ab balıkçılık polđtđkası ve türkđye'nđn uyum ab balıkçılık polđtđkası ...
ab balıkçılık polđtđkası ve türkđye'nđn uyum ab balıkçılık polđtđkası ...
ab balıkçılık polđtđkası ve türkđye'nđn uyum ab balıkçılık polđtđkası ...
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
AB BALIKÇILIK POLĐTĐKASI VE TÜRKĐYE’NĐN UYUM<br />
SÜRECĐNDEKĐ DURUMU<br />
Çağrı Doğan<br />
AB Masası Uzman Yardımcısı<br />
Şubat 2011
1. AB’nin Balıkçılık Politikası <strong>ve</strong> Yönetimi<br />
AB Ortak Balıkçılık Politikası (OBP), ekonomik, sosyal <strong>ve</strong> çevresel boyutları ile öne<br />
çıkmaktadır. Amaç, bir yandan; sınır tanımayan, hareketli <strong>ve</strong> giderek azalan, kıymetli bir doğal<br />
besin kaynağı olan deniz ürünleri türlerinin devamını sağlamak, bir yandan da <strong>balıkçılık</strong><br />
sektörünü muhafaza ederek geliştirmektir. Bunlar yapılırken, tüketicinin bu ürünlere makul<br />
fiyatlarla kavuşması <strong>ve</strong> çevre üzerindeki olumsuz etkilerin asgariye indirilmesi de<br />
hedeflenmektedir. Tüm bu hedeflere ulaş<strong>ab</strong>ilmek ancak ortak bir ç<strong>ab</strong>a <strong>ve</strong> ortak kurallarla<br />
gerçekleşebileceğinden AB’de bir ortak <strong>balıkçılık</strong> politikası oluşturulmuştur. 1<br />
Birliğin kuruluş yıllarında, <strong>balıkçılık</strong> sektörü, tarım sektörü ile birlikte ele alınmış <strong>ve</strong> böylece<br />
gıda arzının gü<strong>ve</strong>nce altına alınması amaçlanmıştır. Ancak zaman içinde balıkçılığın tek basına<br />
ele alınması gerektiği anlayışı yerleşmiş <strong>ve</strong> Birlik Avrupa’da, bu konuda gerekli işbirliğini <strong>ve</strong><br />
ortaklık anlayışını sağlamıştır. Đssizlik <strong>ve</strong> fırsat yetersizliğinden rahatsızlık duyulan bölgelerde<br />
ekonomik kalkınmanın teşvik edilmesi gibi kaygılar da ortak bir <strong>balıkçılık</strong> politikası<br />
geliştirilmesinde etkili olmuştur. AB’nin <strong>balıkçılık</strong> politikası sayesinde <strong>balıkçılık</strong>, biyolojik,<br />
ekonomik <strong>ve</strong> sosyal yönleriyle bilimsel olarak ele alınmakta, böylelikle bir yandan çevre<br />
korumasına, diğer yandan da Avrupa’nın ekonomik <strong>ve</strong> sosyal gelişimine katkıda<br />
bulunulmaktadır.<br />
AB çerçe<strong>ve</strong>sinde, <strong>balıkçılık</strong> alanındaki ilk ortak uygulamalar, <strong>balıkçılık</strong> sahalarına girişin,<br />
pazar <strong>ve</strong> yapılarla ilgili konuların düzenlenmesi amacıyla 1970’li yılların baslarında hayata<br />
geçirilmiş <strong>ve</strong> üye ülke balıkçılarının av sahalarına eşit haklarda girebilmeleri sağlanmıştır. Üye<br />
ülkelerin, <strong>balıkçılık</strong> yönetiminin kendi tasarruflarındaki sularda en iyi şekilde yerleşmesi <strong>ve</strong><br />
uluslararası anlaşmalara göre haklarının korunması için ortak bir politika etrafında toplanmaları<br />
kararlaştırılmış <strong>ve</strong> 1983 yılında AB’nin Ortak Balıkçılık Politikası (OBP) tesis edilmiştir. 2<br />
Balıkçılık <strong>ve</strong> yetiştiricilik Avrupa Birliği’ndeki önemli ekonomik faaliyetler arasında yer<br />
almaktadır. Balıkçılık sektörünün, üye ülkelerin gayrı safi milli hâsılalarına katkısı genel olarak<br />
%1’den az olurken, genellikle az alternatifin olduğu alanlarda bir istihdam kaynağı olarak etkisi<br />
oldukça yüksektir. Buna ek olarak, <strong>balıkçılık</strong> sektörü, dünyanın en büyük pazarlarından biri olan<br />
AB pazarında balık ürünleri ihtiyacının karşılanmasına yardım etmektedir.<br />
Dünyanın 3. büyük <strong>balıkçılık</strong> endüstrisine sahip olan AB’de, yılda yaklaşık 6,9 milyon ton<br />
balık piyasaya sürülmekte, <strong>balıkçılık</strong> <strong>ve</strong> su ürünleri işleme sektörleri 400.000 kişiye istihdam<br />
1 ĐKV,“Avrupa Birliği’nin Ortak Balıkçılık Politikası”; http://www.ikv.org.tr/pdfs/de116ba1.pdf<br />
2 Çelikkale M Salih, Düzgüneş Ertuğ, Okumuş Đbrahim, “Türkiye Su Ürünleri Sektörü <strong>ve</strong> Avrupa Birliği Entegrasyonu” Đstanbul<br />
Ticaret Odası Yayını, 1999, s. 82<br />
1
sağlamaktadır. Sektörün, ekonomik <strong>ve</strong> sosyal öneminden hareketle, Ortak Balıkçılık<br />
Politikası’nın temel önceliği, “rek<strong>ab</strong>etçi bir <strong>balıkçılık</strong> endüstrisi ile balık stoklarının <strong>ve</strong> deniz<br />
ekosisteminin sürdürülebilirliği arasında sağlıklı bir denge kurmak” olarak belirlenmiştir. 3<br />
Denetim <strong>ve</strong> Kaynakların Korunması<br />
AB, kaynakların korunması <strong>ve</strong> sürdürülebilirliğinin sağlanması, avlanma kapasitesinin <strong>ve</strong><br />
filoların sınırlandırılması, kaynaklara <strong>ve</strong> sulara erişim, uygulama <strong>ve</strong> denetim alanlarında<br />
kapsamlı kurallar getirmiştir. Buna göre üye devletler, canlı su kaynaklarının sürdürülebilirliğini<br />
sağlamak üzere, belirli önlemleri almakla yükümlüdür. Bu çerçe<strong>ve</strong>de, soyları tükenme tehlikesi<br />
altındaki bazı canlı türlerinin varlıklarını sürdürebilmeleri için bilimsel otoritelerce belirlenen<br />
