Pamuk Sektör Profil Araştırma Raporu 2003 - ITO
10.03.2014 • Views
Share Embed Flag

Pamuk Sektör Profil Araştırma Raporu 2003 - ITO

Pamuk Sektör Profil Araştırma Raporu 2003 - ITO

Pamuk Sektör Profil Araştırma Raporu 2003 - ITO

SHOW MORE
SHOW LESS
ePAPER READ
DOWNLOAD ePAPER
ito.org.tr

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

START NOW

İSTANBUL TİCARET ODASI<br />

PAMUK<br />

SEKTÖR PROFİL ARAŞTIRMASI<br />

HAZIRLAYAN<br />

HİLAL USTA<br />

04.04.<strong>2003</strong>

İÇİNDEKİLER<br />

Sayfa No<br />

I. PAMUĞUN TANIMI,KAPSAMI VE TARİHÇESİ<br />

1) Pamuğun Tanõmõ 1<br />

2) Pamuğun Kullanõldõğõ Alanlar 2<br />

3) <strong>Pamuk</strong> Tarõmõnõn Tarihçesi 3<br />

II. PAMUK TARIMININ KOŞULLARI<br />

1) Ekolojik İstekleri 4<br />

2) Yetiştirme Tekniği 4<br />

3) <strong>Pamuk</strong> Tarõmõnõn Hastalõk ve Zararlõlarõ 6<br />

4) <strong>Pamuk</strong>ta Gübre Kullanõmõ 7<br />

5) <strong>Pamuk</strong> Tohumluğu 7<br />

6) <strong>Pamuk</strong> Tarõmõnda Hasat,Depolama ve Lif Standardizasyonu 9<br />

III. PAMUK SEKTÖRÜNÜN MEVCUT DURUMU VE PERFORMANSI<br />

1) Tarihi Gelişim 12<br />

2) Türkiye <strong>Pamuk</strong> Üretimi 12<br />

3) Türkiye’de <strong>Pamuk</strong> Tüketimi 15<br />

IV. PAMUKTA ALIM, FİYAT VE BORSA İŞLEMLERİ<br />

1) <strong>Pamuk</strong> Destekleme Politikalarõ 16<br />

V. PAMUĞUN PAZARLANMASI 18<br />

VI. PAMUK PAZARLANMASINDA BORSALARIN ROLÜ<br />

1) Borsalarda Pamuğun İşlem Görme Şekilleri 19<br />

2) <strong>Pamuk</strong> Fiyatlarõ 21<br />

VII. PAMUK DIŞ TİCARET DURUMU<br />

1) <strong>Pamuk</strong> İhracatõ 24<br />

2) <strong>Pamuk</strong> İthalatõ 26<br />

VIII.<br />

PAMUK SANAYİ<br />

1) <strong>Pamuk</strong>lu Dokuma Sanayi 27<br />

2) İplik Sanayi 29<br />

3) <strong>Pamuk</strong> yağõ ve Çiğit 30<br />

XI. DÜNYA PAMUK DURUMU<br />

1) Dünya <strong>Pamuk</strong> Ekimi ve Üretimi 31<br />

2) Dünya <strong>Pamuk</strong> Tüketimi 32<br />

3) Dünya <strong>Pamuk</strong> İhracatõ 33<br />

4) Dünya <strong>Pamuk</strong> İthalatõ 34<br />

IX. SONUÇ VE ÖNERİLER 35<br />

KAYNAKÇA 37

PAMUK<br />

I. PAMUĞUN TANIMI, KAPSAMI VE TARİHÇESİ<br />

1) Pamuğun Tanõmõ<br />

<strong>Pamuk</strong>, ikiçenekliler sõnõfõnõn ebegümeciler familyasõndan olup,lif ve yağ elde etmek<br />

için tropik ve subtropik alanlarda geniş çapta kültürü yapõlan bir bitkidir. Ekvatorun<br />

her iki yanõnda 41´ kuzey ile 36' güney enlemleri arasõnda özel bir tarõmla yetiştirilir.<br />

Malvales takõmõndan, Malvacea familyasõndan, Gossypium cinsinden bir bitki olan<br />

pamuk, kültür pamuklarõ Herbacea ve Hirsuta olmak üzere iki grup altõnda<br />

incelenmektedir.Eski dünya pamuklarõ adõ verilen,Herbacea grubunda G.Arboreum<br />

L. ve G.Herbaceum L. olmak üzere iki tür bulunmaktadõr.Yeni dünya pamuklarõ adõ<br />

verilen Hirsuta grubunda ise G. Hirsutum L.,G.Barbadense Barbadense L. ve G.<br />

Tomentosum L.türleri bulunmaktadõr.<br />

<strong>Pamuk</strong> bitkisinin gövdesi dik, oldukça dallanmõş ve çok tüylüdür. Çiçekler saplõ<br />

olup yapraklarõn koltuğunda tek tek bulunur. Meyvesi olgunlukta açõlan 3-5 gözlü<br />

lokulisit kapsüldür. Her gözde siyahõmsõ renkli, oval ve üzeri uzun tüylerle örtülü<br />

5-10 tohum bulunur.<br />

<strong>Pamuk</strong> tohumu üzerindeki pamuk tellerinin çoğunluğunu lifler teşkil eder. <strong>Pamuk</strong><br />

lifleri epiderm hücrelerinden bazõlarõnõn önce dõşarõ doğru bir çõkõntõ yapmalarõ ve<br />

bu çõkõntõlarõn dõşarõ doğru uzamalarõ ile oluşmaktadõr. <strong>Pamuk</strong> lifi pamuk<br />

mahsülü’nün % 85’ini teşkil etmektedir.<br />

Ülkemizde yetiştirilen lif bitkileri pamuk, keten, ve kenevir olup pamuk, jüt ve<br />

rami dõşõndaki bitkisel lifler dünyadaki önemini giderek yitirmektedir. Sentetik ve<br />

rejenere lif üretimindeki artõşlar pamuktan daha fazla olmasõna rağmen, pamuk<br />

lifinin doğal oluşu, teri absorbe edişi,õsõtõlõp kaynatõldõğõnda diğer liflere göre<br />

sağlam kalõşõ,statik elektriği daha az iletmesi hava geçirgenliği ve hijyenik özellik<br />

taşõma avantajlarõ insanlarõn doğal maddelere olan tutkularõn artmasõ ve sentetik<br />

liflere doğal liflerdeki bir çok özelliğin kazandõrõlamamasõndan dolayõ pamuk<br />

önemini artan bir şekilde korumaktadõr.<br />

LİF KAREKTERLERİNE GÖRE ÜRETİLEN PAMUKLAR;<br />

1- Kõsa Lifli <strong>Pamuk</strong>lar<br />

2- Orta Lifli pamuklar<br />

3- Uzun Liftli <strong>Pamuk</strong>lar<br />

4- Çok uzun Liftli <strong>Pamuk</strong>lar<br />

1- Kõsa Liftli <strong>Pamuk</strong>lar: Kõsa Liftli <strong>Pamuk</strong>lar: Uzunluklarõ 19-24,6 mm arasõnda<br />

olan pamuk lifleri dünya pamuk üretimini % 5-10’nu oluşturmaktadõr.Asya tipi<br />

veya eski dünya pamuklarõ olarak bilinen bu pamuklar kõsa, kalõn ve kaba<br />

olduklarõndan kaba mamullerin yapõmõnda kullanõlõrlar.Eski haline dönme<br />

(yaylanma) özelliği diğer çeşitlere göre daha fazla olduğundan daha çok<br />

yatak,yorgan ve şilte gibi ürünlerde dolgu malzemesi olarak kullanõlõr.<br />

-1-

2- Orta Liftli <strong>Pamuk</strong>lar: Uzunluklarõ 24.6-28.5 mm arasõnda olan bu pamuk<br />

liftleri dünya pamuk üretiminin % 80-85’ini oluşturmaktadõr.Bu gruba Upland tipi<br />

Amerikan menşeli ticari pamuklarda dahildir.<br />

3- Uzun Liftli <strong>Pamuk</strong>lar: Uzunluklarõ 28.5-34.9 mm arasõnda olan bu pamuk<br />

liftleri dünya pamuk üretimin % 7-10’nu oluşturmaktadõr.<br />

Türkiye’de ekimi yapõlan tescilli pamuk çeşitlerinin % 98.0’nõ orta uzun liftli<br />

G.hirsutum türü Upland tipi çeşitler, % 2,0’õ ise yerli olarak tanõmlanan kapalõ koza<br />

tipindeki çeşitler teşkil etmektedir.<br />

Ege Bölgesinin tescilli çeşitleri olan, Nazilli 84,Nazilli 87,<br />

Çukurova Bölgesinin tescilli çeşitleri olan,Çukurova 1518, Sayar 314<br />

Güney Doğu Anadolu Bölgesinin tescilleri çeşitleri olan, Maraş 92, Ersan 92<br />

gibi ekimi yaygõn olarak yapõlan çeşitler ile özel tohum firmalarõnõn üretimi olarak<br />

veya tescil ettirilerek satõşõ yapõlan tüm pamuk çeşitlerinin lif uzunluklarõ 28-30<br />

mm, lif incelikleri 4.0-4.5 micronaire, lif mukavemetleri ise 75-90 bin pressley<br />

( 23-24 g/tex) değerleri arasõndadõr.<br />

4- Çok uzun Liftli <strong>Pamuk</strong>lar: Lif uzunluklarõ 34.9 mm ve daha fazla olan pamuk<br />

çeşitleri olup üretimleri oldukça sõnõrlõdõr.G.barbadense türüne dahil olan bu tür<br />

pamuklardan Mõsõr pamuklarõ ( Giza ve Meofi) ülkemizde bilinen çeşitler olup ince<br />

ve fantezi mamullerin yapõmõnda kullanõlmaktadõr.<br />

Ülkemizde uzun liftli pamuk çeşitleriyle ilgili çalõşmalar 1952 yõlõnda ABD’den<br />

Sealand-542 çeşidinin getirilmesiyle başlamõş, 1960 yõlõnda tescil edilerek üretime<br />

başlanmõştõr. Ancak lif özellikleri çok iyi olan bu çeşit, verim düşüklüğü ve çeşide<br />

olan talep azlõğõndan dolayõ 1970 yõlõnõn sonlarõnda üretimden kaldõrõlmõştõr. 1978<br />

yõlõnda Venezüella’dan introdüksiyon yoluyla getirilen uzun liftli Delcerro<br />

çeşidinin üretimine başlanmõştõr. Ekim alanlarõ yõllar itibariyle artõş göstermesine<br />

rağmen son yõllarda beklenen fiyatlarda alõcõ bulamamasõ, verim düşüklüğü,<br />

kozalarõnõn gagalõ olmasõ dolayõsõyla elle toplamadaki güçlükler, çõrçõr<br />

randõmanõnõn azlõğõ gibi olumsuzluklar nedeniyle ekim alanlarõ hõzla azalmõş<br />

sadece Ege Bölgesinde üretimi yapõlabilir hale gelmiştir. Ancak zamanla değişen<br />

tüketici ve dõş Pazar talepleri uzun liftli pamuğa olan talebi artõrdõğõndan üretimine<br />

yönelik çalõşmalara hõz verilmiştir. Ege Bölgesinin Delcerro çeşidi ile orta-uzun<br />

elyaflõ Nazilli 84 çeşidi standart olarak denemeye alõnmõş ve adaptasyon<br />

denemeleri yürütülmüştür.1999 yõlõ sonlarõnda elde edilen sonuçlar olumlu olup<br />

üretim yapõlmaya başlanmõştõr.<br />

2) Pamuğun Kullanõldõğõ Alanlar<br />

<strong>Pamuk</strong>, tarõmõ ve sanayisi ile geniş istihdam olanaklarõ sağlarken lifi ile tekstil<br />

sanayinin, çiğiti ile yağ sanayinin, kapçõk ve küspesi ile yem sanayinin ayrõca lifleri<br />

ile de selülöz sanayinin hammaddesini teşkil eden endüstriyel bir üründür.<br />

-2-

TARIM<br />

KÜTLÜ PAMUK<br />

ÇIRÇIRLAMA<br />

Lif<br />

Linter<br />

Çiğit<br />

Tekstil Diğer Selüloz Savaş Yakacak ve Dolgu<br />

Tohum Hayvan Yemi Yağ<br />

Likit Ham Yağ Gübre Sabun İmali Küspe<br />

Margarin Raf.Likit<br />

Kaynak: İzmir Ticaret Borsasõ<br />

Tekstil sektörü başta olmak üzere film,ve barut yapõmõ dahil olmak üzere elliye<br />

yakõn sektörde hammadde veya ara malõ olarak kullanõlan pamuk söz konusu<br />

sektörlerde geniş istihdamlar yaratmaktadõr.<br />

3- <strong>Pamuk</strong> Tarõmõnõn Tarihçesi<br />

<strong>Pamuk</strong> tarõmõ hakkõnda ilk literatür M.Ö.8 asõrda yazõlan Manu Kanunlarõ olup en<br />

güvenilir kaynak olarak kabul edilmektedir.Manu kanunlarõna göre pamuk rahipler<br />

tarafõndan tapõnak bahçelerinde yetiştirilip, dini bir simge olarak pamuktan<br />

yapõlma kumaşlar alõnlarõna yapõştõrõlmõştõr.<br />

Yeni Dünyada Peru’da yapõlan arkeolojik kazõlarda ise M.Ö 2500 yõlõna ait<br />

dokunmuş pamuk parçalarõ bulunmuş, böylelikle farklõ kromozom ve genetik yapõlõ<br />

eski ve yeni dünya pamuklarõnõn farklõ kõtalardan çõkmasõ,pamuğun dünyanõn<br />

değişik bölgelerinden türediğini ortaya koymuştur.Pamuğun Akdeniz sahillerinde<br />

yetiştirilmesi ise ancak günümüzden 2200 yõl önce büyük pamuk plantasyonu<br />

oluşturulmasõ ile başlamõştõr.<br />

<strong>Pamuk</strong> Anadolu’ya 1900 yõl önce Hindistan’dan getirilmiş olup, Bizans, Selçuklu<br />

ve Osmanlõ dönemlerinde tarõmõ yapõlmõştõr. Bu dönemlerde ekilen pamuk çeşitleri<br />

kapalõ kozalõ eski dünya pamuklarõdõr.<br />

19 yy’dan itibaren ise dönemin uluslar arasõ taleplere uygun yeni dünya orijinli<br />

açõk kozalõ Upland varyeteleri getirilip ekilmeye başlanmõş ve Osmanlõ Devleti<br />

27.01.1862 tarihli genelgeyle pamuk tarõmõnõ güçlendirmek için geniş önlemler<br />

almõştõr<br />

-3-

<strong>Pamuk</strong> tarõmõnda asõl gelişme Türkiye Cumhuriyeti döneminde olmuştur. <strong>Pamuk</strong><br />

islah istasyonlarõ kurulmuş ve ABD’den getirtilen çeşitlerle pamuk araştõrmalarõ<br />

başlatõlmõştõr.Günümüze kadar geliştirilerek sürdürülen bu araştõrmalar sonucunda<br />

ülke ve uluslararasõ pazar istekleri ile bölge ekolojilerine uygun bir çok pamuk<br />

çeşidi elde edilmiştir.<br />

II. PAMUK TARIMININ KOŞULLARI<br />

1- Ekolojik İstekleri<br />

A-Pamuğun Toprak Özelliği; Pamuğun yetişebilmesi için köklerinin toprak<br />

içinde sağlam bir şekilde yerleşmesi, pamuk toprağõnõn derin ve iyi havalanmõş bir<br />

yapõda olmasõ gerekmektedir.Eğer toprağõn alt yapõsõ suyu tutabilecek yada fazla<br />

suyu kolaylõkla tahliye edebilecek durumda ise bu ortam pamuk üretimi için en<br />

elverişli ortamõ oluştururken,yüksek düzeyde humuslu olan topraklar pamuk tarõmõ<br />

için uygun değildir. Humuslu topraklar pamuğun aşõrõ büyümesine yol açarken,<br />

kozalarõn büyümesine de engel olmaktadõr.<br />

<strong>Pamuk</strong> tarõmõnda toprağõn asit durumu da büyük önem taşõmaktadõr. <strong>Pamuk</strong> ekilen<br />

toprakta PH değer sõnõrõ 6.5-7.5 arasõnda olmalõdõr. PH derecesi uygun olmayan<br />

topraklarda bitkilerin her yanõ veya bir yanõ solarken aynõ zamanda yaprak dökümü<br />

de görülmektedir.<br />

<strong>Pamuk</strong> tarõmõ için organik madde toprak verimliliğinin en önemli göstergelerinden<br />

biri olup, tarõm için gerekli miktar % 2 olmalõdõr.<strong>Pamuk</strong> bitkisi 4-5 ay uniform bir<br />

sõcaklõkta yetiştirildiğinden mikrobiyal ayrõşma çok hõzlõ olmaktadõr. Bu hõzlõ<br />

ayrõşma nedeniyle pamuk ekilen topraklar genellikle organik maddece fakir<br />

topraklar olup, artõrõlmasõ için yeşil gübreleme yapõlmalõdõr.<br />

B-<strong>Pamuk</strong> Tarõmõnda İklim Şartlarõ; <strong>Pamuk</strong> tarõmõnda en önemli iklim<br />

faktörlerinin başõnda sõcaklõk, gün õşõğõ, yağõş ve oransal nem gelmektedir.Yõllõk<br />

ortalama sõcaklõğõn 19 C', yaz aylarõ sõcaklõğõ 25 C' olmalõdõr. Sõcaklõk tarak<br />

oluşmadan önce 20 C', çiçeklenme döneminde 25 C',kozalarõn gelişme döneminde<br />

ise 30-32 C' olmalõdõr.<br />

2- Yetiştirme Tekniği<br />

A-Toprak Hazõrlõğõ; Tarlanõn pamuk ekimine hazõrlanmasõ sürecinde ilk<br />

yapõlacak işlemler tarla temizliği ve toprak altõ işlemesidir.Uzun yõllar pamuk<br />

yetiştirilen topraklarda zamanla pulluk altõ yada taban başõ denilen sert bir tabaka<br />

oluşmaktadõr. Bitki köklerinin gelişmesine engel olan bu sert kõsõm Subsoiler adõ<br />

verilen aletler kullanõlarak kesilmektedir.<br />

Bu aletle toprağõn üst yapõsõ bozulmadan toprak 90 cm derinliğe kadar işlenir. Söz<br />

konusu işlemi sonbahar ve kõş sürümleri ile tohum yatağõnõn hazõrlanmasõ işlemleri<br />

izler . Eğer pamuktan sonra yeniden pamuk ekilecek ise sonbahar aylarõnda saplar<br />

kesilip toprak 20-25 cm derinliğine kadar sürülmelidir. Tarla otlu ve toprak tavõ da<br />

uygun ise kõş aylarõnda sürüm işleminin tekrarlanmasõ yararlõdõr. Eğer tahõldan<br />

sonra pamuk ekilecek ise hasadõn ardõndan toprak havlõ iken hemen sürülmelidir.<br />

