Taaşşuk-ı Talat Ve Fitnat'ın Bağdaşıklık, Tutarlılık Ve Metin ...

Taaşşuk-ı Talat Ve Fitnat’ın Bağdaşıklık, Tutarlılık Ve Metin Elementleri Açısından 

Özet 

Değerlendirilmesi 

Yrd. Doç. Dr. Saadettin KEKLİK 

Arş. Gör. Erhan YEŞİLYURT 

Bülent Ecevit Üniversitesi 

Ereğli Eğitim Fakültesi Türkçe Eğitimi Bölümü 

Kdz. Ereğli /ZONGULDAK 

Şemseddin Sami, eserlerini Tanzimat döneminde vermiş olan yazarlarımızdandır. Arnavut 

asıllı olduğu halde, Türk kültürünün genişliğine ve zenginliğine samimi olarak inanmış ve 

özellikle Türk dili alanında, çok değerli araştırmalar yapmıştır. Elli dört yıllık ömrünün 34 

senesini dil ve sözlük çalışmalarına harcamış, çeviri ve telif eserler yayımlamıştır. 

Araştırmanın amacı, Şemseddin Sami’nin Taaşşuk-ı Talat ve Fitnat adlı eserini metin dilbilim 

ölçütlerinden bağdaşıklık, tutarlılık ve metin elementleri açısından değerlendirmektir. Bu eser, 

1872-1873 yılları arasında İstanbul’da kaleme alınmıştır. Taaşşuk-ı Talat ve Fitnat, Edebiyat 

tarihçileri tarafından ilk Türk romanı olarak kabul edilmektedir. Eseri değerlendirirken 

bağdaşıklık, tutarlılık ile metin elementleri ölçeği kullanılmıştır. Yazarın, genel olarak 

bağdaşıklık ögelerini kullanmada başarılı olduğu; bağlama ögeleri, gönderim ve kelime 

bağdaşıklığını çok sık kullandığı; eksiltili anlatım ve değiştirim ögesini ise orta seviyede 

kullandığı belirlenmiştir. Beş düzeyden oluşan tutarlılık değerlendirme ölçeğine göre eserin 

üçüncü düzeyde olduğu; aynı şekilde metin elementleri değerlendirme ölçeğine göre ise metnin 

orta seviyede olduğu belirlenmiştir. Sonuç olarak; bu eser metin dilbilimi açısından orta 

seviyededir. Bununla birlikte yazarın bu eseri yirmi iki yaşında yazmış olması, dönemin şartları 

ve edebiyat anlayışı göz önünde bulundurulursa Taaşşuk-ı Talat ve Fitnat başarılı bir çalışma 

sayılabilir. 

Anahtar kelimeler: Taaşşuk-ı Talat ve Fitnat, Bağdaşıklık, Tutarlılık ve Metin Elementleri. 

Përmbajtje 

Vlerësimi İ Elementëve Të Tekstit Të “Taaşşuk-i Tal’at Ve Fitnat”, Kohezioni Dhe 

Konsistenca. 

Qëllimi i këtij studimi është vlerësimi sipas kritereve gjuhësore të kohezionit dhe konsistencës 

në veprën e Sami Frashërit Taaşşuk-ı Tal’at ve Fitnat. Gjatë studimit të tekstit kohezioni dhe 

konsistenca janë përdorur si kritere vlerësimi. Në përgjithësi, autori ka përdorur më shpesh 

elementet e kohezionit, lidhëse dhe transmetuese, ndërkohë që elementet e narracionit elipsoid 

dhe zëvendësimet i ka përdorur në masë më të vogël. Në bazë të vlerësimit të tekstit sipas pesë 

Page | 182

1. GİRİŞ 

kritereve të konsistecës, arrihet në përfundimin që ky tekst ndodhet në nivelin e katërt; dhe 

sipas kritereve të vlerësimit të tekstit konkludohet që ky rrëfim është isuskesshëm. 

Sipas kësaj, “Taaşşuk-ı Tal’at ve Fitnat” edhe pse është shembulli i parë i romanit në gjuhën 

turke, sipas kritereve të mësipërme të tekstit kuptohet se është një roman suksesshëm. 

Türk siyasi tarihinde Köprülüler, Koca Sinan Paşa, Gedik Ahmet Paşa, Tarhuncu Ahmet Paşa gibi 

devlet adamları; Türk edebiyatında Taşlıcalı Yahya Bey, Aşık Çelebi, Mehmet Akif Ersoy, Fuat Köprülü 

gibi Arnavut asıllı birçok şair ve yazar Osmanlı Devleti ve Türkiye Cumhuriyetinin gelişmesi için önemli 

hizmetlerde bulunmuştur. Edebiyatımıza ve düşünce hayatımıza yazılarıyla ve yaptıklarıyla hizmette 

bulunan önemli yazarlarımızdan biri de Şemseddin Sami’dir. 

1.1. Şemseddin Sami 

Edebiyat tarihçisi, kişileri eserleriyle ölçmek ve yargılarını ona bağlamak zorundadır. Bu açıdan bakılınca 

görülür ki Şemseddin Sami, yazı hayatına atıldığı günden beri sayısı elliyi aşan eserleriyle Türk kültürüne 

ömrünün sonuna dek büyük hizmetlerde bulunmuştur. 1 Yusuf Akçura’nın Türk Yılı 1928 adlı eserinde 

Şemseddin Sami için “Türklüğü ve Türkçeciliği ilk savunanlardandır” diyerek onun yerini ve önemini 

ifade etmiştir. 

Şemseddin Sami, vatana hizmet anlayışıyla telif eserleri, çevirileri ve köşe yazılarıyla topluma faydalı 

olmak, kültür alanındaki boşluğu doldurmak istemiştir. “Eserlerinde de sık sık kazanç kaygısıyla değil, 

hizmet etmek, yararlı olmak isteğiyle bunları hazırladığını tekrarlamaktan geri durmamıştır.” 2 

Şemseddin Sami, Türk kültürüne ve Türk dili ve edebiyatına katkı sağlayıp topluma faydalı olurken kendi 

ırkını da unutmamıştır. Gazetelerde çalıştığı dönemde Arnavutluk’un refahı için köşe yazılarında birçok 

kez düşüncelerini paylaşmış ve bu konu üzerinde çokça kafa yormuştur. Aynı dönemde Arnavutçanın 

gelişmesi üzerinde de durmuş ve Arnavutça Alfabe ve Arnavutça Dilbilgisi gibi eserleri meydana 

getirerek kendi ırkına karşı görevini de yerine getirmeye çalışmıştır. 3 

Dil konusundaki görüşleriyle Tanzimat döneminde en önde gelen isimlerden olan Şemseddin Sami, 

dilimizin sadeleşmesi hususunda yaptığı çalışmalarla dikkati çekmektedir. O dil alanındaki çalışmalarını 

hazırladığı sözlükle de zirveye taşımıştır. 4 Levend’e göre, Şemseddin Sami’nin kişiliği, asıl sözlükleriyle 

ve Türk dili üzerindeki yazılarıyladır. 5 Kamus-ı Fransevî ile zamanında büyük bir boşluğu doldurmuş, 

1 Levend, A. Sırrı, Şemseddin Sami, Ankara Üniversitesi Basımevi, Ankara, 1969, 150. 


3 Levend, A. Sırrı, Şemseddin Sami, Ankara Üniversitesi Basımevi, Ankara, 1969. 

4 Koç, Raşit, “Tanzimat ve Meşrutiyet Dönemi Aydınlarının Türk Dilinin Eğitimine ve Yapısına Bakışları”, Atatürk Üniversitesi, 

Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 2007, 33, 11. 


Page | 183

Kamus-ı Türkî ile yeni bir çığır açmış, altı ciltlik Kamus’ul-A’lâm’ı tek başına meydana getirerek zoru 

başarmıştır. 

Ulçugür 6 , hikâyeleri ve tiyatro eserleri sanatsal yönden değer taşımasa da, bir yeniliğe önayak olması 

bakımından önemlidir, diyerek edebiyatçı yönünü vurgularken; Bilgin 7 Şemseddin Sami’nin 

edebiyatçılığı, sözlükçülüğünün ve ansiklopediciliğinin gölgesinde kaldığı için, daha önce değişik 

alanlarda dağınık olarak incelense de toplu olarak ele alınıp çok fazla üzerinde durulmadığını” ifade 

etmiştir. Şemseddin Sami’nin edebiyatçılığı değerlendirilirken Taaşşuk-ı Talat ve Fitnat genel olarak 

incelenmiş, birkaç cümle ve paragrafla ifade edilmiştir. 

Kaplan 8 , Taaşşuk-ı Talat ve Fitnat’ın Türk edebiyatı tarihi bakımından ehemmiyeti, roman nev’inin ilk 

örneklerinden biri olmasından ileri gelir.” demiştir. Akıncı 9 , “konunun işlenişi, romanı yürüten kişilerin 

canlılığı, yapıtın üzerimizde bıraktığı inandırma duygusu” bakımından Taaşşuk-ı Talat ve Fitnat’ı ilk 

Türk romanı olarak görür. Levend 10 ise, “dil ve deyiş bakımından kusurlu olmak ve büyük bir sanat 

değeri taşımamakla birlikte, tiplerin canlandırılması, kişilerin kendi ağızlarına göre konuşturulması 

yönünden oldukça başarılıdır”, demektedir. 

