Karayolu Dışında Kullanılan Hareketli Makinalara Takılan İçten ...

EKLER LİSTESİ
Ek I
Kapsam, tarifler, semboller ve kısaltmalar, motor işaretlemeleri, özellikler ve deneyler, imalatın
uygunluğu değerlendirmesi şartları, motor grubunu tarif eden parametreler, ana motorun seçimi
Ek II Bilgi dokümanları
İlave 1 (Ana) Motorun temel karakteristikleri
İlave 2 Motor grubunun temel karakteristikleri
İlave 3 Grup içindeki motor tipinin temel karakteristikleri
Ek III CI motorlar için deney işlemi
İlave 1 Ölçme ve numune alma işlemleri
İlave 2 Analitik aletlerin kalibrasyonu
İlave 3 Veri değerlendirilmesi ve hesaplamalar
Ek IV Deney işlemi – Kıvılcım ateşlemeli motorlar
İlave 1 Ölçme ve numune alma işlemleri
İlave 2 Analitik aletlerin kalibrasyonu
İlave 3 Veri değerlendirme ve hesaplamalar
İlave 4 Bozulma faktörleri
Ek V
Onay deneyleri için önerilen referans yakıtın ve CI motorlar için kullanılan referans yakıtla çalışan
yol dışı hareketli makinaların imalatının uygunluğunu doğrulamak için teknik özellikler
Ek VI Analitik sistem ve numune alma sistemi
Ek VII Tip onay belgesi
İlave 1 CI motorlar için deney sonuçları
İlave 2 SI motorları için deney sonuçları
İlave 3 Motor gücünü belirlemek üzere deney için yerleştirilecek teçhizat ve yardımcı ekipmanlar
Ek VIII Onay belgesi numaralama sistemi
Ek IX
Ek X
Ek XI
Verilen motor/motor grubu tip onayları listesi
İmal edilen motorların listesi
Tip onaylı motorların veri sayfası
Ek XII Alternatif tip onaylarının tanınması
Ek XIII “Esneklik planına” göre piyasaya arz edilen motorlarla ilgili hükümler
Ek XIV CCNR Faz I
Ek XV CCNR Faz II
1

KAPSAM, TARİFLER, SEMBOLLER VE KISALTMALAR, MOTOR İŞARETLEMELERİ, ÖZELLİKLER
VE DENEYLER, İMALATIN UYGUNLUĞUN DEĞERLENDİRMELERİ İLE İLGİLİ ÖZELLİKLER,
MOTOR GRUBUNU TANIMLAYAN PARAMETRELER, ANA MOTORUN SEÇİMİ
1 - KAPSAM
Bu Yönetmelik, karayolu dışında kullanılan hareketli makinalara takılacak bütün motorlara ve karayolunda yolcu ve
eşya taşımacılığı için amaçlanan taşıtlara takılan ikincil motorlara uygulanır.
Bu Yönetmelik aşağıda belirtilen tahrikli araçların motorlarına uygulanmaz:
- 70/156/AT (1) ve 92/61/AT (2) Yönetmeliğinde tarif edilen araçlara,
- 74/150/AT (3) Yönetmeliğinde tarif edilen tarım traktörlerine,
İlave olarak, aşağıdaki özel şartları sağlayan makinalara takılması gereken motorlar bu Yönetmeliğin kapsamında yer
alır:
A. Aşağıdakilere sahip, karayolunda veya karayolu dışında hareket etmesi veya ettirilmesi için tasarlanmış ve uygun
hale getirilmiş:
(i) 19 kW’dan fazla veya eşit, ancak 560 kW’dan fazla olmayan, Madde 2.4’e uygun net gücü olan ve tekli sabit
devirden ziyade fasılalı devirde çalıştırılan bir C.I. (sıkıştırma ateşlemeli) motor veya
(ii) 19 kW’dan fazla veya eşit, ancak 560 kW’dan fazla olmayan, Madde 2.4’e uygun net gücü olan ve tekli sabit
devirde çalıştırılan bir C.I. motor. Sınırlar sadece 31 Aralık 2008’den itibaren uygulanır veya
(iii) 19 kW’dan fazla olmayan, Madde 2.4’e uygun net gücü olan benzin yakıtlı SI (kıvılcım ateşlemeli) motor veya
(iv) Özellikle eşyaları ve/veya yolcuları taşımak için tasarımlanan, ray üzerinde kendinden tahrikli taşıtlar olan
demiryolu araçlarının tahriki için tasarımlanan motorlar veya
(v) Yük, yolcu ve diğer donanımı taşımak için tasarımlanan arabaları hareket ettirmek veya tahrik etmek için
tasarımlanan ray üzerinde kendinden tahrikli donanımın parçaları olan, lokomotiflerin tahriki için tasarımlanan, ancak
kendileri yük, yolcu (lokomotifi çalıştıranlar haricinde) ve diğer donanımı taşımak için tasarımlanmayan veya
tasarlanmayan motorlar. Raylar üzerinde bakım veya yapım işini yerine getirmek için tasarımlanan, donanımı tahrik
etmek üzere tasarlanan yardımcı motor veya motor, bu paragrafta sınıflandırılmamış olup, Madde A(i)’de
sınıflandırılmıştır.
Bu Yönetmelik, aşağıdaki uygulamalar için geçerli değildir:
B. İç suyollarında kullanım için tasarlanan tekneler hariç, gemiler
C. Uçaklar
D. Eğlence taşıtları, örneğin;
- Hareketli kar makinaları,
- Karayolu dışında kullanılan motosikletler,
- ATV arazi taşıtları.
2- TARİFLER, SEMBOLLER VE KISALTMALAR
Bu Yönetmeliğin amaçları bakımından;
2.1- Sıkıştırma ateşlemeli (C.I.) motor, sıkıştırma ateşleme prensibi ile çalışan bir motordur (örneğin dizel motor).
2.2- Gaz halindeki kirleticiler; karbon monoksit, hidrokarbonlar (C1:H 1,85 oranı kabul edilerek) ve azot dioksite (NO 2 )
eşdeğer olarak ifade edilen azot oksittir.
Ek I
(1) 1/4/1999 tarihli ve 23653 sayılı Resmi Gazete (OJ L 42, 23/2/1970, s.1. En son 93/81/AT Yönetmeliği (OJ L 264,
23/10/1993 s.49) ile değiştirilen yönetmelik,)
(2) 2/7/1999 tarihli ve 23743 sayılı Resmi Gazete (OJ L 225, 10/8/1992, s.72)
(3) 7/1/1999 tarihli ve 23576 sayılı Resmi Gazete (OJ L 84, 28/3/1974, s.10. En son 88/297/AT Yönetmeliği (OJ L 126,
20/5/1988, s.52) ile değiştirilen yönetmelik)
(4) 88/77/AT Yönetmeliğine uygun olarak verilen onaya eşdeğer olduğu kabul edilen, Avrupa Ekonomik Komisyonunun
49 numaralı Regülasyonu Corregenda 1/2, 02 değişikliklerin serilerine uygun olarak verilen bir onay (92/53/AT
Yönetmeliğinin Ek IV, Bölüm II’sine bakınız).
2

2.3- Parçacık halindeki kirleticiler, C.I. motorun egzoz gazının, sıcaklığı 325 K (52 o C)’i geçmeyecek şekilde filtre
edilerek temizlenmiş hava ile seyreltildikten sonra belirtilen bir filtrede toplanan herhangi bir maddedir.
2.4- Net güç, motor soğutma fanının gücünün hariç ((2) tutulması dışında ve bu Yönetmelikte belirtilen deney şartlarında
ve referans yakıtlar ile 80/1269/AT (1) Yönetmeliğinde belirtildiği gibi karayolu araçlarına ait içten yanmalı motorların
gücünün ölçülmesi AT (Avrupa Topluluğu) yöntemine uygun olarak ölçülen, bir deney tezgahı üzerinde krank milinin
veya eşdeğerinin ucunda elde edilen, AT kW cinsinden güçtür.
2.5- Beyan devri, imalatçı tarafından belirtildiği şekilde, regülatör tarafından sağlanan azami tam yükteki devirdir.
2.6- Yük yüzdesi, motor devrinde elde edilebilen azami torkun kısmıdır.
2.7- Azami tork devri, imalatçı tarafından belirtildiği gibi motordan azami torkun elde edildiğindeki motor devridir.
2.8- Ara devir, aşağıdaki istenilen özelliklerden birini sağlayan motor devridir:
- Tam yük tork eğrisi üzerinde devir aralığı boyunca çalıştırmak üzere tasarımlanan motorlar için ara devir beyan
devrinin %60 ve %75’i arasında meydana gelirse, beyan edilen azami tork devri olmalıdır.
- Beyan edilen azami tork devri, beyan devrinin %60’ından az ise, ara devir beyan devrinin %60’ı olmalıdır.
- Beyan edilen azami tork devri, beyan devrinin %75’inden fazla ise, bu durumda ara devir beyan devrinin %75’i
olmalıdır.
- G1 çevriminde deneye tabi tutulacak motorlar için ara devir, beyan edilen azamî devrin % 85’i olmalıdır (Ek V
Madde 3.5.1.2).
2.8a. İç suyollarında kullanımı tasarlanan tekne ile ilgili 100 m 3 veya fazlası hacim, L x B x T eşitliği ile hesaplanan
hacimdir. “L”: Dümen ve baş taraftan itibaren tekne güvertesinin dışına doğru uzatılan kısımlar hariç, teknenin
oluşturduğu sabit yapının azami uzunluğudur. “B”: Teknenin kaplamalar dışından ölçülen (çark dolapları, usturmaca
vb. hariç) metre cinsinden azami genişliğidir. “T”: Tekne veya omurganın en alt noktası ile azami su çekimi arasındaki
mesafedir.
2.8b. Geçerli seyrüsefer veya güvenlik belgesi (gemi emniyet belgesi):
(a) Değişiklikleri ile Denizde Can Emniyeti tarihli Uluslararası Sözleşmesine 1974 (SOLAS) uygunluğu ispatlayan bir
sertifika veya eş değeri veya
(b) Değişiklikleri ile Gemi Kaynaklı Kirlenmenin Önlenmesi Hakkında Uluslararası Sözleşmeye 1973 (MARPOL)
uygunluğu ispatlayan IOPP sertifikası ve değişiklikleri ile yükleme Hattı Uluslararası Sözleşmesine 1966 (LL66)
uygunluğu ispatlayan bir sertifika veya eş değeri.
2.8c. Beyin tertibatı (defeat device), esas olarak böyle bir tertibat, emisyon deneyi belgelendirme işlemlerinin
uygulamasında yer almadıkça, yol dışı hareketli makinaların normal kullanımı esnasında karşılaşılan koşullarda
emisyon kontrol sisteminin etkinliğini azaltacak şekilde emisyon sisteminin fonksiyonunu veya herhangi bir aksamın
çalışmasını harekete geçirmek, ayarlamak, geciktirmek veya durdurmak amacıyla çalışan değişkenleri ölçen, algılayan
veya cevap veren bir tertibat.
2.8d. Makul olmayan kontrol stratejisi, karayolu dışında kullanılan hareketli makinalar normal kullanım şartları altında
çalıştırıldığında, uygulanabilir emisyon deney işlemlerinde beklenen seviyenin altında bir seviyeye emisyon kontrol
sisteminin etkinliğini azaltan herhangi bir strateji veya tedbir.
2.9 Ayarlanabilir parametre, emisyon deneyi veya normal çalışma sırasında emisyonu veya motor performansını
etkileyebilecek şekilde tasarımlanan fizikî olarak ayarlanabilir herhangi bir cihaz, sistem veya eleman.
2.10 İyileştirici (after-treatment), amacı gazları atmosfere bırakmadan önce kimyasal ve fiziksel olarak değiştirmek
olan, içinden egzoz gazlarının geçtiği bir tertibat veya sistem.
(1) OJ L 375, 31.12.1980, s.46. En son 89/491/AT Yönetmeliği ile değiştirilen yönetmelik (OJ L 238, 15.8.1989, s.43)
(2) Bunun anlamı, 80/1269/AT Yönetmeliğinin Ek I’inin madde 5.1.1.1’indeki şartlara karşın deney süresince motor
soğutma fanının net motor gücünün kontrolü için takılmasına gerek olmamasıdır. Buna rağmen, imalatçı krank miline
doğrudan takılan hava soğutmalı motorların soğutma fanları hariç (Ek VII, İlave 3), motora takılmış olan fanla deney
yaparsa, fanın kendisi tarafından emilen güç, ölçülen güce ilave edilmelidir.
3

2.11 Kıvılcım ateşlemeli (SI) motor, kıvılcım ateşleme prensibi ile çalışan bir motor.
2.12 Yardımcı emisyon kontrol tertibatı, emisyon kontrol sisteminin herhangi bir parçasının ayarlanması amacıyla
motor çalışma parametrelerini algılayan herhangi bir tertibat.
2.13 Emisyon kontrol sistemi, emisyonları kontrol edecek veya azaltacak şekilde tasarımlanan herhangi bir tertibat,
sistem veya elemanı.
2.14 Yakıt sistemi, yakıtın ölçülmesinde ve karışmasında yer alan bütün aksamlar.
2.15 İkincil motor, bir motorlu taşıtın içine veya üzerine yerleştirilen ancak, taşıta hareket gücü sağlamayan motor.
2.16 Mod uzunluğu, ayrılma hızı ve/veya önceki modun torku veya ön şartlandırma fazı ile müteakip modun başlangıcı
arasındaki süre. Mod uzunluğu, hız ve/veya torkun değiştirilmesi esnasındaki süreyi ve her bir modun başlangıcındaki
kararlılığı kapsar.
2.17 Deney çevrimi, kararlı durum (NRSC deneyi) veya geçici çalışma şartlarında (NTRC deneyi bir motor tarafından
izlenecek tanımlanmış her bir devir ve torkta, deney noktalarının sırasıdır.
2.18 Simgeler ve kısaltmalar
2.18.1 Deney parametreleri için simgeler
Simge Birim Anlamı
A/F st - Stokiyometrik hava/yakıt oranı
A p m 2 İzokinetik numune alma sondasının enine kesit alanı
A T m 2 Egzoz borusunun enine kesit alanı
Aver
m 3 /h
kg/h
Aşağıdakiler için ağırlıklı ortalama değer:
- Hacim akışı
- Kütle akışı
C1 - Karbon 1 eşdeğeri hidrokarbon
C d - SSV’nin boşaltma katsayısı
Conc ppm Derişim (konsantrasyon) (bileşeni belirten son ekle)
% Vol
Conc c ppm Düzeltilmiş ortam derişimi
% Vol
Conc d ppm Seyreltme havasında ölçülen kirleticinin derişimi
% Vol
Conc e ppm Seyreltilmiş egzoz gazında ölçülen kirleticinin derişimi
% Vol
d m Çap
DF - Seyreltme faktörü
f a - Laboratuvar atmosfer faktörü
G AIRD kg/h Kuru esasa göre giriş havası kütle debisi
G AIRW kg/h Islak esasa göre giriş havası kütle debisi
G DILW kg/h Islak esasa göre seyreltme havası kütle debisi
G EDFW kg/h Islak esasa göre eş değer seyreltilmiş egzoz gazı kütle debisi
G EXHW kg/h Islak esasa göre egzoz gazı kütle debisi
G FUEL kg/h Yakıt kütle debisi
G SE kg/h Numune alınan egzoz kütlesi debisi
G T cm 3 /min İzleyici gaz debisi
G TOTW kg/h Islak esasa göre seyreltilmiş egzoz gazı kütle debisi
H a g/kg Giriş havasının mutlak nemi
H d g/kg Seyreltme havasının mutlak nemi
H REF g/kg Mutlak nemin referans değeri (10,71 g/kg)
i - Münferit modu (NRSC deneyi için) veya anlık ölçülmesi (NRTC deneyi için) tayin eden
alt indis
K H - NOx için nem düzeltme faktörü
K p
Parçacık için nem düzeltme faktörü
K V - CFV kalibrasyon fonksiyonu
4

K W,a - Giriş havası için kurudan ıslağa düzeltme faktörü
K W,d - Seyreltme havası için kurudan ıslağa düzeltme faktörü
K W,e - Seyreltilmiş egzoz gazı için kurudan ıslağa düzeltme faktörü
K W,r - Çiğ egzoz gazı için kurudan ıslağa düzeltme faktörü
L % Deney devri için azami torkla ilişkili tork yüzdesi
M d mg Toplanmış seyreltme havasının parçacık numune kütlesi
M DIL kg Parçacık numune alma filtrelerinden geçen seyreltme havasının kütlesi
M EDFW kg Çevrim boyunca eş değer seyreltilmiş egzoz gazı kütlesi
M EXHW kg Çevrim boyunca toplam egzoz kütle akışı
M f mg Toplanan parçacık numune kütlesi
m f,p mg Esas filtrede toplanan parçacık numune kütlesi
M f, b mg Yedek filtrede toplanan parçacık numune kütlesi
M gas g Çevrim boyunca gaz halindeki kirleticinin toplam kütlesi
M PT g Çevrim boyunca toplam parçacık kütlesi
M SAM kg Parçacık numune alma filtrelerinden geçen seyreltilmiş egzoz numunesinin kütlesi
M SE kg Çevrim boyunca numune alınan egzoz kütlesi
M SEC kg İkincil seyreltme havası kütlesi
M TOT kg Çevrim boyunca çift seyreltilmiş egzozun toplam kütlesi
M TOTW kg Islak esasa göre çevrim boyunca seyreltme kanalından geçen seyreltilmiş egzoz gazının
toplam kütlesi
M TOTW, I kg Islak esasa göre seyreltme kanalından geçen seyreltilmiş egzoz gazının anlık kütlesi
mass g/h Emisyon kütle akışını (debi) tayin eden alt indis
N P - Çevrim boyunca PDP’nin toplam devirleri
n ref min -1 NRTC deneyi için referans motor devri
ṅ sp s -2 Motor devrinin türevi
P kW Güç, düzeltilmemiş fren
p 1 kPa PDP’nin pompa girişinde atmosfer basıncı altına basınç düşüşü
PA kPa Mutlak basınç
p a kPa Motor giriş havasının doygun buhar basıncı
(ISO 3046: ps y = PSY deney ortamı)
P AE kW Bu Ek’in Madde 2.4’ünde istenmeyen deney için takılan yardımcı donanım tarafından
emilen beyan edilen toplam güç
P B kPa Toplam atmosfer basıncı
(ISO 3046: P x = PX Bulunulan ortamın toplam basıncı
P y = PY Deney ortamı toplam basıncı )
p d kPa Seyreltme havasının doygun buhar basıncı
P M kW Deney şartları altındaki deney devrinde azami güç (Ek VII, İlave 1)
P m kW Deney tezgahı üzerinde ölçülen güç
p s kPa Kuru atmosfer basıncı
q - Seyreltme oranı
Q s m 3 /s CVS hacim debisi
r - SSV boğazının giriş mutlak statik basınca oranı
r - İzokinetik sonda ve egzoz borusunun enine kesit alanlarının oranı
R a % Giriş havasının bağıl nemi
R d % Seyreltme havasının bağıl nemi
R e - Reynolds sayısı
R f - FID tepki faktörü
T K Mutlak sıcaklık
t s Ölçme süresi
T a K Giriş havasının mutlak sıcaklığı
T D K Mutlak çiğlenme noktası sıcaklığı
T ref K Yanma havasının referans sıcaklığı: (298 K)
T sp N·m Geçici çevrimin istenen torku
t 10 s Kademe girişi ile son okumanın % 10’u arasındaki süre
t 50 s Kademe girişi ile son okumanın % 50’si arasındaki süre
t 90 s Kademe girişi ile son okumanın % 90’ı arasındaki süre
Δt i s Anlık CVS akışı için süre aralığı
V 0 m 3 /rev Fiili şartlarda PDP hacim debisi
5

W act kWh NRTC’nin fiili çevrim çalışması
W F - Ağırlıklandırma faktörü
WF E - Etkin ağırlıklandırma faktörü
X 0 m 3 /rev PDP hacim debisinin kalibrasyon fonksiyonu
Θ kg·m 2 Girdap akımlı dinamometrenin döner ataleti
ß - SSV boğaz çapı d’nin iç boru iç çapına oranı
λ - Bağıl hava/yakıt oranı, fiili A/F’nin stokiyometrik A/F’ye bölümü
ρ EXH kg/m 3 Egzoz gazının yoğunluğu
2.18.2 Kimyasal bileşenler için simgeler
CH 4 Metan
C 3 H 8 Propan
C 2 H 6 Etan
CO Karbon monoksit
CO 2 Karbon dioksit
DOP Dioktil fitalat
H 2 O Su
HC Hidrokarbonlar
NOx Azot oksitler
NO Azot oksit
NO 2 Azot dioksit
O 2 Oksijen
PT Parçacıklar
PTFE Politetrafloretilen
2.18.3 Kısaltmalar
CFV Kritik akış venturisi
CLD Kimyasal ışıma (Chemiluminescent) detektörü
CI Sıkıştırma ateşlemeli
FID Alev iyonlaştırma detektörü
FS Tam ölçek
HCLD Isıtılmış kimyasal ışıma (Heated Chemiluminescent) detektörü
HFID Isıtılmış alev iyonlaştırma detektörü
NDIR Dağıtıcı olmayan kızılötesi analizörü
NG Doğal gaz
NRSC Karayolu dışı kararlı çevrimi
NRTC Karayolu dışı geçici çevrimi
PDP Pozitif yer değiştirme (deplasman) pompası
SI Kıvılcım ateşlemeli
SSV Ses altı venturi
3- MOTOR İŞARETLEMELERİ
3.1 Bu Yönetmeliğe uygun olarak onaylanmış sıkıştırma ateşlemeli motorlarda aşağıdaki bilgiler bulunmalıdır.
3.1.1- Motor imalatçısının ticari markası veya adı,
3.1.2- Motor tipi, motor grubu (uygulanabilirse) ve tek (eşi olmayan) bir motor tanıtma numarası,
3.1.3- Ek VIII’de belirtildiği gibi AT tip onay numarası.
3.1.4 Motor, esneklik planı hükümlerine göre piyasaya arz ediliyorsa, Ek XIII’e uygun etiketler.
3.2 Bu Yönetmeliğe uygun olarak onaylanmış kıvılcım ateşlemeli motorlarda aşağıdaki bilgiler bulunmalıdır:
3.2.1 Motor imalatçısının ticarî markası veya adı,
3.2.2 Ek VIII’de tarif edildiği gibi AT tip onay numarası.
6

3.3- Bu işaretler, motorun faydalı ömrü boyunca dayanıklı olmalı ve açıkça seçilebilir ve silinmez olmalıdır. Etiketler
veya plakalar kullanılıyorsa, bunlar, ilave olarak takma işlemi motorun faydalı ömrü boyunca dayanıklı olacak biçimde
iliştirilmeli ve etiketler/plakalar parçalanmadan veya şeklini değiştirmeden sökülememelidir.
3.4- Bu işaretler, motorun normal çalışması için ve motorun ömrü boyunca normal olarak değiştirmeyi gerektirmeyen
motorun gerekli kısmına sıkıca tutturulmalıdır.
3.4.1- Bu işaretler, motorun çalışması için gerekli bütün yardımcı aksamlarla birlikte motor tamamlanmış olduktan
sonra ortalama bir kişinin açıkça görebileceği şekilde yerleştirilmelidir.
3.4.2- Motor bir makineye monte edildiğinde, bu Ekin madde 3.1’de belirtilen işaretleri, normal bir kişinin açıkça
görebileceği ve kolaylıkla ulaşabileceği şekilde yapmak için her bir motor, bu Ekin madde 3.1’de gösterilen bütün
bilgileri taşıması gereken, gerekirse yerleştirilecek olan dayanıklı bir malzeme içinde taşınır ilave bir plaka ile birlikte
olmalıdır.
3.5- Tanıtma numaralarına göre motorların kodlaması, imalat sırasının kesin tespitini sağlayacak şekilde olmalıdır.
3.6- Motorlar, imalat hattından ayrılmadan önce bütün işaretleri taşımalıdırlar.
3.7- Motor işaretlerinin tam yeri Ek VII’nin madde 1’inde beyan edilmelidir.
4- ÖZELLİKLER VE DENEYLER
4.1 CI motorlar
4.1.1- Genel
Gazların ve parçacık halindeki kirleticilerin emisyonlarından etkilenmesi muhtemel aksamlar, motorun maruz
kalabileceği titreşimlere rağmen, normal kullanımda, bu Yönetmeliğin hükümlerine uyabilecek şekilde tasarımlanmalı,
yapılmalı ve monte edilmelidir.
Bu Yönetmelik uyarınca, imalatçı tarafından alınan teknik tedbirler, anılan emisyonların motorun normal ömrü boyunca
ve normal kullanım şartları altında etkin olarak sınırlanmalarını sağlayacak şekilde olmalıdır. Sırasıyla bu Ekin madde
4.1.2.1, madde 4.1.2.3 ve madde 5.3.2.1’in hükümleri uygunsa bu tedbirlerin sağlandığı kabul edilir.
Katalitik konvertör ve/veya parçacık tutucu kullanılıyorsa, imalatçı iyi mühendislik uygulamalarına göre kendisinin
yapabileceği dayanıklılık deneyleri ile ve uygun kayıtlarla Bu iyileştirme tertibatlarının motorun bütün ömrü boyunca
uygun olarak işlevini yerine getirebileceğini ispat etmelidir. Kayıtlar, bu Ekin madde 5.2’nin ve özellikle madde
5.2.3’ün istenilen özelliklerine uygun olarak oluşturulmalıdır. Tüketiciye uygun bir garanti sağlanmalıdır.
Motorun belirli bir çalıştırma süresinden sonra tertibatın sistematik değişimine izin verilebilir. Herhangi bir ayarlama,
tamir, sökme, temizleme veya iyileştirme tertibatına uygun olarak motorun arızalanmasını önlemek için periyodik esasa
göre yapılan motor aksamlarının veya sistemlerinin değiştirilmesi, sadece emisyon kontrol sisteminin uygun
çalışmasını sağlayacak, teknolojik olarak gerekli olan miktar kadar yapılmalıdır.
Bundan dolayı, programlanan bakım şartları tüketicinin el kitabında bulunmalı, yukarda belirtilen garanti hükümlerini
içermeli ve onay verilmeden önce onaylanmalıdır. İşlem tertibatlarının bakımı/değiştirilmeleri ve garanti şartları
konusunda el kitabından alınan uygun bir kısım bu Yönetmeliğin Ek II’sinde belirtilen bilgi dokümanında bulunmalıdır.
Suyla karışık egzoz gazlarını atan bütün motorlar, motorun çıkış yönünde ve su (veya başka bir soğutma/temizleme
(scrubbing) ortamı) ile temas ettiği herhangi bir noktadan önce yerleştirilen motor egzoz sistemine gaz halindeki veya
parçacık emisyonları numune alma donanımının geçici bağlanması için bir bağlantı ile donatılmalıdır.
Bu bağlantı yerinin iyi karışmış temsili egzoz numunesi sağlaması önemlidir. Bu bağlantı, bir buçuk inçten büyük
olmayan standard boru diş ölçüsü ile içten diş açılmış olmalı ve kullanılmadığında bir tıkaçla kapatılmalıdır (eş değer
bağlantılara izin verilir).
4.1.2- Kirletici emisyonları ile ilgili özellikler
Deney için sunulan motor tarafından yayılan gaz ve parçacık bileşenleri, Ek VI’da belirtilen yöntemlerle ölçülmelidir.
Diğer sistemler veya analizörler aşağıdaki referans sistemlere göre eşdeğer sonuçlar verirse, kabul edilebilir:
7

- Çiğ egzozda ölçülen gaz emisyonları için, Ek VI’nın Şekil 2’sinde gösterilen sistem,
- Tam akış seyreltme sisteminin seyreltme egzozunda ölçülen gaz emisyonları için, Ek VI’nın Şekil 3’ünde
gösterilen sistem,
- Parçacık emisyonlar için, her bir modu için ayrı filtre ile veya tekli filtre yöntemi ile çalışan, Ek VI’nın Şekil
13’ünde gösterilen tam akış seyreltme sistemi.
Sistem eşdeğerliğinin tespiti, bu husustaki sistem ile yukarıdaki referans sistemlerin biri veya daha fazlası arasındaki
yedi deney çevrimi (veya daha büyük), düzeltme çalışmasına göre olmalıdır.
Eşdeğerlik kriterleri, ağırlıklandırılmış çevrim emisyon değerlerinin ortalamalarının ± % 5 mutabakatı olarak tarif edilir.
Kullanılacak çevrim, Ek III’ün Madde 3.6.1’inde verilen çevrim olmalıdır.
Yeni bir sistemin bu Yönetmeliğe dahil edilmesi için eşdeğerliğin tespiti, ISO 5725’de belirtildiği gibi tekrarlanabilme
ve yeniden oluşturabilmenin hesaplanmasına göre olmalıdır.
4.1.2.1- Elde edilen karbon monoksitin emisyonları, hidrokarbonların emisyonları, azot oksitlerin emisyonları ve
parçacıklerin emisyonları Faz I için aşağıdaki çizelgede gösterilen miktarı aşmamalıdır:
Net motor gücü
(P)
(kW)
Karbon monoksit
(CO)
(g/kWh)
Hidrokarbonlar
(HC)
(g/kWh)
Azot oksitler
(NO x )
(g/kWh)
Parçacıklar
(PT)
(g/kWh)
130 P 560 5,0 1,3 9,2 0,54
75 P 130 5,0 1,3 9,2 0,70
37 P 75 6,5 1,3 9,2 0,85
4.1.2.2- Madde 4.1.2.1’de verilen emisyon sınırları motor çıkış sınırları olup, herhangi bir egzoz iyileştirme
tertibatından (after-treatment device) önce elde edilmelidir.
4.1.2.3- Elde edilen karbon monoksitin emisyonları, hidrokarbonların emisyonları, azot oksitlerin emisyonları ve
parçacıklerin emisyonları Faz II için aşağıdaki çizelgede gösterilen miktarı aşmamalıdır:
Net motor gücü
(P)
(kW)
Karbon monoksit
(CO)
(g/kWh)
Hidrokarbonlar
(HC)
(g/kWh)
Azot oksitler
(NOx)
(g/kWh)
Parçacıkler
(PT)
(g/kWh)
130 P 560 3,5 1,0 6,0 0,2
75 P 130 5,0 1,0 6,0 0,3
37 P 75 5,0 1,3 7,0 0,4
18 P 37 5,5 1,5 8,0 0,8
4.1.2.4 Karbon monoksit emisyonları, hidrokarbonlar ve azot oksitlerin toplam emisyonları ve parçacıkların emisyonları
Faz III A için aşağıdaki çizelgede gösterilen miktarları aşmamalıdır:
Uygulamalarda kullanılan motorlar (iç suyolu tekneleri, lokomotifler ve demiryolu araçlarının tahriki dışında)
Kategori: Net güç (P )
(kW)
Karbon monoksit
(CO) (g/kWh)
Hidrokarbonlar ve azot
oksitlerin toplamı
Parçacıklar (PT)
(g/kWh)
(HC+NOx )
(g/kWh)
H: 130 kW ≤ P ≤ 560 kW 3,5 4,0 0,2
I: 75 kW ≤ P < 130 kW 5,0 4,0 0,3
J: 37 kW ≤ P < 75 kW 5,0 4,7 0,4
K: 19 kW ≤ P < 37 kW 5,5 7,5 0,6
8

Kategori: Süpürme hacmi/Net güç
(SV/P ) (silindir başına litre/kW)
İç suyolu teknelerinin tahriki için kullanılan motorlar
Karbon monoksit
(CO) (g/kWh)
Hidrokarbonlar ve azot
oksitlerin toplamı
(HC+NOx )
(g/kWh)
Parçacıklar
(PT)
(g/kWh)
V1:1 SV < 0,9 ve P ≥37 kW 5,0 7,5 0,40
V1:2 0,9 ≤ SV < 1,2 5,0 7,2 0,30
V1:3 1,2 ≤ SV < 2,5 5,0 7,2 0,20
V1:4 2,5 ≤ SV < 5 5,0 7,2 0,20
V2:1 5 ≤ SV < 15 5,0 7,8 0,27
V2:2 15 ≤ SV < 20 ve
5,0 8,7 0,50
P < 3300 kW
V2:3 15 ≤ SV < 20 ve
5,0 9,8 0,50
P ≥ 3300 kW
V2:4 20 ≤ SV < 25 5,0 9,8 0,50
V2:5 25 ≤ SV < 30 5,0 11,0 0,50
Kategori: Net güç (P) (kW)
Lokomotiflerin tahriki için kullanılan motorlar
Karbon monoksit Hidrokarbonlar ve azot
(CO)
oksitlerin toplamı
(g/kWh)
(HC+NOx )
(g/kWh)
Parçacıklar
(PT)
(g/kWh)
RL A: 130 kW ≤ P ≤ 560 kW 3,5 4,0 0,2
Karbon monoksit
(CO)
(g/kWh)
Hidrokarbonlar
(HC)
(g/kWh)
Azot
oksitler
(NOx)
Parçacıklar
(PT)
(g/kWh)
(g/kWh)
RH A: P > 560 kW 3,5 0,5 6,0 0,2
RH A: P > 2000 kW ve SV > 5
3,5 0,4 7,4 0,2
litre/silindir olan motorlar
Demiryolu araçlarının tahriki için kullanılan motorlar
Kategori: Net güç (P) (kW) Karbon monoksit
(CO)
(g/kWh)
Hidrokarbonlar ve azot
oksitlerin toplamı
(HC+NOx )
(g/kWh)
Parçacıklar
(PT)
(g/kWh)
RC A: 130 kW < P 3,5 4,0 0,20
4.1.2.5 Karbon monoksit emisyonları, hidrokarbonlar ve azot oksitlerin (veya ilgili olduğu durumda bunların toplamı)
emisyonları ve parçacıkların emisyonları Faz III B için aşağıdaki çizelgede gösterilen miktarları aşmamalıdır:
Uygulamalarda kullanılan motorlar (iç suyolu tekneleri, lokomotifler ve demiryolu araçlarının tahriki dışında)
Kategori: Net güç (P) (kW) Karbon monoksit
(CO)
(g/kWh)
Hidrokarbonlar
(HC)
(g/kWh)
Azot
oksitler
(NOx)
Parçacıklar
(PT)
(g/kWh)
(g/kWh)
L: 130 kW ≤ P ≤ 560 kW 3,5 0,19 2,0 0,025
M: 75 kW ≤ P < 130 kW 5,0 0,19 3,3 0,025
N: 56 kW ≤ P < 75 kW 5,0 0,19 3,3 0,025
Hidrokarbonlar ve azot oksitlerin
toplamı (HC+NOx ) (g/kWh)
P: 37 kW ≤ P < 56 kW 5,0 4,7 0,025
Demiryolu araçlarının tahriki için kullanılan motorlar
Kategori: Net güç (P) (kW) Karbon monoksit
(CO)
(g/kWh)
Hidrokarbonlar
(HC)
(g/kWh)
Azot
oksitler
(NOx)
(g/kWh)
Parçacıklar
(PT)
(g/kWh)
RC B: 130 kW < P 3,5 0,19 2,0 0,025
9

Kategori: Net güç (P) (kW)
Lokomotiflerin tahriki için kullanılan motorlar
Karbon monoksit Hidrokarbonlar ve azot
(CO)
oksitlerin toplamı
(g/kWh)
(HC+NOx )
(g/kWh)
Parçacıklar
(PT) (g/kWh)
RC B: 130 kW < P 3,5 4,0 0,025
4.1.2.6 Karbon monoksit emisyonları, hidrokarbonlar ve azot oksitlerin (veya ilgili olduğu durumda bunların toplamı)
emisyonları ve parçacıkların emisyonları Faz IV için aşağıdaki çizelgede gösterilen miktarları aşmamalıdır:
Uygulamalarda kullanılan motorlar (iç suyolu tekneleri, lokomotifler ve demiryolu araçlarının tahriki dışında)
Kategori: Net güç (P) (kW) Karbon monoksit
(CO)
(g/kWh)
Hidrokarbonlar
(HC)
(g/kWh)
Azot
oksitler
(NOx)
Parçacıklar
(PT)
(g/kWh)
(g/kWh)
Q: 130 kW ≤ P ≤ 560 kW 3,5 0,19 0,4 0,025
R: 56 kW ≤ P < 130 kW 5,0 0,19 0,4 0,025
4.1.2.7 Madde 4.1.2.4, Madde 4.1.2.5 ve Madde 4.1.2.6’daki sınır değerler, Ek III, İlave 5’e uygun olarak hesaplanan
bozulmayı içermelidir.
Madde 4.1.2.5 ve Madde 4.1.2.6’da yer alan sınır değerleri standardları halinde, belirli bir kontrol alanına ait olan ve bu
tür hükümlere tabi olmayan belirli motor çalışma şartları hariç, rast gele seçilmiş yük şartları altında 30 saniye kadar
kısa bir zaman aralığında numune alınan emisyonlar yukarıdaki sınır değerlerin % 100’ünden fazlasını aşmamalıdır.
Yüzdenin aşılmadığı kontrol alanı uygulanmalı ve hariç tutulan motor çalışma şartları ve diğer uygun şartlar Madde
15’te belirtilen işleme uygun olarak tanımlanmalıdır.
4.1.2.8- Ek II İlave 2’ye göre bu Ekin madde 6’ya uygun olarak tarif edildiği gibi, bir motor grubunun bir güç
bandından daha fazlasını kapsaması durumunda, ana motorun (tip onayı) ve aynı grup içindeki (İmalatın Uygunluğu-
COP) bütün motor tiplerinin emisyon değerleri, en yüksek güç bandının daha üstün şartlarını sağlamalıdır. Başvuru
sahibi, tek güç bandına göre motor gruplarının tanımlanmasını sınırlamak ve uygun olarak belgelendirme başvurusu
yapmak üzere serbest seçime sahiptir.
4.2 SI motorlar
4.2.1 Genel
Gaz halindeki kirleticilerin emisyonlarını etkilemesi muhtemel aksamlar, motorun normal kullanımda maruz
kalabileceği titreşimlere rağmen, motorun normal kullanımını sağlamak üzere, bu yönetmeliğin hükümlerine uyabilecek
şekilde tasarımlanmalı, yapılmalı ve monte edilmelidir.
Bu yönetmelik gereğince imalatçı tarafından alınan teknik tedbirler, Ek IV İlave 4’e uygun olarak motorun normal ömrü
boyunca ve normal kullanım şartlarında, belirtilen emisyonların etkin olarak sınırlandırılmasını sağlayacak şekilde
olmalıdır.
4.2.2 Kirletici emisyonlar ile ilgili özellikler
Deney için sunulan motor tarafından yayılan gaz halindeki bileşenler Ek VI’da belirtilen metotlar ile ölçülmelidir (ve
herhangi bir iyileştirme tertibatını içermelidir). Diğer sistemler veya analizörler, aşağıdaki referans sistemlere eş değer
sonuçları sağlarsa, kabul edilebilir.
- Çiğ egzoz gazında ölçülen gaz halindeki emisyonlar için, Ek VI, Şekil 2’de gösterilen sistem,
- Tam akış seyreltme sistemindeki seyreltik egzoz gazında ölçülen gaz halindeki emisyonlar için, Ek VI, Şekil 3’te
gösterilen sistem.
4.2.2.1 Elde edilen karbon monoksit emisyonları, hidrokarbon emisyonları, azot oksit emisyonları ve azot oksitlerin ve
hidrokarbonların toplamı Faz I için aşağıdaki çizelgede gösterilen miktarı aşmamalıdır:
10