<strong>Pamuk</strong> tarõmõnda son sürüm tohum yatağõnõ hazõrlamak için yapõlan ilkbahar<br />

sürümü olup,bu sürümde 15 cm derinlik genellikle yeterlidir.<br />

-4-

B-Ekim; Tarõmda oldukça önemli sorun olarak karşõmõza çõkan bitki nöbeti,<br />

pamuğun yetiştirildiği alanlarda uygulanmamaktadõr. Pamuğun birim alandan daha<br />

fazla gelir getirmesi ve tarõm tekniği bakõmõndan her yõl yeni bir ürün ile değiş<br />

tokuşu gerektirmemesi pamuk üretim bölgelerinde aynõ tarlada pamuk<br />

yetiştiriciliğinin yapõlmasõnõ mümkün kõlmaktadõr.Uygun ekim zamanõnõn seçimi<br />

pamuk üretimi için oldukça önemli olup çok erken ekimlerden kaçõnõlmalõdõr.<br />

Çünkü erken ekimlerde gece ve gündüz arasõndaki sõcaklõk farkõ fazla olduğundan<br />

çõkõş gecikir fideler cõlõz kalõr, sonuçta elde edilecek olan verimde düşer.<br />

<strong>Pamuk</strong> mart ve nisan aylarõnda ekim yapõlõrken ülkemizde Çukurova Bölgesinde<br />

20 Mart-30 Nisan, Ege Bölgesinde ve Antalya yöresinde 15-Nisan -15 Mayõs<br />

tarihleri genellikle en uygun ekim zamanlarõdõr. Mart ve Nisan aylarõnda ekilen<br />

pamuk, haziran veya temmuz aylarõnda sarõ çiçek açar, kozalar olgunlaşõrken yeni<br />

çiçeklerle aynõ zamanda açõlõr. Hasat kozalarõn olgunlaşma durumuna göre bir çok<br />

sefer yapõlabilir.<br />

Ekim işlemi elle serpme şeklinde ya da mibzerle sõrayla yapõlõr. Ekim derinliği<br />

toprak koşullarõna bağlõ olmakla birlikte genellikle 3-4 cm’dir.Tohumun<br />

çimlenmesi normal koşullarda 5 ila 10 gün içinde gerçekleşir. Erken çimlenme<br />

görülmesi durumunda ise hemen ikinci bir ekim yapõlmasõ önerilir.<br />

<strong>Pamuk</strong> gelişme sürecinde sõcak iklim, büyüme sõrasõnda bol su, kozanõn<br />

olgunlaşmasõ sõrasõnda ise kuraklõk ister. <strong>Pamuk</strong> iyi beslendiği takdirde üst üste<br />

ekilmeğe dayanõklõ bir bitki olmakla birlikte, ekim sõrasõna konduğunda gerek<br />

toprak yapõsõnõ düzeltmesi, verimini artõrmasõ ve gerekse hastalõk ve zararlõlarla<br />

savaşõ kolaylaştõrmasõ bakõmõndan faydalar sağlar.<br />

Ülkemizde pamuk tarõmõnda sistemli bir ekim nöbeti uygulanmamakta, çoğunlukla<br />

pamuk tarlaya üst üste ekilmekte yada pamuk–tahõl nöbeti uygulanmaktadõr.<br />

<strong>Pamuk</strong>-tahõl nöbeti yöntemi daha çok sulanmayan bölge olan Çukurova bölgesinde<br />

izlenirken, sulanan bölgelerde baklagil, tahõl ve mõsõr nöbetleri uygulanmaktadõr.<br />

Pamuğun Dekara Ortalama Üretim Girdileri<br />

Yapõlan İşlemler İşlem Tarihi Harcanan İşgücü Birim<br />

Toprak İşleme ve Ekim İnsan Makina<br />

-Sap Kesme Kasõm 1 0.12 0.12 da<br />

-Derin Sürüm Kasõm 1 0.3 0.3 da<br />

-İklama Nisan 1 0.24 0.24 da<br />

-Diskharrow Nisan-Mayõs 8 0.52 0.52 da<br />

-Tõrmõk Nisan-Mayõs 6 0.3 0.3 da<br />

- Sürgü Nisan-Mayõs 5 0.3 0.3 da<br />

-Ekim Öncesi Sulama Nisan 1 0 0.21 sa<br />

- Ekim Öncesi Sulama Nisan 1 0.72 0 sa<br />

- Ekim Mayõs 2 0.2 0.2 da<br />

- Ekim Mayõs 2 0.4 0 sa<br />

TOPLAM 3.1 2.19<br />

Kaynak: Tarõm ve Köy İşleri Bakanlõğõ<br />

-5-

C-Bakõm; <strong>Pamuk</strong> yetiştiriciliğinde bakõm işleri seyreltme,çapalama ve uç almadõr.<br />

Bitkinin iyi gelişmesini ve çabuk olgunlaşmasõnõ sağlamak için seyreltme işleminin<br />

yapõlmasõ gerekmektedir. Bitkiler henüz 4 yapraklõ iken ( yaklaşõk 10 cm) 5-6 cm<br />

ara ile hafif bir seyreltme yapõlõr.Genellikle ilk seyreltme ilk çapa, ikinci ( tam)<br />

seyreltme ise ikinci çapa ile birlikte yapõlmalõdõr. Kozalar açmaya başladõktan<br />

sonra ise bitkinin tepesinden 10-15 cm kõsmõnõn kõrõlmasõna uç alma işlemi<br />

denir.Bu işlem geç ekilmiş veya fazla sulanmõş tarlalarda uygulanõrken,vegetatif<br />

gelişmesi normal olan bitkilerde uç almaya gerek yoktur.<br />

D-Sulama; <strong>Pamuk</strong> bitkisinin su ihtiyacõ günlük 400-600 mm’dir.<strong>Pamuk</strong> yetiştirilen<br />

bölgelerde yõllõk yağõş miktarõ yetersiz olduğundan pamuk bitkisinin iyi gelişmesi<br />

için gereken su miktarõ sulama yoluyla verilmelidir. Sulama pamuk üretiminde<br />

verimi etkileyen faktörlerin başõnda geldiğinden sulama zamanõ ve verilecek su<br />

miktarõ bitkinin su isteği belirtilerine ve topraktaki nem durumuna bakarak<br />

saptanmalõdõr. Sulama aralõğõ ve sulama sayõsõ yetiştirilen pamuk çeşidine, toprak<br />

özelliklerine taban suyu yüksekliğine, yağõş miktarõ ve dağõlõmõna, vegetasyon<br />

dönemindeki sõcaklõk ve havanõn bağõl nemine bağlõ olarak<br />

değişmektedir.Ülkemizde yetiştirilen çeşitlerin orta bünyeli topraklarda ve normal<br />

iklim koşullarõnda genellikle 15-20 gün aralõklarla 4-5 kez sulanmasõ<br />

gerekmektedir. Sulama yöntemi olarak salma sulama, alttan sõzma ve yağmurlama<br />

yöntemleri kullanõlabilmektedir.<br />

3- <strong>Pamuk</strong> Tarõmõnõn Hastalõk Ve Zararlõlarõ<br />

<strong>Pamuk</strong> tarõmõnda bilinçli bir tarõmsal savaş programõ uygulayarak maliyetin<br />

düşürülmesi büyük önem taşõmaktadõr.Entegre mücadele olarak adlandõrõlan bu<br />

mücadele biçiminde uygun ekim zamanõ ve ekim sõklõğõ uygun sulama aralõğõ<br />

gübreleme,ekim nöbeti hastalõk ve zararlõlara dayanõklõ çeşitlerin ekimi gibi<br />

kültürel önlemlerin yanõ sõra ilaçlõ mücadeledeki ilaçlama zamanõnõn doğru olarak<br />

saptanmasõ,ilaçlarõn tercih edilmesi oldukça önemli hususlardõr.<strong>Pamuk</strong> bitkisinin<br />

çõkõşõndan hasatõna kadar çeşitli dönemlerde zararlõlarõ bulunmaktadõr. <strong>Pamuk</strong><br />

yetiştiriciliğinde hastalõk ve zararlõlarõn olumsuz etkileri iklim koşullarõ ve<br />

uygulanan tarõmsal mücadele ile yakõndan ilgilidir.Yüksek bağõl nem ve sõcaklõk<br />

hastalõk ve zararlõlarõn ortaya çõkmasõ için uygun bir ortam oluşturur. Bu nedenle<br />

özellikle Çukurova ve Antalya’da 8-10 kez ilaçlama yapõlmasõ zorunluluğu<br />

doğmaktadõr.<br />

Başlõca Hastalõklar:<br />

-<strong>Pamuk</strong> solgunluk hastalõğõ<br />

-Fide kök çürüklüğü<br />

-Köşeli yaprak lekesi<br />

-Antraknoz<br />

Zararlõlar:<br />

- Toprak kurtlarõ<br />

- <strong>Pamuk</strong> yaprak biti<br />

- Yaprak piresi<br />

- <strong>Pamuk</strong> piresi<br />

- Beyaz sinek<br />

- Kõrmõzõ örümcek<br />

- Pembe kurt<br />

- Yeşil kurt<br />

- <strong>Pamuk</strong> yaprak kurdu<br />

- Dikenli kurt<br />

-Çizgili yaprak kurdu<br />

-6-

4- <strong>Pamuk</strong>ta Gübre Kullanõmõ<br />

<strong>Pamuk</strong> üretiminde verimin artõrõlmasõnda önemli olan etkenlerden birisi diğer<br />

tarõmsal uygulamalar ve girdilerin yanõ sõra yeterli ve doğru oranda mineral gübre<br />

kullanõmõdõr.Yapõlan araştõrmalar gübre üretimi ile sağlanan verim artõşõnõn ürün<br />

kalitesini de artõrdõğõnõ ve tarõmsal üretimde % 50 oranõnda artõş sağladõğõ ortaya<br />

çõkmaktadõr.<br />

Gübre Kullanõmõnda dikkat edilmesi gereken en önemli unsur çeşide göre doğru<br />

gübre kullanõmõ ve kullanõlacak olan gübre miktarõdõr. Normal şartlarda 1 dekara<br />

8-10 kg saf azot(35-50 kg amonyum sülfat), 4-5 kg saf fosfor ( 25-30 kg süper<br />

fosfat), 6-8 kg saf potas atõlmasõ uygundur.Ancak topraklarõn fiziksel ve kimyasal<br />

yapõ bakõmõndan farklõlõk göstermesi nedeniyle pamuk tarõmõ için her yerde aynõ<br />

miktarda gübre kullanõmõnõ tavsiye etmek yanlõş olmaktadõr. Bunun için en uygun<br />

gübre tavsiyesi o yörede yapõlan ve yapõlacak olan tarla denemeleri sonucunda<br />

olacak ve bu denemelerden alõnacak sonuçlara göre ancak denemenin yapõldõğõ<br />

toprak yapõsõna uygun alanlarda yapõlabilecektir.<br />

Fosforlu gübreler çiçek ve koza sayõsõnõn artmasõna koza, iriliğine ve erken<br />

olgunlaşmasõna etki eder. Potaslõ gübreler ise azotlu gübreler kadar olmasa da<br />

bitkinin vegetatif gelişmesini hõzlandõrõr ve çiçeklenme dönemini uzatõr. Fazla<br />

uygulanan potas pamukta olgunlaşmayõ geciktirir.<br />

<strong>Pamuk</strong> Gübre Paritesi<br />

Yõllar <strong>Pamuk</strong> Fiyatõ<br />

TL/KG<br />

A.Nitrat (%26)<br />

(TL/Kg)<br />

1 Kg <strong>Pamuk</strong> ile Alõnabilecek<br />

Gübre Miktarõ (Kg)<br />

1993 8.750 1.280 6.836<br />

1994 18.000 4.770 8.774<br />

1995 40.000 5.740 6.969<br />

1996 70.000 7.625 9.180<br />

1997 140.000 12.000 11.667<br />

1998 222.000 23.500 9.447<br />

1999 302.000 30.000 10.067<br />

Kaynak: Tarõm ve Köy İşleri Bakanlõğõ<br />

<strong>Pamuk</strong> gübre paritesini incelediğimizde, yõllar itibariyle pamuk fiyatlarõ ile önemli<br />

maliyet unsurlarõndan gübre fiyatlarõ aynõ oranda artmamõştõr.Özellikle 1993,1994<br />

ve 1998 yõllarõnda gübre fiyatlarõnõn aşõrõ artõşõ çiftçileri zor durumda bõrakmõştõr.<br />

5- <strong>Pamuk</strong> Tohumluğu<br />

Üreticiler yetiştirilecek olan pamuk çeşitlerinin verimli, erkenci, hastalõk ve<br />

zararlõlara dayanõklõ, silkme oranõ düşük,lif kalitesi ile çõrçõr randõmanõ yüksek çeşit<br />

olmasõnõ isterken, sanayiciler iplik veriminin yüksek iplik ve dokuma imalatõna<br />

uygun ve boya tutma yeteneğinin iyi olmasõnõ istemektedirler. Bu nedenle diğer<br />

tarla ürünlerinde olduğu gibi pamukta da tohumluğun önemi büyüktür.<br />

<strong>Pamuk</strong>ta aynõ tohumluğu değiştirmeden üst üste ekim yapmak verimlilik açõsõndan<br />

uygun değildir.İslah edilmiş bir pamuk tohumluluğunun genetik saflõğõnõn<br />

bozulmamasõ için üç seneden fazla ekilmemesi gerekmektedir.<br />

-7-

Bol ve kaliteli ürün almak ancak genetik safiyeti yüksek tohum ekimiyle mümkün<br />

olmaktadõr. Dolayõsõyla pamuk tohumun õslahõna gereken önem verilmeli her ekim<br />

bölgesi için geliştirilen tohumlarõn ilgili bölgede ekilmesi sağlanmalõ,kalite ve elyaf<br />

farklõlõğõ yada çõrçõrlamada verim farklõlõğõ doğrudan tohumlarõn ekilmesi ile<br />

önlenmelidir.<br />

Ülkemizde pamuk tohumluluğunun üretilmesi görevini Tarõm Bakanlõğõna bağlõ<br />

olarak kurulan Enstitüler üstlenmiştir. Ayrõca Ege Bölgesinde Tariş, Çukurovada<br />

ise Çukobirlik tohumluk üretimini sürdürmektedir.Son yõllarda ise bazõ özel tohum<br />

şirketlerince ( Deltapine, Sapeksa, Özbuğday, Mayçukoar vb) pamuk üretim<br />

bölgelerine adapte olmuş verimi yüksek, lif kalite özellikleri iyi olan çeşitlerin<br />

tohum üretim ve satõşlarõ yapõlmaktadõr.<br />

Kamu ve özel kuruluşlarca yoğun emek karşõlõğõnda elde edilen pamuk tohumluğu<br />

üretimi, döl kontrollü teksel seleksiyon yöntemi ile yapõlmaktadõr. Dört-beş bin<br />

bitki ile başlayan bu program beşinci yõl elit,altõncõ yõl orijinal yedinci yõl anaç ve<br />

sekizinci yõl sertifikalõ olarak üretilmektedir.Böylece çiftçilere her yõl aynõ isimle<br />

tohumluk verilmesine rağmen verim ve teknolojik özellikleri yükseltilmiş yeni<br />

tohumluklar dağõtõlmaktadõr.<br />

Tohumluk üretim programlarõnda yer alan çeşitler yurtiçi veya yurtdõşõnda<br />

geliştirilmiş çeşitlerdir. Yurtiçinde geliştirilmiş çeşitler her türlü deneme ve<br />

testlerden geçirildikten sonra, yabancõ çeşitler ise ancak ülkemizde verim ve<br />

adaptasyon denemelerine tabii tutulduktan sonra uygun olanlarõ tohumluk üretim<br />

programõna alõnmaktadõr.<br />

Tarla kontrolü yapõlarak olumlu sertifika almõş tohumluklarõn genetik safiyeti<br />

yüksektir.<strong>Pamuk</strong> õslah çalõşmalarõ ve tohum üretimi Tarõm ve Köy İşleri Bakanlõğõ<br />

tarafõndan tüm bölgelerde çiftçinin sertifikalõ tohumluk ekebilmesini sağlayacak ve<br />

tohumluğu her yõl değiştirebilecek şekilde programlanmaktadõr. Buna rağmen iklim<br />

koşullarõ veya diğer nedenlerle sertifikalõ tohumluk yeterince üretilememektedir.<br />

Türkiye’nin pamuk tohumluk ihtiyacõ yõllõk 30-35 bin ton civarõnda olup,tüm<br />

bölgelerde sertifikalõ tohumluk temininde sorunlar yaşanmaktadõr. Tüm pamuk<br />

üretim bölgelerinde yeterli miktarda sertifikalõ tohumluk hazõrlanõp dağõtõlmasõna<br />

karşõn bazõ yõllarda özellikle Tariş ve Çukobirliğin pamuk alõmlarõnda özel sektörle<br />

rekabet edememesi nedeniyle tohumluk üreticileri pamuğunu birlikler yerine özel<br />

sektöre vermektedir. Dolayõsõyla yeterli miktarda tohumluk kütlü pamuk Tariş ve<br />

Çukobirlik ‘e gelmediği için sertifikalõ tohumluk açõğõ ortaya çõkmaktadõr.<br />

<strong>Pamuk</strong> yüksek verim ve kalite için sertifikalõ pamuk tohumluğu üretim hedeflerine<br />

uygun olarak üretilmeli kaynağõ belirsiz yağlõk ve kaçak pamuk çekirdeklerinin<br />

kullanõlmasõ önlenmeli standart pamuk çekirdeklerinin hazõrlõk aşamasõnõn tüm<br />

safhalarõnda büyük titizlik gösterilmelidir.<br />

Sertifikalõ Tohum Fiyatlarõ 1997 ve 2001 yõllarõ hariç tüm yõllar enflasyonun<br />

üzerinde seyretmiş, pamuk ta uygulanan destekleme alõmlarõ ve prim sistemi dahil<br />

