Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
52 52<br />
><br />
><br />
İnceleme<br />
Serbest bölgelerin Türkiye’nin komşu ülkeleriyle dış ticaretini artırmanın yanında bölge barışına da dolaylı katkı sağlayacağı düşünülüyor.<br />
İnceleme ><br />
Ali DİKİLİ<br />
Dış Ticaret Müsteşarlığı<br />
Serbest Bölgeler Genel Müdürlüğü<br />
Şube Müdürü<br />
TÜRKİYE SERBEST BÖLGELERİ<br />
Turkey Free Zones<br />
Abstract<br />
In this study the application of the free zone concept in Turkey, and its effects on Turkey’s foreign trade<br />
and economy have been evaluated; on the other hand the potential contributions of Turkey’s 25 years<br />
of rich free zone experience to her commercial, economic and political relations with her neighbour<br />
countries have been assessed. We think that Turkey can transfer her rich free zone experience to the countries<br />
around her. The joint free zone models that could be created in this context, can pull both native<br />
and foreign investors to a larger extent; and could be in a more advantagous position in competition<br />
with the free zones of the other countries. And the common free zones will increase the foreign trade of<br />
Turkey with her neighbors; will strengthen the commercial and economical infrastructure in the region,<br />
will lead to an increase in employment and thus this will indirectly contribute to peace in the region.<br />
Ortadoğu Analiz<br />
Ocak’11 Cilt 3 - Sayı 25
53<br />
Türkiye, Ortadoğu ülkeleri ile 2000’li yıllarda ekonomik ilişkilerini giderek<br />
artırmıştır. Bu çerçevede devam ettirilmekte olan Türkiye, Suriye, Ürdün<br />
ve Lübnan arasında bir serbest ticaret ve vize bölgesi oluşturma çalışmaları<br />
bu çabalardan biridir.<br />
İnceleme<br />
Giriş<br />
Uluslararası mal ve hizmet ticaretinin önündeki<br />
tarife engelleri ile tarife dışı engellerin tedrici<br />
olarak ortadan kaldırılması çalışmaları, İkinci<br />
Dünya Savaşı’ndan beri ve özellikle de GATT<br />
Uruguay Turu’nun (1986-1993) bir sonucu olarak<br />
1995’te kurulan Dünya Ticaret Örgütü çatısı<br />
altında yoğun bir biçimde sürdürülmektedir.<br />
Bunun yanı sıra birçok ülke ortaya koyduğu çeşitli<br />
uygulamalarla kendi gümrük duvarlarına istisnalar<br />
da koymaktadır. Antrepo rejimi, geçici<br />
kabul rejimi, transit ticaret rejimi, sınır ve kıyı<br />
ticareti rejimi ve serbest bölge rejimi, bu istisnai<br />
gümrük/dış ticaret uygulamalarının arasında ilk<br />
akla gelenlerdir. 1<br />
Bu özellikli rejimlerden biri olan serbest bölgeler,<br />
mikro planda firmaların maliyetlerini düşürüp<br />
uluslararası pazarlarda rekabet güçlerinin<br />
artırılmasına katkıda bulunmaktadırlar. Diğer<br />
yandan serbest bölgeler makro planda bir ülkenin<br />
ekonomik ve sosyal kalkınmasında önemli<br />
rol oynayabilmektedirler. 2<br />
Bu çalışmada serbest bölge kavramının Türkiye’deki<br />
uygulaması ve bunun Türkiye’nin dış ticaret<br />
ve ekonomisine etkileri değerlendirilmekte,<br />
öte yandan Türkiye’nin 25 yıllık zengin serbest<br />
