1. GİRİŞ

1. GİRİŞ 

Dünya nüfusunun hızla artmasıyla ile birlikte, insanlığın beslenme sorunlarının da 

arttığı gerçeği günümüzde bilinmekte ve kabul edilmektedir. Yeryüzündeki tarım 

alanlarının giderek daralması sonucunda mevcut tarım alanlarının en etkin bir şekilde 

yararlanılması zorunluluğu ortaya çıkmaktadır. Bu amaca ulaşmak ise birim alandan en 

az girdi ile bol ve nitelikli ürü almakla olanaklıdır. Bu da ancak diğer kültürel 

önlemlerin yanında bitkilerin dengeli bir şekilde beslenmeleri ile sağlanır. Bitki besin 

elementlerinin biri veya birkaçının bitki yetiştirme ortamında eksikliği söz konusu 

olduğunda bitkilerin gelişim ve verimleri olumsuz yönde etkilenmektedir. 

Bitkilerin dengeli bir şekilde beslenebilmeleri ancak ihtiyaç duydukları bütün 

besin elementlerinin ihtiyaç duyduğu anda ve miktarda alınmasıyla mümkündür. Bu 

nedenle toprakların besin elementi düzeyleri belirlenerek eksik olan elementlerin 

gübreleme yoluyla sağlanmaları gerekir. Fakat ülkemizde çoğunlukla azot, fosfor ve 

potasyum gübrelemesine ağırlık verilmekte, mikro elementler ve özelliklede çinko, 

gübreleme konusunda dikkate alınmamaktadır. Bununla birlikte çinko bitkilerdeki işlevi 

yönünden azot, fosfor, potasyum gibi makro besin elementleri kadar önemlidir. Bu 

nedenle nitelikli ve bol ürün alınabilmesi için bitkilerin geliştikleri ortamda çinkoyu 

bulmaları, yeterli düzeyde almaları ve gerektiği şekilde metabolizmalarında 

kullanmaları büyük önem taşır. 

Çinkonun bitki gelişimi için mutlak gerekliliğin belirlenmesinde günümüze 

kadar toprakta bulunuşu, yarayışlılığı ve reaksiyonlarına ilişkin dünyada ve ülkemizde 

çok sayıda araştırma yapılmıştır.

Dünyada ve ülkemizde çinko eksikliğine çok sık rastlanmakta ve çinko mikro 

element eksikliği sıralamasında birinci sırayı almaktadır. Günümüzde dünyada tüm 

tarım alanlarının % 30’unda Türkiye’de ise yaklaşık % 50’sinde çinko eksikliğinin 

bulunduğu yapılan araştırmalarda ortaya konulmuştur ( Sillanpaa, 1982 ). 

Çinkonun insan sağlığı açısından öneminin anlaşılması ise son yıllarda 

olmuştur.Çinko eksikliğinin klinik belirtileri; iştahsızlık, mental letarji, nörosensorial 

değişiklikler,yara iyileşmesinde gecikme, enfeksiyonlara yatkınlık şeklinde 

sıralanabilir(Arcasoy, 1997). Buradan da bitki ve toprakta çinko miktarının yeterli 

olması gerektiğinin önemi açıkça anlaşılmaktadır. 

Toprakların yarayışlı çinko içeriklerinin artırılması zorunluluğu ülkemiz için çok 

daha önemlidir. Tarım alanlarının yaklaşık 14 milyon hektarlık bir bölümünde ciddi 

çinko eksikliği mevcuttur. Bu eksikliğin giderilmesi için öncelikli olarak sebep olan 

faktörlerin bilinmesi gerekmektedir. Toprakta çinkonun yarayışlılığı ile toprakların bazı 

fiziksel ve kimyasal özellikleri arasında çok sıkı bir ilişki vardır. Toprağın organik 

madde kapsamı, pH değeri, kireç içeriği, yarayışlı fosfor miktarı, yarayışlı Fe ve Mn 

kapsamı, topraktaki kil miktarı ve tipi gibi faktörler bunların başında gelmektedir. 

Ülkemiz topraklarında genellikle mono kültür tarım yapılmakta ve aynı tip 

gübreler kullanılmaktadır. Uzun yıllar devam eden bu tarım sistemi toprakta besin 

dengesini bozmakta ve başta çinko olmak üzere bazı besin elementlerinin alınmasını ve 

yarayışlılığını azaltmaktadır. Bundan başka ülkemiz toprakları genellikle nötrün 

üzerinde pH değerine sahip ve genellikle kireçli bir özellik taşımaktadır. Bu özellikler 

de çinko eksikliğinin artmasına neden olmaktadır. 

Türkiye’de tarım alanlarında hasat sonrası kalan bitkisel artıklar maalesef 

yakılmak sureti ile araziden uzaklaştırılmaktadır. Bu durum tarım alanlarında organik

maddenin yıldan yıla azalmasına neden olmaktadır. Diğer taraftan organik madde 

miktarı az olan topraklara her yıl düzenli olarak ve bazen de aşırı derecede azotlu gübre 

uygulanmaktadır. 

Organik madde miktarı düşük olan topraklara fazla miktarda azotlu gübre 

uygulanması, yarayışlı çinko içeriği zaten düşük olan ülkemiz topraklarında çinko 

eksikliğinin artmasına neden olmakta, sonuç olarak da ürünün kalitesi ve miktarı 

düşmektedir. 

Ülkemizde ciddi bir mikro element sorunu olan çinko eksikliğinin bölgelere göre 

sebepleri ciddi bir biçimde araştırılmalı ve nedenleri ortadan kaldırılmaya çalışılmalıdır. 

Trakya Bölgesi toprağın en etkin bir biçimde kullanıldığı bir bölgedir. Yörede 

tüketilen gübre Türkiye’nin % 20’sini oluşturmaktadır. Diğer bir ifadeyle bölgede 

Türkiye ortalamasının üzerinde gübre kullanılmaktadır. Kullanılan gübreler arasında 

azotlu gübreler ilk sırayı almaktadır. Çünkü toprakların organik madde miktarı son 

yıllarda giderek azalmıştır. Diğer taraftan yarayışlı çinko içeriği zaten düşük olan 

topraklarda dengesiz gübreleme toprakta besin dengesini bozmaktadır. Bu nedenle 

bölgede tarım alanlarına ihtiyaçları kadar çeşit ve miktarda gübre uygulanması bir 

zorunluluktur. Monokültür tarım programının uygulanması farklı fiziksel ve kimyasal 

özellikteki toprakların besin dengesi üzerine etkileri de farklı olabilmektedir. 

Bu araştırmada, Tekirdağ yöresinde alınan farklı fiziksel ve kimyasal özellikteki 

topraklara artan miktarlarda azotlu gübre uygulamasının mısır bitkisinin çinko kapsamı 

üzerindeki etkisi incelenmiştir.

2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR 

2.1. Toprakta Çinko Yarayışlılığını Etkileyen Faktörler 

Yapılan birçok çalışmada toprak tekstürünün Zn yarayışlılığı üzerinde etkili 

olduğu belirlenmiştir. Shuman ( 1975 ) yaptığı bir çalışmada killi toprakların Zn 

adsorbsiyon kapasitelerinin kumlu topraklara göre daha fazla olduğunu 

belirtmektedir.Diğer bir çalışmada ise kumlu topraklarda bitkilerin daha fazla Zn 

eksikliği çektiği ifade edilmiştir (Takar ve Walker, 1993) 

Çinko’nun yarayışlılığı üzerine toprakta bulunan diğer bitki besin elementlerinin 

de önemli derecede etkili olduğu çeşitli araştırmalarla saptanmıştır. Özellikle bitkiye 

yarayışlı fosfor kapsamı yüksek olan ya da gereğinden fazla fosforlu gübre uygulanan 

Zn kapsamı düşük olan topraklarda yetiştirilen bitkilerde Zn eksikliği yaygın bir şekilde 

ve sık görülmektedir. Araştırıcılar buna sebep olarak fosfor ile çinko arasındaki 

antagonist etkileşimi, çözünürlüğü düşük olan Zn3(PO4)2 bileşiğinin oluşumunu, 

fosforun bitkinin topraküstü organlarına Zn’nun taşınmasını olumsuz etkilemesini 

göstermişlerdir ( Kacar ve ark 1993; Çakmak ve Marschner, 1987; Loneragan ve ark. 

1979; Kacar ve Katkat 1998; Erdal ve ark., 2003; Marschner 1995 ). 

Çinko’nun topraktaki yarayışlılığı organik maddeye bağlı olarak bazen artar ve 

bazen de azalır. Araştırıcıya göre çinko, kısa zincir bağlarına sahip organik asit ve 

bazlarla çözünebilir bileşikler oluşturmakta ve mobil hale dönüşebilmektedir. Bazen de 

lignin gibi yüksek moleküllü bileşiklerle kompleks oluşturmak suretiyle immobil hale 

gelmekte ve yarayışlılığı azalmaktadır. Kacar, ( 1997 )

Türkiye topraklarında yarayışlı çinko miktarları ile toprakların organik madde 

kapsamları arasında doğrusal bir ilişki mevcuttur. Türkiye’de çinko eksikliği belirlenen 

toprakların % 82,5’inde organik madde miktarının % 2.0’den daha az olduğu 

saptanmıştır (Eyüpoğlu ve ark. 1998 ). 

Türkiye topraklarının % 81.2’nin pH değeri 7.0’nin üzerindedir. ( Eyüpoğlu ve 

ark. 1998 ) Bu sonuca paralel olarak çinko eksikliği belirlenen toprakların % 91.8’inde 

pH değerinin 7.0’nin üzerinde olduğu saptanmıştır. Bu bulgu ülkemiz topraklarında 

çinko eksikliği ile toprak pH’sı arasında yakın bir ilişkinin varlığının somut bir 

kanıtıdır. 

Çinko, kireçli topraklarda karbonatlar tarafından adsorbe edilmekte ya da ZnCO3 

ve Zn(OH)2 gibi çözünürlüğü çok düşük olan bileşikler oluşturmaktadır ( Trehan ve 

Sekhon, 1977; Erdal ve ark., 2003 ). 

Kireçli topraklarda Zn 2+ ile Ca 2+ yer değiştirmek suretiyle çinko yarayışsız şekle 

dönmektedir. Toprakta fazla miktarda bulunan bikarbonat ise bitkiler tarafından 

çinkonun alınmasını ve toprak üstü organlarına taşınmasını olumsuz etkilemektedir 

( Mengel ve Kirkby, 1982 ). 

Çinkonun bitkilere yarayışlılığı asit topraklarda alkalin topraklara göre daha 

fazladır. Toprağın pH değerinin 5.0’den 7.0’ye yükselmesi ile yarayışlı çinko yarı 

yarıya azalmakta ve yüksek pH değerlerinde çözünürlüğü çok az olan Zn(OH)2 ve 

ZnCO3 gibi bileşikler oluşmaktadır. Bu durum da topraklarda çinko eksikliğine neden 

olmaktadır ( Kacar, 1997 ). 

Toprağa artan miktarlarda uygulanan Zn, bitkilerde Fe alımını olumsuz bir 

şekilde etkilemektedir. Alpaslan ve Taban ( 1996 )’ya göre bu durumun sebebi bitki 

kökünde iç yöreye aynı aktif taşıyıcılar tarafından taşınmaları nedeniyle ortaya çıkan

ekabet sonucunda Fe ve Zn karşılıklı olarak birbirini engellemektedir. Benzer 

interaksiyon daha az olmakla birlikte Mn ve Zn arasında da mevcuttur. 

Çinko’nun yarayışlılığı iklim koşullarıyla da yakından ilgilidir. Çinko’nun kök 

etki alanına taşınmasında ve bitki köküne difüzyonunda toprak nemi belirleyici rol 

oynar. İlkbaharı soğuk, yağışlı ve az güneşli geçen yörelerde Zn eksikliği daha sık 

olarak görülür ( Lucas ve Knezek, 1972; Güneş ve ark. 2000 ). Bu durum soğuk 

topraklarda kök gelişmesindeki azalma ile olduğu kadar düşük sıcaklıkla organik 

maddeden çinkonun mikrobiyolojik mineralizasyonundaki azalma ile de 

açıklanmaktadır. 

2.2. Toprakta Çinkonun Yarayışlılığı ile Azotun İlişkisi 

Ozanne ( 1955 )’e göre toprağa uygulanan azot, bitkilerin köklerinde çinko ile 

birleşerek çinko protein biçiminde organo - mineral kompleksler oluşturarak, çinkonun 

toprakta tutunmasına neden olmakta ve sonuçta bitkinin toprak üstü aksamlarına 

taşınmasını engelleyerek eksikliğini gündeme getirmektedir. 

Chaudhry ve Loneragan ( 1972 )’ye göre, toprağa artan miktarlarda çinko 

uygulaması sonucunda bitkilerin azot kapsamları Zn’nun artışı ile birlikte azalmaktadır. 

Araştırıcılar bu sonucu, artan çinko dozlarına bağlı olarak toprakta NH4 + ile Zn 2+ 

arasında Zn 2+ lehine bir rekabetin oluşması ve sonuçta bitkilerin NH4 + alımının 

engellenmiş olması ile ilişkilendirmişlerdir. 

Pande ve ark. ( 1985 ), çeltik ekim alanlarına N, P ve K’lu gübreler 

uygulandıklarında Ca, Mg, K, Mn, Cu ve Zn’nun topraktaki yarayışlılığının ve bitkideki

konsantrasyonlarının azaldığını, Fe’nin elverişliliğinin ise az da olsa arttığını 

belirlemişlerdir. 

Bitkinin vejetatif gelişimi hızlandırmak amacıyla toprağa uygulanan azot, 

bitkinin topraküstü aksamını artırmak suretiyle Zn eksikliğinin ortaya çıkmasına neden 

olmaktadır. Bu olumsuz etki yarayışlı çinko kapsamı düşük olan topraklarda daha 

şiddetli olmaktadır ( Ozanne, 1955; Loneragan ve Webb, 1993; Kacar, 1997 ). 

