa gerek, halk arasında dağla ilgili türlü efsaneler var. Nuh 

efsanesi bunların içinde en mistiğidir. Dağ İran-Nahçivan 

ve Ermenistan sınırlarına yakındır. Yukarıya doğru çıkıldığında 

ayrılıp iki tepe hâline gelir. Onun için Büyük ve 

Küçük Ağrı olarak bilinir. Büyük Ağrı‘nın tepesi, hemen hiç 

dumandanz kurtulmaz. Dağın üst tarafları, artık ağaç 

yetişemeyecek yüksekliğinden ötesi hep karlıdır. Geniş 

eteklerdeki ardıç ağaçları seyrektir. Yüzlerce çeşitte bitki 

örtüsüne sahip dağ, renga renk görülür çoğu mevsimlerde. 

Êlo yükseklere çıktıklarında bu yüce dağın zirvesini 

gördükçe rahatdı. Onlar yaklaştıkça dağ uzaklaşıyor gibi 

görülse de, giderek yakınlaşıyorlardı. Bir sabah Türkiye 

sınırını geçtiler. Dağın her tarafından kar suları akıyordu 

aşağılara doğru. Arklar, kanallar yapmışlardı kendilerine 

deli sular. Su birikintilerine vuran güneş gözlerini kamaştırıyordu. 

Gelyê Çêlekan 8 tarafından koyunları yayarak aşağıya, 

sürüyle birlikte geniş ovaya doğru indiler. Dağın 

eteklerindeki Ağrı sakinleri Gelyê Çêlekan‘daki mağaralarda 

hayvan besiciliği yapıyorlardı. Görenler koca sürüyü 

önüne katmış bu iki garip adama el sallıyorlardı. Onlar ise 

yolculuk boyunca olduğu gibi kimseciklerle sohbet etmemeye 

çalışıyor, meraklı ya da değil, sorulara kısa, kestirme 

cevaplar veriyorlardı. Şimdi Ağrı eteklerinde ovayı ip gibi 

kesen ince, uzun yolun kenarındaydılar. Bu yol asırlarca 

üzerinden geçen kervanların sırlarını paylaşmış, yolcularını 

bilinmez nereden Iğdır, Ağrı, Doğu Beyazıt, Van, Tatvan, 

Bitlis, Batman, Diyarbakır ve Urfa‘dan geçirerek almış 

ecnebi devletlere kadar götürmüş. Çevresinde kurulan 

tarihi kentlerin onurunu taşıyan bir efendi, bilmeyenlerin

Gâvur Êlo 

 

cahil sayıldığı bir uygarlığın dilsiz tarihi olmuştu. Edê Barê 

zoraki suç ortağıyla yolun kenarına geldiklerinde diz çöküp 

toprağı öptü. Artık bu yol civarını takip ederek, burunlarında 

mis gibi tüten eşlerine, çocuklarına, köylerine 

döneceklerdi. Edê, “artık bizi kimse tutamaz” dedi Êlo‘ya, 

zafer ilân eden bir edayla. 

Iğdır ovası sıcak ve bol ağaçlarıyla karşıladı yolcularını. 

Oradan Tuzluca‘ya yöneldiler. Bölgenin tuz ihtiyacı buradan 

sağlanırdı. Yerleşim bölgesini terk etmek üzereyken, 

Digor yönünün sağında tuz alınarak oluşmuş mağaraların 

gizemli görüntüsüyle karşılaşırsınız. Bu tepenin tam 

sağında, aşağıda Celâlî aşiretinin yerleşmiş olduğu mahalle 

yer alıyordu. Mahallenin otantik yapısı, toprak evleri, tarihi 

artıklarıyla karışık yapısı hem bir köy, hem de bir kalıntı 

görüntüsü veriyordu. Evlerin tümü, sabah güneşinden faydalanmak 

için doğuya dönüktü. Yıkılmamış, henüz ayakta 

duran görkemli bir tarihi kapının aynı nitelikteki ahşap 

kanatları geçmişin ipuclarını verircesine dikilmişti perişan 

bir evin önüne. Aşiret çocukları kapının önünde çelikçomak 

oynuyorlardı. Çevrenin buraya gösterdiği aşırı saygı, 

aşiretin heybetinden kaynaklanıyordu. Görenler sürü 

sahiplerine “aman burada kimseye bulaşmayın!” diye tembih 

ediyorlardı. Tuzluca tümüyle sırtını Kürtlerin Keskin 

anlamına gelen “Tujo” dedikleri dağa yaslamıştı. Dağ bıçak 

sırtı gibi zirvesiyle süslemişti çevresini. Sürü sanki bir 

tablonun tamamlanması için geçiyordu oradan. 

Tuzluca‘nın çıkışında toprağın rengi daha da kızıla 

dönüşüyordu. Güneş, rüzgâr ve doğal hareketlerin meydana 

getirdiği ucu sivri kızıl, yüksekçe tümseklerden arazi, 

büyülü bir yere çevirmişti etrafını. Tepelerden sonra Erez 

nehirinin üzerindeki köprüden geçtiler. Edê nehirin diğer 

41

42 

Gâvur Êlo 

 

yakasındaki evleri göstererek “Êlo bak şurası bir Ermeni 

köyüdür” dediğinde, arkadaşı ilgisiz gibi bakarak omuzunu 

silkti. Edê fazla üstelemedi. Nehir sakin, dertli görünümüyle 

durmadan akarak aynı zamanda sınır ödevini yerine 

getiriyordu. Karşılarında her tarafı adeta taş serpiştirilmiş 

bir yokuş duruyordu. Taşların her biri sanki bir heykeltıraşın 

elinden çıkmış gibi ayrı görünümlere sahipti. Êlo 

hayretle inceliyordu bu çiçek, patlamış mısır gibi şekillere 

sahip taşları. Renkleri paslı demirlere benziyordu. Güneş 

görmeyen taraflardaki yeşilimsi görünüm ise başka, hoş bir 

renge büründürüyordu taş tarlasını. Burayı çıkmadan 

sürüyü nehirin etrafındaki küçük düzde biraz daha otlatmaya 

karar verdiler. Akşam serinliğinde tırmanarak artık 

yarısını çoktan aştıkları yollarına devam ettiler. Geriye 

dönüp tepeden baktıklarında, Erez‘in çağlayıp geçtiği, 

Tujo‘nun efendisi gibi dikildiği küçük Tuzluca ovası taa 

Ermenistan‘a kadar ayaklarının altında bir ruya gibi uzanıyordu. 

Hele usluca Tujo‘nun ardına kayıp saklanan güneşin 

ışınları sarhoş ediyordu seyrine dalanları. İki arkadaşta bu 

manzara karşısında farkına varmadan, aynı anda derin bir 

iç çektiler. Temiz havayı kirleterek dışarıya salan nefesleri 

sanki bir ağızdan çıkmıştı. 

Ertesi gün Harabe Digor‘un cıvarına geldiklerinde Êlo 

arkadaşına sollarındaki çukurda bulunan Digor‘a inmelerini 

teklif etti. Amacı çokça sözü edilen Beş Kilise‘yi 

görmekti. Edê anlamıştı. “Tamam” dedi. “Yalnız elimizi 

çabuk tutalım”. Harabe Digor‘un karşı tarafındaki Digor‘un 

çukuruna inerek, inişin bitimindeki küçük nehrin sağından 

Beş Kilise‘ye doğru yol aldılar. Bu dere yüz yıllardır akarak 

yumşak yerleri oyup aşağılara kadar inmişti. Sözü edilen 

kiliseler, nehirin kenarlarında oluşturduğu yaklaşık iki 

kilometrelik geniş düzlükten sonra yükselmeye başlayan

Gâvur Êlo 

 

görkemli uçurumların üzerindeydi. Beş kiliseden yalnızca 

birisi ayaktaydı. Diğer üçünden iz yokken, birisinin ise yanlızca 

bazı taşları vardı. Burada karşılaştıkları başka bir 

çoban “geçenlerde Ermenistan‘dan bir hacı geldi buraya. 

Nerede diğer kiliseler diye ağlayarak diz çöktü yere” diye 

anlatınca Êlo‘nun da içi bir tuhaf oldu. Bu kültürü tanımamasına 

rağmen garip bir yakınlık duyuyor, yapının 

etkisi camininkinden apayrı güzel, buruk bir his yaratıyordu 

kanında. Kilisenin sivri tepesinin bittiği yerde 

yuvarlak yapıyı saran yirmi santim eninde bir kabartma 

desen vardı. Oradaki çoban kulaktan dolma bilgisiyle kocaman, 

kirli sarıya çalan güzel taşları göstererek “bunlar 

develerle Ani‘den getirilmiş” diye anlatmaya çalışıyordu bu 

getirilmesi imkânsız gibi görülen kaya yavrularını. Hepsi 

de peynir gibi kesilmiş, akıl ermez bir düzgünlükle örülmüştü. 

Yazılar kâğıt üstünde gibi yazılmış, duvarın doğu 

cephesine oyularak dizilmişti. Kilise Doğuda yükselen 

heybetli bir dağ yavrusuna yaslanmış, Batısında ise nehirin 

oluşturduğu baş dönderen uçurumu göğüslemişti. Eskiden 

su alındığı belli olan bir çükür kiliseye ait diğer bölümlerden 

yıkılmış taşlarla doldurulmuştu. Avluya dair tek başına 

kalmış güzel küşük taş kapının kenarları ise zamana direnemeyecek 

bir zayıflıkla yaşamaya çalışıyordu. Yine üzerinde 

çeşitli şekil ve işaretlerin olduğu onlarca yapı taşı her tarafa 

serpilmiş, çoğu kırılmıştı. Kilisenin muhtelif yerlerinde 

oluşan çatlaklar, buranın da pek direnemeyeceğini söylüyordu. 

Aşağıda, uçurumun bittiği yerde doğal, sıcak bir 

kaynağın çıktığı yere buranın çobanları “çermik” diyordu. 

Çermiğin çıktığı yerin önü mevsimin aksine yemyeşildi. 

Her şeye rağmen, kilise ve çevresi görülmeye değer muhteşem 

bir mekândı. Êlo “hadi gidelim dedi” arkadaşına 

birden çok anlama gelebilecek bir ses tonuyla. Artık bir 

atımlık yer sayılırdı köylerine kalan mesafe. Tam yirmi iki 

43

44 

Gâvur Êlo 

 

gün çekti sürüyü köye getirmeleri. Onlar için bundan ötesi 

yoktu. İkisi de tükenmişti yorgunluktan. Yüzleri toz toprak 

içinde kalmış, havasız lastik ayakkabılardaki parmakların 

derisi yüzülmüştü. Harmanların oralarda, rüzgârın 

çıkarttığı hortum geçtiği yerleri silip süpürüyordu. Anneler 

küçük çocuklarını yerden yukarıya huni gibi dönerek 

yükselen beladan korumak için güvenceye, evlerin içine 

götürüyorlardı telâşla. Köylüler bu hortuma “Ejder” derlerdi. 

Onlara göre tavuklarını, kazlarını, çocuklarını, önüne 

gelen ne varsa çalan canlı bir varlıktı. Kuyruğu yerde, başı 

gökte olan Ejder ile ilgili sayısız kötü hikâye anlatılırdı. 