İlk Türk romanı olarak tanımlanması yaygınlaşmış olan Taaşşuk-ı Talât ve Fitnat’ı, ilk roman olarak da, 

değerlendirmeyen pek çok araştırmacı vardır. Tanpınar 11 ilk roman olarak İntibah’ı, Akyüz 12 ise, Letâif-i 

Rivâyât’ı ifade ederken Akün 13 ise, Taaşşuk-ı Talat ve Fitnat’ı ilk roman olarak kabul etmediğini ima 

eder. 

Şemseddin Sami’nin edebiyatçı yönü genellikle küçümsenmiş ve bu yönü üzerinde yeteri kadar 

durulmamıştır. Bu yüzden amacımız bu eseri, metin dilbilimi yönünden bağdaşıklık, tutarlılık ve metin 

elementleri açısından incelemektir. 

Taaşşuk-ı Talat ve Fitnat kısaca şöyle özetlenebilir: 

Romanda Talat ve Fitnat’ın aşk macerası anlatılmaktadır. Romanın başkahramanı Talat Bey, Saliha 

Hanım ile Rif’at Bey’in oğullarıdır. Talat Bey’in babası, o daha küçük yaştayken öldüğü için Talat Bey’i 

annesi ve dadısı büyütür. Talat Bey İstanbul’da devlet dairelerinden birinde bir kalemde çalışmaktadır. 

Fitnat ise, annesi daha bebekken ölmüş, Hacıbaba'nın evlatlığıdır. Hacıbaba’nın altı tütüncü dükkânı üstü 

cumbalı bir evi vardır. Bir akşamüstü Fitnat odasında gezinirken sokağa bakar. Talat Bey’i görünce 

gayriihtiyarî pencereye yanaşır. İşte bu sırada Talat ve Fitnat birbirlerini görür ve birbirlerine âşık olurlar. 

Talat, bir yol bulup Fitnat ile görüşmeye karar verir. Kadın kılığına girip Ragıbe adını alan Talat, Şerife 

6 Ulçugür, İsmail, “Şemseddin Sami’nin Yaşamöyküsü ve Yazınsal Kişiliği Üzerine”, Türk Dili, 1981, 355, 19. 

7 Bilgin, A. Azmi, “Şemseddin Sami’nin Edebiyatla İlgili Eserleri ve Görüşleri”, Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 2007, 22, 40. 

8 Kaplan, Mehmet, Türk Edebiyatı Üzerinde Araştırmalar II, Dergâh Yayınları, İstanbul, 2004, 66. 

9 Akıncı, Gündüz, Türk Romanında Köye Doğru, TTK Basımevi, Ankara, 1961, 10. 


11 Tanpınar, Ahmet Hamdi, Edebiyat Üzerine Makaleler, Dergâh Yayınları, İstanbul, 2000, 56. 

12 Akyüz, Kenan, Modern Türk Edebiyatının Ana Çizgileri, Mas Matbaacılık, Ankara, 1982, 66. 

13 Akün, Ömer Faruk, “Şemseddin Sâmî”, İslam Ansiklopedisi, XI. Cilt, MEB, 1969, 415. 

Page | 184

Hanım’ın kısa bir süre sonra güvenini kazanır ve Şerife Hanım Ragıbe Hanımı -Talat’ı- Fitnat ile 

tanıştırır. On gün Talat ve Fitnat bu şekilde görüşürler. 

Bir gün Hacıbaba -Fitnat'ın babası- Fitnat'ı Üsküdar'da köşkü, hizmetçileri olan zengin biri olan Ali Beyle 

evlendirmeye karar verir. Fitnat, Talat’ı sevdiği için bu evliliği istemez ve hastalanır. Bir gün sayfiyeye 

gideceğiz diyerek Fitnat'ı kandırırlar ve Üsküdar'daki köşke götürmek için yola çıkarlar. Fitnat yolda 

yazlığa değil, Ali Bey’e götürüldüğünü anlar. Zaten Fitnat daha önce kandırılmış ve Ali Beyle dalavere 

ile nikâhı kıyılmıştır. Ali Bey, Fitnat’ı biraz da ölen karısı Zekiye Hanım’a benzettiği için görür görmez 

sever, uzun süre Fitnat'ın gönlünü almaya çalışır; ama bir türlü Fitnat’ı kendine bağlayamaz. En sonunda 

Fitnat başka birine âşık olduğunu, bu nedenle de Ali Beyi hiçbir zaman koca olarak kabul etmeyeceğini 

söyler. 

Ali Bey odasına çekildiğinde Fitnat’ın muskasından yola çıkarak Fitnat’ın annesinin yıllar önce kovduğu 

karısı Zekiye, Fitnat'ın ise kendi kızı olduğunu anlar. Bunun neticesinde Ali Bey, Fitnat'ın âşık olduğu 

genci bulmaya ve onları evlendirmeye karar verir. Fitnat'a bunu söylemek için gider ancak odasının kapısı 

kilitlidir. Kırarak kapısını açtığında Fitnat'ın intihar etmiş olduğunu görür. O sırada Ragıbe Hanım 

kılığına giren Talat eve gelir. Fitnat’ın öldüğünü gören Talat da dayanamaz ve ölür. Doktor geldiğinde 

ikisinin de ölmüş olduğunu görür. Ali Bey akıl sağlığını kaybeder, günden güne daha kötüye gider. Bir 

süre sonra Ali Bey de bu hayata dayanamayarak ölür. 

1.2. Metin Dilbilimi ve Unsurları 

1950’li yıllarda başlayan metin dilbilimi çalışmaları, özellikle 1970’li yıllardan sonra dünya çapında 

ağırlık kazanmıştır. 14 Metin dilbilimiyle ilgili ilk çalışmalarda metnin gramer yapısını incelemeyi 

amaçlayan bir anlayış hâkimdir. Daha sonraki dönemlerde yapılan çalışmalarda ise metnin öncelikle bir 

iletişim aracı olduğu düşünülerek metnin iletişimsel değeri ve bunu sağlayan unsurlar üzerinde 

durulmuştur. 15 

“Modern belagat” veya “kompozisyon bilimi” diyebileceğimiz metin dilbilimi, yazılı veya sözlü bir 

metni, metin yapan özellikler nelerdir, sorusuna cevap bulmaya çalışan bilim dalıdır. 16 Metin dilbiliminin 

amacı, metnin iç ve dış yapısını betimlemeye çalışmaktır. 

İletişimde metinlerin işlevleri üzerine yoğunlaşan De Beaugrande ve Dressler (1981) bir dil ürününün 

metin olabilmesi ve insanlar arasında sağlıklı bir iletişim oluşturabilmesi için gerekli özellikleri yedi 

başlıkta toplamıştır. 17 Bunlar: Bağdaşıklık (cohesion), tutarlılık (coherence), amaçlılık (intentionality), 

14 Çoşkun, Eyyup, İlköğretim Öğrencilerinin Öyküleyici Anlatımlarında Bağdaşıklık, Tutarlılık ve Metin Elementleri, Gazi 

Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi, 2005, 39. 

15 Aktaş, Tahsin, “Metin Oluşumunda Bağlaçların Yeri”, Türk Dili, 1994, 505, 53-64. 

16 Alan, Yusuf, Lisan ve İnsan, TÖV Yayınları, İzmir, 1994, 62. 



Page | 185

kabul edilebilirlik (acceptibility), bilgilendiricilik (informativity), duruma uygun olma (stiuationality) ve 

metinler arasılık (ıntertextuality). 

Metin dilbilimi incelemelerinde bu ölçütlerden en çok kullanılanı bağdaşıklık ve tutarlılıktır. De 

Beaugrande ve Dressler’e göre metinsellik ölçütlerinden sadece bağdaşıklık ve tutarlılık metin 

merkezlidir. Bağdaşıklık ögeleri, bir metindeki ifadelerin çizgisel olarak birbirine eklenme biçimlerinin 

ele alınmasıyla ortaya konulur. Tutarlılık ise, söylem türüne göre metnin bütünün düzenlenmesinde etkili 

olan ve uyulması gereken zorunlulukların araştırılmasıyla belirlenir. 18 

Bağdaşıklık: Bağdaşıklık (cohesion), söylemde bir ögenin yorumunun, bir başka ögeye bağlı olduğu 

durumlarda ortaya çıkar. Bir metni, metin olmayan ifadelerden ayıran, metnin bölümlerini bir arada 

tutmayı sağlayan, metindeki anlam ilişkilerini düzenleyen şey bağdaşıklıktır. 19 (Halliday ve Hasan, 

1976:3-4). Bağdaşıklık, metindeki küçük dilsel birimler arasındaki ilişkileri kapsamaktadır. Metindeki 

kelime, ifade ve cümleler rastgele bir araya gelmez, birbiriyle ilgili, uygun bağlantılarla birlikte bir bütün 

oluşturur. 

