Tam metin - ITO

TÜRKiYE'DE SACiLIK 

TURiZMi SEKTÖRÜ 

Doc. Dr. Kemal Güven GÜLEN 

, Selma DEMiRCi 

SEKTÖREL ETÜTLER VE 

ARASTI RMALAR 

, 

YAYlN NO: 2011-39

•• • w 

TURKIVE'DE SAGLIK 

• • •• • • 

TURIZMI SEKTORU 

Doç. Dr. Kemal Güven GÜLEN 

Selma DEMİRCİ 

YAYlN N0:2011 - 39 

İstanbul, 2012

Copyright © İTO (İstanbul Ticaret Odası) 

Tüm haklar saklıdır. Bu yayının hiçbir bölümü, yazarın ve İTO'nun 

önceden yazılı izni olmaksızın mekanik olarak, fotokopi yoluyla 

veya herhangi bir şekilde çoğaltılamaz. Eserin bazı bölümleri veya 

paragra:fları, sadece araştırma veya özel çalışmalar amacıyla, yazarın 

adı ve İTO belirtilmek suretiyle kullanılabilir 

ISBN 978-605-137-049-1 (Basılı) 

ISBN 978-605-13 7-050-7 (Elektronik) 

İTO ÇAGRI MERKEZi 

Tel: (212) 444 O 486 

İTO yayınlan için ayrıntılı bilgi 

Bilgi ve Doküman Yönetimi Şubesi 

Dokümantasyon Servisi'nden alınabilir 

Tel 

Faks 

E-posta 

İnternet 

Adres 

: (212) 455 63 29 

: (212) 512 06 41 

: ito.yayin@ito.org.tr 

: www.ito.org.tr 

: Reşadiye Cad. 34112 

Emin önü-Fatih/İSTANBUL 

Odamız yayıniarına tam metin ve ücretsiz olarak 

internetten ulaşabilirsiniz. 

YAYINAHAZIRLIK, BASKI, CİLT 

Biltur Basım Yayın ve HizmetA.Ş 

Organize San. Böl. 1. Cad. No:l6 Dudullu /Ümraniye- İSTANBUL 

Tel: 444 44 031 www.bilnet.net.tr

ee e V 

TURKIVE'DE SAGLIK 

• • •• •• 

TURIZMI SEKTORU

Doc. Dr. Kemal Güven GÜlEN 

, 

1963 yılında İstanbul' da doğdu. Orta eğitimini Vefa Lisesi 'nde, Lise eğitimini 

ise Yeşilköy 50.Yıl Lisesi 'nde tamamladı. Lisans eğitimini İstanbul Teknik Üniversitesi 

Makina Fakültesi 'nde tamamladı 1985 yılında İstanbul Üniversitesi İşletme 

Fakültesi İşletme İktisadı Enstitüsü 'ne girdi ve 1987 yılında mezun olduktan sonra 

istanbul Üniversitesi İşletme Fakültesi ÜretimAna Bilim Dalı'na araştırma görevlisi 

olarak girdi. Aynı yıl Üretim Yüksek Lisans programına başladı ve 1989 yılında 

"Kalite Maliyetleri ve Elektromekanik Sanayii'nde Bir Uygulama" konusunda tez 

hazırladı. 1989 yılında Üretim Ana Bilim Dalı 'nda Doktora Programına başladı. 

Doktora sonrası 1995-1996 yılları arasında Ohio State University'de bir yıl süre 

ile misafir öğretim üyesi olarak çeşitli konularda araştırmalarda bulundu. 

2001 yılı Ekim ayından itibaren İstanbul Ticaret Üniversitesi 'ne katıldı. 2008 

yılında Doçent ünvanı alan Kemal Güven GÜLEN'in, Lojistik Yönetimi, Kurumsal 

Performans Yönetimi, Üretim Yönetimi, Kalite Yönetimi, Yalın Yönetim, Stok 

Yönetimi gibi çeşitli konularda çalışmaları bulunmaktadır. 

Kemal Güven GÜLEN, evli ve bir kız babasıdır. 

Selmo DEMiRCi 

1975 yılında Ankara'da doğdu. Orta ve Lise öğrenimini Dr. Şerafettİn 

Tombuloğlu Lisesi'nde tamamladı. 1993 yılında Hacettepe Üniversitesi, İktisadi 

İdari Bilimler Fakültesi, Maliye Bölümü 'nden 1997 yılında mezun oldu. Çalışma 

hayatına 1998 yılında Türkiye Kalkınma Bankası A.Ş.' de ekonomist proje değerlendirme 

uzman yardımcısı olarak başladı.2003 yılında ise "Gelişmekte Olan 

Ülkeler Açısından Kalkınmanın Finansınarnnda Dış Borçlar, Kaynak Temininde 

Kalkınma Finans Kurumlarının Öneınİ ve Türkiye" başlıklı tezi hazırlayarak 

uzman oldu. 2009 yılında Fatih Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Hastane 

ve Sağlık İşletmeleri Yöneticiliği Yüksek Lisans Programı'na girdi ve 2010'da 

kıdemli uzman ünvanı aldı. 

Karİyeri boyunca, turizm, sanayi, eğitim, sağlık, 

çevre ve enerji konularında pek çok projeye imza atarakAvrupa Yatırım Bankası , 

Dünya Bankası, İslam Kalkınma Bankası, TKB Kaynaklı, Hazine Kaynaklı vs. 

gibi fonların özel sektöre aktarılmasında aktif görev aldı. 

Selma Demirci, evli ve biri kız diğeri erkek olmak üzere ikiz çocuk sahibidir.

. . . 

ICINDEKILER 

1 

Tablolar Listesi ...... ................................. .............. .. .. ..... .. .. ... .................................. 9 

Haritalar Listesi .................................................................................................... 1 O 

Kısaltınalar Listesi .......................................................... ........................................ 1 1 

Sunuş ................................................................................................................ .. .. l3 

Gi ri ş .. .................... ......... .................. ............................................ ı 

Birinci Bölüm .................................................................................. 19 

ı. Turizm Sektörüne Genel Bakış ve Turizmde Yeni Trendler .............................. 21 

1.1. Turizm Kavramı ve Önemi .... ....................... ...... ..................................... 22 

ı .2. Turizm Sektörünün Dünyada ve Türkiye'deki Yeri ve Önemi .................. 23 

1.3. Türkiye'de Uygulanan Teşv ik, Altyap ı ve Döviz Politikaları ................... 28 

1.4. Turizmde Yeni Trend: AltematifTurizm .................................................. 29 

1.4.l.AlternatifTurizm Türleri ............................................................... 33 

. 

Ikinci Bölüm ................................................................................... 35 

2. SağlıkTurizmi ............. ..................................................................................... 37 

2.1. Turizm Sağlığı ve Sağlık Turizmi Kavramları ............. ............................ .3 7 

2.1.1. Turizm (Turist) Sağlığı.. ......................... ......................................... 37 

2.1.2. Sağlık Turizmi ............................................................................. .39 

2.2. SağlıkTurizminin Tarihi gelişimi ....... .. .......... ............................................. 41 

2.2. 1. Antik Çağ, Orta Çağ, Rönesans Dönemi ....................................... .41 

2.2.2. Türk Hekimliği , Em evi, Selçuklu ve Osmanlı Dönemi .................... .43 

2.2.3. Yirminci Yüzyı lda Sağlık Turizmi ....... .............. ............................... 45 

2.2.4. Sağlık Turizminde Yeni Dönem ................................................... .47

U 

.. .. B··ı·· 49 

~llll~\1 

() lllll ..•..............................................................................•...........•.•.. 

3. SağlıkTurizminin Türleri ................................................................................ 51 

3.1. Termal (Kaplıca) Turizmi ......................................................................... 53 

3.1 .ı. Türkiye'de Termal (Kaplıca) Turizmi ........................................... 54 

3. ı .I.l.Türkiye'nin Jeotermal Kaynak Potansiyeli ....................... 55 

3.1 .1.2.Termal (Kaplıca) TurizmArz ve Talebi ............................. 56 

3.1.1.3.Turizm Stratejisi ve Termal Turizm Master Plam .............. 59 

3.1.2. Dünyada Termal (Kaplıca) Turizmi ............................................... 63 

3 .1.3. Termal Turizm Tesis Türleri ve Verilen Hizmetler.. ...................... 67 

3.2. Medikal Turizm (Tıp Turizmi) ................................................................. 73 

3 .2.1. Medikal Turizmin Özellikleri ........................................................ 78 

3.3. Güzellik ve Zindelik Turizmi (SPA-Wellness) ........................................ 79 

3.4. Yaşlı ve Engelli Turizmi .......................................................................... 62 

Dördüncü Bölüm ............................................................................................... 83 

4. Sağlık Turizmi Organizasyonu ................................. ......................................... 85 

4.ı. Tedavi Amaçlı Sağlık Turizmi Organizasyonlarının Standartları ve 

Özellikeri .................................................................................................. 85 

4.2. Tedavi Amaçlı Sağlık Turizminde Akreditasyonun Önemi ...................... 86 

4.3. Sağlık Turizminin Faydaları ..................................................................... 98 

4.4. Sağlık Turizmi Organizasyonu Üzerine Bir Uygulama Örneği ................ 99 

Beşinci Bölüm ................................................................................................ ı 05 

5. Dünyada Tedavi Amaçlı (Medikal) Sağlık Turizmi ....................................... ı 07 

5 .ı. Sağlık Turizminin (Tedavi Amaçlı) Tarihsel Gelişim ............................. ı 07 

5 .2. Avrupa Birliği Ülkelerinde Tedavi Amaçlı (Medikal) Sağ l ık Turizmi .... ı 08

5.3. OrtaAsya ve Orta Doğu Ülkelerinde Tedavi Amaçlı (Medikal) 

Sağlık Turizmi .................................................... .. .... .............................. ı ı3 

5.4. Latin Amerika ve Karayip Ülkelerinde Tedavi Amaçlı (Medikal) 

Sağlık Turizmi ....................................................................................... ı 22 

5.5. ABD'de TedaviAmaçlı (Medikal) Sağlık Turizmi ................................. l23 

5.6. Dünyada Tedavi Amaçlı Sağlık Turizminin Ekonomik Boyutları ........... l27 

Altıncı Bölüm .................................................................................................. 131 

6. Türkiye'de TedaviAmaçlı (Medikal) Sağlık Turizmi ................................... ı34 

6. ı. Talep ve Ciro Durumu ............................................................................. 134 

6.2. Arz Durumu .... .. .. ....................... ............................................................... 136 

6.3. Sektörün Genel Değerl endirmesi .......................................................... .. 140 

Yedinci Bölüm ................................................................................................. 143 

7. Türkiye'de Sağlık Turizmi Kamu Politikaları ............................................... 145 

7 .1. Sağlık Bakanlığı ' nın Mevcut İkili Anlaşmaları ....................................... ı 45 

7 .2. Ç alışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı 'mn Devletlerarası Sosyal Güvenlik 

Anlaşmalar ............................................................................................. 145 

7.3. Türkiye Cumhuriyeti'nin Sağlık Turizmi Vizyonu .................................. l46 

7.3 .1. Devlet Planlama Teşkilatı 9. Kalkınma Planı (2007-20 ı 3 ).......... 146 

7.3.2. SağlıkBakanlığı (2010-2014) StratejikPlanı. .............................. 148 

7.3 .3. Kültür ve Turizm Bakanlığı , Türkiye Turizm Stratejisi 2023 ........ ı 52 

7.3 .4. Dış Ticaret Müsteşarlığı ' nın Sağlık Turizmi Sektör Çalışmaları ... 154 

Sekizinci Bölüm .............................................................................................. 155 

8. Tedavi Amaçlı S ağlık Turizminin G e li ş imi İçin Öneriler.. .. ......................... ı 77 

8.1. Tedavi Amaçlı Sağlı k Turizmi Aç ı sından Türkiye'nin Güçlü ve Zayıf 

Yönleri ile F ırsat ve Tehditler (SWOT Analizi) ..................................... l57

8.1.1. Türkiye'nin Güçlü (Strenghts) Yönleri ............................................ 157 

8.1 .2. Türkiye'nin Zayıf(Weaknesses)Yönleri .......................................l58 

8. ı .3. Türkiye'nin Karşısındaki Çevresel Fırsatlar (Opportunities)......... 159 

8. ı . 3. ı . Avrupa Ülkeleri Açısından Fırsatlar.. .............................. 159 

8. ı .3.2. Orta Doğu ve Müslüman Ülkeler Açısından Fırsatlar.. ..... ı 60 

8 .1.3.3. Türki Cumhuriyetler Açısından Fırsatlar.. ........................ ı 60 

8.1.3. 4. Avrupa' da Yaşayan Türk Vatandaşlan Açısından Fırsatlar .. ı 60 

8.1.4. Türkiye'nin Karşısındaki Çevresel Tehditler (Threats)................ l60 

8.2. Tedavi Amaçlı Sağlık Turizmi İçin Öneriler .......................................... ı 60 

Dokuzuncu Bölüm ........................................................................................... 165 

9. Sağlık Turizmi OrganizasyonunaYönelik Bir Araştırma ............................... ı 67 

9. ı. Araştırmanın Konusu ............................................................................. ı 67 

9 .2. Araştırmanın Amacı. ............................................................................... 168 

9.3. Yöntem ve Sınırlılıklar ............................................................................ 169 

9 .4. Araştırmanın Sonucu .............................................................................. ı 70 

SONUÇ ............................................................................................................. ı79 

EK.1 Sağlık Bakanlığı 'nın Sağlık Turizmi ve Turistin Sağlığı Kapsamında 

Sunulacak Sağlık Hizmetleri Genelgesi ............................................................ 185 

KAYNAKÇA .................................................................................................... 194 

İnternet Araştırmaları ......... ................................................................................ 199 

İTO Yayınları (201 O) ........................................................................................ 204 

İTO Yayınları (2011) ................................................................. ....................... 209

TABLOLAR LiSTESi 

Tablo 1 :Dünya Turizmi ve Uluslararası Turizm İçinde Türkiye'nin Payı. ....... 24 

Tablo 2 :Ülkeleri Ziyaret eden Turist Sayılan ve Ülke Sıralaması ..................... 25 

Tablo 3 : Uluslararası Turizmden Çeşitli Ülkelerin Sağladığı Kazançlar ........... 26 

Tablo 4 :Turizm Geliri ve Turist Sayısı (ı 980-2009) ........................................ 27 

Tablo 5 :Turizm Gelir ve Giderinin Dış Ticarete Oranı (1980-2009) ................. 28 

Tablo 6 :Sağlık Turizmi Çeşiteri ...................................... ................................... 53 

Tablo 7 : Türkiye'nin Termal Turizm Arz Durumu (2006 ile 201 0) ................... 57 

Tablo 8 :Türkiye Turizm Sektörünün Arz Durumu ........................................... 57 

Tablo 9 : Türkiye'nin Termal Turizm Talep Durumu, (20ı0) ............................. 58 

Tablo 1 O :Avrupa Ülkelerinin Bazılarında Kaplı ca Sayısı ve Tedavi 

Masrafları. ........................................................................................... 66 

Tablo ll : Kaphcalar Yönetmeliğinde Belirtilen Kaplıca Tesislerindeki 

Tedavi Bölümleri ............................................................................... 70 

Tablo 12 : ICC-T Türkiye Uluslararası Ortak Bilinç Ajans A.Ş 'nin Sağlık 

Turizmine. Örnek: LASİK Operasyon ve Turizm Paketi Fiyatlandırması.. .... l 13 

Tablo 13 : Dünya Göz Hastanesi Örnek Sağlık Paketi Fiyatiandırması 

(Hollanda Çıkışlı Sağlık Paketi) ........................................................................ 1 04 

Tablo 14 :Yurtdışına Giden ve Yurtdışından Gelen Hastaların Sayısı ve 

Harcamaları. .................................................................................... 1 3 5 

Tablo 15 : Türkiye'dekiYataklıTedaviKurumları ................................................ ı36 

Tablo 16 : Türkiye'deki BazıAkredite0lmuşÖzelHastaneler ....................... l38 

Tablo 17 : Ülkemizdeki Sağlık Personeli Sayılar ................................................. ı 39 

Tablo 18 :Türkiye'de Sağlık Turizmi Kapsamında Uygulanan Tedavi Ücretleri 

ve Ortalama Geeeleme Süreleri ...................................................... ı 73

. . . 

HARITALAR LISTESI 

Harita 1. Türkiye'nin Jeotermal Kaynaklan Haritası .......................................... 55 

Harita 2. Türkiye'nin Termal Turizm Kentleri Bölgeleri ve Merkezleri ............. 61 

Harita 3. Kültür ve Turizm Koruma Bölgeleri (KTKB) ve Turizm Merkezleri .. 62 

Harita 4. Dünyada Sağlık Turizmi Yapan Ülkeler ............................................. 128 

Harita5. Dünyada Sağlık Turizmi Trafiği Haritası .(McKinsey HealthCare 2008) . 

. "" ". ". "" """" ". """. " .... """ .. "." .... " "". "." """. "" .... . """ ...... ".".".".""." .. " ... 129

AB 

ABMS 

UEMS 

BDT 

DPT 

DTM 

EFQM 

GSMH 

GSYİH 

JCI 

ISO 

NHS 

OECD 

SPA 

SWOT 

BTDTA 

KTB 

SB 

TUGEV 

TUROFED 

TÜ ROB 

TÜRSAB 

TYD 

WHO 

WTO 

WTTC 

UN WTO 

. . 

KISALTMALAR LISTESI 

: Avrupa B i rliği 

:Amerikan Tıp Uzmanları Heyeti 

:Avrupa Tıp Uzmanları Heyeti 

:Bağımsız Devletler Topluluğu 

:Devlet Planlama Teşki latı 

:Dış Ticaret Müsteşarlığı 

:European Foundation for Quality Management 

: Gayri Safi Milli Hasıla 

:Gayri Safi Yurtiçi Hasıla 

: Joint Commission International 

: International Organization for Standartitation 

: National Health Service 

: Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Örgütü 

: Salus Per Aquam 

: Strength Weakness Opportunity Threat 

: Başbakanlık Yatırım Destek Tanıtım Ajansı 

: Türkiye Cumhuriyeti Kültür ve Turizm Bakanlığı 

: Türkiye Cumhuriyeti Sağlık Bakanlığı 

: Turizm Geliştirme ve Eğitim Vakfı 

:Turistik Otelciler Federasyonu 

: Türkiye Otelciler Birliği 

: Türkiye Seyahat Acentaları Birliği 

:Turizm Yatımcıları Derneği 

: Dünya Sağlık Örgütü 

: Dünya Turizm Örgütü 

: Dünya Turizm ve Seyahat Konseyi 

: Birleşmiş Milletler Dünya Turizm Örgütü

SUNUS , 

Dünyada ve Türkiye'de en hızlı gelişen endüstri olarak dikkatleri çeken sağlık 

turizmi, ülkelere sağladığı ekonomik-sosyal-siyasal getiri bakımından da önemli 

sektörlerin başmda gelmektedir. 

2012 'de 100 milyar dolara ulaşması beklenen sağlık turizmi harcamalarının 

yanısıra dünyadaki 600 milyon sağ lık turistinin ortalama 2 bin 500 dolar ödeme 

yaptığı göz önünde bulundunllduğunda, sektörün büyüklüğü ortaya çıkmaktad ır. 

Ülkemizde ise sağlık sisteminin değişim ve dönüşümünün , beraberinde birtakım 

fırsatları da getirdiğini görmekteyiz. Sağlıkta Dönüşüm Programı ile birlikte sağlık 

hizmeti sunu mu ileri standartiara ulaşmış, 

birçok Batı ülkelerinin kalitesi ile yarış ır 

hale gelmiştir. Bugün ülkemiz, sunduğu sağlık hizmeti ile Avrupa' daki hastaları 

kendine çeken bir cazibe merkezi olmuştur. Öyle ki kaynak zenginliği ve potansiyeli 

bakımından dünyada ilk 7 arasına girmeyi başarmıştır. 

Sağlık turizminde iddialı hale gelen ülkemize, her yıl 

ortalama 250 bin 

civarında gelen turistler kaplıca ve termal tesisleri ziyaret etmenin dışında , saç 

ektinneden göz ameliyatlarına, estetikten tüp bebek gibi cerrahi yöntemli tedavilere 

kadar geniş bir skalada hizmet almaktadır. 

Odamız, son yıllarda sağlık sektörünün parlayan yıldızı olarak gösterilen sağlık 

turizmi alanında sektörün tarihsel gelişim ini, dünya genelindeki uygulamalanm, 

ülkemiz açısından potansiyelini, mevcut durumunu ve önemini ortaya koyan ve 

tedavi amaçlı sağlık turizmini irdeleyen bir çalışmanın noksanlığından yola çıkarak 

kapsamlı bir çalışma hazırlanmasını uygun görmüş ve "Türkiye'de Sağlık Turizmi 

Sektörü" isimli bir araştırma gerçekleştirilmesine karar vermiştir. 

Sağlık turizmi sektörünün ülkemizdeki genel bir fotoğrafını dünya çapındaki 

örnekleriyle ortaya koyan ve Odamız adına hazırlayan İstanbul Ticaret Üniversitesi 

Akademisyenlerinden Doç. Dr. Kemal Güven Gülen' e teşekkür eder, "Türkiye' de 

Sağlık Turizıni Sektörü" isimli yayımmızın ilgililere faydalı 

olmasını dilerim. 

Dr. Cengiz ERSUN 

Genel Sekreter

. . 

GIRIS 

1 

Turizm, kazanç sağlayan sürekli ya da geçici faaliyette bulunmamak ve gidilen 

yere yerleşmernek şartıyla insanların çeşitli sebeplerle, sürekli yaşadıkları yer 

dışına yaptıkları seyahatlerde geçici konaklamaları sonucu ortaya çıkan olay lar 

olarak tanımlanmaktadır. İnsanlar, tarihin her çağında farklı nedenlerle seyahat 

ederek, turizmi gerçekleştirmişlerdir. 

Günümüzde sanayinin gelişmesi, ulaş ım ve haberleşme teknolojilerinin ilerlemesi, 

kiş i baş ına düşen gelirin artması, refah düzeyinin yükselmesi ve insanların 

kullanabilecekleri boş zamanlannın artması turizm e farklı bir boyut kazandırmıştır. 

Günümüzde insanlar golf oynamak, rafting yapmak, kongreye katılmak ya da 

sağ lık hizmeti almak gibi nedenlerle daha sık seyahat etmektedir. Yatırımları ve iş 

hacmini geliştirerek, yeni istihdam alanları ve döviz sağlayarak, sosyal ve kültürel 

hayatı etkileyerek ülkelerin karşı laştık l arı ekonomik sorunların çözülmesine katkı 

sağlayan turizme gelişmiş ve gelişmekte olan ülkeler önem vermektedir. 

Bu çalışmanın amacı; gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerin bu derece ilgisini 

çeken, karşı laşılan sorunların hafifletilmesinde ve darboğazların aşılmasında bir 

ekonomi politikası aracı olarak kabul edilen turizmin bir boyutu olan tedavi amaçlı 

sağlık turizminin irdelenmesidir. 

Sağlık turizmi, sağlık bakım hizmeti almak için başka bir ülkeye seyahat 

etmek olarak tanımlanmaktadır. Hastalar, kendi ülkelerinde istedikleri tedavinin 

yapı lamaması, sunulan tedavilerin pahalı olması, hizmet almak için uzun süre 

beklemeleri gerekınes i gibi nedenlerle fark lı ülkelerden sağlık hizmeti a lmaktad ır. 

Türkiye'nin turizm potansiyeli ve sağlık kurumlarının geldiği nokta göz önünde 

bulundurulduğunda , sağlık turizmi sektöründen büyük pay alması beklenmektedir. 

Araştırma dokuz bölümden oluşmaktadır. 

Birinci Bölümde; turizm ve turist kavramları, turistlerin ülke seçimini etkileyen 

faktörler tanımlanmış, alternatif turizm tanımlanmış ve çeşitleri olan, sosyal 

turizm, dağ/kış turizmi, gençlik turizmi, yat turizmi, av turizmi, termal turizm, 

kongre turizmi, uluslararası turizm gibi bazı önemli turizm türleri açıklanmıştır. 

İkinci Bölümde ise, sağlık turizmi ile karıştırılan turizm sağlığı konusuna 

değinilerek kavram kargaşası ortadan kardırılınaya çalışılmıştır. 

Sonrasında ise,

Sümerler'den (M.Ö. 4000) günümüze kadar s ağlık turizminin tarihsel gelişimine 

dair araştırmalara yer verilmiştir. 

Üçüncü bölümde ise, sağlık turizminin çeşitleri ele alınmış olup, jeotermal 

kaynakpotansiyeli açısmdanAvrupa'da birinci, kaplıca uygulamaları açısındansa 

üçüncü sırada bulunan Türkiye'nin termal (kaphca) turizmi konusuna geniş yer 

verilmiştir. 

Dördüncü bölümde, sağlık turizm organizasyonunun özellikleri, nasıl olması 

gerektiği, standartlarına dair bilgi verilmiş olup, akreditasyon konusunun bu 

organizasyonlar için ne derece önemli olduğuna, en son da sağlık turizminin 

faydalarına değinilmi ştir. 

Beşinci bölümde ise, Dünyada, sağlık turizmi türlerinden, tedavi amaçlı 

(medikal) turizmin önce tarihsel gelişimi ve de sonra günümüzdeki durumu, bölge 

ve ülkeler bazında incelenmiş olup, tedavi amaçlı sağlık turizminin ekonomik 

boyutları ortaya konmuştur. 

Altıncı bölümde ise, Türkiye'de tedavi amaçlı s ağlık turizmi ele alınmış olup, 

sektörün talep-ciro ile arz durumlarına yer verilmiştir. En son da tedavi amaçlı 

sağlık turizmi sektörünün genel değerlendirmesi yapılmıştır. 

Yedinci bölümde ise, Türkiye'de sağlık turizmi kamu politikalan ele alınmış 

olup, Türkiye Cumhuriyeti'nin Sağlık Turizmi Vizyonu; Devlet Planlama Teşkilatı 

9. Kalkınma Planı (2007-2013), Sağlık Bakanlığı (20 10-2014) Stratejik Planı 

ve Kültür ve Turizn1 Bakanlığı, Türkiye Turizm Stratejisi 2023 Eylem Planlan 

doğrultusunda incelenmiştir. 

Sekizinci bölümde, Türkiye 'nin sağlık turizmi konusunda güçlü ve zayıf 

yönleri, fırsatları ve tehditleri incelenerek Türkiye'nin sağlık turizminde mevcut 

durumu ortaya konulmuştur. Sektörün geliştirilmesi için yapılmas ı gerekenler, 

önlemler başlığında ele alınmıştır. 

Çalışmamızın dokuzuncu ve son bölümünde ise, Türkiye' deki bazı özel hastanelerin 

sağlık turizmindeki uygulamalarına yönelik bir araştırma yapılmıştır. 

Araştırma kapsamına alınan özel hastanelerin yetkilileri ile görüşülerek , Türk 

sağlık turizminin analizi yapılmaya çalışılmıştır. Bu amaçla, Türkiye'ye yönelik

gerçekleşen medikal turizm hareketinin kapsamını ve niteliğini sorgulayan, hangi 

ülkelerin Türkiye'nin pazarı olduğu, gelen hastaların kaç gece konakladığı, ne 

kadar harcadığı gibi sağlık turizminin ekonomik katkısını ölçmeye yönelik sorulara 

cevap aranmıştır. Böylece sağlık turizminin, turizm gelirlerini arttırıcı etkisi 

sorgu] anmış ve sağlık turizminde Türkiye'nin potansiyeli, avantaj ve dezavantajları 

ve fırsatlar gözden geçirilerek hem sektördeki uygulamacılara hem de daha sonraki 

araştırmalara yeni fikirler verebileceği düşünülmüştür.

• • • •• •• 

BIRINCI BOLUM

l. Turizm Sektörüne Genel Bak1s ve Yeni Trendler 

1 

Turizmi n ekonomik önemi ve ne kadar büyük bir potansiyele sahip olduğu 

20. yüzyılın ortalarında anlaşılınasına karşın 1950'1ere kadar kalkınma, 

büyüme ve zenginlik için yapılan küresel araştırmalarda turizm sektörü genellikle 

göz ardı edilmiştir. Turizm 2. Dünya Savaşı 'ndan sonra hızla gelişmiş, daha geniş 

halk kitlelerine ve uzak mesafelere yayılmıştır. Günüınüzde parasal ve kitlesel bir 

olay haline gelen turizmin yarattığı ekonomik ve politik etkiler, ülke ekonomilerinde 

ve özellikle uluslararası ekonomik ve politik ilişkilerde önemli sonuçlar 

doğurmaktadır. Ulusal ve uluslararası düzeyde kazandığı dev boyutlarla turizmin; 

yatırımları ve iş hacmini geliştiren, gelir yaratan, döviz sağlayan, yeni istihdam 

alanları açan, sosyal ve kültürel hayatı etkileyen, siyasal bakımdan da önemli 

toplumsal ve insancıl fonksiyonların gerçekleştirilmesini kolaylaştıran bir nitelik 

kazanması , ülkelerin dikkatinin bu ekonomik olay üzerinde yoğunlaşmasına neden 

olmuştur. 

Türkiye' de turizm sektörünün yapısal değişimi ve gelişiminin hızlanması 

1980' li yıllarda başlamıştır. Veriler, turizminTürkiye ekonomisinde önemli bir yeri 

olduğunu göstermektedir. Uzun yıllar, kitle turizmi pazarına girerneyen Türkiye, 

son on yıldır bir yapı değişikliği içindedir. Yapı değişikliği, turizm sektörünün 

çalışma biçim ve koşullarının uluslararası standartıara uyum göstermeye başlaması 

biçimindedir (BULUT, 2001: 71 ). 

Dünya'da 2008 yılında toplam 5,1 trilyon, 2009 yılında ise 5,4 trilyon USD 

tutarında sağlık harcaınası yapılmıştır. Ülkeler, GSMH'nin% 2 ile% 16 arasında 

değişen oranlarda sağlık harcamalanna pay ayırmaktadırlar. Türkiye'de bu oran 

o/o 5,7'dir (TÜSİAD, 2009). 

2009 yılındaki küresel ekonomik durgunluk, salgın hastalıklar, yüksek petrol 

fıyatları ve döviz kurlarındaki dalgalanmalara rağmen, dünya genelinde turizm 

sektörü 2009 yılında 5,5 trilyon USD hacme ulaşmıştır. Dünya turizm sektörünün 

yıllık ortalama% 6 ile % 7 seviyelerinde büyüme kaydettiği ve 2009 yılı gelirindeki 

başarının temel anahtarının ise kamu ve özel sektör ortaklıkları olduğu vurgulanmaktadır 

(Dünya Ekonomik Forumu, 2009).

22 [STANBUL TiCARET ODASI 

.. 

1.1. Turizm Kavramı ve Onemi 

Turizm kavramının tanımı konusunda, yazarın bakış açısına göre ve amaca 

göre pek çok tanım yapılabi lmektedir. Ancak birçok ülke tarafından kabul edilen 

Avrupa Birliği İstatistik Ofisi ve Dünya Turizm Örgütü tanırnma göre; 

Ziyaretçi: Devamlı ikamet ettiği ülkeden, başka bir ülkeyi bir gelir elde etme 

amacı dışında herhangi bir nedenle ziyaret eden kişidir. Bu tanım "Turist" ve 

"Günübirlikçiler"i içermektedir. 

Turist: Ziyaret ettikleri ülkede en az 24 saat kalan ve seyahat nedenleri; 

• Eğlence (Tatil, kültürel, sportif ilişkiler, yakınları ziyaret ve diğer eğlence 

nedenleri) 

• Mesleki (Toplantı, kamu hizmeti, iş) 

• Diğer turizm konuları ( staj, etüt, sağlık, transit, çeşitli)sınıflamasına giren 

ziyaretçilerdir. 

Günübirlikçi: Ziyaret edilen ülkede 24 saatten az kalan ziyaretçilerdir. 

Turizm Harcamas ı: Turizm harcaması ziyaretçinin seyahati boyunca yapmış 

olduğu toplan1 tüketim harcaması veya ziyaretçi adına yapılan harcamadır. 

Turizm Geliri: Yurt dışında ikamet eden vatandaş ve yabancıların ülkemizde 

turizm amaçlı yapmış oldukları harcamalar (Gayrimenkul ve bağış hariç). 

Turizm Gideri: Türkiye'de ikamet edip yurtdışında yapmış oldukları turizm 

amaçlı harcamalardır (TÜİK, 2008: 19). 

Turizm Kavramı, insanların devamlı olarak yaşadıklan yerler dışında tüketici 

olarak iş, merak, din, sağlık, spor, dinlenme-tatil, eğlence, kültür veya aile ziyareti, 

kongre, seminerlere katılmak gibi nedenlerle, kişisel ya da toplu şekilde yaptıkları 

seyahatlerden ve gittikleri yerde 24 saati aşan veya ülkenin bir konaklama tesisinde 

en az bir geeeleme süre ile konaklamalanndan ortaya çıkan seyahat ve geçici 

konaklama hareketlerine turizm denir.

TÜRKİYE 'DE SAGLIK TURIZMi SEKTÖRÜ 23 

Turizm, turistik varlıkların değerinin toplumca daha iyi anlaşılınasına ve bu 

sayede tarihi, doğal ve kültürel değerlere sahip çıkılınasına vesile olan bir unsurdur. 

Bu zihniyet gelecek kuşaklara da aşılanarak, ülkelerin öz varlıklarının sonsuza dek 

korunmasına uzanan bir sonuç doğurabilecektir. Günümüzde her kesimce kabul 

görmüş ekonomik, sosyal, politik, sağ lık , kültürel, finansal işlevi olan turizmin 

önemi aşağıdaki gibi özetlenmiştir (ULUCAK, 2000: 6): 

• Milli gelire katkı sağlayan önemli bir faaliyettir. 

• Ekonomiyi ge li ştiren bir hizmet sektörüdür. 

• Milyonlarca insanı ilgilendiren bir üretim ve tüketim olayıdır. 

• İş ve istihdam yarat ı cı özelliğe sahiptir. 

• Doğal, kültürel ve sosyal çevreyi korumanın ve geliştirmenin etkili bir 

aracıdır. 

• Sağladığı dövizle dış ödemeler dengesini olumlu yönde etkileyen bir 

endüstri dir. 

1.2. Turizm Sektörünün Dünyoda ve Türkiye' deki Yeri ve Önemi 

Uluslararası turist girişleri ve turizm gelirleri, 2. Dünya Savaşı 'nın sona eımesinden 

sonra, sürekli olarak bir artış eğilimi göstermiştir. Bu artışta, ülkelerin refah 

seviyelerinin yükselmesiyle turizme ayrılan kaynakların arttırılmasının yanı sıra 

ülke halkları arasındaki yakınlaşmanın da önemli etkisi vardır. 

Dünya Turizm Örgütü verilerine göre; uluslararası turizm hareketleri, yılda 

ortalama olarak ı 950-59 döneminde% ll, 7, ı 960-69 arasında% 8,3, 1 970-79' da 

% 6,ı , 1980-89 döneminde% 3,9, 2004-2008 döneminde% 9,8 oranında artmıştır. 

Turizm gelirlerinin dünyadaki bölgesel dağılımında Avrupa ilk sırada yer 

almakta, bu kıtayı sırasıyla Amerika, Asya ve Afrika izlemektedir. Turizm başta 

gelişmekte olan ülkeler olmak üzere, turizm potansiyeline sahip birçok ülkede; 

istihdama, gelir düzeyine, dış-iç borç yükünün hafiflemesine, ödemeler dengesine 

ve sonuçta ülke insanın refah düzeyinin yükselmesine önemli ölçüde katkı sağlamaktadır 

(TSV, 2010: 9)

24 tSTANBVL TiCARET ODASI 

Tablo 1. Dünya Thrizmi ve Uluslararası Thrizm İçinde Türkiye'nin Payı 

Uluslararası 

Türkiye'ye 

Uluslararası turizm 

Yıllar Turist Sayısı Gelen Yabancı 

(milyon) 

Savısı 

Gelir (milyar USD) 

1980 277 1.288.060 102 

1985 330 2.614.924 116 

1990 455 5.389.308 255 

1995 581 7.726.886 380 

2000 687 10.412.000 481 

2005 806 21.124.886 593 

2010 1006 19.648.882* 682 

2020 1561*** 

Türkiye'nin 

Thrizm Gelirleri 

(milyon USD) 

326 

1.482 

3.225 

4.957 

7.636 

18.154 

10.043** 

Kaynak Dünya Turizm Öıgütü(WTO), Türsab, T Turizm Yatıruncılan Derneği 

* Ocak-Ağustos2010(TYD) 

**Ocak-Temmuz2010(TYD) 

*** WTO tahmini 

Türkiye' de 1980 sonrası, turizm sektöründe önemli atılımlar gerçekleştirilmiş, 

turizm ekonomide gözde sektörlerden biri haline gelirken; bu gelişmenin sosyal, 

kültürel ve ekonomik etkileri önemli boyutlara ulaşmıştır. 1983 yılı , Türk turizmi 

için canlanma döneminin başlangıcı olarak kabul edilebilir. O yıldan günümüze 

kadar geçen süre içerisinde, ülkemizde turizm, hem turist sayısı hem de turizm 

gelirleri yönünden önemli sayılabilecek artışlar göstermiştir. 

1980 sonrası turizm sektöründe sağlanan gelişmeyi daha iyi kavrayabilmek 

için Tablo 1 'i incelememiz faydalı olacaktır. Tabloda, Türkiye'nin uluslararası 

turizm içindeki payı , turist sayısı ve de turist gelişlerinden elde edilen gelirler 

açısından ifade edilmiştir. 

1980 yılında uluslararası turist sayısı277 milyon iken Türkiye'ye gelen turist 

sayısı1.288.060 olmuştur. Yıllar itibariyle uluslararası turist sayısı sürekli artarak 

2005 yılında 806 milyon seviyesine yükselmiştir. Türkiye'nin payı ise dünya 

ortalamasının üstünde artarak 2005 yılında 21 milyon düzeyine yükselmiştir. 

Türkiye' de Turizm sektörü, son yıllardaki ekonomik kalkınmanın arkasındaki 

en önemli itici güçlerden biri olmuştur. Yaklaşık 1,7 milyon kişiye istihdam sağlayan 

sektörde (toplam istihdam ın% 7,2 'si), 2009 yılında 95,3 milyar TL değerinde 

ekonomik faaliyet gerçekleşmiştir. Bu rakam Türkiye'nin toplam GSYİH 'sinin

TÜRKiYE'DE SAGLIK TURiZMi SEKTÖRÜ 25 

yaklaşık% 10,2'sine denk gelmektedir (World Economic Forum, 2009). 

WTO (World Tourism Organization)'nun hazırladığı rapora göre, 2020 yılında 

turist sayısının dünya genelinde 1,6 milyar civarında olacağı tahmin edilmektedir 

(Tourism 2020 Vision, 1996: 3). Dünya turizm pastasının hacminin ise 2 trilyon 

dolar civarında olacağı beklenmektedir (TSV, 2010: 10). Türkiye turizminde, 

2009 yılında 27 milyon turist gelmiş ve 22 milyar dolar da gelir elde edi lmi ştir. 

Uluslararası turist varışları açısından ilk sekiz ülke Tablo 2 'de gösterilmektedir. 

Tabioyu incelediğimizde Fransa'nın ve daha sonra İspanya, ABD ve İtalya'nın 

önemli bir üstünlüğü olduğunu görürüz. Diğer yandan gelişme trendi olarak Türkiye 

ve Çin dikkat çekmektedir. Türkiye, 1 990 yı lında Dünya genelinde 24. sırada 

bulunmakta iken 2009 yılında 7. sıraya yükselmiştir. 

Tablo 2. Ülkeleri Ziyaret Eden Turist Sayıları ve Ülke Sıralaması 

lJikeler/ Turist Varışlan (mılyon kışi) Düıga Genelinde 

YıJlar 

ıralaması 

1990 1995 2000 2005 2009 1990 22005 2009 

Fransa 52.5 60.1 71.4 76.0 74.2 ı ı ı 

İspanya 34.1 39.3 51.9 55.6 52.2 4 2 3 

ABD 39.4 43.3 46.9 49.4 54.9 2 3 2 

Çin 10.5 23.3 27.0 46.8 50.9 12 4 4 

i talya 26.7 31.0 35.8 36.5 43.2 4 5 5 

İngiltere 18.0 24.0 25.7 30.0 28.0 7 6 6 

Meksika 17.2 20.0 20.2 21.9 21.5 8 7 9 

Türkiye 5.3 6.6 7.5 21.1 27 24 8 7 

Kaynak: Dünya Turizm Ötgüti.i (WTO), ( 1990-2009), World Towism Statistics and Rankings, 2009 

Tablo 2'deki verilerin yanı sıra WTO'nun yayınlamış olduğu raporlara göre, 

Çek Cumhuriyeti 'nin 2020 yılında turizm sektöründe dünya genelinde ilk on ülke 

içinde yer alacağı tahmin edilmekte, günümüzün cazibe merkezlerinin zamanla 

önemini kaybederek yeni yerlerin daha çekici hale gelebileceği öngörülmektedir. 

Günümüz itibariyle özetle şunu diyebiliriz: "Avrupa, hem turist girişi ve çıkışı hem 

de uluslararası turizm gelirleri açısından dünyanın en önemli bölgesidir" 

(WTO, 1996: 18-20).

26 İSTANBUL TİCARET ODASI 

2005-2009 döneminde Türkiye'ye ziyaretçi gönderen ülkeler arasında 

Almanya, İngiltere ve Rusya Federasyonu ilk sıralarda yer alırken, bu üç ülkenin 

vatandaşları Türkiye'ye gelen yabancı ziyaretçilerio yaklaşık% 36'sını oluşturmaktadır. 

Bu ülkelerle sağlık turizmi alanında yapılacak çalışmalara özel önem 

verilmelidir (TÜİK 2008: 45; KTB). 

Yukarıdaki verilere ek olarak, turizm sektöründe gelecekteki eğilimiere 

bakacak olursak; WTO'ya göre Çin'in 2020 yılında 137,1 milyon turist girişi ve 

% 8,6'lık turizm geliri payıyla dünya genelinde lider ülke konumuna geleceği 

belirtilmiştir. ABD'nin ise 2020 yılında 102,4 milyon turist girişi ve % 6,4 'lük 

gelir payıyla dünya sıralamasında ikinci sırada bulunacağı tahmin edilmektedir 

(WTO, 1996:4). 

Tablo 3, uluslararası turizm kazançlan açısından ilk dokuz ülkenin turizm 

gelirleri ve sıralamalarını göstermektedir. Tablo 3 verilerine bakıldığında, ABD, 

İtalya, İspanya ve Fransa'nın önemli bir üstünlüğü olduğu göze çarpmaktadır. 

Tablo 3 'e göre Çin' in önemli bir gelişme gösterdiği görülmektedir. Türkiye ise 

1990 yılında Dünya genelinde 21 .sırada bulunmakta iken 2009 yılında 9. sıraya 

yükselmiştir. 

Tablo 3. Uluslararası Turizmden Çeşitli Ülkelerin Sağladığı Kazançlar 

Ülkeler\ 

Yıllar 

Dünya Genelindeki 

Gelirler (milyar USD) 

Sıralaması 

1990 1995 2000 2005 2009 1990 2009 

ABD 43.0 61.1 82.4 81.8 94.2 ı ı 

İtalya 20.0 27.4 27.5 35.4 40.2 3 4 

İspanya 18.5 25.3 30.0 48.0 53.2 4 2 

Fransa 20.1 27.5 30.8 44.0 48.7 2 3 

İngiltere 14.9 19.1 21.9 30.7 30.1 5 7 

Çin 2.2 8.7 16.2 29.3 39.7 25 5 

Avusturya 13.4 14.6 9.8 16.1 21.8 6 8 

Almanya 11.4 12.8 18.7 29.2 34.7 7 6 

Türkiye 2.7 4.9 7.6 18.2 21.3 21 9 

Kaynak: Dünya Turizm Örgütü (World Tourism Organisation, World Tourism Statistics 

and Rankin gs, 2009, www. Wikipedia.org ( 19. O 1.20 ll tarihli araştırmaya göre)


Türkiye'nin turizm sektöründeki büyüme hızı sektörün küresel büyüme hızının 

üzerindedir. Türkiye'ye gelen yabancı ziyaretçiterin küresel toplam içindeki payı 

1990 yılında o/o 1, ı iken, 2008 yılında % 2, 7'ye u laşmıştır. Aynı şeki l de, ı 990 

yılında% 1,2 olan turizm gelirlerinin GSYİH içindeki pay ı da 2008 yılında% 2,3'e 

yükselmiştir (UNWTO, 2009). 

Türkiye 2008 y ılında, dünya çapında kötüleşen koşullara rağmen, 26 milyonu 

yabancı ve 4 milyonu yerli olmak üzere toplam 30 ınilyon ziyaretçi ağ ırlayarak 

tarihinin en iyi yılını geçirmiştir (KTB, 2009). 

Tablo 4' de, 1980 sonrasında ülkemize gelen yabancı sayısı, yurtdışına çıkan 

vatandaş sayısı, turizm gelirleri, turizm giderleri ve net gelirlerin ge li şimi görülmektedir. 

Turizm gelirleri sürekli artarak ı 980 yılında 326 milyon USD' den 2009 

yılında 21 milyar USD'ye yükselmiştir. Diğer yandan ülkemize gelen yabancı 

başına oıtalama harcama miktarı 700 USD civarındadır. 

Tablo 4. Turizm Geliri ve Turist Sayısı (1980-2009 Yılları Arası) 

Ülkemize Yurt Dışına Turizm Turizm Net Gelir 

Yıllar Gelen Yabancı Çıkan Vatandaş Gelirleri Giderleri (milyon 

Sayısı Sayısı (milyon USD) (milyon USD) USD) 

1980 1.288.060 1.794.808 326 ı ı 5 211 

1985 2.614.924 1.806. ı 63 1.482 324 ı. ı 58 

1990 5.389.308 2.917.118 3.225 565 2.705 

1995 7.726.886 3.981.391 4.957 9ıı 4.046 

2000 11.276.511 5 284 336 7.636 1.711 5.925 

2005 21.124.886 4.230.264 18.152 2.870 15.282 

2009 27.077.114 5.561.355 21.048 4.145 16.903 

Kaynak: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı~ TURSAB, http://www.tursab.org.tr/trlistatistikler/ 

turist-sayisi-ve-turizm-geliri/1963-sayi-gelir-ve-degisim _ 68.html (19. O 1.201 1 tarihli 

araştırmaya göre)


Tablo 5'de 1980-2009 yılları turizm gelirleri, ihracat, ithalat, aradaki fark ile 

turizm gelirlerinin ihracata oranını ortaya koymaktadır. 

Tablo 5. Turizm Gelir ve Giderinin Dış Ticarete Oranı (1980-2009 Yılları arası) 

Yıllar 

Turizm İhracat Net 

Turizm 

Dış 

İthalat 

Gelirlerinin 

Gelirleri (Milyon 

Ticaret Açığı 

(Milyon$) 

İhracata 

(Milyon$) $) (Milyon$) 

Oranı 

1980 0.326 2.910 7.909 -4.999 11.2 

1985 1.482 7.958 11.343 -3.385 18.6 

1990 3.225 12.959 22.302 -9.343 24.9 

1995 4.957 21.637 35.709 -14.072 22.9 

2000 7.636 27.775 54.503 -26.728 25.1 

2005 18.153 73.476 116.774 -43.298 24.6 

2009 21.048 101.629 140.775 -39.146 21.1 

Kaynak: TURSAB, http://www.tursab.org.tr/tr/istatistikler/turist-sayisi-ve-turizmgeliri/1963-sayi-gelir-ve-degisim_68.html 

(19.01 .2011 tarihli araştırmaya göre) TÜİK, T.C. 

Kültür ve Turizm Bakan h ğı 

Sonuç olarak, turizm Türkiye'nin döviz ihtiyacını karşılayan önemli bir 

sektördür. Türkiye' de turizm politikasının temel hedeflerinden biri, dış ödemeler 

bilançosundaki açığın bir kısmının dış turizm gelirleri yardımıyla giderilmesidir. 

Türkiye planlı kalkınma döneminin başında, ülkenin ödemeler bilançosu açıklanın 

turizm gelirleriyle azaltınayı hedeflediğinden, turizmin geliştirilmesini plan 

kapsan1ına almıştır. Bugün dış ticaret açığının yarısına yakını turizm gelirleriyle 

karşılanmaktadır. 

1.3. Türkiye'de Uygulanan Teşvik, Altyapı ve Döviz Politikaları 

Türkiye' de teşvik tedbirleri, ülkenin ekonomik ve sosyal kalkınması için yıllık 

programlar ve Beş Yıllık Kalkınma Planlan ile belirlenen hedeflere ulaşmak için, 

özellikle, özel sektörün katkısımn sağlanması, müteşebbislerin yatırım, ihracat 

ve benzeri iktisadi faaliyetlerde bulunma arzu ve isteklerinin güçlendirilmesi, bu 

faaliyetlerin, belirlenen hedeflere ve ülke ihtiyaçlarına uygun olarak gerçekleştirilmesi 

için gerekli yönlendirmelerin yapılması gibi amaçlarla devletin kullandığı 

önemli ve etkili araçlardır.

TÜRKiYE'DE SACLIK TURiZMi SEKTÖRÜ 29 

Türkiye, son 30 yı lda benimsenen ve yürürlüğe konan ekonomik ve politik 

tercihler ile dışa açılma politikalarının etkileri sonucu, tüm sektörlerde önemli 

bir değişim süreci yaşamıştır. Bu değişim, dünya turizminin hızlı gelişiminin de 

etkisiyle, Türkiye turizm sektöründe de daha belirgin olmuştur. 

Türkiye, 1980'den 2010'a kadar turizm gelirleri ve gelen turist sayısı bakımından 

Dünya ve Avrupa turizminden daha hızlı bir büyüme göstermiştir. Bu ise, 

uygulanan teşvik tedbirlerinin etkin kullanılması sonucu ortaya çıkmı ştır. ı 7635 

sayı lı Resmi Gazete'de yayın lanan 16.03.1982 tarih ve 2634 say ılı kanun ile ülkemiz 

turizm sektöründe kapsamlı bir teşvik politikası başlatılmıştır. Bu teşvikler; 

turizm yatırımı için "Arazi Tahsisi, Yabancı Personel Çalı ştırma, Haberleşme 

Kolay lıkları, İhracatçılara Ayrıcalıklı Muamele, Turizm Kredileri" şeklinde olmuştur. 

Sonuç olarak, yukarıda bahsedilen teşviklerin yanında sektöre ı 998 yılında 

KDV istisnası, yatırım indirimi, % 100 gümrük muafiyeti, sektörde çalışanların 

vergilendirilmesinde indirim gibi teşvikler uygulanmış ve uygulanmaktadır. Bunun 

neticesinde sektörden beklenen turizm gelirleri artmıştır (TSV, 2010: 13). 

Türkiye 1980 sonrası yaşadığı köklü değişim sonucu her alanda dışa açık 

politikalar izlemiştir. Amaç, ülkenin döviz ihtiyacının ihracat, işçi dövizleri, 

yabancı sermaye hareketleri ve turizm sektöründen sağlanmasıydı. Bunun en 

önemli ayaklarından biri turizm sektöründen sağlanan döviz girdisi olmuştur. 1980 

sonrası uygulanan gerçekçi kur politikaları sonucunda Tablo 4 'te görüleceği üzere 

turizm gelirlerinde önemli artışlar kaydedilmiştir. 

1.4. Turizmde Yeni Trend: Alternatif Turizm 

Dünyada özellikle 1980'lerde hızlanan ekonomik, teknolojik, politik, sosyal, 

kültürel vb. gelişmeler, turizm faaliyetlerinin doğal ve kültürel kaynaklar üzerindeki 

olumsuz etkileri ve bu etkilerin turizmin kendi geleceğini tehlikeye attığının 

anlaşılınaya başlanması ve bunun sonucunda, kaynakların daha uzun dönemli 

kullanıma dayanan sürdürülebilir ve alternatif turizm türlerini gündeme getirmiş 

ve önemlerini artırmıştır (ERDOGAN, 2003:1). 

Ülkeler mevcut potansiyelleri ve bütüncül çözüm arayışları çerçevesinde 

Dünya turizminden daha fazla pay alabilmek için, rekabet edebilir ve satılabilir 

ürünler geliştirme ve stratejiler oluşturma yoluna gitmişlerdir. Bunun bir sonucu 

olarak da alternatifturizm kavramı ortaya çıkmıştır (KİPER, 2006: 1).

30 ISTANBUL TİCARETODAS I 

Türkiye'de alternatifturizm kavramının kitle turizminin verdiği zararların 

önemsenmesiyle birlikte ortaya çıkmaya başladığı söylenebilir. 1980'li yıllarda 

büyük sermaye yatırımları ile turizm pazarına giriş yapan Türkiye, ağırlıklı olarak 

deniz-kum-güneş üçlemesine yatınm yapmış, ancak hızlı ve plansız bir turizm 

gelişimi ve kıyı turizminin bir etkisi olarak da, büyük bir kıyı tahribatı yaşamıştır. 