Ejder‘in zincirlerle bağlanmış göklerdeki başı bir meleğin 

elindeydi. Allah‘tan bu melek güç de olsa onu zaptedebiliyordu. 

Hava yağmura gebeydi. Şimşek yüklü bulutlar 

yere değecek kadar alçalmışlardı. Göğün biryerleri 

durmadan yanıp sönüyor, ard arda gübürtüyle patlıyordu. 

Ziyaretin tepesi sisten görülemiyordu. Tepenin eteklerindeki 

Sıngırdon‘un evinin damındaki toprak uçuşup duruyordu. 

Rüzgâr nefes almayı dahi zorlaştırıyordu. Yerden 

kalkan toz diken gibi batıyor, kamçı gibi çarpıyordu. Sürüyü 

gören köylü yine de meraklarına yenilmiş, her şeye rağmen 

zaten endişeyle bekledikleri bu iki insana bakıyorlardı. 

Êlo‘nun oğulları da geldi. Sürüyü hep birlikte Edê Barê‘nin 

küçük gomuna 9 götürdüler. Sığmayınca kalanlar geçici 

olarak Êlo‘nun gomuna götürüldü. 

Edê‘nin evinde toplandılar. Yer olmadığından dışarda 

beklemek zorunda kalanlar vardı. Köyün ileri gelenlerinden 

Heci Xoce, muhtar ve yaşlılar misafir odasının en üst 

kısmında yerlerini aldılar. Edê Barê biricik büyük oğluna 

sürüden iki koyunun kesilmesini emretti. Çaylar geldi. 

Ardından erkekler sofrayı kurdular. Edê sürüyü nasıl köye 

kadar getirdiklerini anlatıyordu bu sırada. Kaç defa kurt-

Gâvur Êlo 

 

larla burun buruna gelmişlerdi. Bir keresinde de neredeyse 

bir uçurumdan yuvarlanacaklardı. Nasıl da didinmiş, keçi 

yollarından aşağılara kadar inmişlerdi. Hele koca kartalın 

kuzuyu havalandırmaya çalışması görülmeye değerdi doğrusu. 

Bir atışta indirmişti feleksizi. Anlata anlata bitiremiyordu. 

Ama kimin olduğunu henüz söylememişti. Nerden 

çıkmıştı bu sürü? Neden buradaydı? Êlo ise anlattıklarını 

sesizce dinliyordu. Heci Xoce dayanamayarak, “Peki kimin 

bunlar? Sende ne arıyor?” diye bütün cemaata tercüman 

oldu. Hizmet edenler de dahil, herkes olduğu yerde çakıldı 

kaldı. Pür dikkat kesildı oda. Edê Barê cemaatın alt taraflarında 

sardığı cıgarasını dilinin ucuyla yalayıp, kâğıdını 

yapıştırmaya çalışan Êlo‘ya baktı. Hiç acelesi yoktu. “Sen 

anlat” dedi gözlerindeki şeytanî bir pırıltıyla arkadaşını kast 

ederek. Êlo başını oynatmadan buruşuk alnını kaldırarak 

yukarıya doğru bakıp şaşırdı. Bir an kendisini suçüstü 

yakalanmış gibi hisetti. Edê Barê zeki bir manevrayla, “Hayır, 

hayır! Bırak ben anlatayım” dedi. Êlo rahatlamıştı. Tuhaf 

bir rahatlıktı bu. Geçici, aldatıcı bir rahatlık. Arkadaşının 

ses tonu Heci Xoce‘nin camide vaaz veren derin, anlamlı 

sesine dönüşmüştü. Bu seste hiç bir günah, vebal, zaval 

yoktu. Su gibi temiz, nur gibi akıcıydı. Gittiklerinden beri 

haylı uzamış, artık ömrünün sonuna kadar kesmeyeceği 

sakalını yukardan aşağıya sıvazlayarak, salavat getirdi. 

“Biliyorsunuz; Êlo ile akrabalarımı görmeye gitmiştik. Êlo 

can ciğer arkadaşımdır. Oğluma bir kız bakacak, aynı 

zamanda kızı gösterip ona da danışacaktım. Ailesinin ne 

kadar Müslüman olduğunu görüp bana hak verecekti. 

Onlar da Êlo‘nun ne ehli-müslim olduklarını bilir, tâ 

oralarda sayar, severlerdi.” Êlo‘nun yüreği hop yukarı, hop 

aşağı neredeyse yerinden fırlayacaktı. Ne anlatmaya, yine 

ne tezgâh kurmaya çalışıyordu bu zalim. 

45

46 

Gâvur Êlo 

 

Edê devam ediyordu “Gittiğimiz yere direkt vesait ulaşamazdı. 

Dağlık, engebelik olduğu için, at ya da katırlarımız 

olmadığından yürümek zorundaydık. Mola vermiştik bir 

kayalığın dibinde. Êlo namazını kılıp uzanmıştı. Ben de 

derede abdest alarak büyük bir kayanın dibinde namazımı 

kılmaya başladım. Kaya tam kıblenin olduğu taraftaydı. Bu 

yüzden yönüm ona dönük namazımı kılmaya başladım. 

İşte ne olduysa o anda oldu...” Edê düşünceli bir halde 

sustu. Cemaatten birkaç ses birden “ne olduu?!” diye inledi. 

Edê memnuniyetle devam etti; “Kaya yerinden oynayıp bir 

kapı gibi açılmaya başladı. Koskoca kaya açılmaya başladı!..” 

Heci Xoce “fe süphan Allah! Anlat anlat ey Allah‘ın 

sevdiği kulu!” diye haykırdı iman dolu bir nefesle. Sanki 

ömrü boyu beklediği mucize nihayet belirmişti. Yıllardır 

demez miydi; Allah kerametlerini ancak çok güvendiği 

seçkin kullarına gösterir diye. Cemaatın üst taraflarından 

başlayarak dışarıya kadar, “o namaz kılarken koskoca kaya 

kapı gibi açılmış! Ardından da nur gibi bir ışık saçmış!” gibi 

derin manalarla dolu bir fısıltı yalayıp geçti ahaliyi. Êlo 

neredeyse küçük dilini yutacaktı duydukları karşısında. 

Edê, “Sonra... Sonra kayanın ardından bugün görmüş 

olduğunuz koyunlar çıkmaya başladı tek tek. Şaşırdım. 

Ama namazıma ara vermedim. Ben bitirene kadar epeyce 

çıkmıştı. Namazı bitirdikten sonra saymaya başladım; bir, 

iki, yüz, ikiyüz... Derken inanamıyordum gördüklerime. 

Eeey büyük yaradan, sen büyüksün ya-Rab‘im, maşallah, 

maşallah der demez, tam eşekten sonra çobanla köpekler 

de çıkacaktı ki, kapı gürültüyle tekrar kapandı.” Kalabalık 

hep birden “Nazardan. Nazardan!” diye çınladı. “Êlo ile 

benim gözlerim önünde yok olup gitti koca kaya. Sanki hiç 

olmamıştı. Bir fırtına çıkıp bizi fırıldak gibi dönderdi. 

Gözümüzü açınca sürüyle birlikte Gridağ‘ın ulu yamaçlarındaydık”.

Gâvur Êlo 

 

Köylü gerisini biliyordu. Herkes Êlo‘ya baka kalmıştı. O 

hakikatten sapmaz, harama el uzatmaz, dünya malına göz 

koymazdı. Êlo kendisini küçülmüş, tespih tanesi gibi 

ufalmış hissediyordu. Ne yapacaktı. Söz vermişti. Sözünden 

dönemezdi. Başını kaldırmadan sallayarak “he” diye 

tısladı. Heci Xoce Edê Barê‘nin ayaklarına “ey Allah‘ın 

sevdiği kulu, mübarek adam!” diye iman dolu bir törenle 

kapandı. Bütün oda onu takip etti. Edê Barê neredeyse 

havasızlıktan boğulacaktı. İki karısı dört kızı da boşuna 

kendilerine yer açıp ona ulaşmaya çalıştı. Haber yıldırım 

gibi köye yayıldı: “Duydunuz mu, duydunuz mu? Êlo‘da 

yanındaymış. Gözleriyle görmüş. Melekler Edê Barê‘yi 

namaz kıldığı yerden almış bir kayanın dibine götürmüşler. 

Kayayı açıp istediğin kadar koyun al kendine. Git biraz rahat 

et, sen Allah‘ın muteber kulusun demişler! Ayaklarına ilk 

olarak Heci Xoce kapanmış ermişin!” Edê Barê daha sonra 

Êlo‘ya birkaç koyun teklif ettiyse de, o bunlara tenasül 

etmedi. Zaten yaşamından yeterince taviz vermiş sayıyordu 

kendini. Allahından bulsundu şu Edê. Nasıl olsa en 

sonunda Allah‘ın eline düşmeyecek miydi. Hak‘kın 

huzurunda hakikati bir bir anlatmaz mıydı o zaman. Allah 

nasıl olsa haklıyı haksızı bilir, inşallah onu affederdi. Zaten 

bu saatten sonra birisine anlatsa dahi inanan olmazdı. 

Êlo’nun tek derdi haca gitmekti. Koca köyde haca tek 

giden bir Heci Xoce vardı. Ona da köylü yardım etmiş, öyle 

göndermişti. Civar köylerde haca giden tek-tük insanlar 

ağızdan ağıza bir başka saygıyla dolaşırlardı. Hacılar 

hürmetle anılırdı cümlede. Êlo haca gitmeliydi. Şu köye ne 

Müslüman olduğunu esas o zaman gösterecekti. Ama bu 

kolay mıydı. Onca zorluk, onca geçim sıkıntısına karşın üç 

oğlu üç ağızdan he diyorlardı. Sonra üç kız da baş sallayarak 

onay vermişlerdi. Gevrê, onca çile çekmiş eşi, bazen hem 

47

48 

Gâvur Êlo 

 

anası hem avradı, çocukluğunda kaybettiği ten kokusunu 

döşünde soluyarak tiryakisi olduğu biricik karısı bile he 

diyordu. Êlo bir türlü mantık erdiremiyordu hem ailesinin 

hem de kendisinin bu güçlü isteğine. Zaten bu yaptığı akıl 

kârı değildi. Onlar he dese bile durumu biliyor, aslında 

gitmek istemiyordu. Ama gitmeliydi. Bir ses, bir his, bir 

nefes ona durmadan git, git, git diyordu. Bir de, bir gün 

rüyasında bütün köylü peşine takılmış, “Eloê Fılle, Eloê 

Fılle” diye bağırıyorlardı. Emerê Sılıngê‘nin elinde ucundan 

kan damlayan kocaman bir tırpan 10 vardı. En önlerinde 

ise durmadan ayetlerden misal verip yırttığı kuran sayfalarını 

yüzüne fırlatan köyün saygın imamı Heci Xoce vardı. 

Onların ellerinden kurtulmaya çalışan zavallı Êlo ter 

içerisinde uykusundan sıçramış, herkesi telâşla uyandırarak 

haca gideceğini açıklamıştı mutlak bir kararlılıkla. 