Bağdaşıklık konusunda dünya literatüründeki en önemli eserlerden biri “Cohesion in English” adlı 

çalışmadır. Bu eserde bağdaşıklık şu başlıklar altında değerlendirilmiştir: Gönderim (reference), 

değiştirim (subsititution), eksiltili yapı (ellipsis), bağlama ögeleri (conjuction) ve kelime bağdaşıklığı 

(lexical cohesion). 

Tutarlılık: Beaugrande ve Dressler’e göre, tutarlılığın temelinde okuyucunun metin dışındaki bilgisi ile 

metindeki kavramlar arasındaki ilişkiyi ve sürekliliği algılaması yatmaktadır. Metinsel dünya, metindeki 

yüzey yapının ifade ettiğinden daha fazlasını kapsar. Okuyucunun, olay ve durumların düzenlenişine 

ilişkin deneyim ve beklentileri metni anlamlandırma sürecine katkıda bulunur. Metindeki yüzeysel 

ifadeler kavramları harekete geçirir. 20 Metin tutarlılığı, metin içindeki anlamsal ve mantıksal bağlantılarla 

oluşan metindeki konu akışındaki bütünlükle ilgilidir. 21 

Metin Elementleri: Metin dilbilimi çalışmaları her metnin kendisinden öte taşan birtakım yerleşik 

örgütlenme ögelerinin bulunduğunu varsayar. 22 Metinde izlenecek yapının belirlenmesi metnin 

konusundan çok türü ile ilgilidir. Metnin türü okuyucuda metnin yapısına ilişkin birtakım beklentiler 

oluşturur. Bir konu farklı metin türlerinde çok farklı şekillerde yapılandırılabilir. Örneğin bir futbol maçı 

haber metnine de bir hikâyeye de konu olabilir. Okuyucunun aynı konuda bir haber metni okurken 

18 

Rifat, Mehmet, Dilbilim ve Göstergebilim Kuramları, Yazko Yayınları, İstanbul, 1998, 99. 

19 

Halliday, M.A.K. and HASAN Ruqaiya. Cohesion in English, Longman Group UK Limited, New York, 1976, 3-4. 

20 

Çoşkun, Eyyup, İlköğretim Öğrencilerinin Öyküleyici Anlatımlarında Bağdaşıklık, Tutarlılık ve Metin Elementleri, Gazi 


21 

Toklu, Osman, Dilbilime Giriş, Akçağ Yayınları, Ankara, 2003, 124-125; Günay, V. Doğan. Metin Bilgisi, Multilingual 

Yayınları, İstanbul, 2007, 116. 

22 

Göktürk, Akşit, Okuma Uğraşı, İnkılâp Kitabevi, İstanbul, 2006, 31. 

Page | 186

oluşturduğu beklentilerle, bir hikâye metni okurken oluşturduğu beklentiler farklıdır. 23 Metin elementleri, 

metnin türüne bağlı olarak bir metinde bulunması gerekli olan birimleri ifade etmektedir. 

2. YÖNTEM 

Araştırma, betimsel bir çalışma olup doküman incelemesi tekniğine göre veriler incelenmiştir. “Doküman 

incelemesi, araştırılması hedeflenen olgu veya olgular hakkında bilgi içeren yazılı materyallerin analizini 

kapsar. 24 Taaşşuk-ı Talat ve Fitnat incelenmesinde dili aslına daha uygun olan Ağar 25 ’ın yayına 

hazırladığı eser esas alınmıştır. 

Araştırmada verilerin çözümlenmesinde bağdaşıklık, tutarlılık ve metin elementleri olmak üzere üç ölçek 

kullanılmıştır. Bağdaşıklık düzeyi değerlendirme ölçeği ve öyküleyici anlatım tutarlılık değerlendirme 

ölçeği Çoşkun 26 ’un geliştirdiği ölçektir. Hikâye elementleri değerlendirme ölçeği ise, aynı araştırmacının 

Harris ve Graham’dan, Türkçeye çevirmesiyle oluşturduğu “Scale for Scoring the Inclusion and Quality 

of the Parts of a Story” isimli ölçektir. Ölçeklerin kullanılmasında araştırmacıdan sözlü olarak izin 

alınmıştır. 

Bağdaşıklık düzeyi değerlendirme ölçeği; gönderim, eksiltili anlatım, değiştirim, bağlama ögeleri ve 

kelime bağdaşıklığı olmak üzere beş başlıktan oluşmaktadır. Öyküleyici anlatım tutarlılık değerlendirme 

ölçeğinde, birden beşe kadar puan aralığı belirlenmiştir. Her puan aralığı için dört temel nitelik 

belirlenmiştir. Bu nitelikler “konu, plân, metin birimleri arasındaki ilişkiler ve metin türü” ile ilgilidir. 

Böylece 5x4=20 maddelik bir ölçek oluşturulmuştur. Metin elementleri değerlendirme ölçeği ise, bir 

metni oluşturan sekiz element belli puan aralıkları ile toplam 19 puan üzerinden değerlendirilmiştir. 

Puanlama üç ayrı uzmanın görüşü alınarak oluşturulmuştur. 

3. BULGULAR 

3.1. Bağdaşıklık 

Bağdaşıklık; gönderim, eksiltili anlatım, değiştirim, bağlama ögeleri ve kelime bağdaşıklığı olmak üzere 

beş başlıkta incelenmiştir. 

3.1.1. Gönderim: Gönderim, metinde bir kavram, varlık veya durumu ifade eden bir söz, bir kez 

söylendikten sonra aynı cümlede veya yakınındaki bir başka cümlede bu sözün aynen söylenmesi yerine, 

onu karşılayan bir başka kelimenin, kelime grubunun veya ekin kullanılması ile oluşur. Gönderim ögeleri, 

metinde yüklendikleri anlamı tek başına yansıtamazlar, metindeki gerçek anlamlarını başka bir ögeyle 



24 Yıldırım, Ali ve Şimşek, Hasan, Nitel Araştırma Yöntemleri, Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2000, 140. 

25 Ağar, Mehmet Emin (Hazırlayan), Taaşşuk-ı Talat ve Fitnat, Enderun Kitabevi, Ankara, 1990. 


Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi, 2005. 

Page | 187

kurdukları gönderim ilişkisi ile kazanırlar. Araştırmada, gönderim; zamirler, eksiltili anlatım, değiştirim, 

bağlama ögeleri ile kelime bağdaşıklığı şeklinde incelenmiştir. 

3.1.1.1.Zamirler 

a. Şahıs Zamirleri: Türkçedeki şahıs zamirleri şunlardır: ben, sen o, biz, siz, onlar. Şahıs zamirleriyle 

yapılan gönderimler metinde isimlerin bıkkınlık verici şekilde tekrarını önler. Metinde bir kişinin 

kimliğine ilişkin olarak açıklama yapıldıktan sonra o kişiye gönderimde bulunmak için şahıs zamiri 

kullanılabilir. 

“…Bilirim ki ben ölürsem sen bana acıyacaksın.. Ağlayacaksın... Ah! Layık mı ki ben dünyanın belalarından nefsimi kurtarayım. 

Kendimi rahat döşeği denmeğe şayan olan mezara atayım da derdlerimi sana bırakayım?... Ya maazallah! Sen de benim derdlere 

dayanamaz isen!... Sana da bir şey olur ise!... ah! O benim nail olamadığım vücût kara toprağın ağuşuna girsin!!!... ah ah!... Nasıl hareket 

edeyim?... Talat’ım!” [65-66] 

Bağdaşıklık düzeyi değerlendirme ölçeğinde bana, sana, gibi zamirler ele alınmadığı için 

değerlendirmeye katılmamıştır. 

b. Dönüşlülük Zamiri: Türkçede kendi kelimesi ve bu kelimenin iyelik ekleri alarak oluşturulan 

çekimleri (kendim, kendin, kendisi, kendimiz, kendileri) dönüşlülük zamiri olarak 

kullanılır. 

“Talat bal mumu gibi kesilip titremeğe başlar. Söyleceği söz bulamaz. Ne türlü hareket edeceğini bilemez. Fitnat hanım’ın bu 

muamelesi, kendine böyle bir aşk ve muhabbet göstermesi zavallı Talat’ın bütün bütün idrak ve ihtiyarını elinden kaçırır. Birazdan sonra 

kendini icbar edip sesi titreyerek, kızarak der ki-” [50] 

c. İşaret Zamirleri: İşaret zamirleri, varlıkları adlarını söylemeden işaret yoluyla göstererek belirten 

kelimelerdir. Başlıca işaret zamirleri şunlardır: Bu, şu, o, bunlar, şunlar, onlar, öteki, beriki, bura, şura, 

ora. 