çiftçinin reel kayba uğramasõnõ engelleyememiştir.<br />

-8-

Yõllar<br />

Sertifikalõ Tohum *Enflasyon %<br />

Fiyatlarõ (TL./Kg)<br />

1994 4.500 120,5<br />

1995 16.200 88,0<br />

1996 32.000 71,6<br />

1997 40.000 78,4<br />

1998 70.000-80.000 68,8<br />

1999 130.000 43,7<br />

2000 335.000 53,7<br />

2001 400.000 57,7<br />

Kaynak. Tarõm ve Köy İşleri Bakanlõğõ<br />

(*) İTO Toptan Eşya Fiyatlarõ İndeksi (1963=100)<br />

Üretim İthalat Tedarik Dağõtõm İhracat<br />

1999 16.725 607 21.563 16.490 153<br />

2001 18.930 177 15.572 23.020 2.395<br />

Kaynak. Tarõm ve Köy İşleri Bakanlõğõ<br />

5-<strong>Pamuk</strong> Tarõmõnda Hasat, Depolama ve Lif Standardizasyonu<br />

<strong>Pamuk</strong> hasatõnda; depolama ve çõrçõrlama verimi ve kaliteyi belirleyen faktörler<br />

arasõnda yer alõr. Pamuğun hasat zamanõ, bölgelere, çeşide, sonbahar yağõşlarõna<br />

ekim nöbetine ve pamukta uygulanan kültürel işlemlere göre değişmektedir.<br />

Ülkemizde pamuk hasadõna Çukurova Bölgesinde kuru koşullarda 1-10 Ağustos,<br />

sulu koşullarda 5-20 Eylül, Ege Bölgesinde 20 Ekim-10 Kasõm arasõnda,<br />

Güneydoğu Anadolu Bölgesinde ise 1-5 Eylül tarihleri arasõnda başlanmaktadõr.<br />

Ülkemizde üretilen pamuklarõn hasadõ genellikle insan işgücü ile toplanmakta olup<br />

son yõllarda maliyet ve işçi sağlanmasõ konusunda sõkõntõlarõn ortaya çõkmasõ<br />

makine hasadõnõ gündeme getirmiştir. Makineli hasatta toplanan pamuk miktarõ<br />

saatte 4 ile 5 ton arasõnda değişirken vasõflõ işçinin günlük topladõğõ pamuk miktarõ<br />

90-120 kg arasõnda kalmaktadõr. Ülkemizde yeni kullanõlmakta olan iğli tip<br />

makinelerle hasat için kozalarõ yerden en az 20 cm yükseklikte ve yapraklarõ tüysüz<br />

pamuk çeşitleri ile yatmaya dayanõklõ ilk ve son kozalar arasõndaki olgunlaşma<br />

süresi kõsa çeşitler makineyle hasatta tercih edilmektedir.<br />

Makineli hasat etkinliği yaprak döktürülmesine, tarlanõn büyüklüğüne, şekline ve<br />

kütlü pamuğun nem durumuna göre değişirken tarla–ürün kaybõ % 6-20 arasõnda<br />

olmaktadõr.<br />

5.1-Pamuğun Depolanmasõ ;<br />

Pamuğun kalitesinde etkili faktörlerden biri depolama koşullarõdõr.Deponun yapõsõ,<br />

nemi, sõcaklõğõ ve kirliliği pamuğun kalitesinde etkili olmaktadõr.Kütlü pamuk<br />

depolanmadan önce tohum nem oranõnõn % 10’nun altõna düşürülmesi gerekmekte<br />

olup kütlü pamuk güneşli havada kurutulmalõdõr.<br />

Kütlü balya yapmak, linter ve lif döküntüsü pamuklar kapalõ depolarda veya<br />

sunduralarda depolanabilirler.Kapalõ depolarõn taban ve duvarlarõ pamuklara<br />

yabancõ madde karõşmasõnõ ve kirlenmesini önleyecek, rutubeti geçirmeyecek<br />

şekilde olmalõdõr.<strong>Pamuk</strong>lar grup,sõnõf ve tiplerine göre depolanmalõ,kütlü pamuklar<br />

1 foot hacminde 6-8 pound yoğunluktan fazla yoğunlukta depolanmamalõdõr.<br />

-9-

5.2-Pamuğun Çõrçõrlanmasõ ve Balyalanmasõ ;<br />

Hasat edilen pamuklar depolanmadan veya çõrçõr fabrikalarõnõn çalõşma dönemine<br />

ve günlük iş verimine bağlõ olarak belirli bir süre depolandõktan sonra çõrçõrlanarak<br />

tohum ve lif kõsmõ birbirinden ayrõlõr.<br />

Çõrçõrlama; Roleli ve Rollergin çõrçõr, Testereli veya Saw-gin çõrçõr ve Lintergin<br />

çõrçõr olmak üzere üç sisteme ayrõlõr.<br />

Roleli veya Rollergin çõrçõr makineleri çiğit üzerinden lifleri daha uzun olacak<br />

şekilde koparõr. Dolayõsõ ile rollergi tesisinde çõrçõr randõmanõ % 1-2 daha fazla<br />

lifler ise 1-2 mm daha uzun olur. Rollerginde çõrçõrlanan çekirdekli pamuklar eğer<br />

sistemde kütlü ve lif pamuk temizleyicisi yok ise daha çepelli olmakta ve yabancõ<br />

maddenin nem durumuna göre belirlenmektedir. Testereli veya Saw-gin çõrçõr<br />

makinesiyle işlenen pamuklar yabancõ madde yönünden daha temiz olmakla<br />

birlikte lif kalitesi daha da düşüktür. Saw-gin pamuklarda lifler daha kõsa ve nem<br />

oranõ fazladõr.<br />

Ülkemizde preslenerek balya haline getirilen lif pamuklar ortalama 210-215 kg<br />

ağõrlõğõnda dõr. Bu balyalarõn ambalajlanmasõnda çember, paslanmaz tel, kanaviçe<br />

veya pamuklu bez kullanõlõr.<br />

Balyalamada; 5-6 çembere izin verilmekte olup,balyalarõn bombeli yüzlerinden<br />

birinci bombeye pamuğun grubu, ülke adõ ve çõrçõrlama tipi ikinci bombeye<br />

derecesi,üçüncü bombeye kontrol mührü,dördüncü bombeye standardizasyon<br />

birimi ,çõrçõr prese fabrikalarõnõn sõra numarasõ ve pamuk parti numarasõ işlenir.<br />

Beşinci bombeye ise çõrçõrlama şekli ve üretim yõlõ yazõlmalõdõr.<br />

5.3-Balya Denetimi ve Lif Standardizasyonu;<br />

Balya denetiminin yapõlmasõ için balyalarõn preslendiği fabrika sahibi veya mal<br />

sahibi yada yazõ ile bildirecekleri temsilcileri, bağlõ bulunduklarõ denetmenlik<br />

merkezlerine başvurulur. Denetmen, balya pamuklarõndan alacağõ örneklerle<br />

pamuğun renk, yabancõ madde ambalaj malzemeleri yönünden denetimini yapar.<br />

Ülkemizde balya pamuklarõndan örnek alõnmasõ sondaj yöntemine göre<br />

yapõlmaktadõr. Bir partideki denetleneceği balya üzerinde, tip damgasõ (mühür)<br />

dõşõnda bütün bilgileri bulunmalõdõr.<br />

Her partiye ait balya yõğõndan en az % 5 ve en çok % 20 oranõnda olmasõ koşulu ile<br />

rasgele seçilen balyalarõn ambalajlarõ açõlarak 250 ‘şer gram örnekler alõnõr. Alõnan<br />

örnekler tasnif odalarõna getirilerek 20 C’ ve % 65 nem koşullarõnda en az 12 saat<br />

bekletildikten sonra standart tip pamuklarõ örnekleri ile karşõlaştõrõlõr.Uzunluk<br />

dayanõklõlõk ve incelik gibi lif özelliklerini belirlemek için ise örnekler yine aynõ<br />

koşullarda en az 48 saat beklemelidir.<br />

Standardizasyon; Ülkemizin % 99’unda üretimi yapõlan orta liftli pamuklar<br />

renklerine göre beyaz,hafif benekli,renkli ve tip dõşõ olarak sõnõflara ayrõlõr. Her bir<br />

sõnõf çõrçõrlama, hazõrlama ve yabancõ madde oranõna göre kendi içinde standart<br />

extra, standart 1, standart 2 gibi kalite derecelerine ayrõlõr.<br />

-10-

5.4-Preslenmiş <strong>Pamuk</strong> Balya Ambalajlarõna İlişkin Tebliğ;<br />

( Dõş Ticarette Standardizasyon 2001/21) 27.7.2001 tarih ve 24475 sayõlõ Resmi<br />

Gazete ( 2001/29 sayõlõ Tebliğ ile revize edilmiştir)<br />

1) 5.8.1953 tarihli ve 4/1283 sayõlõ Bakanlar Kurulu kararõ ile yürürlüğe konulan<br />

pamuklarõn kontrolüne dair tüzük değişik 17’ci maddesi gereğince preslenmiş<br />

pamuk balyalarõnõn;<br />

a) Brüt ağõrlõğõ en az 190 kg<br />

b) Boyutlarõ en fazla 65*95*105 cm olarak tespit edilmiştir.<br />

Bu boyutlarda balya yapabilmesi için balyanõn presten çõktõktan sonra genişleme<br />

payõ da düşünülerek prese kasasõnõn<br />

a) Eni ile boyu en fazla 60*90 cm<br />

b) Yüksekliği prese makinesinin basõncõna göre en az 190 kg lõk balya temin<br />

edilecek ölçüde olmalõdõr.<br />

2) Çõrçõr ve prese fabrikalarõnda preslenen pamuk balyalarõnõn sarõldõğõ bezlerin<br />

kenarlarõ % 100 pamuktan yapõlmõş iplikten dikilmeli ve sentetik elyaf karõşõmlõ<br />

iplikler kullanõlmamalõdõr.<br />

3) Preslenmiş pamuk balyalarõnõn işaretlenmesi <strong>Pamuk</strong>larõn Kontrolüne dair<br />

tüzüğün değişik 19 maddesi gereği etiket veya kaşe kullanõlarak yapõlmalõdõr.<br />

4) Etiket kendinde yapõşkanlõ beze yapõşmaya elverişli olup iki bölümden<br />

oluşmaktadõr; üst bölümde resmi işaretler,alt bölümde ise istenilmesi halinde özel<br />

marka ve işaretler alõr.<br />

5) Etiket veya kaşe balyanõn bombeli yüzünün 3’üncü ve 4’cü çemberleri arasõna<br />

ve balyanõn ortasõna gelecek şekilde yapõştõrõlõr veya vurulur.<br />

6) Etiket kullanõmõnda kontrolü yapõlan pamuk balyalarõ resmi “pamuk kontrol”<br />

mühürü ile kõrmõzõ matbaa mürekkebi kullanõlarak yarõsõ etiket üzerine diğer yarõsõ<br />

ambalaj üzerine gelecek şekilde vurulur.<br />

7) Linter pamuk balyalarõnõn ambalajõnda fazla ambalaj maddesi kullanõmõnõ<br />

önlemek için;<br />

Normal basõnçlõ prese makinelerinde hazõrlanan linter pamuk balyalarõnõn iki yan<br />

yüzünün orta kõsmõnõn her birinde azami 10 cm açõklõk bõrakõlabilir.<br />

Yüksek basõnçlõ prese makinelerinde hazõrlanan linter pamuk balyalarõnõn bombeli<br />

bir yüzünün iki yan yüzle birleştiği iki kenarõnõn her birinde azami 20 cm açõklõk<br />

bõrakabilir. Ayrõca balyalarõnõn alt ve üst kapaklarõ da açõk bõrakabilir.<br />

8) Dõş Ticarette Standardizasyon denetmenlerince yapõlan kontrollerde pamuk<br />

balyalarõnõn ambalajlarõnda kullanõlan dokuma pamuklu bezin ; çözgü iplik<br />

numarasõnõn en az 6/1,atkõ iplik numarasõ enaz 6/1 ağrlõğõnõn 225 gr/m2(+-%10)<br />

örme tekniği ile üretilen pamuklu bezin ise iplik numarasõnõn en az 10/1, ağõrlõğõnõn<br />

160-250 gr/m2, lif karõşõmõ % 100 pamuk olmalõdõr. Söz konusu değerlere<br />

uymadõğõ takdirde pamuklar denetlenmez ve parti red edilir.<br />

-11-

III.PAMUK SEKTÖRÜNÜN MEVCUT DURUMU VE PERFORMANSI<br />

1) Tarihi Gelişim<br />

1900 yõl önce Anadolu topraklarõnda ekilmeye başlanan pamuğun gelişmesi Türk<br />

ve Yunan uygarlõklarõ döneminde başlamõş, pamukta esas gelişimini 11. yüzyõlda<br />

Selçuklular döneminde gerçekleştirmiş Bursa, Konya ve Sivas pamuk tarõmõnda<br />

önemli merkezler haline gelmiştir.<br />

13 ve 14 yüzyõlda Osmanlõlar, pamuk tarõmõnõ Balkanlar, Suriye, Irak ve Mõsõrdan<br />

başlayarak genişletmiş Mõsõrdan pamuk tohumu getirilerek Ege Bölgesi, Edirne,<br />

Sinop, Balõkesir‘de çiftçilere ücretsiz dağõtõlarak üretimi özendirilmiş ve pamuk<br />

yetiştirenlere her türlü destek verilmiştir.Bu dönem de teşviklerle pamuk üretim<br />

alanlarõ genişletilmiş ve üretim yeterli seviyelerde yapõlmõştõr. Bu sõrada Osmanlõ<br />

imparatorluğu ürettiği pamuk ile tekstil ve yatak –yorgan gibi dolgu<br />

gereksinmelerini karşõlamõş ve önemli bölümünü Avrupa’ya ihraç etmiştir.<br />

Zamanla Dünyanõn diğer ülkelerinde pamuk üretiminin artmasõ, ayrõca<br />

kapitülasyonlar sebebiyle pamuk iplik ve dokumalarõnõn dõşarõdan gelmesi Balkan<br />

ve I.Dünya Savaşlarõ <strong>Pamuk</strong> sanayine önemli darbe vurmuştur.<br />

<strong>Pamuk</strong> asõl önemli gelişimini Cumhuriyet döneminde yapõlan kurumsal<br />

düzenlemeler sonucunda göstermiştir. <strong>Pamuk</strong> İslah İstasyonlarõnõn kurulmasõ<br />

ülkemiz koşullarõna uygun pamuk tipinin seçilmesi,pamuk tohumu üretimine ve<br />

pamuk islahõna yönelik yasal mevzuatõn oluşturulmasõ, pamuk deneme ve üretme<br />

çiftliklerinin kurulmasõyla birlikte ;<br />

<strong>Pamuk</strong> üretimi 76 bin tondan 927 bin tona<br />

Ekili alanlar 173 bin hektardan 706 bin hektara<br />

Verimlilik ise 437 kg/hektardan 1.346 kg/hektara yükselmiştir.<br />

2.Türkiye <strong>Pamuk</strong> Üretimi<br />

<strong>Pamuk</strong>, bir çok sanayi dalõnda kullanõlmasõ ve istihdam olanaklarõ ile Türkiye<br />

ekonomisinde önemli bir yere sahip olup, üretim yoğun olarak, Ege Bölgesi<br />

Çukurova, Güney Doğu Anadolu Bölgesi ve Antalya yörelerinde yapõlmaktadõr.<br />

Yõllar itibariyle pamuk ekim alanlarõ incelendiğinde son yõllarda azalõş<br />

gözlenmektedir.1995 yõlõnda 756.694 ha olan pamuk ekim alanlarõ 2002 yõlõnda<br />

% 6,6 azalarak 706.584 ha’ya düşmüştür. Üretim rakamlarõnõ incelediğimizde yõllar<br />

itibariyle artõş ve azalõşlarõn gerçekleştiğini 1988 yõlõnda 650.000 ton olan pamuk<br />

üretiminin 2002 yõlõnda % 42,7 artarak 927.770 tona yükseldiği görülmektedir<br />