Aile bayram etti. Elde avuçta, çıkında, tarlada, kümeste 

ahırda ne varsa döküldü. Bütün köylü, cümle kâinat duydu; 

“vay be ne adam bu Êlo. Ne dindar!”.

iKiNCi BÖLÜM 

Gâvur Êlo 

 

 

49

50 

Gâvur Êlo

Gâvur Êlo 

 

Vezınköy‘ün arazileri devletin hazine malıydı. Tapulu 

olanlar yok denecek kadar azdı. Êlo‘nun kardeşi Mehemet 

muhtarlığı zamanında üç-beş tarlasını tapulatmıştı. Daha 

sonra Mehemed‘in küçüğü Edo da muhtar seçilmiş ve 

tarlalarından yarısını tapulatmıştı. Köy güney-batıdan 

Kars‘la birleşiyordu. Güneyinde ise Xelefoğlu ile Taşko 

köyleri var. Digor‘la kesişen kuzey-batıda ise devlet, Kürtler’in 

kendi aralarında dalga geçerek, “dinlenme tesisleri” 

dediği büyük bir hapishane yaptırmıştı. Digor‘un sınırları 

ötesinde Erivan uzanıyordu. Bir de, köylünün nereden 

geldiklerini bilmediği, yine delikanlıların yorumlarına göre 

köyün civarına devlet tarafından getirilerek Kürtleri Türkleştirmek 

maksatıyla yerleştirilmiş bir Laz köyü vardı. Bu 

köyle komşu olmalarına komşuydular ama, şimdiye kadar 

ne kız alıp vermişler ne de doğru-dürüst komşuluk etmişlerdı. 

Aslında kötü insanlar değillerdi. Aralarında kayda 

değer hiç bir şey olmamıştı. Köy toprakları çorak ve taşlıydı. 

Öyle ki, sık sık bu taşlara takılan kara sabanların çoğu 

51

52 

Gâvur Êlo 

 

kırılmaktan kurtulamazdı. Köylü her sene taş çıkartmaktan 

bıkmıştı. Çıkan taşlar tarlaların kenarında çeper edilirdi. 

Ne köyde ne de çevrede ağaca rastlamak mümkün değildi. 

Ağaç yetişmediğinden değil, bilgisizlikten. Arazi sınırlarının 

belirsizliği sık sık kavgalara neden olurdu. Köyün geçim 

kaynağı hayvancılık ve ekin işlerindendi. Köylü çok didinir, 

zor geçinirdi. Neo ailesi geçimi iyi olanlardandı. Êlo içinse 

aynı şey söylenemezdi. Altı çocuğu vardı. Kendisine verilen 

biraz toprak parçası geçimlerini kıt-kanaat sağlâmaya 

ancak yetiyordu. Dört inek, biraz koyun, birkaç at, iki tane 

iyi öküzü vardı. Allahtan üç oğlu da çok çalışkandı. Kızları 

ise hamarattı. Köyde ilk olarak patates eken Êlo‘ydu. Bostan 

işine yabancı olan köylü önce dalga geçmiş, daha sonra da 

hak vermişti. Êlo ile çocukları, geceleri tenha olduğundan 

köy çeşmesine gider, tarlalarını sulamak için çelik kuşaklı 

demir fıçılarla durmadan su taşırlardı. İşler iyi giderse, elde 

ettikleri patatesleri sattıkları bile olurdu. 

Hac hazırlıkları başlamıştı. Tâ uzaklardan gelip Êlo‘yu 

kutladıklarından ev boş kalmıyordu. Bu durum işlerini 

aksatsa da aile memnundu. Kentten fazladan şeker, çay 

getirilmişti torbalarla. Misafirler iyi ağırlanıyordu. Çingeneler 

her sene bu mevsim uğrarlardı köylerine. Kurdukları 

çadırlarda kap-kacağı kalaylar, kaplama dişler yapar, 

getirdikleri incik-boncuğu el halıları, kilimlerle değiştirir, 

fal bakar, türlü işler yaparlardı. Düğünlerde davul ile 

zurnayı en iyi onlar çalardı. İşleri bittiğinde çekip giderlerdi. 

Êlo‘yu duymuş, evinin dolup taştığını görünce onlardan 

birkaçı da uğramıştı. Garip görünürlerdi köylünün gözüne. 

Değişik kıyafetleri, müziğe düşkünlükleri, neşeli olmaları, 

uzun bacaklı küçük av tazıları esrarengiz davranışları 

yadırganmıyor, aksine sempati bile topluyordu. Köyde kaldıkları 

sürece avlanırlardı. Köyün bazı çobanları tilki, kurt

Gâvur Êlo 

 

gibi yaban hayvan-ların kafa kısmı da dahil, derilerine zarar 

vermeden ağızdan çıkarma yöntemini bunlardan 

öğrenmişti. Êlo köpeklerin hepsini zencirlerle bağlatmıştı 

misafirlere saldırmasınlar diye. Köpekler her gelene havlıyor, 

kudurmuş gibi zincirlerine asılırlarken ağızlarından 

salyalar saçılıyordu. Boyunlarında kurtlar boğmasın diye 

özel yaptırılmış demir dikenli Xışteler 11 vardı. O günlerde 

bir akrabasını kaybettiği için elbiselerini ters giymiş olan 

Gewrê içeri buyur etmişti Çingeneleri. Gevrê yasta olduğundan 

kofisini 12 de takmamıştı. Esmer, yaşlı yüzünde bir 

hüznün acı ifadesi vardı. Bir de yorgun görülüyordu o gün. 

Çingeneler Kürt köylerine sıkça uğradıkları için çoğu 

Lazca, Süryanice, Acemce’nin yanı sıra Kürtçe de bilirdi. 

“Roja we xêrwe cemaet” 13 diyerek selâmlaşıp oturdular. 

Kulaklarında ve burnunda küpe olan bir erkek Çingene oturur 

oturmaz, kendilerine çay ikram etmekte olan Êlo‘nun 

en büyük kızı Xatun’un elinden tutup falına bakmak 

istediğini söyleyince, olayı izleyen küçük kız Sonê ile 

ortanca olan Altun kikir kikir gülmeye başladı. Xatun 

utanmış, “ne kadar da üzun yaşam çizgin var...” diyen 

adamın elinden zorla kurtulmuştu. Bir daha da odaya 

girmedi. Bu olay üzerine oradaki herkes gülmeye başladı. 

Konuk odası gomlarda döğülmüş renkli işlemeli yünden 

yer keçeleriyle kaplanmıştı. Duvarlarında ise Gewrê ile 

kızlarının ellerinden çıkmış kilimler vardı. Kilimlerden arta 

kalan boş yerlerden birine, ay ışığında altında atlarla güzel 

bir kızı kaçıran Arap beyzadelerinin rengârenk parlayan 

ipek namazlıklar üzerine işlenmiş resimleri asılıydı. 

Diğerinde ise, ikisi su içen diğeri ise ürkmüş gibi etrafına 

bakan ceylanlar vardı. İri yapraklı ağaçları olan bir ormanın 

derinliklerindeydiler. Yer minderleri büyük çiçekli bezlerden 

yapılmıştı. Misafirlerin sırtlarını dayadığı içleri ot 

53

54 

Gâvur Êlo 

 

dolu büyük yastıklar da hünerli ellerden çıkmaydı. Büyük 

yastıkların üzerine bezle yapılmış küçük kafa yastıklarını 

şahê meran 14 dedikleri kadın başlı, yılan gövdeli figürler 

süslüyordu. Yer gibi tavanları da tahta olan odanın duvarları 

bembeyaz badanalanmıştı. Yeni olan kirecin kokusu, gelen 

misafirlere tutulan tütün kolonyasını bastırıyordu. Kalın 

tahtalı kapının sağında, büyük bir çeyiz sandığına 

dayanmış bir bakır sini duruyordu. Sinideki işle-meler, 

örsle çekiç arasında çıktığı belli olan usta işi kabartmalardı. 

Göbeğine ise güneşe benzeyen bir motif yerleştirilmişti. 

Sandığın üzerinde Êlo‘nun Kürtçe yayınları kaçırmadığı 

Erivan Radyosu‘nu dinlemek için büyük külfet-lere 

katlanarak alınmış formika kaplı Alman malı bir Nordmende 

radyo vardı. Radyonun istasyon aramak için basılıp 

kıvrılabilen kocaman beyaz düğmeleri, kenarı kırılmış arka 

kapaktan görülen küçük ve büyük boylarda enteresant cam 

lambaları bulunuyordu. Êlo‘nun küçük oğlu Hemit daha 

çok ufakken radyoyu içinde küçük adamlar var diyerek yere 

atmıştı. Allahtan radyo çalışmasını etkilemeyen dış kırıklarla 

kurtarılabilmişti elinden. Aletin düğmeleri fosfora 

benziyorlardı. Duvar boyunca yan yana dizili gazyağı 

lambalarını yakmak için henüz erkendi. Bunlardan birkaçı 

geçici olarak komşulardan ödünç alınmıştı. İkinci pencerenin 

sağ tarafına, atadan kalma eski bir martini tüfek, 

Kuran’ın yanına özenle asılmıştı. Pencerelerin yaklaşık yarım 

metre derinliği, oda duvarının ne kadar kalın olduğunu 

gösteriyordu. Bu köydeki evlerin duvarları taş, damlarıysa 

toprak örtülüydü. Damdaki toprağa mutlaka soba külü 

karıştırılırdı. Bu damların üstünde ise günlük işlerde 

kullanılan süpürge bitkileri çıkardı. Evin taze gelini, Fevzi‘nin 

kadını Qubar ilk çocuğunu doğurmuş olduğundan 

evdeki aynaların tümü ortadan kaldırılmıştı. Yoksa aynayla 

karşı karşıya gelebilecek çocuğun ağzı, yüzü eğilebilirdi.

Gâvur Êlo 

 

Êlo küçük oğlu Hemit‘e misafirlere tütün ikram etmesi 

için işaret etti. Diğer oğullarından Zadê o gün bir ineği 

satmak için Kars‘taki mal pazarına gitmişti gecenin sabaha 

doğru seyreden bir vaktinde. En büyük kardeş olan Fevzi 

ise, ekim zamanı yaklaştığından tarladaki taşları temizlemekle 

meşguldu. Misafir odasındaki gel-git işlerini henüz 

on yaşlarında olan küçük Hemit üstlenmişti. Muş‘tan özel 

olarak getirtilen tütün altın sarısındaydı. Hemit kuruması 

için tütünü yaydığı küçük tepsiyle sarma kâğıtlarını misafirlerin 

önünde gezdirdi. Mısto köyde kamburu olan tek 

talihsiz insandı. Odanın dışarıya bakan pencere tarafında 

oturmuş, yanındakilerle sohbet ediyordu. Hemit‘in ikram 

ettiği tütüne tam uzanmıştı ki, şakacılığıyla bilinen Qadır 

dürterek “ayıptır lan. Daha kulağının arkasındakini içmedin 

be” diye takıldı. Mısto‘yu hafif bir utanç sardı geçti. Bu 

odadakilerin dikkatinden kaçmadı. Şakacı gülüşmelere yol 

açtı. Êlo “rahat bırakın çocuğu” dedi. Qadır “Allah aşkına 

Heci, gittiğinde bolca dua et de belki bu adamın kamburu 

yok olur” diye takılmaya devam etti. Köylü artık Êlo‘ya şimdiden 

hacı demeye başlamıştı. Yine gülüşmeler olunca 

Eminê Huso‘nun oğlu Qadır biraz da şımarıklığa kaçan 

tavrını sürdürmeye devam etti. Bu zaten konuları çoktan 

tükenmiş cemaatin hoşuna gidiyordu. Böylesi günlerde, 

toplantılarda birinin harcanması olağandı. Kefen bugün 

Mısto‘ya biçilmişti. Edê Barê Êlo‘nun yanında, üst tarafta 

oturuyordu. Şimdi iyice uzanmış siyah sakallarında da 

ortaya çıkan beyaz çizgi, saçlarındakiyle aynı hizadaydı. 