Sınıf
Karbon monoksit
(CO)
(g/kWh)
Faz I
Hidrokarbonlar
(HC)
(g/kWh)
Azot oksitler
(NO x )
(g/kWh)
Azot oksitler ve
hidrokarbonların
toplamı
(g/kWh)
HC+ NO x
SH:1 805 295 5,36
SH:2 805 241 5,36
SH:3 603 161 5,36
SN:1 519 50
SN:2 519 40
SN:3 519 16,1
SN:4 519 13,4
4.2.2.2 Elde edilen karbon monoksit emisyonları ve azot oksitlerin ve hidrokarbonların toplam emisyonları Faz II için
aşağıdaki çizelgede gösterilen miktarı aşmamalıdır:
Sınıf
Faz II *)
Karbon monoksit
(CO)
(g/kWh)
Azot oksitler ve hidrokarbonların
toplamı
(g/kWh)
HC+ NO x
SH:1 805 50
SH:2 805 50
SH:3 603 72
SN:1 610 50,0
SN:2 610 40,0
SN:3 610 16,1
SN:4 610 12,1
Bütün motor sınıfları için NOx emisyonları 10 g/kWh’i aşmamalıdır.
4.2.2.3 Bu Yönetmeliğin 4 üncü maddesinde belirtilen “elde taşınan motor’un tanımı ile birlikte, kar atma makinalarını
tahrik etmek için kullanılan iki stroklu motorlar, sadece SH:1, SH:2 veya SH:3 standardlarını karşılamalıdır.
4.3- Hareketli makine üzerine yerleştirme
Hareketli makine üzerine motorun yerleştirilmesi, tip onayının kapsamında belirtilen kısıtlamalara uygun olmalıdır.
Ayrıca, motorun onayı konusunda aşağıdaki karakteristikler her zaman sağlanmalıdır:
4.3.1- Giriş basıncı, sırasıyla Ek II’nin İlave 1 ve İlave 3’ünde onaylı motor için belirtileni aşmamalı,
4.3.1- Egzoz geri basıncı, sırasıyla Ek II’nin İlave 1 ve İlave 3’ünde onaylı motor için belirtileni aşmamalı.
5- İMALAT DEĞERLENDİRMELERİ UYGUNLUĞUNUN ÖZELLİĞİ
5.1- Tip onayı vermeden önce imalat uygunluğunun etkin kontrolünü sağlamak için yeterli düzenlemelerin ve
prosedürlerin varlığının doğrulanması bakımından Bakanlık, uyumlaştırılmış EN 29002 (kapsamı ilgili motorları
kapsayan) standardına göre veya istenilen özellikleri sağlayan eşdeğer akreditasyon standardına göre imalatçının
kaydını da kabul etmelidir. İmalatçı, geçerliliği ve kapsamı ile ilgili revizyonlar hakkında Bakanlığa bilgi vermek için
tescil ve yükümlülüğe ait ayrıntıları sağlamalıdır. Bu Ekin madde 4.2’nin istenilen özelliklerinin sürekli olarak
sağlandığını doğrulamak için imalatın uygun kontrolleri yapılmalıdır.
5.2- Onay sahibi, özellikle aşağıda belirtilenleri sağlamalıdır:
5.2.1- İmalatın etkin kalite kontrolü için prosedürlerin varlığını temin etmelidir.
*) Ek IV, İlave 4: Bozulma faktörleri dahil edilmiştir.
11

5.2.2- Onaylanmış her bir tiple ilgili uygunluk kontrolü için kontrol teçhizatına ulaşabilmelidir.
5.2.3- Deney sonuçlarına ait bilgilerin kaydedilmesini ve ekli dokümanların Bakanlık ile uygun olarak tespit edilecek
belli bir süre için muhafazasını sağlamalıdır.
5.2.4- Motor karakteristiklerinin kararlılığını sağlamak ve doğrulamak için, her bir deney tipine ait sonuçları,
endüstriyel imalat proseslerindeki değişiklikleri göz önünde bulundurarak analiz etmelidir.
5.2.5- Söz konusu deney tipi ile uygunsuzluk belirtisi gösteren motorlara veya aksamlara ait herhangi bir numune
alınması, bir başka numune almayı ve bir başka deneyin yapılmasını sağlamalıdır. Uygun imalatın uygunluğunu
yeniden oluşturmak için gerekli bütün tedbirler alınmalıdır.
5.3- Onay veren Bakanlık, herhangi bir zamanda her bir imalat birimine uygulanabilen uygunluk kontrol yöntemlerini
doğrulayabilir.
5.3.1- Her denetimde, deney raporları ve tetkik kayıtları, denetim için gelene sunulmalıdır.
5.3.2- Kalite seviyesi yetersiz görüldüğünde veya kalite seviyesi bu Ekin madde 4.2’nin uygulamasında sunulan
bilgilerin geçerliliğini doğrulamak için gerekli görüldüğünde, aşağıdaki işlem kabul edilir;
5.3.2.1- Motor serilerden alınır ve Ek III’de belirtilen deneye tabi tutulur. Elde edilen karbon monoksit emisyonları,
hidrokarbonların emisyonları, azot oksitlerin emisyonları ve parçacıklerin emisyonları, bu Ekin madde 4.2.2’nin
şartlarına tabi olan, sırasıyla bu Ekin madde 4.1.2.1’deki çizelgede gösterilen miktarları veya madde 4.2.3’deki
çizelgede gösterilenleri aşmamalıdır.
5.3.2.2- Serilerden alınan motor, bu Ekin madde 5.3.2.1’in istenilen şartlarını sağlamazsa, imalatçı, serilerden alınan ve
orijinal olarak alınan motoru içeren, aynı özelliklerdeki motorlara ait bir numune üzerinde ölçümler yapılmasını
isteyebilir. İmalatçı, teknik servisle mutabakat içinde numunenin ‘n’ ölçüsünü tespit etmelidir. Orijinal olarak alınan
motor haricindeki motorlar deneye tabi tutulmalıdır. Numune ile elde edilen sonuçların (x) ortalaması, bundan sonra her
bir kirletici için tespit edilmelidir. Sonra, aşağıdaki şart sağlanırsa, serilerin imalatının uygun olduğu kabul edilmelidir:
x k. S L
t
Burada;
L, Söz konusu her bir kirletici için bu Ekin madde 4.1.2.1/4.2.3’de belirtilen sınır değerdir.
k, “n” e bağlı olan ve aşağıdaki çizelgede verilen istatistik faktördür.
(1)
n 2 3 4 5 6 7 8 9 10
k 0,973 0,613 0,489 0,421 0,376 0,342 0,317 0,296 0,279
n 11 12 13 14 15 16 17 18 19
k 0,265 0,253 0,242 0,233 0,224 0,216 0,210 0,203 0,198
n
20ise,
k
0,860
n
5.3.3- Bakanlık veya imalatın uygunluğunu onaylamaktan sorumlu teknik servis, imalatçının özelliklerine göre kısmen
veya tamamen çalıştırılmış olan motorlar üzerinde deneyler yapmalıdır.
5.3.4- Bakanlık tarafından izin verilen incelemelerin normal sıklığı, yılda bir olmalıdır. Bu Ekin madde 5.3.2’nin şartları
sağlanmazsa, Bakanlık, mümkün olduğu kadar çabuk imalatın uygunluğunun yeniden oluşturulması için gerekli bütün
tedbirlerin alınmasını sağlar.
( x x)
1
2
(1) S t
n
2
Burada x, ‘n’ numunesi ile elde edilen bireysel sonuçlardan herhangi birisidir.
12

6- MOTOR GRUBUNU TANIMLAYAN PARAMETRELER
Motor grubu, grup içindeki motorların ortak olması gereken temel tasarım parametreleri ile tanımlanır. Bazı
durumlarda, parametreler arasında etkileşim olabilir. Bu etkiler, sadece benzer egzoz emisyon karakteristikleri olan
motorların bir motor grubu içinde yer aldığında, emin olmak için aynı zamanda dikkate alınmalıdır.
Motorların aynı motor grubuna ait olduğunun kabul edilebilmesi için aşağıdaki temel parametrelerin listesi ortak
olmalıdır:
6.1- Yanma çevrimi:
- 2 zamanlı
- 4 zamanlı
6.2- Soğutma ortamı:
- Hava
- Su
- Yağ
6.3 Motor grubu içindeki en büyük süpürme hacminin %85 ve %100’ü içinde her bir süpürme hacmi
6.4 Hava emme yöntemi
6.5 Yakıt tipi
- Dizel
- Benzin
6.6 Yanma odası tipi/tasarımı
6.7 Subap ve ağızlar - Yapısı, ölçüsü ve sayısı
6.8 Yakıt sistemi
Dizel için:
- Pompa-boru-enjektör
- Sıra tipi pompa
- Distribütör pompası (yıldız pompa)
- Tekli eleman
- Enjektör ünitesi
Benzin için:
- Karbüratör
- Yakıt püskürtme ağzı
- Doğrudan püskürtme
6.9 Muhtelif özellikler
- Egzoz gazının tekrar dolaşımı
- Su püskürtme/emülsiyon
- Hava püskürtme
- Cebrî soğutma sistemi
- Ateşleme tipi (sıkıştırma, kıvılcım).
6.10 Egzoz iyileştirme tertibatı
- Yükseltgeme katalizörü
- İndirgeme katalizörü
- Üç yollu katalizör
- Isıl reaktör
- Parçacık tutucu.
7- ANA MOTORUN SEÇİMİ
7.1- Grubun ana motoru, beyan edilen azami tork devrinde strok başına en yüksek yakıt dağıtımına ait esas kriterler
kullanılarak seçilmelidir. İki veya daha fazla motorun bu esas kriterleri paylaşması durumunda, ana motor beyan
devrinde tork başına en yüksek yakıt dağıtımına ait ikinci kriter kullanılarak seçilmelidir.
13

Belirli şartlarda Bakanlık, ikinci bir motoru deneye tabi tutarak, grubun en kötü durumdaki emisyon oranını en iyi
karakterize edilebilecek şekilde sonuçlandırabilir. Böylece Bakanlık, bu grup içinde motorların en yüksek emisyon
seviyelerine sahip olduğunu gösteren özelliklere dayanan deney için ilave bir motoru seçebilir.
7.2- Grup içindeki motorlar, egzoz emisyonlarını etkilemesi düşünülen başka değişken özelliklerle birleşirse, bu
özellikler aynı zamanda tanımlanmalı ve ana motorun seçiminde göz önünde bulundurulmalıdır.
8- (Ek:RG-11/11/2010-27756) FAZ III B VE FAZ IV İÇİN TİP ONAYI ŞARTLARI
8.1- Bu madde yakıt püskürtmesinin miktarını ve zamanlamasını belirlemek için elektronik kumanda kullanan
elektronik kontrollü motorların (bundan böyle “motor” olarak anılacaktır) tip onayına uygulanır. Bu madde, bu tür
motorlara uygulanan teknolojiye bakılmaksızın, bu Ekin madde 4.1.2.5 ve 4.1.2.6’sında belirtilen emisyon sınır
değerlerine uyulması için uygulanır.
8.2- Tarifler
Bu maddenin amaçları bakımından aşağıdaki tarifler uygulanır:
8.2.1. Emisyon kontrol stratejisi
Motor tasarımının tamamıyla veya motorun yerleştirildiği karayolu dışı hareketli makine ile birleştirilmiş olan, bir temel
emisyon kontrol stratejisi ve yardımcı emisyon kontrol stratejisinin bir seti ile birlikte emisyon kontrol sisteminin bir
kombinasyonudur.
8.2.2- Ayıraç
Egzoz iyileştirme sisteminin etkin çalışması için kullanılan ve gerekli olan, tüketilebilir veya geri alınamayan herhangi
bir madde.
8.3- Genel şartlar
8.3.1- Temel emisyon kontrol stratejisi için şartlar
8.3.1.1- Motorun devir ve tork çalışma aralığı boyunca devrede olan temel emisyon kontrol stratejisi, motorun bu
Yönetmeliğin hükümlerine uyabileceği şekilde tasarımlanmalıdır.
8.3.1.2- Motor çalışmasını standard tip onayı deneyi ile diğer çalışma şartları arasında ayırt edebilen ve sonuç olarak tip
onayı işleminde büyük ölçüde yer alan şartlar altında çalışmadığında emisyon kontrol seviyesini azaltan bir temel
emisyon kontrol stratejisi yasaktır.
8.3.2- Yardımcı emisyon kontrol stratejisi için şartlar
8.3.2.1- Yardımcı emisyon kontrol stratejisi çalıştırıldığında belirli ortam ve/veya çalışma koşullarına karşılık olarak
temel emisyon kontrol stratejisini değiştirmesi, ancak emisyon kontrol stratejisinin etkinliğini sürekli bir şekilde
düşürmemesi koşuluyla, yardımcı emisyon kontrol stratejisi bir motor veya karayolu dışı hareketli bir makine tarafından
kullanılabilir.
(a) Tip onay deneyi sırasında yardımcı emisyon kontrol stratejisinin kullanıldığı durumlarda, madde 8.3.2.2 ve madde
8.3.2.3 uygulanmamalıdır;
(b) Tip onay deneyi sırasında yardımcı emisyon kontrol stratejisinin kullanılmadığı durumlarda, yardımcı emisyon
kontrol stratejisinin sadece madde 8.3.2.3’te açıklanan amaçları gerektirdiği sürece kullanılacağı gösterilmelidir.
8.3.2.2- Bu Maddeye uygulanabilir kontrol koşullarının tamamı aşağıdadır:
(a) 1000 metreyi geçmeyen bir yükseklik (veya 90 kPa eşdeğer atmosferik basınç)
(b) 275 K ila 303 K (2 °C ila 30 °C) aralığındaki ortam sıcaklığı
(c) 343 K (70 °C) üzerindeki motor soğutma sıcaklığı
Yardımcı emisyon kontrol stratejisinin çalıştırıldığı durumlarda, motorun (a), (b) ve (c) bentlerinde belirtilen kontrol
koşullarında çalıştırıldığı zaman, strateji sadece istisna olarak çalıştırılmalıdır.
8.3.2.3- Yardımcı emisyon kontrol stratejisi özellikle aşağıdaki amaçlar için kullanılabilir:
14

(a) araç üstü sinyallerle, motoru (hava kontrol cihazının korumasını da içeren) ve /veya motorun içine yerleştirildiği
karayolu dışı hareketli makineyi hasardan korumak için;
(b) çalışma güvenlik ve stratejileri için;
(c) soğuk çalıştırma veya ısınma sırasında, durdurma sırasında, aşırı emisyonların önlenmesi için;
(d) eğer özel ortam şartları veya çalışma şartları altında, ilgili motor için uygun olan emisyon sınır değerleri içerisinde,
diğer bütün düzenlenmiş kirleticilerin kontrolünü sağlamak için bir düzenlenmiş kirleticinin kontrolünden vazgeçmek
için kullanılırsa,. Buradaki amaç, bütün emisyon bileşenleri için kabul edilebilir bir kontrol sağlayan bir tarzda doğal
olarak gerçekleşen olayları telafi etmektir.
8.3.2.4- İmalatçı tip onayı deneyi sırasında teknik servise bir yardımcı emisyon stratejisinin çalıştırılmasının Madde
8.3.2’deki hükümlere uygun olduğunu göstermelidir. Gösterim madde 8.3.3’te belirtilen belgelendirmenin
değerlendirmesinden meydana gelmelidir.
8.3.2.5- Madde 8.3.2’e uygun olmayan bir yardımcı emisyon kontrol stratejisinin herhangi bir şekilde çalıştırılması
yasaklanmıştır.
8.3.3- Dokümantasyon şartları
8.3.3.1- İmalatçı, teknik servise arz edildiği zaman, tip onayı için yapılan başvuruya eşlik eden, tasarım ve emisyon
kontrol stratejisinin herhangi bir elemanına ve yardımcı stratejinin doğrudan veya dolaylı olarak çıkış değişkenlerini
kontrol edebildiği vasıtalara ulaşımı sağlayan bir bilgi dosyası sağlamalıdır. Bilgi dosyası iki kısım olarak mevcut
olmalıdır:
(a) Tip onayı için yapılan başvuruya eklenen dokümantasyon paketi, emisyon kontrol stratejisinin tam bir özetini
içermelidir. Ayrı birim girdilerin kontrolünün aralıklarından elde edilen bir matriks tarafından izin verilen bütün
çıktıların tanımlandığına dair kanıt sağlanmalıdır. Bu kanıt bilgi dosyasına Ek II’de bahsedilen şekilde eklenmelidir.
(b) teknik servise sunulan ancak tip onayı için yapılan başvuruya eklenmemiş ilave malzemeler, herhangi bir yardımcı
emisyon kontrol stratejisi ve bu stratejinin çalıştığı sınır şartları tarafından değiştirilmiş bütün parametreleri içermeli ve
özellikle;
(i) Etkin bir emisyon kontrolüyle sonuçlanan, yakıt ve diğer temel sistemleri için bütün çalışma modları sırasında,
kontrol mantığının ve zamanlama stratejileri ve anahtar noktalarının açıklaması (egzoz gaz devir daim sistemi (EGR)
veya ayıraç dozajlama gibi),
(ii) egzoz emisyonları üzerindeki etkiyi gösteren, deney verileri ve malzemelerin eşlik ettiği, motora uygulanan
herhangi bir emisyon kontrol stratejisinin kullanımı için bir doğrulama. Bu doğrulama deney verilerine, ses mühendislik
analizine veya her ikisinin birleşimine dayanabilir,
(iii) NOx kontrol sisteminin yanlış çalıştırılmasını tanımlamak, analizini yapmak veya teşhis etmek için kullanılan
algoritmaların veya algılayıcıların (uygulanabilir olduğunda) detaylı bir açıklaması,
(iv)kullanılan vasıtalara bakılmaksızın, madde 8.4.7.2.’teki şartları yerine getirmede kullanılan tolerans.
8.3.3.2- Madde 8.3.3.1’in (b) fıkrasında bahsedilen ilave malzemeler çok gizli olarak işlem görmelidir. Talep edilmesi
halinde tip onayı kuruluşu için mevcut kılınmalıdır. Tip onayı kuruluşu bu malzeme ile ilgili işlemleri gizli olarak
yürütmelidir.
8.4- NOx kontrol tedbirlerinin doğru çalışmasını sağlamak için şartlar
8.4.1- İmalatçı Ek 2’nin İlave 1’in madde 2’sinde ve Ek II’nin İlave 3’ün madde 2’sinde düzenlenen dokümanları
kullanarak NOx kontrol tedbirlerinin fonksiyonel çalışma karakteristiklerini tam bir şekilde açıklayan bilgiyi
sağlamalıdır.
8.4.2- Eğer emisyon kontrol sistemi bir ayıraca gerek duyarsa, ayıracın tipini de içeren bu ayıracın karakteristikleri,
ayıraç çözelti halinde iken derişim hakkında bilgi, bileşim ve kalite için çalışma sıcaklığı şartları ile uluslar arası
standartlara atıf, imalatçı tarafından İlave 1’in madde 2.2.1.13’ünde ve Ek II’nin İlave 3’ünün madde 2.2.1.13’ünde
belirtilmelidir.
15

8.4.3- Motor emisyon kontrol stratejisi, özellikle düşük ortam sıcaklıklarında olmak üzere Topluluk bölgesi içinde
görülebilen bütün çevresel şartlar altında çalışabilir olmalıdır.
8.4.4- İmalatçı, tip onayı işleminin uygulanabilir emisyon deney çevrimi sırasında, bir ayıraç kullanıldığında amonyak
emisyonunun 25 ppm ortalama değerini aşmadığını göstermelidir.
8.4.5- Ayrı ayıraç kapları yerleştirilirse veya karayolu dışı hareketli makinaya takılırsa, ayıracın bir örneğinin kaplar
içine alınması için vasıtalar bulunmalıdır. Numune alma noktası bir özelleştirilmiş alet veya cihazın kullanılmasına
gerek kalmadan kolaylıkla ulaşılabilir olmalıdır.
8.4.6 Kullanım ve bakım şartları
8.4.6.1- (Değişik:RG-26/7/2013-28719) Tip onayı, bu Yönetmeliğin 6 ncı maddesinin (c) bendine uygun olarak,
karayolu dışı makinanın her bir operatörüne aşağıdakileri içeren yazılı talimatların sağlanması şartına bağlı olmalıdır:
(a) İlgili düzeltme önlemleriyle birlikte, yerleştirilen motorun yanlış çalıştırılmasından, kullanımından veya bakımından
meydana gelen olası arızaları açıklayan detaylı uyarılar,
(b) İlgili düzeltme önlemleriyle birlikte, motorun olası arızalarıyla sonuçlanan, makinanın yanlış kullanımı hakkında
detaylı uyarılar,
(c) Normal bakım aralıkları arasında ayıracın yeniden doldurulması ile ilgili bir talimatla birlikte ayıracın doğru
kullanımı hakkında bilgi,
(d) İlgili motor tipi için düzenlenen tip onay belgesinin, aşağıdaki bütün şartlar karşılandığında geçerli olduğuna dair
açık bir uyarı:
(i) Motor, sağlanan talimatlara uygun olarak çalıştırılır, kullanılır ve motora bu talimatlara göre bakım yapılır,
(ii) Yanlış çalıştırılma, kullanım veya bakımı düzeltmek için (a) ve (b) bentlerindeki uyarılarla belirtilen düzeltme
önlemlerine uygun olarak derhal harekete geçilmiştir,
(iii) Motor, özellikle EGR’nin veya ayıraç dozajlama sisteminin çalışmasını durdurmak veya bakımını yapmamak
amacıyla, bilinçli olarak yanlış kullanılmamıştır.
Talimatlar, karayolu dışında kullanılan hareketli makina veya motor için operatörün el kitapçığı ile aynı dilde, açık bir
şekilde ve teknik olmayan bir dille yazılmalıdır.
8.4.7- Ayıraç kontrolü (uygulanabilir olduğunda)
8.4.7.1-Tip onayı, 6 ncı maddenin birinci fıkrasının (c) bendindeki hükümlere uygun olarak, yol dışı hareketli
makinanın düzenine göre göstergeler veya başka uygun vasıtalar sağlanması ve operatörün aşağıdaki konularda
bilgilendirilmesi şartına bağlı yapılmalıdır:
(a) Ayıraç saklama kabında kalan ayıracın miktarı ve kalan ayıraç dolu kabın kapasitesinin %10’undan daha az olması
durumunda bunu belirten ilave bir belirli sinyal
(b) Ayıraç kabı boşaldığı zaman veya boşalmaya çok yaklaştığında,
(c) Depolama tankındaki ayıraç, yerleştirilmiş değerlendirme vasıtalarına göre, Ek 1 madde 2.2.1.13’te ve Ek II İlave 3
madde 2.2.1.’te beyan edilen ve kaydedilen karakteristiklere uygun olmadığı zaman,
(d) Motor çalıştırma koşullarının tip onay kuruluşu için mevcut kılınması kaydıyla, dozajlamanın gerekli olmadığı
motor çalıştırma koşullarına tepki olarak, motor ECU veya dosajlama kontrol aygıtı tarafından uygulanan durumlardan
farklı durumlarda, ayıracın dosajlama aktivitesi kesildiği zaman.
8.4.7.2- İmalatçının seçimiyle, ayıraç şartlarının beyan edilen karakteristiklerle uygunluğu ve ilgili NOx emisyon
toleransı aşağıdaki vasıtalardan biriyle yerine getirilmelidir:
(a) Ayıraç kalite algılayıcısının kullanılması gibi doğrudan vasıtalar,
(b) Ayıraç etkinliğini değerlendirmek için egzoz içinde NOx algılayıcısını kullanılması gibi dolaylı vasıtalar,
(c) Etkinliğinin en azından (a) ve (b) bentlerindeki vasıtaların kullanılmasıyla elde edilen etkinliğe eşit olması ve bu
maddenin ana şartlarının korunması kaydıyla, herhangi bir diğer vasıta.
16

KARAYOLU DIŞINDA KULLANILAN HAREKETLİ MAKİNALARA TAKILAN İÇTEN YANMALI
MOTORLARDAN ÇIKAN GAZLARA VE PARÇACIK HALİNDEKİ KİRLETİCİLERE KARŞI ALINACAK
TEDBİRLERLE VE TİP ONAYI İLE İLGİLİ
BİLGİ DOKÜMANI No:.......
(En son ..... /.... /AT Yönetmeliği ile değiştirilen 97/68/AT Yönetmeliği)
Ana motor/motor tipi (1) : ...............................................................................................................
0- Genel
0.1- Markası(Yüklenicinin adı):......................................................................................................
0.2- Ana motorun ve uygulanabilirse grup motorun (motorların) tipi ve ticari açıklaması ( 1 ):
........................................................................................................................................................
0.3- Motor(motorlar) üzerinde işaretlendiği şekilde imalatçının tip kodlaması( 1 ):..........................
0.4- Motorla tahrik edilen makinanın özelliği (2) :.........................................................................
.......................................................................................................................................................
0.5-İmalatçının adı ve adresi:..........................................................................................................
Varsa, imalatçının yetkili temsilcisinin adı ve adresi:...............................................................
0.6- Motor tanıtma numarasının yeri, kodlaması ve takma yöntemi:.............................................
........................................................................................................................................................
0.7- AT tip onayı işaretinin yeri, kodlaması ve takma yöntemi:.............................................
........................................................................................................................................................
0.8- Montaj tesisinin (tesislerinin) adresleri:..................................................................................
Ekler
1.1- Ana motorun (motorların) esas karakteristikleri (Ek II, İlave 1’e bakınız)
1.2- Motor grubunun esas karakteristikleri (Ek II, İlave 2’ye bakınız)
1.3- Grup içindeki motor tiplerinin esas karakteristikleri (Ek II, İlave 3’e bakınız)
2- Hareketli makinanın motorla ilgili parçalarının karakteristikleri (uygulanabilirse)
3-Ana motorun fotoğrafları
4-Varsa, ilave ekler listesi
Tarih, dosya
Ek II
(1) Uygun olarak çiziniz.
(2) Ek II, İlave 1, madde 1’de belirtildiği gibi (ör.: ‘A’)
17

Ek II İlave 1
(ANA) MOTORUN ESAS KARAKTERİSTİKLERİ (1)
1- MOTORUN AÇIKLAMASI
1.1-İmalatçı:....................................................................................................................................
1.2- İmalatçının motor kodu:..........................................................................................................
1.3- Çevrim : dört zamanlı/iki zamanlı (2)
1.4- Çapı: ...............................................................................................................................mm
1.5- Strok:...............................................................................................................................mm
1.6- Silindirlerin sayısı ve planı:.....................................................................................................
1.7- Motor kapasitesi:...............................................................................................................cm 3
1.8- Beyan devri:.............................................................................................................................
1.9- Azami tork devri:.....................................................................................................................
1.10- Hacimsel sıkıştırma oran (3) :.................................................................................................
1.11- Yanma sistemi açıklaması:....................................................................................................
1.12- Yanma odasının ve piston başının çizimi (çizimleri):............................................................
1.13- Giriş ve çıkış yollarının asgari kesit alanı:............................................................................
1.14- Soğutma sistemi
1.14.1- Soğutucu
1.14.1.1- Soğutucunun yapısı:.......................................................................................................
1.14.1.2- Devirdaim pompası (pompaları) : Evet/Hayır (2)
1.14.1.3- Karakteristikleri veya markası(markaları) ve tipi(tipleri) (uygulanabilirse):..................
1.14.1.4- Tahrik oranı (oranları) (uygulanabilirse):........................................................................
1.14.2- Hava
1.14.2.1- Üfleyici (Blower):Evet/Hayır (2)
1.14.2.2- Karakteristikleri veya markası(markaları) ve tipi(tipleri) (varsa):..................................
1.14.2.3- Tahrik oranı(oranları) (uygulanabilirse) :........................................................................
1.15- İmalatçı tarafından izin verilen sıcaklık :
1.15.1- Sıvı soğutma: Çıkıştaki azami sıcaklık:...........................................................................K
(1) Bunların her bir için sunulacak birkaç ana motor durumu için
(2) Uygulanmayanı çiziniz.
(3) Toleransı belirtiniz.
18

1.15.2- Hava soğutma: referans nokta:..........................................................................................
Referans noktada azami sıcaklık:......................................................................................K
1.15.3- Soğutucu (intercooler) çıkışında azami cebri hava sıcaklığı(uygulanabilirse):..............K
1.15.4- Egzoz manifoldunun (manifoldlarının) dış flanşına (flanşlarına) bitişik egzoz borusu (boruları) içindeki noktada
azami egzoz sıcaklığı:..........................................................K
1.15.5- Yağ sıcaklığı: Asgari:..............................................K
Azami:.....................................……..K
1.16- Basınç yükleyici (Turboşarjer):Evet/Hayır (1)
1.16.1- Markası:..............................................................................................................................
1.16.2- Tipi:....................................................................................................................................
1.16.3- Sistemin açıklaması (ör. azami yük basıncı, uygulanabilirse atık kapısı):.........................
1.16.4- Soğutucu (intercooler):Evet/Hayır (1)
1.17- Emme sistemi: ....................devir/dakika anma motor devrinde izin verilebilir azami giriş
basıncı:...................................................kPa ve %100 yükte:..........................................kPa
1.18- Egzoz sistemi: ....................devir/dakika anma motor devrinde izin verilebilir azami egzoz geri
basıncı:...........................................kPa ve %100 yükte:................................................kPa ve %100
yükte:..........................................kPa
2- (Değişik:RG-11/11/2010-27756) # HAVA KİRLİLİĞİNE KARŞI ALINAN TEDBİRLER
2.1- Karter gazlarının geri dönüşüm tertibatı: evet/hayır (*)
2.2- İlave kirlilik önleyici cihazlar (eğer varsa ve başka bir başlık altında kapsanmamışsa)
2.2.1- Katalitik konvertör: evet/hayır(*)
2.2.1.1- Marka(lar):………………………………………………………………………………………
2.2.1.2- Tip(ler): ........................................................................................................................................
2.2.1.3-Katalitik konvertörler ve elemanların sayısı..................................................................................
2.2.1.4-Katalitik konvertör(ler)in boyutları ve hacmi ...............................................................................
2.2.1.5- Katalitik faaliyetin tipi: ................................................................................................................
2.2.1.6- Değerli metallerin toplam miktarı: ...............................................................................................
2.2.1.7- Bağıl derişim:................................................................................................................................
2.2.1.8- Taşıyıcı tabaka (yapı ve malzeme): ..............................................................................................
2..2.1.9- Hücre yoğunluğu:.........................................................................................................................
2.2.1.10- Katalitik konvertör(ler) için mahfaza tipi: ..................................................................................
2.2.1.11- Katalitik konvertör(ler)in konumu (mekan(lar) ve motordan azami/asgari uzaklık(lar)): ............
2.2.1.12- Normal çalışma aralığı(K): ...........................................................................................................
(1) Uygulanmayanı çiziniz.
19

2.2.1.13- Tüketilebilir ayıraç (uygun olduğunda): ...................................................................
2.2.1.13.1- Katalitik faaliyet için ihtiyaç duyulan ayıracın tipi ve derişimi.:.................................
2.2.1.13.2- Ayıracın normal çalışma sıcaklık aralığı: ...............................................................................
2.2.1.13.3- Uluslar arası standart (uygun olduğunda): ..................................................................
2.2.1.14- NOx algılayıcısı: evet/hayır(*)
2.2.2- Oksijen algılayıcısı: evet /hayır(*)
2.2.2.1- Markası(ları): .............................................................................................................
2.2.2.2- Tipi: ..........................................................................................................................
2.2.2.3- Konumu: .....................................................................................................
2.2.3- Hava püskürtmesi: evet/hayır(*)
2.2.3.1 Tipi (darbeli hava, hava pompası, vb.): ................................................................
2.2.4- EGR: evet/hayır(*)
2.2.4.1- Özellikler (soğutulmuş/soğutulmamış, yüksek basınç/alçak basınç, vb.): ...........................................
2.2.5- Parçacık tutucu: evet/hayır(*)
2.2.5.1- Parçacık tutucunun boyutları ve kapasitesi: ...................................................
2.2.5.2- Parçacık tutucunun tipi ve tasarımı: ................................................................
2.2.5.3- Konum (mekan(lar) ve motordan azami/asgari uzaklık(lar)): ..................................................................
2.2.5.4- Yenilenme yöntemi veya sistemi, açıklama ve / veya çizim: .............................................
2.2.5.5- Normal çalışma sıcaklık (K) ve basınç (kPa) aralığı:..................................................................................
2.2.6- Diğer sistemler: evet/hayır(*)
2.2.6.1- Açıklama ve çalışma: ....................................................................................................
___________
(*) Uygulanmayanı siliniz
3- YAKIT BESLEMESİ
3.1- Yakıt pompası
Basınç (2) veya karakteristik diyagram(lar):....................................................................... kPa
3.2- Enjeksiyon sistemi
3.2.1- Pompa
3.2.1.1- Markası(markaları):...........................................................................................................
3.2.1.2- Tipi(tipleri):....................................................................................................................
3.2.1.3- Dağıtım: Strok başına ................m 3(2) veya sırasıyla .....................devir/dakika (anma) ve ..............................
devir/dakika (azami tork) pompa devrinde çevrim başına ............... m 3 yahut karakteristik diyagram.
(2) Toleransı belirtiniz.
20

Kullanılan yöntemi belirtiniz.:Motor üzerinde/pompa tezgahında (1)
3.2.1.4- Enjeksiyon avansı
3.2.1.4.1- Enjeksiyon avans eğrisi (2) :...........................................................................................
3.2.1.4.2-Zamanlama (2) :.............................................................................................................
3.2.2- Enjeksiyon boru tesisatı
3.2.2.1- Uzunluk:...................................................mm
3.2.2.2-İç çap:........................................................mm
3.2.3- Enjektör(enjektörler)
3.2.3.1- Markası(markaları):...........................................................................................................
3.2.3.2-Tipi(tipleri):........................................................................................................................
3.2.3.3- Açma basıncı (2) veya karakteristik diyagram:.................................................................
3.2.4- Yakıt regülatörü (regülatörleri)
3.2.4.1- Markası(markaları):..........................................................................................................
3.2.4.2- Tipi(leri):...........................................................................................................................
3.2.4.3- Tam yükte yakıt kesmenin başladığı devir (2) :................................................devir/dakika
3.2.4.4- Azami yüksüz devir (2) :.....................................................................................devir/dakika
3.2.4.5- Rölanti devri (2) :............................................................................................... .devir/dakika
3.3- Soğuk çalıştırma sistemi
3.3.1- Markası(markaları):..............................................................................................................
3.3.2-Tipi(tipleri):...........................................................................................................................
3.3.3- Açıklama:..............................................................................................................................
4- SUBAP ZAMANLAMASI
4.1- Üst ölü nokta ile ilgili azami kaldırma ve açma kapama açıları veya eşdeğer bilgi: ............
...............................................................................................................................................................
4.2- Referans açıklıklar ve/veya ayar aralıkları (1)
(1) Uygulanmayanı çiziniz.
(2) Toleransı belirtiniz.
21

Ek II İlave 2
1- ORTAK PARAMETRELER (1)
MOTOR GRUBUNUN TEMEL KARAKTERİSTİKLERİ
1.1- Yanma çevrimi........................................................................................................................
1.2- Soğutma ortamı:......................................................................................................................
1.3- Hava emiş yöntemi:.................................................................................................................
1.4- Yanma odası tipi/tasarımı:.......................................................................................................
1.5-Subap ve çıkış yolları – yapısı, ölçüsü ve sayısı:
1.6- Yakıt sistemi:...........................................................................................................................
1.7- Motor yönetim sistemleri:
Resim sayısına (sayılarına) göre tanıtımın ispatı:
- Cebri soğutma sistemi:.............................................................................................................
- Egzoz gazının tekrar dolaşımı (2) :..............................................................................................
- Su püskürtme/emülsiyon (2) :....................................................................................................
- Hava püskürtme (2) :...................................................................................................................
1.8- Egzoz iyileştirme sistemi (2) :................................................................................................
Benzer oran ispatı (veya ana motorun en düşüğü): Diyagram sayısına (sayılarına) göre sistem kapasitesi/strok başına
yakıt dağıtımı (miktarı)
2- MOTOR GRUBU LİSTESİ
2.1- Motor grubunun adı:................................................................................................................
2.2- Bu grup içindeki motorların özellikleri:
Silindir sayısı
Motor tipi
Beyan edilen devir (devir/dakika)
Dizel motorlar için strok başına yakıt beslemesi (mm 3 )
ve benzin motorlarlar için yakıt akışı (g/h)
Net beyan gücü (kW)
Azami tork devri (devir/dakika)
Dizel motorlar için strok başına yakıt beslemesi (mm 3 )
ve benzin motorlarlar için yakıt akışı (g/h)
Azami tork (Nm)
Düşük rölanti devri (devir/dakika)
Silindir hareketi (deplasmanı) (Ana motora ait %
cinsinden
(1) Tam ayrıntılar için İlave 1’e bakınız.
Ana motor (1)
100
(1) Ek I’in madde 6 ve madde 7’sinde verilen özelliklere göre tamamlanacak.
(2) Uygulanmaz ise, (n.a) işaretleyiniz.
22

