Anlamsal Bilgi Yönetiminde Üst Veri Sistemlerinin ve ... - Kütüphane
Anlamsal Bilgi Yönetiminde Üst Veri Sistemlerinin ve ... - Kütüphane
Anlamsal Bilgi Yönetiminde Üst Veri Sistemlerinin ve ... - Kütüphane
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
<strong>Anlamsal</strong> <strong>Bilgi</strong> <strong>Yönetiminde</strong><br />
<strong>Üst</strong> <strong>Veri</strong> <strong>Sistemlerinin</strong> <strong>ve</strong><br />
Ontolojilerin Kullanımı<br />
1. Uluslararası Semantik Ağ <strong>ve</strong> <strong>Üst</strong> <strong>Veri</strong> Sistemleri Konferansı, 7-8 Mart 2013, İYTE, Urla, İzmir<br />
Yaşar Tonta<br />
Hacettepe Üni<strong>ve</strong>rsitesi<br />
<strong>Bilgi</strong> <strong>ve</strong> Belge Yönetimi Bölümü<br />
tonta@hacettepe.edu.tr<br />
yunus.hacettepe.edu.tr/~tonta/<br />
1
Plan<br />
• Durum saptaması<br />
• Bibliyografik denetim<br />
• FRBR, RDA<br />
• <strong>Anlamsal</strong> Web<br />
• Bağlı <strong>Veri</strong>ler<br />
• Sorgu Sistemleri<br />
• Sonuç<br />
1. Uluslararası Semantik Ağ <strong>ve</strong> <strong>Üst</strong> <strong>Veri</strong> Sistemleri Konferansı, 7-8 Mart 2013, İYTE, Urla, İzmir<br />
2
Durum saptaması<br />
• Web<br />
• Hızlı bilgi artışı<br />
• Dijital yerliler<br />
• Sosyal ağlar<br />
• Kullanıcılar tarafından üretilen üst <strong>ve</strong>riler<br />
• Kişiselleştirme<br />
1. Uluslararası Semantik Ağ <strong>ve</strong> <strong>Üst</strong> <strong>Veri</strong> Sistemleri Konferansı, 7-8 Mart 2013, İYTE, Urla, İzmir<br />
3
<strong>Kütüphane</strong> kataloğu: “Fiyatı yüksek<br />
vasat ürün” (Lloyd Sokvitne)<br />
• “Kullanıcılarımız basitlik <strong>ve</strong> anında ödül bekliyor <strong>ve</strong> bizi<br />
kütüphaneleri Amazon, Google, <strong>ve</strong> iTunes standartlarına göre<br />
yargılıyorlar. Bizim mevcut sistemlerimiz bunların yanında<br />
soluk kalıyor” (Uni<strong>ve</strong>rsity of California, 2005, s. 7).<br />
Beyond the OPAC: Future Directions for Web-Based Catalogues Canberra: AustralianCommitteeon Cataloging, 18 September 2006.(http://www.nla.gov.au/lis/stndrds/grps/acoc/papers2006.html)<br />
4
Düzenin Üç Düzeni<br />
1. Uluslararası Semantik Ağ <strong>ve</strong> <strong>Üst</strong> <strong>Veri</strong> Sistemleri Konferansı, 7-8 Mart 2013, İYTE, Urla, İzmir<br />
1. Nesnelerin kendilerinin<br />
düzenlenmesi<br />
2. Nesnelerin üst <strong>ve</strong>rilerinin<br />
düzenlenmesi<br />
3. Bit’lerin düzenlenmesi<br />
5
<strong>Üst</strong> <strong>Veri</strong><br />
• Yapay<br />
• Yapıcı<br />
• İşlem<br />
yapılabilir<br />
Kaynak: Coyle, K. (2010 January). Library Data in a Modern Context. Library Technology Reports, 46(1): 1-13. http://alatechsource.metapress.com/content/p3022442071g7655/fulltext.pdf<br />
1. Uluslararası Semantik Ağ <strong>ve</strong> <strong>Üst</strong> <strong>Veri</strong> Sistemleri Konferansı, 7-8 Mart 2013, İYTE, Urla, İzmir<br />