bölge deneyiminin komşularıyla olan ticari,<br />
ekonomik ve politik ilişkilerine yapacağı olası<br />
katkıları değerlendirilmektedir.<br />
Tanım<br />
Bir ülkenin siyasi sınırları aynı zamanda gümrük<br />
sınırlarını da oluşturur. 3 Bunun istisnası olarak<br />
serbest bölgeler, içinde kuruldukları ülkenin geçerli<br />
gümrük, dış ticaret, vergi vb. uygulamalarının<br />
tamamen veya kısmen uygulanmadıkları<br />
bölgelerdir. Serbest bölge aslında genel bir kavram<br />
olup bu bölgelerde genel olarak alım-satım,<br />
üretim, montaj-demontaj, paketleme, elleçleme,<br />
depolama, sergileme, bankacılık gibi pek çok faaliyet<br />
yapılabilir. 3218 sayılı Serbest Bölgeler Kanunu<br />
ile mevzuat altyapısı oluşturulan Türkiye<br />
serbest bölgeleri, yürütülen faaliyetler bakımından<br />
karma bir nitelik gösterirler ve bu bölgelerde<br />
ilke olarak, az önce bahsettiğimiz türden hemen<br />
hemen her türlü legal faaliyetin gerçekleştirilebildiği<br />
söylenebilir.<br />
Ne var ki dünyanın değişik ülkelerindeki serbest<br />
bölge uygulamalarına bakıldığında serbest ticaret<br />
bölgesi, serbest üretim bölgesi, serbest şehir,<br />
serbest liman, serbest ekonomik bölge, endüstriyel<br />
serbest bölge, gümrüksüz bölge (duty-free<br />
zone), serbest işleme-imalat bölgesi, serbest<br />
dışsatım bölgesi, dışsatıma yönelik işleme bölgesi<br />
(export processing zone), serbest bankacılık<br />
bölgesi vs. gibi çok değişik adlar altında serbest<br />
bölgelerin olduğu görülür. 4 Bu serbest bölgeleri<br />
fazla detaya inmeden çok temel olarak serbest<br />
ticaret bölgeleri ve serbest üretim bölgeleri şeklinde<br />
ikiye ayırmak da mümkündür.<br />
Serbest bölgeler yalnız gelişmekte olan ülkelerde<br />
kurulmazlar. Aslında dünyadaki birçok serbest<br />
bölge ABD’de ve Avrupa ülkelerinde kuruludur. 5<br />
Serbest Bölgelerin Ekonomiye Katkıları<br />
Gerek ülkemiz gerekse dünya iktisat yazınında<br />
serbest bölgeler yeterince araştırılan bir alan<br />
değildir. Yapılan az sayıdaki akademik bazı çalışmalara<br />
kısaca şu şekilde değinmek mümkündür.<br />
Genel olarak dış ticaretin serbestleştirilmesi yoluyla<br />
ekonomilerin dışa açıklık derecelerinin artmasının,<br />
diğer koşullar veri iken rekabeti ve üre-<br />
Ortadoğu Analiz<br />
Ocak’11 Cilt 3 - Sayı 25
54<br />
><br />
İnceleme<br />
Yazında yapılan bu tartışmaları aktardıktan sonra,<br />
serbest bölgelerin kuruluş amaçları değerlendirildiğinde,<br />
ülkenin ihracatını artırmak, ülkeye<br />
döviz girişini artırmak, yabancı sermayeyi ve ileri<br />
teknolojiyi ülkeye çekmek ve ülkede istihdamı<br />
artırmak, serbest bölgelerden beklenen en temel<br />
iktisadi amaçlar olarak göze çarpmaktadırlar. 9<br />
Türkiye Serbest Bölgeleri<br />
Türkiye’de bugüne kadar kurulmuş olan ve halen<br />
faal durumdaki 19 adet serbest bölgenin adları<br />
ve kuruluş yılları aşağıdaki tabloda yer almaktadır.<br />
Tablo.1- Türkiye Serbest Bölgeleri ve Kuruluş Yılları 10<br />
Türkiye, serbest bölgeler konusundaki deneyimini komşularına aktarabilir.<br />