Son yõllarda pamuk ekim alanlarõnda azalma görülmesine rağmen pamuk birim<br />

alanõndan elde edilen verim yüksekliği üretimde artõşõn yaşanmasõna neden<br />

olmaktadõr.<br />

-12-

Türkiye’de <strong>Pamuk</strong> Ekim Alanõ, Üretim Ve Verimi<br />

Ekilen Alan<br />

(Hektar)<br />

Üretim<br />

( Ton)<br />

Verim<br />

( Kg/Hektar)<br />

1988 740.000 650.000 878<br />

1989 725.000 617.000 851<br />

1990 641.253 654.600 1021<br />

1991 598.620 559.426 935<br />

1992 637.478 573.706 900<br />

1993 567.852 602.238 1061<br />

1994 581.491 628.286 1080<br />

1995 756.694 851.487 1125<br />

1996 743.775 784.047 1054<br />

1997 721.723 831.672 1152<br />

1998 756.566 882.154 1166<br />

1999 719.294 791.298 1100<br />

2000 654.177 879.940 1345<br />

2001 688.667 900.652 1308<br />

2002* 706.584 927.770 1346<br />

Kaynak: Devlet İstatistik Enstitüsü<br />

(*)Tahmin<br />

1)Ege Bölgesinde Üretim; Ülkemizin en kaliteli diyebileceğimiz pamuğu bu<br />

bölgede üretilmekte olup, ihracatõmõzda Ege pamuğu önemli rol oynamaktadõr. Bu<br />

bölgede sulu tarõm yapõlõrken,bazõ yõllarda zararlõlarõn etkisi yoğun olarak<br />

görülebilmektedir.Ancak bu sorun diğer bölgelerimize göre daha düşük düzeyde<br />

kalmaktadõr. Bu bölgemizde 2000 yõlõnda ekim alanlarõnda en büyük daralma<br />

yaşanmasõna rağmen pamuk birim alanõnda elde edilen verim artõşõ en yüksek<br />

düzeyde gerçekleşmiş bu da üretime yansõmõştõr.<br />

2)Çukurova Bölgesinde Üretim; 1980’li yõllara gelinceye kadar toplam pamuk<br />

üretiminin yaklaşõk yarõsõnõ Çukurova Bölgesinde üretilirken son yõllarda bu<br />

bölgenin önemi giderek azalmõştõr.<br />

Hastalõk ve zararlõlarla zirai mücadelede aşõrõ kimyasal madde kullanõmõ ve ekim<br />

nöbeti uygulanmamasõ sonucu ortaya çõkan ekolojik sorunlar yetiştirilen pamuğun<br />

lif kalitesini bozmuş, üretim maliyetlerinin üretici aleyhine bozulmasõna neden<br />

olmuştur. Yörenin yeknesak bir yapõ göstermesi de yüksek kalitede pamuk<br />

yetiştirilmesini engellediği için üreticiler pamuk yerine başta mõsõr olmak üzere<br />

diğer tarõmsal ürün yetiştiriciliğine yönelmiştir.<br />

Bu bölgede % 80’i Çukurova 1518 çeşidi olmak üzere, Deltapyn 20 ve 50 ile<br />

Stonville çeşitleri yetiştirilmektedir. Son yõllarda ekim alanlarõnda meydana gelen<br />

azalõş neticesinde bölge üreticilerinin bir kõsmõ değişik ekim türlerine yönelirken<br />

bir kõsmõ tarõm dõşõ faaliyetleri benimseme yoluna gitmiştir.<br />

-13-

Bölgeler İtibariyle <strong>Pamuk</strong> Üretimi<br />

Ekiliş<br />

(000Ha)<br />

Üretim<br />

(000Ton)<br />

Verim<br />

(Kg/Ha)<br />

1997 Çukurova 171,9 201,4 1.173<br />

Güneydoğu 268,7 309,1 1.159<br />

Ege 263,9 301,2 1.166<br />

Antalya 17,2 20,0 1.176<br />

1998 Çukurova 174,6 191,6 1.097<br />

Güneydoğu 313,1 384,8 1229<br />

Ege 251,8 285,2 1.133<br />

Antalya 17,1 20,5 1.206<br />

1999 Çukurova 122,1 139,3 1.111<br />

Güneydoğu 332,4 328,6 989<br />

Ege 247,3 302,8 1.230<br />

Antalya 18,5 20,5 1.108<br />

2000 Çukurova 116,1 152,7 1.275<br />

Güneydoğu 317,1 426,8 1.386<br />

Ege 208,3 286,3 1.395<br />

Antalya 12,7 14,1 1.298<br />

Kaynak: Tarõm ve Köy İşleri Bakanlõğõ<br />

3) Güneydoğu Anadolu Bölgesi ve GAP Projesinde Pamuğun Yeri; Güneydoğu<br />

Anadolu Bölgesinde tarõmsal üretimi sõnõrlayan yağõş eksikliğini sulama yoluyla<br />

gidermek ve yöreye elektrik enerjisi sağlamak amacõyla 1976 yõlda başlatõlõp 30<br />

yõlda bitirilmesi planlanan sekizi sulama ve enerji üçü yalnõz enerji,ikisi yalnõz<br />

sulama içerikli 13 alt projeden oluşan GAP yaklaşõk 3,2 milyon hektarlõk tarõma<br />

elverişli alanõ kapsamakta ve dünyada sayõlõ entegre bölgesel kalkõnma projeleri<br />

arasõnda yer almaktadõr.<br />

Ülkemiz dünyada pamuk arzõ ile tüketimi arasõndaki açõğõn hõzla büyüdüğü bir<br />

dönemde bu proje ile önemli bir avantaj yakalamõştõr.Gap projesinin bitimiyle<br />

birlikte toplam ekim alanõnõn yaklaşõk olarak 1,1 milyon hektara, pamuk lif<br />

üretiminin ise 1 milyon tona ulaşacağõ tahmin edilmektedir.<br />

Güney doğu Anadolu Bölgesinde üretimi yapõlan pamuklarõn yaklaşõk % 60’õ<br />

Nazilli 87 çeşidi ( Ege pamuğu) olmak üzere Sayar 314, Maraş 92 ve Çukurova<br />

1518 (Adana pamuğu) çeşitleri yetiştirilmektedir. Yõllara göre farklõlõk göstermekle<br />

birlikte bölgede GAP alanlarõnõn sulu tarõma açõlmasõ nedeniyle ekim alanõnda<br />

gözlenen artõşla birlikte verim de sağlanan artõş üretimde büyük artõşa yol açmõştõr.<br />

GAP Bölgesinde <strong>Pamuk</strong> Ekim Alanlarõ<br />

ve Üretim Alanlarõ ( Saf Olarak)<br />

Ekiliş (ha) Üretim (ton)<br />

1990 134.016 137.300<br />

1991 123.869 117.492<br />

1992 130.305 92.072<br />

1993 147.721 151.091<br />

1994 157.385 162.738<br />

1995 204.232 209.252<br />

1996 226.205 264.123<br />

1997 265.228 300.858<br />

1998 307.164 366.084<br />

Kaynak: DİE<br />

-14-

GAP alanõnda pamuk ekim alanlarõnõn sürekli artõş göstermesinde GAP sulama<br />

projelerinin devreye girmesi önemli rol oynamõştõr. GAP alanõnõn Türkiye pamuk<br />

ekim alanõ içindeki payõ incelendiğinde 15 yõl içinde bu payõn sürekli arttõğõ<br />

görülmektedir. Bölgeden 1990 yõlõnda 137.300 ton pamuk üretimi yapõlõrken bu<br />

oran 1998 yõlõnda %166,6 artõşla 366.084 tona ulaşmõştõr.<br />

2.1 Organik <strong>Pamuk</strong> Üretimi; Sentetik kimyasal gübreler, zirai mücadele ilaçlarõ<br />

ve bitki büyüme düzenleyiciler veya yaprak döktürücüler (defoliant)<br />

kullanmaksõzõn pamuğun yetiştirilmesidir.<br />

1990’lõ yõllarõn başõnda kimyasal ilaçlara hassas olan ve çevreyi korumak isteyen<br />

insanlarõn reaksiyonuna karşõlõk olarak başlayan organik pamuk üretimi oldukça<br />

sõnõrlõ gerçekleştirilmiştir. Bu dönemde organik pamuk lifini işleme maliyetlerinin<br />

yüksek olmasõ ve bunun konfeksiyon ürünlerine yansõmasõ sonucu tüketici ilgisinin<br />

azalmasõna yol açmõştõr.<br />

Ancak hem ekolojik ürünlerin korunmasõ hem de AB ülkelerinin organik tekstil<br />

ürünlerine olan talepleri ülkemizde organik pamuk üretimine yönelik çalõşmalarõn<br />

artmasõna neden olmuştur. 1990 yõlõnda 40 ton kütlü pamuk organik olarak<br />

üretilirken 1994 bu oran 1450 tona ulaşmõştõr. Asõl gelişme ise 1999-2000<br />

döneminde yaşanmõş olup 1999 yõlõnda 23.520 ton, 2000 yõlõnda ise 23.910 ton<br />

organik pamuk üretimi gerçekleştirilmiştir. Organik pamukta verim üretim<br />

bölgesine göre değişmekle birlikte ortalama 250 ile 380 kg ‘dir.<br />

3-Türkiye’de <strong>Pamuk</strong> Tüketimi<br />

Ülkemizin lif pamuk tüketimi iplik, dokuma ve konfeksiyon sektörlerinde<br />

gerçekleştirilen gelişmelere paralel olarak yõldan yõla hõzla artmaktadõr. Artan<br />

yatõrõm ve ihracata bağlõ olarak 1980/81 döneminde 293 bin ton olan toplam<br />

tüketim 2001/02 sezonu sonuna kadar geçen süre içerisinde % 326,6 artarak 1250<br />

bin tona yükselmiştir. Yõllar itibariyle pamuk tüketiminde dikkat çeken önemli bir<br />

konu tüketim artõşõnõn dönem sonu stok artõşõndan fazla olmasõ nedeni ile<br />

stok/tüketim oranõnõn yõllar itibariyle azalõş göstermesidir.<br />

<strong>Pamuk</strong> Tüketimi (LİF)<br />

Dönemler Tüketim (Ton)<br />

1995/1996 950.000<br />

1996/1997 1.050.000<br />

1997/1998 1.150.000<br />

1998/1999 1.076.000<br />

1999/2000 1.200.000<br />

2000/2001 1.150.000<br />

2001/2002 1.250.000<br />

Kaynak: Tarõm ve Köyişleri Bakanlõğõ<br />

Son yõllarda toplam tüketim artõşõmõz dünya ortalamasõnõn üzerinde olmuş ve<br />

Endonezya dan sonra ikinci en yüksek artõş gerçekleşmiştir.Toplam pamuk<br />

tüketimimizdeki artõş, iç üretim artõşõyla karşõlanamadõğõndan pamuk ithalatõ<br />

artarak 2000/01 sezonunda 387 bin tona ulaşmõş, 1990 yõlõna kadar pamuk<br />

ihracatçõsõ olan Türkiye son yõllarda pamuk ithalatçõsõ ülke konumuna gelmiştir.<br />

-15-

IV. PAMUKTA ALIM, FİYAT VE BORSA İŞLEMLERİ<br />

1) <strong>Pamuk</strong> Destekleme Politikalarõ<br />

Türkiye’de tarõmsal destekleme politikalarõ Beş yõllõk Kalkõnma Planlarõnda ana<br />

hedefleri bir çerçeve içinde yeterli üretim seviyesi ve üretimin olumsuz<br />

koşullarõndan daha az etkilenmesinin sağlanmasõ ihracatõn geliştirilmesi kendine<br />

yeterlilik oranõnõn yükseltilmesi amaçlarõ doğrultusunda belirlenmektedir.<br />

1.1) Fiyatlar ve Alõmlar Yoluyla Destekleme<br />

1960’dan sonra değişen ekonomik şartlar karşõsõnda tarõmsal desteklemeler giderek<br />

yoğunlaşmõş, fiyatlar ve alõmlar yoluyla desteklemeler başlamõştõr. Destekleme<br />

Alõmlarõ,ürünün belli bir fiyattan aşağõ satõlmamasõnõ devletçe garanti etmeye<br />

yöneliktir.Ayrõca ürün fiyatõnõn tespit edilen fiyatõn altõna düşmemesi için çeşitli<br />

girişimlerde bulunarak piyasadan ürün alõnmaktadõr.Devlet alõmlarõ ve destekleme<br />

alõmlarõ dõşõnda kalan durumlarda pamuk piyasalarda serbest olarak alõnõp<br />

satõlmakta devletin doğrudan veya dolaylõ müdahalesi olmamaktadõr.<br />

<strong>Pamuk</strong>ta devlet destekleme alõmlarõ 1940 yõlõnda kurulan Çukobirlik, 1949 yõlõnda<br />

kurulan Tariş <strong>Pamuk</strong> Birliği ve 1952 yõlõnda kurulan Ant Birliği tarafõndan 1965<br />

yõlõndan itibaren 1988 yõlõna kadar sürdürülmüştür.<br />

1988-1989 ve 1990 yõllarõnda pamuk destekleme alõmõ kapsamõndan çõkarõlarak<br />

birlik alõmõna dönüştürülmüştür.1991 yõlõnda yeniden devlet destekleme kapsamõna<br />

alõnan kütlü pamuk, 1993/1994 kampanya dönemine kadar Devlet destekleme<br />

alõmlarõna dahil ürünler kapsamõnda yer almõştõr.Kararname ile tespit edilen alõm<br />

fiyatlarõ üzerinden Tarõm Satõş Kooperatifleri ve Birlikleri üreticilerden pamuk<br />

alõmlarõ ile görevlendirilmişlerdir.<br />

Uzun yõllar destekleme alõm kapsamõnda olan pamuk,1994 yõlõ Ekonomik<br />

kararlarõndan sonra kapsam dõşõ bõrakõlmõş,1995 yõlõndan itibaren Destekleme ve<br />

Fiyat İstikrar Fonu (DFİF) ‘den % 50 basit faizli kredi sağlanarak bölgesel bazda<br />

belirlenen fiyatlar üzerinden Sanayi ve Ticaret Bakanlõğõ bünyesinde yer alan<br />

Tarõm Satõş Kooperatiflerince satõn alõnmõştõr.<br />

Bu süre içerisinde alõmlarda kullanõlmak üzere TSKB’ne Destekleme ve İstikrar<br />

Fonu (DEFİF) den T.C.Ziraat Bankasõ aracõlõğõ ile düşük faizli kredi sağlanmakta<br />

iken yeniden yapõlanma ve tarõmsal reform programõ çerçevesinde destekleme<br />

alõmlarõna son verilmiştir.<br />

1998/99 kampanya döneminde pamukta prim sistemi tekrar uygulanmaya başlamõş<br />

2000 yõlõnda ise tarõmsal reform kapsamõnda önemli bir adõm atõlarak 2000 Haziran<br />

tarihinde yürürlüğe giren 4572 sayõlõ tarõm satõş kooperatifleri ve birliklerin<br />

yeniden yapõlandõrõlmasõ süreci başlatõlarak bu yapõlandõrmaya ilişik çalõşma<br />

inceleme ve önerilerde bulunmak üzere dört yõl süreli yeniden yapõlandõrma kurulu<br />

oluşturulmuştur.<br />

-16-

<strong>Pamuk</strong> Destekleme Alõm Fiyatlarõ<br />

TL/KG % Artõş *Enflasyon %<br />

1991 3.560<br />

1992 5.600 57,3 67,1<br />

1993 8.750 56,3 55,2<br />

1994 18.000 105,7 120,5<br />

1995 40.000 122,2 88,0<br />

1996 70.000 75,0 71,6<br />

1997 140.000 100,0 78,4<br />

1998 195.000 39,3 68,8<br />

1999 230.000 17,9 43,7<br />

2000 380.000 65,2 53,7<br />

2001 680.000 78,9 57,7<br />

Kaynak: Tarõm ve Köy İşler Bakanlõğõ<br />

(*) İstanbul Ticaret Odasõ Toptan Eşya Fiyatlarõ İndeksi 1963=100,Yõllõk Ortalama Artõş Oranõ<br />

Destekleme alõm fiyatlarõ yõllar itibariyle incelendiğinde 1993 ,1995, 2000 ve 2001<br />

yõllarõnda çiftçiye enflasyonun üzerinde fiyat verilmiş, üretim artõşlarõ karşõsõnda<br />

çiftçi korunmaya çalõşõlmõştõr.<br />

1.2-Girdi yoluyla destekleme; Ucuz kimyevi gübre, düşük faizli kredi<br />

desteği,zirai mücadele ilaç desteği,tohum desteği gibi devletçe sağlanan girdi<br />

desteğinden yaralanan pamuk üreticilerinin Mart 2000 itibariyle kredi desteği<br />

Aralõk 2001 tarihi itibariyle de diğer girdi destekleri uygulamadan kaldõrõlmõştõr.<br />

1.3-Prim Sistemi; Prim sisteminin esasõ piyasanõn kendi kurallarõna göre<br />

oluşmasõnõ sağlamak, piyasa ekonomisi kurallarõnõ işletmek ve devletin<br />

ekonomideki varlõğõnõ küçültmektir.<br />

<strong>Pamuk</strong>ta prim sistemi ilk kez 1993 yõlõ ürünü kütlü pamuk için uygulanmõş ve<br />

üretici tarafõndan memnunlukla karşõlanmõştõr. Aynõ zamanda tüccar ve sanayici de<br />

uygulama sonucu dünya fiyatlarõndan hammadde elde etme olanağõnõ bulduğundan<br />

sisteme olumlu yaklaşõlmõştõr.Bu uygulama sonucunda pamuk fiyatlarõ tümüyle arz<br />

talep kurallarõ çerçevesinde oluşmuş ve destekleme alõmlarõnõn piyasalarõ bozucu<br />

etkisi ortadan kalmõştõr.<br />

Prim sisteminde üreticiye genel ortalama kalitenin Pazar fiyatõ ile hedef fiyat<br />

arasõnda kalan fark ödenmiştir. Prim sisteminde açõklanan “müdahale fiyatõ” tekstil<br />

sanayicisinin pamuğu dünya fiyatlarõnõn altõnda satõn almasõnõ sağlamakta ancak bu<br />

alõm satõmda pamuk üreticisinin üretim maliyetleri dünya fiyatlarõnõn üstüne<br />

çõktõğõnda devlet üreticiyi desteklemektedir.<br />

Bu sistem tarõmda ilk kez belge düzeninde ciddi anlamda artõş sağlayacak adõmlar<br />

atõlmasõnõ sağlarken, kayõt dõşõ ekonomi önemli ölçüde denetim altõna alõnmõş ve<br />

üreticiden tüketiciye bir vergi zinciri oluşturulmuştur<br />

1993-1994 pamuk sezonunda açõklanan müdahale fiyatõ sanayiciye hammadde<br />

sağlamasõ için dünya fiyatlarõndan düşük belirlenmiş,ancak tekstilciler fiyatlarõ<br />

daha da düşürmek için talebi kõsarak söz konusu fiyattan alõm yapmamõştõr.Bunun<br />

sonucu iç piyasada fiyatõ düşük olan pamuk ihraç edilmeye başlanmõş bu da<br />

piyasada hammadde darlõğõnõn doğmasõna neden olurken, fiyatlar giderek<br />

yükselmiş ve tekstil sanayicisi pamuk ithal etmek zorunda kalmõştõr.<br />

-17-

1994-1995 sezonuna gelindiğinde devlet prim sistemi ihracatõ desteklediği<br />

görüşünden hareketle uygulamadan kaldõrmõştõr. Ancak 1998/1999 kampanya<br />

döneminde pamukta prim sistemi uygulamasõ yeniden başlamõş, kararname gereği<br />

kilogramda 10 sent olarak belirlenen prim ürününü satan üreticilere belirli belgeler<br />

karşõlõğõnda ödenmiştir. 1999/00 döneminde prim miktarõ 12 cent/kg, 2000/2001<br />

kampanya döneminde ise 9 cent /kg ( 70 bin TL/Kg) olarak ödenmiştir.<br />

<strong>Pamuk</strong> Fiyatlarõ ve Prim Miktarlarõ<br />

TZOB <strong>Pamuk</strong><br />

Maliyeti % 30 kar<br />

<strong>Pamuk</strong><br />

Fiyatõ<br />

Verilen Prim<br />

Miktarõ<br />

1Kg <strong>Pamuk</strong><br />

Fiyatõ<br />

(TL/Kg)<br />

Yõllõk Artõş %<br />

1998 360.796 195.000 10 cent/kg 223.508<br />

1999 460.000 230.000 12 cent/kg 287.278 28.5<br />

2000 516.290 380.000 9 cent/kg 440.970 53.5<br />

2001 927.974 680.000 70.0000 TL/kg 750.000 70.1<br />

Her yõla ait Ekim ayõ dolar kuru ortalamasõ alõnmõştõr.<br />

Sonuç olarak; 1998 yõlõndan itibaren pamuk üretimde büyük miktarlarda düşüş<br />

yaşanmamasõ ve üretici gelir düzeyinin mümkün olduğu ölçüde korunmasõ için<br />

primle desteklenmeye çalõşõlmõştõr. Ancak verilen prim miktarlarõ eklendiğinde<br />

dahi üreticimiz üretim maliyetinin çok altõnda kütlü pamuğu değerlendirebilmiştir.<br />