Êlo‘nun kulağına doğru eğilerek, yavaş bir sesle “şimdi 

seyret olacakları. Qadır kolay bırakmaz yakasını Mısto‘nun 

artık” dedi. 

Aralarındaki sohpetin odanın malına dönüştüğünü fark 

eden Mısto, bu tür şakalara alışık olduğundan, ilgi odağına 

55

56 

Gâvur Êlo 

 

dönüşmesi rahatını bozmayacaktı. Köşeli şapkası yana 

kaymış, güneş yanığı yüzünde bir çocuk saflığı sezinleniyordu. 

Hafif bir tebessümle dinliyordu kendisiyle ilgili 

lakırdıları. Yamalı pantolonunu sergileyen bacağını geriye 

çekerek, saldırı karşısında savunmaya geçer gibi toparlanıp 

bağdaş kurdu. Kulağındaki kıllar da dışarıya fırlamıştı 

burnundakiler gibi. Qadır artık söyleye söyleye sanki orada 

bulunmuş gibi anlattığı hikâyenin bilinmez kaçıncı tekrarını 

anlatmaya başlamıştı bile: “Adamın biri kambur ve 

çaresizdir. Bu kamburundan kurtulmak için yapmadığı, 

etmediği kalmamış. Gecenin birinde, bir mağaranın önünden 

geçerken, içerden gelen garip sesler duymuş. Korksa 

da, merakına yenilerek mağaraya şöyle bir göz atmış. 

Gözleri ensesinde olan cinler halaya tutuşmuşlar. Eğlenen 

cinler ‚Yekşem nine Düşeme‘ 15 diye türkü söylüyorlarmış. 

Kamburu fark eden cinler onu da alıp oyuna katmışlar. Hep 

aynı şey; ‘Yekşem nine Düşeme’. Kambur ise cinlerin aksine 

‚Düşem nine Sêşeme‘ 16 diye söylemeye başlamış türküyü. 

Bu, cinlerde yerini hoşnutluğa bırakan bir şaşkınlığa yol 

açmış. Demişler ki, ‚bize bir gün daha kazandırdın, seni 

ödüllendireceğiz‘ ve adamın kamburunu bir anda yok 

etmişler. Adam köyüne dönüp durumu sevinç ve heyecanla 

anlatmış. Diğer bir kambur o gece hemen aynı mağaranın 

önüne gitmiş. Cinler kaderdaşının söylediği gibi halaya 

tutuşmuşlarmış. Ancak, bu seferki türküleri ‚Duşem nine 

Sêşeme‘ imiş. Halaya alınan kambur ise diğerinin kendisine 

anlattığı gibi, ‚Sêşem nine Çarşeme‘ 17 diye bir gün 

daha eklemiş. Çarşem cinlerin hiç sevmediği bir günmüş. 

Kızarak adama bir kambur daha yapmışlar”. Qadır bitirmişti 

ki, bir kahkaha tufanı odayı kapladı. Çingenelerin sesi 

tâ komşu evlerden duyuldu. Kaderine çoktan razı olan Mısto 

bile olgun olgun gülüyordu arkadaşının anlattıklarına.

Gâvur Êlo 

 

Odayı cinlerle, perilerle ilgili hikâye ve inançlar kapladı. 

Gewrê içeriye girip gaz lambalarını tek tek yaktı. Misafirlere 

xengel 18 hazırladığı için üstü-başı una bulanmıştı. Köyün 

üzerine akşam çökmeye başlamıştı bile. Êlo Çingenelerden 

birine yanaşarak eliyle sallamakta olduğu bir dişini çektirmek 

istediğini söyledi. Ağzında hemen hemen diş kalmadığından, 

bunu çektirmemek için uzun zamandır direniyordu. 

Çingene de zaten beklediği fırsata kavuşmuş gibi, “ben 

içeriye girerken avludaki köpeklerden birinin gözlerinin 

önünün kurtlanmış olduğunu gördüm. Güzel bir çoban köpeği. 

Henüz genç sayılır. Sana bir ilâç vereyim. Bir de 

dişlerini çekersem şu sandığın yanındaki siniyi bana verir 

misin?” dedi. Êlo “olmaz. O çok eski bir yadigârdır. Veremem” 

deyince Çingene ısrarla, “bir de kaplarınızı, hem de 

ne kadar varsa, bakır kaplarınızı bedava kalaylayabilirim 

isterseniz” dedi. Yine “hayır” dedi Êlo ısrara rağmen. “Gewrê‘nin 

sizlerle değiştirmek istediği şeyleri var. Benim dişim 

ile köpek ilâcı için de bir şeyler verebilir” diye kestirip attı. 

Çingenenin yılışıklığından hoşlanmamıştı. Diğer Çingeneler 

bir yandan fal bakıyor, öte yandan o köyün insanlarıyla 

bir takım anlaşmalar yapıyorlardı. Kalan misafirlere 

yeniden çay dağıtılıyordu. 

Dışarıdan heyecanlı tartışma sesleri geliyordu. Gewrê 

ile Fevzi‘nin sesiydi. Êlo huzursuzlanmıştı. Derken Fevzi 

öfkeyle girdi içeriye. Misafirlere hiç bakmadı. Bir kızgınlık 

vardı hâlinde. Elleri ve üstü kurumuş çamurla kaplıydı. 

Fevzi babası gibi uzun boylu, hırslı, biraz da kavgacı biriydi. 

Bu kavgacılığı belki de babasını savunmakla geçmiş, bu 

yüzden hakaretlere uğramış, durmadan kendisini, ailesini 

kabul ettirmeye çalışan birinin kavgacılığıydı. Her zaman 

kendisini korumaya hazır bir saldırgan hâli vardı. Bu ona 

belli bir saygınlık bile kazandırmış, ondan çekinilmesine 

57

58 

Gâvur Êlo 

 

yol açmıştı. Köşeli çenesi, ince sivri burnu ile çizgili bir 

suratın sahibiydi. Bu çizgilerin çoğunu ciddi duruşuna 

borçluydu. “Bu Lazlar çok ileri gidiyorlar” diye homurdandı 

başını sallayarak. Babası oğlunu seven, kollayan bir şevkatle, 

“Misafirlerimiz var. Sakin ol, hoş geldiniz de. Uzaklardan 

gelip bizi şereflendirdiler” dedi. Fevzi “bizim tarla sınırlarımızın 

iki senedir kendi tarlalarının içlerine üç adım 

girdiğini söylüyorlar hayasızca. Bu yalana göz mü yumalım 

baba!” Kapıyı çarparak çıkıp gitti. Adamların Fevzi’yi iyice 

kızdırdıkları belliydi. Kim bilir aralarında neler geçmişti. 

Edê Barê de sıkılmış bir sesle “Aldırma. Gençtir. İşin bir yolu 

bulunur elbet” diyerek arkadaşını yatıştırmaya, üzülmemesine 

çalıştı içtenlikle. Odanın havası değişmiş, o gün 

orada kalacakların dışındakiler, tek tek Edê Barê‘nin eteklerini 

öperek konuk evini terk etmeye başlamışlardı. Êlo 

köstekli saatinin kapağını açarak baktı, artık namaz vaktiydi. 

Bu sürüyü getirirlerken Edê‘nin ona verip, onca ısrara 

karşın bir daha geri almadığı gümüş saattı. Ortaya çıkmaya 

başlayan dolunayın ışığında köpek ulumaları geliyordu 

uzaklardan ve eşikten. 

Muhtarın oraya askerî cemseler gelmişti. İki cip dört reo 

ard arda dizilmişti. Arabaların brandaları güneşte soluk bir 

yeşile dönmüştü. Köpekler huysuzlanmış, durmadan 

havlıyorlardı. Muhtar omuzunda üç yıldız olan bir kumandanın 

etrafında dört dönüyor, ancak iyi dinlenirse anlaşılabilir 

bozuk Türkçesiyle bir şeyler anlatmaya çalışıyordu. 

Hava biraz önceki yağmurla yıkanmış, gök yüzü saman sarı 

bir güzelliğe bürünmüştü. Islak toprak kokusu vardı havada. 

Meraklılar olup biteni anlamak için tek tek sökün etmişti 

araçların park ettiği yere. Qıjo ışığın karşıdan düştüğü 

yıpranmış yüzünü oldukça buruşturmuş, oraya gelerek 

meraklılar safında yerini almıştı. Yüzündeki derin çizgi-

Gâvur Êlo 

 

lerden dolayı oldukça kalınlaşmış gölgeler tuhaf, korkutan 

bir surat çıkarmıştı ortaya. Bütün dişlerini kaybettiği için 

alt çenesi yok gibiydi adamın. Köyün belki de en yaşlılarındandı. 

Askerliği sırasında devletin Kürtler üzerindeki 

otoritesini tanımış, bir erkek çocuğunu askere gitmemesi 

için İran‘daki akrabasına göndermişti. Kumandanın buyuran 

sesi muhtar üzerinde çınladıkça o da gayri-ihtiyarı 

hazrola geçiyordu. Bu hâli çocukların gülüşmesine yol açtı. 

Muhtar büyük enerji harcayarak “sayın, hürmetli yüzbaşım” 

dediği kumandana derenin oradaki çoban Mıhê‘nın 

evini tarif etmeye çalışıyordu. Kumandan hemen ellerinde 

yeşil kabzalı, çelik gövdeli G-3 tüfeklerle dizilmiş askerlerin 

başındaki çavuşa köylülerin ne dediğini anlayamadığı bir 

hızla komutlar yağdırdı. Çavuş sert bir biçimde “Emredersin 

komutanım!” dedikten hemen sonra, mavi bereli, 

jandarma komandosu erleri alıp, kuşatma pozisyonunda 

eve doğru hızla uzaklaştılar. Bir cip de onları takip etti. 

Êlo‘nun evi muhtarınkiyle bitişikti. Küçük Hemit evden 

çıkarak, kalabalığa aldırmadan elindeki ufak torbayla 

köyün alt tarafındaki harmanların oradan gideceği tarlaya 

yöneldi. Tarlada çalışmakta olan Fevzi‘ye yiyecek götürüyordu. 

Küçük adımlarıyla olabildiğince çevik yürüyordu. 

Arkasında onun hızına yetişmek için takip eden küçük enik 

bazen yuvarlanmak zorunda kalıyordu. Gewrê boşalan 

şeker torbalarından Hemit‘e bir pantolon yapmıştı. Ufaklığın 

beyaz pantolonunun tam kıçının üzerinde zamanında 

barındırdığı şekerin kilogram yazısı komik bir görünümdeydi. 