tim ölçeğini büyüterek ve dolayısıyla verimliliği<br />
artırarak ülkelerin ekonomik refahlarına katkı<br />
yapacağı ileri sürülmektedir. 6<br />
Diğer taraftan, bir serbest bölge, içinde bulunduğu<br />
ülkenin ekonomisine dolaylı veya dolaysız,<br />
kısa veya uzun dönemli, olumlu veya olumsuz<br />
çeşitli makroekonomik etkiler yapar. Serbest<br />
bölge, içinde kurulu olduğu ev sahibi ülke ve yabancı<br />
ülkelerle daha çok mal, hizmet ve faktör<br />
alışverişine giriştiği ölçüde ev sahibi ülkeyi daha<br />
çok etkiler. Bu etkilerin dolaylı ve dolaysız olması<br />
bir karmaşıklık meydana getirir ve etkilerinin<br />
tamamını saptamak oldukça güç görünmektedir.<br />
7 Serbest bölgeler ile dış ticaretin artırılması<br />
arasında bir ilişki olduğunu düşünmek gereklidir.<br />
Nitekim bir çalışmada kalkınmakta olan ülkelerde<br />
serbest bölgeler ile ihracat artışı arasında<br />
olumlu ilişki bulunmuştur. 8<br />
Mersin Serbest Bölgesi 1985<br />
Antalya Serbest Bölgesi 1985<br />
Ege Serbest Bölgesi 1987<br />
İstanbul Atatürk Havalimanı Serbest Bölgesi 1990<br />
Trabzon Serbest Bölgesi 1990<br />
İstanbul Trakya Serbest Bölgesi 1990<br />
Adana Yumurtalık Serbest Bölgesi 1992<br />
İstanbul Deri ve Endüstri Serbest Bölgesi 1992<br />
Mardin Serbest Bölgesi 1994<br />
Samsun Serbest Bölgesi 1995<br />
Avrupa Serbest Bölgesi 1996<br />
Rize Serbest Bölgesi 1997<br />
Kayseri Serbest Bölgesi 1997<br />
İzmir Menemen Deri Serbest Bölgesi 1997<br />
Gaziantep Serbest Bölgesi 1998<br />
Tübitak-Mam Teknoloji Serbest Bölgesi 1999<br />
Denizli Serbest Bölgesi 2000<br />
Bursa Serbest Bölgesi 2000<br />
Kocaeli Serbest Bölgesi 2000<br />
Bu serbest bölgelerde 31.01.2010 itibarıyla 2.618<br />
firma faaliyet göstermektedir. 2010 yılının Eylül<br />
ayı sonu itibarıyla bu firmaların sağladığı istihdam<br />
hacmi 48.091 kişi seviyesine ulaşarak 2009<br />
yılının aynı döneminde ulaşılan 44.863 kişilik<br />
değeri %7,20 oranında aşmıştır. 11<br />
Ortadoğu Analiz<br />
Ocak’11 Cilt 3 - Sayı 25
55<br />
İnceleme<br />
Türkiye serbest bölgeler alanındaki 25 yıllık zengin deneyim birikimini<br />
çevresindeki ülkelere aktarabilir. Bu bağlamda kurulabilecek ortak serbest<br />
bölge modelleri, hem yerli hem yabancı yatırımcıları daha fazla çekerek<br />
başka ülkelerin serbest bölgeleri ile rekabette avantajlı konuma<br />
geçebilir.<br />
2010 yılının Eylül ayı sonu itibarıyla 800’ü üretim<br />
konulu olan toplam 3.216 adet faaliyet ruhsatına<br />
12 sahip serbest bölge firmaları, gerçekleştirdikleri<br />
işlemler sonucunda 13,18 milyar ABD<br />
Doları tutarında ticaret hacmine ulaşarak 2009<br />
yılının aynı dönemine oranla serbest bölgeler ticaret<br />
hacminde %2,93’lük bir artış sağlamışlardır.<br />
Serbest bölgelerin ticaret hacimleri dikkate<br />
alındığında İstanbul Deri ve Endüstri Serbest<br />
Bölgesi’nin 3,12 milyar ABD Doları ticaret hacmi<br />
ile lider pozisyonda olduğu görülmektedir.<br />
İstanbul Atatürk Havalimanı ve Ege Serbest<br />
Bölgeleri 1,89 ve 1,68 milyar ABD Doları ticaret<br />