<strong>Pamuk</strong>ta bu güne kadar uygulanan politikalar üreticiden başlamak üzere sektördeki<br />

hiçbir kesimi memnun etmediğinden üretim teşvik edilmemiştir.<br />

Tekstil sektöründeki gelişmeye ve pamuk talebindeki artõşa rağmen üretimin yeterli<br />

oranda artmamasõnõn başlõca sebepleri;<br />

-Tarõm sektöründeki ana girdilerdeki (akaryakõt, gübre, ilaç, tarõmsal mekanizasyon<br />

vb) fiyat artõşlarõnõn üretim maliyetlerini artõrmasõ,<br />

- Dõş piyasalarda oluşan gelişmelere karşõn iç piyasanõn etkilenmemesi için<br />

önlemlerin alõnmamasõ olmuştur.<br />

V. PAMUĞUN PAZARLANMASI<br />

Üretim ve tüketimi geniş olan pamuğun tüm dünyada pazarlanmasõ borsalar,<br />

Üretici Birlikleri, Kooperatifler, Özel teşebbüs ve firmalar kanalõyla<br />

yürütülmektedir. Pamuğun sanayi ürünü olmasõ nedeniyle ana mekanizmalarca<br />

alõnan ham ürün ön işlemlerden geçtikten sonra fazla aracõ kanal olmaksõzõn<br />

sanayiciye kadar olan süreçte ağõrlõk kazanmaktadõr.<br />

Ülkemizde üretilen pamuğun % 93,0’õ pazarlanmakta olup,pamuk Tarõm Satõş<br />

Kooperatifleri ve Birliklerince özel sektörce satõn alõnmakta veya borsalarda işlem<br />

görerek tüketiciye ulaşmaktadõr.<br />

-TARIM SATIŞ KOOPERATİFLERİ;<br />

Kooperatif ortaklarõndan alõnan ürünün işlenmesi ürün kalitesinin yükseltilmesi<br />

ürün satõşõ,piyasanõn düzenlenmesi,maliyetlerin düşürülmesi,ihracatta aracõlarõn<br />

kaldõrõlarak karlõlõğõn artõrõlmasõ, üretim aşamasõnda ucuz girdi sağlanmasõ gibi<br />

konularda hizmet vermektedir. İzmir bölgesinde Tariş, Çukurova Bölgesinde<br />

Çukobirlik, Antalya’da Ant Birlik faaliyet göstermekte olup, bu birlikler pazarlama<br />

fonksiyonlarõndan alõş ve satõş hizmetlerine ağõrlõk vermişlerdir.<br />

-18-

TSK ve Birlikler normal kampanya döneminde belirlenen birim fiyat üzerinden<br />

pamuğu satõn alarak faaliyetlerini yürütürken,dönemlere göre farklõlõk göstermekle<br />

birlikte pamukta pirim uygulamasõ Birliklerce alõnan üründe artõşa neden olmuştur.<br />

Birliklerin Kütlü <strong>Pamuk</strong> Alõm Miktarlarõ ve Toplam Üretimdeki Payõ %<br />

1995/1996 1996/1997 1997/1998 1998/1999 1999/2000<br />

Miktar % Miktar % Miktar % Miktar % Miktar %<br />

Ant Birlik 62 2,8 55 2,6 43 2,6 53 2,4 52 2,2<br />

Tariş 159 7,2 178 8,5 170 8,5 226 10,2 249 10,4<br />

Çukobirlik 83 3,7 49 2,4 64 2,4 184 8,3 139 5,8<br />

Toplam 304 13,7 282 13,5 277 13,5 463 20,8 440 18,3<br />

Kaynak: DİE, Tarõm ve Köy İşleri Bakanlõğõ<br />

Ege Bölgesinde faaliyet gösteren Tariş en fazla alõmõ gerçekleştirmekte olup yõllar<br />

itibariyle alõm miktarlarõnda artõş izlenmiştir.Çukobirlik ise 1998 ve 1999<br />

yõllarõnda en fazla alõmõ gerçekleştirmiştir.<br />

VI. PAMUK PAZARLAMASINDA BORSALARIN ROLÜ<br />

1-Borsalarda Pamuğun İşlem Görme Şekilleri<br />

Ülkemizde pamuk yoğun olarak borsalarda işlem görmekte ,yurt içi fiyatlarõ ve dõş<br />

fiyatlarda oluşan gelişmelere paralel olarak borsada şekillenmektedir. Türkiye de<br />

borsalarda üç tip işlem yapõlmaktadõr. Bunlar, hazõr-peşin, vadeli ve alivre işlemler<br />

olmak üzere üç grupta değerlendirilmektedir. Hazõr işlemlerde sözleşmenin<br />

yapõldõğõ gün veya takip eden gün içinde malõn teslimi gerçekleşir. Malõn bedeli<br />

peşin ödenir. Vadeli işlemlerde malõn tesliminden belli bir süre sonrasõ ödemesi<br />

yapõlmaktadõr. Alivre işlemler ise piyasa koşullarõnõn uygun olmamasõ nedeniyle<br />

uygulanmamakla birlikte tarõmsal malõn üretiminden önce satõcõnõn belli bir tarihte<br />

ve kararlaştõrõlmõş fiyatla teslimi taahhüt etmesi alõcõnõn da aynõ şartlarõ kabul<br />

etmesiyle oluşan ve borsaya tescil ettirilen işlemlerdir.<br />

Tarõmsal ürünlerin borsalar aracõlõğõyla pazarlanmasõnda kurumsallaşmõş ürünlerin<br />

başõnda pamuk gelmekte olup, pamuğun başlõca işlem gördüğü borsalar; İzmir,<br />

Adana, Manisa Aydõn, Söke, Urfa ve Antalya Ticaret Borsalarõdõr.<strong>Pamuk</strong> üretim<br />

bölgelerinde kurulmuş olan borsalarõn işlem hacmi doğal olarak yüksek<br />

olurken,gerek işlem hacmi gerekse uygulamalarõ açõsõndan İzmir Ticaret Borsasõnõn<br />

ayrõ bir önemi vardõr.<br />

-19-

ÜRETİCİLER<br />

KOOPERATİFL<br />

ER<br />

ÖZEL SEKTÖR<br />

ÇIRÇIRÇILARI<br />

KONTRATLI<br />

ÇIRÇIRLAMA<br />

İPLİK FAB. TİCARET BORSASI TÜCCARLAR<br />

TEKSTİL<br />

SANAYİCİLERİ<br />

YERLİ<br />

İTHALATÇILARI<br />

İHRACATÇILAR<br />

YABANCI<br />

İTHALATÇI<br />

YABANCI<br />

İTHALATÇI<br />

YABANCI<br />

İTHALATÇI<br />

Kaynak: İzmir Ticaret Odasõ<br />

Tarõm sektörü diğer sektörlere oranla belirsizliğe sahip olup, belirsizliğin temelinde<br />

tarõmsal üretiminin doğal koşullara olan bağõmlõlõğõ gelmektedir. Doğal koşullara<br />

olan bağõmlõlõğõ yeni tarõm teknikleri ile giderilebilse de tamamõyla ortadan<br />

kaldõrõlamamaktadõr. Bu nedenle tarõm ürünleri piyasalarõnda arz ve fiyat<br />

dalgalanmalarõ çok fazla olmaktadõr. Ticaret borsalarõnda spot işlemler yanõnda<br />

vadeli (futures, options) işlemlerin gerçekleştirilmesi ile gerçekleştirilmesi söz<br />

konusu dalgalanmalar söz konusu ortaya çõkan risklerden korunmaya yönelik (<br />

hedging) enstrümanlarõ sağlayarak riskleri en aza indirmektedir.<br />

Future borsalarda alõcõ ve satõcõ arasõnda kalitesi ve miktarõ önceden belirlenmiş<br />

olan bir malõn ileri tarihte aralarõnda anlaştõklarõ fiyattan teslim edilmesi ve teslim<br />

alõnmasõnõ öngören bir anlaşmadõr. Vadeli işlem borsalarõnda oluşacak fiyatlar<br />

ilgililere söz konusu ürünlerin geleceği hakkõnda bilgiler verirken, söz konusu<br />

fiyatlar ülke ekonomisinin gelecekteki performansõna yönelik beklentilerin yanõnda<br />

vadeli borsada işlem gören ürünlerin gelecekteki arz ve talep miktarlarõ hakkõndaki<br />

beklentileri de yansõtmaktadõr.<br />

Futures Borsanõn sağladõğõ yararlarõ göz önünde bulunduran ve serbest piyasa<br />

mekanizmalarõna göre yönetilen bir çok ülkede bu tür borsalarõn oluşturulmasõ<br />

yönünde önemli adõmlar atõlmõştõr. Türkiye’de ilk defa İzmir Ticaret Borsasõ<br />

bünyesinde vadeli işlemler piyasasõ adõ altõnda kurulmasõ öngörülmüş ve konu<br />

hakkõndaki yönetmelik 29.08.1996 tarih ve 22742 sayõlõ Resmi Gazetede<br />

yayõnlanarak yürürlüğe girmiştir.<br />

-20-

<strong>Pamuk</strong> Futures Borsasõnõn kurulmasõ ile birlikte;<br />

1) <strong>Pamuk</strong> fiyatõ uluslar arasõ piyasa şartlarõ içinde oluşurken,alõm satõmdaki<br />

hõz ve rahatlõk pamuk fiyatlarõnda istikrar sağlayarak devletin destekleme<br />

ihtiyacõnõ azalmaktadõr.<br />

2) <strong>Pamuk</strong> fiyatlarõndaki sert iniş ve çõkõşlardan doğan fiyat riski finans<br />

kesimiyle paylaşõlmaktadõr.<br />

3) Sanayici uzun vadeli satõş ve üretim bağlantõlarõ yaparken uygun pamuk<br />

alõm programlarõ düzenleyebilmekte ve üretim maliyetleri ile satõş fiyatõnõ<br />

gerçekçi olarak saptayabilmektedir.<br />

4) Üreticiler global anlamda rekabete hazõrlanacak ve ürün deseni yalnõzca<br />

yerel düzeyde değil dünya ölçeğinde optimuma yönelmektedir.<br />

5) Verilmiş olan taahhütler zamanõnda yerine getirilirken depolama ve<br />

stoklama masraflarõ asgariye inmektedir.<br />

2- <strong>Pamuk</strong> Fiyatlarõ<br />

A - Maliyet Fiyatlarõ<br />

Uzun yõllar emek-yoğun üretimin yapõldõğõ pamuk üretiminde işçilik<br />

maliyetleri hariç, tarõmsal girdi fiyatlarõ pamuğun üretim maliyetinin ana<br />

kalemlerini oluşturmaktadõr.<br />

Türkiye ve Bazõ Ülkelerde <strong>Pamuk</strong> Üretim Maliyetleri -2000 (US/da)<br />

Harcama Kalemleri Meksika Pakistan Peru ABD Türkiye<br />

İşçilik 24,5 16,1 25,6 3,1 29,2<br />

Makine Enerji<br />

7,2 - - - 2,5<br />

Ekipman<br />

Tohumluk 1,8 0,7 0,9 1,6 1,2<br />

Gübre 4,6 8,3 7,6 6,8 8,5<br />

Mücadele İlaçlarõ 4,9 18,1 2,6 7,6 11,6<br />

Sulama 5,8 1,0 3,3 0,2 2,3<br />

Çõrçõr,balya,nakil 8,3 5,3 6,7 8,2 8,0<br />

Kira 3,9 7,7 0,6 7,5 2,3<br />

Vergi ve Gümrük 4,7 12,0 - 1,2 -<br />

Diğer Masraflar 4,7 12,7 10,1 22,6 4,2<br />

Toplam Masraflar 70,4 81,9 57,4 58,8 74,1<br />

Kaynak: TMMOB<br />

Türkiye de pamuk üretim maliyeti,emek yoğun üretim yapan Meksika ve<br />

Pakistan’õn üretim maliyetine yakõn düzeyde olmakla birlikte ABD’nõn pamuk<br />

üretim maliyetinden % 45 oranõnda yüksektir. Mücadele ilaç kullanõmõ<br />

maliyetimiz oldukça yüksek seyrederken işçilik maliyetleri ABD’dan on kat<br />

daha yüksek olmaktadõr.<br />

<strong>Pamuk</strong> üretiminin büyük oranda insan iş gücüne dayalõ olmasõ ve üretim<br />

girdilerinin yüksek oranda kullanõlmasõ üretim maliyetlerinin yükselmesine yol<br />

açmakta,üretim maliyetinin yüksek olmasõ ise pamuğun karlõlõğõnõ ve diğer<br />

ürünler ile olan rekabet gücünü azaltmaktadõr. Son yõllarda uygulanan yanlõş<br />

politikalar sonucu pamuk en fazla gelir getiren tarla ürünü olma özelliğini<br />

kaybetmek üzeredir.<strong>Pamuk</strong> girdi fiyatlarõndaki artõşlarõn sürmesi halinde<br />

pamuğun diğer ürünler yanõnda rekabet gücünün azalmasõ sonucu özellikle<br />

Çukurova bölgesinde pamuk üreticisinin alternatif ürünlere yönelmesi daha da<br />

hõz kazanacaktõr.<br />

-21-

2002 yõlõ <strong>Pamuk</strong> Maliyet Unsurlarõ<br />

Gider Kalemleri<br />

Dekara Gider<br />

Tarla Kirasõ (TL/Da) 41.041.667<br />

Pam.Çub.Biç.Taşõ.Yak (TL7Da) 5.920.833<br />

Güb.Bed-İşçi(TL/Da) 20.806.667<br />

Sonbahar Sürmesi (TL/Da) 6.583.333<br />

Kõş Sürmesi (TL/Da) 8.272.727<br />

Diskaro-Tõrmõk (TL/Da) 9.041.667<br />

Tohum Bedeli (TL/Da) 6.946.917<br />

Ekim(TL/Da) 5.895.833<br />

Seyret-Çapalama (2 defa) (TL/Da) 18.011.083<br />

Ark Açma (TL/Da) 7.300.000<br />

Su Bedeli(TL/Da) 12.979.167<br />

Sulama İşçiliği (TL/Da) 7.541.667<br />

İlaç-Mücadele İşçiliği (TL/Da) 19.800.000<br />

Toplama(TL/Da) 34.233.333<br />

Pazara Taşõma Diğer (TL/Da) 6.000.000<br />

Masraflar Toplamõ 210.374.894<br />

Gn.İd.Gid.(Ms Tp %3) 6.311.247<br />

Masr.Top. (%30) Faizi 63.112.468<br />

Masraflar Genel Toplamõ 279.798.609<br />

Dekara Verim (Kg/Da) 350<br />

1 Kg <strong>Pamuk</strong> Ürünü Maliyeti (TL) 799.425<br />

1 Kg <strong>Pamuk</strong> Fiyatõ ((TL) 1.039.252<br />

Kaynak: Tarõm ve Köy İşleri Bakanlõğõ<br />

<strong>Pamuk</strong> üretiminin devamõ için maliyetlerin çok yüksek olduğu ülkemizde Türk<br />

çifçisinin maliyet+kar ile oluşan 1.039.252 TL/Kg fiyatõ alabilmesi sanayicimize<br />

dünya fiyatlarõndan hammadde temin imkanõ verebilmesi bu süretle tekstil<br />

ihracatõnda rekabet imkanõ bulabilmesi için uygun destekleme priminin açõklanmasõ<br />

ve prim uygulamasõna devamlõlõk arz etmesi gerekmektedir.Böylelikle üretici<br />

ürününe piyasada daha kolay alõcõ bulabilmekte, hakkõ olan fiyatõ elde edebilmekte<br />

sanayici ve ihracatçõ dünya fiyatlarõndan hammadde temin edebilme imkanõna<br />

kavuşmakta ve pamuk kayõt altõna alõnabilmektedir.<br />

B-Borsa Fiyatlarõ<br />

- Yurt içi Borsa Fiyatlarõ<br />

Ticaret borsalarõnda fiyatlar arz-talep dengesi dikkate alõnarak hazõr peşin işlemlere<br />

göre oluşmakta ancak bazen hükümetin aldõğõ ekonomik kararlardan da<br />

etkilenmektedir.Genel olarak borsa fiyatlarõ dõş borsa fiyatlarõna göre oluşmakta ve<br />

iç piyasada alõmlar dõş borsa fiyatlarõ üzerinden yapõlmaktadõr.<br />

Ege Bölgesi ve Antalya yöresi pamuklarõ yoğun olarak İzmir Ticaret<br />

Borsasõ,G.Doğu Anadolu ve Çukurova pamuklarõ ise yoğun olarak Adana<br />

Borsasõnda işlem görmektedir. Aynõ zamanda İzmir Standart-1,Beyaz ve Adana<br />

Standart -1 Beyaz pamuğu Liverpool Borsasõnda işlem görmektedir.<br />

-22-

Borsalarda genel olarak Lif <strong>Pamuk</strong> ( 1 Kg lif pamuk= 2,64 Kg kütlü pamuk) olarak<br />

işlem görürken,fiyat farklõlõklarõ dõş borsa fiyatlarõnõn takip edilmesi ve döviz<br />

kurlarõndaki değişimlerin yansõmasõyla oluşmaktadõr. Ancak son yõllarda yaşanan<br />

ekonomik krizlerin etkisiyle üretimi ve ticareti elinde bulunduran ülkelerin üretim<br />

miktarõ ve stok miktarlarõndaki artõşa rağmen ithalat ve ihracatõn azalmasõ iç ve dõş<br />

borsa fiyatlarõnda dalgalanmalara neden olmuştur.<br />

Yurtiçi Borsa Fiyatlarõ ( TL/KG)<br />

İzmir Borsasõ<br />

Ege ST-1<br />

Adana Borsasõ<br />

Çukurova ST-1HB<br />

1997 Aralõk 345.788 291.992<br />

1998 Aralõk 398.130 320.000<br />

1999 Aralõk 644.970 510.806<br />

2000 Aralõk 1.109.348 865.000<br />

2001 Aralõk 1.497.150 1.151.176<br />

2002 Aralõk 1.916.130 1.470.000<br />

Kaynak: İzmir ve Adana Ticaret Borsasõ<br />

Türkiye pamuk üretiminin yaklaşõk % 35.0’õ İzmir Ticaret Borsasõ aracõlõğõ ile<br />

pazarlanmakta olup, bu verilere ikinci veya daha fazla kez tescil ettirilen pamuklar<br />

da dahil olduğundan birlikte söz konusu oran büyümektedir. Dünya üretimiyle bir<br />

karşõlaştõrma yapõldõğõnda ise İzmir Ticaret Borsasõ pamuk işlem hacminin dünya<br />

pamuk üretiminin yaklaşõk % 1.5 karşõlõk görülmektedir.<br />

-Yurt dõşõ Fiyatlarõ<br />

<strong>Pamuk</strong> arzõ, pamuk fiyatlarõnõn oluşmasõnda önemli etken olup, belli başlõ pamuk<br />