Ek II İlave 3
GRUP İÇİNDEKİ MOTOR TİPİNİN ESAS KARAKTERİSTİKLERİ (1)
1- MOTORUN AÇIKLAMASI
1.1-İmalatçı:....................................................................................................................................
1.2- İmalatçının motor kodu:..........................................................................................................
1.3- Çevrim: dört zamanlı/iki zamanlı (2) ...................................................................................….
1.4- Çapı: .................................................................................................................................mm
1.5- Strok:.................................................................................................................................mm
1.6- Silindir sayısı ve dizilişi:.........................................................................................................
1.7- Motor kapasitesi (toplam hacmi):......................................................................................cm 3
1.8- Beyan devri:.............................................................................................................................
1.9- Azami tork devri:.....................................................................................................................
1.10- Hacimsel sıkıştırma oranı (3) :..................................................................................................
1.11- Yanma sistemi açıklaması:....................................................................................................
1.12- Yanma odasının ve piston başının çizimi (çizimleri):...........................................................
1.13- Giriş ve çıkış ağızlarının asgari enine kesit alanı:.................................................................
1.14- Soğutma sistemi
1.14.1- Soğutma sıvısı
1.14.1.1- Sıvının yapısı:..................................................................................................................
1.14.1.2- Devirdaim pompası (pompaları) : Evet/Hayır (2)
1.14.1.3- Karakteristikleri veya markası(markaları) ve tipi(tipleri) (uygulanabilirse):..................
1.14.1.4- Tahrik oranı (oranları) (uygulanabilirse):........................................................................
1.14.2- Hava
1.14.2.1- Üfleyici (Blower):Evet/Hayır (1)
1.14.2.2- Karakteristikleri veya markası(markaları) ve tipi(tipleri) (varsa):..................................
1.14.2.3- Tahrik oranı(oranları) (uygulanabilirse) :........................................................................
1.15- İmalatçı tarafından müsaade edilen sıcaklık :
1.15.1- Sıvı soğutma: Çıkıştaki azami sıcaklık:...........................................................................K
(1) Grubun her bir motoru için sunulacak.
(2) Uygulanmayanı çiziniz.
(3) Toleransı belirtiniz.
23

1.15.2- Hava soğutma: referans nokta:..........................................................................................
Referans noktada azami sıcaklık:.....................................................................................K
1.15.3- Soğutucu (intercooler) çıkışında azami cebri hava sıcaklığı(uygulanabilirse):..............K
1.15.4- Egzoz manifoldunun(manifoldlarının) dış flanşına(flanşlarına) bitişik egzoz borusu (boruları) içindeki noktada
azami egzoz sıcaklığı:.........................................................K
1.15.5- Yağ sıcaklığı: Asgari:..............................................K
Azami:.....................................……..K
1.16- Basınç yükleyici(Turboşarjer):Evet/Hayır (1)
1.16.1- Markası:..............................................................................................................................
1.16.2- Tipi:....................................................................................................................................
1.16.3- Sistemin açıklaması (ör. azami yük basıncı, uygulanabilirse atık kapısı):.........................
1.16.4- Soğutucu (intercooler):Evet/Hayır (1)
1.17- Emme sistemi: ....................devir/dakika anma motor devrinde izin verilebilir azami giriş
basıncı:...................................................kPa azami egzoz geri basıncı:...........................................kPa ve %100
yükte:..................................................kPa
1.18- Egzoz sistemi: ....................devir/dakika anma motor devrinde izin verilebilir azami egzoz geri
basıncı:...........................................kPa ve %100 yükte:...........................................kPa
2- (Değişik:RG-11/11/2010-27756) # HAVA KİRLİLİĞİNE KARŞI ALINAN TEDBİRLER
2.1- Karter gazlarının geri dönüşüm tertibatı: evet/hayır (*)
2.2- İlave kirlilik önleyici cihazlar (eğer varsa ve başka bir başlık altında kapsanmamışsa)
2.2.1- Katalitik konvertör: evet/hayır(*)
2.2.1.1- Marka(lar):…………………………………………………………..
2.2.1.2- Tip(ler): ...............................................................................................
2.2.1.3-Katalitik konvertörler ve elemanların sayısı.................................................................................
2.2.1.4-Katalitik konvertör(ler)in boyutları ve hacmi ....................................................................
2.2.1.5- Katalitik faaliyetin tipi: ...........................................................................................
2.2.1.6- Değerli metallerin toplam miktarı: ................................................................................................
2.2.1.7- Bağıl derişim:.............................................................................................................................
2.2.1.8- Taşıyıcı tabaka (yapı ve malzeme): ...................................................................................................
2..2.1.9- Hücre yoğunluğu:.............................................................................................................
2.2.1.10- Katalitik konvertör(ler) için mahfaza tipi: ........................................................
2.2.1.11- Katalitik konvertör(ler)in konumu (mekan(lar) ve motordan azami/asgari uzaklık(lar)): ............
2.2.1.12- Normal çalışma aralığı(K): ...........................................................................................
(1) Uygulamayanı çizin.
24

2.2.1.13- Tüketilebilir ayıraç (uygun olduğunda): ...................................................................
2.2.1.13.1- Katalitik faaliyet için ihtiyaç duyulan ayıracın tipi ve derişimi.:.................................
2.2.1.13.2- Ayıracın normal çalışma sıcaklık aralığı: ...............................................................................
2.2.1.13.3- Uluslar arası standart (uygun olduğunda): ..................................................................
2.2.1.14- NOx algılayıcısı: evet/hayır(*)
2.2.2- Oksijen algılayıcısı: evet /hayır(*)
2.2.2.1- Markası(ları): .............................................................................................................
2.2.2.2- Tipi: ..........................................................................................................................
2.2.2.3- Konumu: .....................................................................................................
2.2.3- Hava püskürtmesi: evet/hayır(*)
2.2.3.1 Tipi (darbeli hava, hava pompası, vb.): ................................................................
2.2.4- EGR: evet/hayır(*)
2.2.4.1- Özellikler (soğutulmuş/soğutulmamış, yüksek basınç/alçak basınç, vb.): ...........................................
2.2.5- Parçacık tutucu: evet/hayır(*)
2.2.5.1- Parçacık tutucunun boyutları ve kapasitesi: ...................................................
2.2.5.2- Parçacık tutucunun tipi ve tasarımı: ................................................................
2.2.5.3- Konum (mekan(lar) ve motordan azami/asgari uzaklık(lar)): ..................................................................
2.2.5.4- Yenilenme yöntemi veya sistemi, açıklama ve / veya çizim: .............................................
2.2.5.5- Normal çalışma sıcaklık (K) ve basınç (kPa) aralığı:..................................................................................
2.2.6- Diğer sistemler: evet/hayır(*)
2.2.6.1- Açıklama ve çalışma: ....................................................................................................
___________
(*) Uygulanmayanı siliniz
3- DİZEL MOTORLAR İÇİN YAKIT BESLEMESİ
3.1- Besleme pompası
Basınç (2) veya karakteristik diyagram(lar):................................................................................ kPa
3.2- Enjeksiyon sistemi
3.2.1- Pompa
3.2.1.1- Markası(markaları):...........................................................................................................
3.2.1.2- Tipi(tipleri):....................................................................................................................
3.2.1.3- Dağıtım: Strok başına ................mm 3(2) veya sırasıyla .....................devir/dakika (anma) ve ..............................
devir/dakika (azami tork) pompa devrinde çevrim başına ............... mm 3 yahut karakteristik diyagram.
(2) Toleransı belirtiniz.
25

Kullanılan yöntemi belirtiniz.:Motor üzerinde/pompa tezgahında (1)
3.2.1.4- Enjeksiyon avansı
3.2.1.4.1- Enjeksiyon avans eğrisi (2) :...........................................................................................
3.2.1.4.2-Zamanlama (2) :.............................................................................................................
3.2.2- Enjeksiyon boru tesisatı
3.2.2.1- Uzunluk:...................................................mm
3.2.2.2-İç çap:........................................................mm
3.2.3- Enjektör(enjektörler)
3.2.3.1- Markası(markaları):...........................................................................................................
3.2.3.2-Tipi(tipleri):........................................................................................................................
3.2.3.3- Açma basıncı (2) veya karakteristik diyagram:.................................................................
3.2.4- Yakıt regülatörü (regülatörleri)
3.2.4.1- Markası(markaları):..........................................................................................................
3.2.4.2- Tipi(leri):...........................................................................................................................
3.2.4.3- Tam yükte yakıt kesmenin başladığı devir (2) :.................................................devir/dakika
3.2.4.4- Azami yüksüz devir (2) :......................................................................................devir/dakika
3.2.4.5- Rölanti devri (2) :.................................................................................................devir/dakika
3.3- Soğuk çalıştırma sistemi
3.3.1- Markası(markaları):..............................................................................................................
3.3.2-Tipi(tipleri):...........................................................................................................................
3.3.3- Açıklama:..............................................................................................................................
4- BENZİN MOTORLAR İÇİN YAKIT BESLEMESİ
4.1- Karbüratör: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4.1.1- Markası (markaları): . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4.1.2- Tipi (tipleri): . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4.2- Yakıt püskürtmesi ağzı:Tek noktalı veya çok noktalı:. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4.2.1- Markası (markaları): . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4.2.2- Tipi (tipleri): . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4.3 - Doğrudan püskürtme: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(1) Uygulanmayanı çiziniz.
(2) Toleransı belirtiniz.
26

4.3.1- Markası (markaları): . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4.3.2- Tipi (tipleri): . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4.4- Beyan edilen devirde yakıt akışı (g/h) ve hava/yakıt oranı ve ağız kelebeği tamamen açıkken.
5- SUBAP ZAMANLAMASI
5.1- Üst ölü nokta ile ilgili azami kaldırma ve açma kapama açıları veya eşdeğer bilgi: .....................................................
................................................................................................................................................................................................
5.2- Referans açıklıklar ve/veya ayar aralıkları (1)
5.3- Değişken subap zamanlama sistemi (uygulanabilirse ve emme ve/veya egzoz durumunda)
5.3.1- Tipi: Sürekli veya açma/kapama
5.3.2- Kam faz değiştirme açısı
6- AĞIZ YAPISI
6.1- Konumu, ölçüsü ve sayısı.
7- ATEŞLEME SİSTEMİ
7.1- Ateşleme bobini
7.1.1- Markası (markaları): . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
7.1.2- Tipi (tipleri): . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
7.1.3- Sayısı: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
7.2- Bujiler : . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
7.2.1- Markası (markaları): . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
7.2.2- Tipi (tipleri): . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
7.3- Manyeto: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . . . . . .
7.3.1- Markası (markaları): . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
7.3.2- Tipi (tipleri): . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
7.4 - Ateşleme zamanlaması:. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
7.4.1- Üst ölü noktaya göre statik avans (krank açısı dereceleri): . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
7.4.2- Avans eğrisi, uygulanabilirse: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(1) Uygulanmayanı çiziniz.
27

Ek III
CI MOTORLAR İÇİN DENEY İŞLEMİ
1- GİRİŞ
1.1- (Değişik:RG-11/11/2010-27756) # Bu ek, deney yapılan motordan yayılan gaz ve parçacık kirleticilerinin
emisyonlarını belirlemenin yöntemini açıklar.
Aşağıdaki deney çevrimleri uygulanmalıdır:
- Ek I madde 1.A’nın (i) ve (ii) bentlerinde açıklanan Faz I, Faz II, Faz III A, Faz III B ve Faz IV motorları için karbon
monoksit, hidrokarbonlar, azot oksitler ve parçacıkların emisyonlarının ölçümünde kullanılması gereken donanım
özelliği için uygun olan NRSC (yol dışı kararlı çevrim),
- Ek I madde 1.A’nın (i) bendinde açıklanan Faz III B ve Faz IV motorları için karbon monoksit, hidrokarbonlar, azot
oksitler ve parçacıkların emisyonlarının ölçümünde kullanılması gereken NRTC (yol dışı geçici çevrim),
- İç su yolu teknelerinde kullanılması planlanan motorlar için, ISO 8178-4:2002 ve IMO(1) MARPOL(2)73/78, Ek VI
(NO X kodu) ile belirtildiği şekilde ISO deney işlemi kullanılmalıdır,
- Demiryolu araçlarının tahriki için tasarlanan motorlar için, Faz III A ve Faz III B fazları için gaz halindeki ve
parçacık kirleticilerin ölçülmesinde NRSC kullanılmalıdır.
- Lokomotiflerin tahriki için tasarlanan motorlarda Faz III A ve Faz III B fazları için gaz halindeki ve parçacık
kirleticilerin ölçülmesinde NRSC kullanılmalıdır.
________
(1) IMO: Uluslararası Denizcilik Örgütü
(2) MARPOL: Denizlerin Gemiler Tarafından Kirletilmesinin Önlenmesine Ait Uluslararası Sözleşme
1.2- (Değişik:RG-26/7/2013-28719) Test prosedürünün seçilmesi
Test, motorun bir deney tezgâhına monte edilmesi ve bir dinamometreye bağlanması ile gerçekleştirilmelidir.
1.2.1- Faz I, II, IIIA, IIIB ve IV için test prosedürü
Test, bu Ek’teki prosedüre veya imalatçının tercihine göre, UNECE Regülasyonu No 96.03 düzenlemeler dizisinde
belirtilen test prosedürüne uygun olarak gerçekleştirilmelidir.
Buna ek olarak, aşağıdaki hükümler uygulanır:
(i) Bu Ek’in İlave 5'inde belirtilen dayanıklılık gereksinimleri;
(ii) Ek I'in madde 8.6'sında belirtilen motor kontrol alanı koşulları (yalnız Faz IV motorlar);
(iii) Bu Ek’in İlave 6'sında belirtilen, yine bu Ek’teki prosedüre göre test edilmiş motorlar için CO 2 bildirim
gereksinimleri. Motorların, UNECE Regülasyonu No 96.03 düzenlemeler dizisi içindeki prosedüre göre test edilmesi
durumunda ise bu Ek’in İlave 7'si uygulanmalıdır;
(iv) Bu Ek’teki gereksinimlere göre test edilen motorlarda bu Yönetmeliğin Ek V'inde belirtilen referans yakıt
kullanılmalıdır. Bu Yönetmeliğin Ek V'indeki referans yakıt, UNECE Regülasyon No 96.03 düzenlemeler dizisinin Ek
4B'sindeki gereksinimlere göre test edilen motorlarda kullanılmalıdır.
1.2.1.1- İmalatçının, Ek I’in 8.6.2 maddesine uygun olarak Faz I, II, IIIA veya IIIB motorların test edilmesi için
UNECE Regülasyon No 96.03 düzenlemeler dizisinin Ek 4B'sinde belirtilen test prosedürünü kullanmayı tercih etmesi
durumunda, madde 3.7.1'de belirtilen test çevrimleri kullanılmalıdır.
28

1.3 Ölçme prensibi
Ölçülecek motor egzoz emisyonları, gaz halindeki bileşenleri (karbon monoksit ve toplam hidrokarbonlar ve azot
oksitler) ve parçacıkları ihtiva eder. İlaveten, kısmi ve tam akış seyreltme sistemlerinin seyreltme oranının tespiti için
izleyici gaz olarak genellikle karbon dioksit kullanılır. İyi mühendislik uygulaması, deney çalışması sırasında ölçme
sorunlarının belirlenmesi için mükemmel bir vasıta olarak karbon dioksitin genel ölçülmesini tavsiye eder.
1.3.1 NRSC deneyi
Önerilen çalışma şartlarının sırası süresince motorlar ısıtılmış durumda iken yukarıdaki emisyonların miktarları, çiğ
egzoz gazından numune almak suretiyle sürekli olarak incelenmelidir. Deney çevrimi, dizel motorların tipik çalışma
aralığını kapsayan birkaç devir ve tork (yük) modundan oluşur. Her bir mod süresince, her gaz halindeki kirleticinin
derişimi, egzoz akışı ve güç çıkışı tespit edilmeli ve ölçülen değerler tartılmalıdır.
Parçacık numunesi, şartlandırılmış ortam havası ile seyreltilmelidir. Komple deney boyunca bir numune alınmalı ve
uygun filtreler üzerinde toplanmalıdır.
Alternatif olarak, her bir mod için bir tane olmak üzere numune ayrı filtreler üzerine alınmalı ve çevrim-ağırlıklı
sonuçlar hesaplanmalıdır. Kilowatsaat başına yayılan her bir kirletici, gram olarak bu Ek, İlave 3’te belirtildiği şekilde
hesaplanmalıdır.
1.3.2- (Değişik:RG-11/11/2010-27756) # NRTC deneyi
Karayolu dışında kullanılan makinalara yerleştirilen dizel motorların çalışma şartlarına yakın olarak, belirtilen geçici
deney çevrimi iki defa yapılır:
- İlk defasında (soğuk çalıştırma) motor; oda sıcaklığına getirildikten (soak) ve motor soğutma sıvısı ve yağ sıcaklıkları,
iyileştirme sistemleri ve bütün yardımcı motor kontrol cihazları 20 °C ile 30 °C arasında kararlı hale getirildikten sonra,
- İkinci defasında (sıcak çalıştırma) soğuk çalıştırma çevriminin tamamlanmasından sonra hemen başlayan yirmi
dakikalık sıcak ıslatmadan (ısıtıldıktan) (hot soak) sonra.
Bu deney sırası süresince, yukarıdaki kirleticiler incelenmelidir. Deney sırası, sonuçta bileşik emisyon hesaplamasını
veren, doğal veya cebri motor soğutmasını mütakip soğuk çalıştırma çevrimini, sıcak ıslatma (soak) ve sıcak çalıştırma
çevriminden oluşur. Motor dinamometresinin motor tork ve devir geri besleme sinyalleri kullanılarak, gücün çevrim
aralığında integrali alınmalıdır; bu integralin sonucu çevrim boyunca motor tarafından üretilen işi verir. Gaz halindeki
bileşenlerin derişimleri; bu Ek İlave 3’e uygun olarak analizör sinyalinin entegrasyonu ile çiğ egzoz gazında veya CVS
tam akış seyreltme sisteminin seyreltilmiş egzoz gazında entegrasyonla veya bu Ek, İlave 3’e göre numune alma
torbasıyla çevrim boyunca tespit edilmelidir. Parçacıklar için orantılı numune, kısmî akış seyreltmesi veya tam akış
seyreltmesiyle belirtilmiş bir filtre üzerindeki seyreltmiş egzoz gazından toplanmalıdır.
Kullanılan yönteme bağlı olarak, seyreltilmiş veya seyreltilmemiş egzoz gazı debisi, kirleticilerin kütle emisyon
değerlerini hesaplamak için çevrim boyunca tespit edilmelidir. Kütle emisyon değerleri, kilovatsaat başına yayılan her
bir kirleticinin gram olarak miktarını vermek için motor çalışmasıyla ilişkilendirilmelidir.
Emisyonlar (g/kWh), soğuk ve sıcak çalıştırma çevrimleri sırasında ölçülmelidir. Tartılı bileşik emisyonlar, % 10 soğuk
çalıştırma ve % 90 sıcak çalıştırma sonuçları tartılarak hesaplanmalıdır. Tartılı bileşik sonuçları, standardları
sağlamalıdır.
2- DENEY ŞARTLARI
2.1- Genel şartlar
Bütün hacimler ve hacimsel akış oranları 273 K (oC) sıcaklık ve 101,3 kPa basınla ilişkilendirilmelidir.
2.2.1- K cinsinden belirtilen motor giriş havasının mutlak sıcaklığı T a ve kPa cinsinden belirtilen kuru atmosferik basınç
p s ölçülmeli ve f a parametresi aşağıdaki hükümlere göre tespit edilmelidir:
Tabii emişli ve mekanik olarak süperşarjlı motorlar:
f
a
99
T
ps
298
0,7
Giriş havasının soğutulduğu veya soğutulmadığı turboşarjlı motor:
29

99
ps
2.2.2- Deneyin geçerliliği
Geçerli olarak kabul edilecek bir deney için f a parametresi aşağıdaki şekilde olmalıdır:
0,96 f a 1,06
2.2.3 Yükleme havası soğutmalı motorlar
Beyan edilen anma devri ve tam yükte, yükleme hava sıcaklığı kaydedilmeli ve imalatçı tarafından belirtilen azami
yükleme hava sıcaklığının ± 5 K içinde olmalıdır. Soğutma ortamının sıcaklığı en azından 293 K (20 °C) olmalıdır.
Deney atölye (shop) sistemi ve harici üfleyici kullanılıyorsa, yükleme hava sıcaklığı beyan edilen azami güç devrinde
ve tam yükte imalatçı tarafından belirtilen azami yükleme hava sıcaklığının ± 5 K içinde olacak şekilde ayarlanmalıdır.
Yukarıdaki ayar noktasında yükleme hava soğutucusunun soğutucu sıcaklığı ve soğutucu debisi deney çevriminin
tamamı için değiştirilmemelidir. Yükleme hava soğutucusu hacmi, iyi mühendislik uygulaması ve tipik taşıt/makina
uygulamaları esasına dayanmalıdır.
İsteğe bağlı olarak, yükleme hava soğutucusunun ayarı, Ocak 1995’te yayımlanan SAE J 1937’ye uygun olarak
yapılabilir”
2.3- Motor hava giriş sistemi
Deney motoru, imalatçı tarafından belirtildiği şekilde motor çalışma şartlarında azami hava akışını sağlayan temiz hava
temizleyicisi için imalatçının belirttiği değerin ± 300 Pa içinde hava giriş kısıtlaması gösteren bir hava giriş sistemi ile
donatılmalıdır. Kısıtlamalar, beyan edilen devirde ve tam yükte ayaralanmalıdır. Deney atölye sistemi, fiili (gerçek)
motor çalışma şartlarının tekrarlanması kaydıyla kullanılabilir.
2.4- Motor egzoz sistemi
Deney motoru, beyan edilen azami gücü veren, motor çalışma şartlarında imalatçı tarafından beyan edilen değerin
± 650 Pa içindeki egzoz geri basınçlı egzoz sistemi ile donatılmalıdır. Egzoz iyileştirme tertibatı ile donatılan bir
motorda, iyileştirme tertibatını içeren egzoz borusu, uzama bölümünün başlangıcının girişinde, akış aksi yönünde,
kullanılan egzoz borusunun çapının en az dört katı çapa sahip olmalıdır. Egzoz manifoldu flanşı veya turboşarj
çıkışından egzoz iyileştirme tertibatına olan mesafe, makinanın yapısıyla aynı olmalı veya imalatçının belirttiği mesafe
aralığında olmalıdır. Egzoz geri basıncı veya kısıtlama yukarıdaki ile aynı kriterleri izlemeli, bir vana ile
ayarlanabilmelidir. İyileştirme kabı, manken deneyleri sırasında ve motor haritası çıkarılması esnasında kaldırılabilir ve
faal olmayan katalizör desteğine sahip olan eş değer bir kapla değiştirilebilir.
2.5- Soğutma sistemi
Motoru imalatçı tarafından belirtilen normal çalışma sıcaklıklarında muhafaza edecek yeterli kapasiteli bir motor soğutma
sistemi.
2.6- Yağlama yağı
Deney için kullanılan yağlama yağının özellikleri kaydedilmeli ve deney sonuçları ile birlikte sunulmalıdır.
2.7- Deney yakıtı
Yakıt Ek V’te belirtilen referans yakıt olmalıdır.
Deney için kullanılan referans yakıtın setan sayısı ve kükürt muhtevası Ek VII, İlave 1’in sırasıyla madde 1.1.1 ve madde
1.1.2’de kaydedilmelidir.
Enjeksiyon pompasının girişindeki yakıt sıcaklığı 306 K - 316 K (33 o C-43 o C) olmalıdır.
3 Deney çalışması (NRSC deneyi)
f
a
0,7
T
x
298
1,5
3.1 Dinamometre ayarlarının tespit edilmesi
Belirli emisyonların ölçülmesinin esası, ISO 14396’ya göre düzeltilmemiş fren gücüdür. Sadece makinanın çalışması
için gerekli olan ve motora monte edilebilen belirli yardımcı donanım deney için sökülmelidir. Aşağıda sökülebilecekler
listesi örnek olarak verilmektedir:
- Frenler için hava kompresörü,
- Güç yönlendirme kompresörü,
- İklimlendirme kompresörü,
30

- Hidrolik körükler için pompalar.
Yardımcı donanımın sökülmemiş olması durumunda, bu tür yardımcı donanımın motorun tamamlayıcı bir parçasını
(örneğin, hava soğutmalı motorlarda soğutma fanları) teşkil ettiği motorlar hariç, dinamometre ayarlarını hesaplamak
için deney devirlerinde bunlar tarafından emilen güç tespit edilmelidir. Giriş kısıtlamasının ayarları ve egzoz geri
basıncı, Madde 2.3 ve Madde 2.4’e uygun olarak imalatçının belirttiği üst sınırlara göre ayarlanmalıdır. Belirtilen deney
devirlerindeki azami tork değerleri, belirtilen deney modlarında tork değerlerini hesaplamak için deneysel olarak tespit
edilmelidir. Tam yük tork eğrisi üzerindeki aralık boyunca çalışmak üzere tasarımlanan motorlar için deney
devirlerindeki azami tork, imalatçı tarafından beyan edilmelidir. Her bir deney modu için motor ayarı, aşağıdaki eşitlik
kullanılarak hesaplanmalıdır:
S
L
100
Pm
PAE
PAE
Oran,
P
P
AE
M
≥ 0,03 ise, PAE ’nin değeri tip onayını veren teknik kuruluş tarafından doğrulanabilir.
3.2- Numune alma filtrelerinin hazırlanması
Deneyden en az bir saat önce, her bir (çift) filtre kararlı hale gelmesi için kapalı ancak mühürlenmemiş petri dolabına
(petri dish) yerleştirilmeli ve tartma odasına konulmalıdır. Kararlı hale gelme süresinin sonunda, her bir (çift) filtre
tartılmalı ve dara ağırlığı kaydedilmelidir. Sonra filtre (çifti) deney için ihtiyaç duyulana kadar kapalı petri dolabında veya
filtre tutucusunda muhafaza edilir. Filtre (çifti) tartım odasından alınmasından itibaren sekiz saat içinde kullanılmazsa,
kullanımdan önce tekrar tartılmalıdır.
3.3- Ölçme donanımının yerleştirilmesi
Aletler ve numene sondaları gerekli olduğu şekilde yerleştirilmelidir. Egzoz gaz seyreltmesi için bir tam akış seyreltme
sistemi kullanıldığında, egzoz borusu sisteme bağlanmalıdır.
3.4- Seyreltme sistemini ve motoru çalıştırma
Seyreltme sistemi ve motor, tam yükte ve beyan devrinde bütün sıcaklıklar ve basınçlar kararlı hale gelinceye kadar
çalıştırılmalı ve ısıtılmalıdır (bu Ekin madde 3.6.2)
3.5 Seyreltme oranının ayarlanması
Parçacık numune alma sistemi başlatılmalı ve tekli filtre yöntemi (çoklu filtre yöntemi için isteğe bağlı) için baypas
yapılarak çalışmalıdır. Seyreltme havasının parçacık ortam seviyesi, parçacık filtrelerinden seyreltme havası geçirilerek
tespit edilebilir. Filtrelenmiş seyreltme havası kullanılıyorsa, deneyden önce, deney sırasında veya deneyden sonra
herhangi bir zamanda bir ölçme yapılabilir.
Seyreltme havası filtrelenmemişse, deney süresince alınan bir tek numune üzerinde ölçme yapılmalıdır.
Seyreltme havası, her bir modda 315 K (42 °C) ile 325 K (52 o C) arasında filtre yüzey sıcaklığı elde edilecek şekilde
ayarlanmalıdır. Toplam seyreltme oranı, 4’ten az olmamalıdır.
Not - Kararlı durum işlemi için filtre sıcaklığı, 42 °C ila 52 o C’luk sıcaklık aralığına uyulması yerine, 325 K (52 o C)
sıcaklık değerinde veya altında muhafaza edilebilir.
Tekli ve çoklu filtre yöntemlerinde, filtreden geçen numune kütle debisi, bütün modlarda tam akış sistemleri için
seyreltik egzoz kütle debisinin sabit bir oranında muhafaza edilmelidir. Bu kütle oranı, baypas yeteneği olmayan
sistemler için her modun ilk 10 saniyesi hariç olmak üzere, modun ortalama değerinin ± % 5 aralığında olmalıdır. Tekli
filtre yöntemli kısmi akış seyreltme sistemlerinde, filtreden geçen numune debisi, baypas yeteneği olmayan sistemler
için her bir modun ilk 10 saniyesi hariç olmak üzere, modun ortalama değerinin ± % 5 aralığı içinde olmalıdır.
CO 2 veya NOx derişim kontrollü sistemlerde, seyreltme havasının CO 2 veya NOx muhtevası her bir deneyin
başlangıcında ve sonunda ölçülmelidir. Seyreltme havasının deney öncesi ve sonrası ortamdaki CO 2 veya NOx derişim
ölçmeleri, sırasıyla 100 ppm veya 5 ppm içinde olmalıdır.
Seyreltik egzoz gazı analiz sistemi kullanıldığında, ilgili ortam derişimleri bütün deney sırası boyunca numune alma
torbası içine seyreltme havası numunesi alınarak tespit edilmelidir.
31

Sürekli (torbasız) ortam derişimi, çevrimin başlangıcında, sonunda ve ortasına yakın bir noktada olmak üzere asgari üç
noktada alınmalı ve ortalaması alınmalıdır. İmalatçının talebi halinde, ortam ölçmeleri uygulanmayabilir.”
3.6- Analizörlerin kontrolü
Emisyon analizörleri sıfırda ve deney gazları ile ayarlanmalıdır.
3.7- Deney çevrimi
3.7.1- (Değişik:RG-11/11/2010-27756) # Ek I Madde 1.A’ya göre donanım özelliği
3.7.1.1- Özellik A
Ek I madde 1.A’nın (i) ve (iv) bentleri kapsamındaki motorlar için, aşağıdaki 8-modu çevrimi (1) deney motoru
üzerindeki dinamometre çalışmasında izlenmelidir:
Mod No Motor Devri (d/dak) Yük (%) Ağırlıklandırma Faktörü
1 Beyan edilen veya referans* 100 0,15
2 Beyan edilen veya referans* 75 0,15
3 Beyan edilen veya referans* 50 0,15
4 Beyan edilen veya referans* 10 0,10
5 Orta 100 0,10
6 Orta 75 0,10
7 Orta 50 0,10
8 Rölanti - 0,15
(*) Ek III madde 4.3.1’de tanımlanan referans devir
3.7.1.2- Özellik B
Ek I madde 1.A’nın (ii) bendi kapsamındaki motorlar için, aşağıdaki 5-modu çevrimi (2)
dinamometre çalışmasında izlenmelidir:
deney motoru üzerindeki
Mod No Motor Devri (d/dak) Yük (%) Ağırlıklandırma Faktörü
1 Beyan edilen 100 0,05
2 Beyan edilen 75 0,25
3 Beyan edilen 50 0,30
4 Beyan edilen 25 0,30
5 Beyan edilen 10 0,10
Yük rakamları, imalatçı tarafından önerildiği şekilde bakımı yapılan, beyan edilen bakım aralıklarında ve beyan edilen
ortam şartlarında değişken güç sırası süresince yıllık çalışma saati sınırsız olarak, elde edilebilir azami güç olarak tarif
edilen, esas güce karşılık gelen tork değerlerinin yüzdesidir.
3.7.1.3- Özellik C
İç suyolu teknelerinde kullanım için tasarlanan tahrik motorları için (3) ISO 8178-4:2002 ve IMO MARPOL 73/78, Ek
VI (NOx Code) olarak tanımlanan ISO deney işlemi kullanılmalıdır.
Sabit adımlı (fixed-pitch) pervane eğrisi üzerinde çalışan tahrik motorları, ticari deniz dizel motorlarının kullanımdaki
çalışmasını temsil etmek üzere geliştirilmiş aşağıdaki 4 modlu kararlı durum çevrimi (4) kullanılarak, dinamometre
üzerinde deneye tabi tutulmalıdır:
Mod No Motor Devri (d/dak) Yük (%) Ağırlıklandırma Faktörü
1 %100
100 0,20
(Beyan edilen)
2 %91 75 0,50
3 % 80 50 0,15
4 % 63 25 0,15
Değişken adımlı veya elektriki olarak eşleştirilmiş (kuplaj edilmiş) pervanelere sahip, sabit devirli iç suyolu tahrik
motorları, yukarıdaki çevrimde olduğu gibi, aynı yük ve ağırlıklandırma faktörleri ile ancak her modda beyan devrinde
çalışan motorla karakterize edilen aşağıdaki 4 modlu kararlı durum (5) çevrimi kullanılarak dinamometre üzerinde
deneye tabi tutulmalıdır.
32

3.7.1.4- Özellik D
Mod No Motor Devri (d/dak) Yük (%) Ağırlıklandırma Faktörü
1 Beyan edilen 100 0,20
2 Beyan edilen 75 0,50
3 Beyan edilen 50 0,15
4 Beyan edilen 25 0,15
Ek I madde 1.A’nın (v) bendi kapsamındaki motorlar için, deney motoru üzerindeki dinamometre çalışmasında
aşağıdaki 3-mod çevrimi (6) izlenmelidir:
Mod No Motor Devri (d/dak) Yük (%) Ağırlıklandırma Faktörü
1 Beyan edilen 100 0,25
2 Orta 50 0,15
3 Rölanti - 0,60
________
(1)
ISO 8178-4:2007 standardının (düzeltilmiş versiyon 2008-07-01) 8.3.1.1 paragrafında açıklanan CI çevrimiyle
özdeş.
(2)
ISO 8178-4: 2002 (E) standardının 8.4.1 paragrafında açıklanan D2 çevrimiyle özdeş
(3)
Sabit-devir yardımcı motorların ISO D2 iş çevrimine göre belgelendirilmesi gerekir, örneğin Madde 3.7.1.2’de
belirtilen 5-mod kararlı durum çevrimine göre. Değişken devirli yardımcı motorlar ise ISO CI iş çevrimine göre
belgelendirilir, örneğin Madde 3.7.1.1’inde belirtilen 8-mod kararlı durum çevrimine göre.
(4)
ISO 8178-4: 2002(E) standardının Madde 8.5.1, 8.5.2 ve 8.5.3’ünde açıklanan E3 çevrimiyle özdeş. Dört mod,
kullanımdaki ölçümlere dayanan ortalama tahrik edici eğrisinin üzerinde bulunur.
(5) ISO 8178-4: 2002(E) standardının Madde 8.5.1, 8.5.2 ve 8.5.3’te açıklanan E2 çevrimiyle özdeş.
(6) ISO 8178-4: 2002(E) standardının F çevrimiyle özdeş.
3.7.2- Motorun şartlandırılması
İmalatçı tavsiyesine göre motor parametrelerini kararlı hale getirmek için motorun ve sistemin ısıtılması azami devirde
ve torkta olmalıdır.
Not: Şartlandırma süresi, aynı zamanda egzoz sisteminde önceki deneyden kalan artıkların etkilerini önlemelidir.
Keza, noktadan noktaya etkileri en aza düşürmek üzere bulunan deney noktaları arasında gerekli kararlılık süresi
de vardır.
3.7.3 Deney sırası
Deney sırası başlatılmalıdır. Deney, yukarıda belirtildiği gibi deney çevrimleri için mod sayıları düzeninde yapılmalıdır.
Başlangıç geçiş süresinden sonra verilen deney çevriminin her modu esnasında, imalatçı tarafından beyan edilen
toleranslar içinde olması gereken düşük rölanti hariç, belirtilen devir, beyan devrinin ± % 1 veya ± 3 min -1 içinde
(hangisi daha büyükse) tutulmalıdır. Belirtilen tork, ölçmelerin alındığı süre boyunca ortalamanın deney devrindeki
azami torkun ± % 2’si içinde olacak şekilde tutulmalıdır.
Her bir ölçme noktası için 10 dakikalık asgari bir süre gereklidir. Bir motorun deneye tabi tutulması için ölçme filtresi
üzerinde yeterli parçacık kütlesi elde etmek amacıyla daha uzun numune alma süreleri gerekli olursa, deney modu
süresi gerektiği kadar uzatılabilir.
Mod uzunluğu kaydedilmeli ve rapor edilmelidir.
Gaz halindeki egzoz emisyonu derişim değerleri, modun son üç dakikası sırasında ölçülmeli ve kaydedilmelidir.
Parçacık numune alınması ve gaz halindeki emisyon ölçülmesi, imalatçı tarafında tarif edildiği şekilde motor kararlılığı
elde edilmeden önce başlatılmamalı ve bunların tamamlanması birbirleri ile uyumlu olmalıdır.
Yakıt sıcaklığı, yakıt enjeksiyon pompasının girişinde veya imalatçı tarafından belirtildiği şekilde ölçülmeli ve ölçme
yeri kaydedilmelidir.”
3.7.4- Analizör tepkisi
Analizör çıkışı, her bir modun en az son üç dakikasında analizörden egzoz gazı akarken şerit kart kaydedicisine
kaydedilmeli veya eşdeğer bilgi edinme sistemi ile ölçülmelidir.
Numune alma torbası seyreltilmiş CO ve CO 2 ölçümü için uygulanırsa (Ek III, İlave 1’in madde 1.4.4’üne bakınız),
numune her bir modun son üç dakikasında torbaya konulmalı ve torbadaki numune analiz edilmeli ve kaydedilmelidir.
33