Bununla birlikte Türkiye, yeni turizm akımianna uymak için, öncelikle ürün çeşitlendirmesine 

başlamış, alternatif turizm çeşitlerinin oluşturulması için harekete 

geçmiştir (Konya Ticaret Odası, 2006) 

Kitle turizmi, en kısa zamanda en çok fayda sağlamaya yönelik, hızlı büyüyen, 

bölgesel toplumun dışından idare edilen, sürdürülebilirlik ve doğaya saygı kavramlarını 

önemsemeyen turizm anlayışı dır. Alternatif turizm ise tersine, yüksek 

maddi kazanç güdülmeksizin bölgesel toplumun birebir katılım1 ve turistlerle yöre 

halkının kaynaşması amaçlı, kültürlerin tamşması, sürdürülebilirlik ve doğaya 

saygı kavramlarını savunan turizm anlayışıdır. Kitle turizmi, hızlı gelişme arz 

eden, ithal yaşam tarzı sunan, tarih, kültür ve doğayı kontrolsüz kullanım gibi 

özellikleri yüzünden tercih edilmeyen turizm türüdür. Son yıllarda kitle turizminin 

yetersizlikleri ve tatmin edemez özellikleri sayesinde alternatif turizm tarzları 

ortaya çıkmıştır (ERDOGAN, 2003: 4-7; Akşit,2007: 450). 

Bir başkatarife göre ise, "Kitle turizmi", aralarında ortak birtakım niteliklere 

sahip olan, fakat birbiriyle ilişkili olmayan büyük grupların gerçekleştirdiği turizme 

kitle turizmi denilmektedir (SARI, 2007: 85). Kitle turizmi; planlı mekansal organizasyonlar, 

bağımsız projeler, bağımsız yapım programları, kapalı mekan ağırlıklı, 

yeni bina kullammı, her talebi karşılama eğilimi , her yerde turizm, ekonomik 

faydalar, mimaride uluslararası çizgiler, talebin en yüksek olduğu noktaya göre 

kapasite tayini, standart paket programlar, pasif turizm gibi özelliklere 

sahiptir. "AltematifTurizm" ise, planlı ve plansız mekansal organizasyonlar, 

temel kavrarnlara öncelik, bölge ile bütünleşmiş planlar, yerleşme için özel seçim, 

açık mekana ağırlık , mevcut yapı stokunu kullanma, talebe sınır koyma, yerel 

işgücü, toplu ulaşım, yöresel mimari, talep ortalamasına göre kapasite tayini, 

bireysel programlar, dinamizm ve aktiflik gibi özellikleri öne çıkarmaktadır 

(ALTINAY, 1996: 60). Alternatif turizm, esas olarak arzu edilmeyen turizm olan 

kitle turizminin karşıtı olarak değerlendirilirken, olumlu ekonomik etkiler sağlayan

TÜRKi YE' DE SAGLIK TURiZMi SEKTÖRÜ 31 

ve çok az olumsuz etkilere neden olan ideal bir turizm formu olarak da görülür. 

Bazı alanlarda alternatif turizm, kitle turizmine alternatif bir seçenek olabilir 

(Erdoğan , 2003: 2-4). 

Alteınatifturizm kavramının ortaya çıkış nedenleri arasında (KİPER , 2006: 1); 

• Turist talebinde meydana gelen değişiklikler, 

• Ülkelerde ve turizm işletmelerinde yılın belirli zamanlarında ve ülkelerin 

belirli bölgelerinde meydana gelen yoğuntaşmalan azaltmak, turizmi tüm 

yıla ve ülke geneline yaymak, 

• Ülkelerin daha fazla turist kabul ederek elde ettikleri turizm gelirleri ile 

ödemeler dengesine olumlu katkılar sağlamak, 

• Ülke genelinde bölgesel bazda mevcut turistik arz potansiyeline göre 

geliştirilecek alternatifturizm türleri ile bölgeye yönelik talep yaratılarak, 

bölgeler arası ge li şmişlik fark l arını ortadan kaldırmaya çalışmak, 

• Ülkede yeni turizm alanları oluşturmak , bazı alanların koruma altına 

alınması ve mevcut turizm arzını verimli ve dengeli şekilde kullanmak 

isteği , 

• Turizm sektörünün emek yoğun özelliği dolayısıyla yıl boyunca etkinlik 

gösterecek turizm işletmelerinde iş gücünü kesintiye uğratmamak, aksine 

ek işgücü olanakları yaratmak, 

• Alternatif turizm türleri ile ülkenin farklı bölgelerinde yeni turizm yatırımlarını 

teşvik etmek bulunmaktadır. 

Bunların yanı sıra alternatif turizm in çıkış nedenleri üzerinde çeşitli görüşler 

vardır. Bunlar: kaynaklann azalması ve niteliklerinin bozulması; sürdürülebilir 

turizm anlayışının çıkması; tüketiciterin klasik turizm anlayışından sıkılması ve 

farklı beklentilere girmesi; tüketicilere farklı, heyecan ve tatillerin yaratılması 

şeklinde sıralanabilir (UYGUR ve BAYKAN, 2007: 2-4). 

Türkiye'de Beş Yıllık Kalkınma Planlarında dikkat çekilen ve geliştirilmesi 

istenen turizm türü, kitle turizmi olmuştur. 

Ancak Beşinci Beş Yılık Kalkınma 

Planı ' nda turizmde ürün çeşitliliğinin sağlanması gereğine işaret edilmiş, Altıncı 

Beş Yıllık Kalkınma Planı ' nda ise "AitematifTurizmin" geli ştiri lmesi konusu

3 2 iSTANBUL TİCARET ODASI 

üzerinde durulmuştur. Daha sonra ise, Yedinci ve Sekizinci Kalkınma Planları 'nda 

turizmin çevre duyarlı formlarına özellikle atıfta bulunulmuştur (UÇKUN ve 

TÜRKAY; DPT; 1985, 1990, 1996, 2000). Dokuzuncu KalkınmaPlanında turizmin 

çeşitlendirilmesi, turizm eğitiminde mesleki belgelendinne, turizmde çevreye 

duyarlı sürdürülebilir gelişim üzerinde durulmuştur (http://ekutup.dpt.gov.tr/plan/ 

plan9.pdf(l9.01.201 1)). 

Türkiye'de de alternatifturizm potansiyelinin devreye sokulması için yoğun 

çaba harcanmaktadır. Bu bağlamda yeni projelerde, ülkemizde turizmin tüm yıla 

yayılması ve bölgeler arası dengenin kurulması amaçlanmaktadır (SARI, 2007: 15). 

Sosyal, ekonomik ve kültürel alanlarda meydana gelen değişmeler, özellikle 

Bu gelişmelere 

sanayileşmiş ülkelerde, turizm talebini önemli ölçüde arttırmıştır. 

paralel olarak, ülkelerin potansiyel turistleri çelane gayretleri yoğunlaşmakta, 

benzer turizm ürünlerini pazarlayan ülkeler arasında kıyasıya bir rekabet gözlenmektedir. 

Türkiye, 1980 so ması başka alanlarda olduğu gibi turizm sektöründe de 

önemli atılımlar gerçekleştirmiştir. Günümüzde turizm, Türkiye ekonomisinde en 

gözde sektörlerden biri haline gelirken, bu gelişmenin sosyal, kültürel ve toplumsal 

etkileri önemli boyutlara ulaşmıştır. Yine de dünya turizm pastasından % ı ,2 gibi 

çok düşük bir pay alan Türkiye' nin yapması gereken çok şey vardır (TSV, 20 ı O: 14). 

Türkiye, genel turizm gelirleri açısından bakıldığında 2009 yılında Dünyada 

9. sıradadır. Türkiye' de turizmin gelişmesi yalnızca ülkeye gelen turist sayısı ve 

turizm gelirlerinin artışı bağlamında değil , başka göstergeler çerçevesinde de 

değerlendirilebilir. 1996-2006 yılları arasındaki on yılda, Turizm Bakanlığı yatırım 

belgesi% 61 ,8, yatırım teşvik belgesi% 14 7,9, uçak koltuğu sayısı% 88,6, seyahat 

acentesi sayısı% 96,3 oranında büyümüştür (TSV, 2010: 14).

Şekil 1: 2009 Turizm Gelirinde ilk 10 Ülke (milyar USD) 

100 

90 

so 

70 

60 

50 

40 

30 -· 

20 

10 

o 

94, 2 

.. 

~p ,.. 

'i" ~,"' 

~::-""' 

,.,

34 iSTANBUL TiCARET ODASJ 

Ayrıca alternatifturizm türleri ülkelerin sahip olduğu özelliklere göre değişim 

gösterebilmektedir. Bu amaçla, her ülke kendi koşuHanna uygun olarak farklı 

alternatifturizm türlerini belirleyebilmektir. Örneğin; Türkiye'de T.C. Kültür ve 

Turizın Bakanlığı bu amaçla, 1994 yılında 42 tür turizm çeşidi tespiti yapmıştır. 

Konuyla ilgili ortak kabul görmüş ve benzer özelliklere sahip birçok ülkede 

belirlenmiş belli başlı turizm türleri yukarıdakilere ek olarak şöyle sıralanabilir 

(ÇONTU, 2006: 12; KOZAK ve diğerleri , 2001: 18-26); tarım turizmi, çiftlik 

turizmi, kırsal turizm, av turizmi, kuş gözlemciliği turizmi, yat turizmi, inanç 

turizmi, yay la turizmi, sağlık turizmi (deniz suyu ile sağlıklı yaşam turizmi, termal 

turizm, ınedikal turizm, SPA- Wellness sağlıklı yaşam merkezleri), dağ ve kayak 

turizmi, karavan turizmi, ipek yolu ve han-kervansaray turizmi, maç turizmi, 

göl-şelale turizmi, akarsu sporları turizmi, mağara turizmi, trekking, bitki inceleme 

turizmi, yamaç paraşütü turizmi, triatlon turizmi, paraşütle atlama turizmi, dalış 

turizmi, bungee-jumping, hava sporlan turizmi gibi turizm türleri alternatif turizn1 

türleri olarak ele alınabilmektedir.

• • • • • • • 

IKINCI BOLUM

2. Sağ h k Turizmi 

2.1.Turizm Sağlığı ve Sağlık Turizmi Kavramları 

Turizmi bir ülkeden diğer ülkeye birçok sebeple gelen insan hareketi 

olarak düşünürsek bu insanların sağlıklı yaşaması ve sağlık konusu 

turizmle içi içe olacaktır. Konunun daha iyi anlaşılabi lmes i için bazı kavramları 

doğıu kullanmak gereklidir. "Sağlık Turizmi ve Turizm (Turist) Sağlığı" genellikle 

birbirine karıştırılan kavramlardır. Sağlık turizmini açıklamadan önce bu kavramların 

açıklanması gerekmektedir. 

2.1.1 Turizm (Turist) Sağlığı 

Turizm sağlığı, turizm hareketinin bir bölgeye etkilerini bir bütün olarak ele 

alan bir kavramdır. Turizm sağlığı kapsamında, turistlerin sağlığı , çalışanların 

Turist sağlığı, 

sağlığı, çevre sağlığı ve toplum sağlığı konuları yer almaktadır. 

turizm yöresindeki yaşamla ilgili her türlü sağlık problemlerini içeren (temel sağlık 

hizmetleri, ilk yardım, acil tedavi, yoğun bakım gibi) tedavi hizmetleri ile her çeşit 

kaza ve bulaşıcı hastalıklardan korunmak amaçlı önlemler olarak açıklanabilir 

(TENGİLİMOGLU, SEVİN ve AK, 2001: 6). 

Turistlerin gezileri sırasında hastalanınasının en önemli nedeni; bulaşı cı hastalıklardır. 

Çünkü onlar bir süre için alıştıkları ortamdan tamamen yeni ve yabancı 

bir ortamda yaşamaktadırlar. Beslenme düzenleri, yedikleri yiyeceklerin türleri 

ve pişirilme usulleri, içtikleri su, barındıkları ortam, iklim, çevre ve alışkanlıklan 

değişmektedir. Ayrıca; dünyada bazı bulaşı cı hastalıklar için riskli bölgeler bulunmaktadır. 

Buralara gidecek kişilerin uyması gereken sağlık kuralları, Dünya Sağlık 

Örgütü (WTO) "Uluslar arası Sağlık Mevzuatı" ile düzenlenmiştir. 

Yolculuk yapan kişi , herhangi bir sağlık sorununu, hastalığını gittiği bölgeye 

veya ülkeye taşıyabileceği gibi, sağlıklı olan bir kişi ziyaret ettiği yerlerde bir 

hastalığa yakalanarak, bunu ülkesine taşıyabilmektedir. Bazen de; yolculuklar 

sırasında hastalık etkeni kişilere eşlik edebilmektedir. Örnek olarak; 1969-1 999 

yıllan arasında 12 ülke tarafından havaalanı çevresinde yaşayan insanlarda toplam 

87 sı tma vakasırapor edilmiştir. Bunun sorumlusu olarak uçaklara yerleşen sivrisinekler 

Uet-setting mosquitoes) gösterilmektedir (http://www.saglik.gov.tr/extras/ 

temelcevreprojeler/ turzim sa.htm, 20.01 .20 ll).

Sağlık ve turizm ilişkisinin pozitif ve negatif yönleri bulunmaktadır. Pozitif 

yönü ile bu ilişki turistlerin sağlık amaçlı seyahat etmeleri ve tedavileri ile ilgilidir 

ki bu çalışmanın da konusunu oluşturmaktadır. Ancak, olayın negatif yönü turist 

sağlığı bakımından ortaya çıkan ilişkilerdir ki, bu durum turizme çok önemli 

zararlar verebilmektedir. 

Turist sağlığı konusunda en önemli örnek 2002 yılında Uzakdoğu ülkelerinde 

yaşanan SARS hastalığı vakasıdır. Dünya Seyahat ve Turizm Konseyi 'nin (WTTC) 

tahminlerine göre bu hastalık Çin, Hong Kong, Vietnam ve Singapur gibi ülkelerde 

20 milyar USD gelir kaybına ve 3 milyon endüstri çalışanının işini kaybetmesine 

yol açmıştır. Yine yakın geçmişteki Kuş Gri bi (Av ian Flu) salgını Asya ve Pasifık 

bölgelerinde 12 milyon kişilik bir talep düşmesine yol açmıştır. Son dönemlerde 

öncelikle Meksika' da ortaya çıkan, Kuzey Ameıika ve Avrupa' da da görülen 

Domuz Gribi (Swine Flu), özellikle insandan insana çok hızlı bir şekilde bulaşma 

özelliği nedeni ile uluslararası turizm için çok öneınli bir tehlike oluşturmaktadır. 

Meksika turizm talebinde çok önemli azalmalar olmuştur. Bu veriler sağlık-turizm 

ilişkisinin ne kadar önemli ve hassas olduğunun en önemli göstergesidir (İÇÖZ, 

2009: 21; TSV, 2010: 25). 

Turistler öneeliidi olarak alt yapısı mükemmel, sağlığını tehlikeye atmayacak 

ortam ve kurumları tercih edecektir. Bunarağmen beldeomedik sebeplerden dolayı 

hastalanırlarsa acil ve güvenilir bir sağlık hizmeti talep edeceklerdir. Bu çerçevede 

beklenınedile bir hastalığın sebep- sonuç ve düzeltilmesi ve maliyeti önem arz 

edecektir. 

Turist Sağlığı kavramının kapsamı; 

• Turistin bulunduğu ortam ve bu ortamda çalışaniann sağlıklı olması 

(çevre sağlığı ve çalışan sağlığı) 

• Turizmin getireceği muhtemel hastalıklar açısından toplumun sağlığı 

• Turistlerin sağlığı ve acil hallerde sağlık hizmeti sunumu. 

• Sağlık personeli ve kurumların işleyişi 

• Ymi dışı sigortalarıyla ilişkiler ve ücretlendirme (http://www.saglik.gov.tr 

/SaglikTurizmi/belge/1-1 0592/turizm-ve-saglik.btml/ 20.01.201 1)

TÜRKIYE'DE SACiLIK TURiZMi SEKTÖRÜ 3 9 

Diğer sağlık hizmetleri ile entegre olan bir turizm sağlığı girişimi turizm 

yatırımcıları, i şletmecileri, tur operatörleri, seyahat şirketleri vb. tüm tarafların 

kaliteli bir turizm hareketini gerçekleştirmesini; sektörün veriminin artırılınasını 

sağlayacaktır. Verimin artışı, bölgesel ekonominin ge1işimini sağlayacak ve toplum 

sağlığının geliş imin e katkıda bulunacaktır (http://www.saglik.gov.tr/extras/temelcevreprojeler 

/turzim_sa.htm /20.01.2011) 

2.1.2. Sağlık Turizmi 

Dünyada ve Türkiye' de turizm sektörünün gelişmesiyle birlikte alternatif 

turizm seçenekleri gündeme gelmekte, mevsimsel kıyı turizıninin yanında on iki 

aylık zamana yayılan sağlık turizmi önem kazanmaya başlamıştır. 

Sağlık turizmi, spesifik bir turizm çeşididir. Burada hedef kitle; sağlığı bozulınuş 

olan insanlar ile sağlığını korumaya duyarlı olan insanlardır. Günümüzde 

insanlar sağlıklarında düzenli bir gelişmeyi amaçlarken aynı zamanda tatil ihtiyaçlarını 

da karşılamak istemektedirler (Turizm Bakanlığı, 1993: ll). Literatürde 

sağlık turizmi ile ilgili farklı tanımlar ile karşılaşılmaktadır. Bunlardan bazıları 

şöyledir; Sağlık turizmi, ev dışında ikamet etmek koşulu ile boş zamanlarda sağlık 

amaçlı yapılan gezilerdir. Bir başka tanıma göre sağlık turizmi; hastaların, sağlıklarını 

iyileştirmek ya da en azından sağlık durumlarını bir düzene sokmak amacıyla, 

24 saatten az olmamak ve en fazla 1 sene sürmek koşulu ile çalışmak ya da yaşamak 

gibi bir amaç güdülmeksizin başka bir ülkeye gitmektir. Yine bir başka tanıma 

göre ise; sağlık turizmi, tedavi olmak için geçici süre ile ister doktor tavsiyesi ile, 

ister de kişinin kendi isteği ile başka bir ülkeye gitmesi olarak tanımlanmaktadır 

(YALÇIN, 2006: 34). 

Sağlık Bakanlığı'na göre sağlık turizmi: 

1. Bir ülkeden diğer ülkeye herhangi bir sebeple (bekleme süresinin uzunluğu 

, tedavinin ekonomikliği veya daha kaliteli sağlık hizmeti v.b.) sadece 

tedavi için gidilmesidir. 

2. Tıbbi olarak gerekliliği raporla belirlenmiş kaplıca tedavileri için bir 

ülkeden diğer ülkeye gidilmesi de bu tanım altında yer almaktadır (http:// 

www.saglik.gov.tr/SaglikTurizmilbelge/l-10592/turizm-ve-saglik.html 

20.01.2011).

40 iSTANBUL TICARET ODASI 

Başka bir ifadeyle, sağlık turizmi, fizik tedavi ve rehabilitasyon gereksinimi 

olanlarla birlikte uluslararası hasta potansiyelini kullanarak sağlık kuruluşlarının 

büyümesine olanak sağ layan turizm türüdür (http://www.kultur.gov.tr/TR/ 

BelgeGoster.aspx?F6E1 OF8892433CFF03077CA 1 048A 18348020F3B0746F 

34B320.01.201 1). 

Hastaların acil sağlık hizmetini ya da seçtikleri bir sağlık hizmetini farklı 

ülkelerden alması olarak da tanımlanabilen sağlık turizmi sektörü her geçen 

gün büyümektedir. Hastaların tedavi için seyahat etmelerinin farklı nedenleri 

bulunmaktadır. İngiltere'deki hastalar kendi ülkesinde alacağı sağlık hizmetinin 

yarı fiyatına, hatta kimi zaman onda bir fiyatına farklı ülkeden sağlık hizmeti 

alabileceğini bildiği için sağlık turizmine katılmaktadır. Kanada' daki hastalar ise 

uzun bekleme sürelerinden şikayetçi oldukları için başka ülkeden sağlık hizmeti 

almayı istemektedir ler. Bangladeş gibi bazı ülkelerin hastaları ise kendi ülkelerinde 

gerekli tedavi imkanlan bulamadıkları için farklı bir ülkede tedavi olmaktadır. 

Bazı hastalar için ise tedavi ile tatili birleştirmek avantajı, başka bir ülkede sağlık 

hizmeti almanın nedenidir (http://www.cbc. ca!news/background/healthcare/ 

medicaltourism.html; YALÇIN, 2006: 34). 

Sanayileşme ve kentleşme sonucu gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerde 

çevre sorunları , insan sağlığını bozan, beslenme bozukluklarına sebep olan, sinirsel 

yorgunlukları artıran ve işgücü verimini azaltan bir yaşama ortamına neden 

olmaktadır. Halk sağlığını ve işgücü verimini korumak için kaplıca, deniz ve ildim 

kürleri gibi uygulamalar iç ve dış turizm ile bütünleşerek sağlık turizmine temel 

teşkil etmiştir. Sağlık turizmi, insanların , kür ve tedavi amacıyla gittikleri yerlerde 

konaklama, beslenme, dinlenme ve eğlenme ihtiyaçlannın karşılanmasıdır. Kür 

ve tedavi bütün bir yıl yapılabildiği ve kür veya tedavilerinen az üç hafta sürmesi 

gerektiği için turizm sektöründe ayrı bir çekiciliği vardır (TUNÇ ve SAÇ, 1998: 

21-22). 

Sağlık turizmi hastaların ve hasta ailelerinin rahatlığını sağlamak için tıbbi 

seçenekleri sunmayı hedeflemektedir. Gelişmiş ülkelerdeki eğitim ve refah seviyesinin 

yüksek olmasına paralel olarak sağlık hizmetleri sunum u da yüksek maliyetli 

olmaktadır. Gelişmiş ülkelerde yaşianan nüfusun sağlık ihtiyaçları ve sağlık 

giderlerinin payı her geçen gün artmaktadır (http://www.kultur.gov.tr18.01.201 I).

TÜRKİY E'DE SAGLIK TURiZMi SEKTÖRÜ 41 

Bilindiği gibi, teknolojik gelişmeler toplum yararına olduğu kadar toplum sağlığına 

olumsuz etkiler de yapmaktadır. Genellikle söz konusu olumsuzlukların giderilmesi 

için kişiler, sağlık amacıyla turizm faaliyetlerine kattlmaktadırlar. Turizmin 

amacı; yalnız eğlence, yeni yerler ve insanlar görmek değil ; aynı zamanda, şifalı su 

kaynaklarından ve iklim tedavisinden de yararlanmaktır (http://www.maximumbilgi.com/default.asp?sx= 

mkl&ID= 1034619.01.2010). 

Dünya nüfusunun artmas ı , yaşam kalitesinin yükselmesi, çeşitli ülkelerde 

sağlık maliyetlerinin yükselmesi sebebiyle, tedavileri daha kaliteli ve ekonomik 

yapan ülkeler ortaya çıkmış ve ayrıca kaybolan sağlığı tekrar kazanınak veya 

sağlığını uzun süreler koruyabilmek isteyen kişilerin varlığı sağlık turizmi sektörünün 

oluşmasına neden olmuştur. Dünyada yaşlı nüfusun artması da sektörü 

tetiklemiştir. 

2.2. Sağlık Turizminin Tarihi Gelişimi 

2.2.1. Antik Çağ, Orto Çağ, Rönesans Dönemi 

Antik uygarlıklar hakkında yapılan çalışmalar, sağlık hizmetleri ve din hakkında 

birkaç bin yıl öncesine kadar giden sıkı bir bağı göstermektedir. Birçok eski 

medeniyetin, kaplıcaların ve kutsal tapınak banyolannın şifa verici etkilerinden 

faydalandığı bilinmektedir (TSV, 2010: 18-20). 

Sümerler (M.Ö. 4000) sıcak kaynakların etrafında bilinen en eski sağlık tesislerini 

inşa etmişlerdir. Bu tesisler su akan havuzlar içeren çok büyük tapınaldan 

içermekteydi. 

Tunç devrinde (M.Ö. 2000), günümüzde İsviçre'de St. Moritz olarak bilinen 

tepe kabileleri, demir bakımından zengin mineral kaynaklarında banyo yapmanın 

ve bu suyu içmenin sağlığa olan faydalarının farkına varmışlardır. Suyu İçınede 

kullandıkları tunç kapların aynıları Fransa ve Almanya' da da bulundu. Bulgular 

bu ınedeniyetler arasında bir sağlık yolculuğunun olabileceğini göstermektedir. 

Eski Yunanlar kapsamlı olarak sağlık turizmi ağının temellerini atan ilk 

medeniyettir. Tıp tannsı olanAsklepios onuruna inşa ettikleriAsklepios Tapınaklan 

dünyanın ilk sağlık merkezi olmuştur. Bütün Dünyadan insanlar hastalıkianna 

çare bulabilmek için bu tapınaklara gitmişlerdir.

4 2 İSTANBU L TiCARET ODASI 

M.Ö. 300 yıllarında Yunan bölgesinde tedavi için başka tapınak l ar yapılmıştır. 

Bunların içinde Epidaurus olarak bilineni içlerinde en ünlü olanıdır. Spor salonu, 

yı lan çiftliği , düşler tapınağı ve termal banyolar gibi hizmetler sunuyordu. Olympos 

'taki Zeus ve Delfı Tapınağı da bu dönemdeki bu tip tapınaklardan dır. 

Hindistan' da da yoga ve ayurvedik tıbbın yaygınlaşmasıy la sağlık turizmi 

yavaş yavaş gelişmiştir. 5000 yıl öncesinde bile alternatif tedavi yöntemlerinin 

faydalarını görmek isteyenler Hindistan' a gidiyorlardı. 

Roma İmparatorluğu döneminde, ılıca adı verilen sıcak su banyoları ve kaynakları 

ortaya çıkmış ve soylular arasında ün kazanmıştır. Bu banyolar yalnızca 

sağlık tesisi olmakla kalmayıp zenginler ve üst tabaka için ticari ve sosyal toplantı 

merkezleri haline gelmiştir. 

Roma uygarbğının çöküşünden sonra Asya sağlık turizmi için birinci durak 

olmaya devam etmiş, tapınak ların yerini klinik tedaviler uygulayan hastaneler 

almaya başlamıştır. 

Orta çağlarda Japonya'da onsen adı verilen mineral kaynak, tedavi edici 

özellikleri sebebiyle bütün ülkede yaygınlaşmıştır. Savaşçı kavimler bu imkanları, 

savaşlardan sonra tedavi olmak amacıyla değerlendinnişlerdir. 

Birçok Müslüman medeniyet yabancılara da hizmet veren sağ lık ınerkezleri 

kurmuştur . 1248 yılında Mısır Kahire' de zamanının en gelişmiş ve en büyük hastanesi 

olan Mansuri Hastanesi kurulmuştur. Hastane 8000 kişiye hizmet verebilecek 

kapasitesiyle din ve ırk farketmeksizin bütün Dünyaya hizmet vermiştir. 

14. Yüzyıldan 17. Yüzyıla kadar olan Rönesans dönemi yalnızca Avrupa ve 

İngiltere'de sanat ve kültürün yeniden doğuşuna sahne olmakla kalmamış, aynı 

zamanda sağlık turizminin geliştiği bir dönem de olmuştur. 

Ville d'Eaux ya da Sular Kasabası olarak bilinen bir köy, 1326 yılında demir 

zengini sıcak su kaynaklarının bölgede keşfedilmesinden sonra bütün Avrupa'da 

ünlü olmuştur. Köleünü Romanların "salude par aqua'' yani sudan gelen sağlık 

deyişinden alan "spa" kelimesinin ilk kez burada kullanıldığı iddia edilmektedir. 

16. YüzyıldaAvrupa'nın üst zengin tabakası eski Roma banyolarını yeniden 

keşfederek, içinde spalar içeren St. Mortiz, Ville d 'Eaux, B aden B aden, Aachen

TÜRKiYE'DESACiLIK TURiZMi SEKTÖRÜ 43 

ve İngiltere' deki Bat h gibi turistik kasabalara akın etmiştir. Bath ya da eski adıyla 

Aquae Sulis dünya çapında tanınıyordu ve zengin kişiler için bir toplantı ve oyun 

alanına dönüşmüş tü. Rönesans döneminin sonlarına doğru, bütün Avrupa' dan 

asilzadeler temizlenın ek ve tedavi olmak için Bath 'e gelmeye devam etmişlerdir. 

1720'lerde, Bath İngiltere'de bir lağım sisteınine sahip olan ilk şehirdi ve 

Londra'ya göre çok daha ilerideydi. Şehir ayrıca teknolojik, finansal ve sosyal 

bakımdan da çok gelişmişti. Sağlık turizmi sebebiyle yollar kaldırımlada döşendi, 

sokaklar ışıklandırıldı, oteller ve restoranlar güzelleştirildi. 

Sağlık turizminin en kayda değer yolcusu Montaigne' dir. Edebiyatta deneme 

yazı türünün ünlü Fransız yazarı Montaigne'in, aynı zan1anda lüksseyahatinde 

babası olduğuna inanılır. Tarihte en eski SPA rehberinin yazılmasına yardımcı 

olduğu bilinmektedir. 

Yeni dünyanın keşfi Avrupa'daki sağlık yolcularına yeni duraklar yarattı. 

1600 'lerde İngiliz ve Ho ll andalı kolonİstler mineral su kaynaklarının yakınlarında 

ahşap kabinler inşa etmişlerdir. Amerika yerlilerinin iyileştirme sanatında çok usta 

oldukları da bu zamanda keşfedilmiştir. Bitkisel tıp konusundaki bilgileri Avrupa, 

Asya veya Afrika'dakilerle kı yaslanabilecek derecede ileriydi. 

18. ve 19. Yüzyılda Avrupalılar ve Amerikalılar dünyanın uzak köşelerine 

verem gibi hastalıklara çare bulmak amacıyla gitmeye devam ettiler. 

2.2.2. Türk Hekimliği, Emevi, Selçuklu ve Osman h Dönemi 

Türk hekimliğinde , 

günümüze gelinmiştir. 

çeşitli uygarlıklar ile karşılıklı etkileşiınler neticesinde 

Erken devir Türk Tıbbı üç uygarlıkla etkileşime girmiştir; 

I . Kuzey Avrasya kültürü ve doğrudan Çin Tıbbı ile etkileşim 

2. Hint Uygarlığı ve Budist Tıp anlayışı ile etkileşim 

3. İslamiyet'in Türk Tıbbını etkilernesi 

İslamiyet'ten önce, Orta Asya'da Türklerin yaşam biçimi içerisinde dinsel 

inançlar doğrultusunda sağlık ve tıp konuları kendine özgü bir yere sahiptir. 

Türklerde tedavi ile uğraşanları iki grupta değerlendirebiliriz. Bunlardan ilki

44 iSTANBUL TICARET ODASf 

dinsel-büyüsel tedaviler yapan ve "Kam" ya da "Baksı" denen şamanlardır. İkincisi 

ise "otaçı", "emçi" ya da "ata sagun" adı verilen ilaç ve daha başka maddelerle 

tedavi eden hekimlerdir. 

6. ve 7. Yüzyıllar arasında egemen olan Göktürkler halk sağlığına çok önem 

verirlerdi. Beslenme hijyenine dikkat eder, yemekten sonra ellerini yıkar, temiz 

havlu kullanırlardı. 

8. ve 14. Yüzyıllarda Göktürkler'in yerini alan Uygurlar ınistik düşüncelere 

önem verir, tedaviyi önde tutarlardı. Uygurlar hastaneler kurmuş , yolcu ve seyahat 

edenlerle fakiriere parasız barınınalarını sağlayan hayır kurumları yaptırmışlardı. 

Asya'da tapınakların yerini kliniklerin alması , Japonya'da mineral kaynaklı 

suların tedavidekullanılır olunduğunun bilinmesi, Hindistan'da alternatiftedavi 

yöntemlerinin bilinirliği ve Uygurların bölge içerisinde etkileşimi sonucu sağlığa 

özel önem verilmi ştir. Uygurlar bitki ve hayvansal kaynaklı maddelerden çeşitli 

ilaçlar hazırlayıp yara tedavilerinde kullanmışlardır. 

8. Yüzyıldan itibaren Müslüman olmaya başlayan Türklerin kurdukları Devletlerde 

de Tolunoğulları , Karahanlılar, Türkistan'da Samanoğulları (874-999), 

Afganistan' da Gazneliler (962-1183 ), Maverahünnehir' de Harzemşahlılar (ı 077- 

123ı) dönemlerinde YusufHas Hac ip, Razi, Farabi, Biruni, İbni Sina gibi İslam ve 

Batı Tıbbını etkileyen Türk hekimler yetişmişlerdir (KAYA, 200 ı). 

Bıneviler (661-750), İslam dinini, İspanya'dan Avrupa'ya soktu ve Endülüs 

Em evi Devleti (765-1 03ı) Fas, Kurtuba ve Gırnata Üniversitelerini kurup, batıya 

ilim ve fenni yaydı. Dünya üzerindeki ilk üniversite F as ' ın Fez şehrinde bulunan 

Kayrevan Üniversitesi idi. Bu üniversite 859 yılında kurulmuştur. İlme ve alimiere 

değer verilmesinin neticesinde Endülüs 'te ilim ve fen çok ileriemi ştir. Kurtuba' da, 

Avupa'nın ilk tıp fakültesi kurulmuştur. Avrupa kralları ve devlet adamları , tedavi 

için Kurtuba'ya gelir, gördükleri medeniyete, güzel ahlaka, misafırperverliğe 

hayran kalırlardı. 

Selçuklular döneminde, yoğun olarak açılan darüşş ifalara (hastanelere), ihtisas 

sahibi hekimler, cerrahlar, göz mütehass ısları ile birlikte hemşire ve hastabakıcıların 

tayin edildiği tıp tarihçilerince belirtilmektedir (TERZİOGLU , 1970:128).


TürklerinAnadolu 'ya gelmeden önceki yaşamlannda sağ lık örgütleri arasında 

( 1154-I 354) Şam' da, Musul' da ve Hal ep 'te çeşitli isimler altında yaptırılan hastaneler 

vard ır. Büyük Selçuklular döneminde klasik tıp anlayışı yaygınlaşmıştır. 

1308' de Anadolu Selçuk Devleti 'nin yıkılınası üzerine kurulanAnadolu Beylikleri 

de bu Selçuklu tesislerini benimseyip yaşattıkları gibi, bunlara cüzzamhaneler ve 

körhaneler gibi sağ lık tesisleri ile kaplıcalar, imarethane ler ( aşevleri) ve sosyal 

yardım müesseseleri açmak suretiyle yenilerini de eklemişlerdir. 

Osmanlı İmparatorluğu döneminde özellikle toplum sağlığı konusunda yarar lı 

hizmetlerde bulunulmuştur. Osman lının sağlık sahasındaki ça lışmalan yalnız 

hastane, imarethane ve benzeri sosyal yardım müesseseleri değildir. Aynı zamanda, 

içme suları, besin maddelerinin kontrolü ve kanalizasyon gibi birçok sağlık konusuyla 

da ilgilenmişlerdir. 

Emevi, Abbasi, Selçuklu ve Osmanlı Dönemlerinde özellikle İslam dininin 

ortak zemin oluşturn1ası nedeniyle temizliğe büyük önem verilmiştir. Koruyucu 

sağlık hizmetlerin yaygınlaştırılıp, sağlıkta odaklanma uygulamalan ön planda 

tutulmuştur. 

Cumhuriyet öncesi dönemde, Anadolu'da sağlık konusuna özel önem verildiğini 

, hastaların tedavileri için kurulan tesislerin yanı sıra özellikle kaplıcalarda 

tedavi ve belli bir sistem içerisinde sağlık hizmeti sunulduğunu görmekteyiz. 

Bugün Türkiye sağlık ve tıp hizmetleri alanında dünya ölçeğinde başarı sağlıyor 

ise bunun arkasında yüzyıllardır gelen birikim vardır. 

2.2.3. Yirminci Yüzyılda Sağlık Turizmi 

1900'lü yıllar boyunca A.B.D. ve Avrupa ticari ve endüstriyel merkezler 

olmalannın yanı sıra, Dünyanın sağlık bakıın n1erkezleri de olmuşlardı. Ancak 

genellikle, sağlık seyahati, zenginlerin faydalanabileceği bir faaliyet olarak 

düşünülmüştür. 

1933 yılında Amerikan Tıp Uzmanları Heyeti (ABMS) kurulmuş ve 

A.B.D. 'deki tıp uzmanlığı heyetleri için şemsiye yapı olmuştur. ABMS eğitimsel 

ve profesyonel politikalar üretmiş ve bu politikalar dünya çapındaki standartiara 

temel teşkil etmiştir.

46 ISTANBUL TICARET ODASI 

1958'dekurulanAvrupa Tıp Uzmanları Birliği (UEMS),AvrupaBirliği üyesi 

ülkelerden gelen farklı tıbbi birliklerin oluşturduğu bir yapıdır. 

1960'lardaA.B.D.'de "Yeni Çağ" akımı başladıktan sonra Hindistan önemli 

bir durak haline gelmiştir. Amerika ve İngiltere sosyetesini cezbeden "Çiçek 

Çocuğu ( flower chil d)" hareketi ilerleyerek yoga ve ayurvedik tedavinin yeniden 

keşfedildiği bir sağlık turizmi endüstrisine dönüşmüştür. 

1980'lerden itibaren sağlık hizmeti masraflarının artmasıylaABD ' li hastalar 

Orta Aınerika'da diş tedavisi görmek gibi denizaşırı seçenekleri tercih etmeye 

başladılar. İlk başta ABD'li doktorlar yabancı hastanelerde tedavi görme fikri 

karşısında dehşete düşmüş olsalar da, Küba göz, kalp ve kozmetik ameliyatlan 

için cazip bir sağlık turizmi destinasyonu haline gelmiştir. 

Uluslararası alanda JCIAkreditasyon Kuruluşu sayıları hızla artan uluslararası 

sağlık hizmeti veren hastanelerin uluslararası standartiara uyup uymadıklarını 

kontrol etmek ve araştırmalarda bulunmak için 1994 yılında kuruldu. Akredite 

olan hastaneler dünyanın her tarafından hasta kabul etmeye başladılar. JCI akreditasyonu 

hastalara da güven verdi. 

1997 'deki Asya ekonomik krizi ve Asya' daki paraların değerini kaybetmesi 

sonucunda bu ülkelerin devlet yetkilileri turizme verdikleri önemi artırdılar. Sağlık 

turizmini geliştirmek için ciddi reklam kampanyaları başlattılar. Bu çabalar sonuç 

verdi. Taylan d Batılı ülkelere kıyasla çok düşük olan fiyatlarıyla kısa sürede plastik 

cerrahi için bir merkez haline geldi. 

Tayland, Singapur ve Hindistan gibi sağlık turizmi durakları Uluslararası 

alanda JCI akreditasyonlarıyla ünlü hale geldiler. Diğer GüneydoğuAsya ve Latin 

Amerika ülkeleri de JCI akreditasyonu ve önde gelen A.B.D. taban lı sağlık şirketleriyle 

yaptıkları ortaklıklar sayesinde sağlık hizmeti durakları haline gelmeye 

devam ediyorlar.

2.2.4. Sağlık Turizminde Yeni Dönem 

TÜRKiYE'DE SACLIK TURi ZM i SEKTÖRÜ 4 7 

2007 yılmdaAmerikan sağlık turistlerinin sayısı , sağlık turizmi tarihindeki en 

yüksek rakam olan 300.000 olarak gerçekleşmiş olup, 201 O yılmda ise bu sayının 

I milyona yaklaşması beklenmektedir (TSV, 2010: 22). 

2008 yılındaA.B.D. merkezli birkaç sağlık hizmeti ve sigorta şirketi sağlıkta 

dış kaynak kullanımını göz önünde bulundurmaya ve üyelerine acil olmayan 

işlemleri ve ameliyatları başka ülkelerde yaptınna imldnı sunmaya başlamıştır 

(www.health-tourism.com/medical-tourism!history 17.01.20 ll).

•• •• •• •• •• 

UCUNCU BOLUM 

1

3. Soğhk Turizminin Türleri 

S 

ağlık turizmi; sağlığı koruma ve iyileşme amacıyla insanların belirli 

bir süre için bir yerden sağlık hizıneti veren bir tesise giderek tedavi 

olmasından doğan hareketlerdir. 

Kişilerin ve toplumların sağlıklarını korumak, hastalandıklarında tedavilerini 

yapınak, tam olarak iyileşmeyip sakat kalanların başkalarına bağımlı olınayıp 

yaşayabilmelerini sağlamak ve toplumların sağlık düzeylerini yükseltmek için 

yapılan planlı çalışınaların tüınüne ''Sağlık Hizmeti" denir (Sağlık Bakanlığı, 

2000). 

Sağlık hİzınetlerinin üç boyutu vardır. Bunlar; 

• Koruma 

• Tedavi 

• Rehabilitasyon'dur. 

Sağlık hizmeti veren tesis türleri aşağıda sıralanmıştır: 

• Hastaneler 

• Klinikler-Poliklinikler 

• Özel Sağlık Merkezleri 

• Rehabilitasyon Merkezleri-Senatoryum/Yurtlar 

• Fizik Tedavi Hastaneleri ve Merkezleri 

• Fizyolojik-Psikolojik Teşhis-Tedavi Merkezleri 

• AlternatifTıp Merkezleri (Akupuntur, Kiropraktik, vb.) 

Bu tesislerin temel amacı hastaların tedavisidir. Kişilerin ve toplumların 

kaliteli yaşayabilmelerini sağlamak ve sağlıklı yaşam standartlarına ulaşabilmek 

çerçevesinde, zinde olmalarını sağlamak amacıyla oluşturulan yukanda 

sıralanan tüm sağlık hizmeti veren tesisiere yapılan hareketler "Sağlık Turizmi" 

olarak tanımlanmaktadır (SB, 2000).

52 lSTANBUL TICARETODASI 

Temel motivasyon kişisel sağlık açısından faydalı olacak hizmetlerin satın 

alınması olduğunda, sağlık turizmi farklı biçimlerde ortaya çıkabilmektedir. Tıbbi 

bakım amacıyla , özel bir servisi ya da ziyaretçinin kendi evinde bulamayacağı 

düzeyde kaliteli hizmeti satın almak için seyahate katılmak örnek olarak verilebilir. 

Değişik ülkelerde yer alan ve dünyaca ünlü kliniklerde, hastanelerde ünlü 

doktorlara muayene olmak için birçok insan kendi ülkesinin, bölgesinin veya 

şehrinin dışına seyahat etmektedir. Diğer bir örnek ise, form tutmak ve formunu 

korumak amacıyla değişik kaplıcaların ve spor merkezlerinin olduğu bölgelere 

seyahat etmektir. Günümüzde birçok büyük otel bünyesinde, spor merkezleri, 

fitness salonları, kaplıca (spa), bölümleri yer almaktadır. Birçok insan da formda 

kalmak, diyet yapmak, kilo vermek, rahatlama vb. nedenlerle bu faaliyetlere 

katılım göstermektedir. 

Bu doğrultuda tıp mensuplarını da ilgilendirmesi nedeniyle spesifık bir turizm 

çeşidi olan Sağlık Turizminin bazı türleri vardır (http://www.maximumbilgi.com/ 

default.asp?sx=mkl&ID=10346, 08.09.2010). Başlıca sağlık turizmi türleri; 

• Termalizm: Kaplıcalar, içmeler ve çamur banyolarından faydalanma. 

• Klimatizm: Dağ istasyonları ve açık havadan faydalanma. 

• Uvalizm: Bazı şehirlerde bulunana meyve ve sebzelerden faydalanma. 

Yukarıda kısaca açıklanan sağlık turizmi biçimleri yanında yine sağlık turizmi 

ile ilgili çeşitli kavramlar da ortaya çıkmıştır. Aşağıda bu kavramlardan bazıları 

kısaca açıklanmıştır (TENGİLİMOÖLU , SEViN ve AK, 2001 : 7); 

• Balneotherapi: Minarel termal sularlayapılan kür uygulaması. 

• Talassoterapi:Deniz suyu ve güneşten yararlanılarak yapılan kür uygulamaları 

. 

• Klimaterapi: Sağlıklı iklim ortamında bulunmak suretiyle uygulanılan 

iklimkürü. 

• Hidroterapi: Tatlı suyla yapılan kür uygulaması. 

• Speleojerapi: Mağara ortamından yararlanılarak yapılan tedavi türü 

• Peloidoterapi: Çamur tedavisidir.

TÜRKiYE'DE SAGLIK TURiZMi SEKTÖRÜ 5 3 

Aşağıdaki tabloda dünyada sağlık turizmi denildiğinde tanım içine dahil 

edilebilecek sağlık turizmi çeşitleri sınıflandırı lmışt ı r. Türkiye açısından büyük 

önem taşıyan termal turizm ve medikal turizm ile ilgili bir takım önemli bilgiler, 

ilgili bölüm dahilinde vurgulanacaktır. 

Tablo 6: Sağlık Turizmi Çeşitleri 

Sağhk-Güzellik Tedavi (Medikal) Rehabilitasyon 

• ::>PA • t.:tektıt Cenahı • Uıyalız 

• Doğal Turizm • Plastik Cerrahi • İlave Programlar 

• Ekoturizm • Eklem Replasmanı • Yaşlı Bakımı Programları 

• Kitle Turizmi • Kardiotorasik Servisler • Bağımlılık Tedavileri 

• Bitkisel Tedaviler • Diagnostik Servisler • Termal tedaviler-FTR 

• Tamamlayıcı Tedavi 

• Kanser Tedavisi 

• Termal Tedavi 

• infettilite Tedavisi 

Kaynak: Anthony Gonzales, Logan Brenzel, "Health Tourism and Related Services: 

Caribbean, Development and International Trade", Final Report, 2001, (http://www.iadb.org/ 

intal/intalcdi/PE/2009/0345 ı .pdf/2 ı .O ı .201 ı) 

Sağlık Bakanlığı 'na göre ise; üç tür sağlık turizmi belirtilmiştir; 

• Termal turizm ve SPA- Wellness, 

• Yaşlı ve engelli turizmi, 

• Medikal Turizm (http://www.saglik.gov.tr/SaglikTurizmi/belge/l -10558/ 

saglik turizmi.html/ 20.01 .20 ll) . 

3.1. Termal (Kophco) Turizmi 

Termal turizm veya kaplıca turizmi; mineralize termal su banyosu, içme, 

inhalasyon, çamur banyosu gibi çeşitli türdeki yöntemlerin yanında, iklim kürü, 

fizik-tedavi, rehabilitasyon, egzersiz, psikoterapi, diyet gibi destek tedavilerin 

birleştirilmesi ile yapılan kür (tedavi) uygulamaları için meydana gelen turizın 

hareketi olarak tanımlanır. Bu uygulamaların yapıldığı tesisiere ise "Termal Kür 

Merkezi veya Kaplıca Tedavi Merkezi" denilmektedir (ÖZBEK, 1991:16).

54 iSTANBUL TICARETODASI 

Termal turizn1, jeotermal tesislerden yararlanmak amacıyla yapılan seyahatlerdir. 

Bu seyahatler iki türlü olabilmektedir; 

1. Tedavi Amaçlı Termal Turizm; ülkesinde tabipler tarafından teşhisi ve 

endikasyonu kolllnuş, tıbbi olarak gerekliliği raporla belirlenmiş hastalıkların 

tedavisi için bir ülkeden diğer ülkeye gidilmesidir. 

2. Turistlerin bir kısmının (özellikle yaşlı kesimi) jeotermal kaynaklanndan 

dinlenme amaçlı faydalanmalarını kapsar. Burada kaplıcanın bulunduğu 

tabiat, jeotermal in kalitesi ve lüks ortamı çok önem arz edecektir. Asıl 

amaç dinlenme ve eğlence ikinci amaç rahatlama ve iyilik halini elde 

etmektir (Ülkemizde yaygın olan şekil de budur). Termal turizmin bu 

çeşidi Wellness Turizmi kapsamına girmektedir. 

Çoğu zaınan 1 ve 2 sınırlan birbirinden tamamen ayrılamayabilir. Hatta bu 

hizmetler kombine sunulabilir. Yurt dışından, kaplıcalarda hem kendini daha iyi 

hissetmesi (wellness) ve/veya rahatlaması (restness) için gelinmesi ve hem de 

kaplıcalardan tedavi amaçlı yararlanmak için gelinmesi Sağlık Turizmi olarak 

değerlendirilmektedir. 

3.1.1. Türkiye'de Termal (Kaphco) Turizmi 

Anadolu'da şifalı sıcak sulardan yararlanarak tedavi olma geleneğinin , M.Ö. 

2. yüzyıldan itibaren BatıAnadolu bölgesinde yer alanAllianoi kaplıca bölgesinde 

başladığını söyleyebiliriz. MÖ 4. ve 5. yüzyıllarda Herodot ve Hipokrat eserlerinde 

kaplıca tedavisinin ana ilkelerinin ele alındığı bilinmektedir. 

Gelişmiş ülkelerde sosyal ve ekonomik gelişmelere paralel olarak değişen 

dünya görüşü ile birlikte yaşam şekli ve kalitesine verilen önem hem artmakta, hem 

de farklılaşmaktadır. İnsan sağiının korunmasında, sağlıklı bir yaşam sürdürülmesinde 

doğal kaynaklann kullanılması giderek daha fazla tercih edilmekte eski, 

basit aına sağlıklı yaşam tarzianna büyük bir özlem duyulmaktadır. Bu noktada 

Türkiye uzun tarihi geçmişi, emsalsiz doğa ve iklimi ve zengin kültürü ve nihayet 

geleneksel kaplı ca ve Türk Hamarnı olgulannın mevcudiyeti ile çağdaş sağlık ve 

termal turizm gelişmesinde çok iddialı olabilecek bir potansiyeli barındırmaktadır.

3.1.1.1. Türkiye' nin Jeotermal Kaynak Potansiyeli 

1 ÜRKIYE'DE SACLIK '1 Ul\lnıı SEKTÖRÜ 55 

Türkiye jeotennal kaynaklar açısından Dünya çapında bir potansiyele sahip 

olup, Avrupa'da ise kaynak potansiyeli açısından birinci, kaplıca uygtılamaları 

konusunda ise üçüncU sırada bulunmaktadır (KTB, 20 10:2). 

Kaynak zenginliği ve potansiyeli açısından değerlendirildiğinde Türkiye, 

Dünyada jlk yeda ülke arasına girmektedir. Bu zenginliği ifade eden tennal suların 

debi ve sıcaklıkJan ile fıziksel ve kimyasal özellikleridir. Türkıye'de sıcaklıklan 

20°C - 11 ooc arasında debileri ise 2-500 lt/sn arasında değişebilen 1500'ün 

üzerinde kaynak bulunmaktadır. İçeriği zengin olan bu kaynaklar, Avrupa'daki 

temıal sularla karşılaştırıldığında daha üstün nitelikler taşımaktadır. Türkiye'deki 

kaynakların büyük bir kısmının doğal çıkışa sahip, kür tedavisi için gerekli olan 

eriyik maden değeri yüksek, kükürt, radon ve tuz bakımından zengin olması, kür 

sezonunun uzun olması ve kaynakların bulunduğu bölgelerin iklimsel özellikleıinin 

uygunluğu gibi faktörler, bu kaynaklarınAvrupa'daki kaynaklara göre avantajiamu 

orlaya çıkannaktadır (KTB, 2005). 

Harita 1: Türkiye'nin Jeotermal Kaynakları Haritast 

'r0RKIVE JEOTEfötMAL. KAYNAKlAR tiAFliT~SI 

.. 

Q _ _ __,___ 

"" .. ., . -·-- 

""--·-- 

-- - - 

..__.---....-- ... -u.......,_ıı.:çaıo 

Kaynak: MTA

56 iSTANBUL TICARETODASI 

Ülkemiz, yüksek mineralizasyon içeriği sayesinde etkin tedavi edici özelliklere 

sahip termal su potansiyelinin, zengin kültürel, doğal değerleri ve iklimsel özellikleri 

ile birleşmesi sonucunda benzersiz bir sağlık turizmi ortamı sunmaktadır. 

Maden Tetlcik ve Arama Genel Müdürlüğü Türkiye'deki bütün sıcak su 

kaynaklarının 350 milyon litre/günlük debisi olduğunu belirtmiştir. Bu da Sağlık 

Bakanlığı ve Kültür ve Turizm Bakanlığı'nın verilerine göre termal sulardan günde 

bir milyon kişinin yararlanabileceği anlamına gelmektedir (KTB, 2005). 

Maden suları sıcaklık derecelerine göre sınıflandırıldığında; Türkiye' de soğuk 

su kaynakları (l9°C ye kadar olanlar); İç Anadolu, Marmara, Ege Bölgelerinde, 

sıcak su kaynakları (36°C-45° C arası); Ege, İç Anadolu, Marınara Bölgelerinde, 

çok sıcak su kaynakları ( 46°C üzeri); Ege, Marmara, İç Anadolu Bölgelerinde 

yoğunlaşmıştır. Toplam şifalı su kaynaklarının en yüksek bölümünü çok sıcak 

sular grubu oluşturmaktadır. En fazla şifalı su kaynağına sahip olan bölge Ege 

Bölgesidir. Ege Bölgesini Marmara, İç Anadolu, Doğu ve Güneydoğu Anadolu, 

Karadeniz ve Akdeniz Bölgeleri takip etmektedir (AZAKLI, 2008: 60). 