Fevzi epey taş temizlemişti önceki günler. Bu gün 

ise artık kar kalktığından, toprağı sürmek, tarlayı ekmek 

için buradaydı. Hemit‘in uzaktan kendisine doğru geldiğini 

görünce öküzleri sabandan çözmek için boyunduruk 

demirlerini çıkardı. Hayvanları biraz ötede önceden hazır- 

59

60 

Gâvur Êlo 

 

ladığı ot yığınına doğru sürdü “hoo” diyerek. Taze sürülmüş 

toprak ile toprağa karışmış buğday taneleri kuşların hücumuna 

uğramıştı. Fevzi Hemit‘in yanaklarından öperek 

yanına oturttu. Yukarıda, köyde neler olduğunu sordu. 

Askerî araçları görmüştü. Hâlâ huzursuz, uğursuz havlamakta 

olan köpeklerin sesleri tâ buralara geliyordu. Hemit, 

“Çoban Mıhê‘nin oğlu için buradalar. Muhtar söylemiş bu 

gün köyde olduğunu. Ablam onu almak için geldiklerini 

söyledi” dedi bir çırpıda. Fevzi‘nin amcası Edo geçen seneki 

muhtarlık seçimlerinde kaybetmişti. Şimdi Buriki aşiretinden 

Usıfê Xelil muhtarlık yapıyordu başlarında. Celâlî‘leri 

hiç sevmezdi. Celâlî‘ler de onu sevmezlerdi. Fevzi 

kafasından, alçak adam diye geçirdi. Sonun da muradına 

ermişti demek. O çocuğu muhtar amcası Edo‘dan çok 

istemişti devlet. Yerini, ne yaptığını, nereye gittiğini, kimlerle 

görüştüğünü, hattâ neler dediğini dahi soruşturuyorlardı. 

Onunla aynı soyadı taşıyanlar Kars‘a işleri düştüğünde 

gözaltına alınıp sorugudan geçiriliyordu. Fevzi‘nin 

küçüğü Zadê’yi de Arabistan‘da çalışmak için pasaport 

başvurusunda bulunduğu zaman yakalamış bu çocuğu 

sormuşlardı. Zadê bilmiyorum dediğinde bolca dayak 

yemiş, işlemleri yapılmamıştı. Bu çocuk köyde Êlo ailesini 

en çok kollayıp, saygı duyanlardandı. Ailede de ona karşı 

bir sevgi vardı. Olmakta olanlar Fevzi‘nin hiç hoşuna gitmemişti. 

Hemit‘in getirdiği yoğurt ile ufaladığı tandır ekmeğini 

üzerine biraz su, biraz şeker dökerek karıştırdı. Mısinin yanındaki 

tasa da dört şeker atıp üzerine su doldurdu. Şekeri 

eriyene kadar sabırla onu da karıştırdı. Hemit eniğiyle 

kuşların peşine düşmüş, bir çeşit oyun oynuyordu. Hafif 

çamurlanmış toprak küçük ayaklarını kaldırıp indirmesini 

zorlaştırıyordu. Fevzi‘nin gözü köydeydi. Zor da olsa,

Gâvur Êlo 

 

askerlerin ziyaretin tepesine tırmanışını seçebiliyordu. 

Birini kovalıyorlardı. Ayağa kalkıp daha iyi görebileceği bir 

yer aradı. Huzursuzlanmıştı. Silâh sesleri geliyordu. Tek tek 

atış seslerini seri atışlar takip etti. Silâh sesleri uzun sürmeden 

kesildi. Ne oluyordu? Yoksa çocuğu vurdular mı? O 

bunları düşünürken kadın çığlıkları köpek havlamalarına 

baskın çıktı. Evet, evet vurdular diye düşündü. Hayıflandı. 

Artık ne çalışmak ne de yemek için keyfi kalmadı. Üzgün 

bir ses tonuyla “Hemit” diye bağırdı. “Hemit gel, toparlanıp 

gideceğiz”. Vay namussuz muhtar. Oysa onun oğlu da o 

çocuğun iyi arkadaşıydı. Gençler kadar olunamıyordu bu 

köyde. Onlar aşiret nedir, aşiretlerle kavga nedir bilmezlerdi 

birkaçının dışında. Acele ederlerse toparlanmaları yaklaşık 

bir iki saat alırdı. 

Fevzi kağnıya öküzleri koştu. Ufak-tefek eşyaları yerleştirdi. 

Bu çamurlu yolda öküzlerin işi hayli zor olacaktı. Tam 

güçlü kollarıyla koca sabanı arabaya atmak üzereydi ki, 

Hemit “atlılar geliyor” dedi. Fevzi bakmak için sabanı yüklemekten 

o an için vazgeçti. Nal seslerini o da duymuştu. 

Belki gelenler yardım da ederlerdi. Geriye doğru, bakmak 

için döndüğünde, gördükleri onu hiçde hoşnut etmedi. 

Daha geçen gün neredeyse kavgaya tutuşacakları tarla 

komşusu Lazlar geliyordu onlara doğru. Atları dörtnala 

sürdüklerine göre önemli diye düşündü Fevzi. Huzursuzlandı. 

Hemit‘in kucağına aldığı küçük köpek atlılara 

doğru havlıyordu cılız sesiyle. Tarladaki kuşlar atların 

toynaklarıyla döğdükleri yer titremesinden ürküp değişik 

yönlere doğru havalandılar. Tam sekiz atlı saydı. Hepsinin 

de sırtında tırpan vardı. Ekin biçme zamanı değildi. Belki 

de çayır biçmekten geliyorlar dedi kendi kendisine. Ama 

çayır zamanı da değildi ki. En önde tüyleri daha yeni bitme, 

bayağı heyecanlı bir delikanlı vardı. Altındaki cins bir arap 

61

62 

Gâvur Êlo 

 

atıydı. Atlar kan-ter içinde soluyorlardı. Fevzi‘nin durduğu 

yerin tam oraya gelir gelmez, daha at durmadan yere atladı 

oğlan. Sarı dalgalı saçları arkaya doğru taranmış, diğerlerin 

aksine şapkasızdı. Atlamadan önce ileriye doğru attığı tırpanı 

tekrar aldı. Bu arada ötekiler de gelmişlerdi. Ne selâm, 

ne sabah. Fevzi hiç hoşlanmamıştı bu işten. Belli ettirmemeye 

çalışarak sol yanını yokladı hafiften. Kalın kazağının 

altında, yanından hiç ayırmadığı Belçika malı bir 

tabancası vardı. Bu tabancayı hep yağlamış, gözü gibi 

korumuş ama deneme atışlarının dışında kullanmamıştı. 

En fazla orta yaşa kadar ilerlemiş insanlardı. Aralarında 

Fevzi‘nin anlamadığı Lazca konuşuyor, bazen de şiveli 

Türkçe ile Fevzi‘nin duymasını istercesine laf atıyorlardı 

Delikanlıdan ise hiç ses çıkmıyordu. Masadıyla tırpanını 

biliyordu yalnızca. Bir de ters ters bakışları vardı teresin. 

Geçen geldiklerinde böyle değillerdi. Bunların içlerinde 

geçen gruba ayıt yalnızca hakkını ihlâl ettiğini iddia eden 

komşu tarlanın sahibini tanıyordu. Adam laftan anlamayan, 

dik kafalı biriydi. Fevzi çok dil dökmüştü. O ise en 

son tehditler savurarak çekip gitmişti. Zayıf, ince olanları 

tarla sahibine Fevzi’yi göstererek “ha bu mudur o gâvur 

Êlo‘nun oğlu” diye sordu alay eden bir sırıtkanlıkla. Gülüşmeye 

başladılar. Korkuyu yenmeye, bastırmaya çalışan bir 

gülüştü bu. Tarla sahibi alaylı alaylı, “Öyle deme. Gâvur 

dediğin Êlo hac yolunda biliyor musun?” dedi. Gülüşmeler. 

Zayıf olan “adamın birine kurnazlığından dolayı ruvi 19 

diyorlarmış. Adam hoşlanmadığı bu lakaptan bir türlü 

kurtulamıyormuş. Karısı bir gün ‚herif haca git de kurtul‘ 

diye nasihat etmiş. ‚Sana artık ruvi yerine heci 20 derler‘. 

Adamın kafasına yatmış. Kalkmış haca gitmiş. Hacdan 

döner dönmez onu karşılayanlardan ilk adam ‚hoş geldin 

heci ruvi‘ demiş”. Gülüşmeler kahkahalara dönüştü.

Gâvur Êlo 

 

Fevzi garip bir içdürtüyle küçük Hemit‘i sürülü tarla-nın 

yanındaki otlağa doğru itiyordu. Kendisi de ağır ağır geriye 

doğru çekildi. Emin bir yer arar gibiydi. Keşke bu kadar geç 

kalmasaydı tarlada. Delikanlı her adımını gözlüyordu. 

Fevzi‘de harcayacak, işe yarayacağını umut edecek tek laf 

yoktu. Atmosferin ağırlığından neredeyse dizleri bedenini 

taşıyamayacak haldeydi. Saçlarının dibi terlemişti. Bir ara 

titrek, korkak bir mum alevine döndüğünü fark ederek 

toparlandı. Hani erkek adamdı. Hani herkes ondan çekinir, 

gözünü budaktan esirgemez, derdi. Lazlar çevresini sarmıştı. 

Fevzi Hemit‘e taşların arkasına doğru kaç diye bağırıp 

tabancasını çekti. Çevresi sarılmış bir kaplana döndü bir 

an. Çemberi ölümüne yarmaya hazırlanmıştı aniden. Hemit‘e 

baktı. Çocuk ortalarda yoktu. Rahatlamıştı. “Bir kaza 

çıkmadan çekin gidin” dedi kararlı bir sesle. Tarla sahibi 

delikanlıya dönerek, “Ne diyor bu gâvurun oğlu. Kürt bile 

değil it. Kalkmış bizi kovuyor. Kimi nereden kovduğunu 

bilmiyor hergele” dedi, ardında komut yatan bir ses tonuyla. 

Konuşmasında yanındakilere bir mesaj var gibiydi. İnce 

olanı “o tabancayı elinden atarsan, sana yalnızca bir ders 

verip gideceğiz” dedi yine sırıtarak. Doğru söylüyordu. Eğer 

Fevzi dediklerini yaparsa biraz hırpalayıp korkutarak gitme 

niyetindeydiler. “Alçaklar” dedi Fevzi havaya bir el ateş 

ederek. “Gidin diyorum!”. Genç tırpanı bilediği taşı Fevzi‘ye 

doğru fırlatıp atıldı. Fevzi yana çekilip bir atışta devirdi 

delikanlıyı. Dağılmadılar. Aksine kudurdular kan görünce. 

Artık ok yaydan çıkmıştı. Her taraftan gelen saldırı sonucu 

başladı rastgele ateş etmeye adamların üzerine. Tabancayı 

tutan kolu bir tırpan darbesiyle gövdesinden ayrılmazdan 

önce Laz‘lardan ikisi daha devrilmişti. Artık hiç bir şey 

hissetmiyordu. Panik içerisinde kalan sağlar, ağzından 

çıkan son sözleri anlayamadılar. Fevzi son nefesini Hemit‘e 

git dediği yöne bakarak vermişti. 