Toprağa uygulanan azotlu gübrenin çeşidi ve azot formu da çinkonun 

yarayışlılığını doğrudan etkilemektedir. Marschner ( 1991 ), başlangıçta pH değeri 6.8 

olan bir toprakta fasulye bitkisinin çinko kapsamını araştırmıştır. Nitrat şeklinde 

(NaNO3) azot uygulamasıyla pH değeri 7.3’e yükselen ve amonyum şeklindeki 

(NH4SO4) azot uygulamasıyla pH’sı 5.4’e düşen bu toprakta fasulye bitkisinin Zn 

kapsamını sırasıyla 34 ve 49 mg / kg olarak bulmuştur. Araştırıcı bu duruma sebep 

olarak, katyon/anyon alımı oranındaki artışı ve toprağın pH değerinin düşmesi 

nedeniyle Zn’nun yarayışlılığındaki artışı göstermiştir. 

Yalçın ve Usta ( 1992 ), pH değerleri 7.82 - 8.39; CaCO3 kapsamları % 7.98 - 

50.23; organik madde miktarları ise % 0.60 - 1.27 arasında değişen ve farklı tekstüre 

sahip Büyük Konya Havzasına ait 5 toprak üzerinde artan miktarlarda Zn 

uygulamasının sera şartlarında mısır bitkisinin gelişmesi ile Zn kapsamları üzerine 

etkisini araştırmışlardır. Araştırıcılar artan miktarlarda verilen Zn’nun mısır bitkisinin 

kuru madde miktarını ve bitkinin Zn kapsamını istatiksel olarak önemli derecede 

artırdığını saptamışlardır. 

Karimian ( 1995 ) İran’da yaptığı bir çalışmada toprağa artan miktarlarda N ve P 

uygulamasının mısır bitkisinin çinko kapsamı üzerindeki etkisini incelemiştir. Bunun 

için serada yapılan saksı denemesinde 0.75 ve 150 ppm N ( üre formunda ); 0, 50 ve

100 ppm P2O5 (Normal süper fosfat formunda )ve 0 ve 20 ppm Zn ( ZnSO4.7H2O 

formunda) uygulanmıştır. Bitkinin kuru madde miktarı N, P ve Zn uygulamalarından 

pozitif etkilenmiş ve en yüksek değerleri 150 ppm N; 100 ppm P2O5 ve 20 ppm Zn 

dozlarında elde edilmiştir. Kontrol muamelesinde kuru madde miktarı 5,8 gr / saksı’dan 

( 2 kg toprak ) 19.0 gr / saksı ( 2 kg toprak ) değerine ulaşmıştır. Bitkinin N içeriği artan 

N dozu ile artarken, N dozu sabit kabul edildiğinde artan P ve Zn uygulamalarından 

olumsuz etkilenmiştir. Bitkinin Zn kapsamı, Zn uygulamasındaki artışla birlikte artmış 

ve 21 ppm den 105 ppm değerine ulaşmıştır. Ancak artan N ve P dozları bitkinin Zn 

kapsamından azalmalara neden olmuştur. Araştırıcı bu sonuçlara sebep olarak toprağın 

yarayışlı Zn kapsamının kritik değerde olduğunu göstermiştir. 

Killi - Kireçli ve Killi - Kireçsiz topraklara suya doygun koşullarda değişik 

azotlu gübreler uygulayan Aydın ( 1995 ), çeltik bitkisinin sera koşullarında besin 

elementi içeriklerindeki değişimleri incelemiştir. Elde edilen sonuçlara göre, uygulanan 

azotlu gübreler bitkinin kuru madde miktarını, N ve Zn kapsamını artırmıştır. Ancak bu 

artışlar kuru madde ve N kapsamı için önemli Zn kapsamı için önemsiz bulunmuştur. 

Kasap ve ark. ( 1996 ), nötr pH’ya sahip bir toprak örneği ile serada yaptıkları 

bir denemede Kahramanmaraş kırmızı biberine artan miktarlarda N uygulayarak 

bitkinin gelişimi ve bazı bitki besin elementi içeriklerindeki değişimleri incelemişlerdir. 

Bu amaçla saksılara (NH4)2SO4 formunda 0, 25, 50, 100 ve 150 ppm N 

uygulanmışlardır. Bitkinin kuru madde miktarı ve Zn kapsamı 50 ppm N dozuna kadar 

artmış, 100 ve 150 ppm N uygulaması kuru madde miktarı ve Zn kapsamında 

azalmalara neden olmuştur. N kapsamı ise artan N miktarı ile birlikte artmıştır. 

Karaman ve ark. ( 1999 ) allüviyal - kireçli bir toprakta artan miktarlarda çinko 

uygulamasının fasulye ( Phaseolus vulgaris L. ) bitkisinin kuru madde miktarı ve çinko

kapsamı üzerindeki etkisini araştırmışlardır. Bunun için serada yapılan saksı 

denemesinde bitkilere ZnCl2 formunda 0, 10 ve 20 ppm Zn uygulamışlardır. Bitkinin 

kuru madde miktarı Zn uygulamasıyla önemli derecede artmıştır. Benzer bulgular 

bitkinin çinko kapsamı içinde söz konusudur. 

Buğday bitkisinin Zn konsantrasyonu üzerine azotlu gübrelemenin etkisinin 

araştırıldığı bir çalışmada, Moraghan ve ark. ( 1999 ), tarla ve sera denemeleri 

yapmışlardır. Bitkilere artan oranlarda uygulanan üre gübresinin buğdayın Zn 

konsantrasyon üzerindeki azaltıcı etkisi önemli bulunamamıştır. 

Çukurova bölgesinde yaygın olarak ekimi yapılan beş farklı melez mısır 

çeşidinin artan miktarlarda N dozlarına tepkileri incelenmiştir. Bu amaçla serada 

yapılan saksı denemesinde kumlu - kireçli bir toprağa 0, 20, 40, 60, ve 80 kg N / da 

dozlarında ve NH4NO3 formunda azot uygulanmıştır. Deneme sonunda artan azot 

dozları bütün çeşitlerin toprak üstü kuru madde miktarını, bitki boyunu, yaprak sayısını 

ve bitkinin total N içeriğini % 5 düzeyinde önemli derecede artmıştır. Bitkilerin Zn 

kapsamları da artan N dozlarıyla birlikte artmış fakat bu artışlarda istatistiksel olarak 

önemli bulunamamıştır ( Çullu ve ark. 1999 ). 

Taban ( 1995 ), yaptığı bir araştırmada toprağa artan miktarlarda Zn 

uygulamasının çeltik bitkisinin N, P ve K kapsamlarındaki değişimi incelemiştir. Bunun 

için yapmış olduğu saksı denemesinde bitkilere 0, 0.5, 1 ve 2 ppm Zn uygulamıştır. 

Deneme sonunda artan miktarlarda uygulanan çinkolu gübrelemeye bağlı olarak 

bitkilerin N kapsamları azalmış ve bu azalışın istatistiksel olarak önemli olduğunu 

saptamıştır. Araştırıcı bu sonucun sebebini Zn’nun bitkilerin N metabolizmaları ile 

yakından ilişkili olduğu ve Zn eksikliğinde bitki hücresinde RNA düzeylerinde ve

ibozom içeriğinde belirgin bir azalmanın oluştuğu, RNA sentezindeki bu azalmanın ise 

protein oluşumunu engellemesi şeklinde açıklamıştır. 

Konya yöresinde Zengin ve Şeker ( 1999 ) tarafından yapılan bir araştırmada 

farklı dozlarda uygulanan ( 0, 10, 20, 40 ve 60 kg N / da ) amonyum nitrat, amonyum 

sülfat ve üre gübrelerinin sera koşullarında ıspanak bitkisinin killi - tın ve kumlu - tın 

tekstürlü topraklarda Zn kapsamındaki etkisi incelenmiştir. Elde edilen sonuçlara göre 

artan azot dozları her iki toprakta da ıspanağın Zn kapsamında azalmaya neden 

olmuştur. 

Venezuela’da yapılan bir saksı denemesinde asit topraklara 0, 5, 10 ve 15 ppm 

Zn uygulamasının mısır bitkisinin kuru madde miktarı ve Zn kapsamının arttığı N ve P 

kapsamlarının ise azaldığı saptanmıştır ( Arrieche ve Raminez,1999 ). 

Tokat yöresinde çinko eksikliği gösteren topraklarda Brohi ve ark. ( 2000 ) 

tarafından bir araştırma yapılmıştır. Sera koşullarında yapılan saksı denemesinde 

buğday bitkisine topraktan ve yapraktan Zn uygulanmıştır. Çinko uygulamaları toprağa 

0, 1, 2, 3, ve 4 kg olarak ZnSO4 / da; yaprağa da % 0.2 ve % 0.4 ZnSO4 olarak 

yapılmıştır. Yapraktan Zn uygulamaları buğdayın tane verimini azaltırken, topraktan 

çinko uygulaması tanenin Zn içeriğini artırırken N kapsamını ise etkilemediği 

görülmüştür. 

Sönmez ve Yılmaz ( 2000 ), Van yöresinde Kumlu - Kireçli topraklarda artan 

miktarlarda azotlu gübre uygulamasının bitkilerin N ve Zn kapsamı üzerindeki etkilerini 

iki yıllık bir çalışma ile incelemişlerdir. Yapılan tarla denemesinde arpa bitkisine 0, 4, 8 

ve 12 kg N /da olacak şekilde amonyum sülfat gübresi uygulanmıştır. Elde edilen 

bulgulara göre, arpa bitkinin tanesinin N kapsamı her iki yılda da önemli derecede 

artmıştır. Tanenin çinkon kapsamı ise azot uygulamalarındaki artışla birlikte önemli

ölçüde azalmıştır. Söz konusu azalış 0 kg N /da için ilk yıl 30.96 ppm, ikinci yıl ise 

44.06 ppm Zn olarak bulunmuştur. Bu Zn değerleri 12 kg N / da dozu uygulaması ile 

yıllara göre sırasıyla 26.62 ppm ve 35.03 ppm olarak bulunmuştur. 

Killi - Kireçli topraklarda Bozkurt ve ark. ( 2000 ) elma ağaçlarına artan 

miktarlarda azotlu gübre uygulamasının yaprakların mineral kompozisyonuna etkisini 

incelemişlerdir. Azotlu gübre amonyum sülfat formunda ve 0, 150, 300 ve 400 gr N 

/ağaç şeklinde uygulanmıştır. Yaprakların N içerikleri artan oranlarda uygulanan azotlu 

gübre ile önemli derecede artmıştır. Zn içerikleri ise artan azot dozları ile azalmış fakat 

bu azalış önemli bulunamamıştır. 

Azotlu gübrelemenin Van koşullarında biberde verim ve besin elementi 

içeriklerine etkisini araştıran Bozkurt ve ark. ( 2000 ), bu amaçla killi-kireçli bir 

toprakta tarla denemesi yapmışlardır. Azot (NH4)2SO4 formunda ve 0, 8, 16, 24, kg N / 

da şeklinde uygulanmıştır. Deneme sonunda araştırıcılar artan azot dozlarının biber 

bitkisinin meyve yapraklarındaki N kapsamını % 1 düzeyinde önemli bir biçimde 

artığını saptamışlardır. Bitkilerin Zn kapsamları 8 kg N / da dozuna kadar artmış 

olduğu, daha sonra ise azaldığı görülmüştür. 

Van ekolojik koşullarında ayçiçeğine 0, 4, 8, ve 12 kg N / da uygulamalarının 

farklı vejetasyon dönemlerinde ve bitkinin farklı kısımlarında besin elementi içeriğine 

etkisini belirlemek amacıyla bir araştırma yapılmıştır ( Bozkurt ve Karaçal, 2000 ). 

Araştırma sonuçlarına göre artan oranlarda verilen azotlu gübre yaprağın tane, sap ve 

tablanın N içeriklerini artırırken, Zn içeriklerinde azalmalara neden olmuştur. Ancak N 

içeriklerindeki artışlar önemli bulunurken Zn içeriklerindeki azalışlar önemsiz 

bulunmuştur.

Van ekolojik koşullarında ayçiçeğine 0, 4, 8, ve 12 kg N / da uygulamalarının 

farklı vejetasyon dönemlerinde ve bitkinin farklı kısımlarında besin elementi içeriğine 

etkisini belirlemek amacıyla bir araştırma yapılmıştır ( Bozkurt ve Karaçal, 2000 ). 

Araştırma sonuçlarına göre artan oranlarda verilen azotlu gübre yaprağın tane, sap ve 

tablanın N içeriklerini artırırken, Zn içeriklerinde azalmalara neden olmuştur. Ancak N 

içeriklerindeki artışlar önemli bulunurken Zn içeriklerindeki azalışlar önemsiz 

bulunmuştur. 

Brezilya’da yapılan bir araştırmada Ferriera ve ark. ( 2001 ) mısır bitkisine 

artan oranlarda N, Mo, ve Zn uygulamasının verim ve bitkinin mineral içeriği 

üzerindeki etkisini araştırmışlardır. Bu amaçla yapılan saksı denemesinde bitkilere 4 N 

dozu ( 0, 70, 140 ve 210 kg N / ha ), 2 Mo dozu ( 0 ve 90 gr Mo / ha ) ve 2 Zn dozu ( 0 

ve 3 kg Zn / ha ) uygulanmıştır. Çimlenmeden 25, 45 ve 63 gün sonra alınan yaprak 

örneklerinde total N, Zn, P, K analizleri yapılmıştır. Elde edilen bulgulara göre artan N 

dozları bitkinin N içeriğini artırırken, Zn kapsamında azalmalara neden olmuştur. Artan 

çinko dozları da bitkinin Zn içeriğini pozitif, N içeriğini ise negatif etkilemiştir. Mo 

dozlarının etkisi önemli bulunamamıştır. 

Nötr pH değerine sahip olan bir toprak örneği ile yapılan bir tarla denemesinde 

domates bitkisine artan oranlarda azotlu gübre uygulamasının bitkinin verim ve bazı 

besin elementi içeriklerindeki değişim incelenmiştir. Bunun için NH4NO3 ve üre 

gübrelerinden 0, 12, 24 ve 36 kg N / da olacak şekilde uygulanmıştır. Deneme sonunda 

bitkinin yaprak ve meyvesinin N kapsamı, artan azot uygulaması ile önemli derecede 

artarken, Zn kapsamı her iki gübre çeşidinde de 12 kg N / da dozuna kadar artmış, 24 ve 

36 kg N / da dozlarında ise azalmıştır. Ancak bu azalışlar önemli bulunamamıştır ( 

Ceylan ve ark. 2001 ).

Kant ve Aydın ( 2002 ), yaptıkları bir araştırmada domates bitkisine artan 

miktarlarda Zn uygulanmasının bitkinin Zn ve N kapsamına etkisini incelemişlerdir. 