üreticisi ülkelerin ( Çin, ABD) üretim miktarlarõ ve stoklarõ fiyatlar üzerinde etkili<br />

olmaktadõr. Ayrõca, pamuğun yanõ sõra yün, tiftik gibi dokuma sanayine yönelik<br />

hayvansal ve bitkisel lif üretim miktarlarõ da dünya pamuk fiyatlarõnõn oluşumunda<br />

etkili olmaktadõr.<br />

Dünya pamuk fiyatlarõnõn oluşumunda Liverpool Borsasõnda oluşan pamuk<br />

fiyatlarõ dikkate alõnmakta, tüm ihracat işlemleri ve ihracata esas oluşturan<br />

fiyatlarda Liverpool Borsasõ fiyatlarõ baz alõnmaktadõr. Ege ve Çukurova Standart-1<br />

beyaz pamuklarõ A ve B endeksinde işlem görmekte olup, Liverpool A ve B<br />

indeksleri Cottonlook Limited tarafõndan belirlenen kotasyonlarõn en yüksek<br />

beşinin ve en düşük üçünün aritmetik ortalamalarõ ile elde edilmektedir.<br />

Tablo’da görüleceği üzere pamuk fiyatlarõ hem Türkiye hem de dünya da son<br />

yõllarõn en düşük düzeyine inmiştir.1972 ile 2002 yõllarõ arasõnda pamuk fiyatlarõ en<br />

yüksek düzeyine 1994-95 sezonunda ulaşmõştõr. Söz konusu düşüşün önümüzdeki<br />

günlerde hammadde fiyatlarõna olumlu şekilde yansõmasõ beklenmektedir. Ancak<br />

Dünya borsa fiyatlarõnda bu gelişmeler yaşanõrken Türkiye’de dolar kurunun<br />

kontrol altõna alõnmasõ nedeniyle aynõ oranda azalma görülmemektedir. Ancak<br />

nispi oranda görülen azalma iplik üreticisi ve ihracatçõsõ açõsõndan avantaj<br />

sağlarken, çiftçimiz açõsõndan olumsuz olmuş, güçlükle gerçekleştirilen üretim<br />

pamuk üreticisini zor duruma sokmuştur.<br />

-23-

Dünya <strong>Pamuk</strong> Fiyatlarõ ( Cif Liverpool) (cent/kg)<br />

Liverpool Liverpool B Memphis 1 Ege Standart 1<br />

A Endeksi Endeksi<br />

1991-92 1.39 1.29 1.46 1.76<br />

1992-93 1.27 1.18 1.39 1.63<br />

1993-94 1.56 1.48 1.61 1.62<br />

1994-95 2.08 2.04 2.18 2.29<br />

1995-96 1.89 1.79 2.09 1.89<br />

1996-97 1.73 1.65 1.83 1.89<br />

1997-98 1.59 1.57 1.72 1.83<br />

1998-99 1.30 1.20 1.62 1.42<br />

1999-00 1.16 1.09 1.33 1.32<br />

2000-01 1.26 1.18 1.38 1.26<br />

2001-02 0.90 0.83 0.96 1.10<br />

Kaynak: İzmir Ticaret Borsasõ<br />

Not:Liverpool A endeksinde 1. sõnõf kaliteli pamuk, Liverpool B endeksinde ise ikinci sõnõf<br />

pamuk işlem görmektedir.<br />

Dünya pamuk fiyatlarõnda aşõrõ düşmenin ana nedenini olarak pamukta agresif<br />

politika izleyen ABD gösterilmekte olup, pamuk üretimine ve ihracatõna büyük<br />

teşvikler sağlayarak dünya fiyatlarõnõn düşmesine neden olmaktadõr. Söz konusu<br />

politika sonucu gelişmekte olan rakip ülkelerin pamuk ekim alanlarõnõn daralacağõ<br />

dolayõsõyla üretimlerinin düşeceği ve gelecekte ABD’nin tekelinde pamuk<br />

piyasasõnõn oluşacağõ õsrarla vurgulanmaktadõr.<br />

<strong>Pamuk</strong> fiyatlarõnõn düşmesinin olumlu yönleri; Sanayici açõsõndan hem iplik hem<br />

de konfeksiyon üretiminde maliyet avantajõ sağlarken,sanayicinin dõş pazarlardaki<br />

ağõr rekabet koşullarõna ayak uydurmasõnõ kolaylaştõrmaktadõr. Ayrõca iplik<br />

sanayinde makine yatõrõmlarõ artmasõ üretimi ve istihdamõ artõrmaktadõr.<br />

<strong>Pamuk</strong> fiyatlarõnõn düşmesinin olumsuz yönleri; Fiyat düşüşünden en olumsuz<br />

etkilenen kesimi çiftçiler oluştururken,çiftçi kendini kurtarabilmek için ertesi yõlki<br />

üretimini başka bir ürüne kaydõrmakta buda pamukta istikrarsõz fiyat seyri<br />

yaratmaktadõr. Çiftçinin pamuk üretimine küstürülmesi, pamuk üretim alanlarõnõn<br />

daraltõrken, pamukta dõşa bağõmlõlõğõ oluşturmaktadõr.<br />

VII. PAMUK TİCARET DURUMU<br />

1- PAMUK İHRACATI<br />

Ham pamuk ihracatõ, yurt içi tüketim ve bir önceki sezona devreden stok miktarlarõ<br />

ile toplam pamuk arzõ ve dõş talebe bağlõ olarak değişmektedir<br />

Cumhuriyetin ilk yõllarõnda Türkiye’de yaklaşõk 100 bin hektar alanda 40 bin tona<br />

yakõn pamuk üretiliyordu.<strong>Pamuk</strong>taki üretim artõşõna paralel olarak dokuma ve bez<br />

üretim tesislerinin kurulmasõ ile pamuk ihracatõmõzda önemli artõşlar<br />

kaydedilmiştir. 1923 yõlõnda 3,7 milyon dolar olan pamuk ihracatõ 1930 yõlõnda 7,8<br />

milyon dolara, 1950 yõlõnda ise 69 milyon dolara ulaşmõştõr.<br />

-24-

Yõllar itibariyle düzenli artõşõnõ sürdüren ihracatõmõz 1970 yõlõnda 300 milyon<br />

dolara, 1980 yõlõnda 350 milyon dolara ulaşmõştõr. Bu tarihten sonra sanayideki<br />

gelişmeye bağlõ olarak pamuk direk olarak ihraç edilmekten çok sanayi ürününe<br />

dönüştürülerek ihraç edilmeye başlanmõştõr.<br />

Sanayi ürünü haline dönüştürülerek gerçekleştirilen pamuk ihracatõ 1983 yõlõndan<br />

sonra hõzla düşüş trendine girerek 1987 yõlõnda 26 bin dolara gerilemiştir. Söz<br />

konusu yõllarda yurt içi pamuk üretimi sanayicinin ihtiyacõnõ karşõlayamaz hale<br />

geldiğinden 1987 yõlõnda ilk ithalat başlamõştõr.<br />

1993 yõlõna kadar ortalama 150 milyon dolar seviyelerinde seyreden pamuk ihracatõ<br />

1994 yõlõnda 31,4 milyon dolara, 1995 yõlõnda ise 6,1 milyon dolara gerilemiştir.<br />

Miktar ve değer olarak en fazla pamuk ihracatõ 1996 ve 1999 yõllarõnda<br />

gerçekleştirilmiştir. 1995 yõlõnda ihracat en düşük düzeyde bulunurken 1996<br />

yõlõnda 76.042 ton ihracat gerçekleştirilmiş bu oran 1997 yõlõnda 37.039 tona, 1998<br />

yõlõnda ise 45.964 tona gerilemiştir. 1999 yõlõnda 80.394 bin tona ulaşan pamuk<br />

ihracatõ bu tarihten sonra büyük oranda azalõşõnõ sürdürmüş ve 2002 yõlõnda 37.662<br />

ton seviyesine gerilemiştir.<br />

YILLAR İTİBARİYLE PAMUK İHRACATI<br />

Miktar<br />

Ton<br />

Değer<br />

(000 TL.)<br />

Değer<br />

(000 $)<br />

Türkiye’nin<br />

Toplam İhracatõ<br />

(000 $)<br />

Pamuğun<br />

Toplam İhracat<br />

İçindeki Payõ %<br />

1996 76.042 9.310.931.953 124.077,4 23.224.500,0 0,53<br />

1997 37.039 8.244.459.627 57.168,5 26.261.100,0 0,21<br />

1998 45.964 15.322.765.724 55.467,9 26.973.900,0 0,20<br />

1999 80.394 35.240.246.584 87.121,4 26.587.200,0 0,32<br />

2000 27.515 22.474.250.417 36.269,7 27.774.900,0 0,13<br />

2001 30.042 45.034.896.868 37.399,4 31.334.200,0 0,11<br />

2002 37.662 65.972.237.041 43.361,2 35.080.700,0 0,12<br />

Kaynak: DİE<br />

PAMUK İHRACATI YAPILAN ÜLKELER (MİLYON $)<br />

1998 1999 2000 2001 2002<br />

İtalya 7.643,3 7.264,8 5.519,8 9.947,9 12.732,2<br />

Almanya 2.812,0 2.643,4 1.117,2 3.285,6 1.499,1<br />

Portekiz 6.346,8 6.405,1 2.864,1 4.055,3 2.466,0<br />

Hindistan 19.269,9 19.214,5 2.426,2 985,8 235,0<br />

Diğer 19.395,9 51.593,6 24.342,4 19.124,8 26.428,8<br />

Toplam 55.467,9 87.121,4 36.269,7 37.399,4 43.361,2<br />

Kaynak: DİE<br />

<strong>Pamuk</strong> ihracatõ en fazla AB ülkelerine özellikle İtalya, Almanya, İspanya, Fransa<br />

ve Belçika ya gerçekleştirilmektedir.Son beş yõl içinde en fazla ihracat yapõlan yõl<br />

1999 yõlõ olurken, 2000 yõlõnda uygulanan sabit kur politikasõ sonucu pamuk<br />

ihracatõ % 58.4 azalarak 36.269 milyon dolara gerilemiştir.Ancak 2001 ve 2002<br />

yõllarõnda döviz kurunun serbest bõrakõlmasõnõn da etkisiyle pamuk ihracatõ yeniden<br />

artõş eğilimine girmiştir.<br />

-25-

Sonuç olarak; ülkemizde pamuk ihracatçõlarõ ve tekstil, konfeksiyoncularõ arasõnda<br />

yõllar itibariyle tartõşmalar yaşanmõş sanayiciler pamuğu ham ihraç etmek yerine<br />

sanayi ürünü olarak ihraç etmenin ülkeye daha fazla döviz kazandõrõp istihdam<br />

yaratacağõnõ savunurken, pamuk ihracatçõlarõ dünyanõn bir çok ülkesinde hem<br />

pamuk hem de tekstil mamulleri ihracatõ yapõldõğõnõ, ihracatõn sõnõrlandõrõlmasõnõn<br />

üreticiyi baskõ altõna alacağõnõ ve üretimin zamanla azalacağõnõ belirtmişlerdir.<br />

Her iki kesimin ve ülkemizin yararlarõnõ dengelemek için uygulanan politikalar<br />

pamuk ihracatõnõn dalgalanmasõna yol açmõştõr.<br />

2-PAMUK İTHALATI<br />

1980 yõlõndan sonra sürdürülen politikalar sonucu tekstil sektörünün ihtiyacõ olan<br />

uzun elyaflõ pamuk talebinin artmasõ sonucu ilk ithalat 1987 yõlõnda 29,0 milyon<br />

dolar olarak gerçekleşmiştir.<br />

YILLAR İTİBARİYLE PAMUK İTHALATI<br />

Miktar<br />

Ton<br />

Değer<br />

(000 TL.)<br />

Değer<br />

(000 $)<br />

Türkiye’nin<br />

Toplam İthalatõ<br />

(000 $)<br />

Pamuğun<br />

Toplam İthalat<br />

İçindeki Payõ %<br />

1996 167.579 25.151.595.500,1 301.292,4 43.626.700,0 0,69<br />

1997 356.458 94.474.511.342.1 627.917,3 48.558.700,0 1,29<br />

1998 379.687 152.107.940.853 600.845,1 45.921.400,0 1,30<br />

1999 277.157 146.839.171.030 351.435,9 40.671.200,0 0,86<br />

2000 566.784 417.898.737.726 676.575,3 54.502.800,0 1,24<br />

2001 454.158 593.945.128.997 497.300,9 41.399.100,0 1,20<br />

2002 539.521 719.693.802.475 491.941,3 50.831.700,0 0,96<br />

Kaynak: DİE<br />

<strong>Pamuk</strong> İthalatõ Yapõlan Ülkeler (Milyon $)<br />

1998 1999 2000 2001 2002<br />

Yunanistan 85,9 119,6 295,2 109,9 110,3<br />

Türkmenistan 18,4 25,1 61,2 38,3 7,01<br />

Özbekistan 73,9 35,5 37,3 12,2 30,0<br />

Azerbeycan 26,2 17,2 16,3 10,2 11,3<br />

A.B.D 222,9 40,9 222,0 206,1 264,0<br />

Diğer 173,5 40,9 44,6 120,6 68,5<br />

Toplam 600,8 351,4 676,6 497,3 491,9<br />

Kaynak: DİE<br />

<strong>Pamuk</strong> ithalatõ 1995 ve 1999 yõllarõ hariç tutulursa diğer yõllar miktar ve değer<br />

olarak büyük artõş göstermiş,1996 yõlõnda 167.579 ton olan ithalat % 112,7 artarak<br />

356.458 tona,1998 yõlõnda 379.687 tona ulaşmõştõr. 1999 yõlõnda ithalatta görülen<br />

gerilemenin asõl nedenini nihai tüketimde görülen azalma oluşturmuştur. 2000<br />

yõlõnda uygulanan sabit kurun da etkisiyle pamuk ithalatõ büyük artõş göstermiş ve<br />

566.784 tona ulaşmõş, 2001 yõlõnda ise 454.158 ton olarak gerçekleşmiştir. 2002<br />

yõlõnda ise üretimin yeterli seviyede gerçekleşmemesi sonucu ithalatta yeniden artõş<br />

izlenmiştir.<br />

Türkiye pamuk ithalatõnõ başlõca Yunanistan, Özbekistan, Türkmenistan,<br />

Azarbeycan, ABD, Suriye Mõsõr,İsrail ve Avustralya’dan gerçekleştirmektedir.<br />

İthalatõmõzda en büyük payõ ABD alõrken,bunu Yunanistan izlemektedir.<br />

-26-

<strong>Pamuk</strong> ihracatçõsõ olarak nitelendirilen Türkiye tekstil ve konfeksiyon sektöründeki<br />

gelişmelere bağlõ olarak özellikle 1990 yõllardan sonra önemli miktarda pamuk<br />

ithal etmeye başlamõş, bu gün ise pamuk üretim miktarõ tekstil ve konfeksiyon<br />

sektörünün talebine cevap veremediğinden pamuk ithal edilen ülke konumuna<br />

gelinmiştir. Öte yandan ülkemizin ortalama pamuk ithal birim fiyatlarõ 1997<br />

yõlõndan itibaren sürekli düşmüştür. Ortalama ithal birim fiyatlarõ 1997 yõlõnda<br />

1.74,1998 yõlõnda 1.57, 1999 yõlõnda 1.25, 2000 yõlõnda 1.28, 2001 yõlõnda ise 1.08<br />

dolar/kg olmuştur.Bunda ise en önemli etken yaşanan global kriz olmuş, tüm<br />

dünyada hammadde fiyatlarõ düşmüş,bu düşüşler pamuğa da yansõmõş ve eğilim<br />

günümüze kadar devam etmiştir.<br />

VIII. PAMUK SANAYİ<br />

1- PAMUKLU DOKUMA SANAYİ<br />

<strong>Pamuk</strong>lu ürünlerin nem çekiciliği, rahat, yumuşak ve sağlõklõ olmasõndan dolayõ<br />

dünyadaki kullanõm oranõ hõzla artõş kaydetmiştir.19 yüzyõlda kullanõlan liflerin<br />

% 48,0’ni yün, % 48’ni keten ve % 4,0’nõ pamuk oluştururken 20 yüzyõlda pamuk<br />

oranõ % 74,0’e yükselmiştir.<br />

Ülkemizde tekstil sanayi için pamuk vazgeçilmez nitelikte stratejik bir hammadde<br />

olup,tekstil ve konfeksiyon sanayinin yapmõş olduğu üretim ve ihracatõnõn<br />

% 80,0’ni pamuğa dayalõ bulunmaktadõr.<br />

Türk tekstil sanayi Cumhuriyetin kurulmasõndan hemen sonra Sümerbank<br />

tarafõndan dokuma ve eğirme alanlarõnda yatõrõmlar yapõlmasõyla başlamõştõr. 1920<br />

ve 1930’lu yõllarda yeterli işletme kapasitesine sahip olmayan Türkiye bu yõllarda<br />

hem pamuk ihraç eden hem de işlenmiş ürün ithal eden ülke konumunda<br />

bulunmaktaydõ. Ancak 1950’li yõllarda gerçekleşen yatõrõmlarla birlikte önemli<br />

aşama kaydeden Türk Tekstil Endüstrisi kendi pamuğunu işleyerek dünya<br />

pazarlarõnda güçlü bir pamuk tekstil ülkesi konumuna gelmiştir. Son yõllarda ise<br />