hacimleri ile İstanbul Deri ve Endüstri Serbest<br />
Bölgesi’ni takip etmektedirler. 13<br />
Yine 2010 yılının Eylül ayı sonu itibariyle serbest<br />
bölgelerin ticaret hacminin yönlere göre dağılımı<br />
incelendiğinde; yurtiçinden serbest bölgelere<br />
giriş yönünde 1,64 milyar ABD Doları, serbest<br />
bölgelerden yurt dışına çıkış yönünde 3,17 milyar<br />
ABD Doları, yurt dışından serbest bölgelere<br />
giriş yönünde 4,68 milyar ABD Doları ve serbest<br />
bölgelerden yurtiçine giriş yönünde 3,67 milyar<br />
ABD Doları tutarında ticaretin gerçekleştiği görülmektedir.<br />
2009 yılının aynı dönemi ile karşılaştırma<br />
yapıldığında yurtiçinden serbest bölgelere<br />
giriş yönünde ticaret %7,71 artmış iken<br />
serbest bölgelerden yurtiçine giriş yönünde gerçekleşen<br />
ticaretin %2,39 azalmış olması dikkat<br />
çekmektedir. 14<br />
Serbest bölgelerin ticaret hacminin sektörlere<br />
göre dağılımına bakıldığında ise en büyük pay<br />
%94,92’lik pay ile sanayi sektörüne aittir. Sanayi<br />
sektörü alt dalları itibariyle değerlendirildiğinde<br />
sanayi ürünleri %88,39, işlenmiş tarım ürünleri<br />
%6,42 ve işlenmiş petrol ürünleri %0,12’lik paya<br />
sahiptir. 15<br />
Türkiye Serbest Bölgelerinin Firmalara Sunduğu<br />
Teşvik ve Avantajlar<br />
Serbest bölgelerin firmalara sunduğu belli başlı<br />
teşvik ve avantajlar, aşağıdaki on başlık altında<br />
özetlenebilir: 16<br />
1. Üretici Kullanıcılar için Vergi Avantajlarından<br />
Yararlanma İmkanı<br />
-Üretim konulu faaliyet ruhsatı kapsamında faaliyet<br />
gösteren serbest bölge kullanıcılarının imal<br />
ettikleri ürünlerin satışından elde ettikleri kazançları,<br />
Avrupa Birliği üyeliğinin gerçekleşeceği<br />
yılın vergileme dönemi sonuna kadar Gelir veya<br />
Kurumlar Vergisinden istisnadır.<br />
-Serbest bölgelerde üretilen ürünlerin FOB bedelinin<br />
en az %85’ini yurtdışına ihraç eden kullanıcıların<br />
istihdam ettikleri personele ödedikleri<br />
ücretler gelir vergisinden müstesnadır. Bu oran<br />
Bakanlar Kurulu tarafından %50’ye kadar indirilebilir.<br />
-Üretim faaliyetinde bulunan serbest bölge kullanıcılarının,<br />
serbest bölgelerde gerçekleştirilen<br />
faaliyetlerle ilgili olarak yapılan işlemleri ve düzenlenen<br />
kağıtları damga vergisi ve harçlardan<br />
müstesnadır. Üretim faaliyeti dışındaki konularda<br />
06/02/2004 tarihinden önce faaliyet ruhsatı<br />
almış olan kullanıcıların Gelir veya Kurumlar<br />
Vergisi muafiyeti, faaliyet ruhsatı süresi sonuna<br />
kadar devam edecektir. 06/02/2004 tarihinden<br />
itibaren diğer konularda düzenlenen faaliyet<br />
ruhsatları kapsamında vergi muafiyeti bulunmamaktadır.<br />
Ortadoğu Analiz<br />
Ocak’11 Cilt 3 - Sayı 25
56<br />
><br />
İnceleme<br />
Türkiye serbest bölgeleri, AB ve Ortadoğu pazarlarının yakınında, Akdeniz, Ege ve Karadeniz’deki büyük limanlar ve turizm merkezleri<br />
gibi yerlere yakın noktalarda kurulmuş durumda.<br />
2. Orta ve Uzun Vadede Geleceği Planlayabilme<br />
İmkanı<br />
-Hazır işyeri kiralayan kiracı-kullanıcı firmalar<br />