Bunun için 0, 2, 4 ve 8 ppm Zn uygulaması yapmışlardır. Bitkinin kuru madde miktarı 4 

ppm Zn dozuna kadar artmış, 8 ppm Zn dozunda ise azalmıştır. Bu artış ve azalış 

istatiksel olarak önemli bulunmuştur. Bitkinin N kapsamı Zn uygulamasıyla kontrole 

göre azalmış ve bu azalış % 4.68’den % 4.56 şeklinde gerçekleşmiştir. Bitkinin Zn 

kapsamı ise artan dozlarla birlikte 16.1 ppm’den 93.0 ppm’e yükselmiştir. Zn 

kapsamındaki artış önemli, N kapsamındaki azalış ise önemsiz bulunmuştur. 

Dwivedi ve ark. ( 2002 ) Hindistan’da yaptıkları bir tarla denemesinde toprağa 

artan oranlarda kükürt ve çinko uygulamasının mısır bitkisinin ürün miktarı, kalitesi ve 

besin elementi üzerine etkilerini incelemişlerdir. Bu amaçla toprağa çinko 0; 2,5; 5 ve 

10 kg Zn / ha ve kükürt 0; 15; 30; ve 45 kg S / ha uygulanmıştır. En yüksek ürün için 

çinko miktarı 7,1 kg Zn / ha ile kükürt miktarının 34,3 kg S / ha uygulamalarının yeterli 

olduğu belirlenmiştir. Bitkinin Zn kapsamı, Zn uygulamasıyla artmıştır. N kapsamı ise 5 

kg Zn / ha dozuna kadar artmış daha sonra ise azalmıştır. 

Yapılan bir denemede killi - kireçli, killi - tınlı kireçli ve siltli tınlı topraklarda 

artan miktarlarda uygulanan çinkolu gübrenin, mısır bitkisinin Zn ve N alımı üzerindeki 

etkisi araştırılmıştır ( Erdal ve ark. 2003 ). Bunun için araştırıcılar serada yapılan saksı 

denemesinde bitkilere 0, 5, 10 ve 20 ppm Zn olacak şekilde Zn-EDTA ve 80 ppm N ( 

NH4NO3 formunda ) uygulamışlardır. Deneme sonunda bitkinin kuru madde miktarı 10 

ppm Zn dozuna kadar artmış ve 20 ppm dozunda ise azaldığı görülmüştür. Toprağa 

artan dozlarda Zn uygulaması ile bütün topraklarda bitkinin N içerikleri azalmış ve en 

yüksek N kapsamı 0 ppm Zn koşullarında belirlenmiştir. Bu duruma sebep olarak NH4 +

ile Zn 2+ iyonları arasındaki rekabet gösterilmiştir. Diğer taraftan bitkilerin Zn 

kapsamları ile Zn dozları arasında doğrusal bir ilişki saptanmıştır.

3. MATERYAL VE YÖNTEM 

3.1. Materyal 

Araştırmada kullanılan toprak örneklerinin belirlenmesi amacıyla Tekirdağ ilinin 

değişik ilçelerinden toprak örnekleri alınmıştır. Alınan örnekler arasından beş tanesi 

‘killi -kireçli, kumlu - kireçli, killi - asit, kumlu - asit, ve tınlı - nötr’ özellikte olacak 

şekilde seçilmiş ve bu araştırmada kullanılmıştır. 

3.1.1. Toprak Örneklerinin Alındıkları Yerler 

Araştırmada kullanılan toprak örnekleri farklı fiziksel ve kimyasal özelliğe sahip 

olması amaçlandığından Tekirdağ ilinin değişik ilçelerinden alınmıştır. Toprak 

örneklerinin alındıkları yerler ve bu toprakların dahil olduğu büyük toprak grupları 

(Ekinci, 1990) Çizelge - 1’de verilmiştir. 

Çizelge 1. Araştırmada kullanılan toprak örneklerinin alındıkları yerler 

Toprak No Alındığı ilçe Alındığı-Köy ve Mevki 

Kumlu-asit(Xerochrept) 

Killi-Asit(Haploxeralf) 

Kumlu-Kireçli(Calcixeroll) 

Killi-Kireçli (Xerochrept) 

Tınlı-Nötr(Listocrept) 

Çerkezköy 

Çerkezköy 

Merkez 

Şarköy 

Malkara 

Kızılpınar köyü -Çorlusuyu 

mevki 

Veliköy -Çeşme mevki 

Nusratlı köyü-Çiflik mevki 

İsaklı köyü - Kocatarla 

mevki 

Ballı köyü-Korualtı mevki

3.1.2. Toprak Örneklerinin Analizlere Hazırlanması 

Araştırmada kullanılan toprak örnekleri Jakson ( 1962 ) tarafından belirtilen 

şekilde 0 - 20 cm derinliklerden alınmış ve bez torbalar içerisinde laboratuara 

getirilmiştir. Toprak örnekleri gölgede kurutularak 4 mm’lik elekten geçirilmiş ve sera 

denemesi için hazır duruma getirilmiştir. Aynı örneklerin bir kısmı laboratuar 

analizlerinde kullanılmak üzere 2 mm’lik elekten geçirilerek plastik kavanozlarda 

saklanmıştır. 

3.2. Yöntem 

3.2.1. Toprak Örneklerinde Yapılan Bazı Fiziksel ve Kimyasal 

Analizler 

3.2.1.1. Tekstür 

Toprakların tekstür sınıfları Bouyoucos Hidrometre Yöntemi ile belirlenmiştir 

(Tüzüner, 1990). 

3.2.1.2. Toprak Reaksiyonu (pH) 

Toprak örneklerinin pH değerleri potansiyometrik olarak cam elektrodlu pH- 

metre ile ölçülmüştür ( Sağlam, 2001 ).

3.2.1.3. Kireç 

Kireç miktarlarının belirlenmesi Scheibler Kalsimetresi ile volümetrik olarak 

yapılmıştır ( Sağlam, 2001 ). 

3.2.1.4. Organik Madde 

Toprak örneklerinin organik madde miktarı Smith-Weldon yöntemi ile tayin 

edilmiştir ( Sağlam, 2001 ). 

3.2.1.5. Katyon Değişim Kapasitesi (KDK). 

KDK belirlenmesi sodyum asetat yöntemine göre yapılmıştır ( Sağlam, 2001 ). 

3.2.1.6. Yarayışlı Çinko 

Toprak örneklerinin yarayışlı Zn miktarları DTPA yöntemi ile belirlenmiştir 

(Lindsay ve Norvell, 1978). 

3.2.1.7. Yarayışlı Fosfor 

Toprakların yarayışlı fosfor içerikleri, asit topraklarda Bray - I, nötr ve kireçli 

topraklarda ise Olsen yöntemi uygulanarak tayin edilmiştir ( Sağlam, 2001 ).

3.2.1.8. Değişebilir Potasyum 

Değişebilir potasyum miktarı, topraklar amonyum asetatta ekstrakte edildikten 

sonra alev fotometresi ile belirlenmiştir ( Sağlam, 2001 ). 

3.2.2. Saksı Denemesi 

Deneme Alpaslan ve ark. ( 1998 ) tarafından belirtilen şekilde sera koşullarında 

yürütülmüştür. Plastik saksılara 4 mm’lik elekten geçirilmiş 2 kg hava kuru toprak 

konmuştur. Saksı denemesi 3 azot dozu x 4 çinko dozu x 5 toprak x 3 tekerrür = 180 

saksı şeklinde faktöriyel deneme desenine göre yapılmıştır. Azot dozları 0, 5, 10 kg /da 

şeklinde ve NH4NO3 formunda; Zn dozları 0, 5, 10, 20 ppm şeklinde ZnSO4. 7H2O 

formunda ve çözelti halinde; çinko bir defada, N ise iki defa da olmak üzere 

uygulanmıştır. Ayrıca bütün saksılara yöredeki ortalama fosforlu gübre miktarı dikkate 

alınarak KH2PO4 formunda ve çözelti halinde ekimle birlikte 7 kg P2O5 / da ve 4 kg 

K2O / da şeklinde verilmiştir. 

Denemede Pioneer 3377 MF ( Zea mays L. ) hibrit mısır tohumu kullanılmıştır. 

Her saksıya başlangıçta 5 adet mısır tohumu ekilmiş ve topraklara tarla kapasitesine 

gelinceye kadar su verilmiştir. 7 gün içerisinde çimlenmeler tamamlanmış ve her 

saksıda en iyi durumdaki iki bitki kalacak şekilde seyreltme yapılmıştır. 

Saksılar zaman zaman kontrol edilerek nem düzeyleri azaldıkça su ihtiyaçları 

karşılanmıştır. Bitkiler çimlenmeden 50 gün sonra toprak üstü aksamları steril bir 

makasla kesilerek hasat edilmişlerdir. 

Bitkilerin çimlenme ve gelişme dönemlerinde genel görünüşleri Şekil 1’de ve 

Şekil 2’de verilmiştir.

Şekil 1. Çimlenme döneminde bitkilerin genel bir görünüşü 

Şekil 2. Gelişme döneminde bitkilerin genel bir görünüşü

3.2.3. Bitki Örneklerinde Yapılan Analizler 

3.2.3.1. Bitki Örneklerinin Analizlere Hazırlanması 

Hasat edilen bitkiler önce musluk suyu ile yıkanmış ve saf su ile 

durulanmışlardır. Sonra 0.2 N HCl çözeltisinden geçirilen bitkiler son kez saf su ile 

yıkanıp kurutulmak üzere filtre kağıtları üzerine konulmuştur. Birkaç gün filtre kağıtları 

üzerinde kurutulmaya bırakılan bitkiler daha sonra kese kağıtlarına konularak 70 0 C’de 

ağırlıkları sabitleşinceye kadar etüvde kurutulmuşlardır. Kuruyan bitki örnekleri 

tartılarak kuru ağırlıkları belirlenmiştir. Daha sonra öğütülerek polietilen kavanozlara 

konulmuşlardır ( Kacar, 1972 ). 

3.2.3.2. Azot tayini 

Bitkilerin N kapsamları Kjeldahl yöntemine göre belirlenmiştir ( Kacar, 1972 ). 

3.2.3.3. Çinko Tayini 

Yaş yakma yöntemi ile elde edilen bitki çözeltilerinin Zn kapsamları Atomik 

Absorbsiyon Spektrofotometresi ile belirlenmiştir ( Kacar, 1972 ).

3.2.3.4. İstatistiksel Değerlendirme 

Toprak faktörünün 5 hali, azot dozları faktörünün 3 hali ve çinko dozları 

faktörünün 4 hali olmak üzere Tamamıyla Şansa Bağlı Deneme Planında 5 x 3 x 4 

faktöriyel düzenleme planında 3 tekerrürlü olarak istatistiksel analizler yapılmıştır 

(Soysal,2000 ). 

Yapılan varyans analiz testi sonunda uygulanan dozların ortalamaları arasındaki 

farklılık çoklu karşılaştırma testlerinde EKÖF (LSD) metoduna göre yapılmıştır 

(Soysal 2000 ).

4. BULGULAR VE TARTIŞMA 

4.1. Toprakların Bazı Fiziksel ve Kimyasal Özellikleri 

Araştırmada kullanılan beş toprak örneğinin bazı fiziksel ve kimyasal özellikleri 

Çizelge 2’ de verilmiştir. Söz konusu çizelge incelendiğinde; toprakların pH değerleri 

4.99 - 8.31 arasında değişmektedir. 1 ve 2 nolu toprakların asit; 3 ve 4 nolu toprakların 

alkalinve 5 nolu toprağın ise nötr olduğu görülmektedir. 

Toprakların organik madde içerikleri; % 0.80 ile % 1.92 arasındadır. Buna göre 

1 nolu toprak ‘çok az’; 2. 3. 4 ve 5 nolu topraklar ise ‘az’ sınıfına girmektedir. 

Toprakların CaCO3 içerikleri; % 0.00 - 12.10 arasındadır. 1 ve 2 nolu topraklar 

‘kireçsiz’, 3 ve 4 nolu topraklar ‘orta kireçli’ ve 5 nolu toprak ise ‘az kireçli’ sınıfına 

girmektedir. 

Araştırmada kullanılan toprakların KDK değerleri; 17.66 - 28.74 me / 100gr 

arasında değişmektedir. 

Çizelge incelendiğinde toprakların yarayışlı fosfor kapsamlarının; 5.18 - 12.37 

kg P2O5 / da arasında olduğu görülür. Buna göre 2 nolu toprak ‘az’; 4 nolu toprak ‘orta’; 

1 ve 3 nolu topraklar ‘yüksek’ ve 5 nolu toprak ise ‘çok yüksek’ sınıfına girmektedir. 

Toprakların yarayışlı potasyum içerikleri; 28.72 - 38.48 kg K2O / da arasında 

değişmektedir. Toprakların tamamı potasyum içerikleri bakımından ‘yeterli’ 

durumdadırlar.

Toprakların DTPA ekstraksiyon yöntemi ile belirlenen yarayışlı Zn kapsamları 

0.28 - 0.62 ppm arasındadır. Topraklar yarayışlı çinko içerikleri bakımından 

değerlendirildiğinde 1, 3 ve 4 nolu topraklar ‘yetersiz’ fakat sınır değere yakın; 2 ve 5 

nolu topraklar ‘yeterli’ düzeydedir.Topraklarda; 0.005 M DTPA + 0.01 M CaCl2 + 0.1 

M TEA yöntemine göre çinko kritik düzey 0.5 ppm olarak bildirilmiştir ( Lindsay ve 

Norvell, 1978). 

Çizelge 2’ye göre toprakların kil içerikleri % 9.49 – % 43.94; silt içerikleri 

%12.86 – % 39.30 ve kum içerikleri ise % 36.89 - % 71.76 arasında değişmektedir. 

Topraklar tekstürlerine göre değerlendirildiğinde 1 nolu toprağın ‘Tınlı Kum (LS)’ 3 

nolu toprağın ‘Kumlu Tın (SL)’; 2 ve 4 nolu toprakların ‘Kil (C) ve 5 nolu toprağın ise 

‘Tın (L)’ sınıfına girdiği görülmektedir. 

Araştırmada kullanılan topraklar bazı fiziksel ve kimyasal özelliklerine göre 

değerlendirildiğinde 1 nolu toprağın ‘Kumlu - asit’; 2 nolu toprağın ‘killi - asit’; 3 nolu 

toprağın ‘kumlu - kireçli’; 4 nolu toprağın ‘killi - kireçli’ ve 5 nolu toprağın ise ‘tınlı - 

nötür’ olduğu görülmektedir.