6
BBY220<br />
FRBR Kavramsal Modeli<br />
• Varlık-İlişki <strong>Veri</strong> Modeline<br />
dayanır<br />
Kullanıcı görevleri<br />
• Bul<br />
• Belirle<br />
• Seç<br />
• Sağla<br />
• İlişkilendir<br />
• Diğer olası görevler:<br />
– Telif hakları<br />
– Koruma<br />
7
FRBR 1. Grup Varlıklar<br />
1. Uluslararası Semantik Ağ <strong>ve</strong> <strong>Üst</strong> <strong>Veri</strong> Sistemleri Konferansı, 7-8 Mart 2013, İYTE, Urla, İzmir<br />
8
Örnek – İnce Memed<br />
1. Uluslararası Semantik Ağ <strong>ve</strong> <strong>Üst</strong> <strong>Veri</strong> Sistemleri Konferansı, 7-8 Mart 2013, İYTE, Urla, İzmir<br />
9
Kataloğun işlevleri (Cutter, Rules for a<br />
Dictionary Catalog, 1876)<br />
• Bilinen bir kitabın yazarına, eseradına <strong>ve</strong><br />
konusuna göre bulunmasını sağlamak<br />
• Bir kütüphanenin, bir yazarın belirli bir konudaki,<br />
belirli bir yazın türünde sahip olduğu kitapları<br />
göstermek<br />
• Bir kitabın seçiminde yardımcı olmak<br />
– Basımı açısından (bibliyografik olarak)<br />
– Özelliği açısından (yazınsal/konusal)<br />
BBY220<br />
10
FRBR 2. Grup Varlıklar<br />
1. Uluslararası Semantik Ağ <strong>ve</strong> <strong>Üst</strong> <strong>Veri</strong> Sistemleri Konferansı, 7-8 Mart 2013, İYTE, Urla, İzmir<br />
11
FRBR 3. Grup Varlıklar<br />
1. Uluslararası Semantik Ağ <strong>ve</strong> <strong>Üst</strong> <strong>Veri</strong> Sistemleri Konferansı, 7-8 Mart 2013, İYTE, Urla, İzmir<br />
12
MARC’ta FRBR Varlıkları <strong>ve</strong> İlişkileri<br />
Kaynak: C. Oli<strong>ve</strong>r, Introducing RDA. Chicago: ALA, 2010. http://www.alastore.ala.org/pdf/9780838998908_excerpt.pdf<br />
1. Uluslararası Semantik Ağ <strong>ve</strong> <strong>Üst</strong> <strong>Veri</strong> Sistemleri Konferansı, 7-8 Mart 2013, İYTE, Urla, İzmir<br />
13
RDA: Resource Description and Access<br />
• Kullanıcı gereksinimlerinin yanıtlanması<br />
• Maliyet etkinliği<br />
• Esneklik<br />
• Süreklilik<br />
Kaynak: C. Oli<strong>ve</strong>r, Introducing RDA. Chicago: ALA, 2010. http://www.alastore.ala.org/pdf/9780838998908_excerpt.pdf<br />
1. Uluslararası Semantik Ağ <strong>ve</strong> <strong>Üst</strong> <strong>Veri</strong> Sistemleri Konferansı, 7-8 Mart 2013, İYTE, Urla, İzmir<br />
14
AACR2 - RDA<br />
1. Uluslararası Semantik Ağ <strong>ve</strong> <strong>Üst</strong> <strong>Veri</strong> Sistemleri Konferansı, 7-8 Mart 2013, İYTE, Urla, İzmir<br />
Kaynak: http://www.loc.gov/catdir/cpso/RDAtest/rdaexamples.html<br />
15
<strong>Anlamsal</strong> Web, 2001<br />
BThaber Platform <strong>Bilgi</strong> <strong>ve</strong> Doküman Yönetimi, 30 Mart 2010, İTÜ Süleyman Demirel Kongre Merkezi, İstanbul<br />
“<strong>Anlamsal</strong> Web ayrı<br />
bir Web değil ama<br />
şimdikinin bir<br />
uzantısıdır. <strong>Anlamsal</strong><br />
Web bilgiye iyi<br />