“…Ah... Erkeklerin muhabbetine inanmak! Onların sadakatına aldanmak! Ne büyük kabahat!... Ah zavallı biz karılar! Biz evlendiğimiz 

vakitte zannederiz ki bir koca, bir refik alıyoruz. Halbuki erkekler bize o nazar ile bakmıyorlar. Onlar evlendikleri vakit karılarına 

verdikleri ehemmiyet satın alacakları bir beygir yahud bir arabaya verdikleri ehemmiyetten azdır!...” [42] 

d. İlgi Zamirleri: İlgi zamiri, isim veya başka zamirlerden sonra gelen ve daha çok sahiplik bildiren “ki” 

zamiridir. 

“- Gidenlerden sorabilirsin. Madamalar çıkarlar. Erkeklerin meclislerine girerler. Kahvelerde otururlar. 

Fakat bir madama kocasını yahut biraderini ya babasını kolundan alıp kemal-i vakar ile yürüyerek ırzına 

halel getirmeyecek bir yere gidip kemal-i edep ile oturur. Hiç kimse yüzüne bakmaya cesaret edemez. 

Halbuki bizimkiler öyle değil... Biz karılarımızı, kızlarımızı bir arabacıya teslim edip Allah’a emanet... 

Nereye götürürse götürsün...” [29] 

3.1.1.2. İşaret Sıfatları: İşaret sıfatları, işaret zamirleri gibi varlıkları işaret yoluyla göstererek belirten 

kelimelerdir. 

Page | 188

“İşte Fitnat hanım Talat beğ’in (yahud Ragıbe hanım’ın diyelim) o anda kesbettiği halet-i tahayyür ve 

terehhübüne şu mânâyı verir. Evet eğer şu Ragıbe dediğimiz zat Talat beğ’in aynısı olmaya idi Fitnat 

hanım’ın Talat beğ’i sevdiğine elbette kıskanacak idi.” [40] 

3.1.1.3. Karşılaştırma: Karşılaştırma gönderimi metinde daha önce geçen bir varlığa ilişkin olarak 

benzerlik, farklılık, zayıflık, üstünlük, azlık, çokluk gibi anlamsal ilişkiler oluşturur. Türkçede 

karşılaştırma gönderimi daha çok zarflar ve edatlar yoluyla sağlanır. Türkçede karşılaştırma gönderimi 

oluşturan başlıca ifadeler şunlardır: daha, kadar, başka, gibi, benzer, farklı, bu denli, daha farklı, en, çok, 

ise …. 

“Baba — A!... Yok yok... Olmaz imkanı yok. Olur şey mi ya? Çocuk iyi. Filvaki iyi. Pek güzel çocuk. Ama 

ne yapayım o pederi var.. Hiç öyle adamın evine kız verilir mi? Kızımı böyle bir eve vermekten ise 

öldürmek daha iyidir... Sonra o zavallı çocuğun bir şeyi de kalmadı. Pederi malının menâlını yedi içti..” 

[18] 

3.1.2. Eksiltili Anlatım: Eksiltili anlatım (ellipsis), okurun algılamasını olumsuz biçimde etkilemeyecek 

şekilde, metindeki bazı ifadeleri düşürme yoluyla oluşur. Bu düşürme sırasında temel amaç, metindeki 

fazlalıkları atarak, söyleyişi külfetsiz hâle getirmektir. 

3.1.2.1. Cümlenin Düşürülmesi: Soru cevap şeklindeki bazı diyaloglarda sadece “evet”, “hayır” gibi bir 

kelime söylenip asıl cümle tamamıyla düşürülebilir. 

“Tütüncü - Evladı oldu mu o karı ile? 

İhtiyar - Yok. Lâkin karının başka kocadan bir kızı var idi. Miras o kıza kaldı. 

Tütüncü - Ey. Kız şimdi Hacıbaba’nın yanında mı? 

İhtiyar - Evet.” [24] 

3.1.2.2. Ortak Ögelerin Düşürülmesi: Aynı ögeye sahip cümlelerin, birleşik cümle veya arka arkaya 

gelen ayrı cümleler olarak kullanılması durumunda ortak öge, cümlelerin sadece birinde söylenir, diğer 

cümle veya cümlelerde düşürülebilir. Ortak olarak kullanılan ve düşürülen öge, cümlenin herhangi bir 

ögesi (özne, yüklem, nesne, tümleç) olabilir. 

“Talat beğ bu mükalemeden istediğinden ziyade malumat aldı. Ama çi faide ki aldığı malumattan 

müteselli olacak yerde büsbütün meyus oldu… Kaleme gider. Kalemden çıkar. Evine gider. Hiç bir dakika 

bu hülya zihninden eksik olmaz. Bir derde uğrar. Devasını bilmez. Çaresini bulamaz. Meyus olur. Meyûs 

olur da neden meyus olur? Başka şeyden değil. Canından meyus olur. Dünyadan meyûs olur….” [25] 

3.1.2.3. Eklerin Düşürülmesi: Bir cümlede, aynı çekim ekine sahip olan sözcüklerin bulunması 

durumunda ortak ek, kelimelerden birinde kullanılıp diğerinde veya diğerlerinde düşürülebilir. 

“…Bu kadıncağız saçı bembeyaz ve ağzında bir dişi yok, burnunun ucu, ağzını kapamış, gayetle zayıf bir 

kadın olup pek masal bilir ve ekseriya cinlerden, cadılardan ve gûlyabanilerden bahseder ve onlardan 

pek çok korkar idi…” [26] 

Page | 189

3.1.3. Değiştirim: Değiştirim (subsititution), metinde bir ögenin yerini, bir başka ögenin alması yoluyla 

oluşur. Değiştirimin türlerini belirleyen şey de anlam özellikleri değil, değiştirilen ifadenin dil bilgisiyle 

ilgili işlevidir. Değiştirilen öge bir isim, fiil veya cümle olabilir. Buna göre değiştirim üç şekilde ortaya 

çıkar: İsme dayalı, fiile dayalı, cümleye dayalı değiştirim. 

3.1.3.1. İsme Dayalı Değiştirim: Değiştirilen ögenin bir isim ya da isim grubu olduğu değiştirim türüdür. 

Türkçede değiştirim, “aynı”, “öyle” ve “böyle” kelimeleri ile oluşturulmaktadır. Eserde çok az isme 

dayalı değiştirim kullanılmıştır. 

“…Hele bu mektubunuz- ne kadar teselli verdi!... Ne kadar dertlerden, meraklardan kurtardı!... Ah Ragıbe’m- Ragıbe diyeceğim. Çünkü 

bu isim bana daha ünsiyet!' gelir. Ve ağzım bunu daha telaşsız telaffuz eder. Sizi böyle tesmiye etmeğe mazurum- iyi ol da görüşelim!... 

Çünkü biz birbirimizi anlayalı hiç görüşemedik... Ragıbe’m…” [57] 

3.1.3.2. Fiile Dayalı Değiştirim: Değiştirilen ögenin fiil olduğu değiştirim türüdür. Türkçede fiile dayalı 

değiştirim (verbal substitution) daha çok “öyle yapmak” ifadesi kullanılarak oluşturulmaktadır. 

“Yüksek kaldırımdan iner iken bakar ki kendi kalemi efendilerinden bir zat dahi karşısında yürüyor. Bir 

de merkum efendi buna yanaşır. Baş eğip dikkatle yüzüne bakar. İşaretler eder. Talat beğ bir taraftan 

“Beni tanımasın” diye korkar. Bir taraftan da herifin bu türlü hareket-i rezilanesi canını sıkar, ister 

yakasını kurtarsın. Fakat herif ayrılmaz ki... Talat beğ acele gider. O da acele eder. Talat beğ yavaş 

durur. O da öyle yapar. Talat beğ’in canı sıkılır. İster herife çıkışsın. Fakat cesaret edemez. Kendine de 

el vermez. Kendi kendine:” [32] 

3.1.3.3. Cümleye Dayalı Değiştirim: Değiştirilen ögenin bir cümlecik, cümle veya cümleler grubu 

olduğu değiştirim türüdür. Türkçede cümleye dayalı değiştirim (clausal substitution), daha çok “öyle”, 

“böyle” ve “şöyle” kelimeleri ile oluşturulabilmektedir. 

“Fitnat hanım Ali beğ’in gitmesiyle minderin üstüne düşüp hüngür hüngür ağlamağa başlar. Serfiraz 

kapıdan girer. Bunu bu halde görür. Bir şey söylemeğe cesaret edemez. Bir köşede oturur. Fitnat hanım 

kendi haliyle meşgul. Bunu hiç görmez. Yarım saat böyle geçtikten sonra Serfiraz artık kendini tutamaya- 

rak Fitnat’ın ayağına düşer.” [61] 

3.1.4. Bağlama Ögeleri: Türkçedeki bağlama ögeleri konusunda farklı yaklaşımlar olduğu 

görülmektedir. Türkçede bu konudaki ilk karmaşa, bağlama ögelerinin hangi başlık veya başlıklar altında 

değerlendirileceği konusunda ortaya çıkmaktadır. Bağlama ögeleri denilince akla ilk gelen kavram 

bağlaçlardır. Bağlaçların tamamının metin içi bağlantı kurduğu hususunda bir görüş birliği vardır. Bu 

konudaki asıl sorun, edat kavramını ele alıştaki farklılıklardan kaynaklanmaktadır. Bazı bilim adamları 

bağlaçları edat kavramı içinde değerlendirmiş bazıları ise edatlardan bağımsız olarak değerlendirmiştir. 