özel sektörün yapmõş olduğu yatõrõmlar sektöre büyük ivme kazandõrmõştõr.<br />

PAMUKLU DOKUMA ÜRETİMİ<br />

(000 metre)<br />

ÜRETİM<br />

KKO<br />

1993 567.597 91.4<br />

1994 542.118 84.9<br />

1995 513.474 84.1<br />

1996 556.104 85.7<br />

1997 691.256 83.3<br />

1998 577.522 77.2<br />

1999 516.456 73.7<br />

2000 604.317 81.3<br />

2001 625.763 82.4<br />

2002* 653.000 83,6<br />

Kaynak: DİE,TSKB<br />

(*) Tahmin<br />

1996 yõlõnda tarihinde rekor seviyesine ulaşan dokuma yatõrõmlarõ 1999 yõlõna<br />

kadar gerileyerek söz konusu yõlda durma noktasõna gelmiş, 2000 yõlõnda yaşanan<br />

ekonomik canlanma ile tekrar artmaya başlamõştõr.<br />

-27-

<strong>Pamuk</strong>lu dokuma sektöründe son yõllarda fabrika niteliğindeki işletmeler makine<br />

parkõnõ yenilemiş,modern makine parkõna sahip küçük ve orta büyüklükteki<br />

işletmelerin sayõsõ hõzla artmõştõr.1993-1997 yõllarõ arasõnda dokuma tezgahlarõna<br />

yatõrõmlar ağõrlõklõ olarak KOBİ’ler tarafõndan gerçekleştirilirken, 1997 ve 1998<br />

yõllarõnda büyük firma yatõrõmlarõ ağõrlõk kazanmõştõr.Bu durum kõsmen tekstil<br />

sektöründe ağõrlõk gösteren firmalarõn entegrasyon ve ürün çeşitlemesine gitmek<br />

istemelerinden kaynaklanmõştõr.<br />

Dokuma sektörü ipliğe oranla daha fazla iç piyasaya yönelik çalõşmakta olup,yurt<br />

içi talebin azaldõğõ dönemlerde yeterli ihracat yapõlamadõğõndan üretim<br />

gerilemektedir.<br />

Tablodan da görüldüğü gibi yurt içi ekonomik kriz ve global krizin yaşandõğõ<br />

dönemlerde dokuma üretiminde gerileme yaşanmaktadõr. 1994 yõlõnda % 4.7, 1998<br />

yõlõnda % 16.5, 1999 yõlõnda ise % 10.6 oranõnda pamuklu üretimde gerileme<br />

yaşanmõştõr. Ancak ihracatõn üretim içindeki payõnõn önemli boyutlara<br />

erişmesi,üretimdeki düşüşün sõnõrlõ kalmasõnõ sağlamõştõr.<br />

2000 yõlõnda uygulanan sabit kur politikasõ ihracata yönelik çalõşan tekstil<br />

sektörünün üretim ve ihracatõnõn artmasõnõ sağlamõş ve üretim % 3.5 artõş<br />

göstermiştir.2000 yõlõnõn Kasõm ayõnda başlayan ekonomik krizin etkilerinin<br />

bertaraf edilmesiyle üretimde sağlanan artõş devam etmiş 2002 yõlõnda 653 milyon<br />

metreye ulaşõlmõştõr. Söz konusu gelişmelere rağmen dokuma sektöründe optimum<br />

üretim ölçeğinde faaliyet gösteren firma sayõsõ yetersiz kalmaktadõr. Söz konusu<br />

ölçek sorunu finansman sorunundan bağõmsõz olmayõp birim üretim maliyetleri<br />

açõsõndan önem arz etmektedir.<br />

PAMUKLU DOKUMA SANAYİ İHRACATI VE İTHALATI<br />

İhracat<br />

Milyon$<br />

İthalat<br />

Milyon$<br />

1994 299,6 141,9<br />

1995 330,5 281,2<br />

1996 346,5 266,9<br />

1997 358,6 175,5<br />

1998 397,2 271,0<br />

1999 349,0 233,1<br />

2000 395,5 285,5<br />

2001 499,5 364,5<br />

2002 351,2 660,8<br />

Kaynak: DİE<br />

1994 yõlõnda yaşanan ekonomik krize rağmen <strong>Pamuk</strong>lu dokuma sektörü dünya<br />

pazarlarõndaki olumlu gelişmelere paralel olarak artmõş ve ihracat 1995 yõlõnda %<br />

10.3 artarak 330,5 milyon dolar, 1996 yõlõnda % 4,8 artarak 346,5 milyon dolara<br />

ulaşmõştõr. 1997 ve 1998 yõllarõ arasõnda artõş devam etmiş,1999 yõlõnda ise yaşanan<br />

global krizin etkisiyle pamuklu dokuma ihracatõ % 12,1 azalarak 349,0 milyon<br />

dolara gerilemiştir.2001 yõlõnda sabit döviz kuru politikasõnõn uygulanmasõ ile<br />

pamuklu dokuma ihracatõ 499,5 milyon dolar ile son yõllarõn en yüksek seviyesine<br />

ulaşmõştõr.<br />

-28-

2-İPLİK SANAYİ<br />

<strong>Pamuk</strong> ipliği, ham bez, havlu, örgü ve halõ dokumacõlõğõnda kullanõlmaktadõr.<br />

Türkiye’de tekstil ve hazõr giyim sanayinin gelişimi iplik sanayinin gelişimini de<br />

beraberinde getirmiş ve iplik sanayi iç piyasanõn ihtiyacõnõ karşõlamanõn yanõ sõra<br />

ihracatta da önemli gelişmeler kaydetmiştir.<br />

Türkiye iplik sanayi hammadde ihtiyacõnõn önemli bir kõsmõnõ yurtiçinden temin<br />

etmekle birlikte belirli miktarda hammadde ihtiyacõnõ da ithalat yoluyla<br />

karşõlamaktadõr.<br />

Üretilmekte olan iplik çeşitleri pamuk ipliği, polyster ve akriliktir. <strong>Pamuk</strong> iplikleri<br />

ise kendi arasõnda; Kadre pamuk ipliği<br />

Penye pamuk ipliği<br />

Merserize pamuk ipliği<br />

Karõşõk pamuk ipliği<br />

Suni elyafla karõşõk pamuk ipliği<br />

Sentetik elyafla karõşõk pamuk ipliği olmak üzere ayrõlmõştõr.<br />

YILLAR İTİBARİYLE<br />

PAMUK İPLİĞİ ÜRETİMİ<br />

Üretim<br />

Ton<br />

1994 362.897<br />

1995 387.753<br />

1996 438.694<br />

1997 522.693<br />

1998 479.748<br />

1999 453.399<br />

2000 547.935<br />

2001 553.449<br />

2002* 615.397<br />

Kaynak: DİE<br />

(*) Tahmin<br />

<strong>Pamuk</strong> ipliği üretiminde son beş yõlda makine teknolojisindeki gelişmelerin etkisi<br />

ve 1990 yõllardan sonra yapõlan büyük yatõrõmlar nedeniyle yeni makinelerle<br />

yarõşamayan eski makinelerin artan oranda üretim dõşõnda kalmasõyla kapasite<br />

kullanõm oranõ önemli ölçüde azalmõş, buna karşõn üretim miktarlarõ sürekli artõş<br />

göstermiştir.1994 ve 1995 yõlõnda iç talepte ,1996 yõlõnda hem iç hem de dõş talepte<br />

başlayan artõşlar üretim artõşõnõn ana nedenleri oluşturmuştur.<br />

PAMUK İPLİĞİ İHRACATI VE İTHALATI<br />

(Milyon $)<br />

İHRACAT İTHALAT<br />

1994 250,6 167,1<br />

1995 137,8 221,6<br />

1996 139,1 149,4<br />

1997 224,3 137,2<br />

1998 293,1 115,8<br />

1999 311,2 84,2<br />

2000 253,1 110,9<br />

2001 276,4 84,9<br />

2002 180,9 131,4<br />

Kaynak: DİE<br />

-29-

<strong>Pamuk</strong> ipliği ihracatõ, 1994 yõlõndan 1998 yõlõna kadar miktar bazõnda devamlõ artõş<br />

göstermiştir. Bunun en önemli nedeni yurt içinde yapõlan yoğun yatõrõmlar<br />

nedeniyle artan iplik üretiminin yurt içi talepten fazla olmasõ sonucu üreticilerin<br />

ihracata yönelmeleri olmuştur. Avrupa Birliği ülkeleri pamuk ipliği ihracatõnda en<br />

önemli pazarlar olup ABD tarafõndan ülkemize kota uygulanmaktadõr.<br />

ABD’ nin uyguladõğõ kotaya tabii ürünlerin tanõmõ ve katagori numaralarõ ise ;<br />

Katogori No:<br />

Ürün Tanõmõ<br />

200 <strong>Pamuk</strong> ve /veya sentetik elyaftan mamul perakende<br />

satõşa hazõr dikiş iplikleri<br />

300 Kadre <strong>Pamuk</strong> İpliği<br />

301 Penye <strong>Pamuk</strong> İpliği<br />

604 Devamsõz selülozik olmayan suni elyaftan bükülü<br />

iplikler<br />

Kaynak: İTKİB<br />

<strong>Pamuk</strong> ipliği ihracatõnõn gerçekleştiği ülkelerin başõnda İtalya,Portekiz ve<br />

Yunanistan gelmektedir.<br />

<strong>Pamuk</strong> ipliği ithalatõnda 1990’lõ yõllardan itibaren devamlõ artõş eğilimi<br />

gözlenirken, gümrük birliğinin ithalat üzerindeki etkisinin yanõ sõra yurt içinde<br />

kapasitenin büyük miktarda artmasõyla da 1996 yõlõndan itibaren azalma<br />

görülmüştür. Hindistan,Türkmenistan ve Pakistan pamuk ipliği ithalatõnõn<br />

gerçekleştiği ülkelerin başõnda gelmektedir.<br />

3-PAMUK YAĞI VE ÇİĞİT<br />

Bitkisel yağ üretimimizde önemli paya sahip olan ürünlerden biriside pamuk<br />

tohumunun çekirdeği olan çiğit olup, pamuğun yan ürünü olmasõ sebebiyle<br />

üreticiye ek gelir sağlamaktadõr. Elde edilen bu ek gelir üreticinin ekim tercihini<br />

pamuk yönünde kullanmasõnõ sağlamakta buda pamuk ve çiğit üretimini<br />

beraberinde artõrmaktadõr.<br />

<strong>Pamuk</strong> tohumundan % 18-20 oranõnda yağ elde edilmekte olup,pamuk bitkisi<br />

ağõrlõk olarak liften çok çiğit vermektedir.<br />

Çiğit Ekim Alanõ,Üretimi ve Verimi<br />

Ekilen Alan<br />

(hektar)<br />

Üretim<br />

(Ton)<br />

Verim<br />

(Kg/hektar)<br />

1994 581.491 929.902 1599<br />

1995 756.694 1.287.527 1703<br />

1996 743.775 1.219.579 1640<br />

1997 721.723 1.193.286 1653<br />

1998 756.566 1.334.778 1764<br />

1999 719.294 1.157.583 1609<br />

2000 654.177 1.295.066 1980<br />

2001 688.667 1.349.110 1959<br />

Kaynak: DİE<br />

<strong>Pamuk</strong> üretimindeki dalgalanmalara bağlõ olarak çiğit üretiminde de artõş ve<br />

azalõşlar izlenmekte olup, çiğit üretimin tamamõna yakõn bir bölümü iç pazarda<br />

işlenerek tüketime sunulmaktadõr. 1994 yõlõnda 929.902 ton olan çiğit üretimi 2001<br />

yõlõnda % 45,0 artarak 1.349.110 tona ulaşmõştõr. Üretim artõşõna paralel olarak<br />

verimde de önemli artõşlar kaydedilmiştir.<br />

-30-

<strong>Pamuk</strong>yağõ ise, Kabuklarõ çõkarõlmõş tohumlarõn kavrulduktan sonra sõkõlmasõ yada<br />

uygun bir çözücüyle özütlenmesi yoluyla üretilmektedir.Koyu renkli ve tatlõ olan<br />

bu sõvõ temizlenip saflaştõrõldõktan ve kokusu giderildikten sonra yada sõvõ yağ<br />

olarak kullanõlmakta yada hidrojenlenerek margarine dönüştürülmektedir.<br />

<strong>Pamuk</strong> tohumundan yağ çõkarõldõktan sonra geriye kalan proteince zengin küspe<br />

hayvan yemi olarak değerlendirilirken,çõrçõrlama işleminden sonra tohumlarõn<br />

üzerinde kalan artõk lifler ise sicim yapõmõnda kullanõlmaktadõr.<br />

Rafine <strong>Pamuk</strong> yağõ Üretimi<br />

(ton)<br />

1994 16.209<br />

1995 10.539<br />

1996 13.301<br />

1997 20.546<br />

1998 27.522<br />

1999 27.294<br />

2000 35.560<br />

2001 38.302<br />

Kaynak: DİE<br />

<strong>Pamuk</strong> yağõ üretimi de çiğit’de olduğu gibi artõş göstermiş,1994 yõlõnda 16.209 ton<br />

olan rafine pamuk yağõ üretimi 2001 yõlõnda % 136,3 artarak 38.302 tona<br />

ulaşmõştõr.<br />

<strong>Pamuk</strong> yağõ ihracatõmõzõn büyük bölümü İsrail ve Rusya ya gerçekleştirilirken,<br />

pamuk yağõ ithalatõnõn büyük bir kõsmõ dünyanõn en büyük pamuk yağõ üreticisi<br />

olan Amerika’dan gerçekleştirilmiştir.<br />

IX. DÜNYA PAMUK DURUMU<br />

1- Dünya <strong>Pamuk</strong> Ekimi ve Üretimi<br />

Dünyada 76 ülkede, 32 milyon hektar alanda, ortalama 190 milyon ton pamuk<br />

üretimi yapõlmakta olup, dünya nüfusunun hõzla artmasõ,diğer yandan sanayileşen<br />

ve kalkõnan toplumlarda hayat düzeyinin yükselmesi pamuğun vazgeçilemeyecek<br />

bir hammadde olma özelliğini sürdürmesini sağlamaktadõr.<br />

Dünya pamuk üretimine 1960 yõlõndan günümüze doğru baktõğõmõzda 1960’lõ<br />

yõllarda 10-12 milyon ton seviyelerinde olan pamuk üretimi 1970’li yõllarda 13-14<br />

milyon ton,1980’li yõllarda 14-18 milyon ton 1990’lõ yõllarda 18-20 milyon ton<br />

olarak gerçekleşmiştir.<br />

Son yõllarda teknolojik alanda kaydedilen yenilikler, pamuk lif veriminde sağlanan<br />

artõş tüm dünyada üretimde miktar ve kalite açõsõndan büyük gelişmeleri de<br />

beraberinde getirmiş,özellikle çevre ve sağlõk konularõnõn kazandõğõ önem organik<br />

pamuk tarõmõnõn yaygõnlaşmasõna neden olmuştur.<br />

Dünyada pamuk en fazla Asya daha sonra Amerika kõtasõnda ekilmekte ve<br />

üretilmektedir.<br />

-31-

<strong>Pamuk</strong> ekim alanlarõ yõllar itibariyle incelendiğinde ise azalma eğilimine girdiği 97<br />

sezonunda 33,8 milyon hektarlõk alanda pamuk üretimi yapõlõrken bu oran 2001<br />

döneminde % 0,3 azalarak 33,5 milyon ha’ya gerilemiştir. Dünyanõn başlõca pamuk<br />

üreticisi ülkelerinden ABD ve Hindistan’da ekim alanlarõnda daralma<br />

yaşanmaktadõr.<br />

Dünya <strong>Pamuk</strong> Ekim Alanlarõ (000 Hektar)<br />

1997/98 1998/99 1999/00 2000/01 2001/02<br />

Hindistan 8.850 9.261 8.883 8.148 8.964<br />

ABD 5.370 5.250 5.400 5.282 5.261<br />

Çin 4.530 4.400 3.750 4.032 4.500<br />

Pakistan 2.959 2.882 2.800 2.912 3.000<br />

Bağ.Dev.Topl. 2.508 2.465 2.555 2.444 2.456<br />

Brezilya 925 800 806 8.58 875<br />

Yunanistan 390 407 430 410 392<br />

Avusturalya 428 547 440 500 506<br />

Toplam 33.784 33.242 32489 33.910 33.441<br />

(D. Dahil)<br />

Kaynak: : Cotton World Statistics<br />

1960’lõ yõllarda 300-350 kg/ha. olan dünya verim ortalamasõ 2000‘li yõllara<br />

gelindiğinde 600 kg/ha üzerine çõkmõştõr.Dünya’da verim artõşõnda en fazla mesafe<br />

alan ülkeler arasõnda Hindistan, İran, İsrail , Suriye ve Türkiye olurken diğer<br />

pamuk üreticisi ülkelerde verim artõşõ sağlanamamõş hatta bazõ ülkelerde verimde<br />

azalõş meydana gelmiştir.<br />

Ülkeler İtibariyle Dünya <strong>Pamuk</strong> Üretimi (000 ton)<br />

1997/98 1998/99 1999/00 2000/01 2001/02<br />

Hindistan 2.450 2.730 2.650 2.384 2.508<br />

ABD 4.100 3.048 3.694 3.742 4.373<br />

Çin 3.985 4.150 3.830 4.420 4.400<br />

Pakistan 1.561 1.450 1.800 1.750 1.716<br />

Bağ.Dev.Topl. 1.550 1.446 1.597 1.395 1.601<br />

Brezilya 370 400 648 900 750<br />

Yunanistan 348 350 428 425 410<br />

Mõsõr 342 222 229 206 314<br />

Toplam<br />

(D.Dahil) 19.905 18.554 18.887 19.251 21.416<br />

Kaynak: Cotton World Statistics<br />

<strong>Pamuk</strong> üreticisi ülkelerde yõllar itibariyle üretimde artõş izlenirken ekim alanlarõnda<br />

aynõ hõzla artõşõn gerçekleşmediği,dolayõsõyla üretimdeki yükselişin verimden elde<br />

edilen artõştan kaynaklandõğõ açõkça görülmektedir.<br />

2-Dünya <strong>Pamuk</strong> Tüketimi<br />

Gelişen tekstil ve konfeksiyon sanayi, artan dünya nüfusu ve fert başõna gayri safi<br />

milli hasõla, ayrõca sentetik elyaf fiyatlarõ ve tüketim eğilimi dünya pamuk<br />

tüketiminin artmasõnõ veya azalõş göstermesini etkileyen başlõca unsurlar<br />

olmaktadõr. Yõllar itibariyle sentetik elyaf fiyatlarõnõn pamuk elyaf fiyatlarõna göre<br />

ucuzlamasõ giderek sentetik elyaf kullanõmõnõ büyük ölçüde artõrmõş ancak buna<br />

rağmen pamuk tüketim artõşõna engel olunamamõştõr.<br />

-32-

Son yapõlan araştõrmalar sentetik elyaf üretim ve tüketiminin artacağõ buna karşõlõk<br />

daha yüksek fiyattan satõlsa bile pamuk liflerinin özellikle gelişmiş ülkelerde satõn<br />

alma gücü yüksek tüketicilerce tercih edileceği ortaya konmaktadõr.<br />

Dünya <strong>Pamuk</strong> Tüketimi<br />

(000 Ton)<br />

1997/98 1998/99 1999/00 2000/01 2001/02<br />

Hindistan 2.576 2.864 2.800 2.700 2.913<br />

ABD 2.318 2.422 2.469 2.251 1.633<br />

Çin 4.500 4.700 4.800 4.600 5.300<br />

Pakistan 1.602 1.531 1.550 1.550 1.810<br />

Toplam 18.632 18.977 19.473 19.715 19.854<br />

(D.Dahil)<br />

Kaynak: Cotton World Statistics<br />

:<br />

Dünya pamuk tüketimi 1999/00 döneminde 800 bin ton artarak 19 milyon tonun<br />

üzerinde gerçekleşmiş, söz konusu artõş, 97-98 de yaşanan ekonomik kriz sonrasõ<br />

dönemde dõş yardõmlarla hõzlõ bir kalkõnma elde edilmesi ve kimyevi lif fiyatlarõna<br />

nazaran pamuk fiyatlarõnõn nispi olarak düşmesi sonucu pamuk talebinin artõşõyla<br />

oluşmuştur.<br />

Dünyanõn en büyük pamuk üreticisi olan Çin, Hindistan, ABD ve Pakistan aynõ<br />

zamanda en fazla pamuk tüketicisi konumunda olup, ayrõca Çin ve Hindistan ‘da<br />

pamuk işleme kapasiteleri yanõnda büyük polyester üretim tesisleri de<br />

bulunmaktadõr.<br />

Sonuç olarak; * En büyük pamuk üreticisi olan ABD’nin ekim alanlarõ % 23,0<br />

üretimi ise % 37,0 oranõnda artmõştõr.<br />

* Avustralya ve Yunanistan gibi gelişmişlik düzeyi yüksek ülkelerde pamuk<br />

üretimlerini ve ekim alanlarõnõ artõrmaktadõr.<br />

* Çin, Hindistan,Türkiye,Pakistan gibi ülkelerde pamuk üretimi artmõştõr. Ancak<br />

bu artõş ekim alanlarõnõn artõşõndan ziyade verim artõşõndan kaynaklanmõştõr.<br />