3.1.1.2. Termal (Kaplıca) Turizm Arz ve Talebi 

Ülkemizde 46 ilde 190 civarında kaplıca tesisi bulunmaktadır. Türkiye'deki 

kaplıcalardan her yıl 8.5 milyon civarında Türk vatandaşı yararlanmaktadır. Ancak 

yapılan araştırmalar mevcut termal su kaynaklarının ancak %5 inin bir tesis vas ı 

tasıyla kullanılabildiğini veya yatırıma dönüşebiidiğini göstermektedir. Pek çok 

yöremizde termal su kaynakları tesis yokluğu nedeniyle boşa akabilmekte, bazı 

tesislerde ise ihtiyaç dışı kullanılabilmekte, israf da söz konusu olabilmektedir 

(T.C. KTB, 2010:2). 

T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığınca hazırlanınış olan, Termal Turizm Mastır 

Planı'na göre, Kısa Dönem Hedefi olarak 50.000 yatak kapasitesi belirlenmiş 

olup Termal Turizm Mastır Planı'nın hazırlanarak uygulandığı 2007-2010 yılları 

arasında turizm belgeli ve belediye belgeli olmak üzere tesis sayısı 78'den lOO'e, 

yatak kapasitesi ise 17.767'den 29.727'e ulaşmıştır. 

Kültür ve Turizm Bakanlığından termal amacına yönelik olarak (Sağlık 

Bakanlığınca kür merkezi uygun görülen) turizm yatırım belgesi almış 15 tesisin 

yatak sayısz 7.447, turizm işletme belgesi almış 50 tesisin yatak sayısı ise 

15. 796'dır. Yaklaşık olarak 6.174 yatakkapasiteli 35 tesis ise yerel idare tarafından 

belgelendirilmiştir.

TÜRKiYE'DE SACLIK TURIZMI S EKTÖRÜ 57 

Tablo 7. Türkiye'nin Termal Turizm Arz Durumu (2006 iJe 2010) 

Termal Thrizm Tesisleri 2006 2010 

Tesis Sayısı Yatak Kapasitesi Tesis Sayısı Yatak Kapasitesi 

Turizm işl ·etme Belgeli 37 9.736 so 15.796 

Turizm Yatınm Belgeli 8 2.438 15 7.757 

Belediye Belgeli 33 5.593 35 6.174 

Toplam 7S 17.767 100 29.727 

Kaynak: KTB 

Tablo 8. Türkiye Turizm Sektörünün Arz Durumu (2006 ile 2010) 

Thrizm Tesisleri 2006 2010 

Tesis Sayısı Yatak Kapasitesi Tesis Sayısı Yatak Kapasitesi 

Turizm İşletme Belgeli 2.475 508.632 2 566 567.470 

Turizm Yatırım Belgeli 869 274.687 772 258 .. 287 

Belediye Belgeli 7.033 395.671 7.115 402 . 289 

Toplam 10.377 1.178.990 10.453 1.228.046 

Kaynak: KTB 

Termal turizm kaynaklann Ülkenin her tarafında (deniz kenan, ormanlık, 

dağlık alanlarda) bulunması, tennal sağhk turizmini diğer turizm çeşitleri ile 

entegre olabilecek konuma getirmektedir. Termal sağlık turizminin deniz, av, yat, 

golf, dağ, kış, kongre turizmleri ile birlikte değerlendirilmesi mümkündür. Birçok 

Avrupa ülkesinde kür süresi, yıllık 120 gün civannda olmasına karşın Türkiye'de 

bu süre 300 günü bulmaktadır. Kür süresinin anlamlı derecede uzunluğu tennal 

sağlık turizmi açısından önemli bir avantaj dır. 

Tüm dünyada termal turizm (k.aplıca, otel, kür merkezi ve kür klinik.leri) 

tesisleri en parlak dönemlerini yaşamaya başlamıştır. Suyun en eski ve doğal 

tedavi aracı olması, doğal tedavi yöntemlerine olan ilgi, temıal pazarın 25-75 yaş 

atası hasta ve sağlıklı insanlardan oluşması pazara olan ilginin artmasına neden 

o 1 maktadır. 

Ayrıca dünya nüfusunun yıllık ortalama% 2 oranında yaşlanması, yaşlı nüfusa 

sunulan hizmetlerin çeşitliliği ile maliyetlerinin artıyor olması ve artış lıızının bu 

şekilde devam etmesi durumunda 1 

2050 yılında yaşlı nüfusunun 15 yaşın altındakj 

çocuk nüfusunu geride bırakacağı hesaplanmaktadır. Bu durumda insaniann sağlıklı 

yaşianmaları için orta yaşlardan itibaren termal sağlık turizmi kapsamındaki

58 iSTANBUL TiCARETODASI 

hizmetlerden yararlanmaları, sağlıklarını korumalan için bu programlarakatılmalan 

teşvik ediln1ektedir. 

Tablo 9'un verilerine bakıldığında ; Türkiyenin termal işletme belgeli turizm 

tesisleri 2010 yılı içerisinde 284.250, belediye belgeli tesisleri ise 319.449 olmak 

üzere toplam 603.699 kişiye hizmet vermiştir. 201 O yılı içerisinde, bu tesislerden 

faydalanan yabancı ziyaretçi sayısı ise 48.417 kişi olarak gerçek leşmiştir. Tabloya 

göre termal turistlerin ağırlıklı olarak Avrupa ve Suriye'den geldiğini, bunun 

yanında da ortalama kalı ş süresi açısından bakıldığında ise, ortalaına 13,3 günlük 

en uzun kalış süresiyle Norveç'li termal turistlerin tedavi amacıyla Ülkemizi tercih 

ettikleri görülebilmektedir. 

Tablo: 9 Türkiye'nin Termal Turizm Talep Durumu, 2010 

T ERMAL TES İSLE RDE MİLLİYETLERİNE GÖRE KONAKLAMA SA YILARI 2010 

TURİZM İŞLETME BELGELi TERMAL OTEL 

BELEDiYE BELGELİ KAPLI CA OTELi 

İKAMET 

ÜLKESI 

TESİS E 

ORT. 

TESiSE 

ORT. 

İKAMET 

GELiŞ GECELEME KALlŞ 

GEL iŞ GECELEME KAL l Ş 

ÜLKESI 

SAYISI SÜRES İ SAYISI SÜRESi 

GENEL 

TOPLAM 

284 250 657 365 2.3 

GENEL 

TOPLAM 

319 449 778 03 2.4 

TÜRKİYE 265 611 563 232 2.1 TÜRKİYE 289 671 738 069 2.5 

YABANCI 

TOPLAM 

18 639 94 133 SJ 

YABANCI 

TOPLAM 

29778 39965 1.3 

TOPLAM 

AVRUPA 

8 177 64 424 7.9 

TOPLAM 

AVRUPA 

23 173 30 506 1.3 

S URl YE 2 7 ı2 5 095 1.9 ALMANYA 17 5 13 23 465 1.3 

ALMANYA 2 684 17 993 6.7 FRANSA ı 968 2 256 1. 1 

NORVEÇ 2611 34814 13.3 A.B.D. ı 559 ı 604 ı. o 

YUNANISTAN 987 2 13 .O POLONYA ı 064 ı 84 ı. o 

INGILTERE 405 ı 399 3.5 BELÇiKA 8ı8 857 ı. o 

İTALYA 3ı2 67 1.8 iS VEÇ 485 29 ı. ı 

B.D.T. 287 ı 473 5.ı iSPANYA 394 494 1.3 

A.B.D. 268 966 3.6 B.D.T. 335 ı 579 4.7 

HOLLANDA 266 2406 9.0 JAPONYA 296 357 1.2 

FRANSA 2ı2 84ı 4.0 RUSYA FED. 232 835 3.6 

JAPONYA ı83 298 1.6 DANiMARKA 178 ı78 ı. 

RUSYA FED. 178 987 5.5 SLOVAKYA ı56 156 ı. o

TÜRKiYE.DE SAGLIK TURiZM i SEKTÖRÜ 59 

Yaşıanan Avrupa nüfusu, tedavi ve zinde kalma amaçlı olarak daha fazla 

termal kür gereksinimi duymaktadır. İklim avantajları nedeniyle özellikle romatizmal 

hastalıkların görüldüğü Kuzey Avrupa ve İskandinav ülkelerinde bu talep 

daha yoğun hissedilmektedir. Türkiye iklim, kültür ve tecrübe avantajlan ile bu 

ülkeler için çok çekici konumdadır. Diğer taraftan coğrafi yakınlık faktörü de göz 

önünde bul undurulduğunda Ortadoğu Ülkeleri için de Türkiye önemli bir termal 

destİnasyon ülkesi olabilecek konumdadır. 

Gelişmiş ülkelerde sağlık giderlerinin fazla olması nedeniyle hastaların tedavi 

hizmetlerini azaltnıaya yönelik olarak sağlık hizmetlerini daha düşük maliyetli 

ülkelerden temin etme eğilimi artmaktadır. İsveç, Norveç ve Danimarka'dan soıu·a 

Almanya ve Hollanda' daki bazı özel sigorta şirketlerinin de termal tedavileri için 

Türkiye'ye göndereceği hastalarının masraflarını karşılama kararı almaları ülkemiz 

termal turizmi açısından önemli bir pazar payı oluşturmaktadır. 

Ülkemiz çok zengin jeotennal potansiyeleve tedavi edici özeliği yüksek 

termal sulara sahip olmasına rağmen kür parkı, kür merkezi ve konaklama tesisi 

bütünlüğü sağlayan tesislerin nicelik ve nitelik yönünden yetersizliği, uluslar arası 

standartlarda ve akredite olınuş termal tesisiere sahip termal kent niteliğindeki 

destinasyonların oluşturulamaması nedenleriyleAvrupa Ülkeleri ile rekabet ortamı 

sağlanamamı ştır. 

3.1.1.3. Turizm Stroteiisi (2023} ve Termal Turizm Master Planı 

2007 yılmda hazırlanan Türkiye Turizm Stratejisi, turizm sektöründe, kamu 

ve özel sektörlerin işbirliğini 

gündeme taşıyan ve stratejik planlama çalışmalarının 

yönetim ve uygulanmasına yönelik açılunlar sağlanınasım hedefleyen bir 

çalışmadır. Katılımcı planlama anlayışı doğrultusunda Kültür ve Turizm Bakanlığınca 

hazırlanan Türkiye Turizm Stratejisi ve Eylem Planı ile üretim, yönetim 

ve uygulama süreçlerinde turizm sektörünün önüne bir yol haritası konularak 

yönlendirilmesi temel amaç olarak kabul edilmiştir (AZAKLI, 2008: 68).

60 iSTANBlJL TiCARET ODASI 

Türkiye Turizm Stratejisi (2007-2023) ve Türkiye Turizm Stratejisi Eylem 

Planı (2007-2013) 02.03.2007 tarih ve 26450 sayılı Resmi Gazete ' d~ yayımlanan 

Yüksek Planlama Kurulu 2007/4 sayılı kararı ile kabul edilmiştir. Başbakanlık 

Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığı tarafından hazırlanan 9. Kalkınma Planı 

(2007- 2013)'nda yer alan "Turizm sektörünün uzun vadeli ve sağlıklı gelişmesini 

sağlamak üzere 'Turizm Sektörü Ana Planı ' hazırlanacaktır. " hedefi bu çalışma ile 

gerçekleştirilmiş bulunmaktadır. 

Türkiye Turizm Stratejisi 2023 ve Eylem Planı 2007-2013 çalışmasının 

Türkiye Turizmi için en önemli açılımı, Ülkemizin sahip olduğu alternatif turizm 

potansiyellerinin tespiti ve planlı bir şekilde koruma-kullanma dengesi içerisinde 

ülke turizmine kazandırılması için izlenecek olan stratejileri belideyip eylem planı 

haline getirmiş olmasıdır. 

Bu kapsamda Ülkemizin sahip olduğu jeotermal potansiyele bağlı olarak en 

önemli alternatif turizm türlerinden biri olan sağlık ve termal turizm konusunda 

öncelikli olarak Ülke genelindeki potansiyel alanlar belirlenmiş ve bu potansiyel 

alanlar bölgelerne esasına göre analiz edildikten sonra genel planlama yaldaşımı 

içerisinde 1/25 000 ölçekli çevre düzeni planı kararları üretilmiş ve yatırım alanları 

belirlenmiştir. 

Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından termal turizme yönelik yürütülmekte 

olan çalışmalar Ülke turizm gelirlerinin arttırılmasının yanında bölgesel gelişmeye 

de destek olunması açısından ele alınmakta, ülke genelinde turizmin çeşitlendirilmesi 

kapsamında yürütülen projeler arasında önemli bir yer tutmaktadır. Bu 

proje çalışmaları ile yenilenebilir olanjeotermal kaynakların daha etkin ve verimli 

kullanmasına yönelik olarak geleneksel kaplı ca kullanımından farklı bir anlayış ve 

yaklaşım geliştirilmeye çahşılmaktadır. 

Termal turizminin geliştirilmesine yönelik olarak bünyesinde kür parkı , 

kür 

merkezi ve konaklama entegrasyonunu sağlayan tesisler bulunduran uluslararası 

standartıara sahip nitelikli tesislerin sayısı ile birlikte, turizm geliri ve turist sayısının 

arttırılması hedeflenmekte ve termal sularımızın yıkanma amaçlı kullanımı 

dışında insan sağlığı, zindelik, rekreasyon, eğlence, dinlence ve spor tesisleri gibi

TÜRKIYE'DE SACLIK TURIZMi Sf:KTORO 6} 

imkaniann yer aldığı ve tüm yıl boyunca hizmet verebilen tesisler oluşturulmaya 

çalışılmaktadır. Bu tür modern tesislerin özendirilmesiyle bir yandan insanlarm 

sağlık ve rekreatif amaçlı ihtiyaçlanna günün sağlık teknolojisine uygun cevap 

verilmesi beklenirken, diğer yandan da tradisyonel Türk kaplıca ve hamam kültürünün-geleneğinin 

çağdaş mimari ve işletme sistemi içerisinde birlikte değerlendirilmesiyle 

ülkemize özgü bir markalaşma ve tanıtım boyutu kazandıııtmaya 

çalışılmaktadır (KTB, 2010: 5) . 

Türkiye Turizm Stratejisi 2023 ve Eylem Planı 2007-2013 ana kararlan kapsamında, 

T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığınca hazırlanan Teımal Turizm Master 

Planı 'nın birinci etabı çerçevesinde 4 bölge oluşturulmuştur. Bu bölgelerde, 

Çalışmanun ikinci etabmda, ilgili bölgelerde "Turizm Merkezleri" ilan edilmekte 

olup, bu alanların 1/25 000 ölçekli Çevre DÜZeni Planlarını yapmak suretiyle tüm 

Ülke bazında "Termal Turizm Potansiyeli" değerlendirilmektedir. 

Harita 2. Türkiye'nin Termal Turizm Kentleri Bölgeleri ve Merkezleri 

TERMAL TURIZM KENTLERI BÖLGELERI VE MERKEZLERI 

(KISA, ORTA VE UZUN DÖNEM) 

Kaynak: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı. Yatınm işletmeler Genel Müdürlüğü

62 ISTIINBVL TICAIUlTODIIST 

Termal Turizm Master Planı kapsamında Türkiye' deki jeotermal potansiyeller 

dikkate almarak öneeliidi olarak geliştirilecek dört bölge ve 17 ilde toplam 42 

adet kaplı ca alanı yeni turizm merkezi ilan edilmiş veya sınırlan genişletilmiştir. 

Ülkemizin zengin şifalı teımal kaynaklarının, kültürel ve doğal güzellikler ile 

bütünleştiği , 

benzer iklimsel özelilidere ve ortak ulaşım imkanianna sahip olan, 

diğer turizm türieri ile entegre olabilecek ve destinasyon oluşturabilecek kapasiteye 

sahip olan; 

• Güney Marmara Termal Turizm Bölgesi (Çanakkale, Bahkesir, Yalova) 

• Frigya Termal Turizm Bölgesi (Afyonkarahisat, Kütahya, Uşak , Eskişehir, 

Ankara) 

• Güney Ege Termal Turizm Bölgesi (İzmir, Manisa, Aydın , Denizli) 

• OrtaAnadolu Tennal Turizm Bölgesi (Yozgat, Kırşehir, Nevşehir, Niğde, 

Aksaray) öncelikli geliştirilecek bölgeler olarak belirlenmiştir (AZAKLI, 

2008:67). 

Ülke genelinde ise 65 adet Termal Turizm Merkezi ve 4 adet Kültür ve Turizm 

Koruma ve Gelişim Bölgesi ilan edilmiş bulunmaktadır. 

Haı·ita 3. Türkiye'de Termal Merkezler 

Termal KTKGB (4) 

e Termal TM (65) 

Termal Turizm Master Planı Böl geleri 

1 Güney Marmara: Balikesır, Çanakkale, Yalova 

2 GOney Ege: Aydın, Denizli, !zmir, Manisa 

3 Frlgya: Afyonk,arahisar, Ankara. Esldşehir,KOtahya, Uşak 

4 Orta Anac:jolu: Aksaray, Kırşehir, Nevşehir , Niğde , Y ozgat 

Kaynak; T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, Yatıtım İşletmeler Genel Müdürlüğü

TÜRKiYE'DE SACLIK TURIZMI SEKTÖRÜ 63 

Bu bölgelerde termal tesisler başta olınak üzere kıyı bölgelerinde thalasso 

(deniz kürü) turizmi, golf, doğa turizmi, su sporları vb. alternatifturizm türlerinin 

bütünleşmesi ve yakın çevredeki diğer kültürel ve doğal değerlerle de ilişkilendirilmesi 

amaçlanarak Termal Turizm Master Planı hedeflerine ulaşılmaktadır. 

Master Plan doğrultusunda, ele alınan termal bölgelerin her birinin, bir "Termal 

Turizn1 Destinasyonu" ve "Termal Turizm Kenti" olarak geliştirilmesi amaçlanmış, 

sadece sağlık boyutu değil; bu bölgeler içinde termal kaynaklı (konaklama, 

kür-tedavi merkezi ve kür parkı vb) tesisler başta olmak üzere golf, dağ ve doğa 

turizmi, su sporları, eğlence merkezleri vb. turizm türleri ile bütünleşmesi ve yakın 

çevredeki diğer kültürel ve doğal değerlerle de ilişkilendirilmesi sağlanmıştır. Bu 

amaçla Kültür ve Turizm Bakanlığınca başlatılan "Termal Turizm Master Planı" 

kapsammda Türkiye'deki jeotermal potansiyeller dildcate alınarak yeni alanlar da 

tespit edilmekte olup bu alanlarda yeni yatırımlara yönelik planlama çalışmaları 

da aynı prensiplerle devam etmektedir. 

Termal Turizm Master Planı'nın Kısa Dönem Hedefi olarak 50.000 yatak 

kapasitesi belirlenmiş olup Termal Turizm Mastır Planı 'nın hazırlanarak uygulandığı2007-2010 

yılları arasında turizm belgeli ve belediye belgeli olmak üzere 

tesis sayısı 78'den lOO 'e, yatak kapasitesi ise 17.767'den 29.727'e ulaşmıştır (bkz: 

Tablo:7). 

3.1.2. Dünyoda Termal (Kaphca) Turizm 

Anadolu'da kaplıcalann sağlık ve tedavi amaçlı kullanım geçmişi bin yıllara 

uzanan ve halen süren bir gelenektir. Asimda bu gelenek hemen tüm uygarlıklarda 

varolmuştur. Günümüzde de, daha çok Güney, Orta ve Doğu Avrupa, Asya (Oı1adoğu, 

Japonya, Çin, OrtaAsya Türk Cumhuriyetleri) ve Güney Amerika (Arjantin, 

Meksika, Koloınbiya) ve l(uzey Afrika (Fas, Tunus) ülkelerinde yaygınlığını 

korumaktadır. Ancak, ülkemizin de içinde bulunduğu bir çok ülkede kaplıca 

tedavisinin geleneksel ve ampirik (deneysel) niteliği pek değişmezken, Almanya, 

Fransa, İtalya, Japonya, İsrail gibi ülkelerde kaplıca tedavisi yüksek bir kalite 

standardına ulaşmıştır.


Avrupa' da birçok tedavi edici kaplı ca merkezi mevcut olup Almanya, Fransa, 

İsviçre , İtalya , Yunanistan, Rusya, Macaristan ve Çek Cumhuriyeti gibi ülkeler 

termal turizmde başta gelmektedir (TSV, 2010: 33-34-35). 

Almanya: Almanya' da 263 adet resmi belgeli termal merkez bulunmaktadır. 

Almanya' da tesislerin toplam yatak kapasitesi 750.000'dir. Yılda 8 milyondan 

fazla ziyaretçi gelmektedir. Almanya ' nın Stuttgart kentinde bulunan Das Leuze 

Kaplıca ve Rekreasyon Tesislerini yaz aylannda günde 8000 kişi ziyaret etmektedir. 

Kaplıca tedavisi bu ülkede çok eskiden beri bilinmektedir. Bunun için ülke 

kültürünün bir parçası haline gelmiştir. Doktor teşhisi ve raporu olması şartıyla, 

kaplı ca tedavilerinin hem özel hem de kamu sağlık sigorta ş irketleri tarafından tam 

veya kısmen karşılandığı ülkelerden biridir. 

Macaristan: Kaplıca tedavisi ve turizmde çok gelişmiş ülkelerden biri olarak 

bilinmektedir. Romalılardan Osmanlı İmparatorluğuna kadar birçok uygarlık 

tarafından bu ülkedeki kaplı ca merkezlerinin tedavi edici etkinliklerinden faydalanılmıştır. 

Ülkede bugün 120 tedavi edici kaplı ca merkezi bulunmaktadır. Her sene 

bu ülkeye gelen turistlerin% 22 'si bu merkeziere gitmektedir. Sadece Budapeşte ' de 

80 'den fazla merkez bulunmaktadır ve bunun yarısından fazlası tedavi hizmetleri 

vermektedir. Ciddi hastalıkların tedavisi için gelenlerin sayısı çoğunlukta olmasına 

rağmen sadece kendini daha iyi hissetmek için gelenlerin sayısı da az değildir. Her 

yıl binlerce hastaya sistem hastalıklarından , 

kadar geniş yelpazeli hizmet verilmektedir. 

akciğer ve kadın doğum hastalıklarına 

Yunanistan: Eski çağlardan beri, bu ülkede, kaplıcalann tedavi edici özellikleri 

bilinmektedir. Bu tedavi yönteminin Yunanistan' da başladığını söylemektedir ler. 

Tarihçi Herodotos, tıbbın babas ı olarak bilinen Hipokrates ve Herophilus, Agasthinios 

gibi doktorlar, bu kaplıcaların tedavi edici özelliklerinden bahsetmektedir ler. 

İtalya: 360 civarında termal tesis bulunmaktadır. Yılda yaklaşık 6 milyon 

ziyaretçi gelmektedir. Ülkeye sağladığı maddi ve iş imkanı nedeniyle çok önemlidir. 

Birçok şehirde kaplıcamerkezi bulunmaktadır. Bunun başlıca nedeni, ülkede 

bulunan volkanik dağlar ve etkinlikleri olarak düşünülmektedir. 

Sistem hastalıklarından 

, varisler, şişmanlık ve deri hastalıkianna kadar birçok hastalık için tedavi 

hizmeti verilmektedir.

TÜRKiYE'DESACiLIK TURiZMi SEKTÖRÜ 65 

Çek Cumhuriyeti ve Slovakya: Yunanistan ve Macaristan'a göre daha yeni 

olmasına rağmen son yıllarda çok gelişmiş tedavi edici kaplıca merkezleri kurulmuştur. 

2 ülkede yaklaşık 60 tedavi edici kaplıcamerkezi vardır ve senede 500 

bine yakın hastaya tedavi hizmetleri verilmektedir. Doktor raporu olması kaydıyla , 

sigorta şirketleri tedavi masraflarını tam veya kısmen karşılamaktadır. 

Rusya: Gelişmiş kaplıca merkezleri mevcuttur. Her 3 Rustan biri kaplıca 

merkezine hayatında en az bir kere gitmektedir. Rusya ile beraber, diğer Baltık 

ülkelerde (Estonya, Letonya, Litvanya) tedavi amaçlı kaplıcalar yaygındır. Kalp 

hastalıkları, astım, lokomotif sistem hastalıkları, sinir sistem hastalıkları, depresyon 

gibi birçok rahatsızlık için hizmet verilmektedir. Bu merkeziere daha çok 

Finlandiya' dan hasta ve turist gelmektedir. 

Bulgaristan: Karadeniz salıili boyunca dizilmiş, yaklaşık 300 kaplı ca merkezi 

vardır. Bunların çoğu oteller içinde işletilen modem merkeziere dönüştürülmüştür. 

Her sene yüz binlerce insan bu merkeziere gelmektedir. Çok değişik hastalıklar 

için tedavi hizmetler verilmektedir. 

Diğer Akdeniz ülkeleri olan Tunus, Fas ve İsrail'de de kaplıcalar bulunmaktadır. 

GüneydoğuAsya'da (Hindistan, Tayland, Singapur, Endonezya) kaplıcalar 

daha çok büyük ve lüks oteller içinde işletilm ektedir. Burada verilen hizmetler çoğu 

zaman turistin kendini iyi hissetmesi veya dinlenmesine yöneliktir. 

Japonya'da 1500 adet kaplıcada 100 milyon geeeleme kapasiteli termal 

turizm yapılmaktadır. Beppu' da 1000 litre/saniye jeotermal su teımal turizm amaçlı 

o larak kullanılmaktadır.

66 ISTANBUL TICARET ODASJ 

Tablo 1 O. Avrupa Ülkelerinin Bazılarında Kaplı ca Sayısı ve Tedavi Masrafları 

Ülkeler 

Kaplıca Sayısı 

Tedavi Masraftan 

7 Günlük 14 Günlük 21 Günlük 

Almanya 250-300 900- ı 200 Euro 1700-2200 Euro 2600-3300 Euro 

Macaristan 120 450-900 Euro 800-2000 Euro 1400-2400 Euro 

İtalya 200 

Çek Cum ve Slovakya 60 950- ı 500 Dolar 

Kaynak: AYDIN, Dursun, Sağlık Turizmini Geliştirme Derneği , 

Genel Değerlendirmesi", (www.saglikturizmi.org.tr /10.09.2010) 

"Yurt Dışı Kaplıcalann 

(*) Fiyatlar, konaklama, her türlü otel imkanından faydalaruna ve hekim 

eşliğinde tedavi dahil olmak üzere HD fiyatları dır. 

Dünya'da Tennal Turizm amaçlı olarakAlınanya ve Macaristan'a 10 Milyon 

kişi, Rusya'ya 8 Milyon kişi, Fransa'ya yaklaşık 700 Bin, İsviçre'ye 800 Bin ve 

İspanya ' ya 400 Bin kişi, Japonya ' nın ise sadece Beppu şehrine 12-13 Milyon 

kişi teımal turizm amaçlı olarak seyahat ettiği göz önünde bulundumlduğunda 

Ülkemiz kür parkı, kür merkezi ve konaklama tesisi bütünlüğü sağlayan tesislerin 

nicelik ve nitelik yönünden yetersizliği, uluslararası standartlarda termal tesisiere 

sahip ve termal kent niteliğindeki destinasyonların oluşturulamaması nedenleriyle 

Dünya ve Avrupa Ülkeleri ile rekabet ortamı sağlanamamıştır. (http://www.kultur. 

gov.tr/YATIRIMLAR/BelgeGoster.aspx?F6ElOF8892433CFF4A7164CD9A18CEAEC0671 

D8648333F35l0.01.2011). Bu nedenlerle Dünyadagiderekbüyüyen termal turizmi 

pastasında Türkiye'nin payının ve rekabet gücünün artırılması amaçlanmaktadır. 

Gelişmiş ülkelerdeki sağlık hizmetlerinin maliyetinin yüksek olması, görece 

yaşlı nüfusun fazlalığı, sosyal güvenlik sistemlerinin daha ucuz hizmet arayışları, 

insanların değişik yerlerde tedavi olma istekleri ile insanların tatil yaparken, dinlenirken 

tedavi olmayı tercih etmeleri bu kapsamdaki sağlık turizminin gelişmesine 

neden oln1aktadır.

TÜRKİYE 'DE SAGLIK TURiZMi SEKTÖRÜ 67 

Sağlık turizminde hedeflerden biri de, hastaların ve hasta ailelerinin rahatlığını 

sağlamak için uygun tıbbi seçenekleri sunmaktır. Gelen bu talepleri karşılamak 

için uluslararası geçerliliği olan standartların sağlık hizmetlerinde sağlanması 

gerekmektedir. 

Bu standartlar; yeterli fiziki altyapı, çevresel etkenler, ulaşım, sağlık hizmetlerinde 

etik değerlere bağlılık, fiziki ve ekonomik açıdan kolay ulaşılabilir 

sağlık hizmeti, yeterli tıbbi teknoloji, yeterli bilgi teknolojileri, uluslararası standartlarda 

ortak tedavi protokolleri, ulaşım ve transfer standartları, sağlık personelinin 

eğitimi ve kaliteli hizmet sunma standartları ile yurt dışı sağlık sigortalarının 

sunulan hizmetleri karşılaması için gerekli anlaşmaların yapı lmasıdır. 

Turistlerin bir bölümü (özellikle yaşlı kesimi) ülkemizin doğa güzellikleri ve 

jeotermal kaynaklarından dinlenme amaçlı faydalanmayı istemektedir. Burada 

kaplıcanın bulunduğu tabiat, jeotermal in kalitesi ve lüks ortamı önemlidir. Asıl 

amaç dinlenme ve eğlence ikinci amaç rahatlama ve iyilik halini elde etmedir. 

Bir başka hasta grubu ise, ülkesinde doktorlar tarafından teşhisi ve endikasyonu 

konmuş hastalıkların tedavisi için ülkemize gelenlerdir. Türkiye' de doktor 

kontrolünde kaplıcalarda tıbbın kuralları çerçevesinde tedavi olmaları gerekecektir. 

Bu bölümde lüks otelcilikten ziyade kaplıcanın kalitesi, fiziki olarak türü önem arz 

eder. Modem küçük kaplıca merkezleri bu hizmeti sunabilir. 

3.1.3. Termal Turizm Tesis Türleri ve Verilen Hizmetler 

Mevcut ve yaygın uygulaınada Türkiye' deki termal turizm tesis türlerini 

aşağıdaki şekilde sıralayabiliriz: 

• Kaplıcalar (sadece yıkanma amaçlı termal hamamlar) 

• Kaplıca ve içmeceler (kısmen konaklama, kısmen tedavi) 

• Günübirlik tesisler (havuz, sıra banyo, çamur, aqua park vb.) 

• Fizik tedavi hastaneleri 

• Termal amaçlı konutlar/kooperatifler (devre mülk-devre tatil vb.) 

• Termal oteller (kısmen tedavi, rekreasyon vb. içeren belgeli ruhsatlı tesisler)

68 İSTANBUL TICARETODASI 

Termal turizm tesislerinin nitelikli termal bir tesis olabilmesi için bir takım 

standartları sağlaması gerekmektedir. Termal turizm tesisinde bulunması gereken 

standartlar aşağıda yer almaktadır (Turizm Bakanlığı, 1993:29-30): 

• Balneo-terapinin su evsafına uygun şeklinin olması, 

• Klima-terapi imkanlarının bulunması, 

• . Güneş terapi imkanlannın sağlanması, 

• Açık hava terapi imkanlarının sağlanması, 

• Aktif ve pasif hareket, terapi ve değişik şekilde terapatik jimnastik ve 

• Hidro-terapi imkanlarının sağlanması, 

• Thermo- terapi imkanlarının bulunması , 

• Işın tedavi imkanlarının bulunması, 

• İnhalasyon-terapi imkanlarının sağlanması , 

• Parafın ve çamur banyosu imkanlarının bulunması , 

• Aletli, aletsiz masaj imkanlarının olması , 

• Diyet-terapi imkanı, 

• Diognastik imkanlar, 

• Rötgen ve laboratuvar imkanları, 

• Tedavi imkanlarına uygun uzman hekim, terapist ve hastabakıcı bulunması, 

• Otel etrafında, kür parkı yapılma imkanları yoksa ağaçlandırma ve çiçeklendirme 

ile bir park yapılması , 

• 

• 

sağlık kazandırıcı spor imkanlarının bulunması, 

Açık hava spor imkanlarının bulunması(tenis, mini golf, açık yüzme 

havuzu vb.), 

Kür merkezinin otelin çatısı altında yapılmamasının mümkün olmaması 

halinde, otel ile kür merkezi arasında ısıtılmış bir yeraltı tüneli gibi kapalı 

bir bağlantı biriminin mevcut olması, 

• Otel odalarındaki banyolarda termal su bağlantısının olması, 

• Yıldız kategorisine göre otel konforunun sağlanması.

TÖRKIVE'DE SA(a.ıı< TIIRIZMi ~EKTÖRÜ 69 

Ülkemizde de termal turizm tesislerinde bulunması gereken standarttara 

ilişkin yasal mevzuat gel iştirilmeye çalışılmaktadır. Örneğin SağlıkBakanlığuıca 

hazırlanan "Kaplıcalar Yönetıneliği"nde kaplıca tesislerinin türleri aşağıdaki 

bölümlerde sını nandırılmaktadır. 

-Kaphca Kür Merkezi: "Kaphca ortamında kunılu konaklama olanaklarından 

yararlanılan, hastaların uzman doktor tarafından düzenlenen ve kontrol 

edilen bir kür programı çerçevesinde açık kür denilen ayakta kaplıc.a tedavisi 

gördükleri tesisler'' olarak tanım !anmaktadır. 

-Kaphca Kür Kliniği: "Klinik tarzında düzenlenip inşa edilmiş, kapitea 

tedavi endikasyon u konulmuş hastaların uzman doktor tarafından kapalı kür denilen 

hastaların yatılarak kaplıca kürü uygulandığı tesis" olarak tanımlanmaktadır. 

-Kaplıca Kür Oteli: "Kaplıca tedavi endikasyonu konulmuş hastaların 

ve/veya rekreasyon amaçl ı kür görenlerin konaldad ı ğı, uzman doktor kontrolünde 

kaplıca uygulamaları görmelerini sağlayan ve denetlenen tedavi bölümlerini ihtiva 

eden otel tipi tesis" olarak tanırnlanmaktadLr. Otel bölümünün Kültür ve Turizm 

Bakanlığınca yürütülen Turizm Tesislerinin Belgelendiıilmesine ve Nitelikleıine 

i 1 iş ki n Yönetmeliğe uygun olarak yapı lmas ı öngörülmektedir. 

Kapitealar Yönetmeliğinde, Kaplıca Tesisleıindeki Tedavi Bölümleri~ Balneotarapİ 

ve Fizik Tedavi Olmak üzere iki bölümden oluşmaktadır. Bu bölümlere 

bağlı olarak alt birimler ise şunlardan oluşmaktadır:

70 iSTANBUL TİCARETODASI 

Tablo ll. Kaplıcalar Yönetmeliğinde Belirtilen Kaplıca Tesislerindeki 

Tedavi Bölümleri (Sağlık Bakanlığı, 2000). 

BÖLÜMLER 

Balneoterapi Birimleri: 

Termemineral sular, peloidler ve 

gazlar gibi doğal tedavi unsurlannın 

banyo, içme ve inlıalasyon(solunum) 

yöntemleri ile kür tarzında tedavi 

amaçlı kullanımı. 

Fizik Tedavi Rehabilitasvon 

Bölü.mü: 

Fizik tedavi veya rehabilitasyon 

bölümü, tıbbi değerlendirme 

kurulunun önerileri doğrultusunda 

oluşturulur. Bu bölümde 

uygulanacak olan Fizik tedavi ve 

rehabilitasyon yöntemlerine uygun 

olarak gerekli birimler yer a!Jr. 

UYGULAMA BİRİMLERİ 

Banyo uygulama birimleri: 

. Termal tedavi havuz/havuzları , 

. Sıra banyolar (kuvetler), 

. Lokal banyo aygıtları( ekstremite ve otıırma banyolan gibi), 

. Tedavi duşlan, 

. Egzersiz havuzu, 

İnhalasyon kür birimleri: 

. Bireysel inlıalatörler, 

. İnhalasyon oda veya odaları 

. Toplu inlıalasyon mekanlan 

Peloidoterapi birimleri: 

. Peloid hazırlama birimi, 

. Peloid banyo küvetleri, 

. Peloid paket uygulamalan için odalar, 

Talassoterapi birimleri: 

. Banyo uygulamaları için gerekli koşullara ek olarak doğal 

solaryum makanlan, 

Deniz suyunun ısıtılarak kullanı lması söz konusu ise 

suyun niteliğinin bozulmadan ısıtılması için kullanılacak 

donanımın yer l eştiri ldiği mekanlar, 

Gaz banyosu birimleri: 

. Gaz banyosu kabinleri 

. Radon gazı irıhilasyon ortamlarıdır. 

Mekanaterapi birimleri: 

. Puley terapi cihaz iarı 

. Traksiyon cihazlan, 

. Ergometrik egsersiz cihazlar 

Termeterapi birimleri: 

. Radiant tedavi cihazları , 

. Yüksek frekanslı tedavi cihazlan, 

. Kondüktif tedavi ci hazlar ı , 

Hidroterapi birimi 

E~zersiz salonları 

Kaynak: (http://www.saglik.gov.tr/SaglikTurizmilbelge/ l-l 0557 /termal-turizm-ve-spawellness.html/20. 

O 1.20 ll)

TÜRKIYE'DE SAGLIK TURiZMi SEKTÖRÜ 71 

Bir termal (kaplıca) turizm tesisinde ne gibi uygulamalar yapılabileceğille 

dair bilgilendikten sonra, kısaca bu uygulamaların tanımlamalarına da değinmekte 

fayda vardır. 

Buna göre termal turizm uygulamalarına (tedavi, kür v.b.) ilişkin 

tanımlamalar şöyledir; 

• Kür: Tedavi etkeninin belli dozda, seri halde, düzenli aralıklarla, belli 

sürelerle tekrarlanarak verilmesi ile uygulanan tedavi yöntemidir. 

• Kaplıca Tedavisi: Toprak, yer altı ve deniz kaynaklı mineralli sular, 

gazlar, peloidler ( çamurlar) ve iklimsel unsurlar gibi doğal tedavi unsurlannın 

yöredeki iklim olanakları ve gerekli görülen diğer tedaviler ile 

birlikte kürtarzında uygulandığı bir tedavi sistemidir. 

• Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon: Kaphca tedavisinde kullanılan elektroterapi, 

egzersiz tedavileri, masaj ve diğer yöntemlerdir. 

• Medikal Tedavi: Kapitea tedavisi sırasında hastaya lokal veya sistemik 

olarak uygulanan ilaç tedavi yöntemidir. 

• Destek Uygulamalar: Sağlık eğitimi, diyet uygulamaları, günlük yaşam 

aktivitelerinin düzenlenmesi, davranış değişildiği eğitimleri ve psikolojik 

destek yöntemidir. Egzersiz tedavisi, su içi egzersiz, fizik-tedavi ve 

rehabilitasyon, hidroterapi ve masaj da tamamlayıcı tedaviler olarak katkı 

sağlamaktadır. 

• Pel o idier, "Şifalı Çamurlar", "Şifah Topraklar": Kaplıcakürünün 

özgün tedavi biçünlerinden biri olan pelo-idoterapide kullanılan peloidler 

(şifalı çamur) jeolojik ve biyolojik olaylar sonucu oluşan organik veya 

inorganik maddelerdir. Doğada ince tanecildi halde bulunabilir veya 

bazı ön hazırlık işlemleri ile ufak ince tanecikli hale getirilirler. Doğal 

olarak su içerebilirler ya da susuz olabilirler. Kullanım sırasında yeterli 

miktarda tennal veya düz su ile karıştırılarak, uygun yoğunluk ve sıcaklığa 

getirilirler. Çamur banyoları ve çamur paketleri şeklinde bir dizi hastalığın 

tedavisinde kullanılırlar.

72 İSTANB UL TİCARETODASI 

• Balneoterapi: Balneoterapi doğal iyileştirİcİ etkenlerle yapılan banyo, 

içme ve inhalasyon (soluma) kürleri şeklinde uygulanan bir uyan-uyum 

tedavisi yöntemidir. Doğal iyileştirİcİ etkenler arasında "şifalı sular" yani, 

termal ve mineralli sular en yaygın kullanılanlardır. Bunların yanında, 

doğal peloidler (çamurlar) ve gazlar (C02, radon ve H2S) da kaplıca 

tedavisinde kullanılan diğer etkenlerdir. 

• Balneoterapinin en yaygın kullanılan doğal iyileştirİcİ etkenlerinden olan, 

doğal şifalı sular, fiziksel ve kimyasal niteliklerine göre sınıflandırılırlar. 

Uluslararası genel kabul gören Alman Kaplıcalar Birliği 'nin sınıflandırmasına 

göre şifalı sular; termal, mineralli, termomineral, karbondioksitli, 

kükürtlü, radonlu, iyotlu ve florürlü sulardır. 

Başlıca Balneoterapi Yöntemleri şunlardır ; 

• Banyolar: Termomineral su, peloid ve gaz banyoları ile bunların bölgesel 

uygulamalarıdır. Banyolar soğuk, ılık , sıcak ve aşırı sıcak olarak sınıflandırılırlar. 

Banyo süresi genellikle 20 dakikadır. Hiper-termal banyolarda 1 O 

dakikaya inilirken izotermal banyolarda 25-30 dakikaya kadar uzatılabilir. 

Banyo uygulamaları, tam, yarım ve oturma banyoları ve kol-bacak banyoları 

şeklinde yapılabilir. Banyo lar, genellikle 2 ila 4 hafta süreyle, ya her 

gün (haftada bir gün banyosuz geçer) ya da gün aşırı bir kez yapılır. Banyo 

alma sıklığı kaplı ca hekimincekürün sonuna doğru yeniden ayarlanabilir. 

• İçme kürleri: Mineralli sular ile kaplıcalarda ya da yaşamlan yerlerde 

yapılan içme kürleridir. Doğal mineralli suların belirli bir sürede, gün boyu 

belirli aralıklarda ve belirli miktarlarda içilmesi ile yapılan içme kürleridir. 

• İnhalasyon uygulamaları: İnhalasyon mineralli su zerreciklerinin 

solunması yoluyla yapılan tedavi biçimidir. Soluma uygulamalarında 

amaç, solunan mineralli su zerreciklerinin solunum sisteminin istenilen 

bölgesine ulaşması , 

burada zerreciklerin taşıyıcı gazdan ayrılarak ortama 

bırakılınaları suretiyle doğrudan etkili olmasıdır. Doğal inhalasyon 

çözeltilerinin etkisiyle, akciğer fonksiyonlan olumlu etkilenmekte ve 

kan gazlan düzeyleri normalleşmektedir.

TÜRKiYE'DE SAGUK TURIZMi SEKTÖRÜ 73 

• Peloidoterapi: (şifalı çamurlar) banyo, paket ve tampon şeklinde uygulamalarıdır. 

• Hidroterapi uygulamaları: Termomineral sular ile yapılan yıkamalar, 

duşlar, dökmeler bu tür uygularrıalardır. Ayrıca, her birey için özel 

olarak düzenlenen ve ideal olarak amaca uygun inşa edilmiş havuzlarda 

gerçekleştirilen, sinir-kas-iskelet sistemiyle ilgili fonksiyonları geliştirmeiyileştirme 

amaçlı bir havuz tedavi programı olarak da tanımlanmaktadır. 

• Klima terapi: Hava sıcaklığı, nem, rüzgar şiddeti ve hızı , güneş ışınımı 

ve benzeri ildimsel faktörlerin sistematik ve dozlanmış kür tarzında 

uygulanmasıdır. 

• Talassoterapi: Koıuyucu ve tedavi edici ve kür amaçlı olarak tıbbi gözetim 

ve denetim altında, deniz suyu iklimi ve unsurlarının kürtarzında uygulandığı 

bir tedavi sistemidir. 

3.2. Medikal Turizm (Tıp Turizmi) 

Medikal turizın; genel olarak cenahi veya özel uzmanlık gerektiren tıbbi 

müdahaleleri içeren uygulamalara ihtiyaç gösteren hastalara "maliyet etkin" özel 

tıbbi bakım verilmesi maksadıyla turizm endüstrisi ile işbirliği yapılmasıdır. Bu 

süreçte hem sağlık sektörü hem de turizm sektörü rol almaktadır (KİREMİT, 2008: 5). 

Medikal turizın; genel olarak cenahi veya özel uzmanlık gerektiren diğer 

tıbbi müdahaleleri içeren uygulamalara ihtiyaç gösteren hastalara "maliyet etkin" 

özel tıbbi bakım verilmesi maksadıyla turizm endüstrisi ile işbirliği yapılmasıdır. 

Bu süreçte hem sağlık sektörü hem de turizm sektörü rol almaktadır (http://www. 

medical tourismindia.com/ (19.01.201 1)). 

Medikal turizm genel bir tatil tarzı haline dönüşmüş ve tıbbi hizmetlerin 

neredeyse her alanını kapsar hale geimiştir. Medikal turizm, eğlence ve dinlenıne 

ile sağlık ve tedaviyi bir araya getirmektedir. 

Medikal turizmde ana fikir, günlük rutinlerden uzaklaşarak rahat ve değişik bir 

ortamda tedavi görmek veya sağlığı destekleyici hizmetler almaktır. Bir taraftan

74 iSTANBUL TiCARET ODASI 

dağlara ve denize yakın olmanın keyfini yaşarken diğer taraftan daha sağlıklı 

olınayı sağlayacak hizmetlerden de faydalanılabilir. Bunu ruhsal, duygusal ve 

bedeni açıdan bir yenilenme olarak da ele almak mümkündür. 

Medikal turizm tıp endüstrisinin gelişmesi ile ortaya çıkan , deniz aşırı ülkelerde 

tıbbi tedavi ile tatil yapmayı bir arada ele alan bir yaklaşımıdır (CONNELL, 

2006: 1093). 

Klasik tıbbın konusu içinde yer alan hekimler tarafından hastanelerde gerçekleştirilen 

birtakım tedavi yöntemlerini almak adına yapılan uluslararası seyahatleri 

"Medikal Turizm" olarak adlandırmak daha uygun olacaktır. Bu grup içerisinde de 

plastik-estetik cerrahi ameliyatları , gittikçe popülaritesi artan göz kusuru düzeltme 

ameliyatları, açık kalp cerrahisi, her türlü kanser ve diş tedavileri hatta organ nakli 

ameliyatları gibi çeşitli tıbbi tedaviler yer almaktadır. 

Günümüzde farklı ülkelerde çok sayıda hastanenin medikal turizm ile ilgilenmesinin 

nedenleri şunlardır: 

• Birbirini tanıma ihtiyacı, 

• Hasta bakımı ile ilgili yeni, ilginç şeyler öğrenme ihtiyacı, 

• Bilgi paylaşma ihtiyacı, 

• Boş kapasite paylaşma ihtiyacı, 

• Bekleme sürelerini kısaltına ihtiyacıdır (HAMİLTON , 2003: 104 ). 

T.C. Sağlık Bakanlığı medikal turizme konu olan tedavileri aşağıdaki gibi 

sıralamış tır; 

• İleri tedaviler (Kardiyovasküler Cerrahi, Radyoterapi, cyberknife vb.) 

• 

Transp lantasyon 

• İnfertilite (Tüp bebek İVF uygulamaları) 

• Estetik Cerrahi 

Göz, diş , 

diyaliz tedavileri vb. (http://www.saglik.gov.tr/SaglikTurizmi/ 

belgelll 0556/medikalturizm.html (19.01.2011)).

TÜRKiYE'DE SAGLIK TURlZMi SEKTÖRÜ 75 

Hastal arın acil sağlık hizmetini ya da seçtikleri bir sağlık hizmetini farkh 

ülkelerden alması olarak da tanımlanabilen medikal turizın sektörü her geçen gün 

büyüınektedir. Hastaların tedavi maksatlı seyahat etmelerinin farklı nedenleri 

bulunmaktadır. İngiltere' deki hastalar kendi ülkelerinde alacağı tıbbi hizmetin 

yarı fiyatına, hatta kimi zaman onda bir fiyatına farklı ülkeden tedavi hizmeti 

alabileceklerini bildikleri için medikal turizme katılınaktadırlar . 

Kanada'daki hastalar ise uzun bekleme sürelerinden şikayetçi oldukları için 

başka ülkeden tıbbi hizmet almayı istemektedirler. Bangladeş gibi bazı ülkelerin 

hastaları ise kendi ülkelerinde gerekli tedavi imkanlan bulamadıkları için farklı bir 

ülkede tedavi olmaktadır. Bazı hastalar için ise tedavi ile tatili birleştirmek avantajı, 

başka bir ülkede tıbbi hizmetalınanın nedenidir (http://www.cbc.ca (ı8.01.20ı 1)). 

Medikal turizmi geliştirmeyi amaçlayan ülkelerin sayısı da giderek artn1aktadır. 

Asya'daki sağlık turizminin başansı küresel ilgiyi ve rekabeti artım1akta ve bu 

durdurulamaz gibi görünmektedir. Örneğin, termal turizm seyahatleri konusunda 

Singapur, maliyeti nispeten yüksek bir varış yeri olmasına rağmen, 2012 yılmda 1 ,8 

milyar Dolar gelir getirmesi beklenen 1 milyon hastayı çekmek istemektedir. Bu 

hedef gerçekleşirse ülkede en az 13.000 yeni iş olanağı yaratacaktır. Yine Filipinler 

medikal turizme olan ilgisini, yeni bir havalimanı yaparak ve tüm dünyadaki 

hastaların bir şekilde İngilizce konuşan Filipinli doktorlara aşina olduklarını 

vurgulayarak göstermiştir. Dubai, Ortadoğu turistlerinin Asya'ya gitmelerini 

engellemek için yeni bir Sağlık Kenti kurmuştur. Hindistan'daki en büyük özel 

uluslararası sağlık servis grubu olan Apollo, ı 983 yılında 150 yataklı bir hastane 

ile sektöre adım atmışken 2009 yılında , 44 hastanede ı 0.000 yatak kapasitesi 

ile Asya'nın en büyük sağlık hizmeti veren kuruluşu olmuştur (MAİNİ, 2009). 

Apollo'nun , Kuveyt, Sri Lanka ve Nijerya'daki hastaneler ile ortaldığı vardır ve 

Dubai, Bangladeş, Pakistan, Tanzanya, Gana, Filipinler, Londra ve Chicago' daki 

büyüyen özel kurumlar ve uluslararası bağlantıları olan diğer kuruluşlar ile bunu 

planlamaktadır (TSV, 20 I 0: 27).

7 6 ISTANBUL TİCARET ODASI 

Sağlık turizmi gelişmekte olan ülkelerde üst gelir grubunun ilgisini çekmektedir. 

Örneğin, Nijeryalzlar Nijerya dışındaki sağlık giderleri için yılda 2 

milyar USD harcama yapmaktadır. Yine, Japonların basit muayeneler için 

bile işgörenlerini dışarıya göndermesi ve yaşlı insanlarını yabancı ülkelerdeki 

huzurevlerine gitmeleri için teşvik etmesi konuya ilişkin en uç örnekler olarak 

karşımıza çıkmaktadır. Bu süreçler, sağlık hizmetinin marketteki bir raftan ürün 

alır gibi alınabilir olduğu tutumuna, teknolojinin ve özel işletmelerin öneminin 

vurgularunasına neden olmuştur. Sağlık hizmetleri ticareti artmakta, daha rekabetçi 

hale gelmektedir ve küreselleşme de yeni boyutlar açmaktadır. 

3.2.1. Medikal Turizm in Özellikleri 

Özalp, özel bir turizm türü olan medikal turizmin özelliklerini şöyle açıklamaktadır 

(ÖZALP, 2005: 98): 

• Medikal turizm teknik donanım ve iş gücü gerektiren bir turizm türüdür. 

• Medikal turizmde, hizmeti sunan sağlık kuruluşunun uluslararası standartıara 

uygun hizmet sunması önem taşımaktadır. 

• Hizmet sunan sağlık kuruluşunda, ortak yabancı dili bilen personelin 

mutlaka olması gerekmektedir. 

• Hasta ve refakatçileri için farklı turizm türlerinin geliştirilmesini destekleyen, 

katma değeri yüksek bir turizm türüdür. 

• Seçilmiş olan hedef pazara yönelik devlet destekli, farklı dillerde, tanıtım 

ve pazarlama faaliyetleri gerekmektedir. Yapılan bu tanıtımlarda hedef 

olarak öncelikle hastalarının yurt dışında hizmet almasını destekleyecek 

sigorta ve sağlık kuruluşlan seçilmelidir. 

Hastaları , kendi ülkeleri dışında başka bir ülkede tıbbi hizmet (sağlığı geliştirmeye 

yönelik hizmetler, tedaviye yönelik hizmetler ya da rehabilitasyon hizmetleri) 

almaya motive eden etkenleri Weihrauch şöyle sıralanmaktadır:

TÜR!: i YE" DE SAGLIK TURIZM I ~fiK rORıJ 77 

• Başka bir ülkeden tedavi hizmeti almak bekleme süresini kısaltabilmektedir . 