Bu sınıflandırmada bağlaç türündeki kelimelerle sınırlı kalınmamış, bağlama işlevi gören bazı edat ve 

zarflar da değerlendirilmiştir. Sınıflandırmada bağlama ögelerinin işlevi esas alınmıştır. Bazı bağlama 

ögeleri birden fazla işleve sahiptir. Örneğin, de bağlacı bazen ekleme işlevi görmekte, bazen sebep sonuç 

ilişkisi kurmaktadır. 

Page | 190

3.1.4.1. Ekleyici Bağlama Ögeleri: Ekleyici bağlama ögeleri, birbiriyle aynı görevdeki kelimeleri, 

kelime gruplarını veya cümleleri sıralarken veya metinde daha önce verilen bilgiyle paralellik gösteren 

yeni bilgiler verilirken kullanılır. Türkçede kullanılan başlıca ekleyici bağlama ögeleri şunlardır: ve, ile, 

de, de … de, hem … hem (de), gerek … gerek(se), hâkeza, bunun yanında, bunun yanı sıra, buna ilaveten, 

bundan başka, üstelik, üstüne üstlük, hatta, ayrıca, bir de, dahi, bile, vb. 

“…Cuma günü de ya sen onun evine, ya o buraya gelecektir, bir gün görüşmeksizin duramazsınız, a? O 

da seni sever ha! Oh! Ne iyi hem sevmek, hem de sevdiğin adamdan sevilmek! Ondan iyi şey dünyada 

yok...” [13] 

3.1.4.2. Ayırt Edici Bağlama Ögeleri: Bu bağlama ögeleri belirtilen iki isim, varlık veya durumdan 

birinin geçerli olduğu veya tercih edilmesi gerektiği anlamı katar. Türkçede kullanılan ayırt edici bağlama 

ögelerinin başlıcaları şunlardır: ya da, ya … -sa, ya … ya (da), ya …yahut (da), veya, yahut (da), veyahut 

(da), bari, sadece, en azından, hariç, hiç değilse, kâh … kâh, bazen … bazen (de), hiç olmazsa vb. 

“…Hep, alem nasıl yaparsa biz de öyle yapalım, diyorsun, lâkin görmez misin ki halkın çoğu bugün 

evlenir, yarın kocası karısını, yahut karısı kocasını bırakır. Bin türlü rezâlet olur…” [8] 

Metinde bağlama ögelerinin bazıları daha çok kullanılırken bazıları (bari, hiç değilse, en azından, hariç, 

sadece, veya) hiç kullanılmamış ya da çok az kullanılmıştır. 

3.1.4.3. Zıtlık Bildiren Bağlama Ögeleri: Bu tür bağlama ögeleri biri olumlu diğeri olumsuz iki yargıyı 

veya durumu bağlamak amacıyla kullanılır. Türkçede zıtlık bildiren bağlama ögelerinin başlıcaları 

şunlardır: aksine, ama, ama yine de, ancak, bilakis, karşın, rağmen, de, -diği halde, fakat, halbuki, -in 

tersine, ise (de), lâkin, ne var ki, oysa, oysa ki, tersine, yalnız, yine de vb. 

“-Kızım, şimdi güvey beğ gelecek. Sizi böyle bulmasın. Gözlerinizi siliniz... a!... Bu nedir?... Hepimiz 

gelin olduğumuz vakitte ağladık, nazlandık... Böyle şeyler yaptık... Yaptık, ama bu kadar da değil. A! Siz 

beş saat var ki ağlıyorsunuz... Hele şimdi susmalı... Ağlamanın vakti değildir. Bak güvey beğ geliyor... 

Gözlerini sil de kalk...” [60] 

Metinde zıtlık bildiren bağlama ögelerinin bazıları daha çok kullanılırken bazıları (oysa, oysa ki, tersine, - 

in tersine, yine de, rağmen, karşın, yalnız) hiç kullanılmamış ya da çok az (aksine, bilakis) kullanılmıştır. 

3.1.4.4. Zaman-Sıralama Bildiren Bağlama Ögeleri: Bağlama ögeleri, birbirinden farklı olayların 

birbirine göre daha önce, daha sonra veya eş zamanlı olarak gerçekleştiğini göstererek metin birimleri 

arasında zaman ve sıralama ilişkisi kurar. 

Türkçede bağdaşıklık oluşturan zaman-sıralama ögeleri; önce, bundan önce, ilk önce, evvel, şimdiye 

kadar, ilk defa, ilk kez, o zamana kadar gibi öncelik bildiren bağlama ögeleri; sonra, az sonra, daha 

sonra, sonunda, nihayetinde, şimdi, hemen, artık, şimdiden sonra, bundan böyle, ….-den itibaren, son 

defa, gibi sonralık bildiren bağlama ögeleri; o sırada, bu arada, bu sırada, aynı zamanda gibi eş 

Page | 191

zamanlılık bildiren bağlama ögeleri; tekrar, bir daha, yine, gene, hep, sürekli, hâlâ, henüz, her zaman, 

daima, devamlı gibi tekrar ve süreklilik bildiren bağlama ögeleri olmak üzere dört gruba ayırabilir. 

“… Evet yukarıda îmâ olunduğu gibi Hacıbaba’nın bir emeksiz kızı var idi. İsmi Fitnat idi. İşte bu oda 

Fitnat hanım’ın odasıdır. Biz şimdi evvel tarifine bakalım da sonra Fitnat hanım’ın uzun uzadıya 

tavsifine geleceğiz…” [25] 

“…Bu hacıbaba altmış yaşı mütecaviz, boyu kısa ve şişmanca, sakalı süt gibi bembeyaz bir zat olup 

göğsünü daima açık ve kollarını dirseklerine dek sıvalı tutar…” [23] 

Taaşşuk-ı Talat ve Fitnat’ta eş zamanlılık bildiren bağlama ögeleri bulunmamaktadır. 

3.1.4.5. Koşul Bildiren Bağlama Ögeleri: Koşul bildiren bağlama ögeleri metin içinde birbirine 

bağlanan birimlerden birinin diğer yargı veya yargılar için koşul durumunda olduğunu gösterir. Türkçede 

koşul bildiren bağlama ögelerinden başlıcaları şunlardır: eğer … (i)se, şayet … (i)se, yeter ki, …-se, 

yoksa, ki, mı, de, tek, takdirde. 

“- Ben bu kızı on beş sene var ki böyle saklıyorum. Babası da benim. Anası da ben. Fena mı terbiye 

vermişim? Eğer verdiğim terbiye fena ise bu usûlü tebdîl edeyim. Fakat zannederim ki değil...” [29] 

3.1.4.6. Açıklama Bildiren Bağlama Ögeleri: Metinde belirtilen bir durum, varlık veya olayın daha iyi 

anlaşılmasını sağlamak amacıyla açıklama yapmak için kullanılan bağlama ögeleridir. Türkçede açıklama 

bildiren bağlama ögelerinin başlıcaları şunlardır: yani, gerçi, gerçekten, hakikaten, ki, kaldı ki, zaten, 

meğerse, yoksa, aksi halde, aksi takdirde, gel gelelim, açıkçası, doğrusu, daha doğrusu, işin aslı, aslında, 

anlaşılan, tabi ki, elbette (ki), eminim, sanırım, zannederim, gel gör ki, güya, sanki, adeta, kısacası, 

velhasıl, hâsılı, kim bilir, belki (de), ne de olsa, nasılsa, başka bir deyişle, aynı şekilde, benzer şekilde, 

neyse, nitekim ille (de), illa (da), herhalde vb. 

“…Ben şimdi kırk beş yaşında varım... Bu kız bana layık değil. Ben bu kızın babası olabilirim... Evet 

zaten evladım yok…” [63] 

“- A, çok hayırsız, pek berbat heriftir: gece-gündüz sarhoş, müsrif, kumarbaz, hâsılı her fenalık üzerinde. 

Pederinden şu kadar mal buldu karısından da aldı; hepsini yedi, bozdu…” [11] 

Taaşşuk-ı Talat ve Fitnat’ta, “gerçi, işin aslı, bir de baktım ki, ne de olsa, nasılsa, başka bir deyişle 

(ifadeyle), aynı şekilde, benzer biçimde, benzer şekilde, nitekim illa, ille, bir de ne göreyim, eminim, 

sanırım” gibi ifadeler hiç geçmemektedir. 

3.1.4.7. Örnekleme Bildiren Bağlama Ögeleri: Türkçede örnekleme yapılacağı zaman belli kelimeler 

kullanılmaktadır. Bunların başlıcaları: mesela, örneğin, örnek, örnek verecek olursak, örneklendirecek 

olursak, … gibi, …ve benzeri (vb.), … ve sair (vs.) 