4.2. Topraklara Artan Miktarlarda Azot ve Çinko 

Uygulamasının Mısır Bitkisinin Kuru Madde Miktarı Üzerine 

Etkisi 

Topraklara artan miktarlarda uygulanan N ve Zn’nun mısır bitkisinin kuru 

madde miktarı üzerine olan etkileri Ek Çizelge 1’de, varyans analiz değerleri ise 

Çizelge 3’de verilmiştir. 

Çizelge 3. Topraklara artan miktarlarda N ve Zn uygulamasının mısır bitkisinin 

kuru madde miktarı üzerine etkisine ilişkin varyans analiz sonuçları 

Varyasyon Kaynakları KO- Değeri 

Toprak 

Azot dozu 

Çinko dozu 

Toprak x N 

Toprak x Zn 

N x Zn 

Toprak x N x Zn 

Hata Kare Ortalaması 

**: % 1 düzeyinde önemli 

16.06** 

77.18** 

4.86** 

1.99** 

0.14** 

0.12** 

0.046** 

0.0125 

Çizelge 3. incelendiğinde topraklar; N dozları; Zn dozları; toprak x N 

interaksiyonu; toprak x Zn interaksiyonu; N x Zn interaksiyonu ve toprak x N x Zn 

interaksiyonu % 1 düzeyinde önemli bulunmuştur. Daha sonra ise topraklar arasındaki 

farklılığın; her bir toprak için N düzeylerindeki değişimin ve yine her bir toprak için N 

düzeylerindeki değişime göre Zn dozlarındaki değişimin, mısır bitkisinin kuru madde 

miktarı üzerine etkisine ilişkin ortalamalar için LSD testi ayrı ayrı uygulanmıştır.

Çizelge 4. Kumlu-Asit toprağa artan miktarlarda N ve Zn uygulamasının mısır 

bitkisinin ortalama kuru madde miktarına etkisi ve ortalamalar arasındaki farkın 

EKÖF (LSD) testine göre kontrolü 

Toprak 

No 

Azot 

Kuru Madde, g/saksı 

Dozları Zn0 Zn1 Zn2 Zn3 

Ortalama 

1 N0 2.89a 3.00ab 3.16c 3.25c 3.07a 

Kumlu N1 4.64a 5.23b 5.42b 5.94c 5.31b 

Asit N2 5.83a 6.29b 6.76c 7.13d 6.50c 

Not: Topraklar, N dozları ve Zn dozları kendi içinde ayrı ayrı değerlendirilmiş olup, aynı harf ile 

gösterilen ortalamalar arasında kendi grupları içerisinde % 1 düzeyinde fark yoktur.(N dozları için % 1 

düzeyinde eköf = 0.11’ dir. Zn dozları için ise % 1 düzeyinde =0.23’ dür. 

Çizelge 4.’de görüldüğü gibi kumlu – asit topraklarda N dozları 

bakımından N0(3.07), N1(5.31), N2(6.50),olarak kuru madde miktarı ortalamaları 

arasındaki fark istatistiki olarak önemli bulunmuştur. Aynı zamanda kumlu – asit 

topraklarda No azot dozunda; Zn dozları bakımından ise Zn2(3.16) ve Zn3(3.25)dozları 

arasındaki fark hariç diğer dozlar açısından anlamlı farklılık bulunmuştur. N1 azot 

dozunda; Zn dozları bakımından ise Zn1(5.23) ve Zn2(5.42)dozları arasındaki fark 

önemli bulunmuştur. N2 azot dozunda; Zn dozları bakımından tüm ortalamalar önemli 

bulunmuştur. Her bir muamele kendi içinde değerlendirilmiş olup farklı harf ile 

gösterilenler arasında % 1 düzeyinde önemli farklılıklar belirlenmiştir.

Çizelge 5. Killi-Asit toprağa artan miktarlarda N ve Zn uygulamasının mısır 



Toprak 

No 

2 

Killi Asit 

Azot 



Ortalama 

N0 3.63a 3.83a 4.37b 4.50b 4.08a 

N1 5.00a 5.52b 5.91c 6.09c 5.63b 

N2 5.86a 6.42b 6.86c 7.27d 6.60c 


gösterilen ortalamalar arasında kendi grupları içerisinde % 1 düzeyinde fark yoktur. (N dozları için % 1 


Çizelge 5’de de görüldüğü gibi killi – asit topraklarda N dozları 

bakımından N0(4.08), N1(5.63), N2(6.609) olarak kuru madde miktarı ortalamaları 

arasındaki fark istatistiki olarak önemli bulunmuştur.Yine killi – asit topraklarda N0 azot 

dozunda; Zn dozları bakımından ise Zn0(3.63) ve Zn1(3.83) arasında farklılık 

bulunamamışken bu dozlar Zn2 ve Zn3 dozlarıyla arasında anlamlı farklılık 

bulunmuştur.Zn2, Zn3dozları kendi içlerinde farklılıkları yokken Zn0 ve Zn1 dozlarıyla 

anlamlı fark bulunmuştur.N1 azot dozunda; Zn dozları bakımından ise Zn2(5.91) ve 

Zn3(6.09) dozları arasındaki fark hariç diğer dozları arasında anlamlı farklılık 

bulunmuştur.N2 azot dozunda; Zn dozları bakımından bütün ortalamalar birbirinden 

farklı bulunmuştur. Her bir muamele kendi içinde değerlendirilmiş olup farklı harf ile 


Çizelge 6. Kumlu - Kireçli toprağa artan miktarlarda N ve Zn uygulamasının mısır 



Toprak 

No 

Azot 



Ortalama 

3 N0 2.68a 2.78ab 2.86ab 2.96b 2.82a 

Kumlu N1 3.20a 3.54b 3.74b 4.02c 3.63b 

Kireçli N2 4.31a 4.47a 4.77b 5.10c 4.66c 

Not: Topraklar, N dozları ve Zn dozları kendi içinde ayrı ayrı değerlendirilmiş olup, aynı harf 

ile gösterilen ortalamalar arasında kendi grupları içerisinde % 1 düzeyinde fark yoktur. (N 

dozları için % 1 düzeyinde eköf = 0.11’ dir. Zn dozları için ise % 1 düzeyinde =0.23’ dür. 

Çizelge 6 incelendiğinde görüleceği gibi kumlu – kireçli topraklarda N 

dozları bakımından N0(2.82), N1(3.63), N2(4.66) olarak kuru madde miktarı ortalamaları 

arasındaki istatistiki olarak önemli fark bulunmuştur.Aynı zamanda kumlu – kireçli 

topraklarda N0 azot dozunda; Zn dozları bakımından ise Zn1(2.78) ve Zn2(2.86) dozları 

arasındaki fark hariç diğer dozlar bakımından anlamlı farklılıklar bulunmuştur.N1 azot 

dozunda; Zn dozları bakımından da yine Zn1(3.54) ve Zn2(3.74) dozları arasındaki fark 

hariç diğer dozlarla açısından anlamlı farklılıklar bulunmuştur.N2 azot dozunda ise 

Zn0(4.31) ile Zn1(4.47) dozlar arasındaki fark hariç diğer dozlarla anlamlı anlamlı fark 



Çizelge 7. Killi - Kireçli toprağa artan miktarlarda N ve Zn uygulamasının mısır 



Toprak 

No 

Azot 



Ortalama 

4 N0 4.05a 4.31b 4.40b 4.52b 4.32a 

Killi N1 4.88a 5.04a 5.32b 5.60c 5.21b 

Kireçli N2 5.70a 5.84ab 5.99b 6.04b 5.89c 




Çizelge 7’de görüleceği gibi killi – kireçli topraklarda N dozları 

bakımından N0(4.32), N1(5.21), N2(5.89) olarak kuru madde miktarı ortalamaları 

arasındaki fark istatistiki olarak önemli bulunmuştur. Azot dozları bakımından killi – 

kireçli toprağı incelediğimizde N0 azot dozunda; Zn dozları bakımından Zn1(4.31), 

Zn2(4.40), Zn3(4.52) dozları arasındaki fark hariç Zn0 dozuyla anlamlı farklılık 

bulunmuştur.N1 azot dozunda da Zn dozları bakımından Zn0(4.88) ile Zn1(5.04) 

değerleri arasındaki fark hariç diğer dozlar arasındaki önemli bulunmuştur. N2 azot 

dozunda; Zn dozları bakımından Zn2(5.99) ve Zn(6.04) değerleri arasındaki fark hariç 

diğer dozlar arasındaki fark önemli bulunmuştur. Her bir muamele kendi içinde 

değerlendirilmiş olup farklı harf ile gösterilenler arasında % 1 düzeyinde önemli 

farklılıklar belirlenmiştir.

Çizelge 8 Tınlı – Nötr toprağa artan miktarlarda N ve Zn uygulamasının mısır 



Toprak 

No 

5 

Tınlı Nötr 

Azot 



Ortalama 

N0 3.74a 4.14b 4.16b 4.37b 4.10a 

N1 4.56a 4.71ab 4.94b 5.20c 4.85b 

N2 5.85a 5.93a 6.20b 6.28b 6.06c 




Çizelge 8’de görüldüğü üzere kumlu – asit topraklarda N dozları 

bakımından N0(4.10), N1(4.85), N2(6.06) olarak kuru madde miktarı arasındaki fark 

istatistiki olarak önemli bulunmuştur. Aynı zamanda tınlı – nötr topraklarda N0 azot 

dozunda; Zn dozları bakımından incelediğimizde Zn1(4.14), Zn2(4.16) ve Zn3(4.37) 

dozları arasındaki fark hariç diğer doz olan Zn0 dozu ile aralarında anlamlı farklılık 

bulunmuştur.N1azot dozunda; Zn dozları bakımından ise tüm ortalamalar birbirinden 

farklı bulunmuştur. N2 azot dozunda ise Zn0(5.85) ile Zn1(5.93) arasında anlamlı 

farklılık bulunamamış ancak Zn2 ve Zn3 dozlarıyla farklılık bulunmuştur.Aynı şekilde 

Zn2(6.20) dozuyla Zn3(6.28) dozu arasında farklılık bulunamamışken Zn0 ve Zn1 

dozlarıyla anlamlı farklılık bulunmuştur. Her bir muamele kendi içinde değerlendirilmiş 

olup farklı harf ile gösterilenler arasında % 1 düzeyinde önemli farklılıklar 

belirlenmiştir.

Ek Çizelge 1’in ve yukarıdaki Çizelge 4, 5, 6, 7, 8’in incelenmesi sonucunda 

görüleceği gibi farklı özelliklere sahip olan topraklara artan miktarlarda N ve Zn 

uygulanmasıyla, mısır bitkisinde elde edilen kuru madde miktarlarında olumlu yönde 

etkilenme olmuş ve kuru madde miktarları artmıştır. Kuru madde miktarındaki artışlar 

topraklara göre de farklılıklar göstermiştir. 

Kontrole (Zn0N0) göre en yüksek ortalama artış % 146 ile ‘kumlu - asit’ toprakta 

belirlenmiştir. Bu toprağı sıra ile % 100; % 90; % 68 ve % 49 ile ‘killi - asit’; ‘kumlu - 

kireçli’; ‘tınlı - nötr’ ve ‘killi - kireçli’ topraklar izlemiştir. Topraklara göre kuru madde 

miktarlarındaki artışın değişiklik göstermesi, toprakların fiziksel ve kimyasal olarak 

farklı özelliklere sahip olması ve besin elementlerinin bitki gelişimi üzerinde farklı 

etkiye sahip olması şeklinde açıklanabilir. 

Topraklara artan düzeylerde uygulanan N’un, bitkinin kuru madde miktarlarında 

ortalama etkisi Şekil’3 de verilmiştir. Şekil 3’ün ve çizelgelerin incelenmesinden de 

görüleceği gibi artan miktarlarda uygulanan azot ve çinko, bitkinin ortalama kuru 

madde miktarını artırmıştır. En yüksek ortalama kuru madde miktarı 5.44 g / saksı 

değeri ile ‘killi - asit’ toprakta elde edilmiştir. Bu toprağı sırasıyla 5.14; 5.01; 4.96 ve 

3.70 g / saksı değerleriyle ‘killi - kireçli’; ‘tınlı - nötr’; ‘kumlu - asit ve ‘kumlu - kireçli’ 

topraklar izlemiştir.

Kuru Madde gr/saksı 

6 

5 

4 

3 

2 

1 

0 

1 2 3 4 5 

Toprak No 

Tınlı-Nötr 

Killi-Kireçli 

Kumlu-Kireçli 

Killi-Asit 

Kumlu-Asit 

Şekil 3. Farklı özellikteki topraklara artan miktarlarda Azot ve Çinko 

uygulamasının mısır bitkisinin ortalama kuru madde miktarı üzerine etkisi 

Farklı özellikteki topraklara artan miktarlarda N ve Zn uygulamasının mısır 

bitkisinin kuru madde miktarı üzerine etkisine ilişkin varyans analizi sonuçları 

Çizelge. 3 de verilmiştir. 

Elde edilen sonuçlar Çizelge 4, Çizelge5, Çizelge6, Çizelge7, Çizelge8’de 

görülmektedir. Her bir muamele kendi içinde değerlendirildiğinde, aynı harf ile 

gösterilen ortalamalar arasında istatistiksel olarak %1 düzeyinde fark olmadığı kabul 

edilmektedir. Ancak Çizelge’lerden de görüleceği gibi uygulamalar arasında istatistiksel 

olarak % 1 düzeyinde önemli farklılıklar olduğu anlaşılmaktadır. Daha önce yapılmış 

olan birçok araştırmada da araştırıcılar, artan N ve Zn dozlarının mısır bitkisinin kuru 

madde miktarında artışlar saptamışlardır ( Karimian, 1995; Taban, 1995; Kasap ve ark. 

1996; Arrieche ve Raminez, 1999; Moraghan ve ark. 1999; Sönmez ve Yılmaz 2000; 

Erdal ve ark 2003 ).

4.3. Topraklara Artan Miktalarda Azot ve Çinko 

Uygulamasının Mısır Bitkisinin Azot Kapsamı Üzerine Etkisi 

Farklı özelliğe sahip topraklara artan miktarlarda N ve Zn uygulamasının mısır 

bitkisinin N kapsamı üzerine etkisi Ek Çizelge 2’de ve varyans analiz değerleri ise 

Çizelge 9’de görülmektedir. 