tanımlanmış anlam<br />
<strong>ve</strong>rilerek<br />
bilgisayarlarla<br />
insanların daha iyi<br />
işbirliği yaparak<br />
çalışmasını sağlar.”<br />
- Tim Berners-Lee,<br />
James Hendler and<br />
Ora Lassila; Scientific<br />
American, May 2001<br />
16
<strong>Anlamsal</strong> Web Mimarisi–Tim Berners-Lee<br />
Kaynak: http://www.w3c.org/2000/Talks/1206-xml2k-tbl/<br />
BThaber Platform <strong>Bilgi</strong> <strong>ve</strong> Doküman Yönetimi, 30 Mart 2010, İTÜ Süleyman Demirel Kongre Merkezi, İstanbul<br />
17
DBpedia<br />
1. Uluslararası Semantik Ağ <strong>ve</strong> <strong>Üst</strong> <strong>Veri</strong> Sistemleri Konferansı, 7-8 Mart 2013, İYTE, Urla, İzmir<br />
18
Dbpedia İstatistikleri<br />
Kaynak: Christian Bizer, Jens Lehmann, Georgi Kobilarov, Sören Auer, Christian Becker, Richard Cyganiak, Sebastian Hellmann:<br />
A Crystallization Point for the Web of Data. Journal of Web Semantics: Science, Services and Agents on the World Wide Web, Issue 7, Pages 154–16<br />
1. Uluslararası Semantik Ağ <strong>ve</strong> <strong>Üst</strong> <strong>Veri</strong> Sistemleri Konferansı, 7-8 Mart 2013, İYTE, Urla, İzmir<br />
19
Türkçe DBpedia Henüz Yok<br />
1. Uluslararası Semantik Ağ <strong>ve</strong> <strong>Üst</strong> <strong>Veri</strong> Sistemleri Konferansı, 7-8 Mart 2013, İYTE, Urla, İzmir<br />
20
Wikipedia: Akasya Durağı<br />
1. Uluslararası Semantik Ağ <strong>ve</strong> <strong>Üst</strong> <strong>Veri</strong> Sistemleri Konferansı, 7-8 Mart 2013, İYTE, Urla, İzmir<br />
21
DBPedia: Akasya Durağı<br />
1. Uluslararası Semantik Ağ <strong>ve</strong> <strong>Üst</strong> <strong>Veri</strong> Sistemleri Konferansı, 7-8 Mart 2013, İYTE, Urla, İzmir<br />
22
Kongre <strong>Kütüphane</strong>si Bağlı <strong>Veri</strong> Hizmeti<br />
1. Uluslararası Semantik Ağ <strong>ve</strong> <strong>Üst</strong> <strong>Veri</strong> Sistemleri Konferansı, 7-8 Mart 2013, İYTE, Urla, İzmir<br />
23
VIAF<br />
1. Uluslararası Semantik Ağ <strong>ve</strong> <strong>Üst</strong> <strong>Veri</strong> Sistemleri Konferansı, 7-8 Mart 2013, İYTE, Urla, İzmir<br />
24
<strong>Anlamsal</strong> <strong>Bilgi</strong> Yönetimi<br />
• Mevcut bilgilerin<br />
%20’si yapısal,<br />
%80’i yapısal<br />
olmayan metin<br />
halinde<br />
• Mevcut bilgilerin<br />
tanımları sınırlı<br />
• Makinece<br />
işlenebilir<br />
tanımlar gerekli<br />
(ör., RDF, OWL,<br />
XML)<br />
BThaber Platform <strong>Bilgi</strong> <strong>ve</strong> Doküman Yönetimi, 30 Mart 2010, İTÜ Süleyman Demirel Kongre Merkezi, İstanbul<br />
25
Ontoloji Aracılığıyla <strong>Bilgi</strong> Bütünleştirmesi<br />
BThaber Platform <strong>Bilgi</strong> <strong>ve</strong> Doküman Yönetimi, 30 Mart 2010, İTÜ Süleyman Demirel Kongre Merkezi, İstanbul<br />
Kaynak: Warren <strong>ve</strong> Davies, 2007, s. 182<br />
26
Metindeki Varlıkların <strong>Bilgi</strong> Tabanındakilerle<br />