için 15 yıl,<br />
-Hazır işyeri kiralayan üretici-kiracı-kullanıcı<br />
firmalar için 20 yıl,<br />
-Kendi işyerini inşa eden yatırımcı-kullanıcı firmalar<br />
için 30 yıl,<br />
-Kendi işyerini inşa eden üretici-yatırımcı-kullanıcı<br />
firmalar için 45 yıl süreli faaliyet ruhsatı<br />
düzenlenmektedir.<br />
Diğer taraftan yatırımcı kullanıcılara Hazine’nin<br />
özel mülkiyetinde bulunan arazi, arsa ve binalar<br />
kiralanabilir veya bunlar üzerinde 49 yıla kadar<br />
irtifak hakkı tesis edilebilir.<br />
3. Kar Transferi İmkanı<br />
Serbest bölge faaliyetlerinden elde edilen kazanç<br />
ve gelirler, hiç bir izne tabi olmaksızın yurt dışına<br />
veya Türkiye’ye serbestçe transfer edilebilmektedir.<br />
4. Ticaret Kolaylığı İmkanı<br />
Serbest bölgeler ile Türkiye’nin diğer yerleri arasında<br />
yapılan ticarette dış ticaret rejimi hükümleri<br />
uygulanır. Başka bir deyişle, Türkiye’den serbest<br />
bölgeye satılan mallar ihracat rejimine, serbest<br />
bölgeden Türkiye’ye satılan mallar ise ithalat<br />
rejimine tabi olup, serbest bölge kullanıcıları<br />
Türkiye’den ihraç fiyatına (KDV’siz) mal ve hizmet<br />
satın alabilirler. Diğer taraftan, serbest bölge<br />
ile diğer ülkeler ve diğer serbest bölgeler arasında<br />
dış ticaret rejimi hükümleri uygulanmaz.<br />
Ayrıca, bölgelerde sarf malzemelerinin en kısa<br />
sürede teminini sağlayabilmek amacıyla bedeli<br />
5.000 ABD Doları veya karşılığı Türk Lirası’nı<br />
geçmeyen Türkiye mahreçli mallar, isteğe bağlı<br />
olarak ihracat işlemine tabi tutulmayabilir.<br />
Ortadoğu Analiz<br />
Ocak’11 Cilt 3 - Sayı 25
57<br />
İnceleme<br />
Türkiye’nin deneyimini komşularına aktarması kapsamında komşu ülkeler<br />
ile ortak serbest bölge kurulması çalışmaları da sürdürülmektedir.<br />
Örneğin, Türkiye ile İran arasında bir ortak serbest sanayi bölgesi kurulması<br />
yönünde teknik heyetler düzeyinde toplantılar devam etmektedir.<br />
5. Gümrük Vergisi Prosedüründen Arındırılmış<br />
Ticari Faaliyet İmkanı<br />
Serbest bölgeye getirilen Türkiye veya AB menşeli<br />
ya da buralarda serbest dolaşımda bulunan<br />
malların, serbest dolaşımda bulunma statüsü<br />
değişmediğinden, Türkiye’ye veya AB üyesi ülkelere<br />
girişinde gümrük vergisi ödenmez. Ayrıca<br />
üçüncü ülke menşeli malların serbest bölgeye<br />
girişinde ve bu malların Türkiye veya AB üyesi<br />
ülkeler dışındaki üçüncü ülkelere gönderilmesi<br />
halinde de gümrük vergisi ödenmez. Ancak serbest<br />
bölgeden Türkiye’ye veya AB üyesi ülkelere<br />
gönderilen serbest dolaşım durumunda olmayan<br />
üçüncü ülke menşeli mallar için Ortak Gümrük<br />
Tarifesi’nde belirtilen oran üzerinden gümrük<br />
vergisi ödenir.<br />
6. Eşitlik Prensibi<br />
Serbest bölgede sağlanan teşvik ve avantajlardan<br />
yerli ve yabancı bütün firmalar eşit olarak yararlanır.<br />
İşleticiler ve kullanıcılar, yatırım ve üretim<br />
safhalarında Bakanlar Kurulu’nca belirlenecek<br />
vergi dışı teşviklerden de yararlandırılabilir.<br />