“referans sınır değerleri” ne uygun çok yıllı geri kazanım planları, tehlike altında olmayan<br />
türlerin ise, gü<strong>ve</strong>nli biyolojik sınırlar içinde tutul<strong>ab</strong>ilmesi için “referans koruma değerleri” ne<br />
uygun, çok yıllı yönetim planları hazırlanması gereklidir. Bunun yanı sıra, avlanmadan<br />
kaynaklanan nedenlerle canlı su kaynaklarına <strong>ve</strong>ya deniz ekosistemine ilişkin ciddi bir tehdit<br />
oluşması halinde, Komisyon <strong>ve</strong> üye devletler, OBP’nin genel hedefleri ile <strong>uyum</strong>lu olmak kaydıyla<br />
acil önlemler alma yetkisine sahiptir. 4<br />
Korunmanın Temel Unsurları<br />
• Avlanma Faaliyetlerinin Sınırlandırılması<br />
Balık stoklarından en iyi yararlanma şekli stokların geleceğini tehlikeye sokmadan<br />
sadece o stoktan gü<strong>ve</strong>nli olarak alın<strong>ab</strong>ilecek miktar kadar avlanmaktır. Ne derecede ne kadar<br />
avlanılması gerektiği <strong>ve</strong> bu miktarın belirlenmesi önemli bir husustur. Ayrıca avlanılan bölgede<br />
farklı yaş <strong>ve</strong> boyutlarda birçok balık bulunmaktadır. Ve bilinçsizlik avcılıkta avlanılan balıklar<br />
karışık olmakta hedef alınan türlerin yanında istenmeyenler de avlanmaktadır. Bu tür<br />
yanlışlıkların yapılmaması için önlemlerin alınması gerekmektedir. 5<br />
• Yetki Devri<br />
Her üye ülke kota seviyesini sürekli olarak izlemek <strong>ve</strong> kota seviyesi dolunca avlanmayı<br />
durdurmakla yükümlüdür. Yetki devri ilkesinin <strong>balıkçılık</strong> alanındaki uygulaması su şekilde<br />
çalışmaktadır: Üye ülkeler izlemenin Birlik düzeyinde de yapıl<strong>ab</strong>ilmesi için kota kullanımlarını<br />
düzenli biçimde Komisyon’a bildirmekle yükümlüdürler. Kota yönetimine ilişkin teknikler<br />
3 EU-Turkey Chambers Forum, "Tarım <strong>ve</strong> Balıkçılıkta Standartları Karşılamak"<br />
http://www.etcf.org.tr/EN/doc/kasim_2009_etcf/Manual_6%20Tarim.pdf<br />
4 Türk Deniz Araştırmaları Vakfı, “AB’de Balıkçılık Yönetimi”<br />
http://www.tudav.org/new/pdfs/AB_Balikcilik_Yonetimi.pdf<br />
5 Fisheries and Maritime Affairs, The Common Fisheries Policy;<br />
http://ec.europa.eu/fisheries/documentation/publications/pcp2008_en.pdf<br />
2
ülkeden ülkeye değişiklik göstermektedir. Kotalar milli bir havuzda tutul<strong>ab</strong>ildiği gibi üretici<br />
organizasyonlarına, birliklere <strong>ve</strong> hatta kişisel olarak gemi sahiplerine tahsis edilebilmektedir.<br />
Seyrek de olsa, kotaların kiralandığı, satıldığı <strong>ve</strong>ya değiş tokuş edildiği de görülmektedir.<br />
Bireysel transfer edilebilir kotalar olarak adlandırılan bu sistem AB’de çok kısıtlı şekilde<br />
kullanılmaktadır. 6<br />
• Filo Politikası<br />
AB, 1992 yılında Ortak Balıkçılık Politikası’nın ilk on yılını değerlendirirken, kendisini<br />
eleştirmekten de kaçınmamıştır. Özellikle, mevcut balık kaynaklarına karşılık çok fazla gemi<br />
bulunduğu anlaşılmıştır. Komisyon’un analizlerine göre, bu durum, tesis kurmaya el<strong>ve</strong>rişli<br />
yerlerin <strong>ve</strong> fiyatların uygun olduğu yıllarda gerçekleştirilen aşırı yatırımların bir sonucudur.<br />
Avlanmayı sınırlandırmak <strong>ve</strong>ya özel teçhizat kullanarak küçük balıkların avlanmasını önlemek<br />
için getirilen kota <strong>ve</strong> teknik engeller gibi önlemlerin tek başına yeterli olmadığı açıkça<br />
anlaşılmıştır. Avlanma için ilk koşul yeterli miktarda balığın olmasıdır. Ancak, fazla sayıda gemi;<br />
aşırı avlanma <strong>ve</strong> balık stoklarında bir azalma yaratmaktadır. Bu nedenle, AB’nin avlanma<br />
filosunu uygun ölçüye getirmek <strong>ve</strong> o noktada kalmasını sağlamak Ortak Balıkçılık Politikası’nın<br />
ana hedeflerinden biri olmuştur. 7<br />
• Ortak Piyasa Düzeni 8<br />
Birlik içerisinde ortak bir pazar kurma çalışmaları, AB’nin kuruluşundan bu yana<br />
yaklaşık 35 yıla değin dayanmaktadır. Su ürünlerinin, üreticiden tüketiciye aktarılmasında bu<br />
sürecin OBP çerçe<strong>ve</strong>sinde yönlendirilip şekillendirilmesine Ortak Piyasa Düzeni adı<br />
<strong>ve</strong>rilmektedir. Amaç su ürünlerinde, birlik iç piyasasında üretici <strong>ve</strong> tüketicilerin yararı için, arz <strong>ve</strong><br />
talebi denkleştirecek şekilde bir ortak pazar yaratmaktır. Bunun için de iki alanda önemli<br />
önlemler almıştır. Bunlar;<br />
- AB’ye üye olan bir devletten diğer üyeye su ürünleri akışını engelleyen gümrük<br />
duvarlarının kaldırılması,<br />
- Su ürünlerinin serbest dolaşımı <strong>ve</strong> rek<strong>ab</strong>eti gü<strong>ve</strong>nce altına alan ek tedbirlerin yanı sıra<br />
ürün bazında değişen, ortak bir sistemin kural edinilmesi gerekmektedir.<br />
Ortak pazarın Birlik içerisinde tamamlanmasından sonra tüm su ürünleri için malların<br />
serbest dolaşımları sağlanmıştır. Ayrıca, uluslararası ticaretin serbestleşmesine yönelik eğilim,<br />
6 ĐKV, a.g.e. ; http://www.ikv.org.tr/pdfs/de116ba1.pdf<br />
7 EU-Turkey Chambers Forum; “Tarım <strong>ve</strong> Balıkçılıkta Standartları Karşılamak;<br />