Çizelge 9 Topraklara artan miktarlarda N ve Zn uygulamasının mısır bitkisinin % 

N kapsamı üzerine etkisine ilişkin varyans analizi sonuçları 

Varyasyon Kaynakları KO-değeri 

Toprak 

N dozu 

Zn dozu 

Toprak x N 

Toprak x Zn 

N x Zn 


Hata Kareler Ortalaması 

**:%1 düzeyinde önemli 

1.180** 

9.20** 

3.79** 

0.29** 

0.054** 

0.19** 

0.034** 

0.019 

Çizelge 9 incelendiğinde topraklar; N dozları; Zn dozları; toprak x N 

interaksiyonu; toprak x Zn interaksiyonu ve toprak x N x Zn interaksiyonu % 1

düzeyinde istatistiksel olarak önemli bulunmuştur. Mısır bitkisinin % N kapsamı 

üzerine topraklar arasındaki farklılığın; her toprak için N düzeylerindeki değişim ve 

yine her toprak için N düzeylerindeki değişime göre Zn dozlarındaki farklılığın mısır 

bitkisinin % N kapsamı üzerine olan etkisine ilişkin ortalamalar için LSD testi ayrı ayrı 

uygulanmıştır. Bu duruma ilişkin sonuçlar ise aşağıda verilmiştir 

Ek Çizelge 2 ve Çizelge 10, 11, 12, 13, 14 incelendiğinde farklı özellikteki 

topraklara artan miktarlarda N uygulandığında mısır bitkisinin % N kapsamının arttığı 

görülür. Ancak topraklara artan miktarlarda Zn uygulaması ile bitkilerin % N 

kapsamları bütün topraklarda azalmıştır. 

Çizelge 10.Kumlu – asit toprakta artan miktarlarda N ve Zn uygulamasının mısır 

bitkisinin ortalama N kapsamı üzerine etkisi ve ortalamalar arasındaki farkın 

EKÖF(LSD) testine göre kontrolü 

Toprak 

No 

Azot 

N, % 


Ortalama 

1 

N0 2.50a 2.35ab 2.24ab 2.15b 2.31a 

Kumlu N1 3.25a 3.13ab 2.85bc 2.67c 2.97b 

Asit N2 3.94a 3.61b 3.24c 2.61d 3.35c 

Not:Topraklar, N dozları ve Zn dozları kendi içinde ayrı ayrı değerlendirilmiş olup, ayrı harf ile 


düzeyinde eköf = 0.14’dür.Zn dozları içinse % 1 düzeyinde = 0.29’dur. 

Çizelge 10.’daki değerlere göre kumlu – asit topraklarda N dozları 

bakımından; N0(2.31), N1(2.97), N2(3.35) değerleri azot miktarı ortalamaları arasındaki

fark istatistiki olarak önemli bulunmuştur. Kumlu – asit topraklarda N0 azot dozunda; 

Zn dozları bakımından Zn1(2.35) ile Zn2(2.24) dozları arasındaki fark hariç diğer dozlar 

bakımından anlamlı farklılıklar bulunmuştur. N1 ve N2 azot dozlarında; Zn dozları 

bakımından ise tüm ortalamalar birbirinden farklılıklar bulunmuştur. Her bir muamele 

kendi içinde değerlendirilmiş olup farklı harf ile gösterilenler arasında % 1 düzeyinde 

önemli farklılıklar belirlenmiştir. 

Çizelge 11. Killi - asit toprakta artan miktarlarda N ve Zn uygulamasının mısır 



Toprak 

No 

2 

Killi Asit 

Azot 

N, % 


Ortalama 

N0 3.21a 3.01a 3.07a 2.53b 2.96a 

N1 3.77a 3.42b 3.20b 2.83c 3.30b 

N2 4.07a 3.90a 3.33b 2.93c 3.56c 




Çizelge 11’de görüldüğü gibi killi – asit topraklarda N dozları 

bakımından; N0(2.96), N1(3.30), N2(3.56) değerleri azot miktarı ortalamaları arasındaki 

fark istatistiki olarak önemli bulunmuştur. Bu topraklardaki N0 azot dozunda Zn dozları 

bakımından incelendiğinde Zn0(3.21), Zn1(3.01), Zn2(3.07) dozları arasındaki fark hariç 

diğer doz bakımından anlamlı farklılık bulunmuştur. N1 azot dozunda; Zn dozları

akımından Zn1(3.42), Zn2(3.20) dozları arasındaki fark hariç diğer dozlar bakımından 

önemli farklılık bulunmuştur. N2 azot dozunda; Zn dozları bakımından Zn0(4.07) ile 

Zn1(3.90) dozları arasındaki fark hariç diğer dozlar bakımından anlamlı fark 


gösterilenler arasında % 1 düzeyinde önemli farklılıklar belirlenmiştir. 

Çizelge 12. Kumlu – kireçli toprakta artan miktarlarda N ve Zn uygulamasının 

mısır bitkisinin ortalama N kapsamı üzerine etkisi ve ortalamalar arasındaki 

farkın EKÖF(LSD) testine göre kontrolü 

Toprak 

No 

Azot 

N, % 


Ortalama 

3 

N0 2.52a 2.35ab 2.28ab 2.09b 2.31a 

Kumlu N1 3.01a 2.75ab 2.59bc 2.48c 2.71b 

Kireçli N2 3.91a 3.54b 3.34b 2.87c 3.41c 




Çizelge 12. incelendiğinde görüleceği üzere kumlu – kireçli topraklarda 

N dozları bakımından N0(2.31), N1(2.71), N2(3.41) değerler azot miktarı ortalamaları 

arasındaki fark istatistiki olarak önemli bulunmuştur. Aynı zamanda kumlu – kireçli 

topraklarda N0 azot dozunda; Zn dozları bakımından ise Zn1(2.35), Zn2(2.28) dozları 

arasındaki arasındaki fark hariç diğer dozlar bakımından anlamlı fark bulunmuştur. N1 

azot dozunda; Zn dozları bakımından tüm ortalamalar birbirlerinden farklı bulunmuştur.

N2 azot dozunda ise ;Zn dozları bakımından Zn1(3.54), Zn2(3.34) dozları arasındaki fark 

hariç diğer dozlarla arasındaki fark önemli bulunmuştur. Her bir muamele kendi içinde 


farklılıklar belirlenmiştir. 

Çizelge 13. Killi – kireçli toprakta artan miktarlarda N ve Zn uygulamasının mısır 



Toprak 

No 

Azot 

N, % 


Ortalama 

4 

N0 2.87a 2.78a 2.66ab 2.45b 2.69a 

Killi 

N1 3.44a 3.34ab 3.14b 2.81c 3.18b 

Kireçli N2 3.83a 3.42b 3.20bc 2.99c 3.36c 




Çizelge 13’de görüldüğü gibi killi – kireçli topraklarda N dozları 

bakımından N0(2.69), N1(3.18), N2(3.36) dozlarındaki azot miktarı ortalamaları 

arasındaki fark istatistiki olarak önemli bulunmuştur. Çizelge incelendiğinde killi – 

kireçli topraklarda N0 azot dozunda; Zn dozları bakımından Zn0(2.87), Zn1(2.78), 

dozları arasındaki fark hariç diğer dozlar açısından anlamlı farklılık bulunmuştur. N1 

azot dozunun Zn dozları bakımından incelendiğinde tüm ortalamalar arasında önemli 

fark bulunmuştur. N2 azot dozunda; Zn2(3.20), Zn3(2.99) dozları arasındaki farklılık

hariç diğer dozlarla anlamlı fark bulunmuştur. Her bir muamele kendi içinde 


farklılıklar belirlenmiştir. 

Çizelge 14. Tınlı - nötr toprakta artan miktarlarda N ve Zn uygulamasının mısır 



Toprak 

No 

5 

Tınlı Nötr 

Azot 

N, % 


Ortalama 

N0 2.84a 2.79ab 2.65ab 2.52b 2.70a 

N1 3.37a 3.13ab 3.06bc 2.78c 3.08b 

N2 3.37a 3.28a 3.16ab 2.94b 3.19b 


gösterilen ortalamalar arasında kendi grupları içerisinde % 1 düzeyinde fark yoktur. . (N dozları için % 1 


Çizelge 14’de görüldüğü gibi tınlı – nötr topraklarda N dozları 

bakımından N0(2.70), N1(3.08), N2(3.19) olarak azot içeriği ortalamaları arasındaki fark 

istatistiki olarak önemli bulunmuştur. Aynı zamanda tınlı – nötr topraklarda N0 azot 

dozunda; Zn dozları bakımından ise Zn1(2.79), Zn2(2.65) dozlar arasındaki fark hariç 

diğer dozlarla anlamlı farklılık bulunmuştur. N1 azot dozundaki Zn dozlarında ise bütün 

dozlarda önemli farklılık bulunmuştur. N2 azot dozunda; Zn dozları bakımından 

Zn0(3.37), Zn1(3.28) dozları arasındaki fark hariç diğer dozlarla arasındaki fark önemli

ulunmuştur. Her bir muamele kendi içinde değerlendirilmiş olup farklı harf ile 

gösterilenler arasında % 1 düzeyinde önemli farklılıklar belirlenmiştir. 

Topraklara artan miktarlarda N uygulamasıyla kontrole göre mısır bitkisinde en 

yüksek azot artışı % 47 ile ‘kumlu - kireçli’ toprakta bulunmuştur. Bu toprağı sıra ile 

‘kumlu - asit’; ‘killi -kireçli’; ‘killi - asit’ ve ‘tınlı - nötr’ topraklar, % 45; % 25; % 20 ve 

% 19 değerleriyle izlemiştir. Topraklar arasında belirlenen bu artış farklılığına sebep 

olarak toprakların başta tamponluk gücü olmak üzere bazı fiziksel ve kimyasal 

özelliklerindeki farklılık gösterilebilir. Bu araştırmanın azot miktarı bulguları daha 

önceden yapılan çalışma sonuçlarıyla paralellik taşımaktadır (Aydın, 1995; Kasap ve 

ark.1996; Çullu ve ark. 1999; Bozkurt ve ark. 2000; Bozkurt ve Karaçal, 2000; Ceylan 

ve ark.2001 ).

N, % 

4 

3 

2 

1 

0 

1 2 3 4 5 

Toprak No 

Tınlı-Nötr 



Killi-Asit 

Kumlu-Asit 

Şekil 4. Farklı özellikteki topraklara artan miktarlarda N ve Zn uygulamasının 

mısır bitkisinin ortalama % N kapsamı üzerine etkisi 

Topraklar genel olarak değerlendirildiğinde artan N ve Zn dozlarına göre en 

yüksek ortalama N kapsamı % 3.27 ile ‘killi-asit’ toprakta belirlenmiştir. Bu toprağı 

sırayla,% 3.08; % 2.99; % 2.88 ve % 2.81 değerleriyle ‘killi - kireçli’; ‘tınlı - nötr’; 

‘kumlu - asit’; ve ‘kumlu - kireçli’ topraklar izlemiştir. Bu sonuçlar Şekil 4’de de 

görülmektedir. Araştırıcılara göre; bitkilerin kuru madde esasına göre % N kapsamları 

% 0.2 ile % 6.0 arasında değişmektedir (Kacar ve Katkat, 1988). Bu çalışmada elde 

edilen % N değerleri literatür bulgularıyla uygunluk içerisindedir. 

Daha önce yapılan bazı çalışmalarda farklı özellikteki topraklara artan 

miktarlarda N ve Zn uygulaması ile bitkilerin N kapsamlarında farklı etkiler 

belirlenmiştir. Artan azot dozları bitkilerin % N kapsamlarını artırmıştır. Artan Zn

dozları ise bitkilerin % N kapsamlarında azalmalara neden olmuştur. Araştırıcılar artan 

Zn dozlarının bitkinin % N kapsamındaki azaltıcı etkisini Zn 2+ ile NH + 4 arasında bir 

rekabetin olmasına ve bu rekabetin belli bir N dozu için artan Zn uygulamalarının 

bitkinin NH4 + alımını engellemiş olması ve sonuçta bitkinin N beslenmesinin olumsuz 

etkilenmesi ile açıklamışlardır ( Chaudhry ve Loneragan, 1972; Karimian, 1995; Taban, 

1995; Zengin ve Şeker, 1999; Dwivedi ve ark. 2002; Ferriera ve ark. 2001; Erdal ve ark. 

2003 ). Araştırıcılara göre Zn’nun olumsuz etkisi organik madde miktarının azalışıyla 

artmaktadır (Kacar, 1997; Eyüpoğlu ve ark. 1998 ).

4.4. Topraklara Artan Miktarlarda Azot ve Çinko Uygulamasının 

Mısır Bitkisinin Çinko Kapsamı Üzerine Etkisi 

Topraklara artan miktarlarda N ve Zn uygulamasının mısır bitkisinin Zn kapsamı 

üzerine etkisi Ek Çizelge 3’de; varyans analiz değerleri ise Çizelge 15’de 

görülmektedir. 

Çizelge 15. Topraklara artan miktarlarda N ve Zn uygulamasının mısır bitkisinin 

ppm Zn kapsamı üzerine etkisine ilişkin varyans analizi sonuçları 

Varyasyon Kaynakları KO - değeri 

Toprak 

N dozu 

Zn dozu 

Toprak x N 

Toprak x Zn 

N x Zn 


Hata Kareler Ortalaması 

**:% 1 düzeyinde önemli 

1042.28** 

1088.69** 

5514.58** 

30.209** 

90.37** 

35.79** 

10.30** 

10.20 

Çizelge 15 incelendiğinde topraklara uygulanan artan miktarlardaki N ve Zn’nun 

mısır bitkisinin Zn kapsamı üzerindeki N’un azaltıcı ve Zn’nin artırıcı etkisine ilişkin 

topraklar arasındaki farklılık; N dozları; Zn dozları; toprak x N interaksiyonu; toprak x 

Zn interaksiyonu; N x Zn interaksiyonu ve Toprak x N x Zn interaksiyonu % 1

düzeyinde istatistiksel olarak önemli bulunmuştur. Mısır bitkisinin Zn kapsamı üzerine 

topraklar arasındaki farklılığın; her toprak için N düzeylerindeki değişimin azaltıcı 

etkisi ve yine her bir toprak için N düzeylerindeki değişime göre Zn dozlarındaki 

farklılığın bitkinin Zn kapsamı üzerindeki olumlu etkisine ilişkin olarak ortalamalara 

LSD testi ayrı ayrı uygulanmıştır. Elde edilen bulgular Çizelge 16, 17, 18, 19, 20’de 

görülmektedir. 