7. Zaman Kısıtlamasının Bulunmaması<br />
Mallar serbest bölgede süre sınırlaması olmaksızın<br />
kalabilir.<br />
8. Pazar İhtiyaçlarına ve Şartlarına Göre Serbestçe<br />
Belirlenecek Ticari Faaliyet İmkanı<br />
Gümrük ve kambiyo mükellefiyetlerine dair<br />
mevzuat hükümleri ile üretici işletmelerin talepleri<br />
hariç olmak üzere, fiyat, kalite ve standartlarla<br />
ilgili olarak kamu kurum ve kuruluşlarına<br />
verilen yetkiler serbest bölgelerde uygulanmaz.<br />
9. Yerli ve Yabancı Tüm Pazarlara Erişim İmkanı<br />
Serbest bölgelerden yurtiçine yönelik mal satışına<br />
ve serbest bölge ile diğer ülkeler arasında<br />
yapılacak ticarete ilke olarak kısıtlama getirilmemiştir.<br />
Serbest bölgelerden yurt içine mal satışına,<br />
tüketim malları ve riskli mallar dışında, herhangi<br />
bir kısıtlama getirilmemiştir.<br />
10. Konum Avantajları<br />
Türkiye serbest bölgeleri, AB ve Ortadoğu pazarlarının<br />
yakınında, Akdeniz, Ege ve Karadeniz’deki<br />
büyük limanlara, uluslararası havaalanlarına,<br />
karayolu ağlarına, kültür, turizm ve eğlence merkezlerine<br />
yakın yerlerde kurulmuşlardır.<br />
Türkiye’nin Serbest Bölgeler Alanındaki Deneyiminin<br />
Uluslararası Alana Taşınması<br />
Gerek son yıllarda yaşanmakta olan küresel kriz<br />
gerekse AB ile üyelik sürecinde yaşanan sorunlar<br />
ve gecikmeler ile birlikte komşuları ile daha<br />
istikrarlı ve sorunsuz ilişkiler kurma çabası<br />
Türkiye’yi yeni arayışlara yöneltmiştir. Bu yönelişte<br />
Ortadoğu ülkeleri coğrafi yakınlık, ekonomik,<br />
sosyal ve tarihsel nedenler ile doğal bir<br />
odak oluşturmaktadır. Türkiye, Ortadoğu ülkeleri<br />
ile 2000’li yıllarda ekonomik ilişkilerini giderek<br />
artırmıştır. Bu çerçevede devam ettirilmekte<br />
olan Türkiye, Suriye, Ürdün ve Lübnan arasında<br />
bir serbest ticaret ve vize bölgesi oluşturma çalışmaları<br />
bu çabalardan biridir. 17<br />
Yine bu politikanın bir uzantısı olarak Türkiye,<br />
serbest bölgeler konusundaki 25 yıllık deneyimini<br />
komşu ülkelere aktarabilir. Bu meyanda,<br />
örneğin, 15 Ekim 2009 tarihinde Başbakanlar<br />
başkanlığında Bağdat’ta gerçekleştirilen Türkiye-Irak<br />
Yüksek Düzeyli Stratejik İşbirliği Kon-<br />
Ortadoğu Analiz<br />
Ocak’11 Cilt 3 - Sayı 25
58<br />
><br />
İnceleme<br />
seyi Toplantısı’nda Devlet Bakanı Sayın Zafer<br />
Çağlayan tarafından, “Türkiye Cumhuriyeti<br />
Başbakanlık Dış Ticaret Müsteşarlığı ile Irak<br />
Cumhuriyeti Ticaret Bakanlığı Arasında Serbest<br />
Bölgeler Alanında İşbirliği Yapılmasına Yönelik<br />
Mutabakat Zaptı” imzalanmıştır.<br />
Türkiye’nin deneyimini komşularına aktarması<br />
kapsamında komşu ülkeler ile ortak serbest<br />
bölge kurulması çalışmaları da sürdürülmektedir.<br />
Örneğin, Türkiye ile İran arasında bir ortak<br />
serbest sanayi bölgesi kurulması yönünde teknik<br />
heyetler düzeyinde toplantılar devam etmektedir.<br />
Türkiye’nin yakınındaki bazı ülkelerin serbest<br />
bölgeleri, yatırımcılara önemli teşvikler sunmakta<br />
ve Türkiye serbest bölgelerine alternatif<br />