3.7.5- Parçacık numune alınması
Parçacık numune alınması, tekli filtre yöntemi ile veya çoklu filtre yöntemi ile yapılabilir (Ek III, İlave 1, madde 1.5).
Yöntemlerin sonuçları çok az farklılık gösterebildiğinden, kullanılan yöntem sonuçlarla birlikte beyan edilmelidir.
Buna göre, tekli filtre yöntemi için deney çevrimi prosedüründe belirtilen örnek ağırlıklandırma faktörleri, numune
debisini ve/veya numune alma zamanını ayarlamak suretiyle numune alma esnasında göz önünde bulundurulmalıdır.
Numune alma, her bir mod için mümkün olduğu kadar geç yapılmalıdır. Mod başına numune alma zamanı, tekli filtre
yöntemi için en az 20 saniye, çoklu filtre yöntemi için en az 60 saniye olmalıdır. Baypas özelliği olmayan sistemler için
mod başına numune alma zamanı tekli ve çoklu filtre yöntemleri için en az 60 saniye olmalıdır.
3.7.6- Motor şartları
Motor kararlı hale getirilmiş olduğunda, motor devri ve yükü, giriş hava sıcaklığı, yakıt akışı ve hava veya egzoz gaz
akışı her bir mod için ölçülmelidir.
Egzoz gaz akışının ölçülmesi veya yanma havasının ve yakıt tüketiminin ölçülmesi mümkün değilse, ölçüm, karbon ve
oksijen denge yöntemi kullanılarak hesaplanabilir (Ek III, İlave 1, madde 1.2.3’e bakınız).
Hesaplama için gerekli herhangi bir ilave bilgi kaydedilmelidir (Ek III, İlave 3, madde 1.1 ve madde 1.2’ye bakınız).
3.8- Analizörün tekrar kontrol edilmesi
Emisyon deneyinden sonra sıfır gaz ve aynı deney gazı tekrar kontrol için kullanılacaktır. İki ölçüm sonucunun
arasındaki fark %2’den az ise, deney kabul edilebilecektir.
4 Deney çalışması (NRTC deneyi)
4.1 Giriş
Yol dışı geçici çevrimi (NRTC), bu yönetmelik kapsamında yer alan bütün dizel motorlar için uygulanabilir normal hale
getirilmiş devir ve tork değerlerinin ikişerli sırası şeklinde Ek III, İlave 4’te listelenmiştir.
Deney odasında bir motoru deneye tabi tutmak için, normal hale getirilmiş değerler, motor haritalama eğrisine
dayanarak, deneye tabi tutulan münferit motor için fiili değerlere dönüştürülmelidir. Bu dönüştürme, normal durumdan
çıkarma olarak ifade edilir ve geliştirilmiş deney çevrimi deneye tabi tutulacak motorun referans çevrimi olarak söz
edilir. Bu referans devir ve tork değerleri ile birlikte çevrim deney odasında yapılmalı ve geri besleme devir ve tork
değerleri kaydedilmelidir. Deney çalışmasını geçerli kılmak için deneyin tamamlanması üzerine referans ve geri
besleme devir ve tork değerleri arasında regresyon analizi yapılmalıdır.
4.1.1 Beyin tertibatları veya makul olmayan kontrol veya makul olmayan emisyon kontrol stratejilerinin kullanımı
yasaklanmalıdır.
4.2 Motor haritalama işlemi
Deney odasında NRTC deneyi gerçekleştirilirken, torka karşı devir eğrisini belirlemek için deney çevrimine
başlamadan önce motorun haritası çıkarılmalıdır.
4.2.1 Haritalama devir aralığının tespit edilmesi
Asgari ve azami haritalama devirleri aşağıda tarif edildiği şekildedir:
Asgari haritalama devri = Rölanti devri
Azami haritalama devri = Hangisi daha düşük olursa, n hi x 1,02 veya tam yük torkunun sıfıra düştüğü durumdaki
devir (burada, n hi beyan edilen gücün % 70’inin dağıtıldığı en yüksek motor devri olarak
tarif edilen yüksek devirdir).
4.2.2 Motor haritalama eğrisi
Motor, imalatçının tavsiyesi ve iyi mühendislik uygulaması doğrutultusunda motor parametrelerini kararlı hale getirmek
için azami güçte ısıtılmalıdır. Motor kararlı hale getirildiğinde, motor haritalaması aşağıdaki işlemlere göre
yapılmalıdır:
4.2.2.1 Geçici harita
(a) Motor yüksüz olmalı ve rölanti devrinde çalıştırılmalıdır.
(b) Motor, asgari haritalama devrinde enjeksiyon pompasının tam yük ayarında çalıştırılmalıdır.
34

(c) Motor devri, asgari haritalama devrinden azami haritalama devrine kadar saniyede ortalama (8 ± 1) min -1 ’de
(devir/dakika) hızda artırılmalıdır. Motor devir ve tork noktaları, saniyede en az bir nokta numune alma hızında
kaydedilmelidir.
4.2.2.2 Kademe haritası
(a) Motor yüksüz olmalı ve rölanti devrinde çalıştırılmalıdır.
(b) Motor, asgari haritalama devrinde enjeksiyon pompasının tam yük ayarında çalıştırılmalıdır.
(c) Tam yük muhafaza edilirken, asgari haritalama devri de en az 15 saniye süreyle muhafaza edilmeli ve son 5
saniyelik süre esnasında ortalama tork kaydedilmelidir. Azami tork eğrisi, asgari haritalama devrinden azami
haritalama devrine kadar (100 ± 20) min -1 devir artışlarından büyük olmayacak şekilde tespit edilmelidir.
Her bir deney noktası, en az 15 saniye süreyle uygulanmalı ve ortalama tork son 5 saniyelik süre içinde kaydedilmelidir.
4.2.3 Haritalama eğrisinin oluşturulması
Madde 4.2.2’ye göre kaydedilen bütün veri noktaları, noktalar arasında doğrusal enterpolasyon kullanılarak
birleştirilmelidir. Ortaya çıkan tork eğrisi haritalama eğrisi olup, Madde 4.3.3’te belirtildiği gibi, deney çevrimi için Ek
IV’ün motor dinamometre programının normal hale getirilmiş tork değerlerini fiili tork değerlerine dönüştürmek için
kullanılmalıdır.
4.2.4 Alternatif haritalama
İmalatçı, yukarıdaki haritalama tekniklerinin verilen herhangi bir motor için emniyetsiz olduğunu veya temsil
etmediğini düşünürse, alternatif haritalama tekniklerini kullanabilir.
Bu alternatif teknikler, deney çevrimleri esnasında meydana gelen bütün motor devirlerinde elde edilebilir azami torku
tespit etmek için belirtilen haritalama işlemlerinin amacını sağlamalıdır.
Emniyet veya temsil edicilik nedenlerinden dolayı bu bölümde belirtilen planlama tekniklerinden sapmalar, kullanımları
için gerekçesi ile beraber ilgili taraflarca onaylanmalıdır. Bununla birlikte, tork eğrisi hiçbir durumda, regülatörlü veya
türboşarjlı motorlarda motor devrini azaltarak kullanılmamalıdır.
4.2.5 Tekrarlama deneyleri
Motorun, her bir deney çevriminden önce haritasının çıkarılmasına gerek yoktur. Aşağıdakiler gerçekleşmiş ise, deney
çevriminden önce motorun tekrar haritası çıkarılmalıdır:
- Mühendislik değerlendirmesi ile belirlenen son haritadan bu yana, makul olmayan bir süre geçmiş ise,
- Motora, performansını etkilemesi muhtemel fiziksel değişiklikler veya yeniden kalibrasyonlar yapılmış ise.
4.3 Referans deney çevriminin oluşturulması
4.3.1- (Değişik:RG-11/11/2010-27756) # Referans devir
Referans devir (n ref ), Ek III, İlave 4’ündeki motor dinamometresi programında belirtilen devir değerlerinin % 100
normal hale getirilmiş devir değerlerine karşılık gelir. Normal değerden referans devir değerine dönüşüm işleminden
kaynaklanan fiili motor çevrimi, büyük ölçüde uygun referans devirin seçimine bağlıdır. Referans devir aşağıdaki
bağıntı ile tespit edilmelidir:
n ref = düşük devir + 0,95 x (yüksek devir – düşük devir)
(düşük devir, beyan edilen gücün % 50’sinin dağıtıldığı durumda en düşük motor devri iken, yüksek devir beyan edilen
gücün % 70’inin dağıtıldığı durumdaki en yüksek motor devridir).
Eğer ölçülen referans deviri imalatçının beyan ettiği referans devirinin +/– 3 %’lük bir kısmında kalırsa, beyan edilen
referans devri emisyon deneyi için kullanılabilir. Eğer tolerans geçilirse, ölçülen referans devri emisyon deneyi için
kullanılmalıdır(1).
__________
(1) Bu ISO 8178-11:2006 standartıyla uyumludur.
4.3.2 Motor devrinin normal durumdan çıkarılması
Devir, aşağıdaki eşitlik kullanılarak normal durumdan çıkarılmalıdır:
% devir
Fiili devir =
4.3.3 Motor torkunun normal durumdan çıkarılması
referansdevir rölantidevri
rölantidevri
100
35

Ek III, İlave 4’’tek,motor dinamometresi programındaki tork değerleri, ilgili devrinde azami torka kadar normal hale
getirilir. Referans çevrimin tork değerleri, Madde 4.2.2’ye göre tespit edilen haritalama eğrisi kullanılarak, aşağıdaki
gibi normal durumdan çıkarılmalıdır:
Madde 4.2.2’de belirlendiği şekilde ilgili fiili devir için:
Fiili tork = (% tork x azami tork) /100 (5)
4.3.4 Normal durumdan çıkarma işlemi örneği
Örnek olarak, aşağıdaki deney noktası normal durumdan çıkarılmalıdır:
% devir = 43
% tork = 82
Aşağıdaki değerler verilmiştir:
Referans devir = 2200 min -1
Rölanti devri = 600 min -1
Sonuç olarak;
Fiili devir = 43 x (2200 - 600)/100 + 600 = 1288 min -1
1288 min -1 ’de haritalama eğrisinden gözlenen 700 Nm’lik azami torkla,
Fiili tork = 82 x 700 /100 = 574 Nm.
4.4 Dinamometre
4.4.1 Yük hücresi kullanıldığında, tork sinyali motor miline aktarılmalı ve dinamometrenin ataleti dikkate alınmalıdır.
Fiili motor torku, açısal ivmelenmeyle çarpılan fren atalet momentine ilaveten yük hücresinde okunan torktur. Kontrol
sistemi, gerçek sürede bu hesaplamayı yapmak zorundadır.
4.4.2 Motor girdap akımlı diamometre ile deneye tabi tutuluyorsa, T sp – 2 . π . ṅ sp . Θ D farkının tepe torkunun
- % 5’ten küçük olduğu noktaların sayısının 30’u aşmaması tavsiye edilir (burada T sp istenen tork, ṅ sp motor devrinin
türevi, Θ D girdap akımlı dinamometrenin döner ataletidir).
4.5- (Değişik:RG-11/11/2010-27756) # Emisyon deneyinin yapılması
Aşağıdaki akış şeması deney sırasının ana hatlarını göstermektedir.
Motorun hazırlanması, deneyden önceki ölçümler ve
kalibrasyonlar
NRTC
Motor haritasının oluşturulması (azami tork eğrisi)
Referans deney çevrimi oluşturulur
Motor/deney hücresi/emisyon sistemlerinin kontrol edilmesi
için gerektiği kadar bir veya daha fazla deney uygulaması
yapılır
Doğal veya cebri soğutma
36

Numune alma (analizör kalibrasyonu dahil) ve veri
toplaması için bütün sistemleri hazırlamak
Soğuk başlangıç çevrimi egzoz emisyon fazı
Sıcak ıslatma (hot soak)
Sıcak başlangıç çevrimi egzoz emisyon fazı
Ölçme çevriminden önce motoru, deney hücresini ve emisyon sistemlerini kontrol etmek için gerektiği kadar bir veya
daha fazla uygulama çevrimi yürütülebilir.”
4.5.1- Numune alma filtrelerinin hazırlanması
Deneyden en az bir saat önce, her bir filtre toz kirliliğine karşı korunan ve hava değişimine imkan veren bir petri kabına
yerleştirilmeli ve kararlı hale gelmesi için tartım odasına konulmalıdır. Kararlı hale gelme süresinin sonunda, her bir
filtre tartılmalı ve ağırlığı kaydedilmelidir. Sonra filtre deney için gerekli olana kadar kapalı petri kabında veya
sızdırmaz filtre tutucusunda muhafaza edilmelidir. Filtre, tartım odasından alınmasını müteakip sekiz saat içinde
kullanılmalıdır. Dara ağırlığı kaydedilmelidir.
4.5.2. Ölçme teçhizatının yerleştirilmesi
Aletler ve numune sondaları gerekli olduğu şekilde yerleştirilmelidir. Egzoz borusu, bir tam akış seyreltme sistemi
kullanılıyorsa, sisteme bağlanmalıdır.
4.5.3- Seyreltme sistemini başlatma
Seyreltme sistemi başlatılmalıdır. Tam akış seyreltme sisteminin toplam seyreltilmiş egzoz gazı akışı veya kısmi akış
seyreltme sisteminden geçen seyreltilmiş egzoz gazı akışı sistem içinde suyun yoğuşmasını önlemek ve 315 K (42 °C)
ile 325 K (52 °C)aralığında filtre yüzü sıcaklığı elde etmek için ayarlanmalıdır.
4.5.4 Parçacık numune alma sisteminin çalıştırılması
Parçacık numune alma sistemi başlatılmalı ve baypas durumunda çalıştırılmalıdır. Seyreltme havasının parçacık ortam
seviyesi, seyreltme kanalına egzozun girişinden önce seyreltme havası numunesi alınarak tespit edilebilir. Başka bir PM
numune alma sistemi mevcutsa, geçiş çevrimi sırasında ortam parçacık numunesinin toplanması tercih edilir. Aksi
halde, geçiş çevrimi PM’ni toplamak için kullanılan PM numune alma sistemi kullanılabilir. Filtrelenmiş seyreltme
havası kullanılırsa, deneyden önce veya sonra bir ölçme yapılabilir. Seyreltme havası filtrelenmemiş ise, çevrimin
başlangıcında ve sonunda ölçmeler yapılabilir ve değerlerin ortalaması alınabilir.
4.5.5 Analizörlerin kontrol edilmesi
Emisyon analizörleri, sıfır gazda ve span (deney) gazında ayarlanmalıdır Numune torbaları kullanılıyorsa, bunlar
boşaltılmalıdır.
4.5.6- Soğutma şartları
Doğal veya cebri soğutma işlemleri uygulanabilir. Cebri soğutma için, soğuma havasını motor üzerine göndermek için
sistem kurmada, soğuk yağı motor yağlama sistemi boyunca yollamak, ısıyı motor soğutma sistemi boyunca soğutma
sıvısından çekmek ve ısıyı egzoz iyileştirme tertibatı sisteminden çekmek için sistem kurmak amacıyla iyi mühendislik
takdiri kullanılmalıdır. İyileştirme tertibatı cebri soğutması kullanılması durumunda, soğutma havası iyileştirme tertibatı
sistemi katalitik aktivasyon sıcaklığının altında bir değere soğuyana kadar uygulanmamalıdır. Temsil edilmemiş
emisyonlara neden olan herhangi bir soğutma işlemine izin verilmez.
Soğuk çalıştırma çevrimi, egzoz emisyonu deneyi sadece motor yağı, soğutucu sıvı ve iyileştirme tertibatı sıcaklıkları
20 °C ve 30 °C aralığında asgari 15 dakika bir süreyle kararlı hale geldiğinde, bir soğutmadan sonra başlayabilir.
4.5.7- Çevrimin yapılması
4.5.7.1-Soğuk çalıştırma çevrimi
37

Madde 4.5.6’da belirtilen bütün şartlar karşılandığında, deney sırası soğumanın bitişinin ardından soğuk çalıştırma
çevrimiyle başlamalıdır.
Motor, kullanıcı el kitabında imalatçı tarafından tavsiye edilen başlama işlemine uygun olarak, ya üretim başlatma
motoru veya dinamometre kullanılarak çalıştırılmalıdır.
Motorun çalışmaya başladığı belirlendikten sonra hemen , ‘serbest rölanti’ zaman ölçeri çalıştılır. Motorun 23 ± 1 s
boyunca sıfır yükle serbest olarak rölantide olmasına izin verilir. Çevrimin ilk rölantide olmayan kaydının 23 ± 1
saniyede olacak şekilde geçici motor çevrimini başlatılır. Serbest rölanti zamanı 23 ± 1 s içrisine dahildir.
Ek III İlave 4’te gösterilen referans çevrimine uygun olarak deney uygulanmalıdır. Motor devri ve tork kumanda ayar
noktaları, 5 Hz’te (10 Hz tavsiye edilen) veya daha fazlasında olarak ayarlanmalıdır. Ayar noktaları, referans çevrimin
1 Hz’lik ayar noktaları arasından doğrusal interpolasyonla hesaplanmalıdır. Geri besleme motor deviri ve torku deney
çevrimi süresince her saniyede en azından 1 kere kaydedilmelidir ve sinyaller elektronik olarak filtrelenebilir.
4.5.7.2- Analizör tepkisi
Motorun çalışmaya başlamasıyla, ölçme donanımı eş zamanlı olarak başlatılmalıdır;
- Eğer tam akış seyreltme sistemi kullanılırsa, seyreltme havasını toplamayı veya analiz etmeyi başlatınız,
- Kullanılan yönteme bağlı olarak, çiğ veya seyreltilmiş egzoz gazını toplamayı veya analiz etmeyi başlatınız,
- Seyreltilmiş egzoz gazının miktarını ve gerekli sıcaklıkları ve basınçları ölçmeyi başlatınız,
- Eğer çiğ egzoz gazı analizi kullanılırsa, egzoz gazI kütle debisini kaydetmeyi başlatınız,
- Dinamometrenin devir ve torkunun geri besleme verilerini kaydetmeyi başlatınız,
Eğer çiğ egzoz ölçümü kullanılırsa, emisyon derişimleri (HC, CO and NOx ) ve egzoz gaz kütle debileri devamlı olarak
ölçülmeli ve bir bilgisayar sistemine en azından 2 Hz’le depolanmalıdır. Diğer bütün veriler en azından 1 Hz’lik
numune alma devirinde kaydedilmelidir. Analog analizörler için tepki kaydedilmeli ve kalibrasyon verileri veri
değerlendirmesi sırasında çevrim içi veya cevrim dışı uygulanabilir.
Eğer tam akış seyreltme sistemi kullanılırsa, HC ve NOx seyreltme tünelinde en azından 2 Hz ‘lik bir frekansla devamlı
olarak ölçülmelidir. Ortalama derişimler, deney çevrimi üzerinde analizör sinyalleri entegre edilerek belirlenmelidir.
Sistem tepki süresi 20 saniyeden büyük olmamalı ve eğer gerekliyse CVS akış dalgalanmalarıyla ve numune alma
zaman/deney çevrim dengeleriyle koordineli olmalıdır. CO ve CO 2 integrasyonla veya çevrim boyunca numune alma
torbasında toplanan derişimlerin analiz edilmesiyle belirlenmelidir. Seyreltme havasındaki gaz kirleticilerin derişimleri
integrasyonla veya ortam torbasının içinde toplanmayla belirlenmelidir. Ölçmede gerekli olan diğer bütün parametreler
saniyede (1 Hz) asgari 1 ölçümle kaydedilmelidir.
4.5.7.3- Parçacık numune alınması
Motorun çevriminin çalıştırılmasında, parçacık numune alma sistemi anahtarı baypastan parçacıkların toplanması
konumuna getirilmelidir.
Eğer kısmi akış seyreltme sistemi kullanılırsa, numune alma pompası/pompaları, parçacık numune sondasından veya
aktarma kanalından geçen debinin egzoz kütle debisine göre oranlı olması için ayarlanmalıdır.
Tam akış seyreltme sistemi kullanılıdığında, numune alma pompası/pompaları, parçacık numune sondasından veya
aktarma kanalından geçen debisi, ayar debisinin ± % 5’i aralığındaki bir değerde muhafaza edilecek şekilde
ayarlanmalıdır. Akış dengeleme (örneğin, numune akışının oransal kontrolü) kullanılırsa, ana kanal akışının parçacık
numune akışına oranı ayar değerinin ± % 5’inden daha fazla değişmediği gösterilmelidir (numune almanın ilk 10
saniyesi hariç).
Not - İkili seyreltme çalışmasında, numune akışı, numune filtrelerinden geçen debi ile ikincil seyreltme hava debisi
arasındaki net farktır.
Gaz ölçerde/ölçerlerde veya akış cihazı girişindeki ortalama sıcaklık ve basınç kaydedilmelidir. Filtre üzerindeki yüksek
parçacık yüklemesinden dolayı, ayar debisi tam çevrim boyunca (± % 5 içinde) muhafaza edilemez ise, deney
sürdürülemez. Deney, daha düşük debi ve/veya daha geniş çaplı filtre kullanılarak tekrar yapılmalıdır.
4.5.7.4 Soğuk çalıştırma deney çevrimi sırasında motorun durması
Motor deney çevriminin herhangi bir anında durursa, motor ön şartlandırılmalı, ardından soğutma işlemi tekrar edilmeli,
sonuçta motor tekrar çalıştırılmalı ve deney tekrarlanmalıdır. Deney çevrimi esnasında gerekli deney donanımının
herhangi birinde arıza meydana gelirse, bu deney bırakılmalıdır.
4.5.7.5- Soğuk çalıştırma çevrimi sonrası çalışmalar
38

Deneyin soğuk çalıştırma çevriminin tamamlanmasının ardından, egzoz gazı kütle debisinin ölçülmesi, seyreltilmiş
egzoz gaz hacmi, toplama torbalarının içine gaz akışı ve parçacık numune alma pompası durdurulmalıdır. Entegre bir
analizör sistemi için, numune alma sistem tepki süreleri bitene kadar sürmelidir.
Kullanıldığında, toplama torbalarının derişimleri mümkün olduğu kadar çabuk ve deney çevriminin bitiminden sonra
her halükarda 20 dakikadan geç olmamak üzere analiz edilmelidir.
Emisyon deneyinden sonra, sıfır gaz ve aynı span gazı analizörlerin tekrar kontrolü için kullanılmalıdır. Eğer deneyden
önceki ve deneyden sonraki sonuçlar arasındaki fark span gazı değerinin %2’sinden daha az olursa, deney kabul
edilebilir olarak değerlendirilecektir.
Parçacık filtreleri, deneyin tamamlanmasından sonra bir saatten geç olmamak üzere tartım odasına geri götürülmelidir.
Filtreler, toz kirliliğine karşı korunan ve hava değişimini sağlayan bir petri kabında en az bir saat süreyle
şartlandırılmalı ve sonra tartılmalıdır. Filtrelerin brüt ağırlığı kaydedilmelidir.
4.5.7.6- Sıcak ıslatma (hot soak)
Motor durdurulduktan hemen sonra, eğer kullanıldıysa motor soğutma fanı/fanları durdurulmalıdır, ayrıca eğer
kullanıldıysa CVS üfleyicileri de (veya egzoz sisteminin CVS’den bağlantısı kesilir) durdurulmalıdır.
Motorun 20 ± 1 dakika süreyle ıslatılmasını (soak) sağlanır. Sıcak çalıştırma deneyi için motor ve dinamometre
hazırlanır. Boşaltılmış numune toplayıcı torbalarını seyreltik egzoza ve seyreltme hava numune toplama sistemlerine
bağlaynır. CVS (eğer kullanılıyorsa veya henüz açık değilse) başlatılr veya egzoz sistemi CVS’ye (eğer bağlantı
kesikse) bağlanır. Numune pompalarının (parçacık numune alma pompası/pompaları, motor soğutma fanı/fanları ve veri
toplama sistemi) çalışması başlatılır.
Sabit hacim numune alıcısının (eğer kullanıldıysa) ısı değiştiricisi ve herhangi bir sürekli numune alma
sisteminin/sistemlerinin (eğer uygulanabilir ise) ısıtılmış parçaları, deney başlamadan önce belirlenen çalışma
sıcaklığına geri getirilmelidir.
Numune debileri istenen debiye ayarlanır ve CVS gaz akış ölçme cihazları sıfıra ayarlanır. Temiz parçacık filtresi,
dikkatli bir şekilde filtre tutucularının her birine yerleştirilir ve birleştirilmiş filtre tutucuları numune akış hattına
yerleştirilir.
4.5.7.7- Sıcak çalıştırma çevrimi
Motorun çalışmaya başladığı belirlendikten hemen sonra ,”serbest rölanti” zaman ölçeri çalıştırılır. Motorun 23 ± 1 s
sıfır yükle serbest olarak rölantide kalması sağlanır. Çevrimin ilk rölantide olmayan kaydının 23 ± 1 saniyede olacak
şekilde geçici motor çevrimi başlatılır. Serbest rölanti süresi 23 ± 1 s içerisine dahildir.
Deney, Ek III İlave 4’te gösterilen referans çevrimine uygun olarak yapılmalıdır. Motor deviri ve tork kumanda ayar
noktaları 5 Hz (tavsiye edilen 10 Hz) veya daha fazla olarak ayarlanmalıdır. Ayar noktaları, referans çevrimin 1 Hz ayar
noktaları arasından doğrusal interpolasyonla hesaplanmalıdır. Geri besleme motor devri ve torku deney çevrimi
süresince her saniyede en azından 1 defa kaydedilmelidir ve sinyaller elektronik olarak filtrelenebilir.
Madde 4.5.7.2 ve madde 4.5.7.3’te daha önce açıklanan işlem tekrar edilmelidir.
4.5.7.8- Sıcak çalıştırma çevrimi sırasında motorun durması
Eğer motor sıcak çalıştırma çevrimi sırasında durursa, motor kapatılabilir ve 20 dakika süreyle yeniden ıslatılabilir (resoaked).
Sıcak çalıştırma çevrimi bundan sonra yeniden yapılabilir. Sadece bir kez sıcak yeniden ıslatma (hot re-soak)
ve sıcak çalıştırma çevrimi yeniden başlatımına izin verilmiştir.
4.5.7.9- Sıcak çalıştırma çevrimi sonrası çalışmalar
Deney tamamlandığında, egzoz gazı kütle debisinin ve seyreltilmiş egzoz gazı hacminin ölçülmesi, toplama torbalarına
gaz akışı ve parçacık numune alma pompası durdurulmalıdır. Entegre bir analizör sisteminde numune alma, sistem tepki
süreleri bitene kadar devam etmelidir.
Kullanıldığında, toplama torbalarının derişimleri mümkün olduğu kadar çabuk ve deney çevriminin bitiminden sonra
her halükarda 20 dakikadan geç olmamak üzere analiz edilmelidir.
Emisyon deneyinden sonra, sıfır gaz ve aynı span gazı analizörlerin tekrar kontrolü için kullanılmalıdır. Eğer deneyden
önceki ve deneyden sonraki sonuçlar arasındaki fark span gazı değerinin %2’sinden daha az olursa, deney kabul
edilebilir olarak değerlendirilecektir.
39

Parçacık filtreleri, deneyin tamamlanmasından sonra bir saatten geç olmamak üzere tartım odasına geri götürülmelidir.
Filtreler, toz kirliliğine karşı korunan ve hava değişimini sağlayan bir petri kabında en az bir saat süreyle
şartlandırılmalı ve sonra tartılmalıdır. Filtrelerin brüt ağırlığı kaydedilmelidir.
4.6 Deney çalışmasının doğrulanması
4.6.1 Veri kaydırılması
Geri besleme ve referans çevrim değerleri arasındaki zaman gecikmesinin meyletme etkisini (biasing effect) en aza
indirmek için, bütün motor devri ve tork geri besleme sinyal dizisi, referans devir ve tork dizisine göre zamanında
ilerletilebilir veya geciktirilebilir. Geri besleme sinyalleri kaydırılırsa, hem devir, hem de tork aynı yönde aynı miktarda
kaydırılmalıdır.
4.6.2 Çevrim işinin hesaplanması
Fiili çevrim işi W act (kWh), kaydedilen motor geri besleme devir ve tork değerlerinin her bir çifti kullanılarak
hesaplanmalıdır. Fiili çevrim çalışması W act , referans çevrim çalışması W ref ’in karşılaştırılması ve fren belirli
emisyonlarının hesaplanması için kullanılır. Aynı yöntem, referans ve fiili motor gücünün bütünleştirilmesi için
kullanılmalıdır. Değerler, yakın referans veya yakın ölçülen değerler arasında tespit edilecekse, doğrusal enterpolasyon
kullanılmalıdır.
Referans ve fiili çevrim işinin entegrasyonunda, bütün negatif tork değerleri sıfıra eşit ayarlanmalı ve dahil edilmelidir.
Entegrasyon, 5 Hz’den daha az bir frekansta yapılırsa ve verilen zaman süresince tork değeri pozitiften negatife veya
negatiften pozitife değişirse, negatif kısım hesaplanmalı ve sıfıra eşitlenmelidir. Pozitif kısım entegre edilmiş değere
katılmalıdır.
W act , W ref ’in - % 15 ve + % 15’i arasında olmalıdır.
4.6.3 Deney çevriminin geçerlilik istatistikleri
Referans değerler üzerindeki geri besleme değerlerinin doğrusal regresyonları; devir, tork ve güç için yapılmalıdır. Bu
seçenek tercih edildiğinde, herhangi bir geri besleme veri kaydırması meydana geldikten sonra, doğrusal regresyon
yapılmalıdır. Aşağıdaki gibi, en uygun uyarlama eşitliği ile, en küçük kareler yöntemi kullanılmalıdır:
y = mx + b
Burada;
y : Devir (min -1 ), tork (N.m) veya gücün (kW) geri besleme (fiili) değeri,
m : Regresyon doğrusunun eğimi,
x : Devir (min -1 ), tork (N.m) veya gücün (kW) referans değeri,
b : Regresyon doğrusunun y ekseni ile kesişimidir.
x üzerinde y’nin tahmini (SE) standard hatası ve belirleme katsayısı (r 2 ), her bir regresyon doğrusu için hesaplanmalıdır.
Bu analizin 1 Hz’de yapılması tavsiye edilir. Geçerli kabul edilecek bir deney için, Çizelge 1’in kriterleri sağlanmalıdır.
Çizelge 1 - Regresyon doğrusu toleransları
Devir Tork Güç
X üzerinde Y’nin tahmini
standard hatası (SE)
Azami 100 min -1 Azami motor torkunun güç
haritasının azami % 13’ü
Azami motor gücünün güç
haritasının azami % 8’i
Regresyon doğrusunun 0,95 ila 1,03 0,83 ila 1,03 0,89 ila1,03
eğimi, m
Belirleme katsayısı, r 2 Asgari 0,9700 Asgari 0,8800 Asgari 0,9100
Regresyon doğrusunun y
ekseni ile kesişimi, b
± 50 min -1 Hangisi daha büyükse, ± 20 N.m
veya azami torkun ± % 2'si
Hangisi daha büyükse, ± 4 kW
veya azami gücün ± % 2’si
Sadece regresyon amaçları bakımından, regresyon hesaplaması yapılmadan önce Çizelge 2’de not edilmesi durumunda,
husus (söz konusu değer) (devir, tork, güç) silinmelerine (iptal edilmelerine) izin verilir. Bununla birlikte, bu hususlar
çevrim işi ve emisyonlar için silinmemelidir. Rölanti değeri, % 0’lık normal hale getirilmiş referans torkuna ve % 0’lık
normal hale getirilmiş referans devrine sahip olan bir husus olarak tarif edilir. Değerin silinmesi, çevrimin tamamına ve
herhangi bir kısmına uygulanabilir.
Çizelge 2 - Regresyon analizinden müsaade edilen silinecek hususlar (söz konusu değerlerin silinmesinin uygulanacağı
hususlar belirtilmelidir)
Sol sütunda listelenen şartlara atıf
Şart
yapılarak silinebilecek devir ve/veya
40

İlk 24 (±1) s ve son 25 s
Tam açık kelebek ve tork geri beslemesi < referans torkun % 95
Tam açık kelebek ve devir geri besleme < referans devrin % 95
Kelebek kapalı, devir geri besleme > rölanti devri + 50 min –1 ve tork geri
besleme > referans torkun % 105
Kelebek kapalı, devir geri besleme ≤ rölanti devri + 50 min –1 ve tork geri
besleme = İmalatçı tarafından tanımlanan/ölçülen rölanti torku azami torkun ±
% 2’si
Kapalı boğaz ve devir geri besleme > % 105 referans devir
tork ve/veya güç hususları
Devir, tork ve güç
Tork ve/veya güç
Devir ve/veya güç
Tork ve/veya güç
Devir ve/veya güç
Devir ve/veya güç
41

Ek III İlave 1
ÖLÇME VE NUMUNE ALMA İŞLEMLERİ
1 Ölçme ve numune alma işlemleri (NRSC deneyi)
Deney için sunulan motordan yayılan gaz halindeki ve parçacık bileşenler, Ek VI’da belirtilen yöntemlerle ölçülmelidir.
Ek VI’daki yöntemler, gaz halindeki emisyonlar için tavsiye edilen analitik sistemleri (Madde 1.1) ve tavsiye edilen
parçacık seyreltme ve numune alma sistemlerini açıklamaktadır (Madde 1.2).
1.1 Dinamometre özelliği
Ek III, Madde 3.7.1’de açıklanan deney çevrimini yapacak yeterli özelliklere sahip bir motor dinamometresi
kullanılmalıdır. Tork ve devir ölçmesi için cihazlar, verilen sınırlar içinde gücün ölçülmesini sağlamalıdır. İlave
hesaplamalar gerekli olabilir. Ölçme donanımının doğruluğu, Madde 1.3’te verilen sayıların azami toleransları
aşmayacak şekilde olmalıdır.
1.2 Egzoz gazı akışı
Egzoz gazı akışı, Madde 1.2.1 ila Madde 1.2.4’te belirtilen yöntemlerden biri ile tespit edilmelidir.
1.2.1 Doğrudan ölçme yöntemi
Egzoz akışının doğrudan ölçülmesi, akış nozulu veya eş değer ölçme sistemleri ile yapılır (ayrıntı için ISO 5167:2000’e
bakılmalıdır).
Not - Doğrudan gaz akış ölçmesi zor bir iştir. Emisyon değeri hatalarını etkileyecek olan ölçme hatalarından kaçınmak
için tedbirler alınmalıdır.
1.2.2 Hava ve yakıt ölçme yöntemi
Hava akışı ve yakıt akışının ölçülmesi.
Madde 1.3’te belirtilen doğruluğa sahip hava akış ölçerler ve yakıt akış ölçerler kullanılmalıdır. Egzoz gazı akışının
hesaplanması aşağıdaki gibidir:
G EXHW = G AIRW + G FUEL (ıslak egzoz kütlesi için)
1.2.3 Karbon denge yöntemi
Karbon denge yöntemi kullanılarak yakıt tüketimi ve egzoz gazı derişimlerinden egzoz kütlesinin hesaplanması (Ek III,
İlave 3).
1.2.4 İzleyici gaz ölçme yöntemi
Bu yöntem, egzoz içindeki izleyici gazın derişiminin ölçülmesini kapsar. Soy (inert) gazın (örneğin, saf helyum)
bilinen miktarı izleyici olarak egzoz gaz akışı içine püskürtülür. Bu gaz egzoz gazı ile karıştırılır ve seyreltilir, ancak
egzoz borusunda reaksiyona girmemelidir. Sonra gazın derişimi egzoz gazı numunesi içinde ölçülmelidir.
İzleyici gazın tam karışımını elde etmek için egzoz gazı numune alma sondası, izleyici gazın püskürtme noktasının akış
yönünde en az 1 m veya egzoz borusu çapının 30 kat uzaklıkta (hangisi daha büyükse) yerleştirilmelidir. İzleyici gaz
motordan gaz çıkış yönünde püskürtüldüğünde, tam karıştırma izleyici gaz derişimini referans derişim ile karşılaştırmak
suretiyle doğrulanıyorsa, numune alma sondası püskürtme noktasına daha yakın yerleştirilebilir.
İzleyici gaz debisi, karıştırmadan sonra motor rölanti devrinde izleyici gaz derişimi izleyici gaz analizörünün tam
ölçeğinden daha düşük olacak şekilde ayarlanmalıdır.
Egzoz gaz akışının hesaplanması aşağıdaki gibidir:
G
EXHV
GT
EXH
60 conc conc
mix
a
Burada;
G EXHW i : Anlık egzoz kütle akışı( kg/s),
G T : İzleyici gaz akışı (cm 3 /min),
conc mix : Karıştırmadan sonra izleyici gazın anlık derişimi (ppm),
ρ EXH : Egzoz gazının yoğunluğu (kg/m 3 ),
conc a : Giriş havasındaki izleyici gazın ortam derişimidir (ppm).
42

İzleyici gazın ortam derişimi (conc a ), deney çalışmasından önce ve sonra hemen ölçülen ortam derişiminin ortalaması
alınarak tespit edilebilir.
Ortam derişimi, azami egzoz akışında karıştırmadan sonra izleyici gazın derişiminin % 1’inden az olduğunda, ortam
derişimi ihmal edilebilir.
Toplam sistem, egzoz gazı akışı için doğruluk özelliklerini karşılamalı ve İlave 2, Madde 1.11.2’ye göre kalibre
edilmelidir.
1.2.5 Hava akışı ve hava/yakıt oranı ölçme yöntemi
Bu yöntem, hava akışından ve hava/yakıt oranından egzoz kütlesinin hesaplanmasını kapsar. Anlık egzoz gazı kütle
akışının hesaplanması aşağıdaki gibidir:
G
EXHV
G
AIRW
1
1
A/
Fst
i
ile
conc
100
10
2
CO
4
CO
A/Fst = 14,5
4
2 10
concCO
1
3,5
4
2
10
concCO
concHC
0,45
4
conc
concCO
10
1
3,5
cCO
2
4
4
6,9078
conc conc 10
conc 10
2
CO
HC
CO
2
conc
CO
10
4
Burada;
A/F st : Stokiyometrik hava/yakıt oranı (kg/kg),
λ : Bağıl hava/yakıt oranı,
conc CO2 : Kuru CO 2 derişimi (%),
conc CO : Kuru CO derişimi (ppm),
conc HC : HC derişimidir (ppm).
Not - Hesaplama, 1,8’e eşit H/C oranlı dizel yakıta atıfta bulunur.
Hava akış ölçer, Çizelge 3’ün doğruluk özelliklerini karşılamalı, kullanılan CO 2 analizörü Madde 1.4.1’in özelliklerini
karşılamalı ve toplam sistem, egzoz gazı akışı için doğruluk özelliklerini karşılamalıdır.
İsteğe bağlı olarak, zirkon tip algılayıcı gibi hava/yakıt oranı ölçme donanımı, Madde 1.4.1’in özelliklerine uygun
olarak bağıl hava/yakıt oranının ölçülmesi için kullanılabilir.
1.2.6 Toplam seyreltik egzoz gazı akışı
Tam akış seyreltme sistemi kullanıldığında, seyreltik egzozun toplam akışı (G TOTW ), PDP veya CFV veya SSV ile
ölçülmelidir (Ek VI, Madde 1.2.1.2.). Doğruluk, Ek III, İlave 2, Madde 2.2’nin hükümlerine uygun olmalıdır.
1.3 Doğruluk
Bütün ölçme cihazlarının kalibrasyonu, ulusal ve uluslararası standardlara göre izlenebilir olmalı ve Çizelge 3’te
listelenen şartlara uygun olmalıdır.
43