Çizelge 16. Kumlu – asit topraklara artan miktarlarda N ve Zn uygulamasının 

mısır bitkisinin ortalama Zn kapsamı üzerine etkisi ve ortalamalar arasındaki 


Toprak 

No 

Azot 

Zn, ppm 


Ortalama 

1 N0 23.98a 31.71b 38.48b 55.06c 37.31c 

Kumlu N1 21.10a 28.74b 34.36b 51.84c 34.01b 

Asit N2 20.64a 27.64b 31.98b 43.03c 30.82a 

Not: Topraklar, N dozları ve Zn dozları kendi içlerinde ayrı ayrı değerlendirilmiş olup, aynı harf ile 


düzeyinde eköf = 3.4’dür. Zn dozları içinse % 1 düzeyinde = 0.29’dur. 

Çizelge 16’da görüldüğü gibi kumlu – asit topraklarda N dozları bakımından 

N0(37.31), N1(34.01), N2(30.82) olarak çinko miktarı ortalamaları arasındaki fark 

istatistiki olarak %1 düzeyinde önemli bulunmuştur. Aynı zamanda kumlu – asit 

topraklarda N0 azot dozunda; Zn dozları bakımından Zn1(31.71), Zn2(38.48) dozları 

arasındaki fark hariç diğer dozlar bakımından anlamlı farklılık bulunmuştur. N1 azot 

dozunda; Zn dozları bakımından incelendiğinde Zn1(28.74), Zn2(34.36) dozları

arasındaki fark hariç diğer dozlarla önemli farklılık bulunmuştur. N2 azot dozunda; Zn 

dozları bakımından yine Zn1(27.64), Zn2(31.98) dozları arasındaki farklılık hariç diğer 

dozlarla anlamlı fark bulunmuştur. Çizelgeden de görüldüğü gibi her bir muamele kendi 

içinde değerlendirilmiş ve % 1 düzeyinde farklılık gösterenler ayrı harf ile verilmiştir. 

Çizelge 17. Killi – asit topraklara artan miktarlarda N ve Zn uygulamasının mısır 

bitkisinin ortalama Zn kapsamı üzerine etkisi ve ortalamalar arasındaki farkın 


Toprak 

No 

2 

Killi Asit 

Azot 

Zn, ppm 


Ortalama 

N0 33.13a 41.11b 55.83c 70.65d 50.18c 

N1 25.75a 38.28b 49.23c 59.31d 43.14b 

N2 23.51a 32.85b 45.75c 53.16d 38.82a 

Not: Topraklar, N dozları ve Zn dozları kendi içlerinde ayrı ayrı değerlendirilmiş olup, aynı harf ile 


düzeyinde eköf = 3.4’dür. Zn dozları içinse % 1 düzeyinde = 0.29’dur. 

Çizelge 17 incelendiğinde killi –asit topraklarda N dozları bakımından 

N0(50.18), N1(43.14), N2(38.82) değerleri çinko miktarı ortalamaları arasındaki fark 

istatistiki olarak önemli bulunmuştur. Killi – asit topraklarda N0 azot dozunda; Zn 

dozları bakımından tüm ortalamalar arasında anlamlı farklılık bulunmuştur. N1 azot 

dozunda da bütün ortalamalar arasında önemli fark bulunmuştur. N2 azot dozunda da 

aynı şekilde tüm ortalamalar arasında anlamlı farklılık bulunmuştur. Çizelgede her bir

muamele kendi içinde değerlendirilmiş ve % 1 düzeyinde farklılık gösterenler ayrı harf 

ile verilmiştir. 

Çizelge 18. Kumlu - kireçli topraklara artan miktarlarda N ve Zn uygulamasının 



Toprak 

No 

Azot 

Zn, ppm 


Ortalama 

3 N0 24.59a 31.45b 34.95b 43.42c 33.60b 

Kumlu N1 22.38a 26.05ab 30.81b 41.94c 30.29b 

Kireçli N2 20.52a 23.80ab 28.65bc 33.66c 26.65a 

Not: Topraklar, N dozları ve Zn dozları kendi içlerinde ayrı ayrı değerlendirilmiş olup, aynı harf 

ile gösterilen ortalamalar arasında kendi grupları içerisinde % 1 düzeyinde fark yoktur. (N 

dozları için % 1 düzeyinde eköf = 3.4’dür. Zn dozları içinse % 1 düzeyinde = 0.29’dur. 

Çizelge 18’de görüldüğü gibi kumlu – kireçli topraklarda N dozları bakımından 

N0(33.60), N1(30.29), N2(26.65) olarak çinko miktarı ortalamaları arasındaki fark istatistiki 

olarak önemli bulunmuştur. Kumlu – kireçli topraklarda N0 azot dozunda; Zn dozları 

bakımından Zn1(31.45), Zn2(34.95) dozları arasındaki fark hariç diğer dozlar arasındaki anlamlı 

farklılık bulunmuştur. N1 azot dozunda; Zn içerikleri tüm ortalamalar birbirinden farklı 

bulunmuştur. N2 azot dozunda; Zn dozları açısından da bütün ortalamalar arasında anlamlı 

farklılık bulunmuştur. Çizelgede her bir muamele kendi içinde değerlendirilmiş ve % 1 

düzeyinde farklılık gösterenler ayrı harf ile verilmiştir.

Çizelge 19. Killi - kireçli topraklara artan miktarlarda N ve Zn uygulamasının 



Toprak 

No 

Azot 

Zn, ppm 


Ortalama 

4 N0 28.70a 36.66b 43.36b 54.13c 40.71b 

Killi N1 24.72a 31.89b 41.65c 45.24c 35.87a 

Kireçli N2 22.56a 31.55b 40.70b 43.59c 34.60a 


ile gösterilen ortalamalar arasında kendi grupları içerisinde % 1 düzeyinde fark yoktur. .(N 


Çizelge 19 incelendiğinde görüleceği üzere killi – kireçli topraklarda N dozları 

bakımından N0(40.719, N1(35.87), N2(34.60) olarak çinko miktarı ortalamaları 

arasındaki fark istatistiki olarak önemli bulunmuştur. Killi – kireçli topraklarda N0 azot 

dozunda; Zn dozları bakımından Zn1(36.66), Zn2(43.36) arasındaki fark hariç diğer 

dozlar bakımından anlamlı farklılıklar bulunmuştur. N1 azot dozunda; Zn dozları 

açısından Zn2(41.65), Zn3(45.24) dozları arasındaki farklılık önemsiz diğer dozlarla 

önemli bulunmuştur. N2 azot dozunda; Zn dozları bakımından Zn1(31.55), Zn2(40.70) 

dozları arasındaki fark hariç diğer dozlarla anlamlı farklılık bulunmuştur. Çizelgede her 

bir muamele kendi içinde değerlendirilmiş ve % 1 düzeyinde farklılık gösterenler ayrı 

harf ile verilmiştir.

Çizelge 20. Tınlı – nötr topraklara artan miktarlarda N ve Zn uygulamasının mısır 

bitkisinin ortalama Zn kapsamı üzerine etkisi ve ortalamalar arasındaki farkın 


Toprak 

No 

5 

Tınlı Nötr 

Azot 

Zn, ppm 


Ortalama 

N0 31.24a 37.84a 50.75b 62.55c 45.59c 

N1 29.22a 35.20a 43.63b 57.72c 41.44b 

N2 24.68a 30.31ab 31.60b 49.17c 33.94a 


ile gösterilen ortalamalar arasında kendi grupları içerisinde % 1 düzeyinde fark yoktur. .(N 


Çizelge 20’de görüldüğü gibi tınlı – nötr topraklarda N dozları bakımından N0(45.59), 

N1(41.44), N2(33.94) olarak çinko miktarı ortalamaları arasındaki fark istatistiki olarak önemli 

bulunmuştur. Aynı zamanda tınlı – nötr topraklarda N0 azot dozunda; Zn içerikleri bakımından 

Zn0(31.24), Zn1(37.84), dozları arasındaki fark hariç diğer dozlarla anlamlı farklılık 

bulunmuştur. N1 azot dozunda; Zn dozları bakımından N0’daki gibidir. N2 azot dozunda; Zn 

dozları bakımından tüm ortalamalar birbirinden farklı bulunmuştur. Çizelgede her bir 

muamele kendi içinde değerlendirilmiş ve % 1 düzeyinde farklılık gösterenler ayrı harf 

ile verilmiştir. 

Ek Çizelge 3 ve Çizelge 16, 17, 18, 19, 20 incelenecek olursa farklı özellikteki 

topraklara artan miktarlarda Zn uygulaması ile mısır bitkisinin Zn kapsamının arttığı; 

artan N uygulaması ile ise bitkinin Zn kapsamının azaldığı görülür. 

Topraklara artan miktarlarda N ve Zn uygulamasının mısır bitkisinin Zn kapsamı 

üzerine ortalama etkisi Şekil 5’de verilmiştir. Şekil 5 incelendiğinde en yüksek ortalama

Zn kapsamı 44.05 ppm ile ‘killi-asit’ toprakta yetiştirilen mısır bitkisinde belirlenmiştir. 

Bu toprağı sırasıyla; 40.32 ppm; 37.06 ppm; 34.05 ppm ve 30.18 ppm Zn değerleriyle 

‘tınlı-nötr’; ‘killi - kireçli’; ‘kumlu - asit’ ve ‘kumlu - kireçli’ topraklar izlemiştir. 

Topraklara artan miktarlarda N uygulaması ile bitkinin Zn kapsamı önemli 

ölçüde azalmıştır. ‘Kumlu - asit’ toprakta mısır bitkisinin ortalama Zn kapsamı N0 

dozunda 37.31 ppm iken N2 dozunda bu değer 30.82 ppm’e düşmüştür. ’Killi- asit’ 

Zn , ppm 

50 

40 

30 

20 

10 

0 

1 2 3 4 5 

Toprak No 

Tınlı-Nötr 



Killi-Asit 

Kumlu -Asit 

Şekil 5. Farklı özellikteki topraklara artan miktarlarda N ve Zn uygulamasının 

mısır bitkisinin ortalama ppm Zn kapsamı üzerine etkisi 

toprakta ise 50.18 ppm’den 38.82 ppm’e; ‘kumlu - kireçli’ toprakta 33.60 ppm’den 

26.65 ppm’e; killi - kireçli’ toprakta 40.71 ppm’den 34.60 ppm’e ve ‘tınlı - nötr’ 

toprakta ise 45.59 ppm’den 33.94 ppm’e düşmüştür. Bu azalış oranları ‘tınlı - nötr’ 

toprakta % 25; ‘killi - asit’ toprakta % 22; ‘kumlu - kreçli’ toprakta % 21; ‘kumlu - asit’

toprakta % 18 ve ‘killi - kireçli’ toprakta % 15 şeklinde gerçekleşmiştir. Bitkilerin çinko 

kapsamları toprakların yarayışlı Zn içerikleri ile uygunluk içerisindedir. Örneğin en 

yüksek Zn kapsamının belirlendiği bitkinin yetiştirildiği ‘killi - asit’ toprağın yarayışlı 

Zn kapsamı da en yüksektir ( Çizelge 2). Toprakların yarayışlı Zn kapsamları pH ile ters 

orantılı olup asitlik arttıkça artmaktadır. Diğer taraftan killi topraklarda yarayışlı çinko 

kapsamı kumlu topraklara göre genellikle daha yüksektir. Buna göre toprakların 

yarayışlı Zn kapsamlarıyla bazı fiziksel ve kimyasal özellikleri arasında önemli bir 

ilişkinin olduğu anlaşılmaktadır (Kacar, 1997). 

Bitkilerin Zn kapsamlarının artan N miktarları ile azalması toprağın yarayışlı Zn 

miktarıyla doğrudan ilişkilidir. Yarayışlı Zn kapsamı yetersiz veya kritik düzeyde 

bulunan topraklarda yetiştirilen bitkilere artan miktarlarda N uygulanması sonucunda 

vejetatif aksamın gelişimi teşvik edilmekte ve bu sonuç da Zn noksanlığının ortaya 

çıkmasına sebep olmaktadır ( Ozanne, 1995; Kacar,1997 ). Bu araştırmada kullanılan 1, 

3 ve 4 nolu toprakların yarayışlı Zn düzeyleri düşük olmakla birlikte kritik düzey olan 

0.5 ppm ( Lindsay ve Norvell, 1978 ) değerine yakın düzeydedir. Bu nedenle söz 

konusu topraklarda Zn eksikliği önemli boyutlarda olmadığından bu topraklardaki mısır 

bitkisinin Zn kapsamları eksiklik düzeyinin (20 ppm, Jones ve ark.1991) üzerinde 

bulunmuştur. Bu duruma bir başka sebep olarak, deneme süresinin sadece 50 gün oluşu 

ve bu süre içerisinde toprakta az da olsa belirlenen Zn eksikliğinin bitkilere henüz 

yansımamış olması gösterilebilir. Bazı araştırıcılara göre ise toprağa uygulanan N, bitki 

kökünde çinko-protein kompleksi biçiminde Zn’nun tutularak toprak üstü aksamlara 

taşınmasına engel olmaktadır. Bu süreç özellikle Zn bakımından yetersiz olan topraklar 

için daha da önemlidir ( Ozanne, 1955; Loneragan ve Webb, 1993; Kacar, 1997; Erdal 

ve ark. 2003 ). Bu araştırmada artan N uygulamalarıyla birlikte bitkilerin Zn kapsamları

azalmıştır. Ancak topraklarda önemli ölçüde Zn eksikliği saptanmadığından dolayı 

bitkilerde görülen bu azalış Zn eksikliğine neden olmamıştır. 

Konu ile ilgili olarak geçmişte yapılan birçok çalışmada araştırıcılar farklı 

özellikteki topraklara artan miktarlarda Zn uygulamasının mısır bitkisinin Zn 

kapsamlarında istatistiksel olarak önemli artışlar saptamışlardır (Pande ve ark. 1985; 

Selimoğlu, 1995; Arrieche ve Ramirez, 1999; Karaman ve ark. 1999; Brohi ve ark. 

2000; Dwivedi ve ark. 2002 ). 