• 

Hastanın kendi ülkesinde hizmete ulaşımı başka ülkedeki tedavi hizmetine 

ulaşımından daha zor olabilmektedir. Örneğin kendi ülkesinde hizmet 

alması daha uzun bir yol gitmesini gerektirebilmektedir. 

• Nadir hastalıklar için kaliteli sağlık bakım hizmeti, komşu ülkede daha 

uygun imkanlarla mevcut olabilmektedir. 

• 

Hasta tatilde ya da iş seyahatindeyken sağlık bakırnma ihtiyaç duyabilmektedir 

(KİREMİT, 2008: 12). 

Buna göre ise medikal turizmi n faydalarını şöyle sıralayabiliririz: 

• Medikal turizmi olası bekleme süreleri ve hizmete ulaşrm mesafesini 

kısaltıp, bbbi hizmetin ulaşılabilirliğini aı1ırmaktadır. 

• 

Medikal turizm, hastaların bölgesel. dinsel, kültürel farkJılLkJar konusunda 

daha iyi bilgi edinmesini sağlayarak ülkeler arasında büti.inleşmeyi güçlendirmektedir. 

• Ülkeler arasında hasta hareketliliği ile bilgi alışverişi artacağından, hastane 

personelinin deneyim ve eğitiminin gelişmesine katkı sağlamaktadır. 

Medikal turizm sektörüne ilişkin detaylar bir sonraki bölümde detaylı olarak 

incelenecektir. 

3.3. Güzellik ve Zindelik Turizmi (SPA- Wellness) 

Güzellik ve Zindelik Turizmi kısaca Latince bir kelime olan "Sanus Per 

Aquam" teriminin baş harflerinden oluşan "SPA" terimi ile ifade edilmektedir. 

Kaynağını Belçika'da bulunan Spa Tatil Beldesinden veya pınar anlamına gelen 

espa teriminden aldığı bilinmektedir. Türkçede "Sudan Gelen Sağlık" veya "Su 

ile Gelen İ yilik" olarak ifade edilen SPA, genel bir tanımla şifalı sularlayapılan 

bakımlardan oluşan bir turizm çeşididir. Türkiye'de de önemi son yıllarda aniaşı 

lan S pa; şifalı suların yanısıra çamur terapi leri, sıcak su havuzlan, çeşitli masaj 

terapileri, aroma terapileri, güzellik ve bakım gibi kür hizmetleri veren tesisiere

78 İSTANBUL TİCARETODAS I 

verilmiş bir ad olup, su ile iyileşme , 

suyun kullanımından gelen sağlık, suyun 

değişik uygulamalan ile kazanılan dinlenme ve ferahlama duygularının edinil di ği 

bütünleyici terapi anlamında da kullanılmaktadır. 

Türkiye' de sağlık turizmi ile ilk akla gelen termal turizm olmasına rağmen, 

Dünyada termal turizm SPA Turizmi olarak adlandırılan çok daha geniş ve kapsamlı 

bir turizm türünün parçası olarak kabul edilmektedir. 

Güzellik ve Zindelik Turizmini kapsayan tesisleri aşağıdaki şekilde üç kategoriye 

ayınnak mümkündür: 

• Güzellik merkezleri (masaj, cilt bakımı, vb.) 

• Konaklama tesisleri bünyesindeki merkezler (Spa, masaj, fitness, vb.) 

• Rekreasyon tesisleri (aqua-parklar vb.) 

Dünyadaki eğilimiere bağlı olarak Türkiye'de de günümüzde Güzellik ve 

Zindelik Turizmi yerine kullanılan SPA; sağlık problemi olsun veya olmasın insanların 

daha genç, daha dinamik ve daha güzel olmak amacıyla tercih ettikleri bir 

turizm türü olmaktadır. SPA turizmi temelinde zihinsel ve ruhsal yönden zindelik 

ve rahatlama sağlayan, keyifveren komple bir güzellik programını kapsamaktadır. 

Güzellik ve Zindelik Turizmi kapsamında Spa kavramı yanında Wellness 

kavramının da üzerinde durulması gerekmektedir. Wellness ; akıl, vücut, ruh ve 

ilişkilerde iyi ve zinde olmayı ifade etmektedir. İnsanın kendisini ruhsal, bedensel, 

zihinsel ve ilişkisel olarak iyi ve zinde hissetmesini sağlayan her türlü masaj, 

cilt bakımı , çamur ve yosun banyoları , küvet bakımları , doğa ve doğal ürünlerle 

sağlıklı yaşam yöntemleri ile yapılan vücut bakımları Wellness kapsamına girmektedir. 

Wellness sektörü suyun iyileştirİcİ özelliklerini diğer bakım ve terapilerle 

zenginleştiren Spa Merkezlerinin yanı sıra , 

kaynak sularının iyileştirici vasıtlannı 

misafirlerine sunan termal S pa merkezleri ve deniz suyunun önleyici ve tedavi 

edici özellikleri ile bakımlarını bütünleştiren thallasoterapi-talassoterapi merkezlerinden 

oluşmaktadır. Wellness yalnızca yaşianan nüfusa dayalı olarak değil artık 

Wellness'ın bir bakış açısı ve yaşam tarzı olarak benimsenmesine dayalı olarak 

gelişme göstermektedir.


Uluslararası SPA Birliğinin (ISPA) yapmış olduğu ayrıma göre tüm Spa'lar 7 

kategoriye ayrılmaktadır (AZAKLI, 2008: 36): 

-Destinasyon Spa: Bu Spa'ların ana varlık nedenleri misafirlerinin yaşam 

stillerini ve sağlıklarını, profesyonelce yöneltilen S pa hizmetleri, fiziksel aktiviteler, 

yeni ve öğretici programlar ile geliştirmek ve bu süre zarfında da misafirlerine 

konforlu konaklama imkanlarını sağlamaktır. 

-Medikal Spa: Bu Spa'ların amacı öncelikle geniş kapsamlı sağlık ve Wellness 

bakımlarını, geleneksel Spa hizmetleri ve tamamlayıcı tedaviterin bütünleştirdiği 

bir ortamda sağ lamak olup tıbbi S pa profesyonelleri tarafından verilen uygulamaları 

da kapsar. Bu tür Spa'larda da konaklama imkanlan beraberinde mevcuttur. 

-Day Spa: Bu Spa'larda profesyonel spa hizmetleri günlük ve konaklamasız 

hizmetler olarak sunulmaktadır. 

-Resort/Hotel Spa: Şehir veya resort otellerinin içinde yer alan bu tip Spa'lar 

profesyonel kişilerce verilen Spa hizmetleri ile fitness ve wellness aktivitelerini 

de sağlayan merkezlerdir. 

-Mineral Kaplı ca S pa: Kaynağından alınarak kullanı lan doğal mineral, 

termal su veya deniz suyu ile yapılan Wellness-Spa hİzınetlerini ve hİdroterapi 

uygulamalarını kapsar. 

-Klüb Spa: Bu tür merkezlerde fitness ana ağırlıklı olup ayrıca misafirlerine 

günlük olarak bazı S pa hizmetlerini sunabilen yerlerdir. 

-Kruvaziyer Gemi Spa: Bu tür Spa'lar kruvaziyer gemilerinde yer alan 

merkezler olup misafirlerine profesyoneller tarafından verilen Spa hizmetlerini, 

fitness aktivitelerini, Wellness bakım ve ınasajlannı ve gerekirse Spa mutfağını 

da surrabilen yerlerdir. 

Son yıllarda ziyaretçiterin otel seçiminde otel bünyesinde Spa merkezinin 

yer alıp almaması önemli bir rol oynamaya başlamıştır. Bu talebin yatırımlara da 

yansıdığı ve yeni turizm yatırımlarında artık otelierin Spa ve Wellness hizmeti 

sunan merkezleri de bünyelerinde bulundurmaya öneın verdikleri görülmektedir.


3.4. Yoşh ve Engelli Turizmi 

Gelişmiş ülkelerde, sağlık koşullarının iyileşmesi ile birlikte insan ömrü 

uzamış; bunun sonucunda 65 ve daha yukarı yaştakilerin toplumdaki oranları yükselmiştir. 

Yine sağlık hizmetlerindeki gelişmeler nedeniyle, bu yaş kesiminde çeşitli 

hastalıkların oranı azalmış; daha etkin, dinamik canlı bir yaşlı nüfus oluşmuştur. Bu 

insanların emekli olmaları nedeniyle ellerinde bol özgür zamanları bulunduğundan 

ve em ekiilere tanınan haklar sonucunda yeterli gelirleri olduğundan , turizm sektörü 

için gittikçe artan bir müşteri potansiyeli oluşmaktadır. Özellikle mevsim dışı 

turizm olanakları, ucuzluğu nedeniyle bu kesim için çekici olmaktadır. Böylece, 

yaşlıların yaşam biçimi ve gereksinimlerine yanıt veren değişik bir turizm türü 

ortaya çıkmaktadır. Bu turistler, çalışma döneminde elde edemedikleri doyuroları 

sağlamaya çalışmaktadırlar. Bu nedenle, üçüncü yaş turizmi, bir edilgen dinlenme 

yaşamından çok; etkin, insanı geliştirici, yaşamı renklendirici bir etkinlik olma 

eğilimi taşımaktadır (http://www.msxlabs.org/forum/turizm/81618-ucuncu-yas 

turizmi. html, (21.01.2011)). 

Birleşmiş milletler verilerine göre bugün dünyada 500 milyondan fazla insan 

fiziki ya da zihinsel bir engel ile yaşamaktadır. 

Geçmişte engelli insanlarında diğerleri gibi istihdam, seyahat, turizm, alış 

veriş, boş zaman uğraşları gibi yaşamın bir çok kesitlerinde yer alabileceği düşüncesi 

çok az ilgi görmüştür. 

Günümüzde turizm alt yapısını oluşturan ulaşım , konaklama ve diğer öğelerin 

engelli insanlar tarafından da kullanılabilir halde olacak şekilde planlanıyor 

olması artık engeliiierin de turizmde bir potansiyel oluşturduğunun kanıtıdır (http:// 

www.turizmsaglik.net/engelli-turizmi.html, (2 1.01.201 1)). 

Sağlık Bakanlığına göre, klinik oteller, rekreasyon alanları, tatil köyleri ve 

bakım evleri v.b tesislerde ileri yaş ve engelli turizmine verilen hizmetler şöyledir 

(http://www.saglik.gov. tr/SaglikTurizmi/belge/1 -1 0558/ileri-yas-ve-engelliturizmi.html, 

(20.01.2011));

TÜRK i YE'DE SACLIK TURIZMI SEKTÖRÜ 81 

• İleri yaş turizmi (gezi turları , meşguhyet terapileri) 

• Yaşlı bakımı hizmetleri (bakım evlerinde veya rehabilitasyon hizmetleri) 

• Klinik otel de rehabilitasyon hizınet leri 

• Engelliler için özel bak1m ve gezi turları

•• • • •• •• •• 

DORDUNCU BOLUM

4. Sağhk Turizmi Organizasyonu 

4.1. Tedavi Amaçlı Sağlık Turizmi Organizasyonlarının Standartları ve 

Özellikleri 

S 

ağbk turizmi faaliyetleri çeşitli ülkelerde çeşitli standart ve organizasyonlarla 

gerçekleştirilınektedir. Kültür ve Turizm Bakanlığı sağlık turizmi 

organizasyonlarının aşağıdaki gibi olması gerektiğini be li rtmişt ir (www.kultur. 

gov.tr, (19.01.2011)). 

• Organizasyon hastanın evden çıkışından tekrar evine dönüşüne kadar 

geçen tüm süreçleri kapsamalı, 

• Sigorta şirketleri ile koordinasyon sağlanmalı, 

• Sağlık turizmi yapan kurum ve kuruluşlar belirlenmeli ve sertifikalandırılmalı, 

• Paket programlar oluşturularak sağlık ve turizm iç içeliği sağlanmalı, 

• Sağlık turizmini tanıtım programları ve kampanyalar düzenlenmeli, 

• Organizasyon ve danışman şirketleri kurulmalı ve yardımcı firmalar bu 

yapılanma içinde yer almalıdır. 

Türkiye Cumhuriyeti Kültür ve Turizm Bakanlığı sağlık turizmi standartıarım 

aşağıdaki gibi belirlemiştir (www.kultur.gov.tr, (19.01.2011 )); 

• Etik değerler içerisinde sağlık hizmeti, 

• Fizik ve ekonomik açıdan kolay ulaşılabilir sağlık hizmeti, 

• Sağlık hizmeti gereksinimi olanlar ile sağlık hizmeti sunuculan arasında 

kültürel iletişim, 

• Fiziki standartlar (sağlığa uygunluk, ulaşım ve altyapı hizmetleri, çevresel 

etkenler), 

• Yeterli tıbbi teknoloji, 

• Uluslararası tıbbi teknolojiler, 

• Uluslararası ortak tedavi protokolleri,


• Yeterli bilgi teknolojileri, 

• Ulaşım ve transfer standartları , 

• Personel standardı, 

• Sağlık sigortasından yararlanma. 

Özel bir turizm türü olan sağlık turizminin özelliklerini şöyle açıklanmaktadır 

(YALÇIN, 2006: 37-38); 

Sağlık turizmi teknik donanım ve iş gücü gerektiren bir turizm türüdür. 

Sağlık turizıninde , hizmeti sunan sağlık kuruluşunun uluslar arası standartıara 

uygun hizmet sunması önem taşımaktadır. 

Hizmet sunan sağlık kuruluşunda , ortak yabancı dili bilen personelin mutlaka 

olması gerekmektedir. 

Hasta ve refakatçileri için farklı turizm türlerinin geliştirilm esini destekleyen, 

katma değeri yüksek bir turizm türüdür. 

Seçilmiş olan hedef pazara yönelik devlet destekli, farklı dillerde, tanıtım 

ve pazarlama faaliyetleri gerekınektedir. Yapılan bu tanıtımlarda hedef olarak 

öncelikle hastaların yurt dışında hizmet almasını destekleyecek sigorta ve sağlık 

kuıuluşları seçilmelidir. Bu bağlamda, insanlar sağlık hizmetlerinin kalitesi 

konusunda daha bilinçlidirler ve medikal tedavi merkezlerini tercih etmelerinde 

birçok faktör etkili olabilmektedir. Bu faktörlerden bir tanesi de medikal tedavi 

merkezlerininakreditasyon belgesine sahip olmalarıdır. 

4.2.Tedavi Amaçlı Sağlık Turizminde Akreditasyonun Önemi 

Alcreditasyon, birçok ülkede ve birçok sektörde, topluma sunulan program 

ve hizınetlerin niteliğinin sisteınatik bir yaklaşımla güvence altına alınması için 

geliştirilen bir yöntemdir. 

Akreditasyon, bir sağlık kuruluşunun, hizmet kalitesini geliştirmek için 

tasarlanmış bir takım koşullan sağlayıp sağlamadığını belirlemek amacıyla gerçekleştirilen 

bir değerlendirme süreci dir.

TÜRKiYE'DE SAGLIK TURlZMi SEKTÖRÜ 87 

Hastanelerde Akreditasyon, hizmet sunumukonusunda belirlenmiş standart 

Iara uygunluğun, konularında uzman dış denetçiler tarafından değerlendirildiği 

bir sistemdir. 

Hastanelerde hizmet sunumurıda kaliteyi sağlamak amacıyla birçok ülkede 

akreditasyon sistemleri geliştirilmiştir. ABD, Avustralya ve Kanada, akreditasyon 

sistemini ilk geliştiren ve yaygın olarak kullanan ülkelerdir. Brezilya, İngiltere, Çek 

Cumhuriyeti, Güney Afrika Cumhuriyeti, Güney Kore, Pakistan ve daha birçok 

ülke al

88 İSTANBUL TiCARETODASI 

TÜRKİYE 

Acıbadem Adana Hospital 

Acıbadem Bakırkoy Hospital 

Acıbadem Bursa Hospital 

Acıbadem Kadıkoy Hospital 

Acıbadem Kocaeli Hospital 

Acıbadem Kozyatağı Hospital 

Acıbadem Maslak Hospital 

Alman Hastanesi/Deutsches Krankenhaus 

American HospitalA.S. 

Anadolu Medical Center 

Ankara Güven Hospital 

Bayındır Hastanesi 

BSK Metropark Hospital 

Şişli (Çağlayan) Florence Nightingale Bospital 

25 Eylül20 1 O 

5 Şubat2005 

29 Mart2008 

5 Temmuz 2005 

5 Şubat2005 

4 Nisan 2008 

ı 7 Ten1muz 2008 

5 Şubat2005 

ı ı Nisan 2008 

2 Ekim20ıo 

3 Haziran 2006 

20 Kasım 2009 

15 Aralık 2005 


ı2 Temmuz 2009 

17 Şubat 2007 

27 Şubat 201 O 

1 Mart 2008 

15 Temmuz 2006 

24Ekim2009 

05 Mart2010 

17 Nisan 2004 

ll Mayıs 2007 

14 Mayıs 2010

TÜRKiYE'DE SAÖLIK TURiZM i SEKTÖRÜ 89 

Çukurova University Medical Faculty 

Dünya Göz Hospital 

Ege Sağlık Hastanesi 

Gayrettepe Florence Nightingale Hospital 

Hacettepe University Hospitals 

Hisar Intercontinental Hospital 

HRS Ankara Kadın Hastalıkları Doğum Hastanesi 

International Hospital 

Istanbul Memorial Hospital 

Kadıköy Florence Nightingale Hospital 

Kent Hastanesi 

Medical Park Healthcare Group -Antalya Hospital 

Medical Park Healthcare Group- Bahçelievler Hospital 

Medical Park Healthcare Group- Bursa Hospital 

Medical Park Healthcare Group - Göztepe Hospital 

M edicana International Ankara Hospital 

Medicana International İstanbul Hospital 

20 Ekim 2006 

2 Nisan 201 O 


1 O Eylül 2009 





14 Eylül 2007 

22 Ocak 2011 

20 Ocak2007 

20 Şubat 201 O 

23 Ekim 20 1 O 

ll Temmuz 2008 

29 Mart2002 

29 Nisan 2005 

17 Mayıs 2008 


1 O Haziran 2006 

12 Eylül2009 


14 Kasım 2008 

8 Kasım 2008 

22 Kasım 2008 

27 Şubat 2010 

20 Şubat 2010


Medline Alarm Sağlık Hizmetleri A.S. 

TOBB ETU Hastanesi (Mesa Hastanesi) 

28 Nisan 2005 

17 Mayıs 2008 

1 Temmuz 2006 

12 Ocak 20ı0 

Ortopedia Hospital 

Özel M edicana Hospital Çamlıca 

Özel Merlicana Hospitals Bahcelievler 

Sema Hastanesi 

Şişli Florence Nightingale Hospital 

TDV Özel 29 Mayıs Hastanesi 

Türk Kızılayı Orta Anadolu Bölgesel Kan Merkezi 

Uludağ Üniversitesi Hastanesi 

Yeditepe Üniversitesi Diş Hekimliği Fakültesi 

Yeditepe Üniversitesi Hastanesi 

HİNDİSTAN 

Ahalia Foundation Eye Hospital 

Apollo Hospitals, Bangalore 

Apollo Hospitals, Chennai 

Apo ll o Hospitals, Hayderabad 

15 Ocak20ıO 

27 Ekim 2007 

9 Ekiın2010 

22 Mayıs 2008 


17 Nisan 2004 

1 ı Mayıs 2007 

14 Mayıs 2010 

14 Ağustos 2009 


ı 1 Haziran 2010 


30 Mayıs 2009 

2 Kasım 2007 

23 Ekim2010 



29 Ocak2006 

31 Ocak2009 

28 Nisan 2006 

17 Nisan 2009

TÜRKiYE'DE SAGLIK TURiZMi SEKTÖRÜ 

9 ı 

Apollo Gleneagles Hospital, Kolkata 

Asian Heart Institute 

Fortis Hospital 

F ortis Escorts He art Institute 

Grewal Eye Institute: 

Indraprastha Apollo Hospital 

Moolchand Hospital 

N arayana Hrudayalaya 

Satguru Partap Singh Apollo Hospital 

ShroffEye Hospital 

Sri Ramachandra Medical Centre 

Fortis Hospitals- Bangalore 

Fortis Hospitals- Mulund 

TAYLAND 

Bangkok Hastanesi Tıp Merkezi: 

Bangkok Hastanesi Pattaya: 

Bangkok Hastanesi Phuket 

BNH Hastanesi 

Bumrungrad Uluslararası 

24 Ocak2009 

20 Ekim 2006 

19 Kasım 2009 



20 Şubat 20ı0 

26 Mayıs 2007 

30 Temmuz 201 O 




21 Ocak 2011 

3 Şubat 2007 

6 Şubat 2010 

ı 8 Şubat 2006 

7 Şubat 2009 

9 Şubat2008 

26 Ağustos 2005 

20 Kasım 2008 



ı 9 Eylül 2009 

23 Mayıs 2009 

29 Mayıs 2009 

2 Şubat 2002


8 Nisan 2005 


Chiangmai Ram Hastanesi 7 Kasım 2009 

Praram 9 Hastanesi 

20 Kasım 20 ı O 

Ramkhamhaeng Hastanesi 2 ı Ağustos 20 ı O 

Samitivej Srinakarin Hastanesi ı ı Ağustos 2007 

13 Ağustos 20 ı O 

Samitivej Sriracha Hastanesi 

Samitivej Sukhumvit Hastanesi 

8 Kasım2008 

27 Ocak2007 

13 Şubat 2010 

Synphaet Hastanesi 21 Mayıs 2010 

Vejthani Hastanesi 

26 Mart2010 

Yanhee Hastanesi 22 Ocak201 1 

SİNGAPUR 

Alexandra Hastanesi 22 Temmuz 2005 

24 Ekim 2008 

Changi General Hospital 1 ı Haziran 2005 

26 Nisan 2008 

Ruh Sağlığı Enstitüsü 1 Woodbıidge Hastanesi 29 Temmuz 2005 


Johns Hopkins Uluslararası Tıp Merkezi, Singapur 4 Ağustos 2004 

13 Kasım 2007 

5 Kas ım 2010 

KK Kadın ve Çocuk Hastanesi 9 Aralık 2005 

29 Kasım 2008 

Singapur (NCCS) Ulusal Kanser Merkezi 

25 Eylül 201 O

Singapur Pte Ulusal Diş Merkezi 

Ulusal Sağlı k Grubu Pol iklinikler 

Singapur Ulusal Kalp Merkezi 

Ulusal Ci lt Merkezi 

Ulusal Üniversitesi Hastanesi 

TÜRKIYE'DE SAGIIKTURIZMi SEKTÖRÜ 93 

11Aralık20JO 

3 ı Ağustos 2008 

27 Ekim2005 


17 Kasun 2007 

3 Kasım 20 10 

ı Ağustos 2004 


7 Ağustos 20 ı O 

Parkway Hastaneler Grubu- East Shore Aast. 22 Kasım 2007 

Gleneagles Hastanesi - Parkway Hastaneler Grubu 27 Mayıs 2006 

ı 3 Aralık 2009 

Elizabeth Hastanesi Mount- Parkway Hastaneler Grubu 3 Haziran 2006 

lO Aralık 2009 

Raffles Hastanesi Private Limited 13 Aralık 2008 

Singapur Genel Hastanesi 16 Temmuz 2005 

Singap ur Ulusal Göz Merkezi (SNEC) 

Tan Tock Seng Hospital 

1 9 Temmuz 2008 

l8Araltk 2009 

6Ağustos 2005 

23 Ağustos 2008

94 iSTANBULTiCARETODASI 

Bu kapsamdaakreditasyon belgesinin mahiyeti, önemi ve anlamının yanısıra 

alınması için yapılması gerekenler konusunda merak edilen ve açıklanmasında 

fayda görülen detaylar bu kısımda yer almaktadır. Özellikle, son yıllarda hastane ler, 

verdikleri hizmeti "kalite bclgesi"yle taçlandırmaktadırlar. Hasta memnuniyetine 

büyük önem veren hastaneler, verdikleri hizmetin en iyisi olduğunu göstermek 

için, kalite belgesi almaya başlamışlardır. Son beş yıldır, verdikleri hizmeti 

kalite belgesiyle onayiatan hastanelerin sayısı hızla artış göstermektedir (http:// 

www.grupmesa. gen.tr/mesa_yasam/detay.asp?id=335&sayi= 33&kategori= l3 

(14.02.2011)). 

Akreditasyon, hizmet kalitesi ve güvenilirliği doğrulayan onay pulu gibi 

düşünülebilmektedir. Örneğin ; Amerika' da bir restoran sağlık denetleme kurallarını 

geçeınez ise açılamaz veya bir avukat onun yeterli olduğunu gösteren sınavı 

geçemez ise göreve başlayamaz . 

içinde geçerli olmaktadır. İşletmeler, 

gerekli eğitime , 

Bu, medikal uzman kişiler veya faaliyetler 

akredite birliklerine personele, beceriye, 

deneyime sahip olduklarını ve hastalara kaliteli medikal hizmet 

sunacakları garantisini gösterebilmelidir ler (http:/ /www.healthmedicaltourism. 

org/Medical_Tourism_ Safety/Aeereditation!What_Does_Accreditation_Mean?/, 

(14.02.2011)). 

Hastanelerde kalite sisteminin olması , 

yani akreditasyon belgesine sahip 

olunması verilen hizmetin belirli standartlarda olduğunu , her hasta grubuna aynı 

şekilde hizmet verildiğini ve bu hizmetin düzenli olarak kontrol edildiğini göstermektedir 

(http://www.grupmesa.gen.tr/mesa_yasam/detay.asp?id=335&sayi=33 

&kategori=l3(14.01.2011)). 

Özetle akreditasyonun amacı: 

• Kaliteyi iyileştirmek 

• Maliyetleri düş ürmek 

• Verimliliği arttırmak 

• Kurum güvenilirliğini arttırmak ve sağlamlaştırmak 

• Sağlık hizmetleri yönetimini iyileştirmek

1 ÜI{KIY('[)CsAC;ııK ruRI7.MI SE!' TÜR O 95 

• Eğitim sağlamak 

• İş tatmininin artmasmı sağlamak 

• Tarafsız ölçme ve değerlendinneyi sağlamaktır. 

(http://www.memorial.com.tr/akreditasyon.php(l4.02.20 ll)). 

Akreditasyon alanında en çok bilinen uluslar arası iki birlik bulunmaktadır. 

Bunlardan biri Joint Commission International (JCI -Uluslar arası Ortak Komisyon) 

ve diğeri ise Intemational Organization for Standardization (ISO-Uluslararası 

Standardizasyon B irliği), dir. (http:/www.medicalnomad.com/ Accreditation.jsp 

(15.02.20 ı ı)). 

Joint Commission International (JCI): 19 J 7 yılmda "Hospi ta! Standardizations" 

adıyla temelleri atılan .Toint Commission, 1951 yılında "Joint Conmıission 

on Accreditation ofHealth care Organization" (JCAHO) ismini aldı. Joint Coınmission 

International (JC!), 1998 yılında JCAHO'nun bir alt kuruluşu olarak kurulmuş 

ve uluslararası düzeydeakreditasyon sertifikası venneye başlam1ştır. 2007 yılı 

başında JCAHO ism1 kaldınlmış. "The Joint Commission" olarak kısaltılınıştır 

ve logoswm değiştirmiştir. Kuruluşun ulus lar arası ayağı olan JCl, ismi aynı kalmak.Ja 

beraber logosunu değiştimıiştit (http://www.memorial.eom.tr/akreditasyon 

.php(l5.02.2011)). 

Bu kuruluşun temel amacı, topluma verilen sağiıle hizmetinin güvenlik ve 

kalitesinin sürek! i olarak yükseltilmesi ve bu alanda oluştunılan standartların sağlık 

kuruluşlarmda yerleştirilmesidir (http://www.mesahastanesi.eom.tr/tr_kurumsal 

.aspx?id==8( 15.02.20 ll)). 

JCI Akreditasyonu, hastanelerin gönüllü olarak başvurdukları: uluslar arası 

birtakım sağlık ve yönetim standartlarını gerçekleştirmiş olmalan halindekendilerine 

verilen ve hastanenin kalite çıtasının yüksekliğini gösteren bir uyum belgesidir 

(http://www.memorial.com.tr/akreditasyon.php ( 15.02.2011 )). 

JCl, uluslararası toplulukların sağ h k kuruluşlarına objektif standartlar dizisi ve 

süreçleıinin benimsetilmesini, devamlı ve kalıcı iyileştirme programlannm oluşturulmasını 

ve standartların yerel ihtiyaçlara göre belirlenınesini amaçlamaktadır.

96 ISTANBUL TiCARET ODASI 

Standartların felsefesi kalite yönetimi ve süreidi iyileştirme prensiplerine göre 

belirlenmiştir. Hasta bakımı ve güvenliği için yüksek standartlar oluşturulmuştur. 

JCI Akreditasyonu ülkelerin yasal, dini ve/veya kültürel faktörlerine de yer 

vermektedir(http:/ /www.memorial.com. tr/akreditasyon.php ı 5. 02.20 ı ı). Örneğin , 

bir ülkenin sağlık standartları yüksekse, JCI, o ülkenin standartlarına uymaktadır. O 

ülkenin standartları düşükse, JCI, kendi standartlarını uygulamaktadır. Musevi bir 

hasta, bir hahamla görüşmek isterse, bu, hastane tarafından sağlanmaktadır. Yabancı 

dil sorunu olan hastalar için de, o dili bilen personel bulundurolmaktadır (http:// 

www.grupmesa.gen.tr/mesa_yasam/detay.asp?id=335&sayi=33&kategori= 13 

ı 5.02.2011). 

Bir işletmenin "JCI" alaeditasyonuna sahip olmaması kalitesiz olması 

anlamına gelmemektedir. Her ilin veya bölgenin kendine özgü birliklerinden bu 

belgeye sahip olmaları yeterlidir. 

International Organization for Standardization (ISO): Birliğin Türkçe adı 

Uluslararas ı 

S tandardizasyon Birliği ' dir. Birlik ı 946 yılında faaliyete başlamış 

olup 75 farklı ulusal standardizasyon birliğinin bir araya gelmesinden oluşmaktadır. 

Örneğin (ANSI) Amerikan Milli Standardizasyon Enstitüsü üyelerden 

sadece biridir (http://www.healtbmedicaltourism.org/Medical_ Tourism_ Safety/ 

Accreditation/Intemational_Organization_for_Standardization/(14.02.20ıı)). 

Uluslar arası standardizasyon örgütü ı 000 e yakın üye ülkesi olan uluslar 

arası bir organ dır. ISO 900 ı: 2000 dizisi bir işte her yönüyle idareyi sağlamak için 

kapsamlı ş ekilde oluşturulmuş bir tür yönetim aracıdır (http://www.medicalnomad. 

com/ Accreditation.jsp (14.02.201 ı)). 

Hastanelerin tercih ettiği en önemli kalite belgelerinden birisi, ISO 9001-2000 

Kalite Yönetim Sistemi olmaktadır. Bu belgeyi alan hastaneler, kurumlarındaki 

i ş leyişin gerekli standartıara uygun olduğunu da ispatlamış olmaktadırlar. Türk 

Akreditasyon Kurumu (TÜRKAK) tarafından sağlanan bu belgeyi, bağımsı z 

ve aracı denetim fırmaları vermektedirler. Bu bağımsız denetim fırmasına ait 

denetçiler, hastanelere giderek, hastanenin büyüklüğü ve personel sayıs ına göre 

değişen sürelerde denetimlerini gerçekleştirmektedirler. Hastanenin gerekli

TilRKIYE'lJF SAGUK TURI7.MI SEKTÖRÜ 97 

standartlan taşıması halinde, ISO 9001 kalite uygunluk belgesi verilmektedir. 

ISO kalite belgesinin geçerlibk süresi 3 yll olurken, bu belgenin yeniden alınabilmesi 

için, bu sürenin sonunda tekrar belgelendirme denetimi yapı lmaktadır. 

Hastanenin verdiği tedavi hizmetini kapsamayan ISO belgesi, daha çok kurumun 

işleyişine bakmakta dır. 

Hastanenin ge li şimi, yönetimi, satın alına ve malzeme 

gibi kriterleri sorgulamaktadır (http://www.grupmesa.gen.tr/ mesa _yasam/detay. 

asp?id=33 5&sayi=33&kategori= 13 (15.02.2011)). 

Farklı akreditasyon birliklerinin belirledikleri standartlar birbirinden farklı lık 

göstermektedir. Genel olarak bakıldığında benzer olan standartlar ise şöyledir 

(http://www.healthmedicaltourism.org/Medkal_ Tourism _ Safety/ Accreditation/Receiving_Accreditation 

(15.02.2011 }); 

• Medikal uygulama yapacak personelin gerekli sınavlardan geçmiş, gerekli 

eğitimi alıııış becerikli olması 

• Yerli ve yabancı hastalar için yeterli uygulama, tesis, beceri, ve ekiprnana 

sahip olunması 

• Sigorta şirketleri, ilaç firmaları ve devlet örgütleri ile koordinasyon yeteneğine 

sahip olunması 

• Gerekli sigorta ve güvenlik tedbirlerinin alınması 

• 

Hastalara uygun doktorların ve sabırlı hemşirelerinin bulundurulması 

• Fark lı 

kültür. din, renk ve cinsiyetteki hastalara hizmet edebilen çeşitli 

personel i o bulundurulması 

Kısaca özetlemek gerekirse akreditasyon, işletmenin üyesi olduğu akredite 

birliğindeıı aldığı ve kaliteli hizmet verdiğini gösteren bu belge medikal tuıizm 

faaliyetleri açısından oldukça önemlidir (AKDU, 2009:40)

98 İSTANBU L TİCARETODAS I 

4.3. Soğhk Turizminin Foydolorı 

Sağlık turizmininAvrupa Birliği için faydalarını hastalara, hastanelere, sigorta 

şirketlerine ve tüm sağlık sistemine faydaları olmak üzere dört ana başlıkta toplanmaktadır. 

Aşağıda açıklanacak olan bu faydaların tüm ülkeler için de geçerli 

olduğu düşünülmektedir (YALÇIN, 2006: 39). 

Sağlık turizmi hastaların doğru ve kaliteli bakım hizmetini bulmak için uzun 

mesafeler gitmesi yerineAvrupa Birliği içindeki hastanelerden istedikleri hizmeti 

alabilmelerini sağlamaktadır. 

Sağlık turizmi ile hastaneler daha yüksek kalitede sağlık bakım hizmeti sağlamak 

için deneyimlerin, iyi uygulamaların ve donanımların paylaşılmasından 

fayda sağlamaktadır. 

Sigorta şirketleri ise müşteri memnuniyetini artırmak ve bekleme listelerini 

azaltmak için sağlık turizmi ile ek bir hizmet sağlamış olmaktadırlar. 

Bir bütün olarak tüm sağlık sistemi düşünüldüğünde sağlık turizmi hem 

hizmet alımlarında dublikasyonlan önlemekte, hem de maliyetlerin, kaynakların 

ve hizmetlerin paylaşılması yolu ile ekonomiye katkı sağlamaktadır. 

Yalçın, sağlık turizminin ülkelere sağladığı faydaları somut faydalar ve soyut 

faydalar olarak iki ana başlıkta incelemektedir (YALÇIN, 2006: 40-41 ). 

Sağlık Turizminin Somut Faydaları: 

Yabancı turistlerden kaynaklanan gelirler ülkelerin ekonomik refahına katkı 


Sağlık turizmi, gelişmekte olan ülkelere, fıyat tarifelerinde gelişmiş ülkelere 

karşı maliyet avantajı sağlamaktadır. 

• Ülkeler arasındaki bilgi paylaşımını arttırmaktadır. 

• Ülke içinde veya dı şında stratejik ortaklık sağlamaktadır. 

• Ülkeler arasında teknoloji ve bilgi transferi sağlamaktadır. 

• Yabancı hastalara sunulan fırsatlar, kendi ülkelerindeki hastalara da daha 

iyi hizmet sunulmasını sağlamaktadır.

TÜRKiYE' DE SAGLIK TURiZMi SEKTÖRÜ 99 

• Global pazarlama ve tıbbi ticareti sağlamaktadır. 

Sağlık Turizminin Soyut Fayda l arı (Yalçın, 2006: 40-41 ): 

• Ülkelerin global sağlık bakım sunucusu olarak uluslararası kabulünü 


• Sosyal ve kültürel deneyimlerin paylaşılmasını sağlamaktadır. 

• Uluslararası ilişkilerin gelişmesine katkı sağlamaktadır. 

• Ülkelere dünya düzeyinde sağlık bakım hizmeti sunduğu imajını kazandırmaktadır. 

• Rekabet avantajı sağlamaktadır. 

• Hastane destek hizmetler arasında daha iyi koordinasyon sağlamaktadır. 

• Kamu ve özel sektör ortaklığı sağlamaktadır. 

• Hasta memnuniyetini artırmaktadır. 

4.4. Sağlık Turizmi Organizasyonu Üzerine Bir Uyguloma Örneği 

Kayseri' de bir LA SİK göz ameliyatı ile birleştirilmiş Sağlık Paket Tatil Programı 

ve akabinde, Tablo 12'de Dünya Göz Hastanesi'nin sağlık paketlerinden birisi 

ve paket dahilindeki hizmetleri ile tedavi amaçlı seyahatin programlan ve fiyatları 

detaylı olarak verilmiştir. 

Kapadokya ve Kayseri'de Kültür Gezisi ve LASİK. Operasyon Tur Programı 

(4 GECE 1 5 GÜN) 

l.gün 

Kayseri havaalanında rehberiniz tarafından karşılanacaksınız. Sanayisi ve 

teknolojisi ile tüm dünyaya nam salmış Anadolu' nun kalbi Kayseri' de kısa bir şehir 

turundan sonra, Lasik operasyonunuzun yapılacağı Kayseri Maya Göz Merkezine 

bilgi ziyareti yapılacaktır. Ziyaret sonrası Kapadokya'ya (Nevşehir) geçiyoruz. 

Dünya üzerinde görmediğiniz coğrafi güzellikler Kapadokya'da (Nevşehir) sizi 

büyüleyecek. Üçhisar' daki çok özellikli butik otelimize giriş yapacağız.

1 00 İSTANBUL TiCARET ODASI 

2.gün 

Kalıvaltı sonrasında, keşfe hazır mısınız? 

İlk katları M.Ö.2000-Hititlere tarihlendirilen yeraltı şehirleri tarih boyunca 

farklı medeniyetler tarafından farklı amaçlarla kullanılmış ve Hıristiyanlar tarafından 

da korunma ve sığınma maksatlı olarak ihtiyaçları çerçevesinde genişletilmiştir. 

Bu amaçla bölgemizdeki en derin ve detaylarını en iyi gözlemleyebileceğimiz 

yeraltı şehri olma özelliğine sahip Derinkuyu Yeraltı Şehri'ni ziyaret edeceğiz. 

Ihlara yolu üzerinde bulunan Nar Krater gölü etrafında küçük bir gezinti gerçekleştireceğiz. 

Yine volkanik aktiviteler neticesinde oluşumu başlamış olan ve 

büyüleyici manzaraların yakalanacağı ve freskli kiJiselerin bulunduğu kanyon; 

dillere destan olan Ihlara Vadisini gezeceğiz. Yaklaşık 4km'lik bir yürüyüş sonrası, 

ırmak kenarında bir restoranda öğle yemeği için Belisırma köyüne varacağız. 

Nevşehir' e dönüş yolunda bugüne kadar iyi korunmuş İç Anadolu Bölgesi'nin 

ikinci büyük kervansarayı olma özelliğine sahip Ağzıkarahan Kervansaray ' ını 

gezecek, otelimize dönmeden önce Hitit tekniği ile halen yapımı devam eden 

geleneksel el sanatlarımızdan çanak, çömlek ve aynı zamanda seramik ve çini 

örnekleri imalat merkezlerini ve mağaralar içinde yer alan otantik mağazalarını 

Avanos ilçemizde ziyaret edeceğiz. 

3.gün 

Gün doğumuyla birlikte Tanrının yarattığı kutsal topraklarda, bugüne kadar 

görmediğiniz coğrafyada ışıkların dansını seyredeceksiniz. Balon uçuşunda hava 

şartlan uygun ise Kapadokya imparatorluğunu balonla ku ş misali gezeceğiz. Kimi 

zamanda ağaçlardan meyve toplayacak kadar üzüm bağiarına yakınlaşacağı z . 

Uçuş sonrası otelimize dönüp mükellefbir kalıvaltı sonrası keşfe koyuluyoruz. 

Gözetierne kulesi olarak da kullanılmış olan Uçhisar Kalesine tırmanışın ardından , 

Vadi yamaçlarına oyulmuş Güvercinlik Vadi si 'nin tepesinde fotoğraf m olasında 

doyumsuz kareler yakalayacaks ınız. Yol boyunca panoramik noktalarda m ola verilecektir 

(Esentepe ve Cevizlibağ). 4.yy. sonrası Hıristiyanlar tarafından kazılmış 

olan, İncil'den alınma sahnelerle ve İsa'nın hayatını konu alan fresklerle dekore 

edilmiş kiJiselerin bulunduğu ve yine Hıristiyanlıkça yarı haç yeri olarak kabul

TÜRKİYE'DESAGLIK TURiZMi SEKTÖRÜ } Ü} 

gören Görerne Açık Hava Müze ziyareti sonrası otantik bir restoranda yöresel 

lezzetleri tadacaksınız. Doğanın yüzyıllar boyunca mucizevi şekilde oluşturduğu 

peri hacalarını gözlemleyecek, aynı zamanda keşişlere ait şapel ve manastırların 

ilk örneklerini göreceksiniz. Hayal gücünüze göre her bir peri bacasını değişik bir 

fıgüre ben zeteceğiniz Per il er Vadisi 'nde (Devrent Vadisi), peri hacaları arasında 

kısa bir yürüyüşte fotoğrafkarelerin i zde anılarınızı ölümsüzleştireceksiniz . Zelve 

Paşabağ' da lu sa bir yürüyüşten sonra, Kapadokya b ağ l arının eşsiz üzümlerinden 

üretilmiş olan yöre şarap larının tadıını için Şarap Fabrikasında mola verilecektir. 

4.gün 

Kalıvaltı sonrası Otelimizi terk ediyoruz. Kapadokya İmparatorluğu'nun 

başkentine Kayseri'ye doğru yola koyuluyoruz. Yol üzerinde Soğanlı Vadisine 

uğruyoruz. Yol güzergahı üzerinde Darnsa Barajı ve Şahinefendi, yeni keşif olan 

ve arkeolajik kazıları hala devam eden Sobesos antik kenti ziyaretleri sonrası 

Soğanlıya vanyoruz. Yöre halkının dokuz ayn yabancı dil bilişi ve yörede turizm 

değerlerine kilisiere ve tarihi değerlere verdikleri önem sizi şaşırtacak. 

Soğanlı 

vadisinin bereket sembolü meşhur bez bebeklerinin yapımını izleyecek, kilise 

ziyaretleri sonunda köy fırınında yapılmış köy ekmeğini tadacaksınız. Gezimiz 

Kayseri 'ye hareketle devam ediyor. Büyülü dağ Erciyes kayak merkezi, yol 

boyunca bize rehberlik ediyor. Kayseri' de otelimize varış, 1 saatlik dinlenme ve 

duşun ardından, Lasik operasyon için Kayseri Maya Göz Merkezine geçiyoruz. 

Operasyon sonrası İstirahat için tekrar otele geçilecektir. 

5.gün 

Sabah, kendinizi diğer günlerden çok farklı bulacaksınız. Dünyaya bakışınız 

Kayseri'de değişecek. Otelinizin penceresinden baktığınızda Büyülü dağ 

Erciyes sizi selamlayacak. Kahvaltıdan sonra Kayseri Maya Göz Merkezinde 

göz kontrolünüz yapılacak. Sonrasında kültür ve tarihin alışverişle birleştiği 

Kayseri'de II ve III. yüzyıldan kalan Roma ve Bizans dönemi kiliseleri gezecek, 

Selçuklu imparatorluğu 'nun buaktığı eserleri gözlemleyecek, modem parkları 

ve çehresi ile Kayseri şehrini keşfedeceksiniz. Kayseri' nin dünyaca tanınmış 

lezzetlerini öğle yemeğinde tatına fırsatı bulacaksınız. Dünyanın birçok yerinde


ruh hastalarına uygun tedaviler bulunamamı ş iken, ilk m üzikle tedavi yapılan ve şu 

anda müzeye dönüştürülen Gevher Nesi be Şifahanesini ve Dünya standartlarında 

donatılmış Kadir Has kent müzesini göreceksiniz. El sanatları (halı , kilim, kuyum 

ve aksesuar) eserlerini Kazancılar ve Kapalı çarşıda bulacaksımz . Atalarınızın 

kutsal topraklarından şifa bulup ayrılırken çok şeyi yanınızda götüreceksiniz; 

anılarınızı süsleyecek fotoğraflarıniz olacak bavulunuzda, evinizi süsleyecek 

Yalıyalı ve Bünyan halıları ve Avanos'un değerli seramikleri, evinize ve işinize 

bereket getirecek Soğanlı bebeği, değerlikuyum aksesuarları ile kaliteli ve sağlıklı 

bir dönüş yapacaksınız . 

Günün sonunda, sizleri ve dostlarınızı tekrar ağırlamak 

dileği ile havalimanında vedalaşacağız.

TÜRKİYE ' DE SAÖLfK TURIZMi SEKTÖRÜ 103 

Tablo 12. ICC-T Türkiye Uluslararası Ortak Bilinç Ajans A.Ş'nin Sağlık 

Turizmine Örnek: LASİK Operasyon ve 1\ırizm Paketi Fiyatiandırması 

4 Gece Konaklamalı Keyifli Bir Tatil & Sağlık Turu İçeriği 

Fiyata Dahil O lan Servisler 

Fiyata Dahil Olmayan Servisler 

Konai

1 04 ISTANBlJL TİCARET ODASI 

Tablo 13: Dünya Göz Hastanesi Örnek Sağlık Paketi Fiyatiandırması 

(Hollanda Çıkışlı Sağlık Paketi) 

Konaklama 

4 *Otel 

Oda Tipi 

Tek Kişilik 

Uçak Bileti 

Uçaklı 

Paket Fiyatı (Euro) 

1.390 

Ek Geeeleme 

(Euro) 

125 

Pro2ram 

I. gün 

İstanbul' a van ş. Havaalanı - Otel transferi 

Otele yerleşme ve göz muayenesi için hastaneye transfer 

Muayene sonrası Hastane - Otel transferi 

I.lgi!n_ 

Ameliyat için otel - hastane transferi 

Ameliyat ve sonrası otel transferi 

III. gün 

Yarım gün İstanbul şehir turu 

IV. gün 

Ameliyat sonrası ilk gün kontrolü ve havaalaruna transfer 

Pakete Dahil Hizmetler 

Türk Hava Yollan ile gidiş-dönüş ekonomi uçak bilet 

İstanbul' da 4 yıldızlı otel de oda + kalıvaltı 3 gece konaklama 

Havaalanı -otel- hastane arası transferler 

Rehberlik hizmetleri 

Yanın gün İstanbul şehir turu 

Göz muayenesi ve tüm lazer tetkikleri 

2 göz lasik ameliyatı 

Ameliyat sonrası ilk ilaçlar 

İstanbul' da ameliyat sonrası 2 kez kontrol 

Amsterdam 'da 3 kontrol 

Berlin'de 1 kontrol 

Kaynak: Dünya Göz Grup, Sağlık Paketlerimiz, (http://www.dunyagoz.com/tedavi-departmanlari/saglik-turizmi/hollanda-cikisli.html 

(17 Şubat 2011)). 

(*) intralasik tedavi ücreti farkı iki göz için 500€' dur.

• • • • •• 

BESINCI BOLUM 

,

5. Dünyoda Tedavi Amoçh (Medikal) Soğhk Turizmi 

Bu bölümde spesifik bir turizm türü olan sağlık turizminin Dünyadaki 

dunımu ele alınmaktadtır. Çalışmanın önceki bölümünde sağlık turizminin 

diğer çeşitlerinden bahsedilmiş olup, bu bölümden itibaren değinilen konu 

ise medikal (tıp) turizm olacaktır. 

5.1. Sağlık Turizminin Tarihsel Gelişimi 

Sağlık turizminin geçmişi aslında yıllar öncesine dayanmaktadır. Eski Yunan 

İmparatorluğu'nda hastalar Akdeniz ülkelerine tennal su tedavileri almak için 

gitmekte iken, 18. yüzyıldan sonra zengin Avrupalılar kaplıca tedavisi almak 

için Nil' e gitmekte, 21. yüzyılda ise göreceli olarak düşük maliyetli ve bekleme 

süresinin kısa olduğu yerlere tedavi amaçlı gitmektedirler. 

Sağlık turizminin ilk formlarında daha zinde olmak amaçlanmış ve 18 inci 

yüzyılda Avrupa' daki kaplıcalar rağbet görmeye başlamıştır. 19 uncu yüzyıla 

girilmesi ile uzak kolonilerden, örneğin Yeni Kaledon ya gibi Fransız Pasifik bölgelerinden 

tropik ikliminin iyileştirici etkisi ön plana çıkarılarak turizm anlamında 

yararlanılır olmuştur . Daha sonraları turizm sahil turizmine dönüşmüş ve sadece 

zenginlerin değil, orta sınıf çalışan insanların da faydalandığı bir eylem durumuna 

dönüşmüştür. 

Golf, bisiklet, yürüme, dağcılık gibi sporlar da turizm ile sağlıklı olmayı 

bir araya getiren aktiviteler olmuşlardır. Son zaınanlarda Yoga ve Merlitasyon 

yapabilmek için yolculuğa çıkan turistlere de rastlamak mümkün olmaktadır. 

Kırgızistan örneğinde olduğu gibi kaplı ca turizmi bu tip turizmde başı çekmektedir 

(CONNELL, 2006.:1093-1100). 

Bazı istisnalar hariç kaplıca turizmi genellikle tedaviye yönelik olmaktan çok 

sağhkh ve zinde kalmaya yönelik bir aktivitedir. Sağlık turizmi, günümüzde klasik 

kaplıca turizminin boyutları dışına çıkmaktadır. Bir yandan geleneksel tedavi 

olanaklarından yararlanılırken , diğer yandan bu tedavi yöntemlerinin verimini 

arttırmak için önleyici cerrahi ve rehabilitatiftıbbm olanakları devreye sokulmaktadır. 

Amaç, rehabilitasyon gereksinimi olanlar ile 3. yaş grubuna, olumlu çevre ve 

ılıman iklim koşullarında , 

sağlığı koruma ve rehabilitasyon programları sunmaktır.

ı 08 

ISTANBUL TICARETODASI 

Turizmden beklenen dinlenme, mutluluk ve tabii ki bu şekli ile sağlığa katkıda 

bulunmasıdır. İnsanların tatillerinde ılıcalar gibi sağlığa yönelik aktivitelere ilgi 

göstermesi sağlık turizmi kavramının gelişmesine neden olmuştur. 

Son yıllarda sağlıklı olmak kavramı hiçbir zaman olmadığı kadar öne çıkmıştır. 

Turizm de eğlenceden çok iş ortamından uzaklaşmak ve sıcak iklimler ile sularda 

tekrar sağlığa kavuşmak teması öne çıkmaktadır. Sağlık turizmi kavramı genel 

olarak sağlıklı ve zinde kalmaya yönelik tüm kavramları kapsarken Medikal turizm 

kavramı ile tıbbi müdahaleler ve tedavi maksatlı turizm anlaşılınaya başlanmıştır 

(CONNEL, 2006: l 093- ıl 00). 

Medikal turizmin ana bölgesi Asya'dır. Tayland ı970'lerde cinsiyet değiştirme 

konusunda isim yapmıştır ve sonrasında estetik operasyonlar konusunda da 

uzmaniaşmaya başlamıştır. Malezya bu gruba ekonomik krizden sonra, Tayland' da 

yerli hastalar fiyatları ödeyemez olmaya başladıklarında olduğu gibi ı 998 de 

katılmıştır. Singapur, daha sonraları girdiği bu pazarda Tayland ve Malezya ile 

rekabet edebilmek için fiyatları bu ülkelerin aşağısına çekmiş ve hava alanlarına 

tıbbi turizm alternatifleri ile ilgili bilgi standarı yerleştirmiştir (CONNEL, 2006: 

ı 093-11 00). 

Günümüzde Hindistan bu alanda öncü ülke olarak görülmektedir. Hindistan, 

Avrupa, Ortadoğu ve Kanada hastalarını tedavi etmeyi amaçlarken, Singapur 

Amerika' dan gelecek hastaları tedavi etmeyi amaçlamaktadır (CBC New s; 2007). 

Medikal Turizm ı 990 ' lı 

yılların ortalarından itibaren yeni bir sağlık turizmi 

çeşidi olarak doğmuştur. 

5.2. Avrupa Birliği Ülkelerinde Tedavi Amaçlı Sağlık Turizmi 

Avrupa Birliği (AB) ülkelerinde ortak bir sağlık sistemi ve politikası mevcut 

değildir. Ancak her ülkenin sağlık haklarına saygılı ve kendi koşullarına uygun bir 

sağlık hizmeti anlayışı vardır. Bu ülkelerde sağlık hizmetleri genel vergilerle ya da 

sağlık sigortalarıyla finanse edilmektedir. Makro düzeydeki sağlık politikalarını da 

Dünya Sağlık Örgütü ile birlikte tespit etmektedirler (VARLIK, 2010).