“…Kızlara birinci lâzım olan şeyler dikiş dikmek, nakış işlemek ve sair böyle şeylerdir…” [31] 

3.1.4.8. Sebep Bildiren Bağlama Ögeleri: Türkçede sebep sonuç ilişkisi kuran bağlama ögeleri iki 

yapıda oluşabilmektedir. Birinci yapıda, sebep önce sonuç sonra söylenir (sebep+sonuç). 

Page | 192

İkinci yapıda ise sonuç önce sebep sonra söylenir (sonuç-sebep). Sebep-sonuç bağlama ögeleri; bu 

nedenle, bu sebeple, bu yüzden, buna bağlı olarak, de, -den dolayı, -den ötürü, -dığı için, diye, dolayısıyla, 

ki, madem(ki), …-nın bir sonucu olarak, …-sı sebebiyle, … -sı yüzünden, o halde, öyleyse, şu durumda 

vb. iken, sonuç-sebep bağlama ögeleri çünkü, zira, -sinin sebebi … si, -sinin nedeni …-si, -si …. –den, -si 

… -den kaynaklanmakta vb. 

“…Ben ki şimdiye kadar bir karıncanın canına kasd etmemişim... Ben böyle iki gencin canına kasd 

edeyim!... Ben ki birinci karıma ettiğim muameleden dolayı vicdanım bir dakika yakamı bırakmıyor!... 

Ben daha bir faciaya sebep olayım!...” [63] 

“…İşte Hacıbaba’nın evine nakış ustasından başka giren çıkan yok. Çünkü bir taraftan Hacıbaba 

komşularıyla çok iyi geçinmediğinden ve taraf-ı diğerden Fitnat hanım’ın kimseye iade-i vizite etmeyeceği 

belli olduğundan komşulardan hiç kimse Hacıbaba’ya misafir olmaz…” [27] 

3.1.5. Kelime Bağdaşıklığı: “lexical cohesion” kavramı, kavramın içeriğine ilişkin yapılan 

açıklamalardan yola çıkarak bu kavrama karşılık “kelime bağdaşıklığı” tabiri tercih edilmiştir. 

kelime bağdaşıklığı iki başlık altında ele almıştır. Tekrar (reiteration) ve aynı kavram alanından kelime 

kullanımı (collocation). 

3.1.5.1. Aynı Kavram Alanından Kelime Kullanma (Eş Dizimlilik-Collocation): Aynı kavram 

alanından kelime, bir kelimenin yerine bir başka kelime kullanılması değil, bir kelimenin yanında o 

kelimeyle ilişkili bir başka kelimenin kullanılması söz konusudur. 

Aynı kavram alanından olan kelimeler arasındaki ilişkiler çeşitli yollarla oluşabilir. Bu yollardan bazıları 

şunlardır: a. Birbirine yakın kelimelerle (felaket-hastalık, çocuk-delikanlı, sandalye koltuk vb.), b. 

Birbirine zıt kelimelerle (erkek-kız, ıslak-kuru, hoşlanmak, nefret etmek vb.), c. Aynı düzendeki seriden 

alınmış kelimelerle (salı-çarşamba, kuzey-güney vb.), d. Parça-bütün, alet-işlev, meslek-fiil gibi 

karmaşık anlam ilişkileri taşıyan kelimelerle (kapak-kutu, bıçak-kesmek, yazar-yazmak vb.) 

“Hacıbaba’nın dükkanının bir köşesinde yeşil çuhadan bir eski perde ile örtülmüş bir ufak kapı var. Bu 

perde açıldığı gibi önde ufak ve karanlık bir mutfak ve bir yandan bir dar merdiven görünür. 

Merdivenden çıkıldığı gibi ufacık ve penceresiz bir sofa olup merdivenin iki tarafında iki kapı var. Bu 

kapıların sağ kolundaki açıldıkta temizce döşenmiş bir oda görünür…” [25] 

3.2. Tutarlılık 

Tutarlılık; konu, plan, metin birimleri arasındaki ilişkiler ve metin türü olmak üzere dört başlık altında 

incelenmiştir. 

Öyküleyici Anlatım Tutarlılık Değerlendirme Ölçeği 

Konu (0-5) 4 

Plan (0-5) 3 

Puan aralığı Taaşşuk-ı Talat ve Fitnat 

Page | 193

Metin birimleri arasındaki 

ilişki 

(0-5) 3 

Metin türü (0-5) 3 

Toplam 20 13 

Tutarlılık değerlendirme ölçeğine göre metnin alabileceği en yüksek puan 20’dir. Taaşşuk-ı Talat ve 

Fitnat bu değerlendirmeye göre 13 puanı bulunmaktadır. 

3.2.1. Konu: Taaşşuk-ı Talat ve Fitnat, gençlerin istemeden evlendirilmesinin kötü sonuçlarını konu 

edinir. Talat ve Fitnat’ın aşklarının engellenmesi sonucu, roman trajediyle biter. Bilgin 27 ’e göre, eserde 

beşerî ve sosyal bir olay olarak ele alınan aşk eskiden olduğu gibi mistik değil, insan şahsiyeti ve hürriyeti 

fikriyle birleşmektedir. Bu eski edebiyatın aşk anlayışından farklıdır ve bu anlayış eserde önemli bir yer 

tutmaktadır. 

Talat ve Fitnat’ın aşk hikâyesi kendi içinde bir bütünlük taşımaktadır; fakat ayrıntılarla ilgili bazı 

kopukluklar var. 

a. Talat beyin kız kılığına girip Şerife Kadın’dan nakış öğrenmesi daha sonra Fitnat Hanımın evine gidip 

onunla on gün sürekli görüşmesi sırasında Talat beyin erkek olduğunu gizlemesi, onun nakış işlemesi, 

diğer davranışları çok genel anlatılmıştır. Okuyucuya Rağıbe Hanım olduğuna inandırması için titiz ve 

dikkatli davranışlarını ayrıntılı bir şekilde anlatılması gerekirdi. 

b. Ali Beyin karısı ile boşanması çok hızlı bir şekilde anlatılmış. Neden ayrıldıkları pek açıklanmamış, 

işlenmemiş. “…Biri birini pek çok severler idi. Bununla beraber bir sene ve birkaç ay beraber yaşadıktan 

sonra Ali beğ bir gün bir maddeden dolayı karısına darıldı. Kendisi o kadar gazûb ve titiz idi ki cüz’î bir 

sebepten darılır ve dargınlığı bir haftadan ziyade sürer idi. Darıldığı gibi karısını boşadı…” [42] 

Duman’a göre, Taaşşuk-ı Talat ve Fitnat’ın sonunun Romeo ve Juliet veya Aslı ile Kerem’de olduğu gibi 

trajediyle bitmesinin okuyucuları etkileyip onların duygularını harekete geçirdiğini belirtir. “Okurlar, 

keşke gençler evlenebilseler, keşke Hacı Baba biraz daha yumuşasa, keşke Ali Bey işin farkına varsa vs. 

gibi daha insanî duygularla esere yaklaşırlar.” demektedir. Şemseddin Sami’nin bu yönüyle başarılı 

olduğu söylenebilir. 28 

3.2.2. Plan: Romanın yazıldığı şartlar, dönem özellikleri göz önünde bulundurulursa metnin kurgulanışı, 

olayların sunumu özgün ve ilgi çekicidir. Metinde mantıklı bir plân var, olaylar birbirini tamamlayacak 

şekilde kurgulanmış; ancak planın bazı yerleri kopuk kalmıştır. 

a. Romanın başında anlatılan Talat’ın annesinin ve babasının aşk macerası çok ayrıntılı bir şekilde 

işlenmiş, kurgulanmış; ama romanın asıl hikâyesi olan Talat ve Fitnat’ın aşkı anlatılırken 

ilişkilendirilmemiştir. Talat’ın annesinin ve babasının aşk macerası, eserin bütününden bağımsız, ayrı bir 

27 Bilgin, A. Azmi, “Şemseddin Sami’nin Edebiyatla İlgili Eserleri ve Görüşleri”, Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 2007, 22, 40 

28 Duman, Haluk Harun, Metin Çözümleme Yöntemleri, İstanbul, 2005, 193. 

Page | 194

olay gibi kalmıştır. Romanda Talat’ın kız kılığına girdikten sonraki bölümlerde Saliha Hanım ve Ayşe 

Kadın’dan hiç bahsedilmemekte, romanın son sayfasında şöyle geçmektedir: “Saliha hanım ile Emine 

kadın ve Hacıbaba ve Ayşe kadın’ın bu vak’ayı işittikleri vakitte ne hale geldiklerini ve Saliha hanım’ın 

ağlaya ağlaya iki gözünden kör kaldığını ve Emine kadın’ın bu acılığa dayanamayıp bir haftanın içinde 

müteessiren vefat ettiğini mufassalan tarif etsek gönüller dayanamaz, zannederim...” [72] 

b. Meddah hikâyesinde olduğu gibi yazar, romanda araya girip okuyucuya olayın gidişatı hakkında bilgi 

vermekte, anlaşılmayacağını sandığı noktaları açıklamakta, kendi düşüncelerini bildirmektedir. Üslupta 

da yer yer “meddah ağzı” kullanmış, olayı anlatırken, ancak sözlü anlatımda geçebilecek olan “ Haaa!”, 

“Yağma yok” , “Sadede gelelim” v.b. gibi sözler ile “ah, vah” gibi ünlemlerin metin boyunca yaklaşık üç 

yüz kez geçtiği görülmektedir. Anlatıcının söze karıştığı kısımlarda meddahlık geleneğinin etkisi açık 

hissedilmektedir. “Gelelim Talat beğ’e: Talat beğ Rifat beğ ile Saliha hanımın beynindeki aşk ve 

muhabbetin semeresi olup gayetle güzel ve akıllı bir çocuk idi…” [22], “Şimdi Talat beğ (ve tabir-i âhirle 

Ragıbe hanım) ile Fitnat hanım görüşmekte, konuşmakta, sevişmekte olsunlar. Biz biraz Üsküdar'a 

geçelim:” [42] 

3.2.3. Metin birimleri arasındaki ilişkiler: Metnin birimleri arasında bağlantılar var. Fakat bu 

bağlantılar romanın bir bölümüne kadar incelikle işlenememiş, özellikle Ali Bey’in konağına 

gidilmesinden sonraki kısımlar çok hızlı bir şekilde geçilmiş. 