Topraklara artan miktarlarda N uygulaması ile birçok araştırıcı mısır bitkisinin 

Zn kapsamlarında azalışlar belirlemişlerdir. Ancak bu azalışı bazı araştırıcılar yarayışlı 

Zn kapsamı düşük olan topraklarda istatistiksel olarak önemli bulurken, bazıları 

önemsiz bulmuşlardır. Önemsiz bulunmasına sebep olarak toprağın yarayışlı Zn 

kapsamının yeterli ve yüksek oluşunu göstermişlerdir (Karimian, 1995; Paliwal ve ark. 

1999; Zengin ve Şeker, 1999; Kadar, 2000; Ferriera ve ark. 2001; Ceylan ve ark. 2001; 

El - Nagar, 2002; Xie ve ark. 2003; Erdal ve ark. 2003 ).

5. SONUÇ VE ÖNERİLER 

Trakya Bölgesi’nde diğer illerde olduğu gibi Tekirdağ İl’inde de monokültür 

tarım yapılmakta ve yoğun gübreleme programı uygulanmaktadır. Bu nedenle 

toprakların organik madde miktarları sürekli olarak azalmaktadır. Yörede organik 

madde miktarı az olduğundan dolayı aşırı miktarlarda azotu gübreleme yapılmaktadır. 

Bu tip bir uygulama ise bazı beslenme sorunlarının ortaya çıkmasına neden olmaktadır. 

Tekirdağ ilinden alınan farklı fiziksel ve kimyasal özelliğe sahip topraklar ile 

yapılan bu çalışmada topraklara artan miktarlarda azotlu gübre uygulaması ile mısır 

bitkisinin çinko kapsamında istatistiksel olarak % 1 düzeyinde önemli azalmalar 

saptanmıştır.Çinko uygulanmadan artan azot dozları bütün topraklarda bitkinin Zn 

kapsamlarının kritik düzelere ( 20 ppm, Jones ve ark.1991) düşmesine neden olmuştur. 

Yörede aynı tarım sistemi ve aynı gübreleme programına devam edilmesi 

durumunda bitkilere Zn eksikliğinin boyutları daha ciddi değerlere ulaşacağı mutlaktır. 

Yörede ülkemizde olduğu gibi çinko eksikliği önemli bir mikro element sorunudur. 

Diğer taraftan toprakların organik madde kapsamları düşük olduğundan aşırı miktarda 

azotlu gübreleme söz konusudur. Bu çalışmada ortaya konulduğu gibi bu durum 

bitkinin çinko ile beslenmesini olumsuz etkilemektedir. 

Tekirdağ koşullarında son yıllarda çiftçilerin çinkolu gübre kullanımının arttığı 

gözlenmektedir. Yörede yapılacak tarla denemeleri ile bitkilerin azotlu ve çinkolu gübre 

ihtiyaçları saptanmalıdır. Bu tip bir araştırma farklı özellikteki topraklarda ayrı ayrı 

yürütülmeli ve toprakların N ve Zn ihtiyaçları en doğru bir biçimde saptanmalıdır. 

Ayrıca yörede belirlenen N ve Zn dozları ile farklı bitkilerle kalibrasyon çalışması 

yapılarak toprak ve bitki analiz sonuçları korele edilmelidir. Aksi takdirde yörede zaten

önemli bir mikro element sorunu olan Zn eksikliği aşırı N’lu gübreleme ile bütün 

topraklarda daha da önemli bir hale gelecek yetiştirilen ürünün kalite ve kantitesinde 

ciddi azalmalara neden olacaktır.

6. EKLER 

Ek Çizelge 1. Topraklara artan miktarlarda N ve Zn uygulamasının mısır 

bitkisinin kuru madde miktarı üzerine etkisi, gr/saksı. 

Toprak Azot Çinko 

1 

Kumlu- 

Asit 

2 

Killi- 

Asit 

N0 

N1 

N2 

N0 

N1 

N2 

Parseller 

1 2 3 

Zn0 2.86 2.92 2.90 

Zn1 2.87 3.20 2.95 

Zn2 3.10 3.21 3.18 

Zn3 3.36 3.15 3.24 

Zn0 4.43 4.74 4.76 

Zn1 5.12 5.30 5.27 

Zn2 5.41 5.47 5.38 

Zn3 5.81 6.13 5.90 

Zn0 5.90 5.86 5.74 

Zn1 6.28 6.42 6.18 

Zn2 6.76 6.80 6.74 

Zn3 7.18 7.09 7.13 

Zn0 3.45 3.80 3.66 

Zn1 3.76 3.94 3.80 

Zn2 4.17 4.46 4.50 

Zn3 4.29 4.54 4.68 

Zn0 5.13 5.00 4.87 

Zn1 5.42 5.64 5.50 

Zn2 5.77 6.13 5.85 

Zn3 5.86 6.19 6.24 

Zn0 5.92 5.86 5.80 

Zn1 6.32 6.40 6.56 

Zn2 6.77 6.95 6.87 

Zn3 7.14 7.38 7.30


3 

Kumlu- 

Kireçli 

4 

Killi- 

Kireçli 

N0 

N1 

N2 

N0 

N1 

N2 

Parseller 

1 2 3 

Zn0 2.51 2.74 2.79 

Zn1 2.72 2.76 2.86 

Zn2 2.94 2.86 2.78 

Zn3 2.87 2.98 3.04 

Zn0 3.02 3.24 3.36 

Zn1 3.62 3.44 3.58 

Zn2 3.76 3.64 3.84 

Zn3 4.02 3.97 4.08 

Zn0 4.17 4.46 4.32 

Zn1 4.38 4.59 4.46 

Zn2 4.62 4.94 4.75 

Zn3 5.16 5.10 5.04 

Zn0 3.95 4.10 4.12 

Zn1 4.26 4.40 4.28 

Zn2 4.34 4.42 4.44 

Zn3 4.46 4.60 4.50 

Zn0 4.84 4.90 4.92 

Zn1 4.92 5.05 5.17 

Zn2 5.20 5.42 5.34 

Zn3 5.46 5.74 5.62 

Zn0 5.80 5.64 5.66 

Zn1 5.72 5.90 5.90 

Zn2 6.05 5.94 5.98 

Zn3 6.10 6.05 5.97


5 

Nötr 

N0 

N1 

N2 

Parseller 

1 2 3 

Zn0 3.70 3.84 3.68 

Zn1 4.04 4.18 4.22 

Zn2 4.16 4.24 4.10 

Zn3 4.53 4.26 4.34 

Zn0 4.62 4.59 4.48 

Zn1 4.75 4.67 4.72 

Zn2 4.90 5.09 4.84 

Zn3 5.10 5.34 5.18 

Zn0 5.81 5.96 5.79 

Zn1 5.89 5.98 5.94 

Zn2 6.23 6.21 6.18 

Zn3 6.28 6.36 6.20

Ek Çizelge 2. Topraklara artan miktarlarda N ve Zn uygulamasının mısır 

bitkisinin N kapsamı üzerine etkisi; % 


1 

Kumlu- 

Asit 

2 

Killi- 

Asit 

N0 

N1 

N2 

N0 

N1 

N2 

Parseller 

1 2 3 

Zn0 2.30 2.64 2.58 

Zn1 2.26 2.46 2.34 

Zn2 2.22 2.34 2.18 

Zn3 2.16 2.10 2.20 

Zn0 3.14 3.26 3.36 

Zn1 2.96 3.14 3.29 

Zn2 2.64 2.87 3.05 

Zn3 2.53 2.63 2.85 

Zn0 3.97 4.05 3.82 

Zn1 3.56 3.69 3.58 

Zn2 3.14 3.22 3.36 

Zn3 2.26 3.04 2.54 

Zn0 3.05 3.23 3.36 

Zn1 2.90 3.02 3.12 

Zn2 2.64 2.87 2.72 

Zn3 2.48 2.53 2.60 

Zn0 3.66 3.90 3.76 

Zn1 3.28 3.46 3.52 

Zn2 3.02 3.29 3.30 

Zn3 2.67 2.95 2.87 

Zn0 3.95 4.16 4.10 

Zn1 3.79 4.02 3.90 

Zn2 3.16 3.48 3.36 

Zn3 2.87 2.92 3.02


3 

Kumlu- 

Kireçli 

4 

Killi- 

Kireçli 

N0 

N1 

N2 

N0 

N1 

N2 

Parseller 

1 2 3 

Zn0 2.42 2.54 2.60 

Zn1 2.28 2.43 2.36 

Zn2 2.26 2.32 2.27 

Zn3 2.04 2.14 2.10 

Zn0 2.90 3.05 3.10 

Zn1 2.62 2.87 2.76 

Zn2 2.54 2.64 2.60 

Zn3 2.40 2.54 2.52 

Zn0 3.85 3.96 3.92 

Zn1 3.42 3.64 3.56 

Zn2 3.28 3.40 3.36 

Zn3 2.94 2.87 2.80 

Zn0 2.97 2.90 2.76 

Zn1 2.80 2.74 2.82 

Zn2 2.74 2.58 2.66 

Zn3 2.52 2.40 2.44 

Zn0 3.48 3.54 3.32 

Zn1 3.36 3.40 3.26 

Zn2 3.14 3.22 3.07 

Zn3 2.90 2.87 2.66 

Zn0 3.76 3.90 3.83 

Zn1 3.44 3.34 3.49 

Zn2 3.32 3.04 3.26 

Zn3 3.12 2.80 3.05


5 

Nört 

N0 

N1 

N2 

Parseller 

1 2 3 

Zn0 2.90 2.87 2.76 

Zn1 2.80 2.74 2.85 

Zn2 2.66 2.70 2.59 

Zn3 2.42 2.52 2.62 

Zn0 3.26 3.38 3.47 

Zn1 3.10 3.24 3.05 

Zn2 2.93 3.15 3.10 

Zn3 2.76 2.88 2.72 

Zn0 3.38 3.46 3.29 

Zn1 3.18 3.24 3.42 

Zn2 3.04 3.17 3.29 

Zn3 2.85 2.95 3.02

Ek Çizelge 3. Topraklara artan miktarlarda N ve Zn uygulamasının mısır 

bitkisinin Zn kapsamı üzerine etkisi, ppm 


1 

Kumlu- 

Asit 

2 

Killi- 

Asit 

N0 

N1 

N2 

N0 

N1 

N2 

Parseller 

1 2 3 

Zn0 22.08 23.04 26.83 

Zn1 28.90 32.60 33.64 

Zn2 36.72 40.02 38.72 

Zn3 48.60 62.44 54.16 

Zn0 21.06 20.14 22.10 

Zn1 26.62 30.44 29.16 

Zn2 32.68 36.74 33.67 

Zn3 46.30 58.80 50.44 

Zn0 20.90 20.16 20.87 

Zn1 24.32 30.14 28.47 

Zn2 29.40 34.16 32.40 

Zn3 38.22 46.15 44.72 

Zn0 28.83 34.17 36.40 

Zn1 40.17 41.00 42.16 

Zn2 57.83 58.96 50.72 

Zn3 66.50 78.33 67.14 

Zn0 24.10 26.00 27.16 

Zn1 39.18 36.28 39.40 

Zn2 50.64 52.44 44.62 

Zn3 58.50 66.83 52.60 

Zn0 22.33 24.10 24.12 

Zn1 30.26 32.14 36.16 

Zn2 46.74 48.12 42.40 

Zn3 52.14 56.74 50.62


3 

Kumlu- 

Kireçli 

4 

Killi- 

Kireçli 

N0 

N1 

N2 

N0 

N1 

N2 

Parseller 

1 2 3 

Zn0 25.00 26.17 22.66 

Zn1 32.14 33.62 28.60 

Zn2 34.62 33.42 36.82 

Zn3 42.14 43.24 44.90 

Zn0 22.80 20.72 23.64 

Zn1 24.16 26.87 27.14 

Zn2 30.44 29.16 32.84 

Zn3 42.17 40.85 42.80 

Zn0 20.18 20.22 22.16 

Zn1 22.74 23.16 25.50 

Zn2 28.86 26.94 30.16 


Zn0 25.64 29.64 30.84 

Zn1 36.50 32.86 40.63 

Zn2 48.60 42.90 38.60 

Zn3 54.16 57.62 50.61 

Zn0 23.18 24.85 26.14 


Zn2 45.26 43.00 36.70 

Zn3 46.26 48.64 40.83 

Zn0 22.90 23.10 21.69 

Zn1 30.77 30.14 32.74 

Zn2 44.18 38.16 39.76 

Zn3 46.00 44.90 39.87


5 

Nötr 

N0 

N1 

N2 

Parseller 

1 2 3 

Zn0 26.14 34.42 33.16 

Zn1 34.72 40.62 38.19 

Zn2 46.80 54.70 50.77 

Zn3 58.64 66.87 62.16 

Zn0 25.80 30.16 31.72 

Zn1 30.42 39.19 36.00 

Zn2 38.60 46.64 45.66 

Zn3 54.72 58.40 60.05 

Zn0 23.16 25.16 25.74 

Zn1 28.64 32.14 30.15 

Zn2 30.66 32.00 32.14 

Zn3 46.14 50.74 50.64

7. KAYNAKLAR 

Alpaslan, M. ve Taban, S.1996. Çeltikte ( Oryza Sativa ) çinko-demir ilişkisi. A. Ü. 

Ziraat Fak. Tarım Bilimleri Dergisi. 2(1): 43-47. 

Alpaslan, M.; Güneş, A. Ve İnal, A. 1998. Deneme Tekniği, A. Ü. Ziraat Fak. Yayınları 

No: 1501, Ankara. 

Arcasoy, A. 1997 İnsan sağlığında çinkonun önemi.1. Ulusal Çinko Kongresi. 12-16 

Mayıs, Eskişehir, 11-17. 

Arrieche, I. and Ramirez, R. 1999. Zinc uptake and its relationship with maize dry 

matter and zinc uptake. Agronomia Tropical (Manacay) vol. 49(3): p-261- 

273. 

Aydın, A. 1995. Urfa yöresi toprak örneklerine suya doygun koşullarda uygulanan 

değişik azotlu gübrelerin verime ve çeltik bitkisinin element içeriğine etkisi. 

Atatürk Üniv. Ziraat Fak. Dergisi, 26(2): 203-214, Erzurum. 

Bozkurt, M. A.; Çimrin, K. M. ve Gülser F. 2000. Elma ağaçlarında azotlu ve fosforlu 

gübrelemenin yaprak mineral kompozisyonuna ve gelişmeye etkisi. A. Ü. 