Karşılaştırılması<br />
1. Uluslararası Semantik Ağ <strong>ve</strong> <strong>Üst</strong> <strong>Veri</strong> Sistemleri Konferansı, 7-8 Mart 2013, İYTE, Urla, İzmir<br />
Kaynak: Warren <strong>ve</strong> Davis, 2007<br />
27
Shirky: Abartılı Ontoloji<br />
1. Uluslararası Semantik Ağ <strong>ve</strong> <strong>Üst</strong> <strong>Veri</strong> Sistemleri Konferansı, 7-8 Mart 2013, İYTE, Urla, İzmir<br />
Kaynak: www.shirky.com/writings/ontology_o<strong>ve</strong>rrated.html<br />
28
Sadece Bağlantılar<br />
1. Uluslararası Semantik Ağ <strong>ve</strong> <strong>Üst</strong> <strong>Veri</strong> Sistemleri Konferansı, 7-8 Mart 2013, İYTE, Urla, İzmir<br />
Kaynak: www.shirky.com/writings/ontology_o<strong>ve</strong>rrated.html<br />
29
<strong>Veri</strong> kalitesi <strong>ve</strong> yorum sorunları<br />
• <strong>Veri</strong><br />
kalitesiyle<br />
ilgili semantik<br />
farklılıklar<br />
• Yorum<br />
sorunları<br />
(metrik<br />
sistem, “yıl” -<br />
son 12 ay,<br />
takvim yılı,<br />
mali yıl…)<br />
BThaber Platform <strong>Bilgi</strong> <strong>ve</strong> Doküman Yönetimi, 30 Mart 2010, İTÜ Süleyman Demirel Kongre Merkezi, İstanbul<br />
Kaynak: Madnick <strong>ve</strong> Zhu, 2006, s. 462, 466<br />
30
Bağlı <strong>Veri</strong><br />
1. Uluslararası Semantik Ağ <strong>ve</strong> <strong>Üst</strong> <strong>Veri</strong> Sistemleri Konferansı, 7-8 Mart 2013, İYTE, Urla, İzmir<br />
31
Bağlı <strong>Veri</strong> <strong>Kütüphane</strong>ler İçin Niçin Önemli?<br />
• <strong>Kütüphane</strong> kaynakları<br />
Web’de daha kolay<br />
bulunur<br />
• <strong>Kütüphane</strong> üst<br />
<strong>ve</strong>rilerine dayanan daha<br />
yaratıcı uygulamalar<br />
geliştirilebilir<br />
• Etkin kataloglama <strong>ve</strong><br />
yenilik fırsatları sunar<br />
Kaynak: http://lodlam.net/2012/08/09/linked-data-for-libraries-video-from-oclc/<br />
1. Uluslararası Semantik Ağ <strong>ve</strong> <strong>Üst</strong> <strong>Veri</strong> Sistemleri Konferansı, 7-8 Mart 2013, İYTE, Urla, İzmir<br />
32
Sözcüklerin kullanımı<br />
• “ACCIDENT”<br />
• “e<strong>ve</strong>nt”<br />
• “incident”<br />
• “situation”<br />
• “problem”<br />
• “difficulty”<br />
BThaber Platform <strong>Bilgi</strong> <strong>ve</strong> Doküman Yönetimi, 30 Mart 2010, İTÜ Süleyman Demirel Kongre Merkezi, İstanbul<br />
• “unfortunate situation”<br />
• “the subject of your<br />
last letter”<br />
• “what happened last<br />
week was…”<br />
• “Mr. A: We all know<br />
why we are here.”<br />
33
Zadeh’ye Göre Arama Motorları<br />
• Yetersiz<br />
• İki değerli mantıkla işliyor,<br />
• Çıkarsama yapamıyorlar<br />
1. Uluslararası Semantik Ağ <strong>ve</strong> <strong>Üst</strong> <strong>Veri</strong> Sistemleri Konferansı, 7-8 Mart 2013, İYTE, Urla, İzmir<br />
Kaynak: Zadeh, 2005, 2006)<br />
34
Soru Yanıt Sistemlerine Dönüşüm<br />