TÜRK iYE'DE SAÖLIK TURiZMi SEKTÖRÜ 109 

Avrupa ülkelerinde sağlık hizmeti sunum u çok kaliteli ve pahalı dır. Toplurnun 

beklentileri üst düzeydedir. Toplum yaşlanmakta, sağlık hizmetine olan ihtiyaçlan 

doğal olarak artmaktadır. Tablo böyle olunca sağlık harcamalannın finansmanı da 

her geçen gün zorlaşmaktadır. Özel sigortacıltğın ve özel sağlık hizmet sunucularının 

arttığı ülkelerde durum daha da kötüleşmektedir. 

Hükümetler bütçeden sağlığa ayrılan payı artırmak zorunda kalırken özel 

sigortaların 

karlılık oranı düşmekte, sağlık hizmeti sunucularının da yatırdıkları 

paralada orantılı gelir elde edemediideri için yeni yatırım yaprnamakta, daha karlı 

(gıda, iletişim gibi) alanlara yönelmektedir. 

Bu durumda Avrupa gelecekte sağlık finansmanındaki sıkıntı yı aşmak için 

birçok yollar incelenmekte; bunlardan en önemlilerinden birisi de sağlık hizmetini 

daha ucuz satın almak veya sigortalllardan katılım payını artırmak, hatta bazı sağlık 

hizmetlerini kapsam dışı bırakmak olarak görülmektedir. 

Avrupa Birliği'nde 1980'li yıllarda sağlık hizmeti almak için yurt dşına 

çıkmak istisnai bir durum iken şimdilerde sık sık yaşanan bir olay halini almıştır. 

1 980'lerde ulusal otoriteler ve sigorta kuruluşları, yurt dışında tedavi almaya izin 

vermeyi sanki kendi sağlık sistemlerinin başarısızlığının kanıtı gibi düşünerek ve 

ihtiyaç duyulan tüm hizmetlerin bir ülkenin kendi sınırları içinde mevcut olduğu 

kanaatiyle, yurt dışında tedavi konusunda isteksiz tavırlar sergilemekteydi. Ülkeler 

arasındaki hasta hareketliliği konusundaki değişimler 1990'larda "Avrupa 1992" 

adlı büyük bir proje ile mal ve hizmetlerin serbest dolaşımını engelleyen bariyerlerin 

ortadan kaldırılmaya çalışılması ile başlamıştır (HAMİLTON , 2003: 104). 

Coheur (2003: 1 O 1-1 02) makro ve mikro açıdan AB' de medikal turizmin 

önündeki engelleri ve yaşanan zorlukları şu şekilde özetliyor: 

Makro Açıdan: 

• Avrupa sosyal modelinin yasal ve tarihsel gelişimi, 

• Sosyal güvenlik ve sağlık sigortalarının organizasyonu ve finansmanı, 

• Halk sağlığı alanındaki yasalar, 

• Her ne kadar ulusal düzeyde ya da ikili anlaşmalarla çeşitli düzenlemeler 

olsa da 1981 'den bu yana köklü değişikliklerin olmaması.

ll Ü 

İSTANBUL TİCARET ODASl 

Mikro Açıdan: 

• Kullanılan dil farklılığı, 

• Doktorların eşit ücretlendirilmemesi ve coğrafi olarak eşit dağıtılmaması , 

• Sağlık bakım protokollerindeki eşitsizlikler, 

• Hasta bakımının sürekliliğinin yönetilmesi gerekliliği, 

• Tıbbi güvenilirliğe ve hasta haklarına gereken önemin verilmemesi, 

• Hastane enfeksiyonları, 

• Hasta için ortaya çıkan ek finansal yük. 

Sınır ötesi hasta hareketliliğini geliştirmek, yenilikçi bir yaklaşım , liderlik, 

sorumluluk, iletişim ve birçok açıdan sınırlan ortadan kaldırmayı gerektirmektedir. 

AB ülkelerinde hastaların başka bir Birlik ülkesinden hizmet alması yasal açıdan 

mümkündür. Avrupa düzenlemesine göre; AB 'ne üye ülkelerde yaşayıp başka üye 

ülkede çalışan kişiler, AB 'ne üye ülkelerde yaşayıp, aslen aralı olmayan emekli 

kişiler, tatil, iş gibi nedenlerle geçici olarak başka üye ülkede olan kişiler ve özel 

olarak sağlık hizmeti almak için sınır ötesine giden kişiler farklı ülkenin sağlık 

hizmetlerinden yararlanabilmektedir. Bu düzenlemeye esneklik ve şeffaflık katmak 

amacı ile çeşitli değişiklikler yapılmaktadır. 

Bu değiş ikliklerden biri, hastaya bir 

üye ülkede tıbbi açıdan kabul edilebilir bir sürede muayene verilemiyorsa, gerekli 

hizmeti en kısa zamanda sağlayacak hastaneye gitmesine izin verecek bir birim 

oluşturulmasıdır. Bir diğer değişiklik, Avrupa Sigorta Kartı sistemidir. Bu kart ile 

hastaların hizmete daha çabuk ulaşması, hastaneler ve sigorta şirketlerirun de daha 

çabuk ve güvenilir hizmet vermesi amaçlanmaktadır. Ayrıca farklı bir ülkeden 

alınan sağlık bakım hizmet bedelinin geri ödemesi için de birçok ulusal düzenleme 

yapılmaktadır. Çünkü yurt dışından sağlık hizmeti alan hastanın , o ülkede yaşayıp 

aynı s ağlık hizmetini alan hastadan daha fazla geri ödeme almaması gerekmektedir 

(HAMİLTON , 2003:105). 

26 Haziran 2002 tarihinde yapılan Sağlık Konseyi 'nde sağlık bakanlan AB 

ülkeleri arasında tedavi amaçlı hasta hareketliliği ve sağlık bakım gelişimi ile 

ilgili üst düzey düşünme süreci başlatmışlardır. Bu süreçte sağlık bakımı ile ilgili

TÜRKIYE'DE SAGLIK TURiZM i SEKTÖRÜ 

ı} ı 

sorunların tespiti, hasta hareketliliğini desteklemeye yönelik ça lı şmalar, sınır 

ötesi işbirliğinin sağlanmasını geliştirmek , deneyimlerin paylaşılması, iletişimin 

art ı n lması, sağlık bakımında yüksek kalite ve finansal sürekliliğe ulaşılması için 

işbirliğinin desteklenmesi gibi konularda değerlendirmeler yapılmıştır. 

Avrupa Birliği 'nde tedavi amaçlı sınır ötesi hareketlilik, dil sorunu, ödeme sistemlerindeki 

farklılık, yönetsel farklılıklar ve uluslararası yasaların uyumsuzluğu 

gibi nedenlerle tam olarak gerçekleştirilememektedir. Medikal turizmi destekleyen 

bazı sigorta şirketleri 

de bu bölgede bekleme listelerini azaltmak ve hastaların 

istedikleri ülkede istediği hizmeti almalarını desteklemek için ulusal sağlık kartı 

çıkartmıştır ki başarılı olan bu kart sisteminin tüm AB ülkelerinde geçerli olması 

düşünülmektedir (BARANER,2006). 

Avnıpa Birliği 'nde özellikle kalça çıkığı, kalp, akciğer ameliyatları ve kısırlık 

tedavisi gibi alanlarda, kendi ülkelerindeki uzun bekleme süreleri, kötü ya da 

pahalı tedaviler hastaları başka bir ülkeden sağlık hizmeti almaya zorlamaktadır. 

Avrupa Birliği yasalarına göre eğer bir tedavi için bekleme süresi tıbbi açıdan 

uzun ise üye ülke hastaları, başka bir üye ülkeden, kendi ülkelerindeki fiyat ile 

hizmet alabilmektedirler. Belçika'nın zengin Avrupa ülkelerine yakın olması ve 

hizmet vermek için atıl kapasitelerinin olması, ülkeyi medikal turizm alanında öne 

çıkartmaktad ı r (BARANER, 2006). 

Belçika hizmet önceliğini kendi hastalarına vermekle birlikte Almanya, 

Hollanda ve İngiltere'den gelen hastalara da bakmaktadır (KİREMİT,2008:23). 

İrlanda, İngiltere ve İskandinavya ülkelerinde çoğu zaman 1 yıldan fazla olan 

bekleme sürelerine karşın, Almanya'da teknolojik donanım, kaliteli personel ve boş 

yatak kapasitesi bekleme sürelerini kısaltmaktadır. Almanya'ya kalça çıkığı, kalp 

ameliyatı ve kanser tedavisi için yurt dışından gelen hastaların iki hafta içerisinde 

muayeneleri yapılıp, tedavilerine başlanmaktadır. Norveç ve Almanya arasındaki 

ikili görüşmeler sonucu, Norveç yılda 300 kamu hastasını rutin olarakAlmanya'ya 

tedaviye göndermektedir. Almanya, İrlanda, İngiltere, İsveç ve Danimarka ile de 

bu tip anlaşmalar yapmayı planlamaktadır (YILDIRIM, 2004).

1 12 iSTANBUL TiCARET ODASI 

Polonya, AB üyesi bir ülke olarak Medikal Turizm de çok çekici bir yere 

sahiptir. Avrupalı sigorta şirketlerinin ödemediği veya giderlerini azaltmak için 

kısmen dişle ilgili ve bazı tıbbi prosedürler için özellilde seçtiği Polonya'nın 

Medikal Turizm de cazibesi yüksektir. Almanya' da diş le ilgili bir prosedürün fiyatı 

Doğu'dakinin yaklaşık dört katı olduğu için sigorta fırmalarının neden yurtdışı 

ülkelerle çalıştığı anlaşılı (KİREMİT,2008:33). 

Polonya, ülkesindeki Medikal Turizmi tanıttığı internet sayfasında özellikle 

AB üyesi olması sebebiyle ortak dolaşım ve tedavi hakkından yararlanmak istemektedir 

ve bunu ön plana çıkartır. Bu sebepten dolayı özellikle Batı Avrupalı 

hastalara yönelik Medikal Turizm çalışması yapmaktadır. 

Almanya'dan ve diğer batı Avrupa ülkelerinden her geçen gün artan sayıda 

ziyaretçi plastik cerrahi, diş ve tüp bebek için Polonya'ya (ve diğer yeni AB üyesi 

Macaristan ile Slovakya'ya) daha az paralar ödemek için seyahat etmektedir. Bu 

eğilim, Polonya ' nın diğer dokuz Sovyet bloğu ülkesiyle birlikte Avrupa Birliğine 

katıldığı 1 Mayıs 2004 'ten beri her geçen gün hızlanmaktadır. Danimarka, 

Britanya, İrlanda gibi ülkelerden tur operatörleri tıbbi tedavi için bu ülkelere turlar 

düzenlemektedirler (KİREMİT:36) . 

Bulgaristan'da sağlık turizmi kaplıca, 

tedavi ve güzellik amaçlı olarak gerçekleştirilmektedir. 

Tur operatörleri medikal turizmi artırmaya yönelik çalışmalar 

yapmaktadır. Hedef grupları 50 yaşın üzerindeki kişilerden oluşmaktadır. 

Sonuç olarak, Avrupa'da hem pahalıya sağlık hizmeti satın alınak zorunda 

kalan sigorta şirketleri için, hem de kapsam dışı kalan hizmetlerde sigortalı bireyler 

için daha ucuz, ama kaliteden taviz vermeyen, bekleme süresi kısa olan sağlık 

hizmeti sunucularına ihtiyaç doğmuştur. Avrupa yurt dışından ucuza sağlık hizmeti 

alma konumundadır. 

• Hizmet kalitemizi koruduğumuzda, 

• Türkiye'nin sağlık sektörü çok iyi tanıtıldığında, 

• Sağlık hizmetine entegre paket halinde turizmin imkanları sunulduğunda , 

• Hükümet, özel sektör, turizm şirketleri ve diğer paydaşların Avrupa

TÜRKiYE'DE SAGLIK TURiZMi SEKTÖRÜ 1 13 

sigortalarıy la çok s ıkı ilişkiler kurduğunda, ülkemizden sağ lık hizmeti almak için 

Avrupa lı hasta talebi artacakt ır. 

Avrupa, özellikle 2. Dünya Savaşından sonra etkisi altındaki ülkelerden ve 

gelişmektc olan ülkelerden ciddi sayıda ucuz iş gücü temin etmiştir. Yıllarca 

Avrupa ülkelerinde ça lı şan göçmenler Avrupa'ya yerleşmişler, özellikle Türkler 

i ş sahibi olmuş, ve Avrupa toplumuyla kayn aşmı ş lardır. 

Artık bu kit leAvrupa'nın 

ayrı lmaz bir parças ı olmuştur. Genel olarak sağlı k hizmeti alma bakımından Avrupa 

lı 

ile göçmenler aynı haklara sahiptirler. Fakat sağlık hizmeti alırlarken özellikle 

son yı llarda hiçte Avrupalıy la eşit muamele görmedikleri gözlenmektedir. 

Avrupa' da yaşayan 5 milyona yakın Türk ve 25 milyonu aşk m müslüman 

(Pakistan, İran, Irak, Fas, Tunus, Afrika) göçmen öncelikli hedefkitle seçilir ve 

iyi bir tanıtnn yapılırsa Türkiye'nin bu önemli potansiyeli değerlendirme şansı 

o lacaktır. 

Avrupa'da yaşayan Türk Vatandaşları, önceki yı ll ara göre iyi sağlık hizmeti 

alamamaktadırlar. Son yıllarda Türkiye'de Sağh kta Dönüşüm Programı doğru l 

tusunda, Gurbetçiler artık, ücret ödemeden sigortanın onayı ile sağlık hizmeti 

almaya başlamışlardır. Ancak acil olmayan p l anlı tedaviyi anlaşma olmad ı ğı için 

alaınaınaktadırlar. Gurbetçilerin büyük bir kısmı kronik hastalıklarını ve planlı 

tedavilerini de Türkiye' de yaptırmak istemektedirler. Bu potansiyeli değerlendirmek 

gerekmektedir (TSV, 2010: 42). 

5.3. Orta Asya ve Ortadoğu Ülkelerinde Tedavi Amaç l ı {Medikal) Sağlık Turizmi 

11 Eylül saldırısından sonra Ortadoğu'daki MüslümanlarınABD ve Avrupa'ya 

gidişleri ve ilişkileri zorlaştığı gibi sağlık hizmeti alımı da olumsuz yönde 

etkilenmiştir. Artık Ortadoğu'nun insanı ABD ve Avrupa'ya eskisi gibi rahat 

gidememektedir. 

Kafkasya ve Orta Asya Türk Cumhurivetleri; . Kaliteli sağlık hizmeti sunucuları 

yoktur. Halkın belli üst düzey yönetici ve zengin kesimi Batı ülkelerinden sağlık 

hizmeti almaktadırlar.

114 ISTANBUL TİCARET ODASI 

Hindistan; Medikal turizm bu ülkede gelişmekte olan bir sektördür. Sadece 

Turizm Bakanlığı değil, hükümet, özel sektör, tur operatörleri, seyahat acentaları 

ve oteller de medikal turizmi gelişmenin önemli bir adımı olarak görmektedir. 

Hindistan' da medikal turizm e ek olarak ayurveda gibi geleneksel tıp için de sağlık 

turizmi yapılmaktadır (bttp://www.expresstravelandtourism.com(l2.02.2011)). 

Yaklaşık 150.000 medikal turist 2003 yılında Hindistan'dan hizmet almıştır. 

Hindistan' a genellilde fakir ülkelerden hasta geldiğinden, zengin ülkelerin hastalarını 

çekrnek için tanıtım çalışmaları yapmaktadırlar (htpp://groups.google.corn 

(12.02.2011)). 

Hindistan 2005 - 2008 yılları arasında dünyanın pek çok ülkesinden medikal 

turist almıştır. Yurt dışından tedavi amaçlı gelen bu turistlerin aldıkları tedaviler 

ağırlıklı olarak kalp ve nörolojik hastalıklara , kansere, çocuk hastalıklarına ve organ 

nakline yöneliktir. Uzmanlara göre üçüncü dünya ülkelerinden sağlık hizmeti almanın 

nedeni, bu ülkelerin tıbbi bakım hizmetlerinde atıl kapasitelerinin olması ve 

tıbbi teknolojilerinin yeterli olmasıdır. Hastalan esas çeken ise düşük ücretli tedavi 

sunumudur. Örneğin; bypass ameliyatının fiyatı Hindistan'da, Amerika'dakinin 

onda biri kadardır. Hindistan' a en fazla hasta Pakistan, Srilanka ve Budapeşte' den 

gelmektedir. Bu ülkeleri Afrika ve Körfez Ülkeleri takip etmektedir. Son yıllarda 

özellikle İngiltere, Amerika ve bazı AB ülkelerinden gelen hasta sayısında artış 

gözlenmiştir. Medikal turizmin Hindistan ekonomisine büyük katkıları olacağı 

düşünülmektedir. Hindistan Endüstri Konfederasyonu 2012 yılına kadar yılda 2 

milyar doların medikal turizmden kazanılmasını planlamaktadır (MAİNİ ,2009). 

Hindistan tur operatörleri de medikal turizme önem vermekte, hastaların 

sadece seyahat, konaklama gibi düzenlemelerini yapmakla kalmayıp doktor 

randevularını da ayarlamaktadır. Hastaneler ise hastalarına. hastanede iyi hizn1et 

vermekle kalmamakta, hastayı havaalanından alıp , 

havaalanına bırakmakta, hastaların 

kalacakları yerleri ayarlamakta ve aldıkları tedavi sonrası durumlarını kontrol 

etmektedir. Hastaların tedavi içinHindistan'ı seçmesinin tek sebebi kaliteli sağlık 

bakım hizmeti değil, ülkenin gezilmeye değer turistik alanlarının da çok olmasıdır 

(KİREMİT, 2008: 27).

TÜRKiYE' DE SAdLIK TURiZMi SEKTÖRÜ 115 

Hindistan' da 2005 yılında kalp ameliyatı, organ nakli, plastik cerrahi gibi uzun 

tedaviler için gelen hastalara yönelik "Tıbb i Vize" uygulamas1 başlatılmıştır. Bu 

uygulamadan önce hastalar, turist vizesi ile ülkeye girebilmekte ve en fazla 6 ay 

kalabilmekteyken, tıbbi vize ile 1 yıl kalabilmekte ve gerekirse 1 yıl daha kalma 

süresini uzatabilmektedir. Tedavi için üçüncü yıla ihtiyaç duyulur ise üst düzey 

onay gerekmektedir. Tıbbi vizenin kurallarına göre hastanın kan bağı olan iki yakını 

da hastayla birlikte Hindistan'a gidebilmektedir. Düşük maliyetler, kaliteli sağlık 

hizmeti ve yanında sunulan bu tip kolaylıklar, 2005 yılında Hindistan'da medikal 

turizmde artışa neden olmuştur (http:www.indiainfoline.com(12.02.2011)). 

Hindistan medikal turizm tanıtımlannı , akademik makaleler, yazılı ve görsel 

basın yayın yolu ile yapmaktadır. Hindistan Endüstri Konfederasyonu (CII)'nun 

söylediğine göre; Hindistan, bir milyon medikal turisti ağırlama kapasitesine 

sahiptir. Hindistan Endüstri Konfederasyonu ve McKinsey'in bir çalışmasına 

göre Hindistan'ın medikal turizmden 2012'ye kadar 2 milyar dolar kazanması 

beklenmektedir (http://www.indiaprofile.com (1 2.02.20 ll)). 

Hindistan tedavi için ülkesine gelecek ziyaretçilere; 

• Havaalanı-otel - hastane transferleri, 

• Konaklama, 

• Turistik gezi, 

• Tercüman hizmeti sunar. 

Ayrıca tanıtımlarında hastanelerinin Amerikan JCI (JointCornmission International) 

tarafından tanındığıru belirtir (http://www.medicaltourisrnindia.com/ 

(12.02.201 1 )). 

Malezya, Ülkeye döviz sağladığı için medikal turizmi desteklemektedir. 

8. Malezya Planı 'nda, turizmin geliştirilmesinde sağlık turizminin anahtar alan 

olduğu belirtilmiştir. Malezya'da yurt dışında ucuz sağlık hizmeti arayan hastalara 

yönelik birçok otelin check-up üniteleri ve ameliyat paketleri bulunmaktadır 

(www://groups.google.com (12.02.20 11 )).

}}6 iSTANBUL TİCARET ODAST 

Malezya' da medikal turizm ile ilgili çalışmalar 2000 yılında başlamıştır. Kendilerine 

önceleri hedef pazar olarak sadece Asya 'yı seçen Malezya, şimdilerde Orta 

Doğu 'ya da hizmet vermek istemektedir. Arabistan' dan, Bahreyn' den, Amerika ve 

İngiltere'ye tedavi için gidenler, ll Eylül olaylarından sonra aynı hizmeti alacakları 

hatta daha rahat edip, daha az ücret ödeyecekleri Malezya'yı seçmeleri gerektiğini 

düşünmektedirler (http://www.business-times.asial.com(12.02.2011)). 

Malezya'nın, Ortadoğu ülkelerini İslami yapısı ile etkileyeceği düşünülmektedir. 

Hastanelerdeki islama uygun yiyecekler ve uygulamalar hastaların Malezya'yı 

tercih etmesinin sebeplerinden biri belki de en önemlisi dir. Hastalar, Malezya 'ya 

BirleşikArap Emir likleri, Kuveyt, Bahreyn ve Bangladeş 'ten gelmektedir. Malezya 

hükümeti Myanmar ve Vietnam gibi ülkelerdeki hastaların da ülkelerini seçmesi 

için çalışmalar yapmaktadır. Singapur ve Tayland gibi bu alanda başarılı olan 

ülkelerin Malezya için rakip olduğu fakat Malezya' daki sağlık hizmetinin bedelinin 

daha düşük olması ve bekleme sürelerinin kısa olması ülkeye medikal turizm 

pazanndan büyük pay alacağını düşündürmektedir. 

Medikal Turizm sağlayan ülkeler listesine son girenlerden biri olan Malezya, 

ülkesine gelen hastalara, ISO 9002 kalite belgesine sahip hastanelerinde yüksek 

kaliteli tıbbi tedaviyi ABD'ndeki fiyatların %25 ine sağlamayı teklif eder 

(KİREMİT, 2008: 29). 

Malezya ekonomisi, yıllık% 1 O'luk büyümeyle Güneydoğu Asya'nın birincisi 

olduğunu belirtir (ekonomik ve siyasi istikrar güven unsurudur) ve kaliteli 

plajlara, otellere, sayfiye, lagünlere sahip olduğunu tanıtımlarında kullanarak 

ziyaretçiterin harika bir tatil imkanı bulacağını söyler. Gelen hasta ve yalaniarına 

sunulan paketler; hastane- doktor randevuları, tüm transferler, konaklama, günlük 

turlar, tercüman ve spa- masaj servislerini içerir (http:/ /www.fantasticmalaysia. 

com/ (12.02.2011)). 

Tayland; Asya'nın ortasında yer aldığından, Asya'nın medikal turizm merkezi 

olarak adlandırılmaktadır. Tayland'a uluslararası akredite olmuş bir hastane 

başta olmak üzere hastanelere yurt dışından, enfeksiyon hastalıkları ve tedavileri, 

kalp ameliyatları ve sonrasında gerekli olan bakım, estetik cerrahi, diş tedavileri, 

kataralet gibi tedaviler için hasta gitmektedir.

TÜRKiYE'DE SAGLIK TURiZMi SEKTÖRÜ l l 7 

Taytand'daki 33 özel hastaneye 2002 yılında toplam 632.300 yab ancı hasta 

gitmiştir. Tay land' lı 

doktor, eczacı, dişçi ve teknik e l emanla rı n tıbbi araştırmalara, 

uluslararası sempozyum, kongre ve toplantılara katılmasının Tayland'ı sağlık ve 

medikal turizmde ön plana çıkarttığı düşünüln1ektedir. Taylan d' da yurt dışından 

giden hastalar sadece tıbbi açıdan iyi hizmet almakla kalmamakta, aynı zamanda 

kendi dillerinden anlayan sağlık personelleri ve kendi kültürlerine uygun yemek 

gibi özel hizmetler de almaktadırlar (KİREMİT, 2008: 31) 

Taytand'da sağlık turizminin diğer boyutları da kaplıca ve masajd ı r. Tayland, 

Asya'nın kaplıcamerkezi olarak da am lmaktadır. 

Tayland'da Bumrungrad Hastanesi adında beş yıldızlı 

otel görünümünde, 

yılda toplam 800.000 hastasının 200.000'i elli farklı ülkeden gelen yabancılardan 

oluşan büyük bir hastane bulunınaktadır. Her yıl yurt dışından gelen 200.000 

yabancı hastanın 40.00'i Avrupa, 30.000'i Amerika, 25.000'i Japonya ve kalanı da 

çeşitli ülkelerden gelmektedir. Ameliyat maliyetleri Avrupa ve Amerika' dan %50- 

80 daha düşüktür. Çünkü Tayland'da personel maliyetleri daha düşüktür. Tıbbi 

personel Avrupa ve Amerika' da çalışan personelin üçte biri kadar kazanmakta ve 

onlarla karşılaştınlınca daha ucuza yaşamaktadır. Ayrıca bekleme listesi yoktur. 

Hastaların çoğu 48 saat içinde tedavi olabilmektedir. Birçok hasta tedavilerini 

Taytand'da yaptıkları iyi bir tatille birleştirip ülkelerine dönmektedir (http://www. 

hospital2000.com(l1.02.201 1)). 

Bumrungrad Tıp Merkezi, Starbucks, Mc Donald's, kütüphane ve yirmi dört 

saat personel hizmeti sunarak Medikal Turizm'de başlarda gelir. Newsweek dergisinin, 

2006 yılında dünyanın en iyi 1 O hastanesini açıkladığı listede birineili ği 

Bumrungrad International Hastanesi, Bangkok (Tayland), almıştır. 

Tayland Phuket Hastanesi 15 dilde tercüman temin etmekte ve yılda 20.000 

yabancı hastaya hizmet vermekte iken, Bangok'daki Bumrungrad Hastanesi 70 

tercüman istihdam ettiğini, bütün personelinin İngilizce bildiğini ve 200 cerrahının 

diploınalarını Amerika'dan aldığını ifade etmektedir. Teknoloji ve uzmanların 

uygulamaları batılı standartiara erişirken işçilik ve sigorta maliyetleri halen oldukça 

düşük kalmaktadır. Kalp aıneliyatları, kemik ve böbrek transplantasyonu gibi

118 iSTANBUL TiCARETODASI 

enfeksiyon riski büyük operasyonlarda bile batıdaki en iyi hastanelerde elde edilen 

başarı oranları yakalanmaktadır. Hindistan'ın 2012 ye kadar sektörden 2 milyar 

Amerikan doları kazanacağı tahmin edilmektedir (Connell, 2006: ı 093-ıı 00). 

Tayland paket turlarında; 

• Kişiselleştirilmiş birgeziprogramı ve katalog, 

• Uçak biletleri ve havaalanı-otel transferleri, 

• ı . sınıf otellerde veya hastane ünitelerinde konaklama seçeneği, 

• Hastane, uzman ve cerrahlarla bağlantı , 

• Refakatçi bağlantıları , 

• Rezervasyonda istediğiniz gibi alışveriş , gezi ve spa gibi etkinlikleri sunar. 

Sin2apur; 20ı2 yılına kadaryılda 1 milyon yabancı hasta balanayı hedeflemiş 

bir ülkedir. 2002 yılında 200.000 yabancı hasta Singapur'da tedavi olmuş ve 

yaklaşık 415 milyon dolar harcama yapmıştır. Yurt dışından tedavi amacıyla 

Singapur'a giden hastaların her yıl ekonomiye 3 milyar dolar katkı sağlayacağı 

düşünülmektedir. Bu nedenle, yakın ülkelere sağlık hizmeti sunan bir merkez 

olmayı arzulamaktadır. Bu hedeflerini gerçekleştirmek için, bir çok dilde hazırlanmış 

web siteleri ve broşürleri ile tanıtım çalışmalarına hız vermişlerdir (http:// 

groups.google.com/ (12.02.20ıı)). 

Yılda yaklaşık ı50.000 uluslararası hasta, Singapur'a tedavi amaçlı gitn1ektedir. 

Hastalar, Birleşik Arap Emirliği, Suudi Arabistan, Yemen, Umman, Katar, 

Kuveyt, Balıreyu gibi ülkelerden gelmektedir. Singapur, Orta Doğu ülkelerine kendisini 

tanıtmak için reklamlar yapmaktadır. Singapur, ülkelerini tercih eden hastaların 

yaptığı harcamalar yanında , hasta refakatçilerinin de ülke ekonomisine büyük 

katkı sağladığı görüşündedir (http:www.channelnewsasia . com(ı2.02.20 ı ı)). 

Singapur, Uluslararası Hasta Servisi profesyonelleriyle; 

• Tıbbi randevular, 

• Yolculuk düzenlemeleri, 

• Konaklama, 

• Limuzin ile havaalanı-otel-hastane transferlerini karşılar.


Hükümet, özel hastaneler ve tur operatörleri Singapur'a daha fazla sayıda 

medikal turist çekebilmek için beraber çalışırlar (http://www.ınedicaltourism.cal 

(1 1.02.2011)). 

İran; sağlık bakım hizmetlerinin medikal turistler için büyük bir potansiyel 

oluşturduğunu düşünmektedir. ABD'de 130.000-150.000 $, İngiltere'de 40.000 

$olan, açık kalp ameliyatı, İran'da 10.000$ a yapılabilmektedir (II. Uluslararası 

Sağlık Turizmi Kongresi, Antalya, 2009). Bu nedenle İran hükümeti ınedikal 

turizmi geliştirmeye ve ülkelerinde sunulan hizmetleri tanıtınaya yönelik çalışmalar 

yapmaktadır. 

ll Eylül olaylarından sonra, Avrupa ülkeleri, Arap Ülkelerinden gelen 

turistlere karşı sınırlayıcı düzenlemeler getirmiştir. Bu olaylardan sonra Orta 

Doğu ülkelerinde yaşayanlar da tedavi olmak için Müslüman olınayan Avrupa 

ülkelerine gitmek yerine, Müslüman ülkelere yönelmişlerdir. İran' daki inançlara 

uygun yiyeceklerin, İslam kültürünün, tıbbi başarının, Müslüman ülke vatandaşlarını 

İran' a çekeceği düşünülmektedir. Müslümanlar, göz hastalıkları, saç ekimi, 

kısırlık tedavisi gibi hastalıklar için İran ' ı tercih etmeye başlamışlardır. Hastalar, 

Avrupa'ya ödeyeceklerinin üçte birini ödeyerek sağlık hizmeti almakta ayrıca 

İran'ın kendilerine uygun coğrafi, kültürel ve sosyal çeşitliliği ile de tedavilerine 

renk katmaktadır (lran Tourism Organization; 2007). 

Lübnan; Ülkenin Sağlık Turizmi Ulusal Konseyi tarafından yapılan açıklamaya 

göre Lübnan, medikal turizmde Orta Doğu 'nun bölgesel sağlık merkezi 

olmayı amaçlamaktadır. Ortadoğu ileAvrupa arasında yer almasının, doğal güzelliklerinin 

ve kaliteli sağlık bakım hizmetinin ülkeyi Orta Doğu 'nun sağlık merkezi 

haline getireceği düşünülmektedir. Lübnan hükümeti ise ülkeye gelecek medikal 

turistlerin ülke ekonomisinin gelişmesine büyük katkı sağlayacağı görüşündedir. 

Ülke özellikle kardiyoloji alanında il erlemiştir. Gelen hastalara tedavilerinin yanı 

sıra bir tatil paketi de sunulmaktadır. Böylelikle hasta hem tedavisini yüksek kalite 

ve standartlarda alırken hem de ülkenin tarihi ve kültürü hakkında bilgi sahibi 

olmaktadır.

120 İSTANBU L TİCARETODASI 

Ürdün; 2000 yılından sonra, özellikle Ortadoğu' da yaşayan hastalara yönelik 

medikal turizm tanıtımları yapılmaktadır. Ürdün'deki doktorlar özellikle kalp, 

beyin ve göz hastalıkları alanında yılda yaklaşık ı 00.000 Arap ülkesi vatandaşını 

tedavi etmektedir. Ürdün'de sunulan sağlık hizmetinin fiyatı Amerika ve 

İngiltere'ye göre çok düşüktür. Yemen, Libya, Sudan, Tunus, Cezayir, Irak ve 

Filistin'den hasta gelmektedir (KİREMİT, 2008: 38). 

Oıta Asya Ülkeleri arasında Ürdün'ün sağlık turizmi geliri yılda ı milyar 

doları buluyor. Bu nedenle sağlık turizmi Ürdün ekonomisinin en önemli sektörü 

olma yolundadır. Ürdün Özel Hastaneler Birliği'nin (PHA) araştırmasına göre, 48 

ülkeden toplam 2ı O bin hasta 2008 yılında Ürdün' den tedavi hizmeti almıştır. Bu 

sayı2007'de ı90 bin hasta idi. Ürdün, gelecekteki 5 yıl içinde yılda 300 bin sağlık 

turistini ağırlamak ve yıllık gelirini 1 .5 milyar dolara çıkarmayı planlıyor. Sadece 

Arnman'da sağlık tUrizmi yüzde 1 O oranında artış göstermiştir. Ürdün hastanelerine 

gelen hastaların bir çoğuArap olmakla beraber, 10. sıradaABD ve ı3. sırada 

İngiltere yer almaktadır. Açık kalp ameliyatı ABD' de ı40 bin ila ı60 bin dolar 

arasında iken Ürdün 16 bin dolar ile pazara hal

TÜRKiYE'DE SAGLIK TURIZMI SEKTÖRÜ 121 

Dubai; Yakın bir zamanda Dubai Sağlık Bakım Şehrin i (DHCC) kurarak Orta 

Doğu marketini kendine çevirmeyi amaçlamıştır. Fiyat bakımından fazla rekabet 

edemese de kalite bakımından kabiliyetli Alman doktorlarla Avrupa ve ABD'de 

eğitim almış doktorlan bünyesine almıştır. DHCC'ye göre marka, bir Celeveland 

Klinik, bir Guy's veya Thomas 's Hastanesi gibi, müşteri çekmek için önemli bir 

paran1etredir . Dubai, Bahreyn ve Lübnan gibi oıta doğu ülkeleri sağlık turizmini 

tersine çevirerek kendi sağlık turizm endüstrilerini yaratmışlardır (KİREMİT, 

2008: 25). 

Suudi Arabistan' da kozmetik cerrahi, diş hekimliği ve hac ziyaretleri için 

diğer körfez ülkelerine ev sahipliği yaparken, Ürdün de düşük maliyetleri ile sağlık 

turizminde Orta Doğu da kendine yer bulınuştur (Global HealthNet Ine., 2007). 

Medikal turizm in ana bölgesi Asya' dır. Taytand 1970' lerde cinsiyet değiştirme 

konusunda isim yapmıştır ve sonrasında estetik operasyonlar konusunda da 

uzmanıaşmaya başlamıştır. Malezya bu gruba ekonomik krizden sonra, Tay lan d' da 

yerli hastalar fiyatları ödeyemez olmaya başladıklarında olduğu gibi 1998 de 

katılmıştır. Singapur, daha sonraları girdiği bu pazarda Tayland ve Malezya ile 

rekabet edebilınek için fiyatları bu ülkelerin aşağısına çekmiş ve hava alanlarına 

tıbbi turizm alternatifleri ile ilgili bilgi stantları y erleştirmiştir. 

Güney Afrika, kozmetik cerrahi alanında ABD'deki maliyetierin yansına 

varan fiyatlarla öne çıkmaktadır. Özellikle de en önemli müşteri portföyü bu 

ülkedendir. Arjantin de plastik cerrahi alanında ön plandadır. Karayipler ise Latin 

Amerika fiyatları 

ile rekabet eden1ediğinden sağlık turizmini zor buln1aktadır. 

Buna rağmen bazı Karayİp ülkeleri, örneğin Küba, cilt hastalıklarında; Antigua, 

diş hekimliği alanlarında uzmanlık kazanmışlardır. Pasifik Guam' ı , Japonya, 

Mikronezya ve Palau için diş merkezi olmuştur (KİREMİT, 2008: 26).

122 İSTANBUL. TICARET ODASI 

5.4. Latin Amerika ve Korayip Ülkelerinde Tedavi Amaçlı (Medikal) Sağlık Turizmi 

Kolombiya; Başkenti Bogata' da , yüksek kalitede sunduğu sağlık hizmeti ile 

Ekvator, Venezuella ve Panama gibi ülkelerden hasta çekmektedir. Uzun dönemde 

Latin Amerika ' nın sağlık merkezi olmayı planlaınaktadır. Bagata'daki politika 

yapıcılar Güney Amerika'nın yüksekkaliteli sağlık hizmetine ihtiyaç duyduğuna 

inanmakta ve pazardaki bu boşluğu dolduracak alt yapıya sahip olduklarını düşünmektedir. 

Bagata'daki göz kliniği dünyaca ün kazanmıştır. Ayrıca, Bogata kanser 

tedavisi, doğum, organ nakli, kalp damar cerrahisi ve plastik cerrahi konularında 

dünyada önde gelen çalışmalara sahip olduğundan, medikal turizmde başarılı 

olacağını düşünmektedir (KİREMİT,2008: 28). 

Kostarika; Doğal güzelliklerinin yanında sunduğu kaliteli sağlık hizmetleri 

için de ziyaret edilmektedir. Kostarika, özellikle organ naldikonusunda uzman bir 

ekibe sahiptir ayrıca diş tedavileri ve estetik ameliyatlar için de tercih ediln1ektedir. 

Check-up, diş tedavisi ve güzel bir tatili içeren paket başka ülkelerdekinin üçte bir 

fiyatına sunulduğundan , 

için çalışmalar yapılmaktadır. 

medikal turizm amaçlı daha çok hastanın ülkeye gelmesi 

Arjantin; Bu ülkede medikal turizm Amerika ve Avrupa' daki hastaların 

ihtiyaçlarına yöneliktir. Yurt dışından gelecek hastalara yönelik paket programlarda, 

hastanın alacağı sağlık hizmetinin yanı sıra , otel, ulaşım, yardımcı asistan 

ve Arjantin'de birkaç günlük tatil imkanlarını, Arjantin'in sıcaklığı, güzelliğini, 

kaliteli ve teknolojik sağlık hizmetleri ile birleştirerek Amerika ve Avrupa'dan 

hastaları tedavi için ülkeye çekmek an1açlanmaktadır . 

Karayipler; Yurt dışından gelen hastalara sunulan hizmetler estetik ameliyatlar, 

kardiyoloji, göz ameliyatları, kanser tedavileri, diyaliz, bağımlılık programları, 

yaşlı bakımprogramlarıdır. Karayipler'in etkileyici iklimi ve doğası , 

doktorları , 

iyi eğitilmiş 

güvenilir iletişim sistemi, iyi ulaşım imkanları, kaliteli otelleri, eğitimli 

nüfusu, gelişmiş ülkelere göre düşük işçi maliyeti ile medikal turizm konusunda 

ilerlemek için pek çok sebebe sahip olduğu düşünülmektedir (Gonzales, Brenzel, 

Sancho, 2001: 20,28)

TÜRKiYE'DE SAGLIK T URiZMi SEKTÖRÜ 123 

Küba; Ülkenin Turizm ve Sağlık Birimi'ne göre, 2000 yılında ülkeye 3.500 

medikal turist gitmiştir. Tedavi amaçlı ülkeye giden turist sayısı her yı l %20'lik bir 

artış göstermektedir. Hastalar, Küba'ya genellikle göz rahatsızlık l arın m, Parkinson 

hastalığının, uyuşturucu ve alkol bağımlılığının , nörolojik rahatsızlıkların , beslemne 

bozukluklannın tedavisi için gitmektedir. Küba havaalanına gelen turistlere, 

ihtiyaç duyduklarında sağlık hizmeti alabilecekleri merkezler hakkında bilgi 

verilerek tanıtım yapı lmaktadır. Ayrıca Küba, medikal turizmden y ılda 25 milyon 

$ gelir elde etmiştir. 

Şimdilerde Latin Amerika'daki hastalar ülkelerinde olmayan bazı özel tedaviler 

için Küba'ya seyahat etmektedir (http://groups.google.com/ (12.02.201 1)). 

5.5. ABD 'de Tedavi Amaçlı (Medikal) Sağlık Turizmi 

Amerika Birleşik Devletleri 'nde, 2009 yılında sağlık turizmi sektöründe ciddi 

artışlar olduğu ve ülke halkı ve ekonomisine önemli katkılar sağladığı yapılan 

araştırmalar sonucu ortaya çıkmıştır. Küresel sağlık turizmi merkezleri arasındaki 

yoğun rekabet nedeniyle Amerikalı hastalar en yeni ve yüksek standartlardaki 

merkezlerde tedavi olmak istemektedirler. 

2006 yılında yaklaşık 150,000 ABD vatandaşı tedavi görmek için Latin 

Amerika ve Asya'ya seyahat ederken, 2007 yılında bu rakam yaklaşık 300,000'e 

çıkınış ve 201 O yı lı sonunda seyahat edenlerin sayısının bir ınilyonun üzerinde 

o l acağı tahmin edilmektedir. 

Aıner ikalı hastaların yurtdışında tedavi gördükleri tıbbi prosedürler arasında 

ilk sıralarda yüz gerdirme, kalp ameliyatları ve infertilite tedavileri gelmektedir. 

ABD' de sağlık hizmetlerinin çok pahalı olması, pek çok hastanın tedavi olmak için 

yurtdışına gitmesine sebep olmaktadır. Bu hastaların amacı , % 50-80 arası daha 

ucuza, yüksek kalite standartlarındaki sağlık merkezlerinde ve genellikle ABD' de 

eğitim almış doktorlar tarafından tedavilerinin yapı lmasıdır.

124 ISTANBUL TiCARETODASI 

Amerikalı Hastalar İçin Popüler Destinasyonlar 

Pek çok Amerikalı hasta Güney ve Orta Amerika ülkelerini ziyaret etmektedirler. 

Brezilya, Arjantin ve Kosta Rika kazınetik tedaviler için, Meksika ise temel 

sağlık ve diş tedavileri için tercih edilmektedir. Diş turizmi Amerikalılar için çok 

hızla gelişen bir sağlık turizmi alanıdır. Tahminlere göre Amerikalı sağlık turizmi 

hastalannın yüzde 40'ı diş tedavilerini yaptırmak için yurt dışına gitmektedirler. 

Kos ta Rika' da diş turizmi konusunda gözde varış yeri o larak öne çıkmakta, Anlerikalı 

hastalar yaklaşık yarı fiyatına diş tedavisi olabilmektedirler. 

Kasım 2007' de, Ulusal Siyaset Analizi Merkezi (National Center for Policy 

Analysis-NCPA) tarafından yayınlanan bir çalışmaya göre çoğu Amerikalı hasta 

Meksika ve diğer Güney Amerika ülkelerini tercih etmektedirler. Hindistan ve 

Tayland gibi ülkeler de gelişmiş teknolojileri kullanarak kalça protezi, diz protezi 

ve kalp ameliyatları gibi laitik tedavileri başarıyla uygulayabilmektedirler. Diğer 

popüler varış yerleri arasında Singapur, ve Güney Afrika gelmektedir (TSV, 

2010:44). 

Amerikalı Hastaların Yurtdışında Tedaviyi Tercih Nedenleri 

1. Daha Ucuz Maliyetli Tedavi Olma 

İnsanların çoğu için düşük fiyatlar sağlık turizminin asıl avantajı olarak düşünülmektedir. 

ABD sağlık ürün ve hizmetlerinin fıyatları genellikle, yurtdışına 

seyahat etmek ve orada tedavi görmek için harcanan masraftann toplamından daha 

fazladır. Yüz ve boyun gerdirme prosedüıiiABD'de yaklaşık 12.000-15.000 USD 

iken benzer bir işlem yurtdışında yaklaşık 4.000-5.000 USD yaptınlabilmektedir.

ldU U0 1 J 

ı .::ro oor: 

1 ır) !lO" 

20 000 

100 000 

8 C.OOO 

oC.OOO 

4 0 00{) 

20 QO() 

,.. ı::J 

TG rldva 1 _:• ..,U 

~ T •ı yin Mi 1 1 .00\J 

"' , ::1~ J•:> , ı 1 .u OC 

M,, 1 • ., ,-, 2 ı 1 ')( 

• -"Ui::O 

· 30 noo 

TÜKKIYE'OE SA(iLIK 'll l RIZM ı SEKTÖRÜ }25 

Şekil 2: Sağlık Hizmetleri Ücret kar şıJaştırma s ı, 2009 

SAGUK H iZMETLERi 

ÜCRET ~ARŞ I LAŞTl RMA.Sl (2 009) 

... 

Kolp 

r..opa,..c. :Cıı 

Vı:;rı.ı'OI~ 

1 -:.ut. 

ı .-ı cıon 

l :.'.üUO 

.:ı ı cıoo 

·ı oı:ı r,o ı:ı 

Kaynak: www. health- tourisın .com 

' 

1 

(,ı(JU 

1 1 ouo 

1 O {JOO 

1 3.800 

~:~ 000 

.. utt· 

S nn1 

• 

•!:WJ 

ı:ı ni)') 

ı 'i (JOI 

- 

OQf' 

.5 DilCi 

Kalça protezi amel i yatı ABD'de 40.000 ila 65.000 dolar arasında değişirken 

benzer bir işlem yurtdışında seyahat masraflan da dillıil 8.000 - 18.000 dolara yapı 

labilmektedir. 

Hindistan uygun fiyatlarla yüksek kaliteli sağlık hizmetleri sunmayı kendisine 

misyon ed i nmiş bir ülkedir. Benzer tedavileri n fıyat ları ABD'deki fıyatların onda 

biri ile dörtte b iıi arasında değ i şmektedi r. 

Tayland, Hindistan'ın 

en önemli rakibi olarak karşımıza çıkmaktadır. 

Taytand'ın fıyatlan Hindistan 'dan yaklaşık yüzde 20 daha pahalıd ı r. 

Güney Amerika fiyatları ise Hindistan' dan yaklaşık yüzde 50-1 00 daha pahalı dır. 

2. Yüksek Kaliteli Hizmet Veren Merkezlerde Tedavi Görmek 

Ame ıikalı hastalar için, doğru bir araştırma ile yüksek standaıtlarda hizmet 

veren ve en iyi doktorlarasahip merkezlerde tedavi görmek mümkündür. Sağlık 

turizmine hizmet veren sağlık kuruluşlan içerisinde, en son teknolojileri kullanan 

özel hastaneler mevcuttur. Bu hastanelerde Amerika ve Avrupa standartlannda 

eğitim almış doktorlar çalışmakta, ABD' deki hastaneleri e eşit veya daha üstün bir 

hizınet anlayışı ile hizmet verilmektedir.

ı 26 

İSTAN"BULTiCARET ODASI 

3. Az Masrajla Aileleriyle Birlikte Tatil Yapabilme İmkanı 

Daha az önemli tedaviler için seyahat eden hastalar güzel bir tatil beldesinde 

olmanın keyfini doyasıya çıkarabilmektedirler. 

Aileleriyle güzel vakit geçirip, 

operasyon sonrası oluşabilecek sıkıntılan da daha kolay atlatabilmektedirler. Kendi 

ülkelerinde böyle bir operasyon için yapacakları masraftan daha azına sevdilderiyle 

güzel bir de tatil yapma imkanı bulmaktadırlar. 

4. Sigortası Olmayanlar İçin Sağlık Turizmi Tercih Nedeni Olmaktadır 

The Mi am i Herald'da Kasım 2008 'de yayınlanan bir makale ye göre, ABD' de 

6 ı milyon insanın ya sigortası yoktur veya sigortaları çok kısıtlı hizmetler sunabilmektedir. 

Yani sigortal arı pek çok tedaviyi kapsamamaktadır. MedPharma'nın 

kurucularından David E. Williams, , Amerikalılar için en popüler sağlık turizmi 

tedavilerinin diş ve kozmetik tedavileri olduğunu ifade etmektedir. Çünkü genellikle 

bu tür tedaviler hiçbir sigorta tarafından ödenmemektedir (TS V, 20 ı 0:45). 

5. Gizlilikİmkanı 

Hastalar, sağlık turizmi sayesinde istedikleri gizlilikte tedavi olabilmektedirler. 

Bu sayede istenıneyen sorulardan ve önyargılardan uzak kalmış olurlar. Örneğin 

tüp bebek tedavisi olmak isteyen ancak bunu yakınlarına açıklamak istemeyen bir 

çift, sağlık turizmini tercih edebilir. 

İmkanı 

6. Hangi SağlıkKuruluşunun Seçilebileceği Konusunda Bilgiye Rahat Erişme 

Sınır Ötesi Hastalar" kitabının yazarı JosefWoodman, hastalara iyi bir tedavi 

için tavsiyelerde bulunmaktadır. Yurtdışına tedaviye gitmeden önce doktorların 

araştırılması, başarı oranlannın öğrenilmesi ve tesislerin dururnlarının incelenmesi 

tavsiye edilmektedir. Gidilecek sağlık kuruluşuyetkilileriyle ve daha önce bu yolla 

tedavi olmuş hastalada diyalog kurmanın da önemli olduğu ifade edilmektedir. 

Sağlık merkezleri (özellikle hastaneler) akreditasyon kuruluşu olan Uluslararası 

JCI Akreditasyon Kuruluşu (Joint Commission International) tarafından 

akredite edilmiş tesisler arasından bir seçim yapmak, ortaya çıkabilecek riskleri


minimurna indirmede faydalı olacaktır. Ayrıca, bazı yabancı hastaneler Johns 

Hopkins ve Cleveland Klinik gibi tanınmış ABD hastaneleri ile işbirliği içerisinde 

çalışmaktadır. 

JCI, 1994'ten beri sağlık kuruluşları, sağlık bakanlıkları ve 80' den fazla 

ülke organizasyonlan ile birlikte çalışmaktadır. Akreditasyon ve sertifikasyon 

hizmetlerinin yanı sıra danışmanlık ve eğitim hizmetleri de vermektedir. Sağlık 

kuruluşlarının yüksek kaliteli hasta bakımı sağlayabilmeleri için pratik ve sürdürülebilir 

çözümler üretmektedir. 2010 yılı itibariyle, 44 ülkede 344 tane JCI 

tarafından akredite edilmiş kuruluş bulunmaktadır. Türkiye'den 39 hastanenin 

JCI onaylı olması , bu alanda sahip olduğumuz en büyük avantajdır (TSV,20 1 0:46; 

www.jointcommission intemational.org (10.09.2010)). 17.02.2011 tarihi itibarıyla 

Türkiye'de JCI belgesine sahip 41 hastane I Iabratuar ve de 1 ambulans hizmeti 

veren sağlık kuru l uşu bulunmaktadır. 

5.6. Dünyoda Tedovi Amoçlı Sağlık Turizminin Ekonomik Boyution 

Medikal turizm, insanların tedavi ya da cerrahi müdahale amacıyla denizaşırı 

seyahatlerindeki hızlı artışla birlikte özellikli ve nispeten küçük ama önemli pazar 

dilimi olarak ortaya çıkmıştır ve dünya genelinde oldukça hızlı bir gelişme göstermektedir. 

( 41 > Özellikle kendi ülkelerinde yüksek tedavi masraflarının yanı sıra 

tedavi ya da operasyon için uzun bekleme sürelerine katlanmak durumunda olan 

insanlar bu seyahatlere gittikçe artan oranda katılmaktadır. 

Medikal turizm pazarında günümüzde birçok Asya ülkesi hakim durumdadır. 

Ancak çok sayıda ülke de pazara girmeye çalışmaktadır. Özellikle Hindistan 

oldukça düşük fıyatları ile pazarda önemli bir yer edinmiştir. Bu ülke medikal 

turizm sektörünün hacmini 2012 yılına kadar 1,2 milyar Pound'a kadar yükseltmeyi 

hedefleınektedir (TSV, 2010: 4 7). 

Dünya genelinde ise 2006 yılı verilerine göre, sağlık turizmi toplam harcamaları 

60 milyar USD ulaşmıştır ve 2012 yılına kadar bu rakamın 100 milyar USD 

ulaşması beklenmektedir. ABD'deki sağlık turizmi harcamalarının 5,5 milyar USD, 

Avrupa'da 3,5 milyar Euro civarı nda olduğu, yaklaşık 120 yı ldır sağlık turizmine


hizmet veren Macaristan, Çek Cumhuriyeti ve Romanya gibi ülkelerden Çek 

Cumhuriyeti 'nin bu sektörden kazancının 1 milyar Dolan aştığı belirtilmektedir. 

Medikal turizm pazarında talep Kuzey Amerika, Batı Avrupa ve Orta Doğu 

olarak üç bölgede yoğunlaşırken, bu bölgelerdeki talebin destinasyonlara dağılımı 

bakımından; Avrupalı medikal ziyaretçilerin favori ülkesi Hindistan, Malezya ve 

Tayland'dır. Malezya İslami referansı nedeni ile Ortadoğu pazarına hakimdir. 