http://www.etcf.org.tr/EN/doc/kasim_2009_etcf/Manual_6%20Tarim.pdf<br />
8 Su Ürünleri Merkez Araştırma Enstitüsü, “AB Ortak Balıkçılık Politikası <strong>ve</strong> Hamsi Balıkçılığı”;<br />
http://www.akuademi.net/ca/HAMSI2010/07.pdf<br />
3
Dünya Ticaret Örgütü (World Trade Organization-WTO) içinde yer alan Ticaret <strong>ve</strong> Tarifeler Genel<br />
Anlaşması (General Agreement on Tariffs and Trade-GATT) çerçe<strong>ve</strong>sinde halen sürdürülmektedir.<br />
Balıkçılık Politikasında Yer Alan AB Yapısal Fonları<br />
AB üye devletleri dayanışma <strong>ve</strong> sosyal yakınlaşmayı sağlamak <strong>ve</strong> sürdürmek, en çok ihtiyacı<br />
olan sektörlere <strong>ve</strong> kişilere mali yardımlarda bulunmak için yapısal önlemler içeren fonlar<br />
kullanmaktadır. Balıkçılıkta yapısal politikalar, AB <strong>balıkçılık</strong> filosunun kapasitesini<br />
modernleştirerek denizde bulunan canlılar ile <strong>uyum</strong>lu hale getirmek, sektörün yenilenmesine<br />
yardım etmek, filonun yeniden yapılandırılması ile ortaya çıkan ekonomik <strong>ve</strong> sosyoekonomik<br />
sonuçlarla ilgilenmektedir.<br />
• Balıkçılığın Yönlendirilmesi Mali Aracı (FIFG) 9<br />
FIFG, avlanma, pazarlama, işleme <strong>ve</strong> su kültürü sektörlerinde yapısal tedbirlerin hayata<br />
geçirilmesi, sahil suları içerisinde korunmuş bir bölge yaratılması <strong>ve</strong> liman faaliyetlerinin<br />
geliştirilmesi için gerekli fonları kullanıl<strong>ab</strong>ilir hale getirmiştir. Sanayi tarafından başlatılan<br />
girişimler <strong>ve</strong>ya yeni pazarların tanıtılması <strong>ve</strong> teşviki gibi önlemler de bu mali destekten<br />
yararlan<strong>ab</strong>ilmektedir.<br />
FIFG desteği aynı zamanda, yetiştiricilik sektörü <strong>ve</strong> korunmuş sahil bölgelerinin<br />
yaratılması için de geçerli ol<strong>ab</strong>ilmektedir. Liman faaliyetleri, isleme, pazarlama <strong>ve</strong> teşvik<br />
faaliyetleri de bu fondan yararlan<strong>ab</strong>ilmektedir. Özel sektör de, üretici kuruluşları aracılığı ile<br />
avlanma faaliyetleri <strong>ve</strong>/<strong>ve</strong>ya kaynakların yönetimi ile ilgili değişik önlemler için fona müracaat<br />
edebilmektedir. Tüm bunların yanı sıra, söz konusu fondan, isten çıkarılma için yapılan<br />
ödemeler <strong>ve</strong> erken emekli olan balıkçıların emeklilik ödemeleri için de mali destek<br />
sağlanmaktadır.<br />
• Avrupa Balıkçılık Fonu (EFF) 10<br />
AB, Ortak Balıkçılık Politikası’nın etkin işleyişini sağlamak amacıyla, <strong>balıkçılık</strong> <strong>ve</strong> su<br />
ürünleri yetiştiriciliği sektörlerine yönelik çeşitli mali destek mekanizmaları geliştirmiştir.<br />
Bunlardan en önemlisi, 2007 yılında uygulamaya giren Avrupa Balıkçılık Fonu’dur (ABF). O<br />
tarihe kadar uygulanan Balıkçılık Mali Yönlendirme Aracı’nın yerini alan ABF, <strong>balıkçılık</strong>, su<br />
ürünleri yetiştiriciliği, işleme <strong>ve</strong> pazarlama sektörlerinin desteklenmesine, rek<strong>ab</strong>etçiliğin<br />
geliştirilmesine, kaynakların <strong>ve</strong> çevrenin korunmasına, balıkçılığın yoğun olduğu bölgelerde<br />
sürdürülebilir kalkınmanın sağlanmasına, sektör çalışanlarının yaşam kalitesinin<br />
9 ĐKV, a.g.e. ; http://www.ikv.org.tr/pdfs/de116ba1.pdf<br />
10 Elekon, H.A. “Avrupa Birliği’nde Balıkçılık <strong>ve</strong> Ortak Balıkçılık Politikası Karşısında Türkiye’nin Durumu”, Ankara<br />
Üni<strong>ve</strong>rsitesi, Doktora Tezi, Ankara 2007<br />
4
iyileştirilmesine <strong>ve</strong> sektörde kadın-erkek eşitliğinin teşvik edilmesine yönelik faaliyetlere mali<br />
destek sağlamaktadır.<br />
2. Türkiye’de<br />
Balıkçılık Sektöründe Đzlenen Politikalar <strong>ve</strong> Sektörün Ekonomideki Yeri<br />
Mevcut Durum<br />
Bir yarımada konumundaki Türkiye’nin farklı ekolojik özellikteki Karadeniz, Marmara, Ege<br />
<strong>ve</strong> Akdeniz’e sınır toplam 8.333 km kıyı şeridi bulunmaktadır. Karadeniz’de 247, Marmara<br />
Denizi’nde 200, Ege Denizi’nde 300 <strong>ve</strong> Akdeniz’de 500 civarında balık türü bulunmaktadır.<br />
Ancak, ticari açıdan değer taşıyan tür sayısı 100’ü geçmemektedir. Türkiye’de oldukça geniş<br />
olan su ürünleri üretim alanları neredeyse tarım alanlarına yakın olarak görülmektedir. Fakat bu<br />
derecede büyük bir alanın üretim <strong>ve</strong> istihdam sorunuyla karşı karşıya olması, ülkemiz açısından<br />
milli ekonomiye katkısını yeterli düzeye ulaştıramamıştır. Buna istinaden, su ürünleri<br />
sektörünün GSYĐH’dan aldığı pay %0.43, tarım sektöründen aldığı pay ise %2.34 oranındadır. 11<br />
Balıkçılık hizmetlerinin genel müdürlüklere dağıtılmış olması, kamu hizmetlerinin hem<br />
yetersiz hem de dağınık kalmasına <strong>ve</strong> <strong>balıkçılık</strong> sektörünün kendi politikalarını<br />
belirleyememesine neden olmaktadır. Ayrıca; dernekler, vakıflar <strong>ve</strong> kooperatiflerin az sayıda <strong>ve</strong><br />