* Meksika, ve Brezilya ve Mõsõr gibi ülkelerde ekim alanlarõ ve üretim<br />

azalmaktadõr.<br />

* Benin,Faso ve Mali gibi ülkelerde ekim alanõ ve üretimde artõş gözlenirken<br />

verimde artõşlar yaşanmamõş hatta gerileme olmuştur.<br />

3-Dünya <strong>Pamuk</strong> İhracatõ<br />

Son yõllarda yaşanan ekonomik krizler nedeniyle pamuk ve pamuğa dayalõ<br />

ürünlerin ticaret hacminde durgunluk gözlenmesine rağmen uzun dönemde artõş<br />

gösteren ihracat miktarõ % 50-60 oranõnda artõş,ancak önemli pamuk üreticisi<br />

konumunda olan Türkiye ve Brezilya’da son 10 yõllõk dönemde ihracat miktarõ<br />

% 30 oranõnda azalmõştõr. Diğer yandan Türkiye de ihracat yoğunluğu işlenmiş<br />

pamuk ve pamuğa dayalõ ürünler ve tekstil ürünlerinin ihracatõnda artõş olarak<br />

kaydedilmiştir.<br />

-33-

Ülkeler İtibariyle Dünya <strong>Pamuk</strong> İhracatõ ( 000 ton)<br />

1997/98 1998/99 1999/00 2000/01<br />

ABD 1.663 936 1.450 1.500<br />

Bağ.Dev.Top. 1.241 1.338 1.312 1.228<br />

Avusturalya 575 650 614 659<br />

Pakistan 74 1 5 31<br />

Toplam<br />

5.913 5.301 5.769 6.047<br />

(D.Dahil)<br />

Kaynak: World Cotton Trade<br />

Dünyada miktar ve değer olarak en büyük pamuk ihracat rakamõna ulaşan ülke<br />

ABD olup dünya ihracat miktarõnõn ortalama % 25,0’õ bu ülke tarafõndan<br />

karşõlanmaktadõr. Amerika’dan sonra Özbekistan en büyük ihracatçõ ülke<br />

konumunda olup,ürettiği pamuğun % 15 civarõnõ tekstil ve sağlõk sektörüne<br />

ayõrdõktan sonra kalan kõsmõnõ ihraç etmektedir.<br />

Çin dünya pamuk üretim ve tüketimi yönünde ülkelerarasõ sõralamada ilk sõrada yer<br />

alõrken ,pamuk ihracatõ çok az seviyede gerçekleştirmektedir.<br />

4-Dünya <strong>Pamuk</strong> İthalatõ<br />

Son yõllarda dünya ticaret hacminde gözlenen daralmanõn sonucu ihracat<br />

oranõndaki azalmaya paralel olarak ithalata da azalõş kaydedilmiştir. Dünya<br />

pamuk ithalatõ gerçekleşen rakamlar itibariyle yõllõk ortalama 5,7 milyon tondur.<br />

Doğu Asya ülkeleri dünyanõn en büyük pamuk ithalatçõsõ konumunda olup<br />

Endonezya, Güney Kore, Tayland, Japonya, Bangladeş, Hong Kong ve Hindistan<br />

en fazla pamuk ithalatõ gerçekleştiren ülkelerdir.<br />

Ülkeler İtibariyle Dünya <strong>Pamuk</strong> İthalatõ (000 Ton)<br />

1996/97 1997/98 1998/99 1999/00 2000/01<br />

Endonezya 467 419 500 515 517<br />

Brezilya 519 410 292 308 365<br />

Tayland 308 269 271 295 312<br />

Rusya 173 228 179 224 242<br />

Çin 787 399 73 50 366<br />

Toplam 6.137 5.742 5.413 5.769 5.689<br />

(D.Dahil)<br />

Kaynak: World Cotton Trade<br />

Sonuç olarak;* ABD artan pamuk üretimine Pazar yaratmak amacõyla üreticisine<br />

yüksek oranda destekleme yaparak ve GSM kredileri gibi uygulamalarla dünya<br />

pamuk piyasasõnda rekabet üstünlüğünü elde etmektedir.<br />

* Dünya tekstil sektöründe önemli yere sahip olmayan Avustralya ve Yunanistan<br />

gibi ülkeler finansman ve diğer bir takõm avantajlarõnõ kullanarak pamuk<br />

üretimlerini ve ihracatlarõnõ hõzla artõrmaktadõr.<br />

* Kore, Japonya, Almanya ve Tayvan gibi emek yoğun olan Tekstil sektörüne<br />

ihtiyaç duymayan gelişmiş ülkelerde ise pamuk ithalatõ azalmaktadõr.<br />

-34-

* Endonezya, Türkiye, Meksika, Hindistan, Brezilya, Pakistan gibi ülkelerde<br />

pamuk ithalatõ hõzla artmaktadõr. Türkiye, Hindistan ve Meksika gibi ülkelerin aynõ<br />

ekonomik yapõda olduklarõ dikkate alõnõrsa önemli pamuk üreticisi ve ihracatçõsõ<br />

konumundan önemli birer pamuk ithalatçõ ülke konumuna gelmeleri oldukça dikkat<br />

çekicidir.<br />

X. SONUÇ VE ÖNERİLER<br />

Tekstilden barut ve film malzemesinin yapõmõna kadar yaklaşõk 50 sanayi kolunun<br />

hammaddesi durumunda bulunan pamuk sektörü bir çok sorunla karşõ karşõya<br />

bulunmakta olup pamuk tarõmõnõn güncelliğini korumasõ için öncelikle üretim<br />

maliyetini azaltarak karlõlõğõ artõrmak gerekmektedir.<br />

Üretimde kaydedilen artõşa rağmen, pamuk üretim maliyetlerinin yüksek olmasõ<br />

üreticiyi ve dolayõsõyla tüketiciyi de mağdur durumda bõrakmaktadõr. Mevcut<br />

üretim tekniği yerine gerek üretim, gerek hasat, gerekse ilk işleme aşamalarõnda<br />

modern teknolojinin kullanõmõnõn sağlanmasõ ekonomik kayõplarõ önleyecektir.<br />

Avrupa Birliğine tam üyeliğin gündemde bulunduğu bu dönemde maliyetlerin<br />

yüksekliği pamuk rekabeti için önemli bir handikap oluşturmaktadõr.<br />

Bilindiği üzere pamuk tarõmõnda iyi bir verim kaliteli ve güçlü çimlenmeye sahip<br />

tohumla mümkün olmaktadõr. Bu nedenle delinte tohumunun kullanõmõnõn ülke<br />

geneline yayõlmasõ ve yeni delintasyon tesislerinin sayõsõnõn artõrõlmasõ ile tohum<br />

miktarõndan tasarruf edilerek, yağ sanayine daha çok çiğit aktarõlabileceği gibi<br />

üretici daha kaliteli tohum elde edebilecektir.<br />

<strong>Pamuk</strong> üretim ve verimliliğinin artõrõlmasõnda bölgelere uygun çeşit ekimi önem<br />

taşõmakta olup çiftçilerin bu yönde bilgilendirilmesi gerekmektedir. Ayrõca ülkemiz<br />

genelinde uygulanan münavebeli ekim pamuk tarõmõnda da üzerinde durulmasõ<br />

gereken hususlardan birisidir. Üst üste ekilen pamuk, toprağõn fiziksel ve kimyasal<br />

yapõsõnda bozulmalara neden olmaktadõr. Bu sebeple toprak analizlerinin yapõlmasõ<br />

iklime ve bölgesel alõşkanlõklara bağlõ olarak değişik toprak işleme sistemlerinin<br />

uygulanmasõ gerekmektedir. Çiftçilere münavebeli ekim sayesinde topraktan her<br />

yõl aynõ minerallerin eksilemeyeceği, toprağõn havalanmasõ ve mikroorganizma<br />

faaliyetleri ile su tutma kapasitesinin daha etkin devam edeceği ve böylece toprağõn<br />

yapõsõnõn korunabileceğinin bilinçli bir şekilde öğretilmesi gerekmektedir.<br />

<strong>Pamuk</strong> toplama işçiliğindeki yüksek fiyat ve işçi bulmada yaşanan sõkõntõlarõn<br />

devam etmesi nedeniyle makineli hasada geçiş son yõllarda zorunlu hale gelmiştir.<br />

Ülkemizde pamuk hasadõ sonrasõ üretici birliklerine mal teslim etme sõrasõnda uzun<br />

kuyruklar oluşmakta, kütlü pamuğu saklamada depo sorunu ortaya çõkmaktadõr.<br />

Hasat edilen pamuk “Modüle Builder” adõ verilen aletlerle sõkõştõrõlmalõ ve böylece<br />

taşõmada ve depolamada kolaylõklar sağlanmalõdõr. Kullanõmõ çok basit olan<br />

“Modüle Builder” aletinin ülkemize getirtilmesi ile zaman ve yerden kazanç<br />

sağlanacaktõr. Çõrçõr fabrikalarõnda makineli hasada uygun ön temizleme<br />

ekipmanlarõnõn kurulmasõ sağlanmalõdõr. Sawgin pamuklarõnda olduğu gibi<br />

rollergin pamuklarõnda da tek standarda gidilmelidir.<br />

Tek balya standardizasyonuna geçilmelidir. Bu sistemde ele alõnan örnekler<br />

öncelikle HVI (High Volume Instrument) ile teçhiz edilmelidir.<br />

HVI sõnõflandõrma sistemi geleneksel eksper “derece”si ve elyaf uzunluğu,<br />

mukavemeti, elyaf tecanüsü, micronaire, çepel ve renk gibi elyaf özelliklerinin alet<br />

ile ölçülmüş sonuçlarõnõ içermektedir.<br />

-35-

Bu şekilde balyanõn gerek borsada parasal kõymet takdirinde gerekse iplik olma,<br />

dokuma ve boyama gibi işlemlerde sõnõflandõrõlmasõ ve değerlendirilmesi<br />

kolaylõkla yapõlmaktadõr. Bunun yanõnda, tek balya standardizasyonu bölgeler arasõ<br />

kütlü pamuk naklini de önleyecektir.<br />

<strong>Pamuk</strong> gübrelenmesinde, toprak ve bitki analizlerinin yapõlmasõ teşvik edilmeli,<br />

yaprak sapõndan hõzlõ azot, fosfor ve potasyum tayini yaygõnlaştõrõlmalõdõr.<br />

<strong>Pamuk</strong> ekiminde pnömatik mibzer kullanõlmalõdõr.Böylece en uygun sõra üzeri ve<br />

sõra arasõ mesafesine ekim yapõlarak seyreltme işlemi ortadan kalkacaktõr.<br />

Çiftçi eğitimi daha yaygõn ve etkin duruma getirilmeli, tohum gübre, su ve büyüme<br />

düzenleyici gibi girdilerin (denemelerle saptanmõş) optimum düzeyde kullanõlmasõ<br />

sağlanmalõdõr. Çiftçiye, pamuk bitkisinin gelişmesini izlemede ve varsa hatalarõnõ<br />

düzeltmede, uygulanabilir, basit ölçüm yollarõ öğretilmelidir. Böylece hem ilaç,<br />

gübre gibi tarõm kimyasallarõnõn israfõ önlenmiş hem de bu kimyasallarõn çevre<br />

kirliliğine olan etkileri en aza indirilmiş olur.<br />

Tekstil sektörünün talebini karşõlayacak pamuk üretimi gerçekleştirilememektedir.<br />

Güneydoğu Anadolu Projesi çerçevesinde sulama projelerinin devreye girmesi<br />

sonrasõnda pamuk üretiminde artõş beklenmektedir. Tekstil sektörünün<br />

beklentilerini (uygun fiyat ve kalitede pamuk) karşõlayacak bir pamuk üretim<br />

planlamasõ yapõlmalõdõr.<br />

<strong>Pamuk</strong> ithalatõnõn artmasõnda yerli üretimin yetersizliğinin yanõ sõra fiyat<br />

paritelerindeki sapmalarõnda önemli rol oynamaktadõr. Özellikle seçim<br />

dönemlerinde populist amaçlõ çok yüksek oranda artõrõlan destekleme alõm fiyatlarõ<br />

Türkiye’de ki fiyatlarõn diğer ülkelerdeki pamuk fiyatlarõndan çok daha yüksek<br />

olmasõna ortam hazõrlamaktadõr.<br />

Prim ödemelerinin diğer tüm tarõmsal ürünlerde olduğu gibi doğrudan gelir desteği<br />

şekline dönüştürülerek üreticinin desteklenmesinin daha uygun olacaktõr.<br />

Ayrõca Ulusal düzeyde pamuk politikasõ oluşturularak izlenen pamuk destekleme<br />

politikalarõndaki istikrarsõzlõk ortadan kaldõrõlmalõdõr.<br />

<strong>Pamuk</strong> politikasõnõn unsurlarõ olan pamuk vadeli işlemler borsasõnõn geliştirilmesi<br />

pamuk üretiminin prim sistemi ile desteklenmesi , AR-GE çalõşmalarõna daha fazla<br />

kaynak aktarõlmasõ gerekmektedir.<br />

Sağlõklõ işleyen <strong>Pamuk</strong> Konseyi sistemine önem verilmesi ve <strong>Pamuk</strong> Danõşma<br />

Kurulunun etkinliğinin artõrõlmasõ böylelikle Türkiye’nin pamuk tarõmõnda<br />

bulunmasõ gereken seviyeye çõkarõlmasõ gerekmektedir.<br />

Sonuç olarak istenilen miktar ve kalitedeki pamuğun temini için üreticiden<br />

tüketiciye kadar pamuk ile ilgili bütün sektörlerin pamuktan istenilen bütün kalite<br />

faktörlerinin tespiti ve ölçülmesi konusunda birlikte hareket etmeleri<br />

gerekmektedir. Bu durum ancak Türk <strong>Pamuk</strong> Standartlarõ ile Tasnif Sisteminin bu<br />

birlikteliği sağlayacak yapõda olmasõ ile mümkündür.<br />

-36-

KAYNAKÇA:<br />

1-Tarõm İstatistikleri Özeti( 2001) -Devlet İstatistik Enstitüsü<br />

2- Tarõm İstatistikleri Tahminleri( 2002) DİE<br />

3- Türkiye İstatistik Yõllõğõ-2001<br />

4- TZOB Zirai ve İktisadi <strong>Raporu</strong>-2001<br />

5-Tarõm İşletmekleri Genel Müdürlüğü-TİGEM<br />

6- İzmir Ticaret Borsasõ Yõllõk Raporlarõ<br />

7- 8. Beş Yõllõk Kalkõnma Planõ Tekstil ve Giyim Sanayi<br />

8- İGEME –Bitkisel Yağlar Ürün <strong>Profil</strong>i<br />

9-TÜGEM<br />

10-TOBB Özel İhtisas Komisyon Raporlarõ<br />

11- Dünya Gazetesi <strong>Sektör</strong> Raporlarõ<br />

12 Türkiye Sanayi ve Kalkõnma Bankasõ –<strong>Sektör</strong> Raporlarõ<br />

13- İTKİB-S ektör Raporlarõ<br />

14- Tarõm ve Köy İşleri Bakanlõğõ Raporlarõ<br />

15- Tarõm ve Köy işleri Bakanlõğõ Ege ve Çukurova Bölgesi<br />

Destekleme Alõm Raporlarõ<br />

16- Adana Ticaret Borsasõ Yõllõk Raporlarõ<br />

17- DİE İmalat Sanayi ( Üçer Aylõk Dönemler)<br />

18- Cotton Outlook ( Aylõk Bültenler)<br />

19- Cotton World Statistics<br />

20- Cotton Review of the World Situation<br />

21- Tarõm ve Köy İşleri Bakanlõğõ,TİGEM,TÜGEM ciftci-net İnternet alanlarõ<br />

22- Genel Tarla Bitkileri, Pro.Dr. Oktay Gencer Çukurova Üniversitesi<br />

-37-

logo

Ürünler

Kaynaklar

Şirketler

Terms of service
Privacy policy
Cookie policy
Cookie settings
Imprint
Change language
Made with love in Switzerland
© 2024 Yumpu.com all rights reserved

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!