Singapur, Japon pazarının temel destinasyonudur. Küba doğal olarak OrtaAmerika 

pazarına yönelmiştir. 

Medikal turizm için dünyadaki en önemli bölge kuşkusuz Asya kıtası dır. Bölge 

yılda 1,3 milyon n1edikal turisti çekmektedir. Taylan d, Singapur, Hindistan, Güney 

Kore ve Malezya gibi ülkelerle bu faaliyetin kapsamı şaşırtıcı boyutlara ulaşmıştır. 

Tayland' da medikal turizm hareketleri 1970'lerde cinsiyet değişimi operasyonları 

ile başlayıp daha sonraları estetik cerrahiye yönelim göstermiştir. 

Harita 4: Dünyada Sağlık Turizmi Yapan Ülkeler 

li..ltW:Jn 

nunl 

__ 

PbiHıınJ} 

._ 

.. ~ 

,__ M '.1lil~ı.tıı 

Kaynak: TSV, Dünyada ve Türkiyede Sağlık Turizmi Raporu, 201 O

TÜRKIYE'DE SACLIK TURizMI SEKTÖRÜ 129 

Harita 5: Dünyada Sağlık Turizmi Trafiği Haritası (Mckinsey HealthCare 2008) 

Kaynak: TSV, Dünyada ve Türkiye'de Sağlık Turizmi Raporu, 201 O 

Amerika kıtasında; AB. D, Brezilya, Kosta Rika, Küba, Meksika, Panama 

Avrupa'da; Hırvatistan, Macaristan, İspanya, Türkiye 

Ortadoğu'da; Dubai, Ürdün 

Asya kıtasında; Hindistan, Güney Kore, Malezya, Filipinler, Singapur ve 

Tayland sağhk turizmi alanında yabancı kabul eden ülkelerdir.

•• •• 

ALTINCI BOLUM

6. Türkiye'de Tedavi Amaçlı (Medikal) Sağlık Turizmi 

6.1. Talep ve Ciro Durumu 

Türkiye, sağlık hizı11etleri konusunda dünyanın gerisinde olmadığı gibi, 

Avrupa' da en iyiler arasında yer almaktadır. Açık kalp cerrahisi, organ 

nakli, eklem protezi ameliyatları, estetik-plastik ameliyatlar, görme kusuru 

düzeltme ameliyatları çok başarılı bir şekilde gerçekleştirilmektedir. Ayrıca 

özellikle köklü üniversite hastanelerinin ve bazı özel hastanelerin sahip olduğu 

standaıtlar, Avrupa ülkeleri ile eşdeğer özellikler taşıdığı gibi, hekim kalitesinde 

de Avrupa ülkelerindeki kadar yüksek standartıara sahip bir kadro mevcuttur 

(YAZAN, 2007). 

Dünya sağlık turizmi pazarından çok az bir pay alabilen Türkiye 'nin, bu 

konuda en önemli kaynakları, Türk nüfusunun da yoğun olarak yaşadığı, Almanya, 

Hollanda, Belçika ve İsviçre' dir. Son yıllarda bu ülkelerdeki sağlık kuruluşlan 

ve hekimlerin, Türkiye'deki özel hastaneler ile işbirliği yaptıkları bilinmektedir. 

Ancak, Türkiye'nin pazarı bu ülkeler ile sın ırlı 

değildir. Avrupa ülkeleri, Rusya, 

Orta Doğu ve Müslüman ülkeler ve Türk Cumhuriyetleri diğer pazarlardır. 

Türk turizm sektörü genel yapısı incelendiğinde, ülkelere göre dağılımda ilk 

s ırayı Almanya'nın aldığı ve Avrupa ülkelerinden gelen turistlerin büyük çoğunluğu 

oluşturduğu görülmektedir. Almanya 1980 yılmdan bu yana Türkiye 'nin en büyük 

pazarı durumundadır. Bununla birlikte Almanya, İngiltere ve Bağımsız Devletler 

Topluluğu (BDT) Türkiye'nin üç büyük pazarını oluşturmakta ve Türkiye turizmi 

içindeki yeri sayısal olarak incelenirse; bu üç ülkenin aldığı payın %50 civarında 

gerçekleştiği görülmektedir. 

Avrupa ve Orta Doğu' dan Türkiye 'ye gelen hasta sayısını artırmak için Sağlık 

Bakanlığı 'na bağlı Temel Sağlık Hizmetleri Genel lviüdürlüğü bünyesinde ''Sağlık 

Turizmi Birimi" kurulmuştur. Öncelikle dünyada sağlık turizmine yönelik hayata 

geçirilen uygulamalar ve projeleri mercek altına alan Bakanlık, ilk olarak bu alandaki 

mevzuat ve yasal boşluklan doldurmak için çalışma başlatmış bulunmaktadır. 

Öncelikle sağlık kurumları, seyahat acentaları ve turizm sektörlerini biraraya

134 İSTANBUL TiCARET ODASI 

getirme bedetindeki birim, sivil toplum örgütlerini de bu organizasyon içinde aktif 

hale getirmek isteınektedir. Yabancı hastaların ağırlıklı olarak organ nakli, kalp ve 

göz ameliyatı, saç ekimi, estetik cerrahi ve kaplıca tedavisi için Türkiye'yi tercih 

ettiğini belirleyen yetkililer, ayrıca kardiyevasküler cerrahi (kalp ve damar) olarak 

adlandırılan bypass ameliyatı, kök hücre ve check -up tedavileri için de yoğun bir 

talep olduğunu tespit etmişlerdir(ÇELİKBAŞ,2010). 

Yurt dışından gelen talep, yaşlı bakımı ve termal turizm konusunda ağırlıklı 

olarak Danimarka, Norveç ve İsveç ' ten gelmekte, medikal tedaviler için de 

İngiltere ve Hollanda vatandaşları Türkiye 'nin kapısını çalmaktadır. Orta Doğu 

ülkelerinden gelen turistler ise daha çok termal tesisler ve SPA tedavisi için kaplı ca 

merkezlerini ziyaret etmektedirler. Türkiye, özellikle göz tedavisi ve estetik cerrahi 

ile saç ekimi konusunda önemli mesafe almış olup, kullanılan son teknoloji ve 

uygun fiyatlar, Türkiye'nin tercih edilmesinde büyük rol oynamaktadır. 

Tedavi 

amacıyla gelen turistler aynı zamanda da tatil yapıp ülkelerine dönebilmektedirler. 

Tedavi amacıyla özel hastanelere başvuran yabancıların ülkelere göre 

dağılımına bakıldığında da ilk sırayı yine AB ülkeleri almakta ve% 41 ,8'1ik bir 

pay sahibi oldukları görülmektedir. Özellikle İngiltere , 

Hollanda, Belçika ve 

Almanya'da bekleyen hasta listelerindeki sayıların yükselmesi Türkiye'nin hem 

tatil bem de sağlık merkezi olma yönündeki önemini arttırmaktadır. Özellikle AB 

ülkelerindeki insanların daha fazla seyahat etmeleri, internet, medya ve diğer kitle 

iletişim araçları sayesinde diğer ülkelerdeki alternatif sağlık hizmetleri konusunda 

daha fazla bilgi sahibi olmaları, onları sağlık turizmi konusunda sigorta şirketlerini 

ve ülke yönetimleri üzerinde bask ı yapmaya zorlamakta ve Türkiye'nin en büyük 

pazarı durumuna getirmektedir (TENGİLİMOGLU, 2005: 91). 

Ülkemize, tedavi amacıyla gelen yabancı turistler ve gurbetçi vatandaşlarımız 

ile başka sağlık destinasyonlarına tedavi amacıyla seyahat eden Türk Vatandaşlarına 

ilişkin istatistiki bilgiler Tablo 14 'de yer almaktadır.

TÜRKiYE'DE SAGLIK TURiZM i SEKTÖRÜ 135 

Tablo 14. Yurtdışına Giden ve Yurtdişından Gelen Hastaların Sayısı ve 

Harcamaları 

Yurtdışı Tedaviye Tedaviye Yaba n cıların Türkiye'deki 

YıJJar· Tedaviye Giden Gelen Gelen Sağlık 

Türkler Gurbetçiler Yabancılar Harcamaları 

1 

2003 38.843 36.567 103.400 91 milyon ABD dolan 


2005 47.248 55.741 164.600 163 mi lyon ABD dolan 

2006 41.397 39.834 153.900 1 92 milyon ABD doları 


2008 20.057 62.171 ı 62.480 282 milyon ABD do l arı 

2009 30.852 68.545 132.680 225 mi lyon ABD doları 

ı - ~ 

- 

ı 

Kaynak: TÜİK , Çıkış Yapan Ziyaretçilerio Geliş Nedeni, 2001-2006, (Yabancı ve Yurt 

Dışmda İkamet Eden Vatandaşlar) ve Giriş Yapan TC. Vatandaşlarının Turizm İstatistikleri 

(2003- 2009) 

Tablo 14'de 2003 yı lında 103.400 yabancı turist sağ l ık nedeniyle ülkemize 

gelirken bu rakam 2009 yılında% 28 oranında artarak 132.680 kişiye ulaşmıştır. 

Buna karşın yabancıların tedavi için yapmış oldukları harcama 2003 yılında 91 

milyon ABD Dolan iken 2009'a gelindiğinde o/ol47' lik artışla 225 milyon ABD 

Dolarına ulaşmıştır. Ülkemize tedaviye gelen gurbetçi sayısına bakıldığında 2003 

yılında 36.567 kişi sayısı 2009 yılında %87,4 artarak 68.545 kişiye ulaşmıştır. Buna 

mukabil yurtdışına tedavi amaçlı seyahat eden Türk Vatandaşı sayısı 2003 yılında 

38.843 iken 2009'da% 21 oranında azalarak 30.852 kişiye düşmüştür. 

Türkiye' deki hastanelerin sahip olduğu kapasiteyiturizm sektörünün gücüyle 

birleştirme amacıyla hareket eden T. C. Sağlık Bakanlığı bu amaçla ''4 mevsim 

tatil" sloganıy la hazırladığı projeyi T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı ile hayata


geçirmeyi planlamaktadır. Bu proje kapsamında ulaşım, transferler, konaklama, 

şehir turları, rehberlik, tedavi ve ilaç gibi hizmetleri kapsayan paket prograrnlar 

hazırlanacak ve tüm bu çalışmalar neticesinde, 5 yıl içinde elde edilecek gelirin 1 O 

milyar doları bulacağı beklenmektedir (ÇELİKBAŞ, 2010). 

6.2. Arz Durumu 

1 

Türkiye'deki önemli sağlık hizmeti sağlayıcılan Sağlık Bakanlığı, Sosyal 

Güvenlik Kurumu, Savunma Bakanlığı, Üniversiteler ve özel sağlık kuruluşları dır. 

Hastanın sağlık sigortasının kapsamına bağlı olarak, önemli tıbbi tedavilerin çoğu 

Sağlık Bakanlığı ya da diğer devlet kurumları tarafından yönetilen kuruluşlarda 

yapılmaktadır. Özel hastaneler ve kliniklerde muayene ve tedavi olma eğilimi, 

özellikle gelişmiş ve büyük şehirlerde artmaktadır (TÜİK, 2008). 

Tablo 15: Türkiye'deki Yataklı Tedavi Kurumları 

YILLAR 2007 2008 

Hastane Sayısı 1.317 1.350 

Yatak Sayısı 186.191 188.065 

Kaynak: Sağlık Bakanlığı Sağlık İstatistikleri 2008 

Hem devlet hastanelerinin hem de özel hastanelerin sayısı son yıllarda hızla 

artmaktadır. 2008 yılı itibarıyla, 1.350 hastanenin% 72,5 'i kamu sektörü tarafından 

işletilmektedir ve bu hastanelerin büyük bir bölümü Sağlık Bakanlığı'na bağlıdır 

(Sağlık Bakanlığı, Sağlık İstatistikleri Yıllığı, 2008). 2013 yılının sonuna kadar, 

toplam hastane sayısının 1.418 'e ulaşması beklenmektedir (Business Monitor 

International, 201 O Üçüncü Çeyrek). 

Tablo 15 verilerine göre; 2008 yılında, toplam 1.350 adet hastane bulunmaktadır. 

Bu hastanelerin mülkiyet dağılımına bakıldığında, 400'ü özel ve 950'si de 

Kamuya aittir. Kamu hastanelerinin ise g47'si Sağlık Bakanlığına, 57'si üniversitelere, 

46'sı da diğer adı altındaki (askeri hast. vs.) hastanelerden oluşmaktadır 

(Sağlık Bakanlığı, 2008). Devlet tarafından sağlanan yatak sayısı hala daha yüksek 

seviyedir. Sektörün özel kuruluşların payının artırılınasına yönelik önemli bir süreç 

içinde bulunması ve ülke genelinde büyük özel hastaneler kurulması nedeniyle 

kamu sektörünün yatak kapasitesindeki hakimiyetinin azalması beklenmektedir.

TÜRKIYE'DE SAGLIK TURiZMi SEKTÖRÜ 137 

2008 yılı 1tibarıyla bin kişiye düşen yatak sayısı 2,7 olarak hesaplanmıştır. 

EIU tahminlerine göre 201 O yılında da bu oranın hemen hemen sabit kalınası 

beklenmektedir. 

Tedavi amaçlı sağlık turizrrıi pazanndan pay almayı hedefleyen sağlık kuruluşlannın 

ilk olarak, uluslararası akreditasyon sahibi olması gerekmektedir. 

Türkiye'de JCI akreditasyonu almış 41 hastane ve 1 ambulans hizmeti veren 

sağlık kuruluşu ile bir de Iabratuar bulunmaktadır. Tablo 16 verileri sektörden 

seçilmiş büyük ve etkili, akredite olmuş özel hastaneler ile ilgili detaylı bilgi 

vermektedir.

w 

00 

Tablo 16. Türkiye'deki Bazı Akredite Olmuş Özel Hastaneler 

lfaJUneAdı Kurulaq Ra.ıtant Sayuı YatakSayısı UluJllnııraJ ı Anlaşmala Kurulu.ş Penontl 

Vıh Normal V otun Sayı.Ja 

Aeıtıed

TÜRKIYE'I)E SACLIK TURiLMI SF.KTÖRÜ 139 

Tablo L7'de Türkiye'de, çalı ştı kl arı 

personel sa yı ları verilmiştir. 

kurum itibariyle sağ lı k hizmeti veren 

Tablo l7: Türkiye'deki Sa ğlık Personeli Sayılar a 

(2009 taribi itibariyle) 

1 Türkiye S ağlık PersoneH Sağlık Üniversite Özel Sektör Toplam 

Dağılımı 

Baka nlı ğı 

Uzman Tabip 24.819 l1 .56C) 19.038 55.426 

ı 

Pratisyen Tabip 27.125 234 3.784 31.143 ı 

Asistan 8.324 12.606 - 20.930 

i 

ı Diş Tabibi 5.252 637 12.760 18.649 

1 Ecı..acı 1.213 189 23.492 ~4.894 

Hemşire 69.204 14.555 15.980 99.739 

ı 

E be 43.346 525 3.797 47.668 

ı 

Diğe r Sağiık Hizmetleri 

Personeli 

65.814 7.702 21.016 94.532 

Diğer Personel 59.512 9.651 19.538 88.701 

Genel Toplanı 304.609 57.668 119.405 481.682 

Kaynak: Sağlık Bakanlığı20 10 -2014 Stratejik Eylem P lan ı , Sayfa 107 

2009 y ı lı itibarıyla, Türkiye'de hekimler(% 22,3), hemşireler (% 20, 7), sağl ı k 

uzmanlan (% 19,6), ebeler (% 9.8), eczacılar(% 5,2), diş hek.iınlerinden (% 3.9) 

ve d i ğer(% 18,4) diye ad l andırılan personelden oluşan toplam 481.682 sağlık 

personeli vardır. Pratisyenler de dahil olmak üzere, toplam kayıtlı doktor sayısı 

107.499'dur. 2008 yılında bin kişiye düşen hekim sayısı da l,58 olarak gerçekleşmıştir. 

Bu rakam 2009 yılında 1, Tye yükselmiş olup, Economist Intelligence 

Unit tahminlerine göre bu rakamın 2014 yılına kadar da bu seviyede kalacağı 

beklenmektedir.

1 40 iSTANBUL TICARET ODASI 

6.3. Sektörün Genel Değerlendirilmesi 

Gerek rehabilitasyona ihtiyacı olanların , gerekse diğer hastaların olumlu çevre 

koşullarında, kaliteli ve daha ekonomik olarak hastalığını iyileştirmek, sağlığını 

korumak ve geliştirmek amacı olan medikal turizm için Türkiye'nin pek çok 

avantajı bulunmaktadır. Bu avantajlar şu şekilde sıralanabilir: 

• Personel maliyetleri düşük olduğundan sunulan sağlık hizmetlerinin 

fiyatları diğer ülkelere kıyasla göreceli olarak düşüktür. Yani fiyat avantajı 

bulunmaktadır. 

• Özellikle, özel ve üniversite hastanelerinin yatak kapasiteleri, fiziki ve 

teknolojik alt yapıları ve hekim kaliteleri yeterlidir. 

• Türkiye, Avrupa ülkelerine ve Orta doğu ülkelerine yakındır. 

• Türkiye, Batı ülkeleri ile entegre olan Müslüman bir ülkedir. Böylelikle 

hem batı, hem de Müslüman ülkelerdeki hastalara hizmet verebilmektedir. 

• Kamu hastanelerinde tam olmasa da özel hastanelerde yeterli sayıda 

yabancı dil bilen personel bulunmaktadır. 

• Türkiye, coğrafi olarakAsya ileAvrupa'nın ortasında yer almaktadır. 

• Avrupa Birliği ülkeleri arasına giriş için süreç başlamıştır. 

• AB ülkelerinin, Türkiye'ye bakış açısı olumlu yönde değişn1ektedir. 

• Medikal turizmi desteklemek için kaliteli otel sayısı fazladır. 

• İklim güzeldir. 

• Mevcut turizm potansiyeli yüksektir. 

• Hastalar daha iyi hizmet almak için seyahat etmeye isteklidir. 

• İnsanlar sağlıklı yaşamın gerekliliği konusunda bilinçlidir. 

• Özel hastane sektörü gelişmektedir. 

• Sağlık turizminin gelişimi açısından yaşianan Avrupa nüfusu ve sağlık 

sektörü yetersiz olan Ortadoğu ülkelerine yakındır (Türkiye Turizm 

Stratejisi 2006-2023, KTB).

TÜRKiYE" DE SAGLIK TURiZMi SEKTÖRÜ 14 1 

Bu olumlu yönlerin yanında, tedavi amaçit sağlık turizmi sektörü açısından 

Türkiye'nin olumsuz yönlerinden de bahsetmek gereklidir. Buna göre; 

• Sağlık personelinin ve hastane yöneticilerinin Avrupa sağlık mevzuatı ve 

hasta haklan konusunda bilgileri yetersizdir. 

• Tanıt ım yetersizdir. 

• Olumsuz imaj vardı r. 

• Yurt d ı şı sigorta ş i rketleri ile koordinasyon zayıftır. 

• Türkiye'de özel hastane sayısına karşın akredite olan hastane sayısı az 

kalmaktadır. 

• Pazarlama stratejilerine ve pazarlama araştırmalarına yeterince öneın 

verilm em ektedir. 

• Fiyatlandırmada yanlış uygulamalar bulunmaktadır. 

• Bakanlılar ve sektörler arası koordinasyon yetersizdir (TENGİLİMOGLU, 

2005: 92). 

• Özellikle kamu hastanelerinin fiziki ve teknolojik altyapıları yetersizdir.

• • •• •• 

YEDINCI BOLUM

7. Türkiye'de Sağlık Turizmi Kamu Politikalan 

7.1. Sağhk Bakanlığı'nın Mevcut ikili Anlaşmalan 

Devletlerle yürütülen işbirliğinde ilk aşama, gerçekleştirilecek faaliyetlere 

hukuki zemin teşkil edecek bir sağlık işbirliği anlaşması imzalanması dır. 

Bu anlaşmalann hazırlanması sırasında Sağlık Bakanlığının ilgili birimlerinin 

görüş leri doğrultusunda anlaşma metinleri oluşturulmakta ve Dışişleri ve Maliye 

Bakanlıklarının görüşleri alınmaktadır. İmzalanması ve yürürlüğe girme aşamalarını 

takiben ise anlaşmalar hayata geçirilmektedir. Halihazırda 50 ülke ile 82 

anlaşma imzalanmış ve yürürlüktedir (TSV, 20 ı 0: 6 ı). 

Sağlık Bakanlığınca imzalanan anlaşmalarda sağlık personeli ve uzman 

değişimi, sağhkla ilgili tüm konularda bilgi ve deneyim alışverişi, bilimsel kuruluşlar 

arasında doğrudan temasların sağlanması, özel sektörün ticari girişimlerinin 

desteklenmesi (sağlık turizmi dahil) konularına ağırlık verilmiştir. 

T.C. Sağlık Bakanlığı ile Afganistan, Arnavutluk, Azerbaycan ve KKTC 

Sağlık Bakanlıkları arasında mevcut Sağlık ve Tıp Alanında İşbirliği Anlaşmaları 

çerçevesinde ülkelerinde tedavileri mümkün olmayan hastalar belli bir kontenjan 

dahilinde Türkiye'de ücretsiz olarak tedavi edilmektedirler. Benzer şekilde doğal 

afet, salgın hastalık vb. durumlarda imkanlar ölçüsünde çeşitli ülkelere insani ve 

teknik yardım yapılmaktadır. 

Tüm dünya ülkeleri ile her alanda olduğu gibi sağlık alanında da Türkiye'nin 

ilişkilerini geliştirmek, sahip olduğumuz teknoloji ve bilgi birikimini payiaşarak 

insanların sağlık seviyelerini en üst düzeye ulaştırmak ve bu işbirliğini uluslararası 

platformlarada taşıyarak sürdürmek Türkiye'nin amacı olmalıdır. 

7.2. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı' mn Devletlerarası Sosyal GüvenlikAnlaşmaları 

1960'lı yıllarda Türkiye'nin Avrupa Topluluğuna üyelik başvurusu sonrası 

Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı , baştaAvrupa ülkeleri olmak üzere yabanci 

ülkelere çalışmak üzere işçi gönderilmesine karar v ermiştir. Yabancı ülkelerde 

işçi çalıştırılması hem uluslararası anlaşmalar hem de ülkeler arasında imzalanan 

"Sosyal Güvenlik Sözleşmeleri" ile temel haklar konusunda ortam oluşınasına 

neden olmuş tur.

ı 46 

İSTANBUL TiCARET ODAS I 

Avrupa Konseyine üye ülkeleri kapsayan ve 16 Nisan 1964 yılında imzaya 

açılıp sonra da kabul edilen "Avrupa Sosyal Güvenlik Sözleşmesi" de Türkiye' den 

Avrupa ülkelerine çalışmaya giden ve gideceklere önemli haklar sağlayan anlaşmadır. 

Önceleri sadece işçilerin sosyal güvencelerinin s ağlanması ve karşılıklı olarak 

devletlerarasında iş birliğinin tesisi düşünülmüş olsa da günümüzde hem turizm 

(turist) sağlığı hem de sağlık turizmi konusunda ilişkilere kolaylıklar sağlayabilecek 

bir çerçeve oluşmuştur. 

Türkiye'nin 22 ülke ile arasında "Sosyal Güvenlik Sözleşmes i" bulunmaktadır. 

Sözleşme çalışmaları devam eden 13 ülke ise Avustralya, Belarus, Çin Halk 

Cumhuriyeti, Hırvatistan , İsrail , Mısır, Moldova, Özbekistan, Rusya, Sırbi stan 

Karadağ, Slovakya ve Ukrayna'dır. 

Ayrıca uluslararası hukukta, Türkiye açısından da bağlayıcı rolü olan belli başlı 

bazı kurallar, şartlar ve anlaşmalar bulunmaktadır. 

• Bunlardan ilki "Avrupa Sosyal Güvenlik Sözleşmesidir" ki 1972 yılında 

yürürlüğe girmiş ve geçerliliği halen devam etmekte olan bir sözleşmedir. 

• Bir diğeri ise, "Avrupa Sosyal Şartı (Avrupa Sosyal Haklar Sözleşmesi)" ; 

18 Ekim ı 961 tarihinde yürürlüğe girmiştir. 

• Uluslararası Sağlık Tüzüğü , Dünya Sağlık Örgütü (WTO) tarafından 

1969 yılında yayımlanmış , sağlık turizmi ve turist sağlığını da doğıudan 

ilgilendiren ve Türkiye'nin de taraf olduğu ve yaptırımı olan bir tüzüktür. 

7.3. Türkiye Cumhuriyeti'nin Sağlık Turizmi Vizyonu 

7.3.1. Dokuzuncu Kalkınma Planmda Sağlık Turizmi 

Devlet Planlama Teşkilatı Dokuzuncu Kalkınma Plan vizyonu, istikrar içinde 

büyüyen, gelirini daha adil paylaşan , küresel ölçekte rekabet gücüne sahip, bilgi 

toplumuna dönüşen ve AB 'ye üyelik için uyum sürecini tamamlamış bir Türkiye 

olarak belirlenmiştir. 

Dokuzuncu Kalkınma Plam döneminde ekonomik büyümenin ve sosyal 

kalkınmanın istikrarlı bir yapıda sürdürülmesi ve plan vİzyonunun gerçekleşmesi 

yolunda aşağıda yer alan stratejik sonuçlar, geli şme eksenleri olarak belirlenmiştir 

(Varlık , 201 O);

TÜRKiYE'DE SAGLIK TURi ZM i SEKTÖRÜ 14 7 

• Altyapı ve sağlık personeli ihtiyacı karşılanacak ve ülke genelindeki 

dağılımları dengelenecektir. 

• Genel sağlık sigortası sistemi hayata geçirilecektir. 

• Sağlık personeli açığının giderilmesi için eğitim programlarının kontenjanları 

artırılacaktır. 

• 

Sağlık eğitiminin kalitesi gehştirilecek, ülke gereksinimlerine ve uluslararası 

standartıara uygun hale getirilecektir. 

• Sağlık çalışanlarının nite li ğinin iyileştirilmesi amacıyla hizmet içi eğitimler 

artı n lacaktır. 

• Hasta odaklı bir sağlık sistemi oluşturulacak, tıptaki kötü uygulamaları 

önlemek için hukuki düzenlemeler yapılacaktır. 

• Vatandaşlar ve sağlık personeli hasta hakları konusunda bilinçtendirilecek 

ve hasta hakları birünleri yaygınlaştırılacaktır. 

• Her basamaleta sağlık hizmetlerinin kalitesi altyapı ve personelin niteliği 

geliştirilecektir. 

Aile hekimliği hizmet modeli tüm illere yaygınlaştırılacaktır. 

• Hastane ler, daha verimli işletilmeleri ve hizmet kalitesinin artırılması için 

idari, mali açıdan kademe! i özerkleştirilecektir. 

• Hizmet kalitesinin artırılması amacıyla hizmet sunuınuna ve personele 

ilişkin ulusal standartlar belirlenecektir. 

• Sağhk birimlerinin akreditasyonu için gerekli sistem oluşturulacakt ır. 

• Sağlık Bakanlığı'nın planlayıcı , düzenleyici ve denetleyici rolü güçlendirilecektir. 

• Özel sektörün sağlık alanında yapacağı yatırımlar teşvik edilecektir. 

• Önleme tedaviden önce gelir ilkesine uyarak kaynakların tahsisinde 

koruyucu sağlık hizmetlerine öncelik verilecektir. 

• Hastanelerde hizmetlerin kolaylaştırılması ve sağlık harcamalarının 

kontrolü için sevk zincirinin etkin işletilmesi ve bilgi sistemlerinin yaygın 

olarak kullanılması sağlanacaktır.

}48 iSTANBUL TiCARET ODASI 

• Akılcı ilaç kullanımı konusunda sağlık personelinin ve halkın bilinçlendirilmesi 

sağlanacaktır. 

• İlaç ve tıbbi cihazıarın kalitesini, kullanımını ve harcamalarının etkinliğini 

kontrol edecek mekanizmalar oluşturulacaktır. 

• Koruyucu sağlık alanında çalışan personelin sayısı ve niteliği artırılacak, 

gerekli altyapı ihtiyacı karşılanacak ve halkın koruyucu sağlık hizmetleri 

ile sağlıklı yaşam biçimleri hakkında bilinçlendirilmesi sağlanacaktır. 

• Uluslararası kriteriere uygun sağlık veri tabanı oluşturulacaktır (T.C.S.B. 

2010-2014 Str. Pin.). 

7.3.2. Sağlık Bakanlığı Stratejik Planı (2010-2014} 

Türkiye Cumhuriyeti Anayasası sağlıklı yaşamayı bir hak olarak tanımlamış 

ve insan hayatının beden ve ruh sağlığı içinde devam etmesi için Devlete düzenlemeler 

yapma görevi venniştir. Bu görevi yerine getirirken başta insan gücü 

olınak üzere bütün kaynakların verimli ve etkili bir şekilde ve işbirliği 

içinde 

kullanılması amacıyla tek elden milli otorite olan Sağlık Bakanlığınca planlanması 

öngörülmüştür. 

Türkiye Cumhuriyeti Sağlık Bakanlığı, kurulduğu tarihten bugüne, Türk 

milletinin hastalıklardan korunması, hastalananların iyileştirilmesi ve sağlığının 

geliştirilmesi için ülke kaynaklarını seferber ederek sağlıklı yaşama hakkından 

herkesin faydalarunasına çalışmaktadır. 

Cumhuriyetimizin ilk yıllanndan itibaren 

sağlıklı insan gücünün yetiştirilmesi, sağlık tesislerinin kurulması, işletilmesi, 

bulaşıcı hastalıklada mücadele edilmesi, koruyucu sağlık hizmetlerinin yaygınlaştırılması 

konularında Sağlık Bakanlığı 'nın planlama, uygulama ve denetim 

işlevleriyle önemli ilerlemeler kaydedilmiştir. 

2002 yılı sonundan itibaren 58, 59, ve 60. Hükümetlerce uygulanan "Sağlıkta 

Dönüşüm Programı" ile sağlık hizmetleri sunumunun daha etkili, verimli ve erişi 

lebilir olması , çağdaş düzeyde ve nitelikli hale getirilmesi için bir dizi değişiklik 

ve yeni uygulamaya geçilmiştir. Sağhkta Dönüşüm Programının temel sağlık 

göstergelerine olumlu etkilerinin yanı sıra, vatandaşların sağlık hizmetlerinden 

memnuniyet oranının artışına da katkısı olmuştur. 2007 yılında 60. Cumhuriyet

TÜRKIYE'DE SACLI K TURIZMI SEKTÖRÜ ] 49 

Hükümeti 'nin kurulmasını müteakip Sağlıkta Dönüşüm Programına, edinilen 5 

yıllık tecrübe ışığında, 3 yeni başlık ilave edilmiştir. Bu ilaveler "sağlık turizmi ve 

turizm sağlığı" yapılmasının yolunu genişi etmiştir. (ÇELİKBAŞ, 201 0). 

• Daha iyi bir gelecek için sağlığın geliştirilmesi ve sağlıklı hayat programları 

• Tarafların harekete geçirilmesi ve sektörler arası iş birliği için çok yönlü 

sağlık sorumluluğu 

• Uluslararası alanda ülkenin gücünü artıracak sınır ötesi sağlık hizınetleridir. 

Sağlıl

15 Ü ISTANBUL Tl CA RET ODASI 

Şüphesiz her alanda olduğu gibi sağlık alanında yapılacak yeni düzenlernelerin 

başarılı olabilmesi, sisteme dahil olan kurumların ve toplumun programa destek 

vermesine bağlıdır. Ülkemizin komşu ülkeler ve bölgesindeki diğer ülkeler ile 

küresel sağlığa en iyi şekilde katkı sağlaınası çok sektörlü, çok boyutlu ve uyumlu 

çalışmalar yapması ile mümkün olacaktır. Stratejik amaç ve hedefler bu ufukla 

belirlenmiş ve stratejik planda tüm sektörlerin sağlık sorumluluğu konusunda 

farkındalıklannı artırmaya yönelik çalışmalara yer verilmiştir. 

Sağlık turizmi ve turizm sağlığına yönelik olarak Stratejik Planda, sağlık 

hizmeti sunumunda Türkiye'yi bölgesinde cazibe merkezi haline getirmek hedeflenmektedir. 

Hedefe Yönelik Strateji/er; 

• Sektör ve Sivil Toplum Kuruluşları (STK) ile sağlık turizmi alanında 

işbirliği yapılacak, 

• Sağlık turizmini yürüten ve yürütecek tesisiere ait kriterler belirlenecek 

ve denetimleri sağlanacak , 

• Termal-kaplıca turizmine sahip bölgelerde kamu-özel sektörün yurt dışı 

sağlık turizmi çalışmalarına destek olunacak, 

• Medikal turizm, kamu-özel sektörün yurt dışı sağlık turizmi çalışmalarına 

destek olunacak, 

• Hasta kabulünde ve tedavi sırasında yaşanan sorunların en aza indirilinesi 

için çalışmalara devam edilecektir. 

Sağlık turizmine yönelik son yıllarda Türkiye'ye gelen hasta sayısında yaşanan 

artış Sağlık Bakanlığını harekete geçirmiştir. 

Sağlık Bakanlığı Temel Sağlık Hizmetleri 

Genel Müdürlüğü'nün 31 Mart 2010 tarihinde aldığı bir Makam onayı ile 

kurulan "Sağlık Turizmi Koordinatörlüğü", Türkiye'yi sağlık turizminde Avrupa, 

Balkan, Kafkas ve OrtaAsya Cumhuriyetleri ile Ortadoğu 'nun en önemli merkezi 

haline getirmeyi planlamaktadır.

Sağlık Bakanlığı , 


ilk olarak bu alandaki mevzuat ve yasal boşlukları doldurmak 

için çalışma başlatmıştır. Sağlık kurumları, seyahat acentaları ve turizm sektörlerini 

biraraya getirme hedefındeki birim, sivil toplum örgütlerini de bu organizasyon 

içinde aktifhale getirme çahasmdadtr. 

Sağlıkta Dönüşüm Programı 'nın uygulaması sonucunda Sağlık Bakanlığına 

bağlı hastanelerin sağlık hizmeti sunum kalitesi, alt yapısı ve tıbbi donanıını artmış, 

acil sağlık hizmetlerinin hizmet ağı ve kalitesi üst seviyelere çıkmıştır. Diğer 

yandan helikopter ambulansları ve uçak ambulansları ile uluslararası acil hasta 

transferleri yapılabilir hftle gelmiş bulunmaktadır. Bunların yanı sıra ülkemizin 

bazı bölgelerinde, önümüzdeki yıllarda hizmete girecek olan sağl ık kampüsleri 

ile de sağlık hizmetlerinin kalitesinin daha da artması beklenmektedir (Sağlık 

Bakanlığı, Tedavi Hizmetleri Genel Müdürlüğü, Sağlık Turizmi ve Turistin 

Sağlığı Konulu Genelge, 13.06.2011/ 26160) . Bu gelişmeler ışığında, Sağlık 

Bakanlığı, Stratejik Plan hedef ve amaçları doğrultusunda, "sağlık turizmi ve 

turistin sağlığı konulu" 13.06.20 ll tarih ve 26160 sayılı genelgeyi, sağlık turizın 

sektörünü geliştirmek amacıyla yayımlam ış bulunmaktadır. 

Genelge, Sağlık Turizmi Sektöründe faaliyet gösterecek kişi ve kurumlara 

yapılacak iş ve işlemler ile ilgili düzenlemeler getirmektedir. Bu düzenlemeler Ek 

1 'de detaylı olarak verilmiştir (Bknz. Ek.l ). 

Bu Genelge kapsamında verilecek sağlık hizmetleri için 3359 sayılı Sağlık 

Hizmetleri Temel Kanunu 'nun 3/c maddesi hükmü uyarınca fıyat tarifesi belirlenmiştir. 

(Bknz. Ek. 1) 

Bu Genelge kapsamında sağlık hizmeti sunmak isteyen ve bünyesinde yurt dışı 

hasta birimi bulunduran hastane baştahiplikleri veya yurt dışı hasta il koordinasyon 

merkezi bulunan il sağlık müdürlükleri, yurt dışındaki sigortalılarla, yurt içindeki 

sigorta temsilcilikleri, seyahat acenteleri, asistan kuruluşlar, danışman ve aracı 

kurumlar vb. özel hukuk tüzel kişiliğine haiz şirketler ve özel kuruluşlarla karşılıklı 

mutabakat sağlamak suretiyle genelge ekinde bulunan protokol örneğine uygun 

olarak hizmet protokolü yapar ve bir önıeğini Genel Müdürlüğe gönderir.

152 İ STANB U L TICARETODASI 

Yurtdışından en çok talebin yaşlı bakımı ve termal turizm konusunda 

Danimarka, Norveç ve İsveç'ten geldiği, medikal tedaviler için de İngiltere ve 

Hollanda vatandaşlarının Türkiye'yi tercih ettiği, Ortadoğu ülkelerinden gelen 

turistlerin de termal tesisler ve spa tedavisi için kaplıca merkezlerine geldiği, 

özellikle göz tedavisi ve estetik cerrahi ile saç ekimi konusunda Türkiye'nin önemli 

mesafe aldığı bilinmektedir. Türkiye'de kullanılan son teknoloji ve uygun fiyatlar, 

Türkiye'nin tercih edilmesinde büyükrol oynamaktadır. Hastanelerin sahip olduğu 

kapasiteyiturizm sektörünün gücüyle birleştirme amacıyla hareket eden Sağlık 

Bakanlığı bu amaçla "4 mevsim tatil" sloganıyla hazırladığı projeyi Kültür ve 

Turizm Bakanlığı ile hayata geçinneyi planlamaktadır. Bu proje kapsamında 

ulaşım, transferi er, konaklama, şehir turları , rehberlik, tedavi ve ilaç gibi hizmetleri 

kapsayan paket programlar hazırlanarak, Türkiye' deki tüm dinamiklerin harekete 

geçirilmesiyle birlikte 5 yıl içinde elde edilecek gelirin 1 O milyar doları bulacağı 

tahmin edilmektedir (KTB, 2010; 2010-2014 Stratejik Plan, Ocak 2010). 

7.3.3. Kültür ve Turizm Bokonlığ1, Türkiye Turizm Stratejisi 2023 

• 

Sağlık turizminde belli bir noktaya ulaşabilmek için (KTB, 2010); 

• Başta resmi ve özel sektör sağlık kuruluşları ve turizm şirketlerinin 

• Avrupa ülkelerindeki sosyal güvenlik şirketleri ile daha yakın işbirliği 

yapmaları, 

• 

Sağlık hizmeti veren tesislerin kalitesinin artırılması, 

• Türkiye'nin sağlık sektörünün tanıtımının yapılması, 

• 

Sağlık hizmetlerine ilaveten paket halinde ülkemizin diğer turizm 

olanaklarının sunulması gerekmektedir. 

Sağlık turizmi hastaların ve hasta ailelerinin rahatlığını sağlamak için tıbbi 

seçenekleri sunmayı hedeflemektedir. Gelişmiş ülkelerdeki eğitim ve refah 

seviyesinin yüksek olmasına paralel olarak sağlık hizmetleri sunumu da yüksek 

maliyetli olmaktadır. Gelişmiş ülkelerde yaşlarran nüfusun sağlık ihtiyaçları ve 

sağlık giderlerinin payı her geçen gün artmaktadır. Sosyal güvenlik maliyetlerinin


artan giderleri sosyal güvenlik kurumlarını zorlamaktadır. Bu sıkıntılan aşmak için, 

gelişmiş ülkelerde bulunan sosyal güvenlik kurumları ve özel sigorta kurumlarının 

kaliteli tıbbi hizmet sunan ve yakında yer alan ülkelerle paket anlaşmalar yaparak 

sağlık hizmetlerini düşük maliyetli alma çabaları görülmektedir. 

Bu planda Türkiye'nin sağlık turizminde avantajları, sağlık turizmi standartları, 

sağlık turizmi organizasyonunun nasıl olması gerektiği ele alınmıştır. 

Ayrıca, turizmin çeşitlendirilınesi çerçevesinde Sağlık Turizmi ve Termal 

Turizm 2007-2013 Eylem Planı başlıklı plan devreye alınmıştır. Bu konuya çalışmanın 

üçüncü bölümünde etraflıca değinilmesi nedeniyle burada sadece başlık 

olarak bahsi geçilmiştir. 

7.3.4. Dtş Ticaret Müsteşarhğt'nm Soğhk Turizmi Sektör Çohşmolorı 

Dış Ticaret Müsteşarlığı İhracat Genel Müdürlüğü, 04 Ağustos 201 O tarihinde, 

"Sağlık Turizmi" konusunda çalışmalarda bulunan Bakanlıklar, sivil toplum 

kuruluşlan ve sektör temsilcileri ile tarafların 

sahipliği yapmıştır. 

bir araya geldiği bir toplantıya ev 

Resmi kuruluşlar; Dışişleri Bakanlığı, Sağlık Bakanlığı, Kültür ve Turizm 

Bakanlığı , 

sivil toplum kuruluşlarını temsilen; Türkiye Sağlık Turizmini Geliştirme 

Konseyi, Sağlık Turizmi Derneği, Kaplıca Taiasso ve Kür Merkezieri Derneği, 

Medikal Turizm Derneği, Akredite Hastaneler Derneği, Masaj ve Doğal Terapiler 

Derneği, Türkiye İhracatçılar Meclisi ve Türkiye Sağlık Vakfı Özel sektör kuruluşlarını 

temsilen; İzmir Balçova Termal Tesisleri, Adana Güney Estetik Cerrahi 

ve Yamk Hastanesi, Aid Assistance Medikal Destek Hizmetleri Sağlık turizmi 

(medikal turizm-termal turizm- spa-wellness) alanında hizmet veren Bakanlıklar, 

sivil toplum kuruluşları ve özel sektör temsilcilerinden oluşan toplam 15 kuruluş 

ve 40 temsilcisi söz konusu toplantıya katılmışlardır (DTM, 201 0). 

Avrupa, Ortadoğu ve diğer ülkelerden Türkiye'ye gelen hasta sayısını artırmak 

amacıyla Sağlık Bakanlığı Temel Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü bünyesinde 

31 Mart 201 O tarihinde "Sağlık Turizmi Koordinatörlüğü Birimi" kuruln1uştur. 

Bu birimin güçlendirilmesi ile devletin çeşitli kuruluşlarının da görüş ve önerileri

1 54 ISTANBUL TİCARET ODA SI 

doğıultusunda sağlık turizminin başarıyla gerçekleştirilebilmesi için gerekli 

mevzuatın oluşturulması için adım atılmıştır. 

Dış Ticaret Müsteşarlığı İhracat Genel Müdürlüğünün yaptığı değerlendirmede, 

dünya sağlık turizminde 50-60 milyar dolarlık bir dolaşımın 

gerçekleştiği , Türkiye'nin bu havuzdan payına düşeni alabilmesi için ihracatta 

verilen teşviklerin sağlık turizmi gibi hizmet sektörüne de verilmesinin önünün 

açılabileceği , en son bilişim sektörüne bu teşvikin sağlandığı vurgulanmıştır.

• • • •• •• 

SEKIZINCI BOLUM

8. Tedavi Amaçlı Sağlık Turizminin Gelişimi için Öneriler 

8.1. Tedavi Amaçlı Sağlık Turizmi Açısından Türkiye'nin Güçlü ve Zayıf Yönleri 

ile Fırsat ve Tehditler (SWOT Analizi) 

Türkiye, coğrati konumunun yanında, Müslüman bir ülke olması, AB'ye 

giriş sürecinde bir takım reformlan çok hızlı gerçekleştirmesi, bu süreçte 

uluslararası arenada tanınılırlığınm artması sonucu, sağlık turizminde bir çıkış 

trendi yakalamıştır. Ancak, Türkiye'nin sağlık nırizmi pazarındaki güçlü ve zayıf 

yönleri, çevresel tehditler ve tirsatlar iyi bil indiğinde, bu çıkış trendinin sürdürülmesi 

ya da ivme kazandırılması mümkün olacaktır. 

8.1.1. Türkiye' nin Güçlü {Strenghts) Yönleri 

• Coğrafik konum ve ıhman bir iklim özelliğine sahıp olması açısından 

Türkiye avantajlı bir konuma sahiptir. Asya ve Avrupa ülkelerini birbirine 

bağlamaktadır. Diğer Uzakdoğu ülkeleıine ve Hindistan'anazaran yakın 

mesafededir, 

• JCL onaylı 39 hastaneye sahip olması ile Dünyada 2. sırada olması önemli 

bir avantaj dır, 

• Nitelikli iıısan kaynaklannın varlığı ( özellikJe tıp ve turizm alanlannda), 

• Hastanelerin (özellikle özel ve üniversite haslanelerinin) yalak kapasiteleri, 

fiziki ve teknolojik alt yapılan ve hekim kaliteleıinin yeterli oluşu, 

• Özel hastane sektörünün gelişmekte oluşu ve özel hastanelerde dil bilen 

personel sayısının, henüz yeterli olmasa da, bu sayının giderek artmakta 

oluşu, 

• Sunulan sağ lık hizmet fıyatlannın Avrupa Birliği ülkelerine nazaran daha 

düşük olması öneml i bir avantaj dır, 

• AB ülkelerinin, Türkiye'ye bakış açısının olumlu yönde değişmekte oluşu, 

• Sağlık turizmini desteklemek için kaliteli otel sayısının fazlalığı, 

• Uygun iklim koşulları, tarihi ve turistik merkezlerin varlığı önemli bir 

avantajdır, 

• Hastaların daha iyi hizmet almak için seyahat etmeye istekli olması,


• İnsanların sağlıklı yaşamın gerekliliği konusunda bilinçli olması, 

• Zengin termal kaynaklannın varlığı (Avrupa'da 1., dünyada 7. sırada), 

çok önemli bir avantaj dır, 

• Genç nüfusun sahip olduğu iş gücü potansiyelinin varlığı, 

Türkiye'nin sağlık turizmi açısından sahip olduğu güçlü yönleridir. 

8.1.2. Türkiye'nin Zayıf (Weaknesses) Yönleri; 

• Sağlık personelinin ve hastane yöneticilerininAvrupa sağlık mevzuatı ve 

hasta haklan konusunda bilgilerinin yetersizliği, 

• Tanıtım yetersiz li ği, 

• Olumsuz imaj, 

• Yurtdışı sigorta şirketleri ile koordinasyondaki zayıflık, 

• Türkiye'deki mevcut hastane sayısına göre akredite olan hastane sayısının 

yetersiz kalması, 

• Pazarlama stratejilerine ve pazarlama araştırmalarına yeterince önem 

verilmemesi, 

• Fiyatlandırmada yanlı ş uygulamalar bulunması, 

• Kamu, sivil toplum ve sektör temsilcilerinin koordinasyon ve işbirliği 

eksikliği, 

• Özellikle kamu hastanelerinin fiziki ve teknolojik altyapılarının yetersizliği 

, 

• Sağlık personeli (doktor, hemşire vb) azlı ğı, 

• Sağlık turizm politikasının henüz gerektiği şeki lde oluşturulamaması, 

• Mevzuat eksildikleri ve yasal boşluklar, 

• Kurumsal yapı eksikliğinin varlığı, 

• Yabancı doktor konusunun tartışmalı oluşu, 

• Dil bilen personel azlığı, 

• Hasta hakları ve Malpraktis uygulamalannda gerekli hassasiyetİn gösterilnlemesı, 

• Türkiye'nin sağlık turizmi açısından zayıfyönlerini oluşturmaktadır.


8.1.3. Türkiye' nin Karşisındaki Çevresel Fusatlar (Opportunities) ; 

• Dünyada en hızlı büyüyen pazarlardan biri o luşu, 

• Önemli bir büyüme potansiyeli yaratan AB ile uyum ve sektördeki mevcut 

yatırımlar, 

• Sektörün büyümesi dolayısıyla yeni istihdam alanları yaratılması, 

• Katma değeri yüksek hizmet sunumu ile yüksek döviz girdisi yaratina 

kabiliyeti, 

• Yabancı sermaye girişinde önemli sıçramalar, 

• Türkiye'nin bölgesel bir aktör olmasını destekleyecek ekonomik, siyasal 

ve sosyal güç kazanımı, 

Sağlık turizminin Türkiye açısından ortaya çıkaracağı çevresel fırsatlardır. 

Avrupa Ülkeleri'nden, Ortadoğu ve Arap ülkelerinden, Türk 

Cumhuriyetleri 'nden değişik nedenlerle yurt dışına (özellikle gelişmekte olan 

ülkelere doğru) tedavi amaçlı bir hareketin olduğu gözlenmektedir. Medikal 

turizm e yönelik yapı lacak olan fırsat değerlendirmelerinin üç ayrı coğrafya ve 

yurt dışında yaşayan Türk vatandaşları için farklı farklı yapılması gerekmektedir. 

8.1.3.1. Avrupa Ülkeleri Açısından Fırsatlar; 

• Avrupa ülkelerinde ortalama yaşam süresinin artınıştır, 

• Kronik rahatsızlıklarda görülen artışlar, 

• Tedavi için bekleıne süresinin uzaması ile alternatif arayışların başlaması, 

• Tedavi için bekleyen hasta sayısının her geçen gün artması, 

• Avrupa ülkelerinde sağlık personelinin çalışma saatlerinin kısalığı, 

işgücü maliyetlerinin yüksekliği, yeteri kadar personelin olmayışı, sigorta 

primlerinin artması, sigorta bedelinin yüksek olması tedavi maliyetlerini 

yükseltmektedir, 

• AB ülkelerinde GSMH' dan sağlığa ayrılan payın gittikçe artmakta oluşu 

(TENGİLİMOGLU, 2005: 92). 

Bu gelişmeleri gören Türkiye'nin yapacağı bilgilendirme ve tutundurma 

faaliyetleri ile bu hedefkitlenin ilgisini çekmesi kaçınılmaz olacaktır.

ı 60 

İSTANB U L TICARET ODASJ 

8.1.3.2. Ortadoğu ve Müslüman Ülkeler Açısından Fırsatlar; 

ı ı Eylül saldırılarından önce Ortadoğu ve diğer coğrafyaların zengin Müslüman 

hastaları tedavi için Amerika'yı tercih etmekteyken şimdilerde Amerika'nın 

aldığı terör tedbirleri nedeni ile Ortadoğu ve Müslüman ülkelerden hasta hareketi 

Yunanistan'a ve batı ülkelerine yönelmiştir. Türkiye 'nin bu pazardan büyük pay 

alması beklenmektedir. 

8.1.3.3. Türki Cumhuriyetler Açısından Fırsatlar; 

S.S.C.B. 'nin dağılmasından sonra bağımsızlığını kazanmış olan ülke vatandaşları, 

Türk Cumhuriyetleri'nde yaşayanlar ve Rus vatandaşları tedavi amaçlı 

arayışlar içindedirler. Kaliteli sağlık hizmetini, düşük fiyatlarla, kısa bekleme 

sürelerinde sunan Türkiye'nin, bu ülkelerden çok sayıda medikal turist çekmesi 

beklenmektedir. 

8.1.3.4. Avrupa'da Yaşoyan Türk Vatandaşları Açısından Fırsatlar; 

Avrupa'da artık üçüncü nesilekadar ilerlemiş olan, 5 milyonu aşkın Türk 

vatandaşı yaşamaktadır. Avrupa' da yaşayan Türk vatandaşları, farklı kültürlere ve 

dillere sahip olan sağlık personelinden sağlık hizmeti almak yerine; kendi ülkelerinde, 

kendi kültürlerine uygun, kendi dillerinde hizmet veren sağlık personelinden 

güvendikleri hizmeti almak istemektedir. 

8.1.4. Türkiye' nin Karşısındaki Çevresel Tehditler (Threots); 

• Ortadoğu ' da çıkabilecek savaş tehlikesi, 

• Türkiye'de yaşanan ve yaşanabilecek terör olayları , 

• Yaşanan doğal afetler, 

• Rakip ülkelerin yapacağı tanıtım çalışmaları, 

• Sağlık hizmetlerinde görülen maliyet artışları , vb. sayılabilir. 

8.2. Tedavi Amaçlı Sağlık Turizmi için Öneriler 

Tedavi amacıyla söz konusu ülkelere gidenlerin, ülkelerinde konulan teşhis 

gereği gideceği ülkedeki hastane ile temas kurması , gideceği hastane ve ülkenin 

özelliklerini öğrenmesi, aracı kuruluşlarla anlaşması, evinden çıkıp, tedaviye 

gideceği ülkeye ulaşması , 

tedavisini olması, tercüme hizmetleri alması, refakatçi-

TüRKiYE'DE SAGLIK TURİZM i SEKTÖRÜ 161 

sinin konaklaması , gerekli ise sosyal programlara katı l ması, kısaca hiçbir sorunla 

karşı l aşmaması gerekmektedir. Bu nedenle hem ülke politikalan hem de tedaviyi 

yapacak hastane, ulaş ımı ve konaklamay ı sağlayacak fırmalar profesyonelce 

ça lışmalı ve organizasyon mükemmel yapılmalı dır. 

Tedavi amaçlı sağlık turizminde, üç ana unsur vardır: "Zaman, kalite ve maliyet". 