küçük olmaları üretici örgütlenmesini de olması gerekenin çok altında belirlemiştir. 12<br />
Balıkçı filomuzdaki sayı <strong>ve</strong> kapasite artışına rağmen, kıyı yapılarındaki eksiklikler üretimi<br />
oldukça olumsuz etkilemektedir. Alt yapılardaki eksikliklerin bir an önce tamamlanması<br />
gerekmektedir. Ayrıca bazı bölgelerde barınakların olmamasının sonucu bölgedeki üretim<br />
eksikliğinde açıkça görülmektedir. Đhtiyaç duyulan bölgelere barınakların yapılması üretim<br />
eksikliğinin önüne geçilmesi için önemli bir koşuldur. 13<br />
Su ürünleri üretim, tüketim, ithalat <strong>ve</strong> ihracat değerleri bakımından Türkiye’nin durumuna<br />
baktığımızda ülkemiz üretim bakımından 161 dünya ülkesinde 30’uncu, Avrupa ülkeleri<br />
arasında ise 6’ncı sırada yer almaktadır. TÜĐK’in 2009 yılı <strong>ve</strong>rilerine göre; su ürünleri üretimi<br />
623,191 ton, ihracatı 54,354 ton, ithalatı 72,686 ton, iç tüketimi 90,211 ton, işlenen mamulü<br />
(balık unu <strong>ve</strong> yağ f<strong>ab</strong>rikaları) 90,211 ton <strong>ve</strong> kişi başına tüketim 7,589 kg olarak açıklanmıştır. 14<br />
11 Civaner, E. “Su Ürünleri Dış Pazar Araştırması” DTM, ĐGEME Aralık 2004, s.19<br />
12 Güllü K., “Türkiye’de Balıkçılığın Mevcut Durumu <strong>ve</strong> AB Sürecinde Çözüm Önerileri”, Türk<br />
Tarım Dergisi, Sayı: 149, Ocak-Şubat 2003, s. 51<br />
13 Deniz Ticaret Odası, “2003 Sektör Raporu”<br />
14 Türkiye Đstatistik Kurumu; “Su ürünleri üretimi, ihracatı, ithalatı <strong>ve</strong> tüketimi”, 2009<br />
http://tuikrapor.tuik.gov.tr/reports/rwservlet?hayvancilik=&report=BALRAPOR37.RDF&p_yil1=2009&p_kod=1&desfor<br />
mat=pdf&p_dil=1&ENVID=hayvancilikEnv<br />
5
TÜĐK’in açıkladığı 2010 Ağustos ayı Balıkçılık sektörü ihracatı, geçen yıla göre Ağustos<br />
ayları itibariyle yüzde 16,6, Ocak-Ağustos dönemleri itibariyle de yüzde 23,5 azalmıştır. Geçen<br />
yılın Ocak-Ağustos döneminde 125,1 milyon dolar olan sektörün ihracatı bu yıl 95,7 milyon<br />
dolara düşmüştür. Balık <strong>ve</strong> deniz ürünleri ithalatı ise bir önceki yıla göre %38 artarak 79,2<br />
milyon dolara çıkmıştır. 15<br />
Ülkemizin su ürünleri sektörü ihracatının kompozisyonuna bakıldığında taze soğutulmuş<br />
balıklar <strong>ve</strong> (toplam su ürünleri ihracının %48’ini oluşturmakta), yumuşakçalar ile k<strong>ab</strong>uklu<br />
hayvanlarla karşılaşılmaktadır. Đhracatımızın yapıldığı ülkelere bakıldığında birinci sırada gerek<br />
miktar gerekse değer olarak Đtalya bulunmaktadır. Miktar olan Đtalya’yı Yunanistan, değer olarak<br />
da Đspanya izlemektedir. Đtalya, Yunanistan <strong>ve</strong> Đspanya’ya bakıldığında AB bütününe<br />
ihracatımızın içerisinde bu üç ülke %67’lik bir kesimini oluşturmaktadır. Su ürünleri ihracatımızı<br />
AB ağırlıklı üyeler içerirken aynı zamanda Japonya, Güney Kore, Tayvan, Lübnan, Cezayir <strong>ve</strong><br />
Ürdün, Amerika Kıtasında; ABD <strong>ve</strong> Kanada ihracatımızda önde gelen pazarları<br />
oluşturmaktadır. 16<br />
Ülkemizde ithalatta yıllar geçtikçe oranının arttığı gözlemlenmektedir. Miktar olarak<br />
ihracatımızın büyük kısmı Đspanya’dan gerçekleştirilirken değerce en yüksek ithalat da<br />
Nor<strong>ve</strong>ç’ten yapılmaktadır. Đrlanda, Đs<strong>ve</strong>ç <strong>ve</strong> Tayvan diğer önemli ithalat yaptığımız ülkelerdir.<br />
Đthalat grubuna bakıldığında ağırlıklı olarak dondurulmuş balıklardan oluştuğu görülmektedir.<br />
Dondurulmuş balıkların toplam ihracat içerisinde yüzdelik oranı %78 civarındadır. Ardından ise<br />
yumuşakçalar <strong>ve</strong> balık filetoları gelmektedir. 17<br />
Sektörün Türkiye’deki Denetimi<br />
Türkiye'de, su ürünleri kaynaklarının bilinçli kullanılması <strong>ve</strong> su ürünleri üretimi, 1380 sayılı<br />
Su Ürünleri Yasası'nın çıkarılması ile boyut kazanmıştır. Söz konusu yasa, 4 Nisan 1971'de<br />
yürürlüğe girmiştir. Yasanın yürürlüğe girmesinden başlayarak geçmiş olan sürede, üretim<br />
miktarında artış görülmekle birlikte, yasanın öngördüğü bilimsel araştırma söylemine paralel<br />
olarak, denizlerde <strong>ve</strong> iç sularda beklenen, popülasyon saptama <strong>ve</strong> stokların belirlenmesi<br />
konularında yeterince bilimsel araştırma yapılamamıştır. Türkiye'de benimsenen su ürünleri<br />
politikası, genel çerçe<strong>ve</strong>de, stokların korunmasını, avcılığın bu amaca yönelik yürütülmesini, su<br />
ürünlerinin değerlendirme <strong>ve</strong> pazarlaması ile üretimden, tüketime dek uzanan bir bütün olarak<br />
ele alınmasını, üreticilerin korunmasını, sektörde bilimsel uygulamaların etkinliğinin<br />
15 Samanyolu H<strong>ab</strong>er Web Sitesi, “TÜĐK Đhracat Rakamlarını Açıkladı” http://finans.samanyoluh<strong>ab</strong>er.com/h_456899_tuik,-<br />
ihracat-rakamlarini-acikladi.html<br />
16 Civaner, a.g.e, s.15-17<br />
17 T.C. Oslo Büyükelçiliği Web Sitesi, “Nor<strong>ve</strong>ç Dış Ticareti” http://oslo.be.mfa.gov.tr/ShowInfoNotes.aspx?ID=966<br />
6
arttırılmasını, eğitim-araştırma <strong>ve</strong> geliştirme faaliyetlerine ağırlık <strong>ve</strong>rilmesini içermektedir.<br />
