Ebu'l-Leys Semerkandî Tefsirinin Türkçe Tercümesi Üzerine

64 • TÜRKİYAT ARAŞTIRMALARI DERGİSİ
Ulucami 436
274x180 mm (190x125 mm.) ölçülerinde I+329+I vr. 19 str. Mütercimin harekeli
nesih hattıyla. Deri cilt. Aharlı kâğıt. Sure başlıkları ve ayetler kırmızı
mürekkeple yazılmıştır.
Ön zahriyede sağ üst köşede eski harflerle kütüphane kayıt numarası olarak
“Ulucami 436” yanında ise yine eski harflerle eserin adı olarak (araştırmacılara
veya künye tespiti yapanlar ait) Arap harfli “Tercüme-i Tefsîr-i Lübâb elmüsemmâ
bi-Enfesi’l-cevâhir” yazısı yer alır. 53 Bu yazı, Ulucami 435 numaradaki
yazmanın 1a yüzündeki “Tefsîrü Enfesi’l-cevâhir” yazısıyla aynı kalemden çıkmıştır.
54 Orta kısımda silinmiş bir rakam (muhtemelen yazmanın eski bir kayıt
numarası!) Ia’da ise üstü çizilerek iptal edilmiş Arap harfli, kırmızı mürekkeple,
“numro 143” 55 , altında yine okunamayan bir başka taksimli numara, onun altında
da üzeri çift çizgiyle çizilerek iptal edilmiş 177 56 numarası mevcuttur. Sayfanın
ortasına Latin harfli Bursa Genel Kitaplığı kaşesi basılmıştır. (Kaşe bilgileri:
Kısım: Ulucami, Tasnif N: - Kayıt N. 436)
Ib’de Umur Bey b. Timurtaş Paşa’nın vakfettiği “altmış pâre” kitabın ismi
yer alır. 57 Bu vakfiye yazmanın son varağınında da aynı yazıyla kayıtlıdır. 58
53
54
55
56
57
58
Bkz. 61. dipnot.
Yazı ve mürekkepten yeni olduğu anlaşılan bu yazı muhtemelen kütüphane kayıtlarını düzenleyenlere
ya da yazmayı inceleyenlerden birine aittir. Schacht’ın Ankara’ya götürüldüğü için göremediğini ancak
kayıtlara göre “Tercümetü Tefsîri’l-Lübâb el-müsemmâtü bi-Enfesi’l-cevâhir li-Mûsâ b. Hüseyîn b. İsâ
el-İznikî” (Schacht, agm. (1927), sütun 749, 2. dipnot) şeklinde verdiği bilgi de bu kayıtla örtüşüyor. Bu
da kayıt/künye tespiti esnasında varılan bu yargının yazmanın bu varağına da kaydedildiği ya da yazmanın
bu varağındaki kaydın Ulucami Ktp. kayıtlarına geçirildiği ihtimalini akla getiriyor.
Günümüzde kullanılmayan bu eski numaraların da birbirini takip etmesi herhalde bu iki nüshanın aynı
eserin birbirini takip eden ciltleri olarak değerlendirilmesini kolaylaştırmıştır.
Schacht’ın Ankara’ya götürüldüğü için göremediğini bildirdiği “838 telif tarihli” “Tercümetü Tefsîri’l-
Lübâb el-müsemmâtü bi-Enfesi’l-cevâhir li-Mûsâ b. Hüseyîn b. İsâ el-İznıkî” adıyla kayıtlı nüsha için
verdiği kayıt numarası “tefsir 177” idi! (Schacht, agm. (1927), sütun 749, 2. dipnot).
Umur Paşa’nın vakfettiği altmış cilt eser şunlardır: 1. Dört cilt Tefsîrü Ebi’l-leys, “Türkîye dönmiş” 2.
Bir cilt Kısasu’l-enbiyâ “Türkçe” 3. Bir cilt Tezkiretü’l-evliyâ “Türkçe” 4. Bir cilt Tıbbu’n-nebî “Türkçe”
5. Altı cilt Sîretü’n-nebî “Türkçe” 6. Bir cilt Aşık Paşa Dîvânı [=Garîbnâme. A.Ç.], 7. Bir cilt Muhâsebe
“Türkçe” 8. Bir cilt Zikrü’l-mevt “Türkçe” 9. Bir cilt Fıkh “Türkçe” 10. Bir cilt Mazubânnâme
“Türkçe” 11. Bir cilt İksîrü Sa‘âdet “Türkçe” 12. Bir cilt Mirsâdu’l-‘ibâd “Türkçe” 13. Bir cilt Sirâcü’lkulûb
“Türkçe” [Bu eser acaba Ahmed-i Dâî’ye atfedilen Sirâcu’l-kulûb’un aynısı mıdır? Müellifin kimliğini
açıklığa kavuşturacak bir kayıt ihtiva ediyor mu?!] 14. Bir cilt Bidâyetü’l-hidâye “Türkçe” 15. Bir
cilt Fütûhu’ş-şâm “Türkçe” 16. Bir cilt Ta‘bîr “Türkçe” 17. Bir cilt Ebû Müslim kıssası “Türkçe” 18.
Otuz cilt Sahîhu’l-buhârî “Arapça” 19. İki cilt Menâkıb-ı Ebû Hanîfe “Arapça” 20. Üç cilt Kâmilu’ssınâ‘a
“Arapça.”
Bu vakfiyenin tıpkıbasımı ve muhtevası için bkz. Yüksel, agm., s. 137-140.