Ziraat Fak. Tarım Bilimleri Dergisi, 6(2): 30-34. 

Bozkurt, M. A. ve Karaçal, İ. 2000. Farklı azotlu gübre doz ve formlarının ayçiçeğinde 

besin elementi içeriğine etkileri. A. Ü. Ziraat Fak. Tarım Bilimleri Dergisi, 

6(1): 99-105. 

Bozkurt, M. A.; Türkmen, Ö. Ve Yaşar, F. 2000. Azotlu ve potasyumlu gübrelemenin 

biberde verim ve besin elementi içeriklerine etkisi. III. Sebze Tarım 

Sempozyumu, 11-13 Eylül, Isparta, s. 28-32.

Brohi, A. R.; Karaca, H.; Özcan, S. ve Demir, M, 2000. Topraktan ve yapraktan Zn 

uygulamalarının ekmeklik buğday bitkisinin verime ve bazı besin maddesi 

alımına etkisi. GOP Üniv., Ziraat Fak. Dergisi, 17(1), 123-128, Tokat. 

Ceylan, Ş.; Mordoğan, N.: Yoldaş, F. ve Yağmur. B. 2001. Azotlu gübrelemenin 

domates bitkisinde verim, azot birikimi ve besin element içeriği üzerine 

etkisi. Ege Üniv. Ziraat Fak. Dergisi, 38(2-3): 103-110. 

Chaudhary, F. M. and L. F. Loneragan, 1972. Zinc absorbtion by wheat seedings. I. 

Inhibition by macronutrient ions in short term experiments and its relevance 

to long-term zinc nutrition. Soil Sci. Sci. Soc. Amer. Proc., 36, 323-327. 

Çakmak, İ. ve Marschner, 1987. Mechanism of phosphorus –indiced zinc deficiency in 

cotton. III. Changes in physiological availability of zinc in plant. Physiol. 

Plant. 70:13-20. 

Çullu, M. A.; Ülger. A. C.; N. Güzel ve Ortaş, İ., 1999. Bazı melez mısır çeşitlerinin 

artan azot dozlarına tepkilerinin saptanması. Turkish Journal of Agriculture 

and Forestry, 23, Ek sayı 1, 115-124. 

Dwivedi, S. K.; Singh, R. S. and Dwivedi, K. N., 2002. Effect of sulphur and zinc 

nutrition on yield and qualitiy of maize in Typic Ustochrept soil of Kanpur. 

Journal of the Indian Society of Soil Science. vol 50(1): 70-74. 

Ekinci, H. 1990. Türkiye genel toprak haritasının toprak taksonomisine göre 

düzenlenebilme olanaklarının Tekirdağ bölgesi örneğinde araştırılması. Ç.Ü. 

Fen Bil.Enst.Doktora Tezi. 

El - Nagar, G. R. 2002. Effect of nitrogen fertilizer and foliar application with 

micronutrients on white and yellow maize. Assiut Journal of Agricultural 

Sciences vol. 33(3): 85-102.

Erdal, İ.; Turan. M. A. ve Taban S. 2003. Farklı özelliklerdeki topraklarda yetiştirilen 

mısır bitkisinin gelişimi ile besin elementi içeriklerine çinko uygulamasının 

etkisi. A. Ü. Ziraat Fakültesi, Tarım Bilimleri Dergisi, 9(3): 334-339, 

Eyüpoğlu, F.; Kurucu, N. ve Talaz, S. 1998. Türkiye topraklarının bitkiye yarayışlı bazı 

mikro elementler ( Fe, Cu, Zn, Mn ) bakımından genel durumu, S.1-72, Köy 

Hiz. Gen. Müd. Toprak ve Gübre Arşt. Enst. Müd. Yayınları, Ankara 

Ferriera, A. C. de B.; Araujo, G. A.de A.; Pereira, P.R.G. and Cardoso, A. 2001. Corn 

crop characteristics under nitrogen, molybdenum and zinc fertilization. 

Scientia Agricola vol. 58(1): p-131-138, Depto. De Fitotecnia, UFV, Vicosa, 

M. G. Brazil. 

Güneş, A.; Alpaslan, M. ve İnal, A. 2000. Bitki Besleme ve Gübreleme, A. Ü: Ziraat 

Fakültesi Yayınları, No: 1514, s: 1- 576, Ankara. 

Jackson, M. L., 1962 Soil Chemical Analysis. Prentice Hall. Inc. 183 New York. 

Jones, J. B. Jr., Wolf. B. and Mills. H. A.1991. Plant Analysis Handbook. P. 1-213., 

Micro-Macro Publishing, Inc., USA. 

Kacar B. ve Katkat, A. Ü. 1998. Bitki Besleme U. Ü. Güçlendirme Vakfı Yayın No: 

127, S.1-596. Bursa. 

Kacar, B. 1972. Bitki ve Toprağın Kimyasal Analizleri II. Bitki Analizleri, A. Ü. Ziraat 

Fak. Yayınları No: 453, Ankara. 

Kacar, B.; Fuleky, G.; Taban, S. ve Alpaslan, M. 1993. Değişik miktarlarda kireç 

kapsayan topraklarda kireç kapsayan topraklarda yetiştirilen çeltik bitkisinin 

gelişmesi ile Zn, P, Fe ve Mn alımı üzerine çinko-fosfor ilişkisinin etkisi, 

S.1-44, A. Ü - Araştırma Fonu ( Kesin Rapor ). A. Ü. Ziraat Fak.Toprak 

Bölümü, Ankara

Kacar. B. 1997. Toprakta çinkonun bulunuşu, yarayışlılığı ve tepkimeleri. 1. Ulusal 

Çinko Kongresi 12-16 Mayıs, Eskişehir. 47-60. 

Kadar, I. 2000. Effect of mineral fertilization on the element uptake of maize ( Zea 

mays L. ) on Chernozem soil. II. Novenytermeles vol. 49(1/2): 127-140. 

Kant. C. ve Aydın, A. 2002. Su kültürü ortamında farklı dozlarda uygulanan Cu, Zn, 

Mn, ve Fe’in domatesin gelişimi ve mineral içeriğine etkisi. Atatürk Üniv. 

Ziraat Fak. Dergisi, 33(2): 163-171, Erzurum 

Karaman, M.R.; Brohi, A.R.; İnal, A. ve Taban S. 1999. Kelkit çayından siltasyon ile 

tarıma yeni kazandırılan topraklarda demir-çinko gübrelemesinin fasulye 

bitkisinin büyüme ve mineral besin elementi konsantrasyonuna etkisi. 

Turkish Journal of Agriculture and Forestry, 23, Ek sayı: 2, 341-348. 

Karimian, N., 1995 Effect of nitrogen and phosphorus on zinc nutrition of corn in a 

calcareous soils. Journal of Plant Nutrition, 18(10), 2261-2271. 

Kasap, Y.; Topçuoğlu, B. ve Yalçın, S. R., 1996. Azotla gübrelemenin kırmızı biber 

bitkisinin tepe ve kök gelişimi ile bazı bitki besin maddesi içerikleri üzerine 

etkisi. A. Ü. Ziraat Fak. Tarım Bilimleri Dergisi, 2(3); 21-23. 

Lindsay, W. L. and Norvell, W. A. 1978. Development of a DTPA soil test for Zinc, 

Iron. Manganese and Copper. Soil Sci. Amer. J. 42:421-428. 

Loneragan, J. F.; Grove, T. S.; Robson, A. D. and Snowball, K. 1979, Phosphorus 

toxicityas a factor in zinc-phosphorus interactions in plants. Soil Sci.Soc. 

Am. Proc. 43:966-972. 

Loneragan. J. and Webb, M. J. 1993. Interactions between zinc and other nutrients 

affecting the growth plants. Zinc in soils and Plants, A. D. Robson(ed.) Soil

Sci. And Plant Nutrition, School of Agric. The University of Western 

Australia, Perth, pp. 119-132. 

Lucas, R. E. and Knezek, B. D. 1972. Climatic and soil conditions promoting 

micronutrient deficiencies in plants. In: Micronutrients in Agriculture, p. 

265-288. SSSA, Inc, Madison, Wisconsin, USA. 

Marschner, H. 1995. Mineral nutrition of higher plants. 2nd Ed. p. 1 - 889. Academic 

Press, Harcout Brace and Company, New York. 

Marschner. H. 1991. Root-induced changes in the availability of micronutrients in the 

rhizosphere.In: Plant Roots. The Hidden Half ( eds. Y. Waisel; A. Eshel and 

K. Kafkafi ). p. 503-528, Marcel Dekker Inc., New York. 

Mengel, K. and Kirkby, E.A. 1982. Principles of plant nutrition 3rd.ed. p.1-655, 

Int.Potash Inst. P.O. Box, CH-3048, Worblaufen-Bern/Switzerland. 

Moraghan, T.; Sims, A.; and Smit, L. 1999. Zinc in wheat grain affected by nitrogen 

fertilization and available soil zinc Journal of Plant Nutrition, 22(4, 5): 709- 

716. 

Ozanne, P. G. 1955. The effect of nitrogen on zinc deficiency in subterranean clover. 

Aust. J. Biol. Sci. 8:47-55. 

Paliwal, A. K.; Sing, R. N.; Mishara, R. K.; Dwivedi, R. K. and Chaudhary, S. K. 1999. 

Effect of nitrogen and zinc application on the growth, yield and nutrient 

uptake in rainfed maize ( Zea mays L. ). Advances in Plant Sciences vol. 

12(1): 223-226. 

Pande, N. C.; Samantoray, R. N. and Mohanty, S. K. 1985. Effect of subemengence on 

changes in soil properties and yield and nutrient uptake by rice with varying

nutrio-environment in lowland soil. Journal of the Indian Soc. Soil Sci. Vo/: 

33(4): 816-820. 

Sağlam, M. T. 2001. Toprak ve Suyun Kimyasal Analiz Yöntemleri. T.Ü. Tekirdağ 

Ziraat Fak. Yayınları, No: 189. 

Selimoğlu, F. 1995. Aydın ve Muğla İllerindeki turunçgil alanlarının çinko durumu ve 

bu topraklardaki alınabilir çinko miktarının tayininde uygulanacak metodlar. 

Köy Hizmet. Gen. Müd. Toprak ve Gübre Arşt. Enst. Müd. Yayın. No: 210, 

Ankara. 

Shuman, L. M.1975. Properties effects of soil on zinc adsorbtion by soils. Soil Sci., 

Soc., Am., Proc., 39, 454-458. 

Sillanpaa, M. 1982. Micronutrients and the nutrient status of soils. A global study FAO 

soils Bulletin, No: 48, FAO, Rome, Italy. 

Soysal, M. İ. 2000. Biometrenin prensipleri. T. Ü. Tekirdağ Ziraat Fak.Yayın No: 95, 

Tekirdağ 

Sönmez, F ve Yılmaz, N. 2000. Azot ve fosforun arpa tanesinin bazı makro ve mikro 

besin maddesi içerikleri üzerine etkisi. A. Ü. Ziraat Fak. Tarım Bilimleri 

Dergisi 6(2): 65-75. 

Taban, S. 1995. Çeltik bitkisinin azot, fosfor ve potasyum kapsamları üzerine toprağa 

artan miktarlarda verilen çinkonun etkisi. Turkish Journal of Agriculture and 

Forestry, 19: 119-125. 

Takkar, P. N. and Walker, D. 1993. Zinc in soils and plants. Proceeding of the 

International Symposium on zinc in Soils and Plants, 27-28 September, p. 

151-165.

Trehan, S. P., and Sekon, G.S. 1977. Effect of clay, organic matter and CaCO3 content 

of zinc adsorbtion by soils. Plant and Soil 46: 329-336. 

Tüzüner, A. 1990. Toprak ve Su Analizi Labrotuvarları El Kitabı. T. C. Köy Hizmetleri 

Gen. Müd. Ankara. 

Xie R.; Dong S. T.; Hu. C.H. and Wang K. S., 2003. Influence of nitrogen and sulphur 

interaction and grain quality of maize. Scientia Agricultura Sinica vol 36(3): 

263-268. 

Yalçın, S. R. ve Usta, S. 1992. Çinko uygulamasının mısır bitkisinin gelişmesi ile çinko, 

mangan ve bakır kapsamları üzerine etkisi. A. Ü. Ziraat Fak. Yıllığı, cilt:41, 

Ankara. 

Zengin, M. ve Şeker, C. 1999. Değişik tekstürdeki topraklarda kışlık olarak yetiştirilen 

ıspanak bitkisinin demir ve çinko kapsamlarına farklı azot kaynaklarının 

etkileri. S. Ü. Ziraat Fak. Dergisi 13(18): 128-138, Konya

8. TEŞEKKÜR 

Bu çalışmanın planlanması ve yürütülmesinde, katkılarından dolayı başta 

danışmanım Prof. Dr. M. Turgut SAĞLAM olmak üzere, bölümümüz öğretim üyesi 

Yrd. Doç. Dr. Aydın ADİLOĞLU’na, Araş. Gör. Esin GÖNÜLSÜZ’e ve Arş. Gör. 

Nureddin ÖNER’e teşekkür ederim. 

Ayrıca sera denemesinin kurulması ve yürütülmesi sırasında enstitünün her türlü 

olanağından yararlanma fırsatını bana veren Tekirdağ Bağcılık Araştırma Enstitüsü 

Müdürü Sayın Dr. Yılmaz BOZ’a, sonuçların istatistiksel analizlerinde yardımlarını 

esirgemeyen Zootekni Bölümü öğretim üyesi Yrd. Doç. Dr. Eser Kemal GÜRCAN’a ve 

emeği geçen herkese teşekkürlerimi sunarım.

9. ÖZGEÇMİŞ 

1977 yılında Trabzon’un Arsin ilçesinde doğdum. İlk orta ve lise öğrenimimi 

İstanbul’da tamamladım. 1995 yılında Trakya Üniversitesi Tekirdağ Ziraat Fakültesi 

Toprak Bölümü’nü kazandım ve 1999 yılında mezun oldum. 2001 yılı Şubat ayında T. 

Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü Toprak Anabilim Dalı’nda Yüksek Lisans öğrenimime 

başladım. Aralık 2000 tarihinde Trakya Üniversitesi Rektörlük kadrosunda Tekirdağ 

Ziraat Fakültesi Toprak Bölümü’nde uzman olarak çalışmaya başladım. Halen aynı 

görevime devam etmekteyim.

1. GİRİŞ

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?