Coğrafi olarak Türkiye'nin sosyal güvenlik sistemleri eskiyen ve yaş lı nüfusu 

gittikçe artan Avrupa'ya yakın o lmas ı , çeşitli ulaş ım olanaklannın mevcut o lmas ı , 

Türkiye'yi avantajlı bir konuma getirmektedir. Avrupa Ülkelerinde ise bekleme 

listeleri sağlık hizmeti talep edenlerin en sık karşılaşt ı ğ ı problemdir. Bu noktada, 

Avrupa Ülkelerinden u laşırnın kolay o l ması ve iklim koşu ll arı do l ayısıyla tüm yıl 

hizmet verebilecek olması, Türkiye 'nin en önemli avantajı dır. 

Diğer önemli avantaj ı ise maliyet avantajıdır. Türkiye' de sağlık hizmetlerinin 

fiyatları, Avrupa ülkelerine göre düşük olduğu gibi, kalite açısından da en az 

Avrupa Ülkeleri kadar iyidir. Tedavi amaçlı s ağlık turizmi büyük bir pazardır 

ve gün geçtikçe büyümektedir. Türkiye'nin mevcut potansiyelini analiz etmesi, 

aksaklıkları gidermesi, bu pazardan artan oranda pay almasını sağlayacaktır. 

İlk olarak, akreditasyon konusunda çalışmalara baş lanmalı , Sağlık Alaeditasyon 

sistemi kurulmalı ve sağ lık kuruluş l arı, akredite olmaları yönünde teşvik 

edilmelidir. İk inci olarak, tanınma ve tanıtım yolunda, Sağlık Bakanlığ ı , Turizm 

Bakanlığı , 

Dış Ticaret Müsteşarlığı ve sivil toplum örgütleri koordineli çalışmalıdır. 

Dış pazarlarda bu alandaki tıp ve uzman camiasım hedef alan tamtım kampanyaları 

düzenlenıneli ve tanıtırnda 3. yaş grupları tıp profesyonelleri, hastalar ve sosyal 

güvenlik kurumları, özel sağlık sigortaları gibi segmentler hedef alınmalıdır. 

Ge li şmiş ülkelerin sosyal güvenlik kuruluşlarının , Türkiye'de tedavi konusunda 

bilgilendirilmesi ve teşvik edilmesi için devlet düzeyinde girişimde bulunu lmalıdır 

(ÖZALP, 2005). 

Yabancı hastaların Türkiye'yi tercih etmeleri için tanıtım ve pazarlama 

faaliyetlerinin düzenli ve sürdürülebilir bir düzeyde y apılması gerekmektedir. 

Çok büyük yatırımlarda bulunan kuruluşların (özel hastaneler, termal oteller, 

spa-wellness tesisleri) tanıtım ve pazarlama faaliyetlerine de kaynak ayırmaları 

zorunludur. 

Türkiye'de tedavi görenler başta olmak üzere, sağlık hizmeti alan kişilerin 

takibi yapılmalı, geleneksel Türk misafırperverliği profesyonel hizmetle desteklenmelidir. 

Sağlık turizmi çerçevesinde gelen yabancı ların Türkiye' de bulunduğu 

ve ayrıldığı sürelerde memnun edilmeleri en büyük yatırım ve tanıtım o lacaktır.


Sağlık kuruluşlarının, uluslararası hasta ilişkileri departmanma sahip olması 

da en önemli kriterlerden biridir. Yabancı hastanın formlarının doldurulmasına 

kadar tüm sorunları ile ilgilenmek, daha önce tedavisini yürütmüş olan yurt dışı 

merkezi ile bağlantı kurmak, sigorta işlemlerini bu birimler vasıtasıyla çözmek ve 

hastalara bu konuda konfor sağlamak gerekir. Sağlık kuruluşlarında yabancı dil 

bilen personel istihdam edilmesi, uyarı levha ve işaretçilerİnİn yurt dışından gelen 

hastalara yönelik olarak düzenlenmesi, anlaşmalı çevirmen bulundurulması gibi 

alt yapı düzenlemelerine gidilmesi gerekmektedir. 

Ayrıca, öncelikli hedefler belirlenmeli ve tedavi amaçlı sağlık turizminde 

marka ülke imajının yerleştirilmesi için hedefhasta gruplan ve hedefülkeler tespit 

edilmelidir. Özellikle özel hastanelerin ve üniversite hastanelerinin mevcut imkanlan 

değerlendirilerek hangi branşlarda ön plana çıkılınası gerektiği ve pazarlama 

stratejisi belirlenmelidir (TENGİLİMOGLU, 2005: 94). 

Tedavi amaçlı sağlık turizmi, teknik donanım ve eğitimli işgücü gerektiren bir 

turizm çeşididir ve turizm acentaları açısından da farklı özellik arzeder. Hastaların 

beklentileri ve ihtiyaçları, dinlenın ek için yurt dışına çıkan turistin ihtiyaçlanndan 

ve taleplerinden farklılık gösterir. Hastaların can güvenliğini sağlamayı ve nekahat 

dönemindeki hastalan enfeksiyon riskinden uzak tutacak önlemleri almayı 

gerektirir. 

Kamu hastanelerinin ve üniversite hastanelerinin, tedavi amaçlı sağlık 

turizminde daha etkin olmalan sağlanmalı ve etkili bir fiyat politikası 

oluşturulmalıdır(ATAÇ, 2005). Nitekim Sağlık Bakanlığı, 13.06.2011 tarih ve 

26. 160 sayı lı Sağlık Turizmi ve Turistin Sağlığı Konulu Genelge ile ilk olarak, 

uygulanacak olan fıyat tarifesi ve uygulama esasıarım belirlemiştir. Ancak sektör 

için geçerli ve gerçekçi fıyat konusu etkin bir şekilde yapılmalıdır. Fiyatlar denetlenmeli, 

alt ve üst limitlerin aşılması engellenmelidir. 

Sektörde rakip ülkeler tespit edilmeli ve sağlık hizmetleri, tanıtım stratejileri, 

hedef ülke grupları analiz edilmelidir. Yurt dışında tanıtım ofisleri kurulmalı ve 

Türkiye'ye hasta getirecek sigorta şirketleri ile hasta-hastane-sigorta şirketleri 

arasında koordinasyonu sağlayan asistan şirketler aktifhale getirilmelidir. Tedavi 

amaçlı sağlık turizmini geliştirmeye yönelik olarak gerçekleştirilebilecek diğer 

öneriler aşağıda özetlenmiştir (TENGİLİMOGLU, 2005: 94);

TÜRKiYE'DE SAGLIK TURiZMI SEKTÖRÜ 163 

• Turizm Bakanlığı ve Sağlık Bakanlığı politikaları içinde sağlık turizmi 

öncelikli olarak yer almalı ve ilgili birimler oluşturulmalıdır, 

• Gerekli mevzuat değişiklikleri ve düzenlemeleri yapılmalıdır, 

• Yurt dışında yaşayan Türk nüfusunun tedavilerinin Türkiye' de sağlanması 

yoluna gidilmelidir, 

• Ticarileşme eğilimine fırsat verilmemelidir, 

• Sektörler arası işbirliği sağlanmalıdır, 

• Sağlık personeli hukuki konularda karşılaşabilecekleri sorunlar için 

bilgilendirilmelidir, 

• Yurtdışında marka olmuş kliniklerle işbirliğine gidilmelidir, 

• Konaklama tesisleri, sağlık turizmini sadece doluluk oranını arttırıcı bir 

araç olarak görmemeli ve gerekli alt yapı düzenlemelerini yaparak sağlık 

turizminin gelişimine katkıda bulunmalıdır. 

Avrupa'ya yakın olmamızın bir avantaj olduğu ve hedefkitle içerisinde 

Avrupalı Hastaların ilk sırada olması beklentisiyle, bu avantajı doğru bir şekilde 

kullanmak gerekmektedir. Kaliteden taviz vermeyerek, hem kültür olarak hem 

de hukuki olarak hizmeti nereden alacağı kararı hastanın bizzat kendisine aittir. 

Avrupalı genel olarak yine Avrupa'dan sağlık hizmeti almak isteyecek, hasta 

haldeını arayacak, hasta için maliyetin önemi olmayacaktır. Bu açıdan Avrupalıya 

Türkiye'nin sağlık hizmeti sunumukısa sürede kolay olmayacaktır. 

• Kalitemiz iyice arttığında, · 

• Türkiye'nin sağlık sektörü çok iyi tanıtıldığında, 

• Sağlık hizmetine ilaveten paket halinde turizm imkanları sunulduğunda, 

• Türkiye Hükümeti ve özel sektör Avrupa sigortalanyla çok sıkı ilişkiler 

kurduğunda, 

Türkiye 'ye sağlık hizmeti almak için Avrupalılar gelmeye başlayacaktır. Bütün 

bunlardan sonra bile hastaları memnun etmek kolay olmayacaktır. (http:/ /www. 

saglik.gov.tr/SaglikTurizmi/belge/1-10592/turizm-ve-saglik.html (20.01 .2011 )).

164 İSTANBUL TiCARETODASI 

Avrupa da çalışan göçmenler, genel olarak sağlık hizmeti alma balamından 

Avrupalılada aynı haklara sahiptirler. Fakat sağlık hizmeti alırlarken özellikle son 

yıllarda hiç de Avrupalı ile eşit şekilde muamele görmemektedir ler. Buradan hareketle, 

sağlık turizmi açısındanAvrupa hedef pazarı üç ayrı grupta düşünülmelidir: 

1. Avrupalıların bizzat kendi vatandaşları 

2. Avrupa da yaşayan Türk Vatandaşlan (gurbetçiler) 

3. Avrupa da yaşayan diğer Müslüman göçmenler (Pakistan, İran, Irak, Fas, 

Tunus, Afrika vb.) 

Öncelikli olarak 5 milyonu aşkın gurbetçi sonra 25 milyonu aşkın diğer 

Müslüman göçmenler Türkiye den sağlık hizmeti alır, kaliteden ödün verilmez 

ve pazarlama da profesyonel şekilde yapılırsaAvrupa'nın yerli halkı da Ülkemize 

sağlık turizmi için gelecektir. Aksi takdirde, alt yapı sağlamlaştınlmadan yaşanabilecek 

herhangi bir Malpraktis davasında tüm pazarı kaybetme riski göz ardı 

edilmemelidir. (http:/ /www. sa gl ik. gov. tr/SaglikTurizmi/belge/1-1 05 92/turizm-vesaglik.html 

(20. O 1.20 ll)) .

•• 

DOKUZUNCU BOLUM 

••

9. Sağ h k Turizminde Yat1nm Ve Rekabet Olanaklan Üzerine Bir 

Arasfirma , 

Türkiye'de sayıları he~ geçe~ ~ün artan pek çok özel hastane, sağlık turizmi 

pazarından pay alabılmek ıçın daha fazla gayret göstermeye başladı. Bu 

amaçla öncelikle alt yapı çalışmalarına yönelen bu kuruluşların pek çoğunda uluslararası 

hasta hizmetleri adı altında sağlık turizmi konusunda çalışan ayrı birimler 

kuruldu. Yurt dışından hasta gelişini organize etmeye çalışan bu birimler pazar 

araştırması yapmak, fıyat araştırmaları ve karşılaştırmalan yapmak, yurt dışı özel 

sağ lık s i gortaları ile anlaşmalar yapmak, yurt dışı reklam tanıtım organizasyonları 

ile ulusal ve uluslar arası fuar ve organizasyonları takip etmek gibi çalışma ların 

yanı s1ra, gelen hastaların hastaneye girişinden taburcu olduğu aşamaya kadar her 

türlü soruna çözüm üretmek gibi pek çok konuda hizmet veımeye başladı. 

sınırlı 

Çalışmaları yalnızca ul uslararası hasta hizmetleri gibi birimler oluşturmakla 

kalmayan bu hastaneler aynı zamanda hastane içi i şaret ve i şaretçi lerinin 

yabancı hastalara göre düzenlenmesi, yabancı dil bilen personel istihdamı ve 

tercümanlık desteğinekadar her türlü alt yapı çalışmalarını yapmaya başladı. Özel 

sektörde yaşanan sağlık turizmi pazanna yönelik bu çalışmaların yanı sıra ulusal 

ve uluslararası pek çok fuar, kongre ve sempozyum düzenlenmeye ve dolayısıyla 

sağ lık turizmi sıkça gündeme getirilmeye başlandı. Kamunun ve özel sektörün 

sağ lık turizmine olan ilgisi göze çarprnaya başladı. 

9.1. Arasfırmanın Konusu 

1 

Turizm ile ilgili pek çok araştırmada, turizm sektörünün ulusal ekonomilere 

yönelik olumlu iktisadi etkilerine dild


site, sızıntı kanallan ve dışsallıkların düşük olduğu paket tur sistemi ile birlikte 

görece katma değeri düşük turist kitlelerine yönelik gelişen turizm gibi konular 

konuşulmaya başlanmıştır. Rekabetin büyük ölçüde fiyatlar üzerinde gerçekleştiği, 

deniz-güneş-kum üçlüsüne dayalı kitle turizminin sınırlarına gelindiği artık 

bilinmektedir. 

Alternatif bir turizm şekli olarak sıkça gündeme gelen sağlık turizminin 

Türk Turizm Sektörü açısından yeni bir açılım olacağı noktasından hareketle 

özel hastaneleri kapsayan bir araştırma yapıldı. Türkiye'ye yönelik gerçekleşen 

mevcut turizm hareketine yönelik eleştiriler ve olumsuz iktisadi etkileri göz önüne 

alındığında sağlık turizminin sağlayacağı avantajları ortaya konmaya çalışıldı. 

Bu amaçla, tedavi amaçlı seyahatler dolayısıyla gerçekleşen harcama miktarlan 

ile ortalama geeeleme sürelerini temel alan bir takım sorulara cevaplar arandı. 

Hangi ülke veya ülke gruplarının sağlık turizmi için Türkiye'yi tercih ettiği, neden 

tercih ettiği, hangi tedaviler için tercih ettiği ve Türkiye' nin bu alandaki rekabet 

unsurları tespit edilmeye çalışıldı. 

9 .2. Arasfırmanın Amacı 

1 

Dünya genelinde 2009 yılı verileriyle 5,4 trilyon USD sağlık harcaması 

gerçekleştiği görülmektedir. Ülkeler sanayileştikçe ve gelir seviyesi yükseldikçe 

sağlık hizmetlerine daha çok kaynak ayırmakta, dolayısı ile sağlık harcamaları da 

düşük gelirli ülkelere göre oldukça yüksek miktarda gerçekleşmektedir. 

Kişi başına gelirin yükselmesi, eğitim seviyesinin yükselmesi, sağlık bilincinin 

gelişmesi ve teknolojik gelişmelerin etkisi ile sağlık harcamalarında yaşanan artışa, 

gelişmiş ülkelerin sağlık sistemlerinde yaşanan sıkıntılar eklenince, sağlık amaçlı 

seyahatler gündeme gelmeye başlamıştır. Sağlık amaçlı seyahatlerin artışını sadece 

sağlık harcamalarının yüksekliği ile ülke sağlık sistemlerinde yaşanan sıkıntılara 

bağlamak da doğru bir yaklaşım değildir. Ulaşım teknolojilerinde yaşanan gelişmeler 

ile uluslararası seyahatlerin daha konforlu ve ucuz olması, yaşlı, kadın 

ve çocukların artan sayıda uluslararası seyahatlere katılması, bilgi ve iletişim 

teknolojilerinde yaşanan gelişmeler ile birlikte uzak destinasyonlara dair bilgilere 

kullanıcıların daha kolay ulaşır hale gelmesi de sağlık turizminin tetikleyicileri 

arasında sayılınalı dır.

TÜRKIYE'DE SACiLIK TURiZMi SEKTÖRÜ 169 

Dünya turizminin yapısı her geçen gün değişmekte ve sadece tatil amaçlı 

seyahatler turizm o layını tanımlamakta yetersiz kalmaktadır. Her geçen gün 

alternatif turizm, kongre turizmi, sağlık turizmi gibi kavramlar daha çok tartışılır 

hale gelmektedir. 

Bu araştırmanın amacı; sağlık ile turizm arasındaki ilişkinin değerlendiri l erek, 

Türkiye'ye yönelik gerçeldeşen sağlık turizmi hareketinin, Türk turizm sektörü 

açısından alternatifbir turizm potansiyeli olarak değerlendirilebilmesi için sağlık 

turizmi dolayısıyla gerçekleşen turist vanşlarının, turistik geeeleme ve harcama 

miktarlarının analiz edilmesi ve Türkiye'nin turizm gelirleri açısından katkısmın 

tartışılmasıdır. 

9.3. Yöntem ve Smırlılıklar 

Araştırınada internet araştırması , 

telefon görüşmesi yoluyla mülakat yöntemi 

uygulanmıştır. Araştırma kapsamına alınan hastaneler, ulusal ve uluslararası fuar 

ve organizasyonlarda yer almak konusunda oldukça hassas aynı zamanda sağlık 

turizmi alanında var olduklarını her türlü kitle iletişim aracı ile duyuran, reklam 

ve tanıtımlarında sağlık turizmine vurgu yapan özel hastanelerdir. İkinci aşamada 

bu özel hastanelerin sağlık turizmi ile ilgili birim yetkilikleri ile görüşülmeye 

çalışılmış ve bu mülakatlar sonucu bir takım verilere ulaşılmıştır. Elde edilen 

verilere ek olarak kurumların reklam ve tanıtım amaçlı her türlü beyanları dikkate 

alınmıştır. Sağlık turizmi alanında çalışmaları olan kamu yetkilileri ile dernek 

ve birlik yetkilileri ile yapılan görüşmelerde elde ettiğimiz bilgiler de derlenerek 

araştırma tamamlanmıştır. 

Çalışmanın temeli her ne kadar sektörde yer alan özel hastanelerle yapılan 

görüşmelere dayandınlmaya çalışılmış olsa da bir takım zorluklarla karşılaşılmıştır. 

Öncelilde sağlık turizmi için gelen ziyaretçi sayısı, tedavi ücretleri ve geeeleme 

süreleri gibi konularda bazı özel hastaneler ticari kaygılarından dolayı bilgi vermek 

konusunda işbirliğine yanaşmadıkları gibi hastaların kendilerine nasıl ulaştığı 

ve tedavi ücretlerini ödeme konusunda hangi yolu yaygın olarak kullandığım da 

belirtmek istememişlerdir.

ı 7 Ü 

iSTANBUL TİCARET ODASI 

Ayrıca görüşülen pek çok özel hastanenin sağlık turizmi ile ilgili sistematik 

bir çalışmasının olmadığı hasta gelişlerinin büyük bir bölüınünün pazardaki kısmi 

boşlukların tesadüfi değerlendirilmesi sonucu olduğu görülmüştür. 

Araştırınayı 

sınırlayan bir diğer unsurda kaç hastanenin sağlık turizmini bir pazar olarak görüp 

bu konuda ciddi çalışmaları olduğunu tespit etmenin zorluğu olmuştur. 

Sağlık turizmi yeni bir pazar olması dolayısıyla, sektör içinde dahi çok bilinen 

ve sistematize olmuş bir uygulama değildir. Zaten kendisi de oldukça komplike 

olan bu pazar ile ilgili detaylı doğru ülke istatistiklerinin olmayışı da çalışmada karşılaşılan 

bir diğer sınırlayıcı faktör olarak ortaya çıkmıştır. Uygulamada karşılaşılan 

farklılıklara rağmen Türkiye' de pek çok özel hastane sağlık turizmi ile ilgilenmekte 

olup, yurt dışından gelen hastalan tedavi etmektedirler. Sağlık turizminin ciddi 

bir pazar olduğu ve Türkiye'nin bu pazardan pay alabilmesinin mümkün olduğu 

varsayımı ile özel sektör tarafından bir takım çalışmalar yapılmaya başlanmış, ama 

çok az kurumun bu pazada ilgili sistematik bir çalışma ile ciddi gelir seviyesini 

yakaladığı görülmüştür. 

9.4. Arasfırmanın Sonucu 

, 

İyi yönetilen bir turizm sektörünün kalkınma açısından önemi aşikardır. Son 

yıllarda Türkiye' de gerçeldeşen gelişmeler açısından turist sayısı ve turizm gelirleri 

ilişkisinin seyrine bakmak gerekmektedir. ı 983-89 döneminde; turist sayısında 

dönem sonu% ı 74'lük bir artış yaşanırken, turizm gelirlerinde %52ı 'lik bir artış 

söz konusu olmuştur, 1992-98 döneınİnde ise oransal artış turist sayısın da %38 

iken turizm gelirlerinde %97 olarak gerçekleşmiştir. ı 990 ' lı yılların sonundan 

itibaren ise turizm gelirlerindeki artışın dramatik olarak turist sayısındaki artış 

hızının altında gerçeldeştiği görülmüştür. Ayrıca ı998 yılında 735 dolar olan 

yabanc ı 

başına ortalama harcama ıniktan 2006 yılında 651 Dolara gerilemiş, 

2009 yılında ise 700 Do larda kalmıştır. ı 980 yılından günümüze kadar geçen 

dönemde, tercihlerini kitle turizmine yöneiten Türk turizm sektörünün yaşadığı 

diğer sıkıntıları da şöyle özetlemek mümkündür; 

1980' li yıllardan günümüze dışsallıldarın düşük olduğu, diğer bir deyişle 

yerel ekonomiye katkısı sınırlı olan paket tur kullanımının %15'lerden %60'lara 

yükselmesi,

TÜRKiYE'DE SAÖLIK TURiZMi SEKTÖRÜ 171 

2000'li yıllardan itibaren ülkeye gelen turist kitlesinin %42'sinin 1000 doların 

altında gelire sahip turistlerden oluşması , 

1985'te turizmin "Kalkınmada Özel Önem Taşıyan Sektör" kapsamına alınması 

ile birlikte verilen teşviklerin etkisi ile konaklama tesislerinde aşırı kapasitelerin 

ortaya çıkması. 2000'li yıllar itibari ile konaklama tesisleri için yıllık ancak 

%45 'ler düzeyinde kalan bir doluluk oranının olması , 

1985-2003 döneminde verilen teşviklerin yönlendirmesi ile yapılan tesislerin 

kitle turizminin en önemli merkezleri olarak nitelendirilen Akdeniz ve Ege Bölgelerinde 

yoğunlaşması. Yani turizmde mevsimsel ve bölgesel bir yoğuntaşma ile 

karşı karşıya olunması, 

Akdeniz ve Ege bölgesinin pazarlanmasında Alman ve İngiliz uluslararası 

tur operatörleri ile Türk partnerlerinin hakimiyeti sonucu oluşan büyük bir sızıntı 

kanalının varlığı, 

Rekabetin yüksek olduğu, fiyata karşı oldukça hassas, mevsimsel işsizlik 

ve bölgesel yoğunlaşma olarak özetlenebilecek bazı unsurlar göz önünde 

bulundumlduğunda sağlık turizmi, turizm sektöründen beklenen katkıyı elde 

etmek konusunda ne derece faydalı olabilir sorusuna cevap aranmış ve aşağıdaki 

sonuçlara ulaşılmıştır; 

Uygulamada en çok kullanılan yöntemin, kitle turizminde kullanılan paket 

tur sistemine benzer, içerisinde tedavi maliyeti dahil, konaklama, ulaşım, şehir içi 

transferler, tercüman h k hizmeti hatta ön tetkik ve muayeneler dahil sağlık paketler 

şeklinde bir fiyatlandırn1a ve tutundurma faaliyeti şeklinde olduğunu söylemek 

mümkündür. Özel hastane ve klinikler sağlık paketi şeklinde tedavi hizmetlerinin 

pazarlamasını yaparken ek geeeleme ve refakatçi için ayrı fiyat belirtme ve paket 

kapsamındaki diğer hizmetlerin de ayrıntılarını bir program dahilinde ilan etme 

yolunu tercih etmektedirler. Sağlık paketi uygulaınasının, kitle turizınindekine 

benzer, dışsallıkların düşük olduğu aynı zamanda kaliteyi öncelemek yerine 

düşük fiyata yönelik promosyon faaliyetlerinin ve düşük gelirli turist profilinin 

oluşmasına yönelik sonuçlar dağuracağı kaygısı sektör içinde de yaşanmaktadır.

1 72 İSTANB UL TiCARET ODASI 

Ancak özellikle Avrupalı turistlerin tercihinin, önceden her yönü ile planlanmış 

ve ayrıntılar ile uğraşmadıkları, paket tur uygulamasını tercih etmeleri sektörü bu 

yönde bir uygulamaya gitmeye zorlamaktadır. 

Hastaların tedavi giderlerini ödemede kullandıkları en yaygın yöntemin özel 

sağlık sigortası şeklinde gerçekleştiği görülürken, cepten ödemeler ile yapılan 

ödemelerin ikinci sırada yer aldığı görülmektedir. Bu da gösteriyor ki yurt dışı özel 

sağlık sigortaları ile yapılacak işbirliğinin sağlık turizmine olumlu yansımaları çok 

ciddi boyutlarda olacaktır. 

Sağlık turizmi kapsamında gerçekleşen seyahatlerde çok farklı konaklama 

sürelerinin olduğu görüldüğü için, ortalama geeeleme süresi konusunda kesin bir 

rakam vermek mümkün olmamaktadır. Araştırma sonuçlarına göre diş tedavileri 

için ortalama yedi geceleme, göz için ortalama üç geeeleme gerçekleşirken, kanser 

tedavisi için bu sürenin bir ayı bulduğu gözlenmektedir. Ancak ortalama beş 

geeelemenin olduğu kabul edilirse, Türk turizm sektörü açısından bu sürelerin 

umut vaat edici olduğu açıktır. 

Tedavi amaçlı seyahatler söz konusu olduğunda ortalama turist harcamasını 

tespit etmek de mümkün olmamaktadır. Farklı tıbbi prosedürler ve farklı tedavi 

süreleri, maliyeti etkilediği için hizmet alıcıları talep ettikleri tedaviye göre değişen 

harcamalar yapmaktadırlar. İki göz Lasik Ameliyatı 1800 Euro civarında bir 

maliyete sahipken, Total diş protezi yaklaşık I O günlük bir geeeleme ile birlikte 

1300 Euro gibi bir harcaınayı gerektirmekte, onkolojik tedavilerde ise 10.000 

Euro gibi bir tedavi maliyeti söz konusu olabilmektedir. Tablo 18 incelendiğinde 

her ne kadar sağlık turizmine yönelik ortalama harcama miktarı konusunda bir 

genelierne yapmanın mümkün olmadığı görülse de Türkiye'ye yönelik gerçekleşen 

deniz-güneş-kum üçlüsüne dayalı seyahatlerdeki 700 dolar civarında olan ortalama 

harcama miktarının çok üzerinde bir harcamanın gerçekleştiğini söylemek 

müınkündür.

TÜRKiYE'DE SACiLIK TURiZMi SEKTÖRÜ 173 

Tablo 18. Türkiye'de Sağlık Turizmi Kapsamında Uygulanan Tedavi 

Ücretleri ve Ortalama Geeeleme Süreleri (2007). 

Klinik 

Ortalama Geeeleme 

Süresi 

Uygulanan Tedavi 

Tedavi Ücretleri (*) 

(Euro) 

D İ Ş 

7 Tek Kron 686 

7 Tek İmp l an tasyon 1.220 

26 

ONKOLOJİ 26 

Göğüs Kanseri 

Tedavisi 

Rahim Ağzı Kanseri 

Tedavisi 

10.477 

10.477 

40 Prostat Kanseri 15.347 

GÖZ 

4 Katarakt 1.710 

3 Lasik 783 

8 Burun Estetiği 3.669 

PLASTİK CERRAHi 15 Karın Estetiği 4.874 

9 YağAldırma 2.963 

Kaynak: Acıbadem Hastanesi, "Health Packages", http ://acıbademintemational.com/ 

Packages.asp, (30. 11.2007) 

(*) Konaklama, transfer ve tedavi ücretlerini kapsamaktadır. 

• Sağlık turizminde yapılan harcama miktarlarının kitle turizmine oranla 

yüksek miktarda gerçekleşt i ği ve yapılan harcamaların büyük bir kısmının da 

özel sağlık sigortalan tarafından karşılandığı veya cepten ödemeler şeklinde 

gerçekleştiği göz önünde bulundurulursa gelen turist kitlesinin katma değerini n , 

tatil turistinden görece yüksek olduğunu söylemek yanlış bir tespit olmayacakt ır. 

Aynca önceliği sağlık sorunlarını gidermek olan bu turist kitlesinin tatil tercihlerini 

yönlendiren sebeplerinfarklı olacağı göz önünde bulundurulduğunda, Türk turizm 

sektöründe turist kitlesinin profilini genişletmek konusunda da olumlu katkısının 

olacağı bir gerçektir.

174 ISTANBUL T İCARETODA SI 

• Sağlık turizmi ile ilgili turist varışlarında İstanbul ilk sırada yer alırken, özel 

hastanelerin yoğunlukta olduğu İzmir, Antalya, Ankara diğer önemli destinasyonlar 

olarak göze çarpmaktadır. Bu durum Türkiye'ye yönelik gerçekleşen genel turizm 

talebine uyumlu bir yapının varlığı anlamına gelmektedir. Mevcut modem konaklama 

tesisleri ve alışveriş olanaklarının bu destinasyonlarda olduğu düşünüldüğünde 

, 

bu durum bir avantaj olarak değerlendirilebilirken, bölgesel yoğunlaşmadan 

kaynaklanan sorunların çözümünde alternatif olmaktan çıkmakta, turistik sezonda 

çalışan bölgeler için mevsimsellik açısından bir avantaj yaratmaktadır. 

Turizm kavramının sağlık turizmini karşılamada yetersiz kalmakta, sosyal 

güvenlik, artan sağlık harcamaları gibi kavramları gündeme taşımasının yanında 

sağlık turizminin tıp bilimi ile yakından ilişkili olduğu hemen göze çarpmaktadır. 

Gelişmiş ülkelerden gelişmekte olan ülkelere doğru bir seyir izleyen sağlık 

turizminin geniş tanımlaması daha önce yapılmış ve genel trendi hakkında bilgi 

verilmiştir. Ancak bu aşamada sağlık turizminin ekonomik katkısı incelenmiş ve 

özetle şu sonuçlara ulaşılmıştır. 

Sağlık amaçlı gerçekleşen seyahatlerde ortalama harcama miktarının, 700 

dolar olan ortalama turist harcamasının çok üstünde olduğunu söylemek mümkündür. 

Türk turizm sektöründe ortalama geeeleme süresinin 5 gece ile sınırlı kaldığı 

düşünülürse sağlık turizminin bu açıdan da bir avantaj yarattığı ortadadır. Ayrıca 

sağlık turizmi mevsimsel bir özellik taşımadığı gibi, kitle turizminde olduğu gibi 

Akdeniz ve Ege Bölgesi ile de nispeten sınırlı kalmamaktadır. Farklı istihdam 

olanaklan yaratma, sağlık sektörünün ve yan sanayinin gelişimine katkıda bulunma 

gibi olumlu iktisadi özelliklerinin yanı sıra konaklama tesislerinde yaşanan mevsimsellik 

konusunda da kısmi rahatlamalara neden olacağı görülmektedir. Ülke 

tanıtımında etkili rol oynamak, farklı turist kitlelerine hitap ederek farklı ihtiyaçları 

karşıladığı için ülke turist profilini genişletmek gibi fonksiyonları bulunan sağlık 

turizmi, turizmden beklenen ekonomik katkıya ulaşılması konusunda önemli bir 

araçtır.

TÜRKiYE'DE SAGL!K TURiZMi SEKTÖRÜ 17 5 

Araştırma sonucu elde ettiğimiz bilgiler ışığında Türk sağlık turizmi sektörü 

hakkında şu geneliemeleri yapmak mümkündür; 

• Türkiye'ye düzenlenen tedavi amaçlı seyahatlerin büyük bir kısmını diş tedavileri 

ile göz tedavileri oluşturmaktabunu s ı rasıyla, estetik operasyonlar, kanser 

tedavileri, kalp cerrahisi ve kardiyoloji için olan turist gelişleri takip etmektedir. 

• Yeni bir pazar olarak sağlık turizmi alanında faaliyette bulunan özel 

hastanelerin ve klinikterin pek çoğunda yurt dışından gelerek tedavi olan hasta 

sayı sının toplam faaliyet hacmindeki yeri, çok aktif olanlarda dahi %1 O'nun a ltında 

kalmaktadır. 

• Antalya bölgesinde faaliyette bulunan 3 hastane dışında, ana faaliyet alanının 

sağlık turizmi olduğunu beyan eden herhangi bir hastaneye rastlanmazken, pek çok 

kurumun sağlık turizmi alanında faaliyet hacmini genişletme gayretinde olduğu 

tespit edilmiştir. 

• Sağlık turizmi alanında Türk hizmet sağlayıcı l arının reklam ve tanıtırnda 

kullandıkları en yaygın yol, internet pazarlaması olmakla beraber ikinci sırada 

özellikle bazı Avrupa ülkelerindeki aile hekimlerine ve diğer sağ lık profesyonellerine 

yönelik olarak gerçekleştirilen tanıtım faaliyetleri yer almaktadır. Ancak, 

lrona1

1 7 6 İSTANBUL TİCARET ODASl 

• Türkiye'ye yönelik gerçekleşen tedavi amaçlı seyahatlerin büyük bir kısmı, 

diş ve göz bakımını sigorta kapsamından çıkaran Avrupa ülkelerinde yaşayanlar 

tarafından gerçekleştirilmektedir. Özellikle Almanya ve Hollanda Türk hizmet 

sağlayıcılan açısından ciddi bir Pazar olarak değerlendirilirken , Orta Doğu ise 

hedef pazar olarak görülmektedir. Türk turizm sektörü, genel olarak incelendiğinde 

de benzer bir sonuç ortaya çıkmaktadır. Ülkelere göre dağılımda ilk sırayı 

Almanya'nın aldığı ve Avrupa ülkelerinden gelen turistlerin büyük çoğunluğu 

oluşturduğu görülmektedir. Almanya 1980 yılından bu yana Türkiye'nin en büyük 

pazarı durumundadır. Bununla birlikte Almanya, İngiltere ve Bağımsız Devletler 

Topluluğu(BDT) Türkiye 'nin üç büyük pazarını oluşturmakta ve Türkiye turizmi 

içindeki yeri sayısa l olarak incelenirse; bu üç ülkenin aldığı payın% 50 civarında 

gerçekleştiği görülmektedir. 

• Sağlık turizmi ile ilgi çalışmaları bulunan özel hastane ve kliniklerin yanı sıra 

diğer kamu ve özel sektör çalışanlarından aldığımız bilgiler ışığında Türkiye'nin 

sağlık turizmi alanında en ciddi rakibinin Hindistan olduğunu söylemek mümkündür. 

Hindistan dışında diğer önemli rakipler Ürdün, Macaristan, Belçika, 

Bulgaristan, Malta, Dubai, Güney Kıbrıs olarak gösterilmektedir. 

• Kamu ve özel sektör çalışanları ile yapılan görüşmeler sonucunda Türkiye 

açı sından en önemli rekabet unsurunun yeterli teknolojik alt yapı ve kalifiye sağlık 

profesyonellerinin varlığı olduğu sonucuna ulaşmış bulunmaktayız. İkinci sırada 

fiyat avantajı ve kolay ulaşılabilirlik gelmektedir. Avrupa Birliği 'ne giriş sürecinde 

uluslararası tanınılırlığımızın artması ve son dönemde yaşanan ekonomik istikrar 

tablosuna rağmen , rekabet edebilirlik açısından reklam ve tanıtımdaki eksiklik 

en büyük dezavantaj olarak değerlendirilmektedir Türkiye ile ilgili uluslararası 

basında çıkan terör haberlerinin de diğer bir dezavantaj olduğu söylenebilir. 

• Sektör içinde yaşanan en önemli sıkıntı yabancı dil bilen, doktor ve diğer 

yardımcı sağlık personelinin yeterli olmamasıdır.

TÜRK İYE'DE SAGLIK TURiZM i SEKTÖRÜ }77 

Araştırmanın sonucunda ulaşılan en önemli sonuç ise; Son 1-2 yıl içerisindeki 

gelişmelere rağmen sağlık turizmi sektöründe, henüz Turizm Bakanlığı, Sağlık 

Bakanlığı ve özel sektör işbirliğinin tam olarak sağlanmamış olduğudur. Bu durum 

uluslararası arenada yapı lm ası gereken reklam ve tanıtım çalışmalannın yetersiz 

kalmasına neden olduğu gibi ülke içerisinde de bir takım uygulama farklılıklarına 

ve hatalarma da neden olmaktadır. Farklı fiyat uygulamaları ve şişirilmiş faturalar 

bu konuda verilebilecek ilk çarpıcı örneklerdir. 

Sağlık turizminin uzun vadeli, gelir yaratıcı etkisi tespit edilmeli ve bu konudaki 

çalışmalar kısa vadeli kar etme kaygısından kurtarılarak sağlık turizminde 

marka olma iddias ı ile yönetilmelidir.

SONUC 

1 

Turizm, birinci derecede doğal, kültürel ve tarihsel kaynaklara dayalı olarak 

varlığını sürdüren, boş zaman ve tasarruftın nasıl kullanılacağına ilişkin ekonomik 

bir kararla başlayan, ekonomik ve sosyal sonuçları olan bir olaydır. 

İkinci Dünya Savaşı 'na kadar yüksek gelir gruplarına mensup kişilerin tabii 

güzellikleri ve eski medeniyetleri tanıma amacına yönelik bir kavram olan turizm, 

1950'1i yıllardan sonra, daha ziyade tatil gayesine yönelik ve daha düşük gelir 

düzeyindeki halk tabakaianna yayılmış bulunmaktadır. 

Boş zaman ve gelir düzeyinin yükselmesi, bilgi teknolojilerindeki gelişmeler, 

toplumsal hareketliliğin artması, ulaştırma teknolojisindeki gelişmeler sonucu 

uzaklık kavramının değişmesi gibi faktörler de turizmin gelişimini önemli ölçüde 

ve olumlu yönde etkilemiştir. 

Günümüz turizminin gelişimini etkileyen diğer önemli faktörler; eğitim ve 

kültür düzeyinin yükselmesi, reklam ve tanıtım unsurlarının olumlu etkileri olarak 

sayılabilir. Belirtilen bu faktörlerin etkisi ile turizm, telekomünikasyon ve enformasyondan 

sonra 21. yüzyılda gelişme gösteren, üç temel hizmet sektöründen biri 

konumuna yükselmiştir ve her geçen gün gelişme göstermeye devam etmektedir. 

Dünya Turizm Örgütü'ne (WTO) göre; turizm, ekonomik anlamda, Dünya ' nın 

en büyük ve geniş kapsamlı sektörüdür. Günümüzde, ülke ekonomilerinin karşılaştığı 

ulusal ve uluslararası ekonomik darboğazların çözümünde turizm dinamik 

ve ekonomik özellikleri ile adeta bir çıkış noktası olmuştur. 

Türkiye' de turizm sektörünün yapısal değişimi ve gelişiminin hızlanması 

1980'li yıllarda başlamış ve bu tarihten itibaren Türkiye, turizmden belirli oranda 

pay almaya başlamıştır. Türkiye 2009 yılı itibari ile 25,5 milyon turist varışı ile, 

dünyada en çok turist alan ülkeler sıralamasında 7. sıraya yerleşmiş, en çok turizm 

geliri elde eden ülke sıralamasında da 9. olmuştur. 1980 yılında 400 milyon ABD 

Doları olan turizm geliri, 51,6 kat artarak 2009 yılında 21,048 milyon Arnerikan 

Delarına erişmiştir. Bu rakam Türkiye'nin GSMH'nın o/o 10.2 'sine tekabül etmektedir. 

Turizm gelirlerinin GSMH içerisindeki payı 1980'de yüzde 0,7 iken, 2009

ı 80 

ISTANBUL TİCARET ODASI 

yılında yüzde ı0 ,2'ye yükselmiştir. Turizm gelirlerinin ihracat içerisindeki payı 

ı980 ' de yüzde ı3,8 iken, 2009 yılında yüzde 21,1 'e ulaşmıştır. 

Turizm sektörünün ödemeler dengesi, istihdam, uluslararası ilişkiler ve tanıtım 

gibi Türkiye açısından her biri ayrı öneme sahip konularda oynadığı rol ve katkısı 

artarak devam etmektedir. 

Türkiye' de turizm sektörü, gerek turist sayısı gerekse turizm gelirlerinde 

yaşanan önemli gelişmelere rağnıen, yine de sahip olduğu kapasiteyi tam olarak 

kullanamamaktadır. Çünkü Türk turizm sektörü tek yönlü bir gelişim trendi izlemektedir. 

Özellikle ı 980 sonrası süreçte tercihini kitle turizminden yana kullanan 

ve turizmde çeşitlendirmeye gitmeyen Türk turizmi, kapasitesi kadar büyüyemediği 

gibi beklenenin altında bir katkı sağlamaktadır. 

Kitle turizmi, deniz-kum-güneş üçgeni olarak nitelendirdiğimiz, talep iniş 

çıkışları yüksek, alt gelir tabakasına hitap eden, destİnasyon sayısı fazla olduğu 

için rekabetin yüksek olduğu, kar maksimizasyonu amaçlı bir turizm çeşididir. 

Türkiye' de özellikle Akdeniz ve Ege kıyıları yoğunluk kazanmakla birlikte, 

organize tur ağırlıklı ve paket tur tarzı pazarlamanın yoğun olduğu , atıl kapasite 

ve düşük doluluk oranı gibi riskiere aşırı duyarlı olarak gelişen kitle turizmi, 

geleneksel bir turizm anlayışı olarak sektörde yerini almaktadır. Nisan ayı başlarından 

başlayıp Ekim ayı sonuna kadar süren dönem, turizm sezonu olarak 

değerlendirilmekte ve Türkiye turizminin bölgesel ve mevsimsel özellik taşıması, 

turizmin ülke ekonomisine sağlayacağı olumlu katkıyı sınırlamaktadır. 

Türkiye' de turizm, artık sadece deniz, kum ve güneşten oluşan doğal zenginliklerden 

ve tarihi kalıntılardan oluşan kültür varlıklarından değil, tüm alternatifturizm 

zenginliklerinin değerlendirilmesinin zorunlu olduğu bir noktadadır. 

Alternatif turizm türleri konusunda da önemli bir zenginliğe sahip olan Türkiye, 

bu kaynaklarının değerlendirilmesiyle, turizmin sadece birkaç bölgede ve belirli 

bir mevsimde yoğunlaşmasından ve standart bir turist kitlesine hitap etmesinden 

kurtulacaktır.

TÜRKiYE'DE SACLIK TURiZM i SEKTÖRÜ } 8} 

Alternatif turizm türlerinde yapılan harcamaların, kıyı turizmi için yapılan 

harcamaların çok üstünde olduğu bilinen bir gerçektir. Tanıtım ve yatırım konusunda 

yaşanan s ıkıntılar sonucunda yaşanan çeşitsizliğin ve potansiyeli kadar 

büyüyemeyen turizmin, Türk ekonomisine katkısı da sınırlı kalmakta ve ülkenin 

turizm sektöründeki rekabet gücünü azaltmaktadır. Turizmin tüm yıla yayılması 

ve mevsimsel işsizliğin engellenmesi ve katma değeri yüksek turist kitlesine hitap 

edilebilmesi için alternatif potansiyelini değerlendirmek zorunda olan Türkiye, 

sağlık turizmini önemli bir fırsat olarak değerlendirmelidir. 

Dünyada sağlık turizmi hareketinin, genel turizm hareketinde olduğu gibi, 

gelişıniş ülkelerden gelişmekte olan ülkelere doğru bir seyir izlediği bilinen bir 

gerçektir. Bugün, Dünya'da sağlık harcamaları 2009 yılı verisiyle 5,5 trilyon 

dolarlık bir pazar anlamına gelmektedir. Gelişmiş ülkelerde yaşanan temel sorunlardan 

biri ülkelerin demografik yapılarını şekillendiren hızlı yaşianma eğilimi dir. 

Ekonomik refah ile birlikte beslenme ve sağlık alanlarında yaşanan gelişme, 

doğum oranlarının düşmesi, çocuk sahibi olma yaşının yükselmesi gibi nedenlerle 

bu ülkelerde nüfus hızla yaşlanmaktadır. Yaşianma ile birlikte bağımlı nüfusun 

sağlık giderlerinin artması, bunun yanında sosyal güvenlik sisteminin finansınanını 

sağlayan aktif sigortalı sayısının sınırlı kalması, sosya] güvenlik sistemlerinin 

Bu durum, gelişmiş ülkelerdeki sorunların en belirgin 

maliyetini arttırmıştır. 

olanıdır ve günümüz tedavi amaçlı sağlık turizminin çıkış noktasıdır. 

Dünya turizm hareketlerinin ağırlık noktasını Türkiye'nin de yer aldığı Avrupa 

kıtası oluşturmaktadır. Bu durum Türk sağlık turizmi açısından ciddi bir potansiyelin 

varlığı anlamına gelmektedir. 

Bu amaçla sektör içerisinde, sektöre yön veren öncü bazı özel hastaneleri 

kapsayan bir araştırma yaptık. Elde edilen verilerin değerlendirilmesi sonucu 

tespit edilen bazı önemli bulgular ile bu bulgulara dayalı olarak geliştirilen öneriler 

aşağıda verilmiştir. 

Türkiye' de sağlık turizminin s istematize olmuş yaygın bir uygulama şekli 

yoktur. Ülke istatistikleri bu konuda çok eksik olduğu gibi hangi özel hastanenin 

veya kliniğin bu pazarda ne derece etkin olduğu, ya da faaliyet hacminin ne kadarını 

bu alanda değerlendirmek konusunda istekli olduğu tespit edilememektedir.

182 İSTANBUL TİCARETODA S I 

Genel bir fiyatıandırma politikası veya bir yıldıziandırma söz konusu olmadığı 

için, kısa vadeli kar maksimizasyonunu hedef alan yanlış fiyatıandırma politikaları 

izlenmektedir. 

Hastaların Türkiye'deki sağlıkkuruluşlarına ulaşınada izledikleri yol, kurumdan 

lruruma büyük farklılıklar gösterdiği gibi reklam ve tamtım çalışmalarında 

da dağınıklık söz konusudur. Genel olarak sağlık sistemlerinde sıkıntı yaşayan , 

bekleme listeleri ve yüksek fıyatlar gibi sağlık hizmetlerine ulaşınada sorunlan 

olan Avrupa ülkeleri Türkiye'nin pazarını oluştururken, sadece Rusya pazarı gibi 

farklı pazarlara yönelik çalışan, özel sağlık lruıuluşlan da mevcuttur. 

Sağlık turizminde yaygın uygulama, sağlık paketleri şeklinde bir fiyatıandırma 

politikasının izlenmesidir. Bu durum yerel ekonomiye katkıyı sınıdandırdığı gibi 

kitle turizminde en çok eleştirilen katma değeri düşük, kalite değil fıyat öncelikli 

bir turist profılinin oluşturulmasına sebep olmaktadır. Ancak 700 dolar olan ortalama 

turizm harcaması göz önüne alındığında sağlık turizminin ciddi bir avantaj 

getirdiği açıktır. 

Kansertedavisi olmak için ülkeye giriş yapan bir turistin ortalama 10.000 euro 

harcayacağı ve yaklaşık 30 geeeleme yapacağı düşünüldüğünde sağlık turizminin 

katma değeri daha net olarak görülmektedir. Sağlık turizminin sağladığı diğer 

avantajlan da şöyle özetlemek mümkündür. 

• Konaklama tesislerinde yaşanan atıl kapasite ve düşük doluluk oranı gibi 

sorunların çözümünde alternatif olınak, 

• Farklı bir ihtiyaca cevap vermesi dolayısıyla, Türkiye'ye gelen turist 

profilini genişletmek, 

• Ülke imaj ma olumlu katkısı olacak bir reklam ve tanıtım görevi üstlenmek, 

• Turizmde mevcut olan bölgesel yoğunlaşma ve yoğunlaşmanın getirdiği 

sorunların çözümünde alternatif olmak, 

• Artı istihdam olanakları yaratmak ve sağlık sektörüne canlılık kazandıımak , 

• Turizmde yaşanan düşük ücret, mevsimsellik sorununun çözümüne 

katkıda bulunmak

TORKiYE'DE SAUL.! K TURII.:MI StKTÖRÜ 183 

Yaptığımız araştırma, sağlık turizminin ciddi pazar büyüklüğüne ulaştığım 

ve Türkiye'nin bu pazardan pay alabilecek potansiyelj barındırdığını ortaya 

çıkannıştır. 

Türkiye'nin bu noktada en büyük avantaJı, tiyatların uygunluğu yani maliyet 

avantajıdır. 

Maliyet, kalite ve zaman üçlüsünde hastanelerin (özel ve üniversite) 

altyapısı, personelin dil olanaklan ve hekim kalitesi yeterlidir, uzun bekleme listeleri 

gibi hizmete u taşımı geciktiren sebepler mevcut deği Id ir. Coğrafi yakınlık ise 

bir diğer avantajdır. Dezavantajlar ise; ülke imajı, yetersiz tanıtım, koordinasyon 

eksikliği, akredite olmamış hastane sayısınm fazlalığı, fiyatıandırma stratejilerinde 

yapıtan hatalar, mevzuat eksikliği şeklinde özetlenebilir. 

Sağlık turizminden elde edilen kazamınlar beklenilenin altında gerçekleşmektedir. 

Türkiye' nin mevcut potansiyelini analiz etmesi, aksaklıklan gidennesi 

bu pazardan artan oranda pay almasını sağlayacaktır. Bu amaçla öncelikle şu 

tedbirlerin alınması gerekmektedir~ 

• Öncelikle hedefpazar belirlenmeli, bu noktada potansiyel olarak görülen 

iilkelere yönelik ciddi aı·aştırmaJar yapılarak sağlık atanındaki eksikliklerine 

ve ihtiyaçlarına cevap aranmalıdır, 

• Hedefülkeler belirlendikten sonra bu pazarlara yönelik tanıtım ve tutundunna 

stratejileri belirlenmelidir, 

• Bu pazatiarda hangi performans düzeyinde hizmet veri !eceği tespit edilerek 

hangi branşların ön plana çıkarılacağına karar verilmelidir, 

• Gereldi mevzuat düzenlemeleri ve değişiklikleri yapılmalıdır, 

• Uygulanacak doğru fiyatiandırma politikalan ile ticarileşme eğilimine 

fırsat verilmemelidir, 

• Sektörler arası işbirliği yapılmalıdır. 

• Ulusal bir turizm politikası ve yatırım planları oluşturulmalıdır. 

• Yurtdışında devlet destekli bir reklam vetanıtını kampanyası yürütülmelidir. 

Türkiye açısından en önemli nokta mevcut önyargıları ytkılarak, yurt dışındaki 

imaj m yenilenmesidir. Özellikle Avrupa Birliği'ne bağlı ülkelerde yaşayan insanlar


medya, internet ve diğer iletişim imkanlarından yüksek oranda faydalanarak diğer 

ülkelerdeki alternatiftıp imkanlarını, kaliteli ve ekonomik sağlık hizmetlerini daha 

fazla sorgulamaktadır. Bu noktada tanıtım faaliyetlerini medya ve internet alanında 

yoğunlaştırmak gerekir. Ülke tanıtırnma yönelik etkili bir web sitesi hazırlanarak 

ülke sağlık turizm olanakları tanıtılabilir. Ancak ülke farklılıklan göz önünde 

bulundumlduğunda bazı ülke gruplarına yönelik tanıtım ofisleri kurmak ya da 

turizm acenteleri ile işbirliğine girmek, yurtdışından Türkiye'ye hasta getirecek 

sigorta şirketleri ile koordinasyon sağlamak gibi farklı yöntemler uygulamak daha 

etkin yöntemler olabilir. 

Marka ülke imajı yaratılmak sureti ile sağlık turizmi pazarından istenilen payın 

alınması mümkündür. Ancak sağlık turizıninde marka olabilmek, uluslararası 

devlet destekli tanıtım ve pazarlama atağı yapılarak gerçekleştirilebilecek bir 

hedeftir. Hangi branşların ön plana çıkarılacağının tespit edilmesi özel ve üniversite 

hastanelerinin mevcut teknolojik alt yapılarının incelenmesi ile mümkün olabilir. 

Doğru pazarlama stratejileri ile belirlenen branşlarda marka olmak gerçekleştirilebilecek 

bir hedeftir.

TÜRKiYE'DE SAGLIK TURiZMi SEKTÖRÜ } 85 

EK. 1. Sağlık Bakanlığı' nın Sağlık Turizmi ve Turistin Sağlığı Kapsamında 

Sunulacak Sağlık Hizmetleri Genelgesi. 

T.C. 

SAGLIK BAKANLIGI 

Tedavi Hizmetleri Genel Müdürlüğü 

13/06/2011 * 26160 

Sayı 

:B-I 0-0-THG-0-09-00-00 

Konu:Sağlık Turizmi ve Turistin Sağlığı 

Kapsamında Sunulacak Sağlık Hizmetleri 

GENELGE 

2011141 

Sağlıkta Dönüşüm Programı 'nın uygulaması sonucunda Sağlık Bakanlığına 

bağlı hastaneterimizin sağlık hizmeti sunum kalitesi, alt yapısı ve tıbbi donanıını 

artmış, acil sağlık hizmetlerimizin hizmet ağı ve kalitesi çok üst seviyelere çıkmıştır. 