63

64 

Gâvur Êlo 

 

Katliamdan arta kalanlar, cehennemin atlıları gibi gelmedikleri 

bir yöne doğru uzaklaştılar. Küçük Hemit tarla 

taşlarının ardında gözlerini sıkıca yumarak geçirmişti dört 

yaşamın söndüğü kısa zaman dilimini. Köpeği ezecek kadar 

sıkı sıkıya sarılmıştı. Köpek ise onu, olanları anlamış gibi 

çocuğun yüzünü yalayıp durdu. Cesaret edip bakabildiğinde, 

gözleri kocaman açıldı. Dili tutulmuştu. Ağzını 

açtı, bağıramadı. Abi diye bağırmak istiyordu. Sürünerek 

geçti sarı saçlı delikanlının cansız cesedini. Fevzi‘nin kolsuz, 

kanlar içinde kalmış bedenini görünce dondu kaldı. 

Ölümü ilk kez görüyordu böyle yakından. Dişleri kenetlenmişti 

şimdi Hemit‘in. Köpek Fevzi’nin yüzündeki 

kanları yalıyordu. Bu ona vahşi bir görünüm vermişti. 

Hemit ondan da korkmaya başladı. Başı dönüyordu. 

Oracıkta bayıldı. 

Artık batmak üzere olan güneş, bir kocaman tepsi görünümündeydi. 

Gökyüzü şimdi yalnızca birkaç dakika sürecek 

bir başka güzelliğe büründü. Seyrek bulutlar, kendilerini 

terk etmekte olan güneşten gelen kırmızının giderek 

koyuda biten tonlarıyla bezendi. Hava soğumaya, yerdeki 

su birikintileriyle çamur da donmaya başladı. Yılın bu mevsiminde 

don az görülürdü. Dışarıdaki köylüler sıcak nefeslerini 

hohladıkları ellerini birbirine oğuşturup ancak dayanabiliyorlardı. 

Çoban Mıhê’nin evinin çevresinde insanlar 

birikmişti. Ev çukurda olduğundan yukarılarda oturanlar 

da ellerini göğüslerine kavuşturmuş hareketliliği izliyorlardı. 

Muhtarın evinin önü de kalabalıktı. Söylentilere 

göre, Mıhê‘nin oğlu askerleri görünce toprak damı üstten 

delerek çıkmış, ziyaretin tepesine doğru kaçmaya çalışıyormuş. 

Amacı, başarabilirse Elegez dağına gitmekmiş. 

Zaten her konuşmasında “Kürdün sığınabileceği bir tek 

dağları kaldı” demez miydi. Askerler evin tahta kapısını

Gâvur Êlo 

 

devirip açtıklarında, durumu fark edip takibe başlamışlar. 

Mıhê‘nin oğlu yakalanacağını anlayınca üzerindeki tabancayla 

başlamış ateş etmeye. Son mermisine kadar direnmiş, 

bu arada ölümcül yaralar almış. Komutan, telsizinden 

“imha oldu” diye bilgi alınca askerlerini çağırıp muhtara, 

“fazla ortalığı ayağa kaldırmadan gömün bir yere. Köylüye 

de ki, devlete karşı geleceklerin hâli budur. Zaten sizin 

köyünüz göze batıyor” deyip gitmiş. 

Çocuğun babası Mıhê köy sürüsünün başında olduğu 

için ancak ayda bir veya iki defa uğruyabiliyordu. Evde olan 

annesi feryadlar kopararak oğluna yaklaştığında ölmediğini 

fark edip çocuğun dostlarına haber vermiş. Aralarında 

muhtarın oğlunun olduğu da söylenen bir grup genç, 

ağır yaralıyı kimsenin bilmediği bir yere götürmüşler. 

Şaşırıp kalan muhtar ne yapacağını bilemez halde, birikmiş 

kalabalığın arasında sessizce oturuyordu. Bazı köylüler de 

muhtarı azarlıyor, bunun aşiret yasalarına yakışmadığını 

anlatmaya çalışıyorlardı. Köylü, şimdiye kadar olan sorunlarını 

devlet kapısı görmeden aşiret içinde çözmüştü. 

Fukara Mıhê namuslu emaktar bir adamdı. Ne istemişti bu 

zavallının tek oğlundan. Hem ne kadar da efendi, kendini, 

büyüğünü-küçüğünü bilen bir oğuldu. Köyde bunlar olurken, 

aşağıdan, tarlaların oralardan yeniden silâhlar patlamıştı. 

Muhtarın evindeki kalabalık en yüksek dama çıktı. 

Toprak dam neredeyse çökecekti. Köylü gittiklerini zannettikleri 

askerlerin gitmediğini düşündü. Güneş batmış, 

gökteki muhteşem kızıllık yerini seyrek bulutların arasından 

batıya doğru görülen koyu lacivert bir gökyüzüne bırakmıştı. 

Kadınlardan biri “Görmediniz mi yusyuvarlak ay 

dün ne kadar kan kırmızıydı. Bir felâketin bizleri beklediği 

ondan bile belliydi. Atalarımız gibi aya bir kurban bile 

kesmedik. İnanç, saygı diye bir şey kalmayınca böyle olur 

65

66 

Gâvur Êlo 

 

işte” diye yakındı bilmişcesine. Bazıları doğru der gibi 

başlarını salladılar. Artık koyulaşan karanlık havadan bir 

şeyler sezebilmek güçtü fani gözün görebildiği kadarıyla. 

Köylü inşallah hayırdır diye düşündü. 

Êlo olanları durmadan içeriye girip çıkan Sonê‘den 

öğreniyordu. Kendisini çok çaresiz, gereksiz hissediyordu. 

Varsın âlem başka düşünsün, o Mıhê‘nin oğlunu çok seviyordu. 

Şimdi daha iyi anlıyor, hayıflanıyordu. Çocuğun 

ölmediği haberi yüreğine biraz olsun su serpmişti. Uzaktan 

gelip onda kalan iki misafiri de dışarıdaki meraklıların 

yanına gidince odada yalnız kaldı. Elindeki uzun, yeşil 

tespihle durmadan Allah‘ın doksan dokuz adını tekrarlıyordu. 

Kendisini iyi hissettiğinde Mıhê‘nin oğlu iyileşip 

sağlığına kavuşsun diye Kur‘anı okuyup bir kere daha 

bitirecekti. Gewrê‘ye gaz lambasını yaktırmamıştı. Odanın 

bir süre daha karanlık kalmasını istiyordu. Her çekişte 

sigarayı tüketen kor gibi ateş karanlıktaki yerini belli ediyordu. 

Radyosunun tam yanında, çeyiz sandığına dayanmıştı 

oturduğu yerden. Erivan Radyosu‘nun Kürtçe haberlerini 

dinlemek çok hoşuna gidiyordu. Hele Grabet‘ê Xaco, 

Aslik‘a Qadır, ile Egit‘ê Cımo‘dan dinlediği türküler onu alıp 

bambaşka dünyalara götürürdü. Radyonun Erivan‘dan 

yayın yapmasıysa ona bir değişik, belki de açıklayamadığı 

bir yurt duygusu veriyordu. Bir günah, bir zina gibi değil; 

bir yar, bir yavuklu, bir hasret gibi dinliyordu radyoyu. Her 

zaman tozunu kendisi alır, kimseciklere dokundurmazdı. 

Gewrê bile kıskanmıştır bu alâkasını. Emin‘a Evdal haberlerden 

biraz sonra Mıho‘nun türküsünü söyleyecekti bu 

akşam. 

Mıho. Neo‘nun babası. Êlo Mıho‘yu hiç görmemişti. O 

doğmadan önce ölmüştü adam. Torunlarının hepsi de

Gâvur Êlo 

 

onun için adanan bu aşk ve kahramanlık türküsünü ezbere 

bilirdi. Mıho‘nun yanından ayrılmayan, onun her yaptığını 

türküyle dinleten saygın bir dengbeji dahi varmış. Êlo 

bu türküyü neden severdi? Yoksa sevmez miydi? Onu türküde 

cezbeden neydi? Kimsecikler öğrenemedi. Nedense 

sormadılar. Zadê girdi içeriye. Çoktandır sobaya atılan 

yakacak tükenmiş, sönmek üzereydi. Babasına “üşüteceksin. 

Hem burası çok karanlık. Misafirler de gelmek üzere. 

İzin verirsen lambaları yakim” dedi. “Hayır. Lambaları 

yakma. Misafir geldiğinde yakarsın. Sobaya bir şeyler at” 

dedi Êlo. Belki de o üzüntülü, düşünceli hâli görülsün 

istemiyordu. Zadê diğer kardeşlerine hiç benzemiyordu. 

Yaşı otuzuna dayanmış, kısa boylu korkak biriydi. Korkaklığı 

kendisini, ailesini savunma acizliğinden geliyordu. Bu 

korkaklığı onu da oldukça dindar yapmış, böylesine bir 

yarışa sürüklemişti. Akranları arasında güvenilmez biriydi. 

Bu da Êlo‘yu çok üzüyordu. Oysa Fevzi ne kadar mağrur, 

ne kadar da cesurdu. Zadê, pasaport alabilirse yakında 

gidip Arabistan‘da çalışacaktı. Babasına, “böyle giderse 

gelecek kışa yakacak kalmayacak” diyerek çıktı odadan. 

Köylüdeki merak yerini korkuya bırakmıştı. Evlerine 

çekildiler. Devletin ne düşündüğü, ne yapacağı belli olmazdı. 

Çocukların köylerinin etrafında otlattıkları koyunlar 

dönmeye başlamışlardı. Bunlar çobana verecek parası 

olmayanların hayvanlarıydı. Ortalığı koyun, kuzu melemeleri 

sarmıştı. Dılxeranlardan Fequsf‘un oğlu Bextewar, 

Êlo‘nun tarlasından özellikle geçirmişti koyunlarını. Çocuk 

silâh sesleriyle birlikte, uzaklaşan atlıları görmüş, oraya 

doğru yönelmişti. Korkutucu manzara karşısında ürkmüş, 

sonra toparlanarak henüz kendisine gelmekte olan akranı 

Hemid‘e yardım etmişti doğrulması için. Hemit hareketsizlik 

ve soğuktan neredeyse donacak haldeydi. Dişleri 

67

68 

Gâvur Êlo 

 

birbirine vuruyor, bütün gövdsi titriyordu. Damarlarında 

kalınlaşan kan güçlükle akıyor, nabzı daha yavaş atıyordu. 

Bextewar üzerindeki çulu onun sırtına atarak, koyunlarını 

oracıkta bırakıp Hemit‘le köye yöneldi. 