3.2.4. Metin türü: Taaşşuk-ı Talat ve Fitnat Türk edebiyat tarihinde ilk Türk romanı olarak kabul edilse 29 

de yukarıda ifade edildiği gibi farklı düşünenler de vardır. Genel olarak bütünlük taşıyan bir romandır. 

Yazıldığı dönemi, şartları ve edebiyat anlayışını göz önünde bulundurursak bu eser oldukça orijinaldir. 

Bilgin 30 ’e göre, Batılı roman tarzının bazı temel unsurlarını getirmesi bakımından edebiyat tarihimizde 

önemli bir yere sahiptir. 

Kaplan 31 , Taaşşuk-ı Talat ve Fitnat’ta konuşmaya geniş yer verilmesini Şemseddin Sami’nin “roman 

nev’inden daha önce gelişen tiyatronun tesiri altında” kalmasına bağlar. Enginün 32 ise otuz altı bölümden 

oluşan eserin, tiyatro perdelerine benzer bir şekilde üçe ayrılabileceği düşüncesindedir. Şemseddin 

Sami’nin de bu romanı yazarken oyun perdelerini düşünmüş olabileceğini belirtir. Işık Kır 33 ise, 

Şemseddin Sami’nin Taaşşuk-ı Talat ve Fitnat’ı yazarken lise yıllarında yakından tanıdığı Antik Yunan 

tragedyası unsurlarından ve kurgusundan yararlandığını ifade etmektedir. 

3.3. Metin Elementleri 

29 

Aydın, Ertuğrul, “Kaos ve Karmaşanın Türk Romanında İşleniş Biçimleri”, Journal of Istanbul Kültür University, 2006, 3, 57- 

65. 

30 

Bilgin, A. Azmi, “Şemseddin Sami’nin Edebiyatla İlgili Eserleri ve Görüşleri”, Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 2007, 22, 40. 

31 

Kaplan, Mehmet, Türk Edebiyatı Üzerinde Araştırmalar II, Dergâh Yayınları, İstanbul, 2004, 69. 

32 

Enginün, İnci, Yeni Türk Edebiyatı Tanzimat’tan Cumhuriyet’e (1839-1923), Dergâh Yayınları, İstanbul, 2007, 188. 

33 

Işık Kır, Sibel, Edebiyatçı Yönüyle Şemseddin Sami, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 

Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 2006, 109. 

Page | 195

Tablo 1: Metin Elementlerini Oluşturma Düzeyi 

Metin Elementi 

Puan 

aralığı 

Ana Karakter (0-2) 1 

Mekân (0-2) 1 

Zaman (0-2) 1 

Başlatıcı Olay (0-2) 2 

Amaç (0-3) 2 

Girişim (0-4) 2 

Sonuç (0-2) 2 

Tepki (0-2) 1 

Metin Elementleri 

Toplam Puanı 

(0-19) 12 

Taaşşuk-ı Talat ve 

Fitnat 

Metin elementleri bakımından metnin alabileceği en yüksek puan 19’dur. Taaşşuk-ı Talat ve Fitnat bu 

değerlendirmeye göre 12 puanı bulunmaktadır. 

3.3.1. Ana Karakter: Roman kahramanları geleneksel hikâyelere göre biraz daha ayrıntılı işlense de 

derin psikolojik tahlillere bu eserde pek rastlanmaz. Aslında yazar kişileri iyice anlamaya çalışmamış, 

bazı ruh hallerini tahlil etmeye çalışsa da onların sebeplerini araştırmamıştır. 

a. Romanda kişiler kendi düzeylerine göre ve kendi şiveleriyle konuşturulur. Bu da yeni Türk 

edebiyatında önemlidir. Hayatı olduğu gibi anlatma, “gerçeklik intibaı verme” düşüncesinin bir 

sonucudur. Bunu Şinasi Şair Evlenmesi’nde daha önce yapmıştır. 34 

b. Fitnat Hanımın özellikleri tasvir edilirken “… Malumdur ki kadınlar ve hususiyle kızlar vakitlerin 

çoğunu pencere ve cumbalarda geçirip, sokakta geçenleri seyretmekle eğlenirler. Fakat bizim Fitnat 

hanım’da bu âdet yok idi. Fitnat’ın eğlencesi bütün bütün gergefinde ve sandık ve çekmecelerindeki 

işlemelerinde, örmelerinde mahdud idi. Öyle pencerede oturup seyretmeği tecrübe bile etmemişti. Ve 

tecrübe etmek dahi hiç hatırına gelmemişti… ” [27] ifadeleriyle gerçek dışı bir tip olarak ifade edilmiştir. 

c. Talat Beyin karakter özellikleri anlatılırken bazı yerleri inandırıcı değildir. Fitnat Hanımın Ragıbe 

Hanıma kendisini nişanladıklarını ve başkasına vereceklerini söylediğinde, Ragıbe Hanım da Talat Bey 

olduğunu açıklar. Konuşurlar, Talat bey ayrılırken “Ben gidiyorum... Gidiyorum ve belki bu son defadır 

ki seni görüyorum!... Belki bugün sana ilel-ebed “Allah’a ısmarladım” diyeceğim!... Belki bir daha 

görüşemeyeceğiz. ...Ah!...” [53] der. Aslında Talat Bey Fitnat Hanımı çok seviyor, bu yüzden annesiyle 

34 Bilgin, A. Azmi, “Şemseddin Sami’nin Edebiyatla İlgili Eserleri ve Görüşleri”, Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 2007, 22, 41. 

Page | 196

konuşup, annesinden Fitnat Hanımı sevdiğini ve evlenmek istediğini söyleyebilirdi. Romanın genelini 

düşündüğümüzde Talat’ın yapması gereken bir davranış idi. 

3.3.2. Mekân: Şemseddin Sami, mekânı, görüneni olduğu gibi aktarıp gerçeklik hissi oluşturma amacıyla 

kullanmıştır. Fakat mekânın olaylar ya da karakterlerin ruh durumları üzerinde herhangi bir etkisi yoktur. 

Eserde olaylar, Aksaray’daki evde, Laleli’de cumbalı tütüncü dükkânında ve Üsküdar’daki konakta 

geçmektedir. Romanda olaylar ev içinde geçtiği için tasvirler de ev içi tasvirleridir. 

3.3.3. Zaman: Eserde zaman, genellikle kronolojik sırayı takip eder. Olayların anlatımında geri dönüşlere 

sadece Saliha Hanım ve Ali Bey’in geçmişleri aktarılırken yer verilir. Zaman, roman kurgusuna etki 

edecek şekilde kullanılmamıştır. 

3.3.4. Başlatıcı Olay: Talat Beyin Hacıbaba’nın tütüncü dükkanındaki cumbada Fitnat Hanımı görüp aşık 

olmasıdır. O günden sonra tekrar oraya gidip tütün alma bahanesiyle Fitnat Hanımı görmeye çalışır. 

3.3.5. Amaç: Romanın amacı Talat Bey ile Fitnat Hanımın aşk macerasının anlatılmasıdır. Romanın 

girişindeki Talat Beyin anne ve babasının aşk hikâyesi amacın dışında fazlaca uzatılmıştır. 

3.3.6. Girişim: Talat Bey Fitnat hanımı görmek amacıyla Şerife kadını takip eder ve evini öğrenir. Daha 

sonra aklına kadın kılığına girip Şerife kadından nakış talimi eder. Romanın ilerleyen bölümlerinde Fitnat 

Hanımın nişanlanması ve Üsküdar’a gitmesinde pasif kalır. 

3.3.7. Sonuç: Romanda gençlerin birbirleriyle istemeden evlendirilmelerinin doğuracağı sonuçlar 

üzerinde durulur. Romanın sonunda Fitnat Hanım, Talat’ın aşkı için çakıyla intihar eder. Talat Bey ise 

onun cansız bedenini yerde görünce ölür. İşin aslını sonradan öğrenen Ali Bey ise delirir. 