Ayrıca avcılığın alt yapısı olan balıkçı barınak <strong>ve</strong> barınma yerlerinin tamamlanmasını, üreticiye<br />
gereken hizmet <strong>ve</strong> düşük faizli kredilerin sağlanmasını, bu amaca yönelik su ürünleri<br />
üreticilerinin kooperatifler biçiminde örgütlenmesini de kapsamaktadır. Bu politika ilkelerine<br />
göre hazırlanmış olan 1380 sayılı Su Ürünleri Yasası ile Su Ürünleri Yönetmeliği <strong>ve</strong> her yıl<br />
çıkarılan su ürünleri yasakları ile ilgili sirküler, Tarım <strong>ve</strong> Köy işleri Bakanlığı (TKB)'nca<br />
uygulanmaktadır. 18<br />
Türkiye'de avlak alanlarının <strong>ve</strong> stokların korunması, Çevre <strong>ve</strong> Orman Bakanlığı <strong>ve</strong> Tarım <strong>ve</strong><br />
Köy işleri Bakanlığı'nca yasalar kapsamında yürütülmektedir. Buna ek olarak stokların<br />
korunması, <strong>ve</strong>rimliliklerini sürekli kılmak amacıyla Tarım <strong>ve</strong> Köy işleri Bakanlığı'nca her yıl<br />
hazırlanan sirküler yayınlanmaktadır. Anılan sirküler, yasal olarak avcılıkta uyulması gerekli<br />
kuralları <strong>ve</strong> özellikle av mevsimlerini türlere göre belirlemekte ayrıca, av araç gereçleri ile<br />
özelliklerini içermektedir.<br />
Gerek yasa, gerekse yönetmelik <strong>ve</strong> tebliğler çerçe<strong>ve</strong>sinde <strong>balıkçılık</strong> yönetiminin dayandığı<br />
ana unsurlar su şekilde özetlenebilir 19<br />
Balıkçılık yönetimi konusunda yetkili otorite Tarım <strong>ve</strong> Köy Đsleri Bakanlığı’dır. Su<br />
ürünleri ile ilgili görevler Koruma <strong>ve</strong> Kontrol Genel Müdürlüğü, Tarımsal Üretim <strong>ve</strong><br />
Geliştirme Genel Müdürlüğü <strong>ve</strong> Tarımsal Araştırmalar Genel Müdürlüklerince yerine<br />
getirilmektedir.<br />
Balıkçılık faaliyetlerinin bir düzene bağlanması amacıyla kooperatifler bazında<br />
örgütlenme teşvik edilmiş, kiralama, ithalat <strong>ve</strong> ruhsat işlemlerinde kooperatif <strong>ve</strong><br />
üyelerine teşvikler sağlanmıştır. Bu görevler Teşkilatlanma <strong>ve</strong> Destekleme Genel<br />
Müdürlüğünce gerçekleştirilmektedir.<br />
Avcılık faaliyetleri ile ilgili olarak isletilen stokların korunması amacıyla av sahaları<br />
bakımından avcılığa tamamen kapalı alanlar ilan edilmektedir.<br />
Av araçları <strong>ve</strong> avlanma yöntemlerine ilişkin yasak, sınırlama <strong>ve</strong> sorumluluklar<br />
getirilmektedir.<br />
Nesli tükenen <strong>ve</strong>ya tehdit altında olan, uluslararası kuruluş <strong>ve</strong> sözleşmelerle de koruma<br />
altına alınmış deniz memelileri, al<strong>ab</strong>alık <strong>ve</strong> mersin balığı gibi türlerin avcılıkları<br />
yasaklanarak koruma altına alınmışlardır.<br />
Ticari olarak avlanmasına izin <strong>ve</strong>rilen türler için avlan<strong>ab</strong>ilir asgari boylar belirlenmiştir.<br />
18 E.Ü. Su Ürünleri Dergisi, 2005, “Türkiye’de <strong>ve</strong> AB Ülkelerinde Su Ürünleri Politikaları <strong>ve</strong> Sektöre Yönelik Koruma<br />
Önlemleri”; http://jfas.ege.edu.tr/pdf/41_Yildiz_22_1-2_2005.pdf<br />
19 Ziraat Mühendisleri Odası, “Balıkçılık Sektöründe Türkiye-AB Đlişkileri”;<br />
http://www.zmo.org.tr/resimler/ekler/de16b86c64390f0_ek.pdf<br />
7
Denizde yürütülecek koruma-kontrol faaliyetlerinde Đçişleri Bakanlığı’na bağlı Sahil<br />
Gü<strong>ve</strong>nlik Komutanlığı yetkilendirilmiştir. Her ne kadar Tarım <strong>ve</strong> Köy Đsleri Bakanlığı teşkilatında<br />
<strong>ve</strong> Bakanlığa bağlı su ürünleri ile ilgili teşekküllerde su ürünlerinin, deniz <strong>ve</strong> iç suların koruma <strong>ve</strong><br />
kontrolü ile görevlendirilen personel ile emniyet, jandarma, sahil gü<strong>ve</strong>nlik, gümrük <strong>ve</strong> orman<br />
muhafaza teşkilatları mensupları, belediye z<strong>ab</strong>ıtası amir <strong>ve</strong> mensupları, kamu tüzel kişilerine<br />
bağlı muhafız, bekçi <strong>ve</strong> korucular ile emniyet <strong>ve</strong> jandarma teşkilatının bulunmadığı yerlerde köy<br />
muhtar <strong>ve</strong> ihtiyar heyeti üyeleri bu Kanunla <strong>ve</strong> bu Kanuna istinaden konulan yasaklardan dolayı,<br />
bu Kanun kapsamına giren suçlar hakkında z<strong>ab</strong>ıt varakası tutmak, suçta kullanılan istihsal<br />
vasıtalarını <strong>ve</strong> elde edilen su ürünlerini zapt etmek <strong>ve</strong> bunları adli mercilere teslim etmek <strong>ve</strong> ceza<br />
kesmekle yetkili kılınmışlarsa da karada sürdürülen koruma-kontrol hizmetlerinde arzulanan<br />
denetim düzeyine ulaşılamamıştır. 20<br />
3. Türkiye’nin AB Balıkçılık Mevzuatına Uyumu<br />
Türkiye su ürünleri mevzuatının AB Ortak Balıkçılık Politikasına (OBP) <strong>uyum</strong>u çerçe<strong>ve</strong>sinde<br />
tarama, eşleştirme <strong>ve</strong> daha önce tamamlanmış iki danışmanlık projesinin sonuçları<br />
irdelendiğinde, <strong>balıkçılık</strong> konusunda yasal, yapısal <strong>ve</strong> teknik açıdan eksiklikleri nedeniyle<br />