Çizelge 3 - Ölçme cihazlarının doğruluğu
No Ölçme cihazı Doğruluk
1 Motor devri Okunan değerin ± % 2’si veya motorun azami devrinin ± % 1’i (hangi
değer daha büyük ise)
2 Tork Okunan değerin ± % 2’si veya motorun azami devrinin ± %1’i (hangi
değer daha büyük ise)
3 Yakıt tüketimi Motorun azami yakıt tüketim değerinin ± % 2’si
4 Hava tüketimi Okunan değerin ± % 2’si veya motorun azami hava tüketim değerinin ±
%1’i (hangisi daha büyükse)
5 Egzoz gazı akışı Okunan değerin ± % 2,5’i veya motorun azami egzoz gazı akış
değerinin ± %1,5’i (hangisi daha büyükse)
6 ≤ 600 K sıcaklıklar ± 2 K mutlak
7 > 600 K sıcaklıklar Okunan değerin ± % 1’i
8 Egzoz gazı basıncı ± 0,2 kPa mutlak
9 Giriş havası ± 0,05 kPa mutlak
basıncı
10 Atmosfer basıncı ± 0,1 kPa mutlak
11 Diğer basınçlar ± 0,1 kPa mutlak
12 Mutlak nem Okunan değerin ± % 5’i
13 Seyreltme hava Okunan değerin ± % 2’si
akışı
14 Seyreltilmiş egzoz
gazı akışı
Okunan değerin ± %2’si
1.4 Gaz halindeki bileşenlerin tespiti
1.4.1 Genel analizör özellikleri
Analizörler, egzoz gazı bileşenlerinin derişimlerinı ölçmek için gereken doğrulukta ölçmek için uygun ölçme aralığına
sahip olmalıdır (Madde 1.4.1.1). Analizörlerin, ölçülen derişimler tam ölçeğin % 15’i ile % 100’ü arasına düşecek
şekilde çalıştırılması tavsiye edilir.
Tam ölçek değeri 155 ppm (veya ppm C) veya daha küçükse veya yeterli doğruluk ve tam ölçeğin % 15 altında
çözünürlük sağlayan okuma sistemleri (bilgisayar, veri kaydedicileri) kullanılıyorsa, tam ölçeğin % 15 altındaki
ölçmeler de kabul edilebilir. Bu durumda, Ek III, İlave 2, Madde 1.5.5.2’ye göre kalibrasyon eğrilerinin doğruluğunu
sağlamak için, ilave kalibrasyonlar yapılmalıdır.
Donanımın elektromanyetik uyumluluğu (EMC) ilave hataları en aza indirecek bir seviyede olmalıdır.
1.4.1.1 Ölçme hatası
Analizör, anma kalibrasyon noktasından okumanın ± % 2’sinden veya tam ölçeğin ± % 3’ünden (hangisi daha
büyükse) daha fazla sapmamalıdır.
Not - Bu yönetmeliğin amaçları bakımından doğruluk, kalibrasyon gazı (=gerçek değer) kullanılarak kalibrasyon anma
değerlerinden analizör okumasının sapması olarak tarif edilir.
1.4.1.2 Tekrarlanabilirlik
Verilen bir kalibrasyon veya span gazında 10 kez tekrarlayan tepkilere karşılık gelen standard sapmanın 2,5 katı olarak
tarif edilen tekrarlanabilirlik, 155 ppm’in (veya ppm C) üzerinde kullanılan her bir derişim aralığında tam ölçeğin ± %
1’inden veya 155 ppm’nin (veya ppm C) altında kullanılan her bir derişim aralığında ise tam ölçeğin ± % 2'sinden daha
büyük olmamalıdır.
1.4.1.3 Gürültü
Analizörün her 10 saniyelik süre içinde, sıfır ve kalibrasyon veya span gazlarına tepe noktasından tepe noktasına
tepkisi, kullanılan bütün aralıklarda tam ölçeğin % 2’sini aşmamalıdır.
1.4.1.4 Sıfır gazı sürüklenmesi (zero drift)
Sıfır gazı sürüklenmesi, bir saatlik zaman aralığı esnasında kullanılan en düşük aralıkta tam ölçeğin % 2’sinden az
olmalıdır.
Sıfır tepkisi, gürültü dahil, 30 saniyelik zaman aralığında sıfır gaza ortalama tepki olarak tarif edilir.
44

1.4.1.5 Span gazı (deney gazı) sürüklenmesi
Span gazı sürüklenmesi, bir saatlik zaman aralığında kullanılan en düşük aralıkta tam ölçeğin % 2’sinden az olmalıdır.
Span gazı, span gazı tepkisi ile sıfır gazı tepkisi arasındaki fark olarak tarif edilir. Span gazı tepkisi, gürültü dahil, 30
saniyelik zaman aralığında bir span gazına ortalama tepki olarak tarif edilir.
1.4.2 Gaz kurutma
Isteğe bağlı olarak kullanılan gaz kurutma cihazı, ölçülen gazların derişimi üzerinde çok küçük etkiye sahip olmalıdır.
Kimyasal kurutucular numuneden suyun uzaklaştırılmasında kabul edilir bir yöntem değildir.
1.4.3 Analizörler
Kullanılacak ölçme prensipleri, Madde 1.4.3.1 ila Madde 1.4.3.5’te tarif edilmektedir. Ölçme sistemlerinin ayrıntılı bir
tarifi Ek VI’da verilmektedir.
Ölçülecek gazlar aşağıdaki cihazlarla analiz edilmelidir. Doğrusal olmayan analizörler için, doğrusallaştırma
devrelerinin kullanımına müsaade edilir.
1.4.3.1 Karbon monoksit (CO) analizi
Karbon monoksit analizörü, kızıl ötesi ışığı dağıtmayan (NDIR) emmeli (absorbsiyon) tipte olmalıdır.
1.4.3.2 Karbon dioksit (CO 2 ) analizi
Karbon dioksit analizörü, kızıl ötesi ışığı dağıtmayan (NDIR) emmeli tipte olmalıdır.
1.4.3.3 Hidrokarbon (HC) analizi
Hidrokarbon analizörü, gaz sıcaklığını 463 K (190 °C) ± 10 K'de tutabilmek için detektörü, vanaları, boru bağlantıları
vb. ısıtılan, Isıtmalı Alev İyonlaştırıcı Detektör (HFID) tipinde olmalıdır.
1.4.3.4 Azot oksitlerin (NO x ) analizi
Azot oksitler analizörü, kuru esasa göre ölçülmüş ise, NO 2 /NO konvertörlü Kimyasal Aydınlatma Detektörü (CLD)
veya Isıtılmış Kimyasal Aydınlatma Detektörü (HCLD) tipinde olmalıdır. Islak esasa göre ölçülürse, su giderme
kontrolünün (Ek III, İlave 2, Madde 1.9.2.2) yeterli olması kaydıyla, 328 K (55 o C) üzerinde tutulan konvertörlü
HCLD kullanılmalıdır.
CLD ve HCLD’nin her ikisi için numune alma yolu, kuru ölçme için konvertöre kadar, ıslak ölçme için analizöre kadar
328 K ila 473 K (55 °C ila 200 °C) cidar sıcaklığında tutulmalıdır.
1.4.4 Hava/yakıt oranının ölçülmesi
Egzoz gaz akışını Madde 1.2.5’te belirtildiği şekilde belirlemek için kullanılan hava/yakıt oranını ölçme donanımı,
geniş aralıkta hava/yakıt oranlı algılayıcısı veya zirkon tipte lambda algılayıcısı olmalıdır.
Algılayıcı, su yoğuşmasına imkan vermeyecek şekilde egzoz gazı sıcaklığının yeterince yüksek olduğu bir yerde egzoz
borusuna doğrudan monte edilmelidir.
Elektronik cihazlarla birleştirilmiş algılayıcının doğruluğu aşağıdaki aralıklarda olmalıdır:
Okumanın ± % 3’ü, λ < 2
Okumanın ± % 5’i, 2 ≤ λ < 5
Okumanın ± % 10’u, 5 ≤ λ
Algılayıcı, yukarıda belirtilen doğruluğu yerine getirmek için cihaz imalatçısı tarafından belirtildiği şekilde kalibre
edilmelidir.
1.4.5 Gaz halindeki emisyonlardan numune alınması
Gaz halindeki emisyonlardan numune alma sondaları, egzoz gazı sistemi çıkışının ters akış yönünde en az 0,5 m veya
egzoz boru çapının üç katı (hangisi daha büyük olursa) olacak şekilde, uygulanabildiği kadar ve sonda üzerindeki gaz
sıcaklığını en az 343 K (70 o C) olmasını temin edecek şekilde yeterince motora yakın bir mesafede olmalıdır.
Dallanmış manifold gruplarına sahip çok silindirli bir motorda, numunenin bütün silindirlerden gelen ortalama egzoz
emisyonlarını temsil etmesini temin etmek için sonda girişi mümkün olduğunca çıkış tarafına doğru yeterince uzağa
yerleştirilmelidir. ‘V’-motor yapısında olduğu gibi, ayrı manifold gruplarına sahip olan çok silindirli motorlarda
münferit olarak her bir gruptan bir numune alınmasına müsaade edilir. Yukarıdaki yöntemlerle ilişkilendirmek için
gösterilmiş olan diğer yöntemler kullanılabilir. Egzoz emisyonları hesabında motorun toplam egzoz kütle akışı
kullanılmalıdır.
45

Egzoz gazının bileşimi herhangi bir egzoz iyileştirme sistemi ile etkileniyorsa, egzoz numunesi Faz I deneylerinde bu
cihazın ters akış yönünde, Faz II deneylerinde bu cihazın akış yönünde alınmalıdır. Parçacıkların tespiti için bir tam akış
seyreltme sistemi kullanıldığında, gaz halindeki emisyonlar seyreltilmiş egzoz gazında da tespit edilebilir. Numune
alma sondaları, seyreltme kanalındaki (Ek VI Madde 1.2.1.2, DT ve Madde 1.2.2, PSP) parçacık numune alma
sondasına yakın olmalıdır. CO ve CO 2 isteğe bağlı olarak, torbaya numune almak suretiyle ve müteakiben numune alma
torbasında derişimi ölçülmesi ile tespit edilebilir.
1.5 Parçacıkların tespit edilmesi
Parçacıklarin tespit edilmesi bir seyreltme sistemini gerektirir. Seyreltme, kısmi akış seyreltme sistemiyle veya tam akış
ikili seyreltme sistemiyle birlikte bulunabilir. Seyreltme sisteminin akış kapasitesi, seyreltme ve numune alma sistemleri
içindeki su yoğuşmasını tamamen ortadan kaldıracak şekilde yeteri kadar geniş olmalı ve seyreltilmiş egzoz gazı
sıcaklığını, filtre tutucuların hemen ters akış yönünde 315 K (42 °C) ila 325 K (52 o C) arasında muhafaza etmelidir.
Hava nemi yüksek ise, seyreltme sistemine girmeden önce seyreltme havası neminin giderilmesine müsaade edilir.
Ortam sıcaklığı 293 K’nin (20 °C) altında ise, 303 K (30 °C) sıcaklık sınırının üzerindeki seyreltme havası ön ısıtması
tavsiye edilir. Bununla birlikte, seyreltilmiş hava sıcaklığı, egzozun seyreltme kanalına girişinden önce 325 K’ni (52
°C) aşmamalıdır.
Not - Kararlı durum işlemi için filtre sıcaklığı, 42 °C ila 52 o C’luk sıcaklık aralığına uyulması yerine azami 325 K’de
(52 o C) veya altında muhafaza edilebilir.
Kısmi akış seyreltme sistemlerinde, parçacık numune alma sondası Madde 4.4’te belirtildiği gibi gaz sondasına yakın ve
ters akış yönünde takılmalı ve Ek VI, Madde 1.2.1.1, Şekil 4 ila Şekil 12 EP ve SP’ye uygun olmalıdır.
Kısmi akış seyreltme sistemi, daha küçüğü hava ile seyreltilen ve ardışık olarak parçacık ölçmesi için kullanılan, egzoz
buharını iki kısma ayıracak şekilde tasarımlanmalıdır. Bundan, dolayı seyreltme oranının doğru olarak tespit edilmesi
esastır. Farklı ayırma yöntemleri uygulanabilir, bundan dolayı, kullanılan ayırma tipi, numune alma donanımının önem
derecesini ve kullanılacak işlemleri belirtir (Ek VI, Madde 1.2.1.1).
Parçacıkların kütlesini tespit etmek için, bir parçacık numune alma sistemi, parçacık numune alma filtreleri, bir
mikrogram terazi ve bir sıcaklık ve nem kontrollü tartım odası gereklidir.
Parçacık numune alınmasında iki yöntem uygulanabilir:
- Tekli filtre yönteminde deney çevriminin bütün modları için bir filtre çifti (bu İlave, Madde 1.5.1.3) kullanılır.
Deneyin numune alma safhasında numune alma sürelerine ve akışlara gerekli dikkat gösterilmelidir. Bununla
birlikte, deney çevrimi için sadece bir filtre çifti gerekli olacaktır.
- Çoklu filtre yöntemi, deney çevriminin her münferit modu için bir filtre çiftinin (bu İlave, Madde 1.5.1.3)
kullanılmasını gerekli kılar. Bu yöntem, daha yumuşak numune alma işlemlerine izin verir, ancak daha fazla filtre
kullanılır.
1.5.1 Parçacık numune alma filtreleri
1.5.1.1 Filtre özelliği
Belgelendirme deneyleri için florokarbon kaplı cam elyaflı filtreler veya florokarbon esasına dayanan membran filtreler
gereklidir. Özel uygulamalar için farklı filtre malzemeleri kullanılabilir. Bütün filtre tipleri, 35 cm/s ile 100 cm/s
arasındaki gaz yüzey hızlarında en az % 99’luk verimlilikle 0,3 μm DOP’u (di-oktilftalat) biriktirmeye sahip olmalıdır.
Laboratuvarlar arasında veya imalatçı ile onay kuruluşu arasında ilişkilendirme deneyleri yapılırken özdeş kalitede
filtreler kullanılmalıdır.
1.5.1.2 Filtre ebadı
Parçacık filtreleri asgari 47 mm’lik çapa (37 mm süzme çapı) sahip olmalıdır. Daha geniş çaplı filtreler kabul edilebilir
(Madde 1.5.1.5).
1.5.1.3 Esas ve yedek filtreler
Seyreltilmiş egzoz numunesi, deney sırası boyunca serilerde bulunan filtre çiftleri (bir esas ve bir yedek filtre) ile
alınmalıdır. Yedek filtre, esas filtreden akış yününde 100 mm’den fazla uzaklıkta olmayacak şekilde yerleştirilmeli ve
esas filtreye temas etmemelidir. Filtreler, ayrı olarak tartılabilir veya filtre çiftleri olarak süzme yüzü süzme yüzüne
gelecek şekilde yerleştirilebilir.
1.5.1.4 Filtre yüzey hızı
35 cm/s’den 100 cm/s’ye kadar filtreden geçen bir gaz yüzey hızı elde edilmelidir. Deneyin başlangıcı ile sonu
arasındaki basınç düşüşündeki artış 25 kPa’dan fazla olmamalıdır.
46

1.5.1.5 Filtre yüklemesi
En yaygın filtre ebadı için tavsiye edilen asgari filtre yüklemesi aşağıdaki çizelgede gösterilmiştir.
Daha büyük filtre ebadı için asgari filtre yüklemesi 0,065 mg/1000 mm 2 lik filtre alanı olmalıdır.
Filtre çapı (mm) Tavsiye edilen süzme çapı (mm) Tavsiye edilen asgari yükleme (mg)
47 37 0,11
70 60 0,25
90 80 0,41
110 100 0,62
Çoklu filtre yönteminde, bütün filtrelerin toplamı için tavsiye edilen asgari filtre yüklemesi, yukarıdaki uygun değerde
bir ürün olmalı ve toplam mod sayısının kare kökü olmalıdır.
1.5.2 Tartım odası ve analitik terazi özellikleri
1.5.2.1 Tartım odası şartları
Bütün filtre şartlandırması ve tartılması esnasında, parçacık filtrelerinin yerleştirildiği ve tartıldığı odanın sıcaklığı, 295
K (22 o C) ± 3 K’de tutulmalıdır. Nem, 282,5 K (9,5 o C) ± 3 K çiğlenme noktasına ve % 45 ± % 8’lik bağıl neme göre
muhafaza edilmelidir.
1.5.2.2 Referans filtre tartımı
Odanın ortamı, parçacık filtrelerinin kararlı hale getirilmesi esnasında filtreler üzerinde toplanabilecek herhangi bir
ortam kirleticisinden (toz gibi) arındırılmış olmalıdır.
Bozulmaya neden olan hususların süresi 30 dakikayı geçmez ise, Madde 1.5.2.1’de ana hatları ile belirtildiği şekilde
tartım odası özelliklerine ait bozulmalara izin verilecektir. Tartım odası, tartım odasına personel girişinden önceki
gerekli özellikleri sağlamalıdır. En az iki adet kullanılmamış referans filtre veya referans filtre çifti, dört saat içinde,
ancak, tercihen numune filtresi (çifti) tartılırken aynı zamanda tartılmalıdır. Filtreler, aynı ebatta olmalı ve numune
filtreleri gibi aynı malzemeden yapılmalıdır.
Referans filtrelerin (referans filtre çifti) ortalama ağırlığı, numune filtre ağırlıkları arasında 10 μg’dan daha fazla
değişirse, bütün numune filtreleri hurdaya çıkarılmalı ve emisyon deneyi tekrarlanmalıdır.
Madde 1.5.2.1’de özetlenen tartım odası kararlılık kriterleri sağlanmazsa, ancak referans filtre (çifti) ağırlığı yukarıdaki
kriterleri sağlarsa, motor imalatçısı, numune filtre ağırlıklarını kabul etmek veya deneyleri bırakmak, tartım odası
kontrol sistemini sabitlemek ve deneyi tekrar etmek seçeneklerine sahiptir.
1.5.2.3 Analitik terazi
Bütün filtrelerin ağırlıklarını tespit etmek için kullanılan analitik terazi, terazi imalatçısı tarafından belirtilen
kesinliğe (standard sapma) ve 1 μg’lık (1 dijit = 1 μg) çözünürlüğe sahip olmalıdır.
2 μg’lık
1.5.2.4 Statik elektrik etkilerinin ortadan kaldırılması
Filtreler, statik elektrik etkilerinin ortadan kaldırılması için, örneğin bir polonyum nötrleştirici veya benzer etkiyi
gösteren bir cihazla tartımdan önce nötralize edilmelidir.
1.5.3 Parçacık ölçmesi için ilave özellikler
Çiğ ve seyreltilmiş egzoz gazı ile temas halinde bulunan seyreltme sisteminin bütün parçaları ve egzoz borusundan
filtre tutucusuna kadar numune alma sistemi, parçacıkların birikmesini veya değişimini en aza indirecek şekilde
tasarımlanmalıdır. Bütün parçalar, egzoz gazı bileşenleri ile reaksiyona girmeyen elektrik iletici malzemelerden
yapılmalı ve elektrostatik etkileri önlemek için elektrik topraklanması olmalıdır.
2 Ölçme ve numune alma işlemleri (NRTC deneyi)
2.1 Giriş
Deney için sunulan motordan yayılan gaz halindeki ve parçacık bieşenleri, Ek VI’da belirtilen yöntemle ölçülmelidir.
Ek VI’nın yöntemleri, gaz halindeki emisyonlar (Madde 1.1) için tavsiye edilen analitik sistemleri ve tavsiye edilen
parçacık seyreltmesi ile numune alma sistemlerini açıklamaktadır (Madde 1.2).
2.2 Dinamometre ve deney hücresi donanımı
Motor dinamometreleri üzerindeki motorların emisyon deneyleri için aşağıdaki donanım kullanılmalıdır:
47

2.2.1 Motor dinamometresi
Bu Ek İlave 4’te belirtilen deney çevrimini yapacak yeterli özelliklere sahip bir motor dinamometresi kullanılmalıdır.
Tork ve devir ölçmesi için kullanılan cihazlar, verilen sınırlar içinde gücün ölçülmesine imkan vermelidir. İlave
hesaplamalar gerekli olabilir. Ölçme donanımının doğruluğu, Çizelge 3’te verilen sayılar azami toleransları aşmayacak
şekilde olmalıdır.
2.2.2 Diğer cihazlar
Yakıt tüketimini, hava tüketimini soğutucu ve yağlama yağının sıcaklığını, egzoz gazı basıncı ve emme manifoldu
basıncını, egzoz gazı sıcaklığını, hava giriş sıcaklığını, atmosfer basıncını, nem ve yakıt sıcaklığını ölçen cihazlar
gerektiğinde kullanılmalıdır. Bu cihazlar, Çizelge 3’te verilen şartları sağlamalıdır.
Çizelge 3- Ölçme cihazlarının doğruluğu
No Ölçme cihazı Doğruluk
1 Motor devri Okunan değerin ± % 2’si veya motorun azami devrinin ± % 1’i (hangi
değer daha büyük ise)
2 Tork Okunan değerin ± % 2’si veya motorun azami devrinin ± %1’i (hangi değer
daha büyük ise)
3 Yakıt tüketimi Motorun azami yakıt tüketim değerinin ± % 2’si
4 Hava tüketimi Okunan değerin ± % 2’si veya motorun azami hava tüketim değerinin ±
%1’i (hangisi daha büyükse)
5 Egzoz gazı akışı Okunan değerin ± % 2,5’i veya motorun azami egzoz gazı akış değerinin ±
%1,5’i (hangisi daha büyükse)
6 ≤ 600 K sıcaklıklar ± 2 K mutlak
7 > 600 K sıcaklıklar Okunan değerin ± % 1’i
8 Egzoz gazı basıncı ± 0,2 kPa mutlak
9 Giriş havası ± 0,05 kPa mutlak
basıncı
10 Atmosfer basıncı ± 0,1 kPa mutlak
11 Diğer basınçlar ± 0,1 kPa mutlak
12 Mutlak nem Okunan değerin ± % 5’i
13 Seyreltme hava
akışı
14 Seyreltilmiş egzoz
gazı akışı
Okunan değerin ± % 2’si
Okunan değerin ± % 2’si
2.2.3 Çiğ egzoz gazı akışı
Çiğ egzoz gazındaki emisyonların hesaplanması ve kısmi akış seyreltme sisteminin kontrolü için egzoz gazının kütle
debisinin bilinmesi gereklidir. Egzoz gazı kütle debisinin tespit edilmesi için alttaki yöntemlerin birisi kullanılabilir.
Emisyonların hesaplanmasının amacı bakımından, aşağıda açıklanan her iki yöntemin tepki süresi, İlave 2 Madde
1.11.1’de tarif edildiği gibi, analizör tepki süresi şartına eşit veya bundan az olmalıdır.
Kısmi akış seyreltme sisteminin kontrol edilmesi amacıyla, daha hızlı tepki gereklidir. Çevrim içi kontrollü kısmi akış
seyreltme sistemleri için ≤ 0,3 saniyelik tepki süresi gereklidir. Ön kayıtlı deney çalışmasına dayanan ileriye bakış (look
ahead) kontrollü kısmi akış seyreltme sistemleri için, ≤ 1 saniye artış süreli ≤ 5 saniyelik egzoz akış ölçme sisteminin
tepki süresi gereklidir.
Sistem tepki süresi cihaz imalatçısı tarafından belirtilmelidir. Egzoz gazı akışı ve kısmi akış seyreltme sistemi için
birleşik tepki süresi şartları Madde 2.4’te gösterilmiştir.
Doğrudan ölçme yöntemi
Anlık egzoz akışının doğrudan ölçülmesi, aşağıdakiler gibi sistemlerle yapılabilir:
- Basınç farklılaştıran cihazlar, akış nozulu gibi (ayrıntılar için ISO 5167: 2000’e bakılmalıdır),
- Ultrasonik akış ölçer,
- Vorteks akış ölçer.
48

Emisyon değeri hatalarını etkileyecek olan ölçme hatalarından kaçınmak için tedbirler alınmalıdır. Bu tür tedbirler,
cihaz imalatçılarının tavsiyelerine ve iyi mühendislik uygulamalarına uygun olarak motor egzoz sistemi içindeki
tertibatın dikkatli yerleştirilmesini içermelidir. Özellikle motor performansı ve emisyonlar, tertibatın yerleştirilmesinden
etkilenmemelidir.
Akış ölçerler, Çizelge 3’ün doğruluk özelliklerini sağlamalıdır.
Hava ve yakıt ölçme yöntemi
Bu yöntem, hava akışının ve yakıt akışının uygun akış ölçerlerle ölçülmesini kapsar. Anlık egzoz gazı akışının
hesaplanması aşağıdaki gibidir:
G EXHW = G AIRW + G FUEL (ıslak egzoz kütlesi için)
Akış ölçerler, Çizelge 3’ün doğruluk özelliklerini sağlamalı, ancak egzoz gazı akışı için doğruluk özelliklerini de
sağlayacak şekilde yeterince doğru olmalıdır.
İzleyici gaz ölçme yöntemi
Bu yöntem, egzoz içindeki izleyici gazın derişiminin ölçülmesini kapsar.
İnert (soy) gazın (örneğin, saf helyum) bilinen miktarı izleyici olarak egzoz gazı akışı içine püskürtülür. Bu gaz egzoz
gazı ile karıştırılır ve seyreltilir, ancak egzoz borusunda reaksiyona girmemelidir. Sonra gazın derişimi egzoz gazı
numunesi içinde ölçülmelidir.
İzleyici gazın tam karışımını elde etmek için egzoz gazı numune alma sondası, izleyici gazın püskürtme noktasının akış
yönünde en az 1 m mesafeye veya egzoz borusu çapının 30 kat uzaklığa (hangisi daha büyükse) yerleştirilmelidir.
İzleyici gaz motordan gaz çıkış yönünde püskürtüldüğünde, tam karıştırma izleyici gaz derişimini referans derişim ile
karşılaştırmak suretiyle doğrulanıyorsa, numune alma sondası püskürtme noktasına daha yakın yerleştirilebilir.
İzleyici gaz debisi, karıştırmadan sonra motor rölanti devrinde izleyici gaz derişimi izleyici gaz analizörünün tam
ölçeğinden daha düşük olacak şekilde ayarlanmalıdır.
Egzoz gaz akışının hesaplanması aşağıdaki gibidir:
G
EXHV
GT
EXH
60 conc conc
Burada;
G EXHW i : Anlık egzoz kütle akışı (kg/s),
G T : İzleyici gaz akışı (cm 3 /min),
conc mix : Karıştırmadan sonra izleyici gazın anlık derişimi (ppm),
ρ EXH : Egzoz gazının yoğunluğu (kg/m 3 ),
conc a : Giriş havasındaki izleyici gazın ortam derişimidir (ppm).
İzleyici gazın ortam derişimi (conc a ), deney çalışmasından önce ve sonra hemen ölçülen ortam derişiminin ortalaması
alınarak tespit edilebilir.
Ortam derişimi, azami egzoz akışında karıştırmadan sonra izleyici gazın derişiminin % 1’inden az olduğunda, ortam
derişimi ihmal edilebilir.
Toplam sistem, egzoz gazı akışı için doğruluk özelliklerini karşılamalı ve İlave 2, Madde 1.11.2’ye göre kalibre
edilmelidir.
Hava akışı ve hava/yakıt oranı ölçme yöntemi
Bu yöntem, hava akışından ve hava/yakıt oranından egzoz kütlesinin hesaplanmasını kapsar. Anlık egzoz gazı kütle
akışının hesaplanması aşağıdaki gibidir:
G
EXHV
G
AIRW
mix
1
1
A/
Fst
i
a
49

ile
conc
100
10
2
CO
4
CO
2
A/Fst = 14,5
4
2 10
concCO
1
3,5
4
2
10
concCO
concHC
0,45.
4
conc
concCO
10
1
3,5
cCO
2
4
4
6,9078
conc conc 10
conc 10
CO
HC
CO
2
conc
CO
10
4
Burada;
A/F st : Stokiyometrik hava/yakıt oranı (kg/kg),
λ : Bağıl hava/yakıt oranı,
conc CO2 : Kuru CO 2 derişimi (%),
conc CO : Kuru CO derişimi (ppm),
conc HC : HC derişimidir (ppm)
Not - Hesaplama, 1,8’e eşit H/C oranlı dizel yakıta atıfta bulunur.
Hava akış ölçer, Çizelge 3’ün doğruluk özelliklerini karşılamalı, kullanılan CO 2 analizörü Madde 2.3.1’in özelliklerini
karşılamalı ve toplam sistem, egzoz gazı akışı için doğruluk özelliklerini karşılamalıdır.
İsteğe bağlı olarak, zirkon tip algılayıcı gibi hava/yakıt oranı ölçme donanımı, Madde 2.3.4’ün özelliklerine uygun
olarak aşırı hava/yakıt oranının ölçülmesi için kullanılabilir.
2.2.4 Seyreltilmiş egzoz gazı akışı
Seyreltilmiş egzoz gazındaki emisyonların hesaplanması için seyreltilmiş egzoz gazı kütle debisinin bilinmesi
gereklidir. Çevrim boyunca toplam seyreltilmiş egzoz gazı akışı (kg/deney) çevrim boyunca ölçme değerlerinden ve
akış ölçme cihazının karşılık gelen kalibrasyon bilgilerinden (PDP için V0, CFV için KV, SSV için Cd)
hesaplanmalıdır. İlave 3, Madde 2.2.1’de belirtilen karşılık gelen yöntemler uygulanmalıdır. Parçacıkların ve gaz
halindeki kirleticilerin toplam numune kütlesi, toplam CVS akışının % 0,5’ini aşarsa, CVS akışı düzeltilmeli veya
parçacık numune akışı akış ölçme cihazından önce CVS’ye geri döndürülmelidir.
2.3 Gaz halindeki bileşenlerin tespiti
2.3.1 Genel analizör özellikleri
Analizörler, egzoz gazı bileşenlerinin derişimlerini ölçmek için gereken doğrulukta uygun ölçme aralığına sahip
olmalıdır (Madde 1.4.1.1). Analizörler, ölçülen derişimlerin tam ölçeğin % 15’i ile % 100’ü arasına düşecek şekilde
çalıştırılması tavsiye edilir.
Tam ölçek değeri 155 ppm (veya ppm C) veya daha küçükse veya yeterli doğruluk ve tam ölçeğin % 15 altında
çözünürlük sağlayan okuma sistemleri (bilgisayar, veri kaydedicileri) kullanılıyorsa, tam ölçeğin % 15 altındaki
ölçmeler de kabul edilebilir. Bu durumda, Ek III, İlave 2, Madde 1.5.5.2’ye göre kalibrasyon eğrilerinin doğruluğunu
sağlamak için ilave kalibrasyonlar yapılmalıdır.
Donanımın elektromanyetik uyumluluğu (EMC) ilave hataları en aza indirecek bir seviyede olmalıdır.
2.3.1.1 Ölçme hatası
Analizör, anma kalibrasyon noktasından okumanın ± % 2’sinden veya tam ölçeğin ± % 3’ünden (hangisi daha
büyükse) daha fazla sapmamalıdır.
Not - Bu yönetmeliğin amaçları bakımından doğruluk, kalibrasyon gazı (=gerçek değer) kullanılarak kalibrasyon anma
değerlerinden analizör okumasının sapması olarak tarif edilir.
2.3.1.2 Tekrarlanabilirlik
Verilen bir kalibrasyon veya span gazına 10 kez tekrarlanan tepkilere karşılık gelen standard sapmanın 2,5 katı olarak
tarif edilen tekrarlanabilirlik,155 ppm’in (veya ppm C) üzerinde kullanılan her bir derişim aralığında tam ölçeğin ± %
1’inden veya 155 ppm’nin (veya ppm C) altında her bir derişim aralığında tam ölçeğin ± % 2'sinden daha büyük
olmamalıdır.
50

2.3.1.3 Gürültü
Analizörün her 10 saniyelik süre içinde, sıfır ve kalibrasyon veya span gazlarına tepeden tepeye tepkisi, kullanılan
bütün aralıklarda tam ölçeğin % 2’sini aşmamalıdır.
2.3.1.4 Sıfır gazı sürüklenmesi (zero drift)
Sıfır gazı sürüklenmesi, bir saatlik zaman aralığı esnasında kullanılan en düşük aralıkta tam ölçeğin % 2’sinden az
olmalıdır.
Sıfır tepkisi, gürültü dahil, 30 saniyelik zaman aralığında sıfır gaza ortalama tepki olarak tarif edilir.
2.3.1.5 Span gazı (deney gazı) sürüklenmesi
Span gazı sürüklenmesi, bir saatlik zaman aralığında kullanılan en düşük aralıkta tam ölçeğin % 2’sinden az olmalıdır.
Span gazı, span gazı tepkisi ile sıfır gazı tepkisi arasındaki fark olarak tarif edilir. Span gazı tepkisi, gürültü dahil,
30 saniyelik zaman aralığında bir span gazına ortalama tepki olarak tarif edilir.
2.3.1.6 Yükselme süresi
Çiğ egzoz gazı analizinde ölçme sistemine yerleştirilen analizörün yükselme süresi, 2,5 s’yi aşmamalıdır.
Not - Sadece tek başına analizörün tepki süresinin değerlendirilmesi, geçici deney için toplam sistemin kararlılığını net
olarak tanımlamayacaktır. Sistemin başından sonuna kadar hacimler, özellikle ölü hacimler sadece sondandan
analizöre taşıma süresini etkilemeyecek, aynı zamanda yükselme süresini de etkileyecektir. Keza, analizör
içindeki taşıma süreleri, NOx analizörleri içindeki konvertör veya su tutucular gibi analizör tepki süresi olarak da
tarif edilir. Toplam sistemin tepki süresinin tespit edilmesi, İlave 2, Madde 1.11.1’de açıklanmıştır.
2.3.2 Gaz kurutma
Aşağıda belirtildiği gibi, NSRC deney çevrimi ile ilgili aynı özellikler uygulanır (Madde 1.4.2).
İsteğe bağlı olarak kullanılan gaz kurutma cihazı, ölçülen gazların derişimi üzerinde çok küçük etkiye sahip olmalıdır.
Kimyasal kurutucular numuneden suyun uzaklaştırılmasında kabul edilir bir yöntem değildir.
2.3.3 Analizörler
Aşağıda belirtildiği gibi, NRSC deney çevrimi ile ilgili aynı özellikler uygulanır (Madde 1.4.3).
Ölçülecek gazlar aşağıdaki cihazlarla analiz edilmelidir. Doğrusal olmayan analizörler için, doğrusallaştırma
devrelerinin kullanımına müsaade edilir.
2.3.3.1 Karbon monoksit (CO) analizi
Karbon monoksit analizörü, kızıl ötesi ışığı dağıtmayan (NDIR) emmeli tipte olmalıdır.
2.3.3.2 Karbon dioksit (CO 2 ) analizi
Karbondioksit analizörü, kızıl ötesi ışığı dağıtmayan (NDIR) emmeli tipte olmalıdır.
2.3.3.3 Hidrokarbon (HC) analizi
Hidrokarbon analizörü, gaz sıcaklığını 463 K (190 °C) ± 10 K'de tutabilmek için detektörü, vanaları, boru bağlantıları
vb. ısıtmalı olan, Isıtmalı Alev İyonlaştırıcı Detektör (HFID) tipinde olmalıdır.
2.3.3.4 Azot oksitlerin (NO x ) analizi
Azot oksitler analizörü, kuru esasa göre ölçülmüş ise, NO 2 /NO konvertörlü Kimyasal Aydınlatma Detektörü (CLD)
veya Isıtılmış Kimyasal Aydınlatma Detektörü (HCLD) tipinde olmalıdır. Islak esasa göre ölçülürse, su giderme
kontrolünün (Ek III, İlave 2, Madde 1.9.2.2) sağlanması kaydıyla, 328 K (55 o C) üzerinde tutulan konvertörlü HCLD
kullanılmalıdır.
CLD ve HCLD’nin her ikisi için numune alma yolu, kuru ölçme için konvertöre kadar, ıslak ölçme için analizöre kadar
328 K ila 473 K (55 °C ila 200 °C) cidar sıcaklığında tutulmalıdır.
2.3.4 Hava/yakıt oranının ölçülmesi
Egzoz gaz akışını Madde 2.2.3’te belirtildiği şekilde belirlemek için kullanılan hava/yakıt oranını ölçme donanımı,
geniş aralıkta hava/yakıt oranlı algılayıcı veya Zirkon tipte lambda algılayıcısı olmalıdır.
Algılayıcı, su yoğunlaşmasını imkan vermeyecek şekilde egzoz gazı sıcaklığının yeterince yüksek olduğu egzoz
borusuna doğrudan monte edilmelidir.
51

Elektronik cihazlarla birlikte algılayıcının doğruluğu aşağıdaki okumalar içinde olmalıdır:
Okumanın ± % 3’ü, λ < 2
Okumanın ± % 5’i, 2 ≤ λ < 5
Okumanın ± % 10’u, 5 ≤ λ
Algılayıcı, yukarıda belirtilen doğruluğu yerine getirmek için cihaz imalatçısı tarafından belirtildiği şekilde kalibre
edilmelidir.
2.3.5 Gaz halindeki emisyonlardan numune alınması
2.3.5.1 Çig egzoz gazı
Çiğ egzoz gazındaki gaz halindeki emisyonların hesaplanmasında, aşağıda belirtildiği gibi NSRC deney çevrimi ile
ilgili aynı özellikler uygulanır (Madde 1.4.4).
Gaz halindeki emisyonlarından numune alma sondaları, egzoz gazı sisteminin çıkışının akışa karşı yönde en az 0,5 m
veya egzoz boru çapının üç katı (hangisi daha büyük olursa) olacak şekilde, uygulanabildiği kadar ve sonda üzerindeki
gaz sıcaklığını en az 343 K (70 o C) olmasını temin edecek kadar motora yeterince yakın bir mesafede olmalıdır.
Çoklu manifold gruplarına sahip çok silindirli bir motorda, numunenin bütün silindirlerden gelen ortalama egzoz
emisyonlarını temsil etmesini temin etmek için sonda girişi mümkün olduğunca akış yönünde yeterince uzağa
yerleştirilmelidir. ‘V’-motor yapısında olduğu gibi, ayrı manifold gruplarına sahip olan çok silindirli motorlarda
münferit olarak her bir gruptan bir numune alınmasına müsaade edilir. Yukarıdaki yöntemlerle ilişkilendirmek için
gösterilmiş olan diğer yöntemler kullanılabilir. Egzoz emisyonları hesabında motorun toplam egzoz kütle akışı
kullanılmalıdır.
Egzoz gazının bileşimi herhangi bir egzoz iyileştirme sistemi ile etkileniyorsa, egzoz numunesi Faz I deneylerinde bu
cihazın ters akış yönünde, Faz II deneylerinde bu cihazın akış yönünde alınmalıdır.
2.3.5.2 Seyreltilmiş egzoz gazı akışı
Tam akış seyreltme sistemi kullanılırsa, aşağıdaki özellikler uygulanır.
Motor ile tam akış seyreltme sistemi arasındaki egzoz borusu, Ek VI’nın şartlarına uygun olmalıdır. Gaz emisyonları
numune sondası/sondaları, seyreltme havası ve egzoz gazının çok iyi karıştığı noktada ve parçacık numune alma
sondasına yakın olacak şekilde seyreltme kanalına yerleştirilmelidir.
Numune alma genellikle iki şekilde yapılabilir:
- Kirleticiler çevrim boyunca bir numune torbası içerisinde toplanır ve deneyin tamamlanmasından sonra ölçülür;
- Kirleticiler numunesi çevrim boyunca sürekli olarak alınır ve birleştirilir; bu yöntem HC ve NOx için zorunludur.
Ortam derişimleri numunesi seyreltme kanalının yukarı akış yönünde numune torbasına alınmalı ve İlave 3 Madde
2.2.3’e göre emisyon derişimlerinden çıkarılmalıdır.
2.4 Parçacıkların tespit edilmesi
Parçacıkların tespit edilmesi bir seyreltme sistemini gerektirir. Seyreltme, kısmi akış seyreltme sistemiyle veya tam akış
ikili seyreltme sistemiyle birlikte bulunabilir. Seyreltme sisteminin akış kapasitesi, seyreltme ve numune alma sistemleri
içindeki su yoğuşmasını tamamen ortadan kaldıracak şekilde yeteri kadar geniş olmalı ve seyreltilmiş egzoz gazı
sıcaklığını, filtre tutucuların hemen yukarı akış yönünde 315 K (42 °C) ile 325 K (52 o C) arasında muhafaza etmelidir.
Hava nemi yüksek ise, seyreltme sistemine girmeden önce seyreltme havası neminin giderilmesine müsaade edilir.
Ortam sıcaklığı 293 K (20 °C)’nin altında ise, 303 K (30 °C) sıcaklık sınırının üzerindeki seyreltme havası ön ısıtması
tavsiye edilir. Bununla birlikte, seyreltilmiş hava sıcaklığı, seyreltme kanalının girişinden önce 325 K (52 °C)’yi
aşmamalıdır.
Parçacık numune alma sondası, gaz halindeki emisyonlar sondasına yakın yerleştirilmeli ve yerleştirme Madde 2.3.5’e
uygun olmalıdır.
Parçacıkların kütlesini tespit etmek için bir parçacık numune alma sistemi, parçacık numune alma filtreleri, mikrogram
seviyesinde ölçme yapabilen terazi ve sıcaklık ve nem kontrollü tartım odası gereklidir.
52