Avlu kapısını yumruklamaya başladı Bextewar. Köpekler 

havladı. Gewrê kim olduğuna bakmaya çıktı. Karşısında 

Hemit‘i çula sarılmış, ayakta duramaz halde titrerken 

görünce nedenini anlamak için iyice yaklaştı. Karanlık, yaşlı 

gözlerinin görmesini zorlaştırıyordu. Baktı olmayacak, 

çocuğu daha aydınlık olan odalar arasındaki girişe götürdü 

aceleyle. Zadê sobaya koymak için kermeleri 21 misafir 

odasına götürmek üzereydi. Kardeşini görünce kermeler 

ellerinden düştü. Hemit‘in beyaz pantolonu ile yüzü 

kurumuş, adeta kanla sıvanmıştı. Çocuk artık yakasını 

kolay bırakmayacak bir kekemeyle ancak “ab. Abim. Abimi 

vur. Vurdu... Vurdu... Lar... Lazlar öl... Öl... Öldürdü on... 

Onu...” diyebildi dehşetle, kendisini anlamaya çalışan 

annesiyle, kardeşine. Zadê demek buydu aşağılardan gelen 

silâh sesleri diye düşünebildi. Gewrê olduğu yerde diz 

çökerek yıkıldı. Ağlayacak, ağıt yakacak gücü bile yoktu. 

Derman kalmamıştı. Yaşlı saçlarını yoldu tutam tutam. 

Dizlerini, Fevzi‘sini, diğer çocuklarını emzirdiği göğüsünü 

dövdü, dövdü. Zadê ne edeceğini bilmeyen bir acemi gibi 

duvardaki lambayı alıp kardeşini babasına götürdü. Diğer 

kızlar aşxanede yemek pişirmek, çamaşır yıkamakla 

meşguldüler. Henüz ne olduğunu bilmiyorlardı. Fevzi‘nin 

karısı çocuğuyla babasının evine gitmişti bir günlüğüne. 

Êlo artık karanlık da olsa yerini ezberden bildiği radyosunun 

düğmesine uzandı. Bir şeyler duymuş ama, bugün 

köyde yaşananlara yormuştu. Odadan gerekmedikçe çıkmayı 

hiç sevmezdi. Zaten haberleri de neredeyse kaçır-

Gâvur Êlo 

 

mıştı. Hem haberlerden sonra Sisık‘a Mecit, Mıho‘nun 

türküsünü söyleyecekti. Oda ne kadar da soğumuştu birden. 

Zadê gürültüyle kapıyı açıp odaya girdi. Elindeki 

lambayla Hemid‘in tükenmiş, bitmiş kanlı yüzünü gösterdikten 

sonra, lambayı aşağıya doğru indirip pantolonuna 

tuttu. Yardım, akıl isteyen, şaşkın bir ruh hâliyle “Lazlar... 

Namussuzlar Fevzi‘yi katletmişler. Öldürmüşler!” diye 

çınlattı o uğursuz, öldüren haberi. Êlo‘nun o anda düğmeyi 

kıvıran eli kenetlendi. Göğsü sıkışmış, Zadê‘nin yüzüne 

doğru tuttuğu lamba ışığındaki gözleri şaşkın, hüzünlü ve 

ebedî bir açıklıkla kalmıştı. Cesimê Celil‘ın sunduğu Erivan 

Radyosu‘nun haberleri bitmişti artık. Şimdi sıra Mıho‘nun 

türküsündeydi. Radyonun mekanik ses dalgaları haberlerin 

bittiğini belirten efeğin gücüyle, kabını zıngırlatarak yayıldı 

odanın içine. Spiker yumuşak bir sesle taktim etti radyonun 

beklenen türküsünü: “Gudarên eziz! Hunê naha bıbıhizın 

kılama ‚Mıho‘jı dengê Sisik‘a Mecid 22 : 

69

70 

Gâvur Êlo 

 

Oro Mıho Li me daye Stêrka xule, 

Stêrkê li me lı me daye stêrka xule 

Hê Mıho şewqê daye guhıra Şêx Resule 

Hê Mıho were heft xunê mala bavê mınê lı ser mala bavê 

tene 

Hê kuro gee were ramusanekê mı keremke pêşva mı 

qebule 

Mıho wi wi wi... 

Ê Mıho vê bılurê guve guve 

Mihemedo vê bılurê guve guve 

Ser sımêla Mıhemedê mıne zere-zer dılıve 

Ê herge hunê Mıhangê mı nazdıkın naz bıkın 

Hun naz nekın gustila destê Mıhangê mıne gêrşıve 


Hê mıho dılê mı sêleke dı hesıni dengızeke ha bê bıni 

Dılê mı sêleke hesıni dengızeke ha bê bıni 

Hê de mınê dasekê dabu destê xwe

Şiva hespê Mıhangê xwe ra giha jê dıçıni 

Gâvur Êlo 

 

Oro kuro gede were hiviya Sose dinê va nemine ti bê jıni 


Oro Mıho wezê çume goma jêrin goma miya ne 

Ezê zıvırime goma jêrin miya ne 

Hê Mıho mori muncuğê zenda zer qetyane 

Mori muncığê zenda zer qetyane 

Hê şevekê dı êvar da ez qizmetê lê geryane 

Lı guhura jêrin keta dı salığa lı sulığa cêwa Mıhemedê 

mıda salığ dane 

Mıho hey wi wi wi... Mıho wi wi...” 23 

SON 

71

72 

Gâvur Êlo

Önemli Bazı Açıklamalar: 

Gâvur Êlo 

 

Öykünün anlatıldığı bölgedeki adı geçen köyde doğdum. 

Êlo‘yu sever, gittiğim ve büyüdüğüm Türk metropollerinden 

gelerek saygıyla ziyaret ederdim. Uzun, güzel sohbetlerimiz 

olmuştur kendisiyle. Öyküde anlatıldığı gibi ani bir 

kalp krizinden değil, doğal bir şekilde öldü. Yaşamının 

sonlarına doğru haca gitmeyi başardı ve Hacı Êlo olarak 

terk etti sevenlerini. Êlo‘nun gerek Türkiye‘nin değişik kentlerinde, 

gerekse de Avrupa‘nın bazı ülkelerinde çocukları, 

torunları var. Fılle lafı bunlar arasında hâlâ sevilmeyen, 

hakaret sayılan bir tabirdir. Neo‘nun torunlarından Mehemed‘in 

oğlu Hemit‘e öyküyü açtığımda ilk tepkisi, “Sakın 

fılle deme adına öykünün. Hemen değiştirsen iyi olur!...” 

biçiminde oldu. Ardından ise “valla ben ona hiç fılle demedim. 

Başkalarının söylediği doğrudur...” diyerek masum bir 

itirafta bulunma gereği duymuştur. 

Anlatılanların ışığında, tahmin edilebileceği gibi öykünün 

konusu yaşamımın tâ derinliklerinde kök salarken, 

kurgusu yaklaşık dört yıl sürdü. Köylülerle konuşup bant 

73

74 

Gâvur Êlo 

 

kayıtları, notlar aldığımdan, öyküde geçen konuşmaların 

bazıları gerçektir. Elimden geldiğince tarihî doğrulara sadık 

kaldım. Bu yüzden padişah fermanlarından tutun, soykırımla 

ilgili ayrıntılara kadar hepsi konunun çerçevesi oranında 

doğrudur. Aynı köyde bulunan küçük bir bakır hac 

halen bendedir. Üzerinde çarmıha gerilmiş İsa kabartması 

var. Bunu, bu öyküyle birlikte bir Ermeni müzesine vermeyi 

düşünüyorum. Tarihsel delil, kültürel değer açısından 

mühim buluyorum. 

Wez‘de (şimdi Ölçülüköy) olduğu gibi, öykü de adı geçen 

bölgelerdeki bir çok köyün tarihsel gerçekleri aynıdır. 

Ziyarete çevrilmiş kiliseler, diğer birçokları gibi, artık 

tanınamaz haldedir. Camiye çevrilmiş olanların dışında, 

Ani harebeleri gibi yok olmak üzereler. Gerek Ani harebelerinden 

ve gerekse de adı geçen nitelikteki kiliselerden 

alınan taşlarla, bazı cahil köylülerin duvar yapmalarına 

devlet tarafından engel olunmadığı gözleniyor. Bu durum 

göz göre göre yerleşik bir kültürün tarihsel miraslarının 

gelecek kuşaklardan acımasızca çalınıp, talan edilmesine 

neden oluyor. Köylü, devletin göz yummasını teşvik olarak 

algılıyor. Tatvan‘daki “Selçuklu Müzesi” yine aynı adlı “Selçuklu 

Mezarlığı”nın yanında, askerî kışlanın biraz ötesinde 

kurulmuş. Buraya gösterilen ilginin bölgedeki başka yerlere 

gösterilmemesi, devletin bilinçli hareket ettiğini gösteriyor. 

Eğer neden böyle bir öykü diye sorulacak olursa, şunu 

söyleyebilirim: Suça ortak edilmiş bir halkın çocuğu olarak 

ödev bildim. Öykü yaraları saramaz ama gelecek kuşaklara 

önemli bir mesaj sayılabilir. Çorbada bir tutam tuzumun 

olması bu anlamda sevindiricidir. Öykü de konu olan ya 

da adı geçenlerden, yanlış analamalara sebep olabilecek 

her şeyden dolayı bağışlamalarını diliyorum.

Gâvur Êlo 

Öyküde geçen bazı Kürtçe kelime ve kavramların Türkçe 

karşılıkları: 

1. Rewan: Erivan. 

2. “Emin kurê Huso’ye...”: Emin Hoso‘nun oğludur. 

3. “Meta Zeytun”: Zeytun hala. 

 

4. “Êlo etimo, Êlo xeribo, roj nedityo Êlo!.” : Êlo yetim, Êlo seyip, 

Êlo gün görmemiş. 

5. “Merek”: Samanlık. 

6. “Seyare”: Devriye. 

7. Rom: Kuzeyli Kürtler Türk askerî ya da yönetimi için kullanır- 

lar. Örneğin Türk askerî yerine, “eskerê Romê” derler. 

8. “Gelyê Çêlekan”: İnekler Vadisi. 

9. “Gom”: Koyunların koyuldukları ağıl. 

10. “Tırpan”: Orak gibi ekin biçme âleti. 

11. “Xışte”: Tasma. 

12. “Kofi”: Kürt kadınların taktığı bir çeşit özel başlık. 

13. “Roja we xêrwe cemaet”: Gününüz hayır olsun cemaat. 

75

76 

Gâvur Êlo 

 

14. “Şahê meran”: Yılanların şahı. 

15. “Yekşem nine Düşeme” Pazartesi değil, Salıdır. 

16. “Düşem nine Sêşeme”: Salı değil Çarşambadır. 

17. “Sêşem nine Çarşeme”: Çarşamba değil Perşembedir. 

18. “Xengel”: Hamurdan yapılıp üzerine yağda kavrulmuş soğan 

ve sarımsaklı yoğurt dökülerek yenen bir Kürt yemeği. 

19. “Ruvi”: Tilki. 

20. “Heci”: Hacı. 

21. “Kerme”: Tezek. 

22. “Gudarên eziz! Hunê naha bıbıhizın kılama ‚Mıho‘jı dengê 

Sisika Mecid...”: Değerli dinliyiciler! Şimdi Sisika Mecid‘in 

sesinden “Mıho” türküsünü dinliyeceksiniz. 

23. Öykü açısından önemli olan bu Kürtçe türküyü aslına sadık 

kalarak Türkçeye çevirmek güç olduğundan, anlamayan 

okurlardan özür diliyoruz.