oluşturmaktadırlar. Bunlara örnek olarak Birleşik<br />
Arap Emirlikleri ve Mısır serbest bölgeleri<br />
verilebilir. Yukarıda bahsedilen ortak serbest<br />
bölge kurma girişim(ler)i uygulamaya sokulursa<br />
özellikle Türkiye’de ve komşu ülkelerde yer alan<br />
potansiyel yatırımcıların ortak serbest bölgeye<br />
çekilmesi durumu, Türkiye serbest bölgelerini<br />
rekabette avantajlı duruma getirebilir.<br />
Birleşik Arap Emirlikleri’ndeki Jebel Ali Serbest<br />
Bölgesi dünyanın en büyük serbest bölgelerinden<br />
biridir. BAE Serbest Bölgeleri bürokratik<br />
işlemlerin daha az olması ve ucuz enerji kullanımının<br />
mümkün olması nedeniyle Türkiye serbest<br />
bölgelerine oranla yabancı yatırımcılar tarafından<br />
daha çok tercih edilebilir. Jebel Ali Serbest<br />
Bölgesi’nde faaliyet gösterilmesi halinde, ithalat,<br />
re-export, gümrük vergilerinin alınmaması; kar<br />
ve sermaye transferine engelin bulunmaması;<br />
serbest bölge idareleri tarafından ucuz enerji ve<br />
personel imkanı sağlanabilmesi; her türlü prosedürün<br />
yerinde ve kısa sürede tamamlanabilmesi;<br />
kurumlar ve gelir vergilerinden 50 yıl boyunca<br />
istisna olunabilmesi gibi avantajlar bulunmaktadır.<br />
Bu avantajlardan son üçü, Jebel Ali Serbest<br />
Bölgesi’ni ülkemiz serbest bölgelerine göre avantajlı<br />
kılmaktadır. 18<br />
Mısır’da yer alan serbest bölgelerde faaliyet gösterecek<br />
firmalar için de farklı avantaj ve teşvikler<br />
mevcuttur. Bunlar arasında; ekonomik faaliyet<br />
süresi boyunca gümrük vergileri ve diğer tüm<br />
vergilerden muafiyet; ithalat ve ihracatla ilgili<br />
tüm yasal düzenlemelerden muafiyet; işgücüyle<br />
ilgili yasal düzenlemelerden sınırlı ölçülerde<br />
muafiyet ve ucuz işgücü imkanı yer almaktadır. 19<br />
Dolayısıyla Mısır serbest bölgelerinde firmalar<br />
için yasal düzenlemeler açısından daha rahat faaliyet<br />
gösterecekleri alanlar mevcut olabilmektedir.<br />
Diğer taraftan, Mısır’da üretim yapan firmaların<br />
ürettikleri ürünleri ABD’ye gümrük vergisi<br />
ve miktar kısıtlaması olmaksızın ve herhangi bir<br />
tarife dışı engelle karşılaşmaksızın ihraç etmelerine<br />
izin veren Nitelikli Sanayi Bölgeleri (QIZ-<br />
Qualifying Industrial Zones) uygulaması mevcut<br />
olup, söz konusu bölgelerde firmalar ucuz<br />
işgücü maliyetiyle faaliyet göstermektedirler. 20<br />
Ucuz işgücü maliyetleri de firmalara rekabet üstünlüğü<br />
sağlamaktadır.<br />
Sonuç<br />
Son birkaç on yılda Dünya ekonomileriyle arasındaki<br />
mal, hizmet ve faktör hareketlerini giderek<br />
daha fazla serbestleştiren Türkiye, bir açık<br />
ekonomi durumuna gelmiştir. Bu meyanda, ülkemiz,<br />
Avrupa Birliği ile gümrük birliğini gerçekleştirmiş<br />
olup adaylık müzakerelerini devam<br />
ettirmektedir. Diğer taraftan, başta EFTA ülkeleri<br />
olmak üzere pek çok ülke ile serbest ticaret anlaşmaları<br />
imzalanmış, ayrıca GATT/WTO sistemi<br />
içindeki çeşitli anlaşmalara da katılınmıştır.<br />
Ne var ki dünyada bir taraftan liberalleşme ile<br />