Kısmi akış seyreltme sistemi özellikleri
Kısmi akış seyreltme sistemi, daha küçüğü hava ile seyreltilen ve ardışık olarak parçacık ölçmesi için kullanılan, egzoz
buharını iki kısma ayıracak şekilde tasarımlanmalıdır. Bundan dolayı seyreltme oranının doğru olarak tespit edilmesi
gereklidir. Farklı ayırma yöntemleri kullanılabilir; bundan dolayı, kullanılan ayırma tipi, numune alma donanımının
önem derecesini ve kullanılacak işlemleri belirtir (Ek VI, Madde 1.2.1.1).
Kısmi akış seyreltme sisteminin kontrolü için hızlı bir sistem tepkisi gereklidir. Sistem için dönüşüm süresi, İlave 2,
Madde 1.11.1’de belirtilen işlemle tespit edilmelidir.
Egzoz akış ölçmesinin birleştirilmiş dönüşüm süresi (önceki maddeye bakınız) ve kısmi akış sistemi 0,3 s’den küçükse,
çevrim içi kontrol kullanılabilir. Dönüşüm süresi 0,3 s’yi aşarsa, ön kayıtlı deney çalışmasına dayanan ileri görüş (look
ahead) kontrolü kullanılmalıdır. Bu durumda, yükselme süresi, ≤ 1 s ve birleşiminin gecikme süresi ≤ 10 s olmalıdır.
Toplam sistem tepkisi, egzoz kütle akışı ile orantılı, parçacıkların temsili numunesi G SE ’yi temin edecek şekilde
tasarımlanmalıdır. Orantılı olarak belirlemek için asgari 5 Hz bilgi edinim hızında G EXHW ’e karşı G SE ’nin regresyon
analizi yapılmalı ve aşağıdaki kriterler sağlanmalıdır:
- G SE ile G EXHW arasındaki doğrusal regresyonun ilişkilendirme katsayısı r 2 , 0,95’ten küçük olmamalıdır.
- G EXHW üzerindeki G SE ’nin tahmini standard hatası, G SE ’nin azami % 5’ini aşmamalıdır.
- Regresyon doğrusunun G SE kesişmesi, G SE ’nin azami ± % 2’sini aşmamalıdır
İsteğe bağlı olarak, bir ön deney çalışması yapılabilir ve ön deneyin egzoz kütle akış sinyali parçacık sistemine numune
akışını kontrol etmek ("look-ahead kontrol") için kullanılabilir. Böyle bir işlem, parçacık sistemi dönüşüm süresi (t 50,P )
ve/veya egzoz sistemi akış sinyalinin dönüşüm süresi (t 50,F ) > 0,3 s ise, gereklidir. G SE ’yi kontrol eden ön deneyin süre
izlemesi (G EXHW,pre ), t 50,P + t 50,F “look-ahead” süresi ile değiştirilirse, kısmi seyreltme sisteminin doğru bir kontrolü elde
edilir.
G SE ile G EXHW arasındaki ilişkilendirmeyi oluşturmak için gerçek deney sırasında alınan bilgiler, G SE ile ilişkili
(t 50,P ’dan zaman hizalamasına kadar katkı yok), t 50,F ile süre olarak bir hizaya getirilmiş G EXHW ile kullanılmalıdır.
Başka bir deyişle, G EXHW ile G SE arasındaki süre değişimi, İlave 2, Madde 2.6’da belirlendiği üzere bunların dönüşüm
sürelerindeki farktır.
Numune akışının hassasiyeti (doğruluğu) G SE , doğrudan ölçülmeyip, diferansiyel akış ölçülmesi ile belirleniyorsa, kısmi
akışlı seyreltme sistemleri için özel bir öneme sahiptir:
G SE = G TOTW – G DILW
Bu durumda, G TOTW ve GD ILW için ± % 2’lik bir hassasiyet, G SE .’nin kabul edilebilir doğruluklarını garanti etmek için
yeterli değildir. Gaz akışı, diferansiyel akış ölçmesiyle tespit ediliyorsa, azami fark hatası, seyreltme oranı 15’ten küçük
olduğunda G SE ’nin doğruluğu ± % 5 içinde kalacak şekilde olmalıdır. Bu, her bir aletin hatalarının kare kökünü almak
suretiyle hesaplanabilir.
G SE ’nin kabul edilebilir doğrulukları, aşağıdaki yöntemlerden birisi ile elde edilebilir:
(a) Seyreltme oranı 15’te ≤ % 5’lik G SE ’nin doğruluğunu garanti eden G TOTW ve G DILW ’nin mutlak doğrulukları ± %
0,2’dir. Bununla birlikte, daha büyük seyreltme oranlarında daha büyük hatalar meydana gelir.
(b) G SE için aynı doğruluklar (a)’daki gibi elde edilecek şekilde G TOTW ile ilişkili G DILW ’nin kalibrasyonu yapılır. Böyle
bir kalibrasyonun ayrıntıları için İlave 2, Madde 2.6’ya bakılmalıdır.
(c) G SE ’nin doğruluğu, izleyici bir gazla örneğin CO 2 ile tespit edildiği gibi seyreltme oranının doğruluğundan dolaylı
olarak tespit edilir. Yine de G SE için (a) yöntemine eşdeğer doğruluklar gereklidir.
(d) G TOTW ile G DILW ’nin mutlak doğruluğu tam ölçeğin ± % 2’si aralığında, G TOTW ile G DILW arasındaki farkın azami
hatası % 0,2 aralığında ve doğrusallık hatası deney sırasında gözlemlenen en yüksek G TOTW ’nin ± % 0,2’si
aralığındadır.
53

2.4.1 Parçacık numune alma filtreleri
2.4.1.1 Filtre özelliği
Belgelendirme deneyleri için florokarbon kaplı cam elyaflı filtreler veya florokarbon esasına dayanan membran filtreler
gereklidir. Özel uygulamalar için farklı filtre malzemeleri kullanılabilir. Bütün filtre tipleri, 35 cm/saniye ile 100
cm/saniye arasındaki gaz yüzey hızlarında en az % 99’luk verimlilikle 0,3 μm DOP’u biriktirmeye sahip olmalıdır.
Laboratuvarlar arasında veya imalatçı ile onay kuruluşu arasında ilişkilendirme deneyleri yapılırken özdeş kalitede
filtreler kullanılmalıdır.
2.4.1.2 Filtre ebadı
Parçacık filtreleri asgari 47 mm’lik çapa (37 mm süzme çapı) sahip olmalıdır. Daha geniş çaplı filtreler kabul edilebilir
(Madde 2.4.1.5.).
2.4.1.3 Esas ve yedek filtreler
Seyreltilmiş egzoz numunesi deney sırası boyunca serilerde bulunan filtre çiftleri (bir esas ve bir yedek filtre) ile
alınmalıdır. Yedek filtre, esas filtreden akış yününde 100 mm’den fazla uzaklıkta olmayacak şekilde yerleştirilmeli ve
esas filtreye temas etmemelidir. Filtreler, ayrı olarak tartılabilir veya filtre çiftleri olarak süzme yüzü süzme yüzüne
gelecek şekilde yerleştirilebilir.
2.4.1.4 Filtre yüzey hızı
35 cm/s’den 100 cm/saniyeye kadar filtreden geçen bir gaz yüzey hızı elde edilmelidir. Deneyin başlangıcı ile sonu
arasında basınç düşüşündeki artış 25 kPa’dan fazla olmamalıdır.
2.4.1.5 Filtre yüklemesi
En yaygın filtre ebadı için tavsiye edilen asgari filtre yüklemesi aşağıdaki çizelgede gösterilmiştir.
Daha büyük filtre ebadı için asgari filtre yüklemesi 0,065 mg/1000 mm 2 lik filtre alanı olmalıdır.
Filtre çapı (mm) Tavsiye edilen süzme çapı (mm) Tavsiye edilen asgari yükleme (mg)
47 37 0,11
70 60 0,25
90 80 0,41
110 100 0,62
Çoklu filtre yönteminde, bütün filtrelerin toplamı için tavsiye edilen asgari filtre yüklemesi, yukarıdaki uygun değerde
bir ürün olmalı ve toplam mod sayısının kare kökü olmalıdır.
2.4.2 Tartım odası ve analitik terazi özellikleri
2.4.2.1 Tartım odası şartları
Bütün filtre şartlandırması ve tartılması esnasında, parçacık filtrelerinin yerleştirildiği ve tartıldığı odanın sıcaklığı, 295
K (22 o C) ± 3 K’de tutulmalıdır. Nem, 282,5 K (9,5 o C) ± 3 K çiğlenme noktasına ve % 45 ± % 8’lik bağıl neme
göre muhafaza edilmelidir.
2.4.2.2 Referans filtre tartımı
Odanın ortamı, parçacık filtrelerinin kararlı hale getirilmesi esnasında filtreler üzerinde toplanabilecek herhangi bir
ortam kirleticisinden (toz gibi) arındırılmış olmalıdır. Bozulmaya neden olan hususların süresi 30 dakikayı geçmez
ise, Madde 2.4.2.1’de ana hatları ile belirtildiği şekilde tartım odası özelliklerine ait bozulmalara izin verilecektir.
Tartım odası, tartım odasına personel girişinden önceki gerekli özellikleri sağlamalıdır. En az iki adet kullanılmamış
referans filtre veya referans filtre çifti, dört saat içinde, ancak tercihan numune filtresi (çifti) tartılırken aynı zamanda
tartılmalıdır. Filtreler, aynı ebatta olmalı ve numune filtreleri gibi aynı malzemeden yapılmalıdır.
Referans filtrelerin (referans filtre çifti) ortalama ağırlığı, numune filtre ağırlıkları arasında 10 μg’dan fazla değişirse,
bütün numune filtreleri hurdaya çıkarılmalı ve emisyon deneyi tekrarlanmalıdır.
54

Madde 2.4.2.1’de taslağı verilen tartım odası kararlılık kriteri sağlanmazsa, ancak referans filtre (çifti) ağırlığı
yukarıdaki kriteri sağlarsa, motor imalatçısı, numune filtre ağırlıklarını kabul etmek veya deneyleri bırakmak, tartım
odası kontrol sistemini sabitlemek ve deneyi tekrar etmek seçeneklerine sahiptir.
2.4.2.3 Analitik terazi
Bütün filtrelerin ağırlıklarını belirlemek için kullanılan analitik terazi, terazi imalatçısı tarafından belirtilen 2 μg’lık
kesinliğe (standard sapma) ve 1 μg’lık (1 dijit = 1 μg) çözünürlüğe sahip olmalıdır.
2.4.2.4 Statik elektrik etkilerinin ortadan kaldırılması
Filtreler, statik elektrik etkilerinin ortadan kaldırılması için, örneğin bir polonyum nötrleştirici veya benzer etkiyi
gösteren bir cihazla tartımdan önce nötralize edilmelidir.
2.4.3 Parçacık ölçmesi için ilave özellikler
Çiğ ve seyreltilmiş egzoz gazı ile temas halinde bulunan seyreltme sisteminin bütün parçaları ve egzoz borusundan
filtre tutucusuna kadar numune alma sistemi, parçacıkların tortusunu veya değişimini en aza indirecek şekilde
tasarımlanmalıdır. Bütün parçalar, egzoz gazı bileşenleri ile reaksiyona girmeyen elektrik ileten malzemelerden
yapılmalı ve elektrostatik etkileri önlemek için elektrik topraklamasına sahip olmalıdır.
55

Ek III İlave 2
KALİBRASYON İŞLEMİ
(NRSC, NRTC 1) )
1- ANALİTİK ALETLERİN KALİBRASYONU
1.1- Giriş
Her bir analizör, bu standardın doğruluk şartlarını yerine getirmek için gerekli sıklıkta kalibre edilmelidir. Ek III, İlave 1,
madde 1.4.3’de belirtilen analizörler için kullanılması gereken kalibrasyon yöntemi bu paragrafta belirtilmiştir.
1.2- Kalibrasyon gazları
Bütün kalibrasyon gazlarının raf ömrü dikkate alınmalıdır.
İmalatçı tarafından belirtilen kalibrasyon gazlarının son kullanım tarihi kaydedilmelidir.
1.2.1- Saf gazlar
Gazların gerekli saflığı, aşağıda verilen kirlilik sınırları ile belirtilmiştir. Aşağıdaki gazlar çalışma için mevcut olmalıdır:
- Saflaştırılmış azot
(Kirlilik; ≤ 1 ppm C, ≤ 1 ppm CO, ≤ 400 ppm CO 2 , ≤ 0,1 ppm NO)
- Saflaştırılmış oksijen
(Saflık >%99,5 hacimce O 2 )
- Hidrojen-helyum karışımı
(Helyum dengesi, % 42 ± 2 Hidrojen)
(Kirlilik; ≤ 1 ppm C, ≤ 400 ppm CO 2 )
Saflaştırılmış sentetik hava
(Kirlilik; ≤ 1 ppm C, ≤ 1 ppm CO, ≤ 400 ppm CO 2 , ≤ 0,1 ppm NO)
(Oksijen muhtevası hacimce %18- 21 arasında)
1.2.2- Kalibrasyon ve deney gazları
Aşağıdaki kimyasal bileşimlere sahip olan gazların karışımı mevcut olmalıdır:
- C 3 H 8 ve saflaştırılmış sentetik hava (bu İlavenin madde 1.2.1’e bakınız)
- CO ve saflaştırılmış azot
- NO ve saflaştırılmış azot (bu kalibrasyon gazında bulunan NO 2 miktarı NO’in %5’ini aşmamalıdır)
- O 2 ve saflaştırılmış azot
- CO 2 ve saflaştırılmış azot
- CH 4 ve saflaştırılmış sentetik hava
- C 2 H 6 ve saflaştırılmış sentetik hava
Not: Gazların biri diğeri ile reaksiyona girmemesi kaydıyla, diğer gaz kombinasyonlarına izin verilir.
Kalibrasyon ve deney gazının gerçek derişimi, anma değerinin ± % 2’si içinde olmalıdır. Kalibrasyon gazının bütün
derişimleri hacım esasına göre verilmelidir (% hacim veya ppm hacim).
Kalibrasyon veya deney gazı olarak kullanılan gazlar, saflaştırılmış N 2 (azot) veya saflaştırılmış sentetik hava seyreltilerek, bir
gaz ayırıcı vasıtası ile de elde edilebilir. Karıştırma tertibatının doğruluğu, seyreltilmiş kalibrasyon gazlarının derişimi ± % 2
içinde tespit edilebilecek şekilde olmalıdır.
Bu doğruluk, harmanlama için kullanılan birincil gazların izlenebilir ulusal veya uluslararası gaz standardlarına göre
izlenebilir olacak şekilde en az ± % 1’lik doğruluğa sahip olduğunun bilinmesi gerektiğini gösterir.
Bu doğrulama, harmanlama cihazı ile birlikte her bir kalibrasyon için tam ölçeğin % 15 ile % 50’si arasında
yapılmalıdır. İlk doğrulama başarısız ise, başka bir kalibrasyon gazı kullanılarak ilave bir doğrulama yapılabilir.
İsteğe bağlı olarak, harmanlama cihazı, yapısı itibarıyla doğrusal olan bir cihazla, örneğin, CLD’li NO gazı kullanan bir
cihaz kullanılarak kontrol edilebilir. Cihazın span gazı değeri, cihaza doğrudan irtibatlı span gazı ile ayarlanmalıdır.
56

Harmanlama cihazı, kullanılan ayarlarda kontrol edilmeli ve anma değeri cihazın ölçülen derişimi ile
karşılaştırılmalıdır. Bu fark, her bir noktada anma değerinin ± % 1’i içinde olmalıdır.
Diğer yöntemler, iyi mühendislik uygulaması esasına dayanarak ve ilgili tarafların önceden mutabakata varmasıyla
kullanılabilir.
Not - Doğruluğu ± % 1 içinde olan hassas bir gaz ayırıcısı, doğru analizör kalibrasyon eğrisinin oluşturulması için
tavsiye edilir. Gaz ayırıcısı, cihaz imalatçısı tarafından kalibre edilmelidir.
1.3- Analizör ve numune alma sistemi için çalıştırma işlemi
Analizörler için çalıştırma işlemi, başlatmayı ve alet imalatçısının talimatlarını izlemelidir. Bu İlavenin madde 1.4’den
madde 1.9’a kadar olan maddelerde verilen asgari şartları içermelidir.
1.4- Sızıntı deneyi
Sistemin sızıntı deneyi yapılmalıdır. Sondanın egzoz sisteminden ve takılı ucundan bağlantısı sökülmelidir. Analizör
pompası çalıştırılmalıdır. Başlangıç kararlılık süresinden sonra, bütün akış ölçerlerde sıfır okunmalıdır. Öyle olmazsa,
numune alma boruları kontrol edilmeli ve hata düzeltilmelidir. Vakum tarafında müsaade edilebilir azami sızdırmazlık
değeri, kontrol edilen sistemin bölümü için kullanımdaki debinin % 0,5’i olmalıdır. Analizör akışları ve baypas
akışları, kullanımdaki debileri tahmin etmek için kullanılabilir.
Başka bir yöntem, sıfırdan deney gazlarına kadar anahtarı çevirmek suretiyle numune alma hattının başlangıcında
derişim basamak değişiminin yürürlüğe konmasıdır. Yeterli bir zaman diliminden sonra okuma, içerde bulunan derişime
göre karşılaştırıldığında daha düşük bir derişimi gösterirse, bu okuma, kalibrasyonu veya sızıntı problemlerini gösterir.
1.5- Kalibrasyon işlemi
1.5.1- Cihaz takımı
Cihaz takımı kalibre edilmeli ve kalibrasyon eğrileri standard gazlara göre kontrol edilmelidir. Egzoz numunesi
alınmasında olduğu gibi, aynı gaz akış debileri kullanılmalıdır.
1.5.2- Isıtma süresi
Isıtma süresi, imalatçının tavsiyesine uygun olmalıdır. Belirtilmemiş ise, analizörleri ısıtmak için asgari iki saat tavsiye
edilir.
1.5.3- NDIR ve HFID analizörü
Gerektiği şekilde, NDIR analizörünün ince ayarı yapılmalı ve HFID analizörünün yanma alevi en uygun duruma
getirilmelidir (bu İlavenin madde 1.8.1).
1.5.4- Kalibrasyon
Normal olarak kullanılan her çalışma aralığı kalibre edilmelidir.
Saflaştırılmış sentetik hava kullanılarak, CO, CO 2 , NO x , HC ve O 2 analizörleri sıfıra ayarlanmalıdır.
Uygun kalibrasyon gazları analizörlere konulmalı, değerler kaydedilmeli ve kalibrasyon eğrisi bu İlavenin madde
1.5.6’ya göre oluşturulmalıdır.
Sıfır ayarı tekrar kontrol edilmeli ve gerekirse, kalibrasyon işlemi tekrarlanmalıdır.
1.5.5- Kalibrasyon eğrisinin oluşturulması
1.5.5.1- Genel hatlar
Analizör kalibrasyon eğrisi, mümkün olduğu kadar düzgün aralıklandırılmış en az altı kalibrasyon noktası (sıfır hariç)
ile oluşturulur. En yüksek anma derişimi tam ölçeğe eşit veya tam ölçeğin %90’ından yüksek olmalıdır.
Kalibrasyon eğrisi, en küçük kareler yöntemiyle hesaplanır. Oluşan polinominal derecesi üç’ten daha büyükse,
kalibrasyon noktalarının sayısı (sıfır dahil), iki ilave edilerek en az bu polinominal dereceye eşit olmalıdır.
Kalibrasyon eğrisi, her kalibrasyon noktasının anma değerinden ± % 2’den fazla ve sıfırda tam ölçeğin ± % 0,3’ünden
fazla farklılık göstermemelidir.
Kalibrasyon eğrisinden ve kalibrasyon noktalarından, kalibrasyonun düzgün olarak yapılmış olduğunu doğrulamak
mümkündür. Analizörün farklı karakteristik parametreleri aşağıdaki gibi gösterilmelidir. Özellikle:
57

- Ölçme aralığı,
- Hassasiyet,
- Kalibrasyonu yapma tarihi.
1.5.5.2- Tam ölçeğin %15’inin altında kalibrasyon
Analizör kalibrasyon eğrisi, kalibrasyon noktalarının % 50’si, tam ölçeğin % 10’unun altında kalacak şekilde
aralıklandırılmış en az on deney kalibrasyon noktası (sıfır noktası hariç) ile oluşturulur.
Kalibrasyon eğrisi, en küçük kareler yöntemi ile hesaplanır.
Kalibrasyon eğrisi, her kalibrasyon noktasının anma değerinden ± % 4’ten fazla ve sıfırda tam ölçeğin ± % 0,3’ünden
fazla farklılık göstermemelidir.”
1.5.5.3- Alternatif yöntemler
Alternatif teknolojinin (örneğin; bilgisayar, elektronik olarak kumanda edilen anahtar vs.) eşdeğer doğruluğu
verebildiğini gösterebilirse, bu durumda bu alternatifler kullanılabilir.
1.6- Kalibrasyonun doğrulanması
Normal olarak kullanılan her bir çalışma aralığı, her analizden önce aşağıdaki işlemlere uygun olarak kontrol
edilmelidir:
Kalibrasyon, sıfır gazı ve anma değeri ölçüm aralığında tam ölçeğin % 80’inden fazla olan deney gazı kullanılarak
kontrol edilir.
Söz konusu olan iki nokta için, bulunan değer, beyan edilen referans değerden elde edilen tam ölçeğin ± %4’ünden
fazla değişiklik göstermez ise, ayarlama parametreleri değiştirilebilir. Bunun olmaması halinde, bu İlavenin madde
1.5.4’e uygun olarak yeni bir kalibrasyon eğrisi oluşturulmalıdır.
1.7- NO x dönüştürücüsünün verimlilik deneyi
NO x ’in NO’e dönüştürülmesi için kullanılan dönüştürücünün verimliliği, bu İlavenin madde 1.7.1’den madde 1.7.8’e
kadar maddelerde verildiği şekilde deneye tabi tutulur (Şekil 1).
1.7.1- Deney düzeneği
Şekil 1’de gösterilen deney düzeneği ve aşağıdaki işlem kullanılarak (Ek III, İlave 1, Madde 1.4.3.5’e de bakınız),
dönüştürücülerin verimliliği bir ozonatör vasıtasıyla deneye tabi tutulabilir.
Şekil 1- NO 2 dönüştürücünün verimlilik tertibatının şeması
1.7.2- Kalibrasyon
CLD ve HCLD, sıfır ve deney gazı kullanılarak, imalatçının talimatları izlenerek en yaygın çalışma aralığında kalibre
edilmelidir (çalışma aralığının yaklaşık %80’ine kadar miktara ulaşması gereken NO muhtevası ve NO derişiminin
58

%5’den az olana kadar gaz karışımının NO 2 derişimi). NO x analizörü, dönüştürücüden deney gazı geçmeyecek şekilde
NO modunda olmalıdır. Belirtilen derişim kaydedilmelidir.
1.7.3- Hesaplama
NO x dönüştürücüsünün verimliliği aşağıdaki gibi hesaplanır:
(a) Bu İlavenin madde 1.7.6’ya göre NO x derişimi,
(b) Bu İlavenin madde 1.7.7’ye göre NO x derişimi,
(c) Bu İlavenin madde 1.7.4’e göre NO derişimi,
(d) Bu İlavenin madde 1.7.5’e göre NO derişimidir.
1.7.4- Oksijen ilave edilmesi
Bir T boru tesisatı yoluyla, oksijen veya sıfır hava, belirtilen derişim bu İlavenin madde 1.7.2’de verilmiş olan,
belirtilen kalibrasyon derişiminden yaklaşık %20’den az olana kadar sürekli olarak gaz akışına ilave edilir. (Analizör
NO modundadır.)
Belirtilen derişim (c) kaydedilmelidir. Bu süreç boyunca ozonatör, faal halden çıkartılarak muhafaza edilir.
1.7.5- Ozonatörün faal duruma geçmesi
Ozonatör, bu İlavenin madde 1.7.2’de verilen NO derişimini yaklaşık %20’ye (asgari %10) indirmek için yeteri kadar
ozon üretecek şekilde faal duruma getirilir. Belirtilen derişim (d) kaydedilmelidir. (Analizör NO modundadır.)
1.7.6- NO x modu
NO analizörü, bundan sonra gaz karışımı (NO x , NO 2 , O 2 ve N 2 ) o anda dönüştürücüden geçecek şekilde NO x moduna
getirilir. Belirtilen derişim(a) kaydedilmelidir (Analizör NO x modundadır.)
1.7.7- Ozonatörün faal halden çıkarılması
Ozonatör o anda faal halden çıkarılmalıdır. Madde 1.7.6’da açıklanan gaz karışımı dönüştürücüden detektöre geçer.
Belirtilen derişim (b) kaydedilmelidir (Analizör NO x modundadır.)
1.7.8- NO modu
Ozonatör faal halde değilken NO moduna çevrilerek, oksijen veya sentetik hava da kapatılır. Analizörün NO x
okumaları, bu İlavenin madde 1.7.2’ye uygun olarak ölçülen değerden ± % 5’den fazla sapmamalıdır. (Analizör NO
modundadır.)
1.7.9- Deney aralığı
Dönüştürücünün verimliliği, NO x analizörünün her kalibrasyonundan önce deneye tabi tutulmalıdır.
1.7.10- Verimlilik şartı
Dönüştürücünün verimliliği, % 90’dan az olmamalıdır, ancak % 95’ten daha fazla verimlilik tavsiye edilir.
Not - Analizör en yaygın aralıkta iken, ozonatör bu İlavenin madde 1.7.5’e göre % 80’den % 20’ye kadar bir azalma
veremez ise, azalmayı verecek olan en yüksek aralık kullanılmalıdır.
1.8- FID’ın ayarı
a b
Verimlilik (%) 1
100
c d
1.8.1- Detektör tepkisinin uygunluğu
HFID, alet imalatçısı tarafından belirtildiği şekilde ayarlanmalıdır. Hava deney gazındaki propan, en yaygın çalışma
aralığında tepkiyi en uygun hale getirmek üzere kullanılmalıdır.
Yakıt ve hava akış debileri imalatçının tavsiyelerine göre ayarlanırken, analizöre 350 ppm ± 75 ppm C deney gazı
konulmalıdır. Verilen yakıt akışındaki tepki, deney gazı tepkisi ile sıfır gaz tepkisi arasındaki farktan tespit edilmelidir.
Yakıt akışı, imalatçının talimatının üstünde ve altında çoğaltılarak ayarlanmalıdır.
Bu yakıt akışlarında deney gazı ve sıfır gazı tepkisi kaydedilmelidir. Deney gazı ile sıfır gazı tepkisi arasındaki farkın
grafiği çıkarılmalı ve yakıt akışı eğrinin en ağırlıklı tarafına göre ayarlanmalıdır.
1.8.2- Hidrokarbon tepki faktörleri
Analizör, Madde 1.5’e göre havadaki propan ve saflaştırılmış sentetik hava kullanılarak kalibre edilmelidir.
59

Tepki faktörleri, analizör hizmete girdiğinde ve ana hizmet aralıklarından sonra tespit edilmelidir. Özel hidrokarbon
numuneleri için tepki faktörü (R f ), silindir içindeki ppm C1 cinsinden FID C1 okumasının gaz derişimine oranıdır.
Deney gazının derişimi, tam ölçeğin yaklaşık %80’lik tepkisini verecek bir seviyede olmalıdır. Derişim, hacim cinsinden ifade
edilen gravimetrik standarda uygun referansta ± % 2’lik doğrulukta bilinmelidir. Ayrıca, gaz silindiri 298 K (25 o C) ± 5 K
sıcaklıkta 24 saatlik süreyle ön şartlandırmaya tabi tutulmalıdır.
Kullanılacak deney gazları ve tavsiye edilen bağıl tepki faktörü aralıkları aşağıdaki gibidir:
- Metan ve saflaştırılmış sentetik hava : 1,00 ≤ R f ≤ 1,15
- Propilen ve saflaştırılmış sentetik hava : 0,90 ≤ R f ≤ 1,1
- Toluen ve saflaştırılmış sentetik hava : 0,90 ≤ R f ≤ 1,10
Bu değerler, propan ve saflaştırılmış hava için 1,00 değerindeki tepki faktörü (R f ) ile ilişkilidir.
G
H 100x
E
1.8.3- Oksijen girişim (karışması - parazit) kontrolü
"Oksijen girişim kontrolü, analizör çalıştırılmaya başlandığında ve ana servis aralıklarından sonra tespit edilmelidir.
Oksijen girişim kontrol gazları % 50’nin üzerinde yer alacağı bir aralık seçilmelidir. Bu deney, gereken fırın sıcaklık
ayarı ile yapılmalıdır.
1.8.3.1 Oksijen girişim gazları
Oksijen girişim kontrol gazları, 350 ppm C/75 ppm C hidrokarbonu haiz propan içermelidir. Derişim değeri,
safsızlıklara ilaveten toplam hidrokarbonların kromatografik analizi ile veya dinamik harmanlama ile kalibrasyon gaz
toleranslarına göre tespit edilmelidir. Azot, oksijenle dengelenmiş baskın seyreltici olmalıdır. Dizel motor deneyi için
gerekli harmanlamalar aşağıda belirtilmiştir:
O 2 derişimi
Denge
21 (20 ila 22) Azot
10 (9 ila 11 Azot
5 (4 ila 6) Azot
1.8.3.2 İşlem
(a) Analizör sıfırlanmalıdır.
(b) Analizörden, % 21 oksijen karışımlı span gazı geçirilmelidir.
(c) Sıfır tepkisi tekrar kontrol edilmelidir. Tam ölçeğin % 0,5’inden fazla değişmiş ise, (a) ve (b) bentleri
tekrarlanmalıdır.
(d) % 5 ve % 10’luk oksijen girişim kontrol gazları uygulanmalıdır.
(e) Sıfır tepkisi yeniden kontrol edilmelidir. Tam ölçeğin ± % 1’inden fazla değişmiş ise, deney tekrarlanmalıdır.
(f) Oksijen girişimi (% O 2 I) (d) bendindeki her bir karışım için aşağıdaki şekilde hesaplanmalıdır:
B C
O
2I
100
B
A = (b) bendinde kullanılan span gazının hidrokarbon derişimi (ppm C).
B = (d) bendinde kullanılan oksijen girişim kontrol gazlarının hidrokarbon derişimi (ppm C).
C = Analizör tepkisi:
60

D = A’dan dolayı tam ölçek analizör tepkisinin yüzdesidir.
ppmC
(g) Oksijen girişiminin (% O 2 I) yüzdesi (%), deneyden önce gerekli bütün oksijen girişim kontrol gazları için ± % 3,0
olmalıdır.
(h) Oksijen girişimi ± % 3,0’ten büyük ise, imalatçının şartnamesinin üzerinde ve altında hava akışı her akış için
Madde 1.8.1 tekrarlanarak kademeli olarak ayarlanmalıdır.
(i) Hava akışı ayarlandıktan sonra oksijen girişimi ± % 3,0’ten büyük ise, yakıt akışı ve daha sonra numune akışı, her
bir yeni ayarlama için Madde 1.8.1 tekrarlanarak değiştirilmelidir.
(j) Oksijen girişimi hala ± % 3,0’ten büyük ise, deneyden önce analizör, FID yakıtı veya ocak havası yeniden
hazırlanmalı veya değiştirilmelidir. Sonra bu madde onarılmış veya değiştirilmiş donanım veya gazlarla
tekrarlanmalıdır.
1.9- NDIR ve CLD analizörleri ile karışma (parazit) etkileri
Analiz edilenin haricinde, egzozda bulunan gazlar birkaç şekilde okumayı karıştırabilir (bozabilir). Karışma yapan
gazların, ölçülen gaz gibi ancak daha küçük dereceye göre aynı etkileri vermesi durumunda, NDIR aletleri içinde pozitif
karışma oluşur. Ölçülen gazın emme bandı genişleyerek, gazın karışmasıyla NDIR aletleri içinde ve radyasyonu
soğutarak gazın karışma yapmasıyla CLD aletlerinde negatif karışma oluşur. Bu İlavenin madde 1.9.1. ve madde
1.9.2’deki karışma kontrolleri analizörün ilk kullanımından önce ve ana hizmet aralıklarından sonra yapılmalıdır.
1.9.1- CO analizörü parazit kontrolü
Su ve CO 2 , CO analizörünün performansını bozabilir. Bundan dolayı, deney esnasında kullanılan azami çalışma
aralığında tam ölçeğin %80’inden %100’üne kadar derişime sahip olan CO 2 deney gazı, oda sıcaklığında sudan
fokurdatılarak geçirilmeli ve analizör tepkisi kaydedilmelidir. Analizör tepkisi, 300 ppm’e eşit veya üzerindeki aralıklar
için tam ölçeğin %1’inden veya 300 ppm’in altındaki aralıklar için 3 ppm’den fazla olmamalıdır.
1.9.2- NO x analizörü soğutma kontrolleri
CLD (ve HCLD) analizörleri ile ilgili iki gaz CO 2 ve su buharıdır. Bu gazların soğutma tepkileri, derişimlerine göre
orantılı olup, bundan dolayı deney esnasında tecrübe edilen, beklenen en yüksek derişimde soğutmayı belirlemek için
deney teknikleri istenir.
1.9.2.1- CO 2 soğutma kontrolü
Azami çalışma aralığında tam ölçeğin %80 ila %100’lük derişimi olan CO 2 deney gazı NDIR’dan geçmeli ve CO 2
değeri, ‘A’ olarak kaydedilmelidir. Sonra NO deney gazı ile yaklaşık %50 oranında seyreltilmeli ve sırasıyla ‘B’ ve
‘C’ olarak kaydedilen CO 2 ve NO değerli NDIR ve (H)CLD’den geçirilmelidir. CO 2 kapatılmalı ve sadece NO deney
gazı (H)CLD’den geçirilmeli ve NO değeri ‘D’ olarak kaydedilmelidir.
Hızlı soğutma aşağıdaki şekilde hesaplanmalı,
A
D
C
A
D
A
D
B
% CO 2
sogutması 1
100
ve tam ölçeğin % 3’ünden büyük olmamalıdır.
Burada:
A : % NDIR ile ölçülen seyreltilmemiş CO 2 derişimi
B : % NDIR ile ölçülen seyreltilmiş CO 2 derişimi
C : ppm CLD ile ölçülen seyreltilmiş NO derişimi
D : ppm CLD ile ölçülen seyreltilmemiş NO derişimidir.
61

1.9.2.2- Su soğutma kontrolü
Bu kontrol, sadece ıslak gaz derişim ölçmelerine uygulanır. Suyla doyurma hesabında, su buhar ile NO span (deney)
gazının seyreltilmesi ve deney esnasında beklenen karışımın su buharı derişiminin ölçülmesi dikkate alınmalıdır.
Normal çalışma aralığına göre tam ölçeğin % 80’den % 100’üne kadar derişime sahip olan NO span gazı, (H)CLD’den
geçirilmeli ve NO değeri ‘D’ olarak kaydedilmelidir. NO span gazı oda sıcaklığında sudan kabarcıklar çıkartarak
geçirilmeli ve (H)CLD’den geçirilmeli ve NO değeri ‘C’ olarak kaydedilmelidir. Su sıcaklığı tespit edilmeli ve ‘F’
olarak kaydedilmelidir.
Gazın kabarcıklar halinde çıktığı suyun sıcaklığına (F) karşılık gelen karışımın doygun buhar basıncı tespit edilmeli ve
‘G’ olarak kaydedilmelidir. Karışımın su buharı derişimi (% olarak) aşağıdaki gibi hesaplanmalıdır:”
H 100
G
P B
ve ‘H’ olarak kaydedilmelidir. Beklenen seyreltilmiş (su buharında) NO deney gazı derişimi aşağıdaki gibi
hesaplanmalı;
H
D e D 1
100
H m = 0,9 x A
ve H m olarak kaydedilmelidir.
Su soğutması aşağıdaki gibi hesaplanmalı;
D C
e
H
% H 2
Osogutması 100
De
H
ve De olarak kaydedilir. Dizel egzozu için, deney esnasında beklenen azami egzoz su buharı derişimi (% cinsinden),
yakıtın H/C atomlarının oranı 1,8’ e 1’lik bir oran kabul edilerek, egzoz gazındaki azami CO 2 derişiminden veya
seyreltilmemiş CO 2 deney gazı derişiminden aşağıdaki gibi tahmin edilmelidir (A, Madde 1.9.2.1’de ölçüldüğü gibi):
ve tam ölçeğin % 3’ünden büyük olmamalıdır.
D e : Beklenen seyreltilmiş NO derişimi (ppm),
C : Seyreltilmiş NO derişimi (ppm),
H m : Azami su buharı derişimi (%),
H : Gerçek su buharı derişimidir (%).
Önemli Not - Su içindeki NO 2 ’nin emilmesi, soğutma hesaplamalarında hesaba katılmamış olduğundan, NO deney
gazının bu kontrol için en az miktarda NO 2 derişimi ihtiva etmesi önemlidir.
1.10- Kalibrasyon aralıkları
Analizörler en az her üç ayda bir veya kalibrasyona etki edebilen sistemin tamir edilmesinde veya değişiklik
yapılmasında bu İlavenin madde 1.5’e göre kalibre edilmelidir.
1.11 NRTC deneyi süresince çiğ egzoz ölçmeleri için ilave kalibrasyon şartları
1.11.1 Analitik sistem tepki süresinin kontrolü
Tepki süresi değerlendirmesi için sistem ayarları, deney çalışmasının (örneğin; basınç, akış debileri, analizörler
üzerinde filtre ayarları ve diğer bütün tepki süresi etkileri) ölçülmesi esnasında olduğu gibi tamamen aynı olmalıdır.
Tepki süresinin tespiti, numune sondasının girişindeki gaz anahtarını çevirerek doğrudan yapılmalıdır. Gaz anahtarı
çevirme, 0,1 saniyeden daha az bir sürede yapılmalıdır. Deney için kullanılan gazlar, en az % 60 FS’lik derişim
değişimine sebep olmalıdır.
m
62