Êlo 

 

Gâvur Êlo 

 

I

II 

Gâvur Êlo 

 

5 kilise ve koyunlarını otlatan bir çoban...

Gâvur Êlo 

 

Êlo'nun karısı Gewrê 

III

IV 

Gâvur Êlo 

 

Wezınköy'de şimdi „Ziyaret“ olan kilise... ve çalışan bir köylü...

Gâvur Êlo 

 

Ağrıdağı önünde halı, kilim satan Kürtler... 

V

VI 

Gâvur Êlo 

 

Wezınköy'lü bir kadın (Gûle)...

Gâvur Êlo 

 

Wezınköy'de güneşlenen çocuklar 

VII

VIII 

Gâvur Êlo 

 

Wezınköy'de tuz öğüten bir kadın (Asê)...

MARENOSTRUM 

BELGE YAYINLARI 

MARENOSTRUM DİZİSİ 

LOKSANDRA-İSTANBUL DÜŞÜ 

Maria Yordanidu 

 

Gâvur Êlo 

Dizimiz Marenostrum‘u İstanbul doğumlu, Batum‘da, İskenderiye‘de yaşamış, 

92 yıllık ömrünü 1989 Kasım‘ında Atina‘da noktalamış olan Maria Yordanidu‘nun 

Loksandra/İstanbul Düşü adlı kitabı ile başlattık. Marenostrum latince 

bir deyim: Romalılar Akdeniz‘e sahiplenmiş ve onu Bizim Deniz diye anmışlardı. 

biz de şimdi „evet, bizim deniz“ diyoruz, „ama, hepimizin tüm Akdenizlilerin 

ortak denizi!“ 

Bölüştüğümüz, kavga ettiğimiz, aşık olduğumuz, öldüğümüz deniz. Bizi 

birbirimize sımsıkı bağlayan, ortak anılarla yüklü, tüm duygusal coşkunluk ve 

aşırılıkları barındıran deniz. Adriyatik, Ege, Marmara ve Karadeniz‘i de bu koca 

denizin parçası sayarsak, Maria Yordanidu Akdeniz‘in kozmopolitizmini kendi 

kişiliğinde en iyi yansıtan yazarlardan biri. Dizimizde tam bir halklar çümbüşü 

yeralacak. Yordanidu ile İstanbul‘dan başlayan yolculuğumuz, diğer yazarlarla 

diğer liman kentlerine, adalara, denizi kovalayan dağlara, bazen balkanlara, 

bazen Kafkaslara sıçrayacak. Taha Hüseyin, Tefik el Hakim, Neval el Sadavi ile 

Mısır‘da dolaştıktan sonra, Durell‘ın Kıbrıs‘ına, Korfu‘suna, Kazancakis‘in 

Girit‘ine, Henry Miller‘in Yunanistan‘ına, Sciascia‘nın Sicilya‘sına, Pasolini‘nin 

İtalya‘sına sıçrayacağız. Babel‘le Odessa‘da dolaştıktan sonra yine İstanbul‘da 

İstrati ile İstanbulli Rum ve Ermeni öykücülerle olacağız. Barselona‘dan Fas‘ın 

hüzünlü kıyılarına, sıradağlarına açılacağız. Yugoslav yazarı Danilo Kiş ile 

tanışacağız. 

Marenostrum özel bir dizi olacak. Bizi kendimize, birbirimize tanıtacak. Bu 

macera okurlarımızı da sürükleyecek. 

 

77

78 

Gâvur Êlo 

HEGNAR ÇEŞMESİ 

Mıgırdiç Armen 

 

Kafkasya‘nın yeniden trajik çatışmalarla sarsıldığı bir dönemde son derece insani 

bir yaklaşımla kaleme alınmış bir Ermeni romanını okurlarımıza ilettiğimiz için 

mutluyuz. 

Sanıyoruz, şimdi tarihe karışmı olan Sovyet Ermenistan‘ından Türkçeye 

çevrilmiş ilk kitap Mıgırdiç Armen‘in Hegnar Çeşmesi adlı romanı oluyor. Bir 

dönem ortak bir yaşam kültürü üretmiş halklar ne yazık ki, bugün acımasız çatışmaların 

içine sürüklendi. 

Biz Marenostrum dizisinde acısıyla tatlısıyla ortak yaşam kültürümüzün, 

yitik günlerimizin tadını okurlarımıza iletmek istiyoruz. 

Marenostrum geçmişle bugün arasında tinsel bir köprü oluşturmaya devam 

edecek. 

YİTİK KENTİN KIRK YILI 

Kozmas Politis 

Dizimizin bu kitabını Kozmas Politis‘in „Yitik Kentin Kırk Yılı“ adlı İzmir‘in bir 

kültür mozaiği oluşturduğu günlerden canlı izlenimler aktardığı romanına 

ayırdık. Politis 1888 Atina doğumlu. Babası Midili‘nin Pelopi köyünden, annesi 

ise Ayvalıklı idi. Politis yüksek öğrenimini İzmir‘de tamamladı. 1922‘de ailesiyle 

birlikte İzmir‘i terk etti. Paris ve Londra‘dan sonra 1924‘te Atina‘ya yerleşti. „Yitik 

Kentin Kırk Yılı“‘nı 74 yaşında kaleme alan yazar 1974 yılında Atina‘da bir yaşlılar 

evinde hayata gözlerini yumdu. Yazarın diğer eserleri arasında „To Yiri“, „Eroika“, 

„Üç Kadın“, „Santa barbara“, „Büyük Konstantin“, „Erik Ağacı“, „Son Durak“ 

öne çıkmakta, G.P.Savidis‘le yaptığı bir görüşmede şöyle diyor: „İzmir‘de yaşarken 

kendimizi hür hissediyorduk ve 1914 öncesi Türklerle hiç bir sorunumuz 

yoktu... Ama Yunan orduları İzmir‘e yerleşince kendimizi, düşman bir gücün 

demiyeyim ama - yabancı bir gücün altında hissettik.“

KENTİMİN ÖYKÜSÜ - Muğla‘de Rum İzleri 

Ertuğrul Aladağ 

 

Gâvur Êlo 

„Rumlar çok önce gelmiş Muğla‘ya. Rumların evleri oluşundan çatılıymış. 

Bizimkileri ise toprak damlıydı. Rumlar iyi giyinirlerdi. Şu andaki gibi modern 

giyinirlerdi. Bizimkilerde ise topdon vardı. Kırmızı yumurtaları ve halkları Türklere 

de verirlerdi. Saburhane‘de fırıncı bayan vardı. Ekmek ve yufka yapardı. 

Kilise‘nin alt tarafında Rum okulu vardı. Hamamın olduğu sokak meyhane 

boğazıydı. Rakı satarlardı Rumlar. Üzümden, incirden kendi evlerinde imbikleriyle 

rakı yaparlardı. Bir ufak şişeye bir karafakih derlerdi. Çok iyi ustaları vardı.“ 

„Koca Han Eczanesi, Rum Eczacı Harlombos‘undu. saburhane meydanındaki 

taş örgülü ev onundu. Zenginlerden Barutçular kerestecilik yaparlardı. Çiçek 

aşısı yapan Vasil vardı. Bana bile aşı yapmıştı. Andon kireç çıkartırdı. Türkler taş 

yakmak günah derlerdi, o nedenle kireççilerin hepsi de Rum‘du. Apostol, Han 

işletirdi. 1922‘deki mübadelede Rum kadınları Marmaris yoluyla, erkekleri de 

Davas yoluyla gittiler. Yumurtayı kırmızıya boyarlardı. Toplu iğnelerine kadar 

sattılar gittiler.“ 

ACI LİMONLAR - Kıbrıs 1956 

Lawerence Durrell 

„Bu siyasi içerikli bir kitap değildir. 1953-56 arası çalkantılı yıllar sırasında 

Kıbrıs‘ın ruh hali ve atmosferini inceleyen, bir ölçüde izlenimci bir araştırmadır. 

Adaya bağımsız bir birey olarak gittim ve Güzelyurt (Bellapaix) adlı Rum 

bölgesine yerleştim. Bundan sonra olan ve ilerdeki sayfalarda yer alan olaylar, 

olanaklar elverdiği ölçüde misafirperver köylü arkadaşlarımın gözünden anlatılmıştır 

ve bu kitabın Kıbrıslı köylülerle adanın manzarasına dikilmiş etkisiz bir 

anıt olmadığını umuyorum. Ada kitapları „üçlemem“ bununla tamamlanmaktadır. 

Koşullar Kıbrıs yaşamını ve olaylarını eşsiz açılardan görmemi sağladı, çünkü 

orada yaşarken bir dizi farklı işte çalıştım. Hatta adada kalışımın son iki yılında 

Kıbrıs Hükümetinde memur olarak görev aldım. Böylece Kıbrıs trajedisine hem 

köy kahvesinden, hem de Hükümet Konağından bakabildiğimi öne sürebiliyorum.“ 

 

79

80 

Gâvur Êlo 

MOSKOF SELİM 

Georgios Vizyinos 

 

„Bu kez size Trakyalı bir yazarı sunuyoruz. Rumlarla Türklerin ortak yaşam günlerinden 

izlenimler veren bir yazar Vizyinos. Aynı zamanda son Osmanlı döneminin 

alt-üst oluşunun insan özeline yansımaları, yer yer 1870‘ler İstanbul‘undan 

izlenimleri de bu öykülerde yakalamak mümkün. Çağdaş Yunan edebiyatının 

kurucuları arasında yer alan Vizyinos, yaptığı pisikolojik çözümlemeler ve hümanist 

yaklaşımı ile öne çıkıyor. Aynı zamanda başarılı bir doğa tasvircisi olan Vizyinos, 

doğa-insan ilişkisini ustalıkla aktarırken, köylü dünyasının kaderci ve 

gerçeküstücü özelliklerini de başarıyla veriyor.“ 

GÜNLERİN KİTABI 

Taha Hüseyin 

Dizimiz bu kez Mısır‘a doğru yelken açıyor ve Mısır entelijansyasının öncü 

isimlerinden biri olan Taha Hüseyin‘i tanıtıyor. 

Mısır... Dünyanın en eski uygarlıklarından birinin mirasçısı olan gizemli bir 

ülke, eski Mısır, Yunan, Roma, Arap, Osmanlı ve İngiliz egemenlik dönemlerinin 

karmaşık kültür mozaiğini taşıyan Mısır, kozmopolitizmi ile gözleri kamaştırıyor. 

Bizim Cemil Meriç‘imiz gibi Taha Hüseyin de gözleri görmeye ve hem Batı 

hem de Doğu kültüründe kıvraklıkla at koşturan bir yazardır. Andre Gide nezdinde 

Batı onun oldukça erken bir dönemde farkında oldu. Andre Gide‘in onu 

yakalayıp yakalamadığı tartışmalı, belki yorumlarına da katılmayacaksınız... 

Ve bizim kendi garabetimiz, Taha Hüseyin‘i tanımıyoruz bile. Gecikmiş bir 

görevi, Batı üzerinden de olsa yerine getirdiğimiz için „kıvançlıyız“ diyemiyoruz 

doğrusu...

Gâvur Êlo 

 

81

gavurelo

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?