birlikte ekonomik küreselleşme yaşanırken diğer<br />
taraftan korumacılık, tarife dışı önlemler ve<br />
gümrük formaliteleri oluşturma çabaları da devam<br />
etmektedir. Bu anlamda gerek dünya mal<br />
ticaretinin kolaylaştırılması ve geliştirilmesi yönündeki<br />
işlevleri, gerekse özellikle gelişmekte<br />
olan ülkelerde bölgesel kalkınmaya katkı yapma<br />
ve işsizliği azaltma gibi işlevleri göz önüne alındığında<br />
serbest bölgelerin dünya ticaretindeki<br />
önemini kaybetmeyeceği düşünülebilir. 21<br />
Ortadoğu Analiz<br />
Ocak’11 Cilt 3 - Sayı 25
59<br />
İnceleme<br />
Diğer taraftan Türkiye serbest bölgeler alanındaki<br />
25 yıllık zengin deneyim birikimini çevresindeki<br />
ülkelere aktarabilir. Bu bağlamda kurulabilecek<br />
ortak serbest bölge modelleri, hem yerli<br />
hem yabancı yatırımcıları daha fazla çekerek<br />
başka ülkelerin serbest bölgeleri ile rekabette<br />
avantajlı konuma geçebilir. Yine ortak serbest<br />
bölgeler Türkiye’nin komşu ülkeleri ile dış ticaretini<br />
artıracak, bölgede ticaret ve ekonomi<br />
altyapısını güçlendirecek, istihdam artışına yol<br />
açacak ve bu suretle bölge barışına dolaylı katkı<br />
sağlayabilecektir.<br />
1 Kibritçioğlu, A. (1997), ‘’Serbest Bölgelerin Olası Makroekonomik Etkileri ve Bazı Düşündürdükleri’’, Liberal<br />
Düşünce Dergisi, Bahar 1997, sayı:6, ss.75-88.<br />
2 Kinunda-Rutashobya, L. (2003), ‘’Exploring the Potentialities of Export Processing Free Zones (EPZs) for<br />
Economic Development in Africa: Lessons from Mauritius’’ Management Decision, cilt:41 sayı:3, ss.226-232.<br />
3 Kibritçioğlu, a.g.e.<br />
4 Kibritçioğlu, a.g.e.<br />
5 Kibritçioğlu, a.g.e.<br />
6 Öztürkler, H. (2010), ‘’Türkiye, Suriye, Ürdün Ve Lübnan Serbest Ticaret Bölgesi Türkiye İçin Avrupa Birliğine<br />
Bir Alternatif Oluşturabilir Mi?’’, Ortadoğu Analiz, Kasım 2010, cilt:2, sayı:23, ss.51-57.<br />
7 Kibritçioğlu, a.g.e.<br />
8 Kinunda-Rutashobya, a.g.e.<br />
9 Civan, N. (2003), Ekonomik Kalkınma Modeli Olarak Serbest Bölge Olgusu, Aşama Matbaacılık, İstanbul.<br />
10 http://www.dtm.gov.tr/dtmadmin/upload/SB/ABIliskilerDb/Genel_Bilgi.pdf, erişim tarihi: 13.12.2010.<br />
11 http://www.dtm.gov.tr/dtmadmin/upload/SB/ABIliskilerDb/sb_istihdam.pdf, erişim tarihi: 14.12.2010.<br />
12 http://www.dtm.gov.tr/dtmadmin/upload/SB/ABIliskilerDb/sb_firma.pdf, erişim tarihi: 14.12.2010.<br />
13 http://www.dtm.gov.tr/dtmadmin/upload/SB/ABIliskilerDb/sb_hacim.pdf, erişim tarihi: 14.12.2010.<br />
14 http://www.dtm.gov.tr/dtmadmin/upload/SB/ABIliskilerDb/sb_hacim_degismeler.pdf, erişim tarihi:<br />
14.12.2010.<br />
15 http://www.dtm.gov.tr/dtmadmin/upload/SB/ABIliskilerDb/sb_sektor.pdf, erişim tarihi: 14.12.2010.<br />
16 http://www.dtm.gov.tr/dtmadmin/upload/SB/ABIliskilerDb/Avantajlar.pdf, erişim tarihi: 13.12.2010.<br />
17 Öztürkler, a.g.e.<br />
18 http://www.jafza.ae<br />
19 http://www.gafinet.org<br />
20 http://www.qizegypt.gov.eg<br />
21 Kibritçioğlu, a.g.e.<br />
DİPNOTLAR<br />
Ortadoğu Analiz<br />
Ocak’11 Cilt 3 - Sayı 25
Change language