• Dünya bilgisi<br />
• İlgililik (istatistiksel/anlamsal)<br />
– q: Vera’nın yaşı kaçtır?<br />
– p: Vera, Irene ile yaşıttır<br />
– r: Irene 65 yaşındadır<br />
• Algılama temelli bilgiden çıkarsama yapma<br />
– İki değerli mantık <strong>ve</strong> olasılık geçerli değil<br />
• Esas sorun doğal dil anlama sorunu<br />
1. Uluslararası Semantik Ağ <strong>ve</strong> <strong>Üst</strong> <strong>Veri</strong> Sistemleri Konferansı, 7-8 Mart 2013, İYTE, Urla, İzmir<br />
Kaynak: Zadeh, 2005, 2006)<br />
35
Sorunlar<br />
• Sorgu oluşturma<br />
– Eş anlamlı sözcükler (“çöp teorisi”)<br />
• Anlam yokluğu<br />
– “Telekom şirketi Türkiye Nebi Fışkın Müdür”<br />
– “10 Mayıstaki toplantısında İstanbul’da yerleşik<br />
Mobilfon yönetim kurulu Nebi Fışkın’ı CEO olarak<br />
atadı”<br />
• Bağlam yokluğu<br />
– Kullanıcının hangi bağlamda bilgi aradığı<br />
– COntext INterchange (COIN)<br />
• Sonuçların sunulması<br />
– Kullanıcılar ilk ekrandan sonrasına bakmıyorlar<br />
BThaber Platform <strong>Bilgi</strong> <strong>ve</strong> Doküman Yönetimi, 30 Mart 2010, İTÜ Süleyman Demirel Kongre Merkezi, İstanbul<br />
Kaynak: Warren <strong>ve</strong> Davies, 2007, s. 179-181<br />
36
Swanson’ın Yetersizlik Ön Kabulleri<br />
• Yanıt bulunmadıkça soru kesin olarak<br />
oluşturulamaz<br />
• Makine arama isteklerini uygun arama<br />
terimlerine çevirecek şekilde<br />
programlanamaz<br />
• Makineler anlamı tanıyamaz<br />
• Ya ustaca yapılmış ilgililik<br />
değerlendirmelerine ya da çok etkili mekanik<br />
süreçlere sahip olabilirsiniz, ama ikisine<br />
birden sahip olamazsınız<br />
1. Uluslararası Semantik Ağ <strong>ve</strong> <strong>Üst</strong> <strong>Veri</strong> Sistemleri Konferansı, 7-8 Mart 2013, İYTE, Urla, İzmir<br />
Kaynak: Swanson, 1988<br />
37
Sonuç<br />
• FRBR <strong>ve</strong> RDA geliştirilmeli<br />
• <strong>Kütüphane</strong> <strong>ve</strong>rileri web’in bir paçası olmalı<br />
• <strong>Kütüphane</strong>lerde geliştirilen ontolojiler<br />
web’e aktarılmalı<br />
• <strong>Kütüphane</strong>ler bağlı açık <strong>ve</strong>ri modeline<br />
geçmeye özendirilmeli<br />
1. Uluslararası Semantik Ağ <strong>ve</strong> <strong>Üst</strong> <strong>Veri</strong> Sistemleri Konferansı, 7-8 Mart 2013, İYTE, Urla, İzmir<br />
38
<strong>Anlamsal</strong> <strong>Bilgi</strong> <strong>Yönetiminde</strong><br />
<strong>Üst</strong> <strong>Veri</strong> <strong>Sistemlerinin</strong> <strong>ve</strong><br />
Ontolojilerin Kullanımı<br />
1. Uluslararası Semantik Ağ <strong>ve</strong> <strong>Üst</strong> <strong>Veri</strong> Sistemleri Konferansı, 7-8 Mart 2013, İYTE, Urla, İzmir<br />
Yaşar Tonta<br />
Hacettepe Üni<strong>ve</strong>rsitesi<br />
<strong>Bilgi</strong> <strong>ve</strong> Belge Yönetimi Bölümü<br />
tonta@hacettepe.edu.tr<br />
yunus.hacettepe.edu.tr/~tonta/<br />
39
Change language