Türkiye’den düzeltilmesi istenen hususların önemli ölçüde yerine getirilemediği görülmektedir.<br />
Çok köklü bir yapıya sahip olan Tarım <strong>ve</strong> Köy Đsleri Bakanlığı bünyesinde AB Ortak Balıkçılık<br />
Politikası’na paralel olarak <strong>balıkçılık</strong> konularında yapılması gereken düzenlemelerin, genel<br />
olarak yürütülen tarımsal faaliyetler bütünü içerisinde geri plana atılmış olması, <strong>balıkçılık</strong><br />
sektörünün diğer tarımsal sektörler arasında daha düşük önceliğe sahip olması <strong>ve</strong> Tarım <strong>ve</strong> Köy<br />
Đşleri Bakanlığı’nın hâlihazırdaki fonksiyonel yönetim anlayışının ekosistem <strong>ve</strong> değerlendirilen<br />
türler bakımından yapısal <strong>ve</strong> teknik farklılıklar gösteren balıkçılığın yapısına uymaması gibi<br />
nedenlerle <strong>balıkçılık</strong> sektöründe istenen <strong>uyum</strong> çalışmaları gerçekleştirilememiştir. Tek olumlu<br />
gelişme, daha önce su ürünlerine ihracatına getirilen yasaklama sonrası sağlanmış <strong>ve</strong> devam<br />
ettirilmiş olan su ürünleri isleme tesislerinin <strong>ve</strong> işlenmiş ürünlerin kalitesinde AB standartlarının<br />
yakalanmış olmasıdır. 21<br />
Balıkçılık sektöründe Türkiye-AB ilişkilerinde aksamalar <strong>ve</strong> yetersizlikler her iki taraf<br />
tarafından hazırlanmış raporlarda da ifade edilmektedir. Tarım <strong>ve</strong> Köy Đşleri Bakanlığı tarafından<br />
gerçekleştirilen çalışmalarda <strong>balıkçılık</strong> sektörünü ilgilendiren toplam 623 AB mevzuatından<br />
102 adedi Türkiye ile ilgili bulunmuş <strong>ve</strong> bunlardan 86 adedi incelenerek %67’sinin <strong>uyum</strong>suz,<br />
20 Elekon, H.A. a.g.e. Ankara Üni<strong>ve</strong>rsitesi, Doktora Tezi, Ankara 2007<br />
21 E.Ü. Su Ürünleri Dergisi, 2005, a.g.e. ; http://jfas.ege.edu.tr/pdf/41_Yildiz_22_1-2_2005.pdf<br />
8
%24’ünün de kısmen <strong>uyum</strong>lu olduğu saptanmış, hazırlanan raporda ülkemiz <strong>balıkçılık</strong><br />
mevzuatının, AB Mevzuatı ile büyük ölçüde <strong>uyum</strong>suz olduğu ifade edilmiştir. 22<br />
2010 Đlerleme Raporu’ndaki<br />
Durum 23<br />
2010 raporunda <strong>balıkçılık</strong> alanındaki AB müktesebatına <strong>uyum</strong> sağlanması bakımından<br />
önemli ilerleme kaydedilmediği belirtilmiştir. Buna ek olarak, yeniden düzenlenen Su Ürünleri<br />
Kanunu ile Tarım <strong>ve</strong> Köy Đşleri Bakanlığı’nın yeniden yapılandırılması Kanunu henüz k<strong>ab</strong>ul<br />
edilmemiştir. Kaynak <strong>ve</strong> filo yönetimi alanında bazı ilerlemeler kaydedilmiştir. Su Ürünleri Bilgi<br />
Sistemi, <strong>balıkçılık</strong> tekneleri, ticari balıkçılar <strong>ve</strong> özel avlanma izinlerinin kayıtlarının tutulması <strong>ve</strong><br />
mavi yüzgeçli ton balığının, beyaz kum midyesi kota tahsisatlarının <strong>ve</strong> hamsi avcılığının<br />
izlenmesini de kapsayacak şekilde iyileştirilmiştir. Av <strong>ve</strong> karaya çıkış <strong>ve</strong>rilerinin toplanması<br />
konusunda daha fazla ilerleme kaydedilmesi gerekmektedir.<br />
Türkiye, iki yeni <strong>balıkçılık</strong> liman ofisinin inşaatını <strong>ve</strong> donanımını tamamlayarak, bunların<br />
toplam sayısını 36’ya çıkartmıştır. Tarım <strong>ve</strong> Köy Đşleri Bakanlığı’nın idari kapasitesi konusunda<br />
bazı ilerlemeler kaydedilmiştir. Ancak, stok değerlendirme <strong>ve</strong> <strong>ve</strong>ri toplama işlemleri için teknik<br />
kapasitenin oluşturulmasına ihtiyaç duyulmaktadır. Denetim <strong>ve</strong> kontrol konularında bazı<br />
gelişmeler kaydedilmiştir. Tarım <strong>ve</strong> Köy Đşleri Bakanlığı, bildirilmemiş <strong>ve</strong>ya düzenlenmemiş<br />
avlanma ile ilgili Konsey Tüzüğü’nün gerekliliklerine yönelik olarak uygulama talimatları<br />
yayımlamıştır. AB’ye ithal edilecek olan ürünler için av sertifikaları <strong>ve</strong> yeniden ihraç sertifikaları<br />
çıkarılacaktır. Su Ürünleri Bilgi Sistemi kapsamında, bu ürünler de izlenmekte <strong>ve</strong> avlanma <strong>ve</strong><br />
satış ile ilgili <strong>ve</strong>riler denetlenmektedir.<br />
Balıkçılık alanında kontrol <strong>ve</strong> balık stoklarının sürdürülebilirliğinin sağlanmasına yönelik<br />
tedbirler konusunda daha fazla iyileştirme yapılması gerekmektedir. Yapısal eylemler, piyasa<br />
politikası <strong>ve</strong> devlet yardımları konularında ilerleme kaydedilmemiştir. Türkiye hâlihazırda<br />
herhangi bir yeni uluslararası anlaşma imzalamamıştır ancak Uluslararası Atlantik Ton<br />
Balıklarını Koruma Komisyonu (ICCAT) kararlarının uygulanması açısından bazı ilerlemeler<br />
kaydedilmiştir.<br />
“Balıkçılık”, Genel Đşler <strong>ve</strong> Dış Đlişkiler Konseyi tarafından 11 Aralık 2006 tarihinde<br />
Türkiye’ye ilişkin olarak k<strong>ab</strong>ul edilen <strong>ve</strong> 14/15 Aralık 2006’da Avrupa Konseyi tarafından<br />
onaylanan kararların kapsadığı sekiz fasıldan biridir. Kıbrıs bayrağı taşıyan <strong>ve</strong>ya uğradığı son<br />