3.3.8. Tepki: Karakterlerin tepkileri derinlemesine ifade edilmesi kısmen eksik kalmıştır. Fitnat Talat’a 

kendini başkasına nişanladıklarını açıklayınca Talat, bu olumsuz duruma kabullenerek tepki gösterir. 

Yine Fitnat intihar ettiğinde Talat da intiharı düşünür, Ali Bey ise olumlu bir şey yapmaz. Oradaki 

hizmetçiler, halayıklar, uşaklar ağlaşır. Bu yönüyle herkes intihar sahnesinde doktor çağırmak dışında 

olumlu bir tepkide bulunmazlar. Bu sahne çok genel ifade edilmiştir. 

4. Sonuç, Tartışma ve Öneriler 

4.1. Bağdaşıklık Araçlarının Kullanımıyla İlgili Sonuçlar 

Bağdaşıklık araçları, metnin yüzeysel yapısıyla ilgili olarak ortaya çıkan dilbilgisel ürünlerdir. Bu 

bakımdan bağdaşıklık araçlarının kullanım oranları kullanılan dilin iç yapısıyla yakından ilgilidir. 

Örneğin bir dilde ağırlıklı olarak kullanılan bir bağdaşıklık aracı başka bir dilde aynı oranda 

kullanılmayabilir. 35 

Araştırmada, Taaşşuk-ı Talat ve Fitnat’ta, bağdaşıklık ögelerinin kullanımı çoktan aza doğru sıralaması, 

bağlama ögeleri, gönderim, kelime bağdaşıklığı, eksiltili anlatım ve değiştirim olduğu görülmektedir. 



Page | 197

Taaşşuk-ı Talat ve Fitnat’ta en çok kullanılan bağdaşıklık ögesi, bağlama ögesi, bağlama ögesi içinde de 

en sık kullanılan ekleyici bağlama ögeleridir. İngilizcede yapılan araştırmalarda 36 çoktan aza doğru 

bağdaşıklık ögelerinin sıralaması şu şekildedir: kelime bağdaşıklığı, gönderim, bağlama ögeleri, eksiltili 

anlatım, değiştirimdir. 

Taaşşuk-ı Talat ve Fitnat’ta, en az kullanılan bağdaşıklık ögesinin değiştirim; değiştirim ögesi içinde ise 

kullanım sıklığına göre cümleye dayalı değiştirim, fiile dayalı ve isme dayalı değiştirim olduğu 

görülmektedir. Yine İngilizcedeki aynı araştırmalara göre değiştirimin en az kullanılan bağdaşıklık aracı 

olduğu belirlenmiştir. 

4.2. Metin Tutarlılığıyla İlgili Sonuçlar 

Tutarlılık; konu, plan, metin birimleri arasındaki ilişkiler ve metin türü olmak üzere dört başlık altında 

incelenmiştir. Eserin 20 puan üzerinden 13 puanı bulunmaktadır. Beş düzeyden oluşan tutarlılık 

değerlendirme ölçeğine göre eserin üçüncü düzeyde olduğu belirlenmiştir. Tutarlılıkla ilgili bazı eksikler 

şu başlıklarda toplanabilir: 

a. Metinde olayların akışının birden değişmesi ve ani geçişler yapılması, 

b. Hikâyede anlatılmaya başlanan fakat ilerlemeyen, yarım bırakılan olayların ve durumların bulunması, 

c. Hikâyedeki olay örgüsünde çok önemli bir işlevi olan bir olayın veya olaylar dizisinin üstü kapalı 

biçimde aktarılması buna karşın asıl olay örgüsü içinde çok önemli etkisi olmayan bir olayın detaylı 

biçimde anlatılmasıdır. 

4.3. Metin Elementlerini Oluşturma Düzeyiyle İlgili Sonuçlar 

Sekiz metin elementi (ana karakter, mekân, zaman, başlatıcı olay, amaç, girişim, sonuç, tepki) toplam 19 

puan üzerinden puanlandırılmıştır. Taaşşuk-ı Talat ve Fitnat’ın bu değerlendirmeye göre 12 puanı 

bulunmaktadır. Metin elementleri açısından Taaşşuk-ı Talat ve Fitnat orta seviyededir. 

Sonuç olarak, bu eser metin dilbilimi açısından orta seviyededir. Bununla birlikte yazarın bu eseri yirmi 

iki yaşında yazmış olması, dönemin şartları ve edebiyat anlayışı göz önünde bulundurulursa Taaşşuk-ı 

Talat ve Fitnat başarılı bir çalışma sayılabilir. 

Edebiyatçılığı dilciliğinin gölgesinde kalan Şemseddin Sami’nin bu eseri başka açılardan da değişik 

yöntemlere göre incelenebilir. 

Kaynaklar 

Ağar, M. E. (Hazırlayan), Taaşşuk-ı Talat ve Fitnat, Ankara: Enderun Kitabevi, 1990. 

Akıncı, G., Türk Romanında Köye Doğru, Ankara: TTK Basımevi, 1961. 

36 Bae, Jungok, “Cohesion and Coherence in Children’s Written English:Immersion and English-only Classes”, Issues in Applied 

Linguistics. 2001, 12 (1), 51-88; Ramadan, Saleh Mustafa Sa’d. Cohesion in Written Works of The Twelfth Grade Students of 

Literary and Scientific Streams at State Secondory Schools in Jordan, Ankara: Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü 

Yayımlanmamış Doktora Tezi, 2003. 

Page | 198

Aktaş, T., “Metin Oluşumunda Bağlaçların Yeri”, Türk Dili, 1994, (505): 53-64. 

Akün, Ö. F., “Şemseddin Sâmî”, İslam Ansiklopedisi, XI. Cilt, MEB, 1969. 

Akyüz, K., Modern Türk Edebiyatının Ana Çizgileri, Ankara: Mas Matbaacılık, 1982. 

Alan, Y., Lisan ve İnsan, İzmir: TÖV Yayınları, 1994. 

Aydın, E., “Kaos ve Karmaşanın Türk Romanında İşleniş Biçimleri”, Journal of Istanbul Kültür 

University, 2006, (3): 57-65. 

Bae, J., “Cohesion and Coherence in Children’s Written English:Immersion and English-only Classes”, 

Issues in Applied Linguistics. 2001, 12 (1): 51-88. 

Bilgin, A. A., “Şemseddin Sami’nin Edebiyatla İlgili Eserleri ve Görüşleri”, Türkiyat Araştırmaları 

Dergisi, 2007, (22): 39-51. 

Çoşkun, E., İlköğretim Öğrencilerinin Öyküleyici Anlatımlarında Bağdaşıklık, Tutarlılık ve Metin 

Elementleri, Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi, 2005. 

Duman, H. H., Metin Çözümleme Yöntemleri, İstanbul, 2005. 

Enginün, İ., Yeni Türk Edebiyatı Tanzimat’tan Cumhuriyet’e (1839-1923), İstanbul: Dergâh Yayınları, 

2007. 

Göktürk, A., Okuma Uğraşı, İstanbul: İnkılâp Kitabevi, 2006. 

Günay, V. D., Metin Bilgisi, İstanbul: Multilingual Yayınları, 2007. 

Halliday, M.A.K. and Hasan R.. Cohesion in English, New York: Longman Group UK Limited, 1976. 

Işık Kır, S., Edebiyatçı Yönüyle Şemseddin Sami, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Sosyal 

Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 2006. 

Kaplan, M., Türk Edebiyatı Üzerinde Araştırmalar II, İstanbul: Dergâh Yayınları, 2004. 

Koç, R., “Tanzimat ve Meşrutiyet Dönemi Aydınlarının Türk Dilinin Eğitimine ve Yapısına Bakışları”, 

Atatürk Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 2007, (33): 11-24. 

Levend, A. S., Şemseddin Sami, Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi, 1969. 

Ramadan, S. M. S., Cohesion in Written Works of The Twelfth Grade Students of Literary and Scientific 

Streams at State Secondory Schools in Jordan, Ankara: Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü 

Yayımlanmamış Doktora Tezi, 2003. 

Rifat, M., Dilbilim ve Göstergebilim Kuramları, İstanbul: Yazko Yayınları, 1998. 

Tanpınar, A. H., Edebiyat Üzerine Makaleler, İstanbul: Dergâh Yayınları, 2000. 

Toklu, O., Dilbilime Giriş, Ankara: Akçağ Yayınları, 2003. 

Ulçugür, İ., “Şemseddin Sami’nin Yaşamöyküsü ve Yazınsal Kişiliği Üzerine”, Türk Dili, 1981, (355): 

15-22. 

Yıldırım, A. ve Şimşek, H., Nitel Araştırma Yöntemleri, Ankara: Seçkin Yayıncılık, 2000. 

Page | 199

Taaşşuk-ı Talat Ve Fitnat'ın Bağdaşıklık, Tutarlılık Ve Metin ...

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?