Diğeryandan helikopter ambulansları ve uçak am bulansıarı ile uluslararası 

acil hasta transferleri yapılabilir ha.le gelmiş bulunmaktadır. Bunların yanı sıra 

ülkemizin bazı bölgelerinde, önümüzdeki yıllarda hizmete girecek olan sağlık 

kampüsleri ile de sağlık hizmetlerinin kalitesi daha da artacaktır. 

Bu çerçevede yurt dışında yaşayanlara ve ülkemizi ziyaret eden turistlere 

birçok hastanemizde sağlık hizmeti sunma imkanımız bulunmaktadır. Bu tür sağlık 

hizmetleri talep edenlere, 551 O sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası 

Kanunu ve milletler arası ikili anlaşmalar kapsamının dışında farklı prensiplerde 

sağlık hizmeti sunulması uygun ve gerekli görülmüş bulunmaktadır. 

Bu genelge kapsamında sağlık hizmeti sunulacak kişiler iki ana başlıkta 

değerlendirilecektir. Birincisi; Sağlık Turizmi kapsamında sağlık hizmeti almak 

için yurtdışından ülkemizi tercih eden kişiler. İkincisi; ülkemize turizm amaçlı 

gelen turistlerin tatilleri esnasında yeni gelişen acil tedaviyi gerektiren Turistin 

Sağlığı kapsamında sağlık hizmetleri alacak ki ş iler.

186 İ STAN B U L TİCARET ODASI 

Bu kapsamda yapılacak iş 

ve işlemler ile ilgili düzenlemeler aşağıda belirlenmiştir. 

1. Bu Genelge kapsamında verilecek hizmetlerin kurumun rutin sağlık 

hizmetlerini aksatmayacak şekilde planlarup organize edilmesi esastır. 

2. Sağlık turizmi veya turistin sağlığı kapsamında çok sayıda hasta başvurusunun 

olabileceği potansiyel illerde, Bakanlığıınızın uygun görmesi 

halinde il deki hastanelerden bir tanesinin bünyesinde veya il sağlık müdürlükleri 

bünyesinde bir Yurtdışı Hasta İl Koordinasyon Merkezi kurulur. 

3. Sağlık turizmi veya turistin sağlığı açısından potansiyel illerde tıbbi teknolojik 

donanımı, nitelikli ve uzman sağlık personeli, otelcilik hİzınetleri ve 

hizmet kapasitesi yeterli olan bazı hastanelerimizin bünyesinde, il sağlık 

müdürlüklerinin talep etmesi ve Bakanlık uygun görüşü ile bir Yurtdışı 

Hasta Birimi kurulur. 

4. Yurtdışı hasta birimi bulunan hastaneler veya yurtdışı hasta il koordinasyon 

merkezi bulunan il sağlık müdürlükleri, gerek görürler ise yurtdışına 

yönelik olarak bu hastanelerin ve sağlık hizmetlerinin tanıtım faaliyetlerini 

döner sermaye kaynaklanndan yapar veya hizmet alım yoluyla yaptırır. 

5. Yabancı hastalar ve turistlerin acil sağlık hizmetleri veya hasta akları 

kapsamındaki müracaatları için Yurtdışı Hasta Çağrı Merkezleri oluşturulur. 

Bu çağrı merkezleri Bakanlık merkezinde veya Yurtdışı Hasta İl 

Koordinasyon Merkezi bünyesinde yapılandınlacaktır. 

6. Bu genelge kapsamında hizmet alımları usulü ile çalıştırılacak e lamanlar 

Strateji Geliştirme Başkanlığınca yayınlanan ve hizmet alımları kapsamında 

çalıştırılabilecek işçi sayısının tespitine ilişkin usul ve esaslarını 

belirleyen genelgeler ilc getirilen sınırlarnalara tabi değildir. 

7. Yurtdışı hasta birimi bulunan hastanelerdeki tüm personellerin yabancı dil 

seviyelerinin tespit edilip iletişim bilgileri ile birlikte personel şubesinde 

bulundurulması, ihtiyaç halinde başhekimliğin bu personellerden gerekli 

sayıda kısa süreli geçici görevlendirmesi veya günlük olarak davet edilmesi 

sağlanır.


8. Yurtdışı hasta birimi veya yurtdışı hasta il koordinasyon merkezi bulunmayan 

illerdeki hastanelerde genelge kapsamında yabancı hastaların iş ve 

işlemleri il sağlık müdürlüğünde görevtendirilecek olan sağlık turizmi il 

temsilcilerince yapılır. 

9. Bu genelge kapsamında ildeki tüm hastanelerde sunulan sağlık hizmetleri 

karşılığı aylık tahsil edilen tutarm% 1 O'u en geç takip eden ayın ı O'una 

kadar il sağlık müdürlüğü döner sermayesine aktarılır. 

10. Yurtdışı Hasta Biriminde; 

a. Hastanelerde oluşturulacak olan yurtdışı hasta birimlerinde yeterli seviyede 

yabancı dil bilen I yardımcı sağlık personeli ve 1 tab ip görevlendirilmesi, 

b. Bölgeye gelen turistlerin konuştukları diller göz önünde bulundurularak 

gerekli dilde ileri seviyede lisan bilen en az 3 hasta yönlendirme elemanı 

hizmet alımı yöntemi ile bulundurulması ve nöbet usulü ile çalıştırılması, 

c. Bu birime başvuran yabancı hastaların tüm kayıt, tercüme, tedavi bedelinin 

faturalandırılması ile ilgili iş ve işlemler buradan takip edilmesi, 

d. Bu hastaların ilk muayeneleri bu birimin hekimi tarafından yapılıp gerekirse 

diğer branşlardan konsültasyon istenmesi, 

e. Hastane içinde bu yabancı hastalara yabancı dil bilen hasta yönlendirme 

elemanlan refakat etmesi, 

f. Hastanede bulunan yurtdışı hasta birimleri tarafından her ay sonunda 

Ek-1/Ek-2 formuyla İlde bulunan yurtdışı hasta il koordinasyon merkezine 

bilgi verilmesi, ilde yurtdışı hasta il koordinasyon merkezi yok ise ilgili 

hastane başhekimliği tarafından her yıl aralık ayı sonunda genelge eki 

Ek- ı 1 Ek-2 formu kullanılarak il sağlık müdürlüğü aracılığı ile Bakanlığa 

bilgi verilmesi, 

g. Bu birimlere, ikili milletlerarası anlaşmalar gereği sağlık hizmeti aln1ak 

için gelen, yurtdışında yaşayan vatandaşlarımıza danışmanlık, yönlendirme 

ve rehberlik hizmetlerinin yurtdışı hasta birimleri tarafından

ı 8 8 İSTANBUL TİCARET ODASI 

verilmesi, bu kapsamda bulunan vatandaşlarımızın iş ve işlemleri, 55 ı O 

Sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Kanunu mevzuatına göre kendi 

vatandaşlarımıza sunulan sağlık hizmeti süreçlerine (provizyon, faturalandırma, 

ücretlendirme v.s) tabi olması ve söz konusu kişilerin yabancı 

hasta olarak değerlendirilmemesi, 

Hususlarında gerekli düzenlemeler yapılır. 

11. Yurtdışı Hasta il Koordinasyon Merkezinde; 

a) Yeterli seviyede yabancı dil bilen en az 3 yardımcı sağlık personeli, 2 tabip 

ve 2 VHKİ elamanı görevlendirilmesi, 

b) Bu merkezin hastane içinde bir yerde konuşlandırılması halinde, hastanenin 

yataklı servis bölümünde yeterli sayıda nitelikli yatak tahsis edilmesi, 

c) Sağlık müdürlüğünce, hizmet alımı usulüyle yeterli sayıda ileri seviyede 

yabancı dil bilen tercümanların istihdamı veya tercümanlık hizmetinin döner 

sermaye kaynaldarından temin edilmesi, 

d) Hastane içinde konuşlandırılmış olması durumunda, sağlık turizmi veya 

turistin sağlığı kapsamında yurt dışından gelen hastaların iş ve işlemlerini takip 

etmesi, bunların tedavilerinin öncelikli olarak koordinasyon merkezinin bulunduğu 

hastanede yapı lması, burada yeterli seviyede sağlık hizmetinin verilemernesi 

halinde ilgili ilde bulunan Bakanlığın diğer hastanelerinde bu sağlık hizmetinin 

sunulması, 

e )İl koordinasyon merkezine yatışı yapılan hastaların ilk tıbbi değerlendirme 

ve tetkiklerinin burada bulunan tabip tarafindan yapılması, gerek duyulması 

halinde uzman doktor tarafından konsültasyonun istenmesi, 

f)İl koordinasyon merkezleri tarafından, her ay ilde tedavisi bitip taburcu olan 

hastaların düzenli olarak BakanlığaEk-I /Ek-2 formu ile bildirilmesi, iki yıl üst üste 

yeterli hasta takibi yapmayan il koordinasyon merkezlerinin onayının Bakanlık 

tarafından iptal edilmesi,

TÜ RKİY E'DE SACiLIK TURiZMi SEKTÖRÜ 189 

g)Yurt dışı hasta il koordinasyon merkezi hastane içinde konuşlandı rı lmış 

olsa bile burada çalışan personelin doğrudan tüm özlük hakları dahil il sağlık 

müdürlüklerine bağlı olması ve yatak lı tedaviden sorumlu müdür yardımcıs ına 

bağlı olarak işlemlerin yürütülmesi, 

h) Bu kapsamda sunulan tüm acil hasta nakillerinin (Kara/Hava) il sağlık 

müdürlüklerince Ek-2 formuyla her yıl Aralık ayında Bakan lı ğa bildirilmesi, 

Hususlarında gerekli düzenlemeler yapılır. 

12. Yurt dışı hosto çağrı merkezinde; 

a) Yurt dışından ülkemize gelen ve Türkçe bilmeyen hastaların veya acil 

sağlık hizmetine ihtiyaç duyan turistlerin 112 acil çağrı merkezlerini aramaları 

halinde bu çağrıların Bakanlıkta veya illerdeki yurt dışı hasta il koordinasyon 

merkezlerinde oluşturulacak bir yurt dışı hasta çağrı merkezine yönlendirilmesi, 

bunun yanı sıra sağlık hizmeti ve hasta hakları ile ilgili şikayetler için Al o 184 çağrı 

merkezinde de benzeri yapılanmanın oluşturulması ve yabancı dildeki aramaların 

yurt dışı hasta çağrı merkezine yönlendirilmesi, 

b) Çağrı merkezine gelen bu şikayetlerin ilgili mevzuat gereğince SABİM 

veya hasta hakları birimlerine ulaştırılması, 

c) Bu çağrı merkezlerinde çağnlara cevap verecek yeterli seviyede yabancı 

dil bilen 2 tabip, 3 yardımcı sağlık personeli istihdam edilmesi ve söz konusu 

personelin nöbet usulü çalışması, 

d) İleri seviyede İngilizce, Almanca Arapça, Rusça, bilen yeterli say ıda 

tercümanın istihdam edilmesi veya özellikle yaz dönemlerinde tercümanlık hizmetlerinin 

döner sermaye kaynaklarından hizmet alım usulüyle temin edilmesi, 

e) Şikayet çağrıları için, hastaların şikayet ve iletişim bilgisinin alınarak 

SABİM ve hasta hakları birimleriyle koordineli şekilde ilgili mevzuat çerçevesinde 

bunların takibatlarının başlatılması , 

f) Bu genelge kapsamında acil hasta naklinden elde edilen gelirlerin hastanın 

ilk müdahale edilip, ambulansa (kara ambulansı, helikopter ambulansı, uçak ambulans) 

konulan ilin sağlık müdürlüğü döner sermayesine yatırılması , Hususlarında 

gerekli düzenlemeler yapılır.

190 ISTANBUL TİCARETODASI 

13. Genelge Kopsammda ki Soğhk Hizmetlerinin ücretlendirilmesi: 

Bu Genelge kapsamında verilecek sağlık hizmetleri için 3359 sayılı Sağlık 

Hizmetleri Temel Kanunu 'nun 3/c maddesi hükmü uyarınca fiyat tarifesi belirlenmiştir. 

Belirlenen fıyat tarifesi ve uygulama esasları oluru ektedir. 

Bu Genelge kapsamında sağlık hizmeti sunmak isteyen ve bünyesinde yurt dışı 

hasta birimi bulunduran hastane baştabi plikleri veya yuıi dışı hasta il koordinasyon 

merkezi bulunan il sağlık müdürlükleri, yurt dışındaki sigortalılarla, yurt içindeki 

sigorta temsilcilikleri, seyahat acenteleri, asistan kuruluşlar, danışman ve aracı 

kurumlar vb. özel hukuk tüzel kişiliğine haiz şirketler ve özel kuruluşlarla karşılıklı 

mutabakat sağlamak suretiyle ekte bulunan protokol örneğine uygun olarak hizmet 

protokolü yapar ve bir örneğini Genel Müdürlüğe gönderir. 

Bu protokollerde; genelge ekinde belirtilen usul ve esasların yanı sıra, yurtdışından 

gelen hastalara uygulanacak ücret tarifeleri konusunda yürürlükte bulunan 

ikili iş birliği anlaşmaları veya uluslararası anlaşmalar gereği uyulması zorunlu 

olan hususlar da mutlak surette dikkate alınacaktır. 

Bu genelgeni yürürlüğe girmesini müteakiben, Bakanlığımız Tedavi Hizmetleri 

Genel Müdürlüğünce yayımlanan 07.04.2004 tarih ve 5605 sayılı Genelge 

yürürlükten kaldırılmıştır. 

Uygulamanın Bakanlığımıza bağlı tüm sağlık kurum ve kuruluşlarımız ile 

ilgili diğer kurum ve kuruluşlara tebliği ile yukarıda bahsedilen düzenlernelerin bir 

an önce uygulamaya· konulması hususunda gereğini arz ve rica ederim. 

Prof. Dr. Nihat TOSUN 

Bakan a. Müsteşar

TÜRKiYE' DE SAGLIK TURiZMi SEKTÖRÜ 191 

EKLER: 

!.Yurtdışı Hasta Birimi Bildirim Fonnu, 

2.Yurtdışı Acil Hasta Nakli Bildirim Formu, 

3 .Bu Genelge Kapsamında Uygulanacak fıyat tarifesi ve uygulama esasları 

hakkında olur, 

4. Protokol Örneği. 

DAÖITIM 

Gereği: 

81 İl Valiliğine 

Bilgi için: 

-TC. Maliye Bakanlığı 

-TC. Dışişleri Bakanlığı 

-TC. Kültür ve Turizm Bakanlığı 

-TÜRSAB 

-TUROFED 

-Türkiye Sigorta ve Reasürans 

Şirketler Birliği 

-Yabancı Sigorta Temsileikierine 

-Asistan fıımalar

KAYNAK CA 

1 

AKAD, Ömer, 1999, "Pazarlama Ağırlıklı Turizm i ş l etmeci li ği", Ekin Kitabevi, 

Bursa. 

AKDOGAN, Abdunahman, KOZAK, 1996, "Genel Turizm ilkeler-Kavramlar, 

Anatolia Yayıncılık, Ankara. 

AKDU, Serap Akasya, 2009," Sağ lık Turizmi Kapsamında Medikal Tu rizm 

ve Türkiye' deki Uygulamalar Üzerine Bir Araştırm a: İ stanbu l ve Ankara Örneği" 

, TC Gazi Üniversitesi Eğit im Bi l. Enst. Turizm işi. Eğt. Anabilim Dalı , Yüksek 

Lisans Tezi, Ankara. 

AKŞ İT, Selahattin, 2007, "Doğa l Ortam Duyarlılığı Açısından Sürdürülebilir 

Turizm'' http://sbe.erciyes.edu.tr/dergi/sayi_23/26-%20 _ 441 -460.o/o20syf._.pdf 

ALTlNAY, Mehmet, Ağustos 1996, "Alternatif Turizm", Türsab Dergisi, 

Sayı 151. 

ATAÇ, Mustafa, "Turizm Sağ lı ğından Sağ l ık Turizmine", Hastane Dergisi, 

Sayı 34, Mayıs-Haz iran 2005:90-96). 

AYDIN, Dursun, Sağlık Turizmini Geliştirme Derneği, "Yurt Dışı Kaplıcaların 

Gene i Değe rlendirmesi", (www.sagiikturizmi.org.tr ll 0.09.20 i 0) 

AZAKLI, H. Seda, 2008, "Terın al Turizm Merkezlerinin P l anlanması : Denizli 

Örneğ i ", T.C. Kültür ve Turizm Bakanlı ğ ı Yat ırım ve işletmeler Gen. Md., Uzmanlık 

Tezi, Mart 2008, Ankara 

BAHAR, Ozan. KOZAK, Metin, 2005," Kürese ll eşme Sürecinde U l uslararası 

Turizm ve-Rekabet Edebi lirlik", Detay Yayıncı lık. Ankara. 

BUiSiNESS MONİTOR INTERNATİONAL , 

2010 Üçüncü Çeyrek 

BARANER.H, 2006, '' Sağlık Turizmi Pazarlama Araşt ırması", Alınanya 

BULUT Erol, 2001, "Türk Turizminin Dünya'daki Yeri ve Dış Ödemeler 

Bilançosuna Etkisi", Gazi Ün v. İktisadi ve İdari Bilimler Fak. Dergisi, Cilt 2, 

Sayı 3

ı 94 

ISTANBUL TiCARET ODASI 

BULUT,Erol, ı 999, "Turizmin Türkiye Ekonoınisindeki Yeri ve Ekonomik 

Etkileri" http: //www.ekitapyayın.com.id/025/0l.htm (erişim tarihi: 08 Kasım 

2010) 

ÇELİKBAŞ, Hamdi, "201 5 yılında 1 Milyon Yabancı Hastaya Tedavi Rizıneti 

Vermeyi Hedefleyen Bakanlık Bu Sayede 1 O Milyar Dolar Gelir Bekliyor" 

ANKARA (A.A)- 30.06.20ıO Tarihli Haber. 

CONNELL, John, 2006, " Medical Tourism: Sea, Sun, Sand and Surgery", 

Tourism Management, 1093-1 ı 00. 

ÇONTU, Mehmet, 2006 , "AiternatifTurizm Çeşitleri Ve Kızılcahamam 

Termal Turizmi Önıeği", Abant İzzet Baysal Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, 

Turizm ve Otel işletmeciliği Anabilim Dalı , Yüksek Lisans Tezi, Bolu. 

ÇORUH, Selahattin,1979, "Genel Turizm Bilgisi", Güven Matbaası , Ankara. 

DüNYAEKONOM'İ FORUMU, 2009, "Seyahat ve Turizm Sektöründe Rekabet 

Raporu". 

DüNYA GÖZ GRUP, "Sağlık Paketlerimiz", 

(http://www.dunyagoz.com/tedavi-departmanlari/saglik-turizmi/hollandacikisli.htlnl 

( 17 Şubat 20 ll)). 

ERDOÖAN, Nazmiye, 2003 "Kitl e Turizmi, AltenıatifTurizın ve Ekaturizmde 

Sürdürülebilirlik Üzerine Bir Değerlendirme" Başkent Üniversitesi, Sosyal 

Bilimler Meslek Yüksek Okulu, Ankara: 4-7 http ://c myo.ankara. edu.tr/~ ikti sa d / 

TURKONF/web/Erdogan.doc (Ocak, 20 ı 1) 

GONZALES, Anthony, BRENZEL, Logan, "Health Tourism and Related 

Services: Caribbean, Development and International Trade", Fina! Report, 2001, 

(http://www.iadb.org/intal/intalcdi/PE/2009/03451.pdf/2 1.0 1.20 ı 1 

HAMILTON, Geert-Jan, 2003 "Free Movement and Cross - Border 

Cooperation in Europe: The Role ofHospitals", Free Movement and Crass 

Border Cooperation in Europe: The Role ofHospitals & Practical Experiencesin

TÜ IU.: i YI' 'Dl' Si\(; ı 1 K rt.Jid/Jdi Sl ' f.:Tı')Ri) 1 9 5 

Hospitals, Luxembourg: Entente des Hospitaux Luxembourgeois. 

ICC-T ULUSLARARASI ORTAK BiLiNÇ AJANS A.Ş . 

G.Nesibe Mh. 

Tekin Sk. Hukuk Plaza No:6 Kocasinan 1 Kayseri 1 TURKEY www.icc-t.com 1 

ajans@icc-t.conı 

İÇÖZ , Onur, 2009,'' Sağlık Turizmi Kapsamında Medikal (Tıbbi) Turizm ve 

Türkiye'nin Olanak l arı", Journal ofYaşar University. 

KARAGÜLLE Prof Dr. M. Zeki, 2002, "Balneo loji ve Kapitea Tıbbı", 

Nobel T ı p Kitapevi,2002, istanbul. 

KA YA, Mehmet , "Türk Tıbbı Dünya Tıbbın ın Neresinde", Yeni Türkiye 

Sağlık Özel Sayısı 39, Mayıs-Haziran 2001, Ankara. 

Kİ PER, Tuğba, 2006,''Satl·anbolu Yörük Köyü Peyzaj Potansiyelinin 

endiri l mesi'' Ankara Üniversitesi, Fen Bilimleri 

Kırsal Turizm Aç ı smdan Değer l 

Enstitüsü, Peyzaj Minıar l ığı Anabilim dalı Doktora Tezi. 

KİREMİT, Aysun Şebnem, 2008, "Turizmin Gelişiminde Bir Alternatif 

Olarak Medikal Turizm: Bir Sağlık Kuruluşunda Araştırma'', Gazi Ünv. Eğt. Bil. 

Enst. Turizm işletm ec iliği Anabi lim Da l ı , Yüksek Lisans Tezi, Ankara 2008 

KONYA Ticaret ODASI Etüd-Araştırma Servisi, Nisan 2006; ''A lternatif 

Turizm Potansiyeli ve Konya" sayı: 2006-255-215, Konya 

KOSTAK, Didem, 2007, ''Turizm Hareketleri (Türkiye Örneği Üzerinden 

Sağlık Turizmi", Marmara Ünv. Sos. Bi l. Enst. iktisat Anabilim Da l ı Yüksek 

Lisans Tezi, İstanbul. 

KOZAK, N azmi, KOZAK, Meryem AKOGLAN. ve KOZAK, Metin, 

2001, "Genel Turizm~ İlkeler Kavramlar" 6. Basım Detay Yayıncılık, Ankara 

MAİNİ.Anil K., 2009, Apollo Hastaneler Grubu İ ş Geliştirme Md., "ll. 

Uluslar arası 

Sağlık Turizmi Kongresi Sunumu",Antalya. 

ÖZALP, Günnur, Haziran 2005 "Sağ lık Turizmi", Hastane Dergisi, Sayı 34, 

Ankara: 90-98.

} 96 iSTANRUI. TiCARf'T ODASI 

ÖZBEK, Toros, 1991, "Dünyada ve Türkiye' de Termal Turizmin Önemi", 

Anatolia, Yıl:2, Sayı:l7-18,Ankara: 16. 

ÖZTÜRK, Yüksel ve YAZICIOÖLU, İrfan, 2002, "Gelişmekte Olan Ülkeler 

İçin AlternatifTurizm Faaliyetleri Üzerine Teorik Bir Çalışma" Ticaret Ve Turizm 

Eğitim Fakültesi Dergisi / Yıl: 2002, 2. Sayı. 

SARI, Cemali, 2007, "Antalya ' nın AlternatifTurizm Kaynakları ve Planlaması" 

, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Coğrafya (Beşeri ve İktisadi 

Coğrafya) Ana Bilim Dah, Yayınlarunamış Doktora Tezi, Ankara. 

T.C. BAŞBAKANLIK DPT, 1984, Beşinci BeşYıllık Kalkınma Planı 1985- 

1989, Ankara 

T.C. BAŞBAKANLIK DPT, 1989, Altıncı Beş Y ıllı k Kalkınma Planı 1990- 

1994, Ankara 

T.C. BAŞBAKANLIK DPT, 1995, Yedinci BeşYıllık Kalkımna Planı 1996- 

2000, Ankara 

T.C. BAŞBAKANLIK DPT, 2000, Sekizinci Beş Yıllık Kalkımna Planı 2001- 

2005, Ankara. 

T.C. BAŞBAKANLIK DPT, 2007, Dokuzuncu Beş Yıl lık Kalkınma Planı 

2007-2013, Ankara 

TC. BAŞBAKANLIK YATIRlM DESTEK VE TANITIM AJANS!, Ocak 

20 1 O, "Türkiye Turizm Sektörü Raporu". 

T.C. BAŞBAKAN Ll K YATJRIM DESTEK VE TANITIM AJANSI, Ağustos 

201 O, "Türkiye Sağlık Sektör Raporu". 

T.C. DTM, Ağustos 201 O, " Dış Ticaret Müsteşarlığı Sağlık Turizmi Sektör 

Toplantısı " (DTM İhracat Genel Müdürlüğü , 04. Ağustos 201 O) 

T.C. SAGLIK BAKANLIÖI, Tedavi Hizmetleri Genel Müdürlüğü, "Sağlık 

Turizmi ve Turistin Sağ lı ğı 

Genelge, 13.06.2011 / 26160. 

Kapsamında Sunulacak Sağlık Hizmetleri" Konulu

TÜIH : iYF"IJI' sA(; ı iK I"Uid i'.l\11 SFKTÜ RÜ 197 

T.C. SAGLIK BAKANLIG I, 2010-2014 Stratejik P l anı , Yayın No: 788, ISBN: 

978-975-590-315-6). 

Pro 

T.C. SAÖLIK BAKANLIÖJ, 2000, "Sağ lı k Turizmi ve Turizm Sağ lı ğ ı 

jesi", Ankara. 

T.C. KÜLTÜR ve TURİZM BAKANLIG I, Ocak 20 I O, "Türkiye Turizm 

Strat~jisi 2023, Sağ lık Turizmi ve Termal Turizm Planı " (Bakan lı k Yayın ı , 2010- 

20 14 Stratej ik Plan, Ocak 201 0) 

TC. KÜLTÜR VE TURİZM BAKANLIGI,201 O, Yatırım iş l etme Genel 

M ü dür l üğü Sağ lı k ve Termal Turizmi Gel i şt irme Ça lı şma l a rı , "Termal Turizm 

Genel Notu 20 13:' . 

TC. KÜLTÜR VE TURİZM BAKANLIGI, 2005, "Türkiye'de Termal 

Turizm" ' 

http://www.kultur.gov.tr/TR/BelgeGoster.aspx?F6E 1 OF8892433CFF4A 716 

4CD9A 18CEAEB245F029F97056FO (24 Nisan 2007) 

TC. TURİZM BAKANLIG I, 1993, "Sağ lık Turizmi ve Turizın 

Sağlığı" , Yatırımlar Genel Müdürlüğü , 

Araştıııııa ve Değe r l endirm e Dairesi Başkan 

l ığı , Yayın No: 1993/8, Ankara. 

TENGiLiMOGLU, Dilaver, SEVİN ,H.D il ek, AK, Sevin, AK,Bilal " 

Türkiye' de Sağlık Turizminin Gel i ştiri l mesi'' , http://www.sabem.saglik.gov. 

tr/akademik_metinler//linkdetai l.aspx?id=3139( 19 Kas ım 20 1 O) 

TERZiOÖLU, A, 1970, " İs l am-Türk Hastane leri'', c.34, Belleten, Ankara, 

1970 

TUNÇ, A. ve SAÇ, F. I 998, "Genel Turizm'', Detay Yayıncılık , Ankara. 

TÜİK , ''Turizm istatistikleri, 2008 TurkStat, Tourism Statistics", 2008 

TÜRKiYE SAÖLIK VAKFI, Kasım 2010, "Dünyada ve Türkiye'de Sağ lık 

Turizmi 20 1 O Durum Ana liz Raporu ve Çözüm Önerileri", Kas ım 201 O, Ankara. 

TÜ S İAD , 2009," Sosyal i ş l er Komisyonu Sağ lık Ça lı şına Grubu Raporu''

} 98 iSTANBUL TiCARET ODASI 

UÇKUN, Gazi ve TÜRKA Y, Oğuz "AlteınatifTurizm Türlerinin Sürdürülebilirliği 

" http://cmyo.ankara.edu.tr/-iktisad/TURKONF/web/UCKUN TURKA Y. 

doc~3; 

ULUCAK, Emir M., 2000, "Turizmin Turistik Yörelerdeki Sosyo-Kültürel 

Yaşama Etkileri ve Fethiye Yöresinde Bir Uygulama",Ankara, 

Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Turizm işletmeciliği Eğitimi 

Anabilim Dalı (Yüksek Lisans Tezi). 

ÜLKER İsmet, "Deniz Termal Uygulamaları: Tlıalassoterapi II.Turizm Şurası 

Bildirileri ", l.CiltTC. Turizm Bakanlığı 12-14 Nisan 2002,Ankara. 

UNWTO- BİRLEŞMiŞ MiLLETLER DÜNYA TURiZM ÖRGÜTÜ, 2009, 

"Tourism Highlights". 

UYGUR, Selma M., BAYKAN, Eda, 2007, "Kültür Turizıni ve Ttırizmin 

Kültürel Varlıklar Üzerindeki Etkileri" Ticaret ve Turizm Eğitim Fakültesi Dergisi. 

VARLIK, Dr. Muharrem, "Sağlık Hizmeti Politikalannın Belirlemnesi ve 

Planlanmasında Gerekli Olan İlkeler ve Yeni Yaklaşunlar" , DPT 

WTO, "Tourisın 2020 Vision" . 

WTO, (1990-2009), "World tourism statistics and rankings, 2009" www. Wikipedia.org 

(ı 9 .O ı .20 ı ı 

tarihli araştırmaya göre) 

YALÇIN, Pınar, 2006, "Türkiye'de Sağlık TurizmindeAlt Yapı Oluşturuhna 

Gereği ve Sağlık Kurumlarma YöneJik Bir Araştırma", Yaynnlanınamış Y. Lisans 

Tezi,Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. 

YAZAN, Nihai, 2007, Sağlıkta Uluslararası Açılımlar "Medical Turizmde 

Hedefler. .. ", Hastane Dergisi, 2007, sayı 46, http://www.hastanedergisi.com/46/ 

haberdetay.asp?id=3, par.l.(2 ı .Kasım 201 0). 

YILDIRIM, H.H., 2004, "Avrupa Birliği Sağlık Politikaları ve AB 'ye Üye 

ve Aday Ülke Sağlık Sistemlerinin Karşılaştırmalı Teknik Verimlilik Analizi: Veri 

ZarflamaAnalizine Dayalı Bir Uygulama", Yayıınlanmamış Bilim Uzmanlığı Tezi, 

Hacettepe Ünv. Sağ. Bil. Enst., Ankara

iNTERNET ARAŞTIRMALARI 

TilRKiYF"IlF SA( i l 11-: Tl l td !. ~ li 'iFI-:T("ıR il ı 99 

TURSAB, http://www.tursab.org.tr/tr/istatistikler/turist-sayisi-ve-turizmgeliri/ 

1963-sayi-gelir-ve-degisim _ 68.html ( 19.01.2011 tarih li araştırmaya göre) 

(Turizm gelirleri ve turist say ıl arı ). 

http://ekutup.dpt.gov.tr/plan/plan9.pdf (ı 9.01 .201 ı ) (Altematifturizm). 

http://www.saglik.gov.tr/extras/temelcevreprojeler/turzim sa. htm, (20.0 1.20 ı 1) 

(Turist sağlığı) . 

(http://wvvw. icc-t.conı /paket l er.htm l (09.02.2011 )) 

( www.icc-t.com 1 ajans@icc-t.com (29.09.20 ı 1 )) 

http://www.sagl ik. gov. tr/SaglikTurizmi/belge/ 1-1 0592/turizm- v e-saglik.htın 1 

(20.0 1.201 ı) (Turist sağlığı). 

http://www.saglik.gov.tr/extras/temelcevreprojeler/turzim _sa. htm (20.0 ı .20 I 1) 

(Turist sağhğı). 

http://www.kultur.gov.tr/TR/BelgeGoster.aspx?F6E ı OF8892433CFF03077CA ı 

048A ı&348020F3B0746F34B3 (20.0 1.2011) (Sağlık turizmi). 

http://www.saglik.gov.tr/SaglikTurizrni/belge/ 1-l 0558/ saglikturizmi.html/ 

(20.0 1 .2011) (Sağlık turizmi). 

http://www.ku ltur.gov.tr ( 19.0 ı .2011) (Sağlık turizmi). 

http://www.maximumbilgi.com/default.asp?sx=mki&ID= ı 0346( ı 9.01.20 ı ı) 

(Sağlık turizmi). 

'vV\Vvv.health-tourisnı.com/med i cal-tourisın/ h i story ( 17 .O 1 .2011) (Saği ık turizm inin 

tarihsel gelişimi). 

http://www.maximumbi 1gi.conı /default. as p? s x=mkl&l D= ı 0346(08.09.20 ı 0) 

(Sağlık turizmi türleri). 

http:/ /www.saglik.gov.tr/Sagl i k Turizmi/belge/ 1- I 0557 / te rnı a l-turizm-ve- s pa 

\Ve l1n ess. h tınl (20.0 ı. 2 0 ı ı) ( Sağ lık turizmi türleri ).


http://www.saglik.gov.tr/SaglikTurizmi/belge/ 1-10558/ ileri-yas-ve-engell i 

turizıni.html/ (20.01.20 ll) (Yaşlı ve engelli turizmi). 

http://www.turizmsaglik.net/engelli-turizmi.html/ (21.01.201 l)(Engelli turizmi). 

http://www.msxlabs.org/forum/turizm/81618-ucuncu-yas-turizmi.html) 

(21.01.20 ll). 

(Yaşlı turizmi). 

http:/ /www.saglik.gov.tr/ SaglikTurizıni/belge/ 1 -1 0556/ınedikal-turizm.htm] 

( 19 .O ı .20 ı 1 )(Medikal Turizın). 

http://www.cbc.ca (18.01.2011) (Medikal Turizm). 

http://www.medicaltourismindia.com (19.01.2011) (Medikal Turizm). 

http://www.jointcommissioninternational.org(l5.02.20ı ı) (Tedavi Amaçlı 

Sağlık turizmi organizasyonların standartlan ve özellikleri). 

http:/ /www.saglik.gov.tr/SaglikTurizmi/belge/ l-1 0592/turizm-ve-saglik.html 

(20.01.2011) (Medikal Turizm). 

http://www.jointcommissioninternational.org/23218/iortiz/ (15.02.20 ll) (Tedavi 

amaçh sağlık turizmi organizasyonlarının standartları ve özeJiikleri). 

http: //www.grupınesa.gen.tr/mesa_yasaın/detay. 

asp?id=335&sayi=33&kategori= 13 ( 14.02.20 I ı) (Tedavi amaçlı sağhk turizmi 

organizasyonlarında akreditasyonun önemi). 

http:/ /www.healthmedicaltourism.org/Medical_ Tourism _ Safety/ Accreditation/ 

What_Does_Accreditation_Mean?/ (ı4.02.20ll) (Tedavi amaçlı sağlık turizmi 

organizasyonlarında akreditasyonun önemi). 

http://www.memorial.coın.tr/akreditasyon.php( ı 5.02.201 ı) (Tedavi amaçlı 

sağlık turizıni organizasyonlarında akreditasyonun önemi). 

http://www.medicalnomad.com/ Accreditation.jsp( 15.02.20 I 1) (Tedavi amaçlı 

sağlık turizmi organizasyonlarında akreditasyonun önemi).

Tü Rı-:iYI' " I)I'

202 ISTANBUL TiCARET ODASI 

http://groups.google.com/ 12.02.2011) (Karayiplerde Tedav i Amaçlı Sağlık 

Turizmi). 

www.jointcommissionintemational.org 10.09.2010) (ABD' de TedaviAmaçlı Sağlık 

Turizmi).

iTO YAYlNLARI {2010) 

2010-1 İstanbul ' un Renkli Hazineleri: Bizans Mozaiklerinden Osmanlı 

Çinilerine 

20 ı 0-2 Çarş ı - Esnaf: Kapalıçarşı 

20 10-3 Bir Zamanlar İ stan bul: Şe hir Mektuplan (2.bs.) 

2010-4 İstanbul ' da K1rk Ydlık40 Lezzet Durağı (=Forty Years Old 40 Taste 

Havens in İstanbul) (29x29 cm) 

2010-5 İstanbul'da Kırk Yıllık 40 Lezzet Durağı (=Forty Years Old 40 Taste 

Havens in İstanbul (20x20 cm) 

20 ı 0-6 Türk Yan Sanayi Borsası Üye Profil Araştırması (Türkçe-İng) 

2010-7 Edebiyatım ı zda Ticaret ve Tacirler 

2010-8 Haberlerden Yansıyan İTO: 2009 

2010-9 Fiyat İndeksleri (=Price lndices) 

2010- 1 O Makroekonomik Göstergeler (=Macro Economic Jndicators) 

20 10-1 1 Osmanlı'dan Cumhuriyet'e Özel Girişimciliğe YöneJik Devlet 

Politikaları 

2010-12 Büyümenin YoluAfrika'dan Geçiyor 

2010-13 Bilim- Teknoloji-İnovasyon Temelli Ekonomi ve Toplum 

20 10-14 İstanbul Özürlüler İstihdam Araştırma ve Gelişt irm e Raporu' 2009 

2010-15 istanbul Halkının Dilencilik Olgusuna Bakış Aç ı sı 

201 0-16 Şehbender Raporlarına Göre I.Dünya Savaşı Öncesi Osmanlı Ticareti 

20 10- ı 7 Türkiye'deAR-GE Teşvikleri 

20 10-18 Avrupa Birliği'nin Serbest TicaretAnlaşmaları'na Türkiye'nin de 

Dahil Edilmesi

2010-19 Dünyada ve Türkiye'de e-İhracat Uygulamaları 

2010-20 Mesleki ve Teknik Ortaöğretim de Finansman Harcamalar ve Maliyet 

2010-21 Türkiye İçin Yeni Bir Büyüme Modeli 

2010-22 Güneş Ko ll ektörü Uygulamaları 

2010-23 İstanbul Kentiçi Ulaşunında Servis Taşımacı h ğı 

20 ı 0-24 Türkiye' den Az Gelişmiş Ülkelere Sermaye Göçü (Relokasyon) 

2010-25 ABD Deneyimi Işığında Emek Piyasası Refoımu ve İşsizliği Azaltıcı 

Politikalar 

20ı0-26 Ekonomik Rapor 

20ı0-27 Karikatürlerle İ s tanbul ' da Toplu Ulaşım: 1908-ı982 

2010-28 Kurumsallaşma ve Kriz Yönetimi 

20 ı 0-29 25 O Soruda İ thalatta KD V 

2010-30 İ ş letmelerde Kurumsallaşma ve Kurumsal İletişim in Önemi 

2010-31 Dünyada Ve Türkiye'de Mikro Finansman Ve Yoksulluğun 

Azaltı lması- Teori ve Uygulamalar 

2010-32 Tüketim ve Değerler 

2010-33 Suyun İki Yakası: Selanik-İstanbul 

2010-34 Kaybolan Meslekler ve Son Ustalar 

20 ı 0-35 Global Krizde Türk Yan Sanayi Borsası'nın Genel Durumu ve 

Beklenti leri 

2010-36 Gelişen Çin Turizm Pazarı ve Türkiye 

20 ı 0-37 İstanbul Ticaret Odası: Türkiye' nin GelişimineAdarunış Bir Kurum 

2010-38 The istanbul Chamber ofCommerce: An lnstitution Devoted to 

Development of Turkey

20 ı 0-39 Avrupa Birliği ve Türkiye 'de KOBi' leri n istihdam Artırıcı Etkileri 

20 ı 0-40 Rekabet Gücü Perspektifinde Loj istik Faaliyetlerde Performans 

Geliştirme 

2010-41 Türk Vergi Yargısı ' nda B i lirkişilik 

20 ı 0-42 Economic Report 

2010-43 La bor Law in Turkey 

20 ı 0-44 Avrupa Birliği 'ne Uyum Sürecinde Türk Tekstil Sektörünün Durumu 

20 I 0-45 Türk Sineması: Sorunlar ve Fırsatlar 

2010-46 Türkiye El Halıcılığ ı Sektörü: Eski Halı Tamir Sektörü ve ihtisas 

Gümrüğü Uygulamaları 

2010-47 Aile KültürününAile İş l etmesi Kü ltürü Üzerindeki Etkisi 

2010-48 Osmanlı Gümüş Damgaları 

2010-49 Aile Şirketlerin i Büyüten Yeni Nesiller: Oğ l um Sağolsun 

2010-50 Nobel' in izinde İktisat Kurammın Gelişimi 

2010-51 Mikroekonoıni ve Makroekonomi Düzeyinde Küresel Rekabet 

Gücünü Etkileyen Faktörler ve Stratejiler 

2010-52 Yolu İstanbul ' dan Geçen Kervan' ın Sarayları 

2010-53 Çarşı-Pazar İstanbul 

2010-54 El'muallim-i El'eseriyete El'islaıniyete tiMedinete İstanbul 

2010-55 Kurumlarla Yakın Ekonomi Tarihi 

2010-56 Türk Basım SanayisiTemel Göstergeler ve Eğilimler 2009 

20 ı 0-5 7 Sigorta Prim Teşvikleri ve İşçi Ödenekleri 

2010-58 Dünden Bugüne İstanbul'da Ulaşım 

2010-59 Piyasa Ekonomisine Geçiş Sürecinde Azerbeycan

2010-60 Hazır Giyim İşletmelerinde Kurum Kültürünün İşletme Verimliliğine 

Etkisi 

2010-61 SosyolojikAçıdan Türkiye'de Halkın Vergiye Bakışı 

2010-62 Toplumsal Yapı ve Verginin Sosyal Bileşenleri: Tercihi i Vergi 

2010-63 Türk-Japon Ticaret İlişkileri 

20ı0-65 Tarihin ve Medeniyetin Beşiği Çarşılar 

20 ı 0-66 Gökyüzünden İstanbul ibadethaneleri 

(=Sanctuaries ofistanbul From The Sky) 

2010-67 Birinci İktisat Tarihi Kongresi Bildirisi (2 ci lt) 

20 ı 0-68 Ticaret ve Hayat 

2010-69 Bacıyan -ı Rum'dan Günümüze Türk Kadınının İktisadi Hayattaki 

Yeri 

20ı0-70 Lojistik Sektöründe DurumAnalizi ve Rekabetçi Stratejiler 

2010-71 Türkiye' de Yayın Hayatı 

20 l 0-72 AB' ye Uyum Sürecinde Türkiye' de Büyükbaş Hayvancılık 

20 ı 0-73 Ortadoğu ve Kuzey Afrika Ülkelerinde Ekonomik Dönüşüm 

20ı0-74 KOBİ ' l er için Çin Halk Cumhuriyeti Rehberi 

20 l 0-75 İstanbul-The Grand B aza ar: From Past to Present 

2010-76 İstanbul ' un Atlı ve Elektrikli Traınvay l arı 

2010-77 Dünyada ve Türkiye'de Doğalgaz Sektörünün Yapıs ı ve 

İnovasyonun Rolü 

20 ı 0-78 Şehristan İstanbul: Seyyahların Hayal Şehri 

2010-79 Osmanlı ' dan Cuınhuriyet'e Endüstriyel Mirasıınız 

2010-80 Avrupa Birliğinin Girişimci lik Politikası: KOBi Yaklaş ımı ve Türkiye

20 ı 0-8ı islam Ülkeleri Arasındaki Ticaretin G e li ş tirilme s i 

20 ı 0-82 Yeni Dünya Düzeninde Yapısal Reformlar ve Türkiye 

2010-83 D ı ş Ticaret Bilgilendirme Dizisi 1: Sorularla ATR Do l aş ı nı Belgesi 

2010-84 D ı ş Ticaret Bilgil endirme Dizisi 2: Sorularla EUR.l E UR-MED 

Dolaşım Belgesi 

20 ı 0-85 Dış Ticaret Bilgilendirme Dizisi 3: Sorularla ABC Menşe 

Şehadetnanıes i ve Form A Belgesi 

20 ı 0-86 Bat ıl ılaşma Dönemi İstanbu l ' unda Hanlaı· ve Pasajlar 

20 ı 0-87 Ticaret Sicili Rehberi 

201 0-88 Sosyal Güvencesi Olan Hastalar ve Sağ lık ta Dönüşüm Programma 

Bak ı ş 

2010-89 Dış Ticaret Bilgilendirme Dizisi 4: Sorularla Dış Ticarette 

Korunma Önlemleri, Haksı z Rekabetin Ön lenmesi ve Gözetim 

Uygulaması 

2010-9 ı Avrasya ' nın Yükselen Yıldızı Kazakistan 

"O 1 O 04 R~t., ..... hot •vo ı:-ı···•na St•·ata;;,..; 

L ı - / ı '-'''-UV'-'L '-' ı ıı ı u u ... Jı .:>ı 

2010-95 Karşı l aştırmalı idare Hukukunda Kamu İ hale Uygu l aınaları 

20 ı 0-96 Organik Ürünlerin Paza rlanmas ı ve Etik Sorunlar 

2010-97 Osma nlı Ticaret ve Sanayi A lbümü 

20 10-98 Küreselleşmenin Sektörel Etkileri: Araştırma Projesi 

20 10-99 Sosyal Politikada Yerelleşme 

20 10-100 i lan-ı Ticaret: Resimli i lanlar Perspektifinde Osman lıdan 

Cumhuriyete istanbul Ticari Hayatı 

20 1 O-ı O 1 Türkiye' de Organik Tarım ve İyi Tan m Uygulaına ları: Üretim ve 

Pazarlama Esasları

2010-102 Ba şa rılı Vergi Mükellefleri 2009 (cd-kitap) 

20 ı 0- ı 03 İ stanbul ' da Yaşam Kalitesi Araştırması 

2010-104 2009 Yılı İ stanbul Küçük Sanayi Kapasite Kullanım Araştırması 

20 ı0-10 5 Türkiye'de İ ş Ortaklıkları : Durum, Çözüm, Öneriler 

2010-106 Sağlık Sektöründe Kalite ve Maliyet Analizi: Kamu-Özel 

Karşılaştırması 

2010- ı 07 İ stanbul Ticaret Odası: Türkiye'nin Gelişimine Adanmış Bir 

Kurum (2.bs.) 

2010-1 08 The Istanbul Chamber of Coınrnerce : An lnstitution Devoted to 

Development of Turkey (2. bs.) 

2010-109 Dersaadette Ticaret 

20 ı 0- ı ll Teknoparklar: Teknolojik Bilginin Ti caril eşm es i 

2010-112 KOBİ ' lerd e Esnek Çalışma 

20 ı 0- ı 13 Doğa l Taşlar ve Çin Halk Cumhuriyeti Rekabeti 

20 ı 0-114 Avrupa Birliği 'ne Uyum Sürecinde Türk İplik Sektörü 

2010-1 15 Türkiye' de Yayın Hayatı 

2010-116 Türkiye' de Fi lın Endüstrisinin Konumu ve Hedefleri 

2010-1 ı 7 Küresel Mali Piyasalarda Yeniden Yapılamna ve Türkiye 

20 I 0-118 İ stanbul Ticaret ve Sanayi Odası Eylül I 923 - May ı s ı 926 

Faaliyet ve Uygulamalarına Dair Genel Rapor 

2010-119 Sayılarla İ stanbul20 1 O 

2010-120 Dı ş Ticaret Bilgilendirme Dizisi 5: Sorularla TIR Karnesi Sistemi 

2010-121 Stratejik Dü ş ünce ve Kurumsal Girişimcilik 

2010-1 22 İ şgücü , İ sti hd am ve Kriz Olgusu

2010-123 Yeni Türk Ticaret Kanunu ve Avrupa Birliği Mevzuatı 

Çerçevesinde Ticaret Sicili 

2010-124 Yapı Malzemeleri Sektöründe Rekabet Gücünü Geliştirme Projesi 

iTO YAYlNLARI (2011) 

20 11-1 Başarılı ihracatçılar (=Outstanding Exporters) 2009 

20 I 1-2 Fiyat İndeksleri (=Price Jndices) 

201 1-3 Makroekonomik Göstergeler(=Macroeconomic Indicators) 

2011-4 Haberlerden Yansıyan i TO: 201 O 

201 1-5 Ekonomik Rapor: 20 lO Yllında Türkiye ve Dünya Ekonomisi 

201 1-6 Econonıic Report: Turkish and World Economy in 20 lO 

201 1-7 Uluslararası Finans Merkezleri, Ülke Ekonomi lerine Etkileri ve 

istanbul'un Potansiyeli 

2011-8 Elektronik Bankacılık Hizmetleri ve Denetimi 

20 11-9 Limited Ş irketler Rehberi 

2011-10 Ekmekçilik SektörAraştırması 

2011-1 1 Su ltan ll. Abdülhamid' in Mirası: İstanbul ' da Kamu Binaları 

20 11-12 Ticaretin Efsanesi 

2011-13 istanbul ' un Afetlerden Zarar Görebilirliği Sempozyumu Bildiriler 

Kitabı 

2011-14 Turkish Television Broadcasting 20 ll 

2011-18 Teşvik 1 Destek Rehberi Serisi 2: Yatırımlarda Devlet Yardımları 

2011-19 Teşvik 1 Destek Rehberi Serisi 3: K OSGEB Destekleri

20 ı ı -20 Teşvik 1 Destek Rehberi Serisi 4: İhracatta Devlet Yardımlan 

20 I ı -2 ı Teşvik 1 Destek Rehberi Serisi 5: AR-GE, Yenilik, Bilim ve Teknoloji 

Destekleri 

20 I 1-23 İslam ve Türk İllerinde Fütüvvet Teşkilatı 

2011-24 Türkiye' de Televizyon Yayıncılığı 

20ı 1-25 Büyük Dönüşüın: Ekonomi - Şirketler- Girişimci 

20 ı 1-29 Rakamlarla Türkiye Ekonomisi 

2011-30 Turkey in Figures 

2011-31 2000 Sonrası Türkiye iktisadının Değişimi 

2011-32 Türk Fikri Mülkiyet Hukuku 'nda Güncel Gelişmeler(= Emerging 

lssues in Turkish Intellectual Property Law) 

2011-33 Eski Eserlerin Onarımında Karşılaşılan Zorluklar, Sorunlar ve 

Çözüm Öneri leri 

2011-34 Bir Dünya Şelu·i Olarak İstanbul'un Küresel Konumu 

2011-35 Avrupa Birliği'ne Uyum Sürecinde Genç İşsizliği 

2011-36 İstanbul ' un Ekonomik ve Sosyal Göstergeleri 

2011-3 7 Social and Economic lndicators of İstanbul 

2011-38 2010 Yılı İstanbul Küçük Sanayi Kapasite Kullanım Araştırması

iTO YAYlNLARI (2012} 

2012-2 Osmanlı Ticaret ve Sanayi Albümü (2.bs) 

2012-4 Fiyat i ndeksieri (=Price lndices) 

2012-5 6 I 02 Sayı lı Türk Ticaret Kanunu: "Ticari işletme'' ve '"Ticaret 

Ş i rket l eri'' n e Getirilen Yenilikler 

2012-6 Makroekonomik Göstergeler ( = Macroeconoınic Indicators) 

2012-8 Haberlerden Yansıyan İTO 201 1 

2012-12 Dünden Yan na Bugünün Sözleri 

Haziran 2012 itibariyle 

NOT: 

YAYINLARIMIZA İNTERNET SiTEMiZDEN TAM 

METiN OLARAK ÜCRETSiZ ULAŞILABİLMEKTEDİR .

TÜRKiYE'DE SACiLIK 

TURiZMi SEKTÖRÜ 

Son dönemlerde oldukça dikkati çeken bir konu olan sağlık turizmlni, 

tarihsel ~eli şimi, mevcut durumu, ekonomik boyutları ~ibi alt başlıktarla 

bölge ve ülkeler bazında Inceleyen bu yayınımız, alanında uzman 

akademisyenlerlmiz tarafından dokuz bölüm hallnde hazırlanmıştır. 

"Turizm Sektörüne Genel Bakış ve Turizmde Yeni Trendler" başlıklı ilk 

bölümü "Sağlık Turizmi", "Sağlık Turizminin Türleri", "Sa~lık Turizmi 

Or~anizasyonu", "Dünyada Tedavi Amaçlı (Medikal) Sa~lık Turizmi", 

''Türkiye'de Tedavi Amaçlı (Medikal) Sağlık Turizmi", "Türkiye'de Sağlık 

Turizmi Kamu Politikaları", ''Tedavi Amaçlı Sa~lık Turizminin Gelişimi için 

öneriler" başlıklı diğer bölümler izlemekte ve çalışma, Türk sağlık turizminin 

analizinin yapıldı~ı bölümle sona ermektedir. 

Türkiye'nin sa~lık turizmi konusunda güçlü ve zayıf yönlerini, potansiyelini, 

avantaj ve dezavantajlarını kısaca sağlık turizminin mevcut durumunu 

dünyadaki uygulamalarıyla birlikte ortaya koyan yayında sektörün 

~eliştirilmesi adına yapılabilecekler de ele alınmıştır. 

(Elektronik) ISBN 978-605-137-050-7 

ISBN 978-605-137-049·1 

Illi 11111 

9 786 0 51 37 04 9 1

Tam metin - ITO

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?