liman Kıbrıs’ta olan gemi <strong>ve</strong> uçakların taşıdığı malların serbest dolaşımı üzerindeki sınırlamalar<br />
22 Ziraat Mühendisleri Odası, a.g.e. ; http://www.zmo.org.tr/resimler/ekler/de16b86c64390f0_ek.pdf<br />
23 Avrupa Birliği Genel Sekreterliği, 2010 Đlerleme Raporu;<br />
http://www.<strong>ab</strong>gs.gov.tr/files/AB_Iliskileri/AdaylikSureci/IlerlemeRaporlari/turkiye_ilerleme_rap_2010.pdf<br />
9
devam ettiği sürece, Türkiye bu fasla ilişkin müktesebatı bütünüyle uygulay<strong>ab</strong>ilecek konumda<br />
olamayacaktır.<br />
Sonuç olarak, kaynak <strong>ve</strong> filo yönetimi ile uluslararası anlaşmaların uygulanması<br />
konularında bazı ilerlemeler kaydedilmiştir. Mevzuat <strong>uyum</strong>u, idari yapılar <strong>ve</strong> yapısal eylemler,<br />
piyasa politikası <strong>ve</strong> devlet yardımları konularında daha fazla ilerleme gerekmektedir.<br />
Sektörde Türkiye-AB Arasındaki Sorunlar <strong>ve</strong> Ortaya Konan Çözüm Yolları<br />
Türkiye’de henüz kalite kontrol sisteminin kurulmamış olması, yönetimin yetersiz kalması,<br />
arz edilen ürünlerin menşei belgelerinin, sağlık sertifikalarının <strong>ve</strong> etiket bilgilerinin eksik olması<br />
karşılaşılan <strong>ve</strong> giderilmezse ileride de büyüyecek muhtemel sorunlardan en önemlileridir.<br />
• Kalite Kontrol Sisteminin Yerleştirilmesi<br />
Su ürünleri, taşıdığı yüksek proteinlerden dolayı mikroorganizmalar için uygun bir besi<br />
yeri oluşturmaktadır. Bu sonuç su ürünlerinin diğer ürünlere nazaran bozulma riskini<br />
arttırmakta olup, bozulan ürünlerin tüketilmesi ise çeşitli hastalıklara sebep olmakta,<br />
ölümlerin yanı sıra önemli maddi kayıplara yol açmaktadır. 24 Şu an için birçok ülke, su<br />
ürünleri ticaretini etkileyen Kritik Kontrol Noktalarında Tehlikeli Analizleri (HACCP) gibi<br />
kalite kontrol <strong>ve</strong> gıda gü<strong>ve</strong>nliğine ilişkin sistemleri doğrudan uygulamaya koymuştur.<br />
AB ilk olarak 1994 yılında su ürünlerine koyduğu kurallara uymadığı <strong>ve</strong> insan sağlığını<br />
riske attığı gerekçesiyle Türkiye’ye ithalat yasağı koymuştur. Bu yasak daha sonraları Tarım<br />
<strong>ve</strong> Köy Đşleri Bakanlığı’nın <strong>ve</strong>rdiği çeşitli garantilerle kaldırılmıştır. Fakat 1998 yılında<br />
ülkemizde yapılan denetimlerde su ürünleri işleme tesislerinin hijyenik koşullar altında<br />
çalışmadığını öngörerek ithalat yasağı AB tarafından tekrar koyulmuştur. Bunun üzerine bir<br />
eylem planı oluşturularak, bakanlık, denetim sistemini yeniden oluşturmuş, her bir işlem<br />
için talimatlar hazırlayarak uygulamaya koymuştur. Hem bakanlık, hem sektör temsilcileri<br />
y<strong>ab</strong>ancı uzmanların katılımıyla eğitime t<strong>ab</strong>i tutulmuşlardır. Đşletmelerden HACCP sistemine<br />
geçmeleri istenmiş <strong>ve</strong> bazı firmaların HACCP planları bakanlıkça onaylanarak yürürlüğe<br />
konulmuştur. 25<br />
• Ürünlerin Menşei Belgelerinin Düzenlenmesi<br />
Menşei Belgesi düzenlenmesi ihmal edilmemesi gereken önemli bir husustur. Tarım <strong>ve</strong><br />
ilçe müdürlükleri tarafından hazırlanan <strong>ve</strong> dört suret olarak tanzim edilen menşei<br />
belgesinin düzenlenmesindeki ana hedef, ürünün üretim alanından tüketicinin sofrasına<br />
24 Mert Đ. “Küreselleşme <strong>ve</strong> Su Ürünlerinde Kalite Kontrol”, SUMAE Yunus Araştırma Bülteni, Mart 2002;<br />
http://www.yunus.sumae.gov.tr/2002/01/03.pdf<br />
25 Mert, Đ. a.g.e. http://www.yunus.sumae.gov.tr/2002/01/03.pdf<br />
10
kadar adım adım izlenmesi <strong>ve</strong> herhangi bir sorunla karşılaşıldığında sorunun kaynağına<br />
ulaşmaktır. 26<br />
• Sağlık Sertifikasının Düzenlenmesi<br />
Tarım <strong>ve</strong> Köy Đşleri Bakanlığı Koruma <strong>ve</strong> Kontrol Genel Müdürlüğü (KKGM) tarafından<br />
5 Ekim 1998 tarihinde AB’ye su ürünleri ihracatında uygulanacak işlemler, Su Ürünleri<br />
Kalite Kontrol El Kit<strong>ab</strong>ı içerisinde AB’nin koymuş olduğu direktifler çerçe<strong>ve</strong>sinde belirtilmiş<br />
<strong>ve</strong> belirlenen sağlık sertifikasında bulunan kurallara mutlaka uyulması gerektiği<br />
vurgulanmıştır. Đthal edilecek su ürünleri için, bulaşıcı hastalıklardan arındırılmış olduğuna<br />
<strong>ve</strong> sağlıklı bulunduğuna dair, satıcı ülke resmi kuruluşlarınca düzenlenmiş Sağlık<br />
Sertifikası ile Menşei Belgesinin ibraz edilmesi zorunludur. 27<br />
• Yükleme <strong>ve</strong> Mühürleme<br />
Đhraç edilecek bir su ürününün yükleme işleminden önce taşıma aracının hijyenik<br />
olmasına dikkat edilmelidir. Soğutma sisteminin düzenli <strong>ve</strong> gerektiği gibi çalışıp<br />
çalışmadığının kontrolü <strong>ve</strong> etiketleme ile paketleme işleminin uygunluğunun kontrolünün<br />
ardından nakliye aracına yüklenen ürün ambalajlarına “Tarım <strong>ve</strong> Köy Đşleri Bakanlığı Yetkili<br />
Denetçileri tarafından kontrol edilmiştir.” Damgası vurulması gerekmektedir. Yükleme <strong>ve</strong><br />