Her bir tekli gaz bileşeninin derişim izlenmesi kaydedilmelidir. Tepki süresi, gaz açma kapama ile kaydedilen derişimin
uygun değişimi arasındaki sürede meydana gelen fark olarak tarif edilir. Sistem tepki süresi (t 90 ), ölçme detektörünün
gecikme süresi ve detektörün yükselme süresinden oluşur. Gecikme süresi, tepki son okumanın (t 10 ) % 10’u olana
kadar değişimden (t 0 ) itibaren geçen süre olarak tarif edilir. Yükselme süresi, son okumanın (t 90 – t 10 ) % 10 ile % 90
tepkisi arasındaki süre olarak tarif edilir.
Ham ölçme durumunda, analizörün süre hizalanması ve egzoz akış sinyalleri için dönüşme süresi, tepki son okumanın
(t 50 ) % 50’si olana kadar değişimden (t 0 ) itibaren geçen süre olarak tarif edilir.
Bütün sınırlı bileşenler (CO, NOx, HC) ve kullanılan bütün aralıklar için tepki süresi ≤ 2,5 saniye iken, sistem tepki
süresi ≤ 10 saniye olmalıdır.
1.11.2 Egzoz akışı ölçülmesi için izleyici gaz analizörünün kalibrasyonu
Analizör izleyici gaz derişiminin ölçülmesi için kullanılıyorsa, standard gaz kullanılarak kalibre edilmelidir.
Kalibrasyon eğrisi, kalibrasyon noktalarının yarısı analizör tam ölçeğinin % 4 ila % 20’si arasına yerleştirilecek şekilde
ve kalanı tam ölçeğin % 20 ila % 100’ü arasında olacak şekilde aralıklandırılmış en az 10 kalibrasyon noktası ile (sıfır
hariç) oluşturulmalıdır. Kalibrasyon eğrisi, en küçük kareler yöntemiyle hesaplanmalıdır.
Kalibrasyon eğrisi, tam ölçeğin % 20 ila % 100 aralığında her kalibrasyon noktasının anma değerinden tam ölçeğin ± %
1’inden daha fazla farklılık göstermemelidir. Aynı zamanda, tam ölçeğin % 4 ila % 20 aralığında anma değerinden ± %
2’den daha fazla farklılık göstermemelidir.
Analizör, anma değeri analizör tam ölçeğinin % 80’inden fazla olan sıfır gazı ve deney gazı kullanılarak deney
çalışmasından önce sıfırlanmalı ve deney gazı ile ayarlanmalıdır.”
2- PARÇACIK ÖLÇME SİSTEMİNİN KALİBRASYONU
2.1- Giriş
Her bir aksam, bu standardın doğruluk şartlarını yerine getirmek için gerekli sıklıkta kalibre edilmelidir. Kullanılacak
kalibrasyon yöntemi, Ek III, İlave 1, madde 1.5 ve Ek V’de belirtilen aksamlar için bu İlavenin madde 2’sinde
açıklanmıştır.
2.2 Gaz akış ölçerlerin veya akış ölçme cihazlarının kalibrasyonu, ulusal ve/veya uluslararası gaz standardlarına göre
izlenebilir olmalıdır.
Ölçülen değerin azami hatası, okunan değerin ± % 2’si içinde olmalıdır. Doğrudan ölçülmeyip, diferansiyel akış
ölçmesi ile tespit edilen numune akışının (G SE ) doğruluğu, kısmi akış seyreltme sistemleri için özel bir öneme sahiptir:
G SE = G TOTW - G DILW
Bu durumda, G TOTW ve GD ILW için ± % 2’lik bir hassasiyet, G SE .’nin kabul edilebilir doğruluklarını sağlamak için
yeterli değildir. Gaz akışı, diferansiyel akış ölçülmesi ile tespit ediliyorsa, farkın azami hatası, seyreltme oranı 15’ten
küçük olduğunda G SE ’nin doğruluğu ± % 5 içinde kalacak şekilde olmalıdır. Bu, her bir cihazın hatalarının kare kök
ortalamalarının kare kökünü (rms) almak suretiyle hesaplanabilir.”
2.3- Seyreltme oranının kontrol edilmesi
EGA olmadan, parçacık numune alma sistemleri kullanıldığında (Ek V, madde 1.2.1.1), seyreltme oranı, yeni bir
motorun takılmasında, motor çalıştırılarak ve çiğ ve seyreltme egzozunda CO 2 veya NO x derişim ölçümleri kullanılarak
kontrol edilmelidir.
Ölçülen seyreltme oranı, CO 2 veya NO x derişim ölçümlerinden alınan hesaplanmış seyreltme oranının ± % 10’u içinde
olmalıdır.
2.4- Kısmi akış şartlarının kontrol edilmesi
Egzoz gazı hızının aralığı ve basınç değişimleri kontrol edilmeli ve uygulanabilirse, Ek V, madde 1.2.1.1 EP’in
şartlarına uygun olarak ayarlanmalıdır.
2.5- Kalibrasyon aralıkları
Akış ölçme aletlerinin kalibrasyonu en az her üç ayda veya kalibrasyona etki edebilen sistemde değişiklik yapıldığında
kalibre edilmelidir.
63

2.6 Kısmi akış seyreltme sistemleri için ilave kalibrasyon şartları
2.6.1 Periyodik kalibrasyon
Numune gaz akışı diferansiyel akış ölçmesi ile tespit ediliyorsa, akış ölçer veya akış ölçme cihazları, kanal içindeki
sonda akışı (G SE ) İlave 1, Madde 2.4’ün şartlarını yerine getirecek şekilde aşağıdaki işlemlerden biriyle kalibre
edilmelidir:
G DILW için akış ölçer, G TOTW için akış metreye seri bağlanır ve iki akış ölçer arasındaki fark, deney sırasında kullanılan
en düşük G DILW değeri ile deney sırasında kullanılan G TOTW değeri arasında eşit olarak aralıklandırılmış akış değerli en
az beş ayar noktasında kalibre edilmelidir. Seyreltme kanalı baypas edilebilir.
Kalibre edilmiş bir kütle akış cihazı, G TOTW için akış ölçere seri bağlanır ve doğruluk deneyde kullanılan değer için
kontrol edilmelidir. Sonra, kalibre edilmiş kütle akış cihazı G DILW için akış ölçere seri bağlanır ve doğruluk deney
sırasında kullanılan G TOTW ‘ye göreceli olarak 3 ile 50 arasında seyreltme oranına karşılık gelen en az beş ayar için
kontrol edilir.
TT aktarma borusu, egzozdan bağlantısı kesilir ve q mp ’yi ölçmek için uygun aralığa sahip kalibre edilmiş bir akış ölçme
cihazı aktarma borusuna bağlanır. Sonra, G TOTW deney sırasında kullanılan değere ayarlanır ve G DILW 3 ile 50 arasında
seyreltme oranına (q) karşılık gelen en az beş değere sırayla ayarlanır. Alternatif olarak, kanalı baypas eden, ancak fiili
deneyde olduğu gibi karşılık gelen ölçü cihazlarından toplam ve seyreltme hava akışının geçtiği özel bir kalibrasyon
akış yolu sağlanabilir.
İzleyici bir gaz, TT egzoz aktarma borusuna beslenir. Bu izleyici gaz, CO 2 veya NOx gibi egzoz gazının bir bileşeni
olabilir. İzleyici gaz bileşeni, kanal içinde seyreltildikten sonra ölçülür. Bu, 3 ile 50 arasında beş seyreltme oranı için
yapılmalıdır. Numune akışının doğruluğu, (q) seyreltme paydasından (ration) tespit edilmelidir:
G
q
Gaz analizörlerinin doğruluklarının, G SE ’nin doğruluğunu sağlayacağı göz önünde bulundurulmalıdır.
G
SE
2.6.2 Karbon akış kontrolü
Gerçek egzoz kullanan karbon akış kontrolü, ölçme ve kontrol sorunlarını belirlemek ve kısmi akış sisteminin uygun
çalışmasını doğrulamak için tavsiye edilir. Karbon akış kontrolü, en azından yeni motor yerleştirildiği veya deney odası
yapısında önemli bir değişikliğin olduğu her seferde yapılmalıdır.
Motor, % 5 veya daha fazla CO 2 üreten tepe tork yükünde veya devrinde veya başka bir kararlı durum modunda
çalışmalıdır. Kısmi akış numune alma sistemi yaklaşık 15’e 1 seyreltme faktörü ile çalışmalıdır.
TOTW
2.6.3 Deney öncesi kontrol
Deney öncesi kontrol, deneye başlamadan önce iki saat içinde aşağıdaki şekilde yapılmalıdır:
Akış ölçerlerin doğruluğu, deney sırasında kullanılan G TOTW değeri için 5 ile 15 arasındaki seyreltme oranlarına karşılık
gelen G DILW değerlerini içeren en az iki noktada kalibrasyon için kullanıldığı gibi aynı yöntemle kontrol edilmelidir.
Akış ölçer kalibrasyonunun daha uzun süreyle kararlı olduğu yukarıda açıklanan kalibrasyon işlemi, kayıtlar ile
gösterilebiliyorsa, deney öncesi kontrol yapılmayabilir.
2.6.4 Dönüşüm süresinin tespit edilmesi
Dönüşüm süresi değerlendirmesi için sistem ayarları deney çalışmasının ölçülmesi esnasında olduğu gibi tam olarak
aynı olmalıdır. Dönüşüm süresi, aşağıdaki yöntemle tespit edilmelidir:
Sonda akışı için uygun ölçme aralığına sahip bağımsız bir referans akış ölçer, sondayla seri bağlı ve sondaya sıkıca
bağlı olacak şekilde yerleştirilmelidir. Bu akış ölçer, kısmi akış seyreltme sisteminin dinamik performansını
etkilememesi için yeterince düşük akış kısıtlaması ile birlikte, tepki süresi ölçmesinde kullanılan akış kademesi ebadı
için 100 ms’den daha az dönüşüm süresine sahip ve iyi mühendislik uygulamasına uygun olmalıdır.
Kısmi akış seyreltme sisteminin egzoz akış (veya egzoz akışı hesaplanıyor ise hava akışı) girişinde, düşük akıştan tam
ölçeğin en az % 90’ına kadar bir kademe değişikliği yapılmalıdır. Kademe değişiklik tetiği gerçek deneyde ileri bakışlı
(look-ahead) kontrolü çalıştırmak için kullanılanla aynı olmalıdır. Egzoz akış kademe uyarıcısı ve akış ölçer tepkisi en
az 10 Hz numune hızında kaydedilmelidir.
64

Bu verilerden, kısmi akış seyreltme sistemi için kademe uyarıcısının başlangıcından akış ölçerin % 50’lik noktasına
kadar geçen süre olan dönüşüm süresi tespit edilmelidir. Benzer biçimde, kısmi akış seyreltme sisteminin G SE sinyalinin
dönüşüm süresi ve egzoz akış ölçerin G EXHW sinyalinin dönüşüm süresi tespit edilmelidir. Bu sinyaller, her bir deneyden
sonra yapılan regresyon kontrollerinde kullanılır (İlave 1, Madde 2.4).
Hesaplama, en az beş yükselme ve düşüş uyarıcısı için tekrarlanmalı ve sonuçların ortalaması alınmalıdır. Referans akış
ölçerin iç dönüşüm süresi (< 100 milisaniye - ms) bu değerden çıkarılmalıdır. Bu süre, İlave 1, Madde 2.4’e uygun
olarak uygulanan kısmi akış sisteminin “ileri bakış (look-ahead)” değeridir.”
3 CVS sisteminin kalibrasyonu
3.1 - Genel
CVS sistemi, çalışma şartlarını değiştirmek için doğru bir akış ölçer ve aletler kullanılarak kalibre edilmelidir.
Sistemden geçen akış, farklı akış çalışma ayarlarında ölçülmeli ve sistemin kontrol parametreleri ölçülmeli ve akış ile
ilişkilendirilmelidir.
Çeşitli akış ölçer tipleri kullanılabilir, örneğin, kalibre edilmiş venturi, kalibre edilmiş laminer akış ölçer, kalibre
edilmiş türbin ölçer.
3.2 - Pozitif deplasman (pozitif süpürme) pompasının (PDP) kalibrasyonu
Pompa ile ilgili bütün parametreler, pompa ile seri olarak bağlanan kalibrasyon venturisi ile ilgili parametrelerle eş
zamanlı olarak ölçülmelidir. Hesaplanan debi (pompa girişinde, mutlak basınçta ve sıcaklıkta m 3 /min olarak) pompa
parametrelerinin özel birleşim değeri olan ilişki fonksiyonuna karşı grafiği çizilmelidir. Düzeltme pompa akışı ve ilişki
fonksiyonu ile ilgili olan doğrusal eşitlik tespit edilmelidir. CVS çoklu devirli tahrike sahipse, kullanılan her bir aralık
için kalibrasyon yapılmalıdır.
Sıcaklık kararlılığı, kalibrasyon süresince muhafaza edilmelidir.
Kalibrasyon venturisi ile CVS pompası arasındaki bütün bağlantılar ve borulardaki sızıntılar en düşük akış noktasının
(en yüksek kısıtlama ve en düşük PDP devir noktası) % 0,3’ünden daha düşük olması sağlanmalıdır.
3.2.1 Veri analizi
Her bir kısıtlama ayarında (asgari 6 ayarlama) hava debisi (Q s ), imalatçının önerdiği yöntem kullanılarak, akış ölçer
verisinden elde edilen standard m 3 /min cinsinden hesaplanmalıdır. Sonra hava debisi, mutlak pompa giriş sıcaklığında
ve basıncında m 3 /devir cinsinden pompa akışına (V o ) aşağıdaki şekilde dönüştürülmelidir:
V
Q
n
T
273
s
0
Burada;
Q s : Standard şartlarda (101,3 kPa, 273 K) hava debisi (m 3 /s),
T : Pompa girişindeki sıcaklık (K),
P A : Pompa girişinde ( p B - p 1 ) mutlak basınç (kPa),
n : Pompa devridir (devir/s).
101,3
p
Pompadaki basınç değişimleri ile pompa kayma hızı arasındaki etkileşimi hesaba katmak için pompa devri, pompa
girişinden pompa çıkışına kadar basınç farkı ve mutlak pompa çıkış basıncı arasındaki ilişki fonksiyonu (X 0 ) aşağıda
belirtildiği şekilde hesaplanmalıdır:
A
X
0
1
n
p
p
A
p
Burada;
p p : Pompa girişinden pompa çıkışına kadar basınç farkı (kPa),
p A : Pompa çıkışında mutlak çıkış basıncıdır (kPa).
Kalibrasyon eşitliğini oluşturmak için aşağıdaki şekilde doğrusal en küçük kareler uyarlaması yapılmalıdır:
V 0 = D 0 – m x (X 0 )
65

Regresyon doğrularını açıklayan D 0 ve m, sırasıyla kesişme ve eğim sabitleridir.
Çoklu devirli CVS sistemlerinde, farklı pompa akış aralıkları için oluşturulan kalibrasyon eğrileri yaklaşık olarak
paralel olmalı ve kesişme değerleri (D 0 ) pompa akış aralığı azalırken artmalıdır.
Eşitlikten hesaplanan değerler, V 0 ölçülen değerin ± % 0,5 içinde olmalıdır. (m)’nin değerleri, bir pompadan diğerine
değişecektir. Zamanla parçacık akışı (m) için en düşük değerlerin yansıması olarak pompa kaymasının azalmasına
neden olacaktır. Bu nedenle, ana bakımdan sonra pompa çalıştırıldığında ve toplam sistem doğrulaması (Madde 3.5)
kayma hızında bir değişiklik gösterdiğinde kalibrasyon yapılmalıdır.
3.3 Kritik akış venturisinin (CVF) kalibrasyonu
CVF’nin kalibrasyonu, kritik venturi için akış eşitliğine göredir. Gaz akışı, aşağıdaki eşitlikte gösterildiği gibi giriş
basıncının ve sıcaklığının bir fonksiyonudur.
Burada;
K v : Kalibrasyon katsayısı,
p A : Venturi girişinde mutlak basınç (kPa),
T : Venturi girişinde sıcaklıktır (K).
Q
s
K p
v
T
A
3.3.1 Veri analizi
Her bir kısıtlama ayarında (asgari 8 ayarlama) hava debisi (Q s ), imalatçının önerdiği yöntem kullanılarak, akış ölçer
verisinden elde edilen standard m 3 /min cinsinden hesaplanmalıdır. Kalibrasyon katsayısı, her bir ayarlama için
kalibrasyon verilerinden aşağıdaki gibi hesaplanmalıdır.
K
v
Qs
p
Burada;
Q s : Standard şartlarda (101,3 kPa, 273 K) hava debisi (m 3 /s),
T : Venturi girişindeki sıcaklık (K),
p A : Venturi girişinde mutlak basınçtır (kPa).
A
T
Kritik akış aralığını tespit etmek için, K v , venturi giriş basıncının bir fonksiyonu olarak grafiği çizilmelidir. Kritik
(jikleli) akış için K v göreceli olarak sabit bir değere sahip olacaktır. Basınç azalırken (vakum artarken), venturi jiklesi
açık (unchoked) konmda olur ve CFV’nin müsaade edilebilen aralığı dışında çalıştırıldığını gösteren K v azalır.
Kritik akış bölgesinde asgari sekiz nokta için, ortalama K v ve standard sapma hesaplanmalıdır. Standard sapma ortalama
K v ’nin ± % 0,3’ünü aşmamalıdır.
3.4 Ses altı venturinin (SSV) kalibrasyonu
SSV’nin kalibrasyonu, ses altı venturi için akış eşitliğine göredir. Gaz akışı, aşağıda gösterildiği gibi giriş basıncı ve
sıcaklığı ile SSV girişi ile boğazı arasındaki basınç düşüşünün bir fonksiyonudur:
Burada;
A 0 = Sabitlerin ve birim dönüştürmelerinin toplamı,
Q
1
T
1,4286 1,7143 1
r
r
2
SSV
A0
d cd
PA
1, 4286
4
1
r
3
m
min
1
K 2
1
kPa
mm
2
= 0,006111 SI birimleri cinsinden
d : SSV boğazının çapı (m),
C d : SSV’nin boşaltma katsayısı,
P A : Venturi girişinde mutlak basınç (kPa),
66

T : Venturi girişindeki sıcaklıktır (K).
P
r p : SSV boğazının statik mutlak basınçlı girişe oranı = 1 ,
β : SSV boğazı çapının giriş borusu iç çapına oranı (d) =
D
d ’dir.
P A
3.4.1 Veri analizi
Her bir akış ayarında (asgari 16 ayarlama) hava debisi (Q SSV ), imalatçı tarafından önerilen yöntem kullanılarak akış
ölçerden standard m 3 /min olarak hesaplanmalıdır. Boşaltma katsayısı her bir ayarlama için aşağıdaki gibi kalibrasyon
verilerinden hesaplanmalıdır:
c
d
A d
0
2
P
A
1
T
Q
SSV
1,4286 1,7143 1
r
* r
p
4
1
r
1,4286
Burada;
Q SSV : Standard şartlarda (101,3 kPa, 273 K) hava debisi (m 3 /s),
T : Venturi girişindeki sıcaklık (K),
D : SSV boğazının çapı (m),
P
r p : SSV boğazının statik mutlak giriş basıncına oranı = 1- ,
P A
r D
: SSV boğazı çapı d’nin giriş borusu iç çapına oranı =
D
d ’dir
Ses altı akış aralığını tespit etmek için SSV kelebeğinde Reynolds sayısının bir fonksiyonu olarak C d ’nin grafiği
çizilmelidir. SSV kelebeğindeki Re aşağıdaki eşitlik ile hesaplanır:
Burada;
A 1 : Sabitler ve birim dönüşümleri topluluğu,
Q
Re A
SSV
1
d
=
1
min
mm
3
m
s
m
25 ,55152
,
Q SSV : Standard şartlarda (101,3 kPa, 273 K) hava debisi (m 3 /s),
d : SSV boğazının çapı m,
μ : Aşağıdaki eşitlikle hesaplanan gazın mutlak ve dinamik viskozitesidir:
Burada;
b : Amprik sabite =
1,458
S : Amprik sabite = 110,4 K’dir.
kg
6
10 ,
1
2
ms
K
3/ 2 1/ 2
bT bT
S T
S
1
T
kg/m-s
Q SSV , Re eşitliği ile ilgili bir giriş olduğundan hesaplamalar kalibrasyon venturisinin Q SSV veya C d için başlangıç
tahmini ile başlamalı ve Q SSV yakınsayana kadar tekrarlanmalıdır. Yakınsama yöntemi, % 0,1’lik veya daha iyi
doğrulukta olmalıdır.
67

Ses altı akış bölgesindeki asgari onaltı nokta için, kalibrasyon eğrisine uygun eşitlik sonucundan C d ’nin hesaplanan
değerleri, her bir kalibrasyon noktası için ölçülen C d ’nin ± % 0,5’i içinde olmalıdır.
3.5 Toplam sistem doğrulaması
CVS numune alma sisteminin ve analitik sistemin toplam doğrulaması, normal biçimde çalıştırılırken, kütlesi bilinen
kirletici gazın sistem içerisine dahil edilmesiyle tespit edilmelidir. Kirletici analiz edilir ve HC için 0,000479 faktörü
yerine 0,000472’lik bir faktör kullanıldığı propan durumu hariç, Ek III, İlave 3, Madde 2.4.1’e göre kirletici kütlesi
hesaplanır. Aşağıdaki iki teknikten biri kullanılmalıdır:
3.5.1 Kritik akış orifisi ile ölçme
Bilinen miktarda saf gaz (karbon monoksit veya propan), kalibre edilmiş kritik orifis vasıtasıyla CVS sistemine
beslenmelidir. Giriş basıncı yeterince yüksekse, kritik akış orifisi vasıtasıyla ayarlanan debisi orifis çıkış basıncından
( kritik akıştan) bağımsızdır. CVS sistemi, yaklaşık 5 dakika ila 10 dakika süreyle normal egzoz emisyon deneyinde
olduğu gibi çalıştırılmalıdır. Gaz numunesi, genellikle kullanılan donanım (numune alma veya entegre edici yöntem) ile
analiz edilmeli ve gaz kütlesi hesaplanmalıdır. Böylece, tespit edilen kütle, bilinen enjekte edilmiş gaz kütlesinin
± % 3’ü içinde olmalıdır.
3.5.2 Gravimetrik teknik vasıtasıyla ölçme
Propan ile doldurulmuş küçük bir silindirin ağırlığı, ± % 0,1 gram doğrulukta tespit edilmelidir. Karbon monoksit veya
propan sisteme enjekte edilirken, CVS sistemi normal emisyon deneyinde olduğu gibi yaklaşık 5 dakika ila 10 dakika
süreyle çalıştırılmalıdır.
Boşaltılan saf gazın miktarı, farklı tartım vasıtasıyla tespit edilmelidir. Gaz numunesi, genellikle kullanılan donanım
(numune alma torbası veya entegre edici yöntem) ile analiz edilmeli ve gaz kütlesi hesaplanmalıdır. Böylece, tespit
edilen kütle bilinen enjekte edilmiş gaz kütlesinin ± % 3’ü içinde olmalıdır.
68

Ek III İlave 3
VERİ DEĞERLENDİRMESİ VE HESAPLAMALARI
Veri değerlendirmesi ve hesaplamaları - NRSC deneyi
1.1- Gaz emisyonları bilgilerinin değerlendirilmesi
Gaz emisyonlarının değerlendirilmesi için, her bir moda ait en son 60 saniyelik kart okumasının ortalaması alınmalı ve
karbon denge yöntemi kullanılırsa, HC, CO, NO x ve CO 2 ’in ortalama derişimleri (conc) her bir mod süresince ortalama
kart okumalarından ve uygun kalibrasyon bilgilerinden tespit edilmelidir. Eşdeğer bir bilgi edinimi sağlarsa, farklı bir
kayıt tipi kullanılabilir.
Ortalama zemin derişimleri (conc d ), seyreltme havasının torba okumalarından veya sürekli (torbasız) zemin
okumalarından ve uygun kalibrasyon bilgilerinden tespit edilebilir.
1.2 Parçacık emisyonları
Parçacıkların değerlendirilmesinde, filtrelerden geçen toplam numune kütleleri (M SAM, i ) her bir mod için
kaydedilmelidir. Filtreler, tartım odasına geri götürülmeli ve en az bir saat, ancak 80 saatten fazla olmayan süreyle
şartlandırılmalı ve sonra tartılmalıdır. Filtrelerin brüt ağırlığı kaydedilmeli ve dara ağırlığı (Ek III, Madde 3.1)
çıkarılmalıdır. Parçacık kütlesi (tekli filtre yöntemi için M f , çoklu filtre yöntemi için M f , i ) esas ve yedek filtreler
üzerinde toplanan parçacık kütlelerinin toplamıdır. Ortam düzeltmesi uygulanacaksa, filtrelerden geçen seyreltme
havası kütlesi (M DIL ) ve parçacık kütlesi (M d ) kaydedilmelidir. Birden fazla ölçme yapıldıysa, her bir tekli ölçme için
M d /M DIL bölümü hesaplanmalı ve değerlerin ortalaması alınmalıdır.
1.3- Gaz emisyonlarının hesaplanması
Sonuç olarak, raporlanan deney sonuçları aşağıdaki basamaklardan elde edilmelidir:
1.3.1 Egzoz gazı akışının tespiti
Egzoz gazı debisi (G EXHW ) her bir mod için Ek III, İlave 1, Madde 1.2.1 ila Madde 1.2.3’e göre tespit edilmelidir. Tam
akış seyreltme sistemi kullanıldığında, toplam seyreltik egzoz gazı debisi (G TOTW ) her bir mod için Ek III, İlave 1,
Madde 1.2.4’e göre tespit edilmelidir.
1.3.2 Kuru/ıslak düzeltmesi
Kuru/ıslak düzeltmesi (G EXHW ), her bir mod için Ek III, İlave 1, Madde 1.2.1 ila Madde 1.2.3’e göre tespit edilmelidir.
G EXHW uygulandığında, ölçülen derişim, halihazırda ıslak esasa göre ölçülmemişse, aşağıdaki eşitliğe göre ıslak esasa
dönüştürülmelidir.
Çiğ egzoz gazı için:
Seyreltilmiş gaz için:
K
W , r,1
conc wet = k W × conc dry )
1
11,880,005%
CO
K
W , e,1
1,88%
CO
200
dry
% CO dry
2
1
KW1
wet
2
K
w2
veya
K
We
1
K
W1
2
1,88 % CO2
wet
1
200
69

Seyreltme havası için:
K wd = 1- K w1
K
W1
1 1
1,608 H
d 1
H
a
DF DF
1 1
1000 1,608H
d 1
H
a
DF DF
H
d
6,22
H
P P R
B
d
d
d
P
10
d
2
Giriş havası için (seyreltme havasından farklı ise):
K Wa = 1 – K W2
K
W 2
1,608
Ha
1000 (1,608
H
a
)
H
d
6,22
H
P P R
B
d
d
d
P
10
d
2
Burada;
H a : Giriş havasının mutlak nemi (kuru havanın kg’ı başına g (gram) su),
H d : Seyreltme havasının mutlak nemi (kuru havanın kg’ı başına g su),
R d : Seyreltme havasının bağıl nemi (%),
R a : Giriş havasının bağıl nemi (%),
p d : Seyreltme havasının doygun buhar basıncı (kPa),
p a : Giriş havasının doygun buhar basıncı (kPa),
p B : Toplam atmosfer basıncıdır (kPa).
Not - H a ve H d , genellikle kabul edilen eşitlik kullanılarak, yukarıda açıklandığı gibi, bağıl nem ölçmesinden veya
çiğlenme noktası ölçmesinden, buhar basıncı ölçmesinden ve/veya kuru/ıslak ampül ölçmesinden elde edilebilir.
1.3.3 NO x için nem düzeltmesi
NO x emisyonu ortam hava şartlarına bağlı olduğundan, NO x derişimi aşağıdaki eşitlikte verilen K H faktörleri ile ortam
hava sıcaklığı ve nemi için düzeltilmelidir.
K
H
1
0,0182(
H
a
1
10,71)
0,0045(
T
a
298)
Burada;
T a : Giriş havasının sıcaklığı (K),
H a : Giriş havasının nemi (kuru havanın kg’ı başına g su):
Burada;
R a : Giriş havasının bağıl nemi (%),
p a : Giriş havasının doygun buhar basıncı (kPa),
p B : Toplam atmosfer basıncıdır (kPa).
H
d
6,220
H
P P R
B
a
a
P
10
a
a
2
70

Not - H a , genellikle kabul edilen eşitlik kullanılarak, bağıl nem ölçmesinden, çiğlenme noktası ölçmesinden, buhar
basıncı ölçmesinden veya kuru/ıslak ampül ölçmesinden elde edilebilir.
1.3.4 Emisyon kütle akış debilerinin hesaplanması
Her bir mod için emisyon kütle akış debileri, aşağıdaki şekilde hesaplanmalıdır:
(a) Çiğ egzoz gazı için 1)
(b) Seyreltik egzoz gazı için 1)
Gas mass = u × conc × G EXHW
Gas mass = u × conc × G TOTW
Burada, düzeltilmiş ortam derişimi
Conc’dur.,
conc
c
conc conc
d
1 1
DF
DF= 13,4 /(conc CO2 + (conc CO + conc HC ) x 10 -4 )
u-ıslak katsayıları Çizelge 4’e uygun olarak kullanılmalıdır:
DF= 13,4 /conc CO2
Çizelge 4- Çeşitli egzoz bileşenleri için u-ıslak katsayılarının değerleri
Gaz u Derişim
NOx 0,001587 ppm
CO 0,000966 ppm
HC 0,000479 ppm
CO 2 15,19 Yüzde
HC’nin yoğunluğu, 1:1,85’lik karbonun hidrojene ortalama oranı esasına dayanır.
1.3.5 Belirli emisyonların hesaplanması
Belirli emisyonlar (g/kWh), münferit bütün bileşenler için aşağıdaki şekilde hesaplanmalıdır:
Burada, P i = P m, i + P AE, i ’dir.
Münferitgaz
i1
n1
Gas
n
i1
massi
P WF
WF
i
i
Yukarıdaki hesaplamada kullanılan modların ağırlıklandırma faktörleri ve sayısı Ek III, Madde 3.7.1’e uygundur.
1.4 Parçacık emisyonlarının hesaplanması
Parçacık emisyonları aşağıdaki şekilde hesaplanmalıdır:
1.4.1 Parçacıklar için nem düzeltme faktörü
Dizel motorların parçacık emisyonları ortam havası şartlarına bağlı olduğundan, parçacık kütle debisi aşağıdaki eşitlikte
verilen K p faktörü ile ortam havası nemi için düzeltilmelidir:
1) NOx durumunda, NO x derişim (NO x conc veya NO x conc c ) K HNOX ile (Madde 1.3.3’te verilen NOx için nem düzeltme
faktörü) aşağıdaki şekilde çarpılmalıdır:
K HNOX x conc veya K HNOX x conc c
71

K p = 1/ [1 + 0,0133 x (H a -10,71)]
Burada;
H a : Giriş havasının nemi (kuru havanın kg’ı başına g su):
R a : Giriş havasının bağıl nemi (%),
p a : Giriş havasının doygun buhar basıncı (kPa),
p B : Toplam atmosfer basıncıdır (kPa).
6,220
R
P P R
P
10
a a
H
a
,
2
B a a
Not - H a , genellikle kabul edilen eşitlik kullanılarak, bağıl nem ölçmesinden, çiğlenme noktası ölçmesinden, buhar
basıncı ölçmesinden veya kuru/ıslak ampül ölçmesinden elde edilebilir.
1.4.2 Kısmi akış seyreltme sistemi
Parçacık emisyonlarının nihai olarak rapor edilen deney sonuçları, aşağıdaki aşamalarla elde edilmelidir. Değişik
tiplerde seyreltme debi kontrolü kullanıldığından, eş değer seyreltilmiş egzoz gazı kütle debisi (G EDF ) için farklı
yöntemler uygulanır. Bütün hesaplamalar, numune alma süresince münferit modların (i) ortalama değerleri esasına
dayanmalıdır.
1.4.2.1 Izokinetik sistemler
G EDFW, i = G EXHW, i × q i
q
i
G
DILW , i
G
G
EXHW , i
EXHW , i
r
r
Burada (r ), izokinetik sonda (A p ) ile egzoz borusunun (A T ) enine kesit alanlarının oranına karşılık gelir:
r =
A
A
p
T
1.4.2.2 CO 2 veya NOx derişim ölçmeli sistemler
G EDFW, i = G EXHW, i × q i
conc
E,
i
i
conc
D,
i
Burada;
c wE : Çiğ egzoz gazında izleyici gazın ıslak derişimi,
c wD : Seyreltilmiş egzozda izleyici gazın ıslak derişimi,
c wA : Seyreltme havasında izleyici gazın ıslak derişimidir.
q
conc
conc
Kuru esasa göre ölçülen derişimler, bu İlave, Madde 1.3.2’ye uygun olarak ıslak esasa dönüştürülmelidir.
1.4.2.3 CO 2 ölçmeli ve karbon denge yöntemli sistemler
G
EDFW , i
206,6 G
CO CO
2D,
i
A,
i
A,
i
FUEL , i
Burada;
CO 2 D : Seyreltilmiş egzozun CO 2 derişimi,
CO 2A : Seyreltme havasının CO 2 derişimidir (ıslak esas göre % hacim cinsinden derişimler).
2 A,
i
72

Bu eşitlik karbon denge faraziyesi esasına göre olup (motora sağlanan karbon atomları CO 2 olarak yayılırlar), aşağıdaki
kademeler vasıtasıyla elde edilir:
G EDFW, i = G EXHW, i × qi
ve
1.4.2.4 Akış ölçmeli sistemler
q
, i
Q
EXHW
206,6G
CO
2 D , i
FUEL , i
CO
2 A , i
G EDFW, i = G EXHW, i × q i
Q
i
G
TOTW , i
( GTOTW , i
GDILW
, i
)
1.4.3 Tam akış seyreltme sistemi
Parçacık emisyonlarının nihai olarak rapor edilen deney sonuçları, aşağıdaki aşamalarla elde edilmelidir.
Bütün hesaplamalar, numune alma süresince münferit modların (i) ortalama değerleri esasına dayanmalıdır.
1.4.4 Parçacık kütle debisinin hesaplanması
Parçacık kütle debisi aşağıdaki gibi hesaplanmalıdır:
G EDFW, i = G TOTW, i
Tekli filtre yöntemi için;
PT
mass
M
M
f
sam
Q
EDFW
1000
aver
Burada;
Deney çevrimi boyunca (G EDFW ) aver , numune alma süresinde münferit modların ortalama değerlerinin toplanmasıyla
elde edilmelidir:
GEPDF
aver
n
i1
G
EDFW , i
WF
i
Burada, i = 1,…............n’dir.
Çoklu filtre yöntemi için;
Burada, i = 1,…............n’dir.
PT
M sam
M sam , i
mass
M
M
n
i1
EDFW , i
f , i
aver
sam,
i
Q
1000
Parçacık kütle debisi, aşağıdaki şekilde ortam düzeltmesi yapılabilir:
Tekli filtre yöntemi için;
PT
mass
M
M
f
SAM
M
M
d
DIL
i n
i1
1
GEDFW
1 WF
i
DF
i
1000
73
aver

Birden fazla ölçme yapılırsa, (M d /M DIL ) (M d /M DIL ) aver ile değiştirilmelidir.
DF = 13,4 /(conc CO2 + (conc CO + conc HC ) x 10 -4 )
Burada, i = 1,…............n’dir.
DF = 13,4 /conc CO2
Parçacık kütle debisi aşağıdaki şekilde ortam düzeltmesi yapılabilir:
Çoklu filtre yöntemi için;
PT
mass
M
M
f , i
d
EDFW , i aver
SAM , i
M
M
DIL
1
G
1
DF
i
1000
Birden fazla ölçme yapılırsa, (M d /M DIL ) (M d /M DIL ) aver ile değiştirilmelidir.
DF = 13,4 /(conc CO2 + (conc CO + conc HC ) x 10 -4 )
veya
DF = 13,4 /conc CO2
1.4.5 Belirli emisyonların hesaplanması
Parçacıkların (PT) belirli emisyonları (g/kWh), aşağıdaki şekilde hesaplanmalıdır 1) :
Tekli filtre yöntemi için:
PT
n
i1
PT
P WF
i
mass
i
Çoklu filtre yöntemi için:
PT
n
PT
i1
n
i1
mass,
i
WF
P WF
i
i
i
1.4.6 Etkin ağırlıklandırma faktörü
Tekli filtre yöntemi için etkin ağırlıklandırma faktörü (W FE, i ), her bir mod için aşağıdaki şekilde hesaplanmalıdır:
WF
E,
i
M
M
SAM , i
SAM
G
G
EDWF
EDWF , i
aver
Burada, i = 1,…............n
Etkin ağırlıklandırma faktörlerinin değeri, Ek III, Madde 3.7.1’de listelenen ağırlıklandırma faktörlerinin ± 0,005’i
(mutlak değer) içinde olmalıdır.
2 Veri değerlendirmesi ve hesaplamaları (NRTC deneyi)
Bu bölümde, NRTC çevrimi boyunca kirletici emisyonların değerlendirilmesi için kullanılabilen aşağıdaki iki ölçme
prensibi açıklanmaktadır:
- Gaz halindeki bileşenler, çiğ egzoz gazında fiili süre esasına göre ölçülür ve parçacıklar kısmi akış seyreltme sistemi
kullanılarak tespit edilir.
1) Parçacık kütle debisi (PT mass ), K p (Madde 1.4.1’de verilen parçacıklar için nem düzeltme faktörü) ile çarpılmalıdır.
74