mühürleme, sağlık <strong>ve</strong> hijyen yönünden ürünün kıstaslara uygun olduğunu vurgulayan <strong>ve</strong><br />
yapılması gereken bir işlemdir. 28<br />
26 Çelikkale, Düzgüneş, Okumuş, a.g.e, s. 162<br />
27 Su Ürünleri Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik, Resmî Gazete, 9 Ağustos 2005<br />
28 Çelikkale, Düzgüneş, Okumuş, a.g.e, s.193–194<br />
11
KAYNAKÇA<br />
AB-Türkiye Odalar Forumu (ETCF), “AB Müktesebatına Uyumun Türkiye’deki Balıkçılık Sektörüne Etkileri”<br />
http://www.etcf.org.tr/EN/doc/kasim_2009_etcf/Manual_6%20Tarim.pdf<br />
Atatürk Üni<strong>ve</strong>rsitesi Ziraat Faktültesi Dergisi, “Türkiye <strong>ve</strong> AB Su Ürünleri Sektörünün Üretim, Tüketim,<br />
Đhracat <strong>ve</strong> Đthalat Yönünden Karşılaştırılması” ,36 (1), 109-116, 2005<br />
http://e-dergi.atauni.edu.tr/index.php/zfd/article/viewFile/4774/4592<br />
Avrupa Birliği Genel Sekreterliği, “2007-2013 Türkiye’nin AB Balıkçılık Müktesebatına Uyum Programı”<br />
http://www.<strong>ab</strong>gs.gov.tr/files/Muktesebat_Uyum_Programi/13_Balikcilik.pdf<br />
Avrupa Komisyonu EUROSTAT, “1995-2008 Yılı Balıkçılık Đstatistikleri” , Sürüm 2009<br />
http://epp.eurostat.ec.europa.eu/cache/ITY_OFFPUB/KS-DW-09-001/EN/KS-DW-09-001-EN.PDF<br />
Avrupa Komisyonu Resmi Web Sitesi, “Fisheries and Maritime Affairs; The Common Fisheries Policy”<br />
2009, Belçika<br />
http://ec.europa.eu/fisheries/documentation/publications/pcp2008_en.pdf<br />
Avrupa Birliği Genel Sekreterliği, “2010 Đlerleme Raporu”<br />
http://www.<strong>ab</strong>gs.gov.tr/files/AB_Iliskileri/AdaylikSureci/IlerlemeRaporlari/turkiye_ilerleme_rap_20<br />
10.pdf<br />
Civaner, E.Çiğdem “Su Ürünleri Dış Pazar Araştırması”, T.C Başbakanlık Dış Ticaret Müsteşarlığı Đhracatı<br />
Geliştirme Etüt Merkezi, Aralık 2004<br />
Ege Üni<strong>ve</strong>rsitesi Su Ürünleri Dergisi 2009, “Türkiye’deki Balıkçılık Đstatistiklerinin Đyileştirilmesi <strong>ve</strong> AB<br />
Uyum Süreci” Cilt:26, Sayı: 153-158<br />
http://jfas.ege.edu.tr/pdf/2009-2/012.pdf<br />
Ege Üni<strong>ve</strong>rsitesi Su Ürünleri Dergisi, “Türkiye’de <strong>ve</strong> AB Ülkelerinde Su Ürünleri Politikaları <strong>ve</strong> Sektöre<br />
Yönelik Koruma Yöntemleri” 2005, Cilt:22, Sayı:233-239<br />
http://jfas.ege.edu.tr/pdf/41_Yildiz_22_1-2_2005.pdf<br />
12
Elekon, H.A. “Avrupa Birliği’nde Balıkçılık <strong>ve</strong> Ortak Balıkçılık Politikası Karşısında Türkiye’nin Durumu”,<br />
Ankara Üni<strong>ve</strong>rsitesi, Doktora Tezi, Ankara 2007<br />
Gıdasanayii Web Sitesi, “Balıkçılık Sektörünün Avrupa Birliği’ne Uyumu”<br />
http://www.gidasanayii.com/modules.php?name=News&file=article&sid=7235<br />
Güllü, Kenan “Türkiye’de Balıkçılığın Mevcut Durumu <strong>ve</strong> AB Sürecinde Çözüm Önerileri”, Türk Tarım<br />
Dergisi, Sayı. 149, Ocak-Şubat 2003, s. 51<br />
Đktisadi Kalkınma Vakfı, “Avrupa Birliği’nin Ortak Balıkçılık Politikası” ĐKV Yayınları, Đstanbul, 2003<br />
http://www.ikv.org.tr/pdfs/de116ba1.pdf<br />
M. Salih, Düzgüneş Ertuğ, Okumuş Đbrahim, “Türkiye Su Ürünleri Sektörü <strong>ve</strong> Avrupa Birliği Entegrasyonu”<br />
Đstanbul Ticaret Odası Yayını, 1999<br />
Mert, Đsmail “Küreselleşme <strong>ve</strong> Su Ürünlerinde Kalite Kontrol”, SUMAE Yunus Araştırma Bülteni, Mart<br />
2002<br />
http://www.yunus.sumae.gov.tr/2002/01/03.pdf<br />
Samanyolu H<strong>ab</strong>er Resmi Web Sitesi, “TÜĐK Đhracat Rakamlarını Açıkladı”, Eylül 2010<br />
http://finans.samanyoluh<strong>ab</strong>er.com/h_456899_tuik,-ihracat-rakamlarini-acikladi.html<br />
Su Ürünleri Akademik Bildiriler Yayım Sistemi, “AB Ortak Balıkçılık Politikası <strong>ve</strong> Hamsi Balıkçılığı”<br />
http://www.akuademi.net/ca/HAMSI2010/07.pdf<br />
Tarım <strong>ve</strong> Köy Đşleri Bakanlığı, “Avrupa Birliği Ortak Balıkçılık Politikası’nın Unsurları”<br />
http://www.tarim.gov.tr/ABTarimMuzakereleri,Ab_Ortak_Balikcilik.html<br />
Türk Deniz Araştırmaları Vakfı, “AB’de Balıkçılık Yönetimi”<br />
http://www.tudav.org/new/pdfs/AB_Balikcilik_Yonetimi.pdf<br />
Tarım <strong>ve</strong> Köy Đşleri Bakanlığı Dış Đlişkiler <strong>ve</strong> AB Koordinasyon Dairesi Başkanlığı, “Avrupa Birliği Ortak<br />
Balıkçılık Politikası’nın Unsurları”<br />
http://di<strong>ab</strong>k.tarim.gov.tr/unsurlar.htm<br />
13
Türkiye Đstatistik Kurumu (TÜĐK), “Su Ürünleri Üretimi, Đhracatı, Đthalatı, Tüketimi 2009 Verileri”<br />
http://tuikrapor.tuik.gov.tr/reports/rwservlet?hayvancilik=&report=BALRAPOR37.RDF&p_yil1=2009<br />
&p_kod=1&desformat=pdf&p_dil=1&ENVID=hayvancilikEnv<br />
Tarım <strong>ve</strong> Köy Đşleri Bakanlığı Dış Đlişkiler <strong>ve</strong> AB Koordinasyon Dairesi Başkanlığı,<br />
“AB’de Balıkçılık Faaliyetlerinin Desteklenmesi <strong>ve</strong> Bu Perspektifte Türkiye’deki Uygulamaların<br />
Đncelenmesi”, AB Uzmanlık Tezi, Ankara 2008<br />
http://di<strong>ab</strong>k.tarim.gov.tr/Kursad%20Tez.pdf<br />
Ziraat Mühendisleri Odası, “Balıkçılık Sektöründe Türkiye-AB Đlişkileri”<br />
http://www.zmo.org.tr/resimler/ekler/de16b86c64390f0_ek.pdf<br />
14
Change language