- Gaz halindeki bileşenler ve parçacıklar tam akış seyreltme sistemi kullanılarak tespit edilir.
2.1 Kısmi akış seyreltme sistemi ile çiğ egzoz gazındaki gaz halindeki emisyonların ve parçacık emisyonlarının
hesaplanması
2.1.1 Giriş
Gaz halindeki emisyonların anlık derişim sinyalleri, anlık egzoz kütle debisi ile çarpılarak kütle emisyonlarının
hesaplanması için kullanılır. Egzoz kütle debisi doğrudan ölçülebilir veya Ek III, İlave 1, Madde 2.2.3’te belirtilen
yöntemler kullanılarak hesaplanabilir (giriş havası ve yakıt akış ölçmesi, izleyici yöntemi, giriş havası ve hava/yakıt
oranı ölçmesi). Farklı cihazların tepki sürelerine özel dikkat gösterilmelidir. Bu farklılıklar, süreyle sinyaller bir hizaya
getirilerek açıklanmalıdır. Parçacıklarda, egzoz kütle debisi sinyalleri, egzoz kütle debisiyle orantılı numune almak için
kısmi akış seyreltme sistemini kontrol etmek amacıyla kullanılır. Oransallığın niteliği, Ek III, İlave 1, Madde 2.4’te
belirtildiği gibi numune ile egzoz akışı arasında regresyon analizi uygulanarak kontrol edilir.
2.1.2 Gaz halindeki bileşenlerin tespiti
2.1.2.1 Kütle emisyonunun hesaplanması
Kirleticilerin kütlesi M gas (g/deney), çevrim boyunca dönüşüm süresi ile bütünleştirilen anlık değerler aynı hizaya
getirilen Çizelge 4’ten (u) değerlerini (Madde 1.3.4) ve egzoz kütle akışı vasıtasıyla kirleticilerin ham derişimlerinden
anlık kütle emisyonları hesaplanarak tespit edilmelidir.
Derişimler, tercihan ıslak esasa göre ölçülmelidir. Kuru esasa göre ölçülmüş ise, kuru/ıslak düzeltmesi, aşağıda
belirtildiği şekilde herhangi bir ilave hesaplama yapılmadan önce anlık derişim değerlerine uygulanmalıdır.
Çizelge 4 - Çeşitli egzoz bileşenleri için u-ıslak katsayılarının değerleri
Gaz u Konsantarsyon
NOx 0,001587 ppm
CO 0,000966 ppm
HC 0,000479 ppm
CO 2 15,19 Yüzde
HC’nin yoğunluğu, 1:1,85’lik karbonun hidrojene ortalama oranı esasına dayanır.
Aşağıdaki eşitlik uygulanmalıdır:
M
gas
i
n
u conci
G
i1
EXHW , i
1
f
Burada;
u : Egzoz bileşeni yoğunluğu ile egzoz gazı yoğunluğu arasındaki oran,
conc i : Çiğ egzoz gazında kendi bileşeninin anlık derişimi (ppm),
G EXHW, i : Anlık egzoz kütle akışı (kg/s),
f : Numune alma veri hızı (Hz) ,
n : Ölçmelerin sayısıdır.
Aşağıda açıklandığı gibi, NOx’in hesaplanması için nem düzeltme faktörü (k H ) kullanılmalıdır. Anlık olarak ölçülen
derişim ıslak esasa göre halihazırda ölçülmüşse, aşağıda açıklandığı gibi ıslak esasa dönüştürülmelidir.
2.1.2.2 Kuru/ıslak düzeltmesi
Anlık olarak ölçülen derişim kuru esasa göre ölçülmüşse, aşağıdaki eşitliğe göre ıslak esasa dönüştürülmelidir:
conc wet = k W x conc dry
Burada;
75

K
W , r,1
11,88
0,005
1
conc
CO
concCO
K
2 W 2
ile
K
W 2
1,608
H
a
1000 1,608* H
a
Burada;
conc CO2 : Kuru CO 2 derişimi (%),
conc CO : Kuru CO derişimi (%),
H a : Giriş havası nemi (kuru havanın kg’ı başına g su)
H
a
6,220
R
P P R
B
a
a
a
P
10
a
2
Burada;
R a : Giriş havasının bağıl nemi (%),
p a : Giriş havasının doygun buhar basıncı (kPa),
p B : Toplam atmosfer basıncıdır (kPa).
Not - H a , genellikle kabul edilen eşitlik kullanılarak, bağıl nem ölçmesinden, çiğlenme noktası ölçmesinden, buhar
basıncı ölçmesinden veya kuru/ıslak ampül ölçmesinden elde edilebilir.
2.1.2.3 Nem ve sıcaklık için NO x düzeltmesi
NO x emisyonu ortam hava şartlarına bağlı olduğundan, NO x derişimi aşağıdaki eşitlikte verilen faktörler ile ortam hava
sıcaklığı ve nemi için düzeltilmelidir.
k
H
1
0,0182
1
H
10,71 0,0045
T
298
a
a
T a : Giriş havasının sıcaklığı, K
H a : Giriş havasının nemi (kuru havanın kg’ı başına g su):
ile
Burada;
R a : Giriş havasının bağıl nemi (%),
p a : Giriş havasının doygun buhar basıncı (kPa),
p B : Toplam atmosfer basıncıdır (kPa).
H
a
6,220
R
P P R
B
a
a
a
P
10
a
2
Not - H a , genellikle kabul edilen eşitlik kullanılarak, bağıl nem ölçmesinden, çiğlenme noktası ölçmesinden, buhar
basıncı ölçmesinden veya kuru/ıslak ampül ölçmesinden elde edilebilir.
2.1.2.4- (Değişik:RG-11/11/2010-27756) # Belirli emisyonların hesaplanması
Belirli emisyonlar (g/kWh), her bir münferit bileşen için aşağıdaki şekilde hesaplanmalıdır:
76

Münferit gaz =
1
M
10
1
W
10
gaz,
soguk
act,
soguk
9
M
10
9
W
10
gaz,
sicak
act,
sicak
Burada;
M gaz, soğuk = Soğuk çalıştırma çevrimi boyunca gaz kirleticilerin toplam kütlesi (g)
M gaz, sıcak = Sıcak çalıştırma çevrimi boyunca gaz kirleticilerin toplam kütlesi (g)
W act, soğuk = Ek III madde 4.6.2’de belirlenen soğuk çalıştırma çevrimi boyunca fiili çevrim işi (kWh)
W act, sıcak = Ek III madde 4.6.2’de belirlenen sıcak çalıştırma çevrimi boyunca fiili çevrim işi (kWh)
2.1.3 Parçacık tespiti
2.1.3.1- (Değişik:RG-11/11/2010-27756) # Kütle emisyonunun hesaplanması
Parçacık kütleleri M PT, soğuk ve M PT, sıcak (g/deney) aşağıdaki yöntemlerden biri ile hesaplanmalıdır:
(a) M PT =
M
M
f
SAM
M x
1000
EDFW
M PT = M PT, soğuk soğuk çalıştırma çevrimi için
M PT = M PT, sıcak sıcak çalıştırma çevrimi için
M f = Çevrim boyunca numune olarak alınan parçacık kütlesi (mg)
M EDFW = Çevrim boyunca eşdeğer seyreltilmiş egzoz gazı kütlesi (kg)
M SAM = Parçacık toplama filtrelerinden geçen seyreltilmiş egzoz gazının kütlesi (kg)
Çevrim boyunca eşdeğer seyreltilmiş egzoz gazı kütlesinin toplam kütlesi aşağıdaki şekilde belirlenmelidir:
M EDFW =
1 n
GEDFW
i1
, i
1
x
f
G EDFW, i = G EXHW, i x q i
q i =
G
G
TOTW , i
TOTW , i
G
DILW , i
Burada;
G EDFW, i = Anlık eşdeğer seyreltilmiş gaz kütlesi debisi (kg/s)
G EXHW, i = Anlık egzoz kütle debisi (kg/s)
q i = Anlık seyreltme oranı
G TOTW, i = Seyreltme tüneli boyunca anlık seyreltilmiş egzoz kütlesi debisi (kg/s)
G DILW, i = Anlık seyreltme hava kütle debisi (kg/s)
f = Veri numune alma hızı (Hz)
n= Ölçmelerin sayısı EN
(b) M PT =
M
r x1000
s
f
Burada;
M PT = M PT, soğuk soğuk çalıştırma çevrimi için
M PT = M PT, sıcak sıcak çalıştırma çevrimi için
M f = Çevrim boyunca numune olarak alınan parçacık kütlesi (mg)
r s = Deney çevrimindeki ortalama numune oranı
r s =
M
M
SE
EXHW
M
x
M
SAM
TOTW
77

Burada;
M SE = Çevrim boyunca numune olarak alınmış egzoz kütlesi (kg)
M EXHW = Çevrim boyunca toplam egzoz kütlesi (kg)
M SAM = Parçacık toplama filtrelerinden geçen seyreltilmiş egzoz gazının kütlesi (kg)
M TOTW = Seyreltme tünelinden geçen seyreltilmiş egzoz gazının kütlesi (kg)
NOT: Toplam numune alma tip sistemi durumunda, M SAM ve M TOTW özdeştir
2.1.3.2 Nem için parçacık düzeltme faktörü
Dizel motorların parçacık emisyonları ortam havası şartlarına bağlı olduğundan, parçacık derişimi aşağıdaki eşitlikte
verilen K p faktörü ile ortam havası nemi için düzeltilmelidir.
K p = 1/ [1 + 0,0133 X (H a -10,71)]
Burada;
H a : Giriş havasının nemi (kuru havanın kg’ı başına g su);
H
a
6,220
R
P P R
B
a
a
a
P
10
a
2
R a : Giriş havasının bağıl nemi (%),
p a : Giriş havasının doygun buhar basıncı (kPa),
p B : Toplam atmosfer basıncıdır (kPa)
Not - H a , genellikle kabul edilen eşitlik kullanılarak, bağıl nem ölçmesinden, çiğlenme noktası ölçmesinden, buhar
basıncı ölçmesinden veya kuru/ıslak ampül ölçmesinden elde edilebilir.
2.1.3.3. (Değişik:RG-11/11/2010-27756) # Belirli emisyonların hesaplanması
Belirli emisyonlar (g/kWh) aşağıdaki şekilde hesaplanmalıdır:
PT =
1
10
K
p,
soguk
1
10
xM
W
PT , soguk
act,
soguk
9
K
10
9
W
10
p,
sicak
act,
sicak
xM
PT , sicak
Burada;
M PT, soğuk = Soğuk çalıştırma çevrimindeki parçacık kütlesi (g/deney)
M PT, sıcak = Sıcak çalıştırma çevrimindeki patikül kütlesi (g/deney)
K p, soğuk = Soğuk çalıştırma çevrimindeki parçacık için rutubet düzeltme faktörü
K p, sıcak = Sıcak çalıştırma çevrimindeki parçacık için rutubet düzeltme faktörü
W act, soğuk = Ek III’ün madde 4.6.2’sinde belirlenen soğuk çalıştırma çevrimindeki fiili çevrim işi, (kWh)
W act, sıcak = Ek III madde 4.6.2’te belirlenen sıcak çalıştırma çevrimindeki gerçek çevrim işi, (kWh)
2.2 Gaz halindeki ve parçacık bileşenlerin tam akış seyreltme sistemi ile tespiti
Seyreltilmiş egzoz gazındaki emisyonların hesaplanması için seyreltilmiş egzoz gazı kütlesi debisinin bilinmesi
gereklidir. Çevrim (M TOTW ) boyunca toplam seyreltilmiş egzoz gazı akışı (kg/deney) çevrim boyunca ölçme
değerlerinden ve akış ölçme cihazının karşılık gelen kalibrasyon verilerinden (PDP için V 0 , CFV için K V , SSV için C d )
hesaplanmalıdır.
Madde 2.2.1’de belirtilene karşılık gelen yöntemler kullanılabilir. Parçacıkların ve gaz halindeki kirleticilerin toplam
numune kütlesi, toplam CVS akışının (M TOTW ) % 0,5’ini aşarsa, CVS akışı (M SAM ) için düzeltilmeli veya parçacık
numune akışı akış ölçme cihazından önce CVS’ye geri döndürülmelidir.
2.2.1 Seyreltilmiş egzoz gazı akışının tespit edilmesi
PDP-CVS sistemi
78

Seyreltilmiş egzozun sıcaklığı bir ısı eşanjörü kullanılarak ± 6 K içinde tutuluyorsa, çevrim boyunca kütle akışının
hesaplanması, aşağıdaki şekilde yapılır:
M TOTW = 1,293 × V 0 × N p × (p B - p 1 ) × 273 / (101,3 × T)
Burada;
M TOTW : Çevrim boyunca ıslak esasa göre seyreltilmiş egzoz gazının kütlesi,
V o : Deney şartlarında devir başına pompalanan gazın hacmi (m 3 /devir),
N p : Deney başına pompanın toplam devri,
P B : Deney odasında atmosfer basıncı (kPa),
p 1 : Pompa girişinde basının atmosfer basıncı altına düşmesi (kPa),
T : Çevrim boyunca, pompa girişinde seyreltilmiş egzoz gazının ortalama sıcaklığıdır (K).
Akış dengelemeli bir sistem kullanılırsa (örneğin, ısı eşanjörsüz), anlık kütle emisyonları çevrim boyunca hesaplanmalı
ve bütünleştirilmelidir (entegre edilmelidir). Bu durumda, seyreltilmiş egzoz gazının anlık kütlesi aşağıdaki şekilde
hesaplanmalıdır:
M TOTW ,i = 1,293 x V0 x NP, i x (pB - p1 ) x 273 / (101,3 x T)
Burada;
N P,i : Zaman aralığı başına pompanın toplam devridir.
CFV- CVS sistemi
Seyreltilmiş toplam egzoz gazı akışının hesaplanması, seyreltilmiş egzozun sıcaklığı bir ısı eşanjörü kullanılarak,
çevrim boyunca ± 11 K içinde tutulursa, aşağıdaki şekilde yapılır:
M TOTW = 1,293 x t x K v x p A /T 0,5
Burada;
M TOTW : Çevrim boyunca ıslak esasa göre seyreltilmiş egzoz gazının kütlesi,
t : Çevrim süresi (s),
K V : Standard şartlar için kritik akış venturisinin kalibrasyon katsayısı,
p A : Venturi girişinde mutlak basınç (kPa),
T : Venturi girişinde mutlak sıcaklıktır (K).
Akış dengelemeli bir sistem kullanılırsa (örneğin, ısı eşanjörsüz), anlık kütle emisyonları çevrim boyunca hesaplanmalı
ve entegre edilmelidir. Bu durumda, seyreltilmiş egzoz gazının anlık kütlesi aşağıdaki şekilde hesaplanmalıdır:
Burada;
Δt i : Zaman aralığı/aralıklarıdır.
M TOTW ,i = 1,293 × Δt i × K v × p p / T 0,5
SSV-CVS sistemi
Seyreltilmiş egzozun sıcaklığı bir ısı eşanjörü kullanılarak ± 11 K içinde tutuluyorsa, çevrim boyunca kütle akışının
hesaplanması, aşağıdaki şekilde yapılır:
Burada;
Q
SSV
M TOTW ,i = 1,293 × Q SSV
Burada;
A 0 : Sabitler ve birimleri dönüşümleri topluluğu = 0,006111,
2 1 1,4286 1,7143
1
A
0d
Cd
pA
rp
rp
4 1, 4286
T
1
rp
SI birimleri cinsinden
d : SSV boğazının çapı (m),
1
3
2
m K
1
min
kPa
mm
79
2

C d : SSV boşaltma katsayısı,
p p : Venturi girişinde mutlak basınç (kPa),
T : Venturi girişinde sıcaklık (K),
P
r p : Statik mutlak basınçlı girişe SSV boğazının oranı = 1 ,
β: Giriş borusu iç çapına SSV boğaz çapının oranı (d) =
D
d ’dir.
Akış dengelemeli bir sistem kullanılırsa (örneğin, ısı eşanjörsüz), anlık kütle emisyonları çevrim boyunca hesaplanmalı
ve bütünleştirilmelidir. Bu durumda, seyreltilmiş egzoz gazının anlık kütlesi aşağıdaki şekilde hesaplanmalıdır:
P A
Burada;
Q
SSV
Δt i : Zaman aralığı/aralıklarıdır.
M TOTW ,i = 1,293 × Q SSV x Δt i
2 1 1,4286 1,7143
1
A
0d
Cd
pA
rp
rp
4 1, 4286
T
1
rp
Fiili süre hesaplamasına, Cd için ya 0,98 gibi makul bir değerle veya Q SSV ’nin makul bir değeri ile başlanmalıdır.
Hesaplamaya Q SSV ile başlanırsa, Q SSV ’nin ilk değeri Re’yi değerlendirmek için kullanılmalıdır.
Bütün emisyon deneyleri sırasında, SSV boğazındaki Reynolds sayısı, İlave 2, Madde 2.4’te geliştirilen kalibrasyon
eğrisini belirlemek için kullanılan Reynolds sayılarının aralığında olmalıdır.
2.2.2 Nem için NO x düzeltmesi
NO x emisyonu ortam hava şartlarına bağlı olduğundan, NO x derişimi ortam hava nemi için aşağıdaki eşitlikte verilen
faktörler ile düzeltilmelidir.
K
H
1
0,0182(
H
a
1
10,71)
0,0045(
T
a
298)
Burada;
T a : Havanın sıcaklığı (K),
H a : Giriş havasının nemi (kuru havanın kg’ı başına g su);
R a : Giriş havasının bağıl nemi (%),
p a : Giriş havasının doygun buhar basıncı (kPa),
p B : Toplam atmosfer basıncıdır (kPa).
H
d
6,220
H
P P R
B
a
a
P
10
a
a
2
Not - H a , genellikle kabul edilen eşitlik kullanılarak, bağıl nem ölçmesinden, çiğlenme noktası ölçmesinden, buhar
basıncı ölçmesinden veya kuru/ıslak ampül ölçmesinden elde edilebilir
2.2.3 Emisyon kütle akışının hesaplanması
2.2.3.1 Sabit kütle akışlı sistemler
Isı eşanjörlü sistemlerde, kirleticilerin kütlesi M GAS (g/deney), aşağıdaki eşitlikten tespit edilmelidir:
M GAS = u x conc x M TOTW
Burada;
u : Çizelge 4, Madde 2.1.2.1’de belirtildiği gibi, egzoz bileşeninin yoğunluğu ile seyreltilmiş egzoz gazının
yoğunluğu arasındaki oran,
conc : Bütünleştirme işleminden (entegrasyon) (NOx ve HC için zorunlu) veya torba ölçmesinden elde edilen, çevrim
boyunca düzeltilmiş ortalama ortam derişimi (ppm),
80

M TOTW : Madde 2.2.1’de tespit edildiği gibi, çevrim boyunca seyreltilmiş toplam egzoz gazı kütlesidir (kg).
NO x emisyonu ortam hava şartlarına bağlı olduğundan, NO x derişimi ortam hava nemi için Madde 2.2.2’de belirtildiği
gibi, k H faktörü ile düzeltilmelidir. Kuru esasa göre ölçülen derişimler, Madde 1.3.2’ye uygun olarak ıslak esasa
dönüştürülmelidir.
2.2.3.1.1 Düzeltilmiş ortam derişimlerinin tespit edilmesi
Seyreltme havasında gaz halindeki kirleticilerin ortalama ortam derişimi, kirleticilerin net derişimlerini elde etmek için
ölçülen derişimlerden çıkarılmalıdır. Ortam derişimlerinin ortalama değerleri, numune torbası yöntemi ile veya
entegrasyonlu sürekli ölçme ile tespit edilebilir. Aşağıdaki eşitlik kullanılmalıdır:
c conc
e
conc
d
1 1
DF
Burada;
conc : Seyreltme havasında bulunan ilgili kirleticinin miktarı ile düzeltilen seyreltilmiş egzoz gazındaki ilgili
kirleticinin derişimi (ppm),
conc e : Seyreltilmiş egzoz gazında ölçülen ilgili kirleticinin derişimi (ppm),
conc d : Seyreltme havasında ölçülen ilgili kirleticinin derişimi (ppm),
D : Seyreltme faktörüdür.
Seyreltme faktörü aşağıdaki şekilde hesaplanmalıdır:
DF
conc
eCO2
13,4
4
conc
conc 10
eHC
eCO
2.2.3.2 Akış dengelemeli (ayarlı) sistemler
Isı eşanjörsüz sistemler için, kirleticilerin kütlesi M GAS (g/deney), çevrim boyunca ani kütle emisyonları hesaplanarak
ve ani değerleri entegrasyon ile tespit edilmelidir. Ayrıca, ortam düzeltmesi de doğrudan anlık derişim değerine
uygulanmalıdır. Aşağıdaki eşitlik uygulanmalıdır:
n
M GAS = (M TOTW,i × conce,i × u) – (M TOTW × concd × (1 –1/DF) × u)
i1
Burada;
conc e,i : Seyreltilmiş egzoz gazında ölçülen ilgili kirleticinin anlık derişimi (ppm),
conc d : Seyreltme havasında ölçülen ilgili kirleticinin derişimi (ppm),
u : Çizelge 4, Madde 2.1.2.1’de belirtildiği gibi, egzoz bileşeninin yoğunluğu ile seyreltilmiş egzoz gazının
yoğunluğu arasındaki oran,
M TOTW,i : Seyreltilmiş egzoz gazının anlık kütlesi (Madde 2.2.1) (kg),
M TOTW : Çevrim boyunca seyreltilmiş egzoz gazının toplam kütlesi (Madde 2.2.1) (kg),
DF : Madde 2.2.3.1.1'de tespit edilen seyreltme faktörüdür.
NO x emisyonu ortam hava şartlarına bağlı olduğundan, NO x derişimi ortam hava nemi için Madde 2.2.2’de belirtildiği
gibi, k H faktörü ile düzeltilmelidir.
2.2.4. (Değişik:RG-11/11/2010-27756) # Belirli emisyonların hesaplanması
Belirli emisyonlar (g/kWh) her bir münferit bileşeniçin aşağıdaki şekilde hesaplanmalıdır:
Münferit gaz =
1
M
10
1
W
10
gaz,
soguk
act,
soguk
9
M
10
9
W
10
gaz,
sicak
act,
sicak
Burada;
M gaz, soğuk = soğuk çalıştırma çevrimindeki gaz kirleticinin toplam kütlesi (g)
M gaz, sıcak = sıcak çalıştırma çevrimindeki gaz kirleticinin toplam kütlesi (g)
W act, soğuk = Ek III madde 4.6.2’de belirlenen soğuk çalıştırma çevrimindeki gerçek çevrim işi, (kWh)
81

W act, sıcak = Ek III madde 4.6.2’de belirlenen sıcak çalıştırma çevrimindeki gerçek çevrim işi, (kWh)
2.2.5 Parçacık emisyonunun hesaplanması
2.2.5.1- (Değişik:RG-11/11/2010-27756) # Kütle debisinin hesaplanması
Parçacık kütleleri M PT, soğuk ve M PT, sıcak (g/deney) aşağıdaki şekilde hesaplanmalıdır:
M PT =
M
M
f
SAM
M x
1000
TOTW
Burada;
M PT = M PT, soğuk soğuk çalıştırma çevrimi için
M PT = M PT, sıcak sıcak çalıştırma çevrimi için
M f = Çevrimdeki numune olarak alınmış parçacık kütlesi (mg)
M TOTW = Madde 2.2.1’de belirlenen, çevrim boyunca seyreltilmiş egzoz gazının toplam kütlesi (kg)
M SAM = Parçacıkları toplamak için seyreltme kanalından alınan seyreltilmiş egzoz gazının kütlesi (kg)
ve
M f = M f,p + M f,b , eğer ayrı ayrı tartıldıysa (mg)
M f,p = Ana filtrede toplanan parçacık kütlesi (mg)
M f,b = Yedek filtrede toplanan parçacık kütlesi (mg)
Eğer ikili bir seyreltme sistemi kullanılırsa, ikincil seyreltme havasının kütlesi parçacık filtrelerinden numune olarak
alınmış ikili seyreltilmiş egzoz gazının toplam kütlesinden çıkartılmalıdır.
M SAM = M TOT – M SEC
Burada;
M TOT = Parçacık filtresinden geçen ikili seyreltilmiş egzoz gazının kütlesi (kg)
M SEC = İkincil seyreltme havasının kütlesi (kg)
Eğer seyreltme havasının parçacık ortamı Ek III madde 4.4.4’e uygun olarak belirlendiyse, parçacık kütlesi doğrulanmış
ortam olabilir. Bu durumda, parçacık kütleleri M PT,soğuk and M PT,sıcak (g/deney) aşağıdaki şekilde hesaplanmalıdır:
M PT = M PT, soğuk soğuk çalıştırma çevrimi için
M PT = M PT, sıcak sıcak çalıştırma çevrimi için
M f , M SAM , M TOTW = Yukarıya bakın
M DIL = Ortam parçacık numune alıcısı tarafından numune olarak alınan ana seyreltme havasının kütlesi (kg)
M d = Ana seyreltme havasının toplanmış zemin parçacıklarının kütlesi (mg)
DF = Madde 2.2.3.1.1’de belirlenen seyreltme faktörü
2.2.5.2 Nem için parçacık düzeltme faktörü
Dizel motorların parçacık emisyonu ortam hava şartlarına bağlı olduğundan, parçacık derişimi ortam hava nemi için
aşağıdaki eşitlikte verilen K p faktörü ile düzeltilmelidir:
k
p
1
1
0,0133
H
H a : Giriş havasının nemi (kuru havanın kg’ı başına g su):
a
10,71
R a : Giriş havasının bağıl nemi (%),
p a : Giriş havasının doygun buhar basıncı (kPa),
p B : Toplam atmosfer basıncıdır (kPa).
H
d
P
6,220
H
B
P
a
R
a
a
P
10
a
2
Not - H a , genellikle kabul edilen eşitlik kullanılarak, bağıl nem ölçmesinden, çiğlenme noktası ölçmesinden, buhar
basıncı ölçmesinden veya kuru/ıslak ampül ölçmesinden elde edilebilir
82

2.2.5.3- (Değişik:RG-11/11/2010-27756) # Belirli emisyonların hesaplanması
Belirli emisyonlar ((g/kWh) bu şekilde hesaplanmalıdır:
PT =
1
10
K
p,
soguk
1
10
xM
W
PT , soguk
act,
soguk
9
K
10
9
W
10
p,
sicak
act,
sicak
xM
PT , sicak
Burada;
M PT, soğuk =NRTC’nin soğuk çalıştırma çevrimindeki parçacık kütlesi, (g/deney)
M PT, sıcak = NRTC’nin sıcak çalıştırma çevrimindeki parçacık kütlesi, (g/deney)
K p,soğuk = Soğuk çalıştırma çevrimindeki parçacık için rutubet doğrulama faktörü
K p,sıcak = Sıcak çalıştırma çevrimindeki parçacık için rutubet doğrulama faktörü
W act, soğuk = Ek III madde 4.6.2’de belirlenen soğuk çalıştırma çevrimi boyunca fiili çevrim işi, (kWh)
W act, sıcak = Ek III madde 4.6.2’de belirlenen sıcak çalıştırma çevrimi boyunca fiili çevrim işi, (kWh)
83

NRTC MOTOR DİNAMOMETRE PROGRAMI
Ek III İlave 4
Süre Normal Normal
(s) devir Tork
% %
1 0 0
2 0 0
3 0 0
4 0 0
5 0 0
6 0 0
7 0 0
8 0 0
9 0 0
10 0 0
11 0 0
12 0 0
13 0 0
14 0 0
15 0 0
16 0 0
17 0 0
18 0 0
19 0 0
20 0 0
21 0 0
22 0 0
23 0 0
24 1 3
25 1 3
26 1 3
27 1 3
28 1 3
29 1 3
30 1 6
31 1 6
32 2 1
33 4 13
34 7 18
35 9 21
36 17 20
37 33 42
38 57 46
39 44 33
40 31 0
41 22 27
42 33 43
43 80 49
44 105 47
45 98 70
46 104 36
47 104 65
48 96 71
49 101 62
50 102 51
51 102 50
Süre Normal Normal
(s) devir Tork
% %
52 102 46
53 102 41
54 102 31
55 89 2
56 82 0
57 47 1
58 23 1
59 1 3
60 1 8
61 1 3
62 1 5
63 1 6
64 1 4
65 1 4
66 0 6
67 1 4
68 9 21
69 25 56
70 64 26
71 60 31
72 63 20
73 62 24
74 64 8
75 58 44
76 65 10
77 65 12
78 68 23
79 69 30
80 71 30
81 74 15
82 71 23
83 73 20
84 73 21
85 73 19
86 70 33
87 70 34
88 65 47
89 66 47
90 64 53
91 65 45
92 66 39
93 67 49
94 69 39
95 69 39
96 66 42
97 71 29
98 75 29
99 72 23
100 74 22
101 75 24
102 73 30
Süre Normal Normal
(s) devir Tork
% %
103 74 24
104 77 6
105 76 12
106 74 39
107 72 30
108 75 22
109 78 64
110 102 34
111 103 28
112 103 28
113 103 19
114 103 32
115 104 25
116 103 38
117 103 39
118 103 34
119 102 44
120 103 38
121 102 43
122 103 34
123 102 41
124 103 44
125 103 37
126 103 27
127 104 13
128 104 30
129 104 19
130 103 28
131 104 40
132 104 32
133 101 63
134 102 54
135 102 52
136 102 51
137 103 40
138 104 34
139 102 36
140 104 44
141 103 44
142 104 33
143 102 27
144 103 26
145 79 33
146 51 37
147 24 23
148 13 33
149 19 55
150 45 30
151 34 7
152 14 4
153 8 16
84

Süre Normal Normal
(s) devir Tork
% %
154 15 6
155 39 47
156 39 4
157 35 26
158 27 38
159 43 40
160 14 23
161 10 10
162 15 33
163 35 72
164 60 39
165 55 31
166 47 30
167 16 7
168 0 6
169 0 8
170 0 8
171 0 2
172 2 17
173 10 28
174 28 31
175 33 30
176 36 0
177 19 10
178 1 18
179 0 16
180 1 3
181 1 4
182 1 5
183 1 6
184 1 5
185 1 3
186 1 4
187 1 4
188 1 6
189 8 18
190 20 51
191 49 19
192 41 13
193 31 16
194 28 21
195 21 17
196 31 21
197 21 8
198 0 14
199 0 12
200 3 8
201 3 22
202 12 20
203 14 20
204 16 17
Süre Normal Normal
(s) devir Tork
% %
205 20 18
206 27 34
207 32 33
208 41 31
209 43 31
210 37 33
211 26 18
212 18 29
213 14 51
214 13 11
215 12 9
216 15 33
217 20 25
218 25 17
219 31 29
220 36 66
221 66 40
222 50 13
223 16 24
224 26 50
225 64 23
226 81 20
227 83 11
228 79 23
229 76 31
230 68 24
231 59 33
232 59 3
233 25 7
234 21 10
235 20 19
236 4 10
237 5 7
238 4 5
239 4 6
240 4 6
241 4 5
242 7 5
243 16 28
244 28 25
245 52 53
246 50 8
247 26 40
248 48 29
249 54 39
250 60 42
251 48 18
252 54 51
253 88 90
254 103 84
255 103 85
Süre Normal Normal
(s) devir Tork
% %
256 102 84
257 58 66
258 64 97
259 56 80
260 51 67
261 52 96
262 63 62
263 71 6
264 33 16
265 47 45
266 43 56
267 42 27
268 42 64
269 75 74
270 68 96
271 86 61
272 66 0
273 37 0
274 45 37
275 68 96
276 80 97
277 92 96
278 90 97
279 82 96
280 94 81
281 90 85
282 96 65
283 70 96
284 55 95
285 70 96
286 79 96
287 81 71
288 71 60
289 92 65
290 82 63
291 61 47
292 52 37
293 24 0
294 20 7
295 39 48
296 39 54
297 63 58
298 53 31
299 51 24
300 48 40
301 39 0
302 35 18
303 36 16
304 29 17
305 28 21
306 31 15
85

Süre Normal Normal
(s) devir Tork
% %
307 31 10
308 43 19
309 49 63
310 78 61
311 78 46
312 66 65
313 78 97
314 84 63
315 57 26
316 36 22
317 20 34
318 19 8
319 9 10
320 5 5
321 7 11
322 15 15
323 12 9
324 13 27
325 15 28
326 16 28
327 16 31
328 15 20
329 17 0
330 20 34
331 21 25
332 20 0
333 23 25
334 30 58
335 63 96
336 83 60
337 61 0
338 26 0
339 29 44
340 68 97
341 80 97
342 88 97
343 99 88
344 102 86
345 100 82
346 74 79
347 57 79
348 76 97
349 84 97
350 86 97
351 81 98
352 83 83
353 65 96
354 93 72
355 63 60
356 72 49
357 56 27
Süre Normal Normal
(s) devir Tork
% %
358 29 0
359 18 13
360 25 11
361 28 24
362 34 53
363 65 83
364 80 44
365 77 46
366 76 50
367 45 52
368 61 98
369 61 69
370 63 49
371 32 0
372 10 8
373 17 7
374 16 13
375 11 6
376 9 5
377 9 12
378 12 46
379 15 30
380 26 28
381 13 9
382 16 21
383 24 4
384 36 43
385 65 85
386 78 66
387 63 39
388 32 34
389 46 55
390 47 42
391 42 39
392 27 0
393 14 5
394 14 14
395 24 54
396 60 90
397 53 66
398 70 48
399 77 93
400 79 67
401 46 65
402 69 98
403 80 97
404 74 97
405 75 98
406 56 61
407 42 0
408 36 32
Süre Normal Normal
(s) devir Tork
% %
409 34 43
410 68 83
411 102 48
412 62 0
413 41 39
414 71 86
415 91 52
416 89 55
417 89 56
418 88 58
419 78 69
420 98 39
421 64 61
422 90 34
423 88 38
424 97 62
425 100 53
426 81 58
427 74 51
428 76 57
429 76 72
430 85 72
431 84 60
432 83 72
433 83 72
434 86 72
435 89 72
436 86 72
437 87 72
438 88 72
439 88 71
440 87 72
441 85 71
442 88 72
443 88 72
444 84 72
445 83 73
446 77 73
447 74 73
448 76 72
449 46 77
450 78 62
451 79 35
452 82 38
453 81 41
454 79 37
455 78 35
456 78 38
457 78 46
458 75 49
459 73 50
86

Süre Normal Normal
(s) devir Tork
% %
460 79 58
461 79 71
462 83 44
463 53 48
464 40 48
465 51 75
466 75 72
467 89 67
468 93 60
469 89 73
470 86 73
471 81 73
472 78 73
473 78 73
474 76 73
475 79 73
476 82 73
477 86 73
478 88 72
479 92 71
480 97 54
481 73 43
482 36 64
483 63 31
484 78 1
485 69 27
486 67 28
487 72 9
488 71 9
489 78 36
490 81 56
491 75 53
492 60 45
493 50 37
494 66 41
495 51 61
496 68 47
497 29 42
498 24 73
499 64 71
500 90 71
501 100 61
502 94 73
503 84 73
504 79 73
505 75 72
506 78 73
507 80 73
508 81 73
509 81 73
510 83 73
Süre Normal Normal
(s) devir Tork
% %
511 85 73
512 84 73
513 85 73
514 86 73
515 85 73
516 85 73
517 85 72
518 85 73
519 83 73
520 79 73
521 78 73
522 81 73
523 82 72
524 94 56
525 66 48
526 35 71
527 51 44
528 60 23
529 64 10
530 63 14
531 70 37
532 76 45
533 78 18
534 76 51
535 75 33
536 81 17
537 76 45
538 76 30
539 80 14
540 71 18
541 71 14
542 71 11
543 65 2
544 31 26
545 24 72
546 64 70
547 77 62
548 80 68
549 83 53
550 83 50
551 83 50
552 85 43
553 86 45
554 89 35
555 82 61
556 87 50
557 85 55
558 89 49
559 87 70
560 91 39
561 72 3
Süre Normal Normal
(s) devir Tork
% %
562 43 25
563 30 60
564 40 45
565 37 32
566 37 32
567 43 70
568 70 54
569 77 47
570 79 66
571 85 53
572 83 57
573 86 52
574 85 51
575 70 39
576 50 5
577 38 36
578 30 71
579 75 53
580 84 40
581 85 42
582 86 49
583 86 57
584 89 68
585 99 61
586 77 29
587 81 72
588 89 69
589 49 56
590 79 70
591 104 59
592 103 54
593 102 56
594 102 56
595 103 61
596 102 64
597 103 60
598 93 72
599 86 73
600 76 73
601 59 49
602 46 22
603 40 65
604 72 31
605 72 27
606 67 44
607 68 37
608 67 42
609 68 50
610 77 43
611 58 . 4
612 22 37
87

Süre Normal Normal
(s) devir Tork
% %
613 57 69
614 68 38
615 73 2
616 40 14
617 42 38
618 64 69
619 64 74
620 67 73
621 65 73
622 68 73
623 65 49
624 81 0
625 37 25
626 24 69
627 68 71
628 70 71
629 76 70
630 71 72
631 73 69
632 76 70
633 77 72
634 77 72
635 77 72
636 77 70
637 76 71
638 76 71
639 77 71
640 77 71
641 78 70
642 77 70
643 77 71
644 79 72
645 78 70
646 80 70
647 82 71
648 84 71
649 83 71
650 83 73
651 81 70
652 80 71
653 78 71
654 76 70
655 76 70
656 76 71
657 79 71
658 78 71
659 81 70
660 83 72
661 84 71
662 86 71
663 87 71
Süre Normal Normal
(s) devir Tork
% %
664 92 72
665 91 72
666 90 71
667 90 71
668 91 71
669 90 70
670 90 72
671 91 71
672 90 71
673 90 71
674 92 72
675 93 69
676 90 70
677 93 72
678 91 70
679 89 71
680 91 71
681 90 71
682 90 71
683 92 71
684 91 71
685 93 71
686 93 68
687 98 68
688 98 67
689 100 69
690 99 68
691 100 71
692 99 68
693 100 69
694 102 72
695 101 69
696 100 69
697 102 71 .
698 102 71
699 102 69
700 102 71
701 102 68
702 100 69
703 102 70
704 102 68
705 102 70
706 102 72
707 102 68
708 102 69
709 100 68
710 102 71
711 101 64
712 102 69
713 102 69
714 101 69
Süre Normal Normal
(s) devir Tork
% %
715 102 64
716 102 69
717 102 68
718 102 70
719 102 69
720 102 70
721 102 70
722 102 62
723 104 38
724 104 15
725 102 24
726 102 45
727 102 47
728 104 40
729 101 52
730 103 32
731 102 50
732 103 30
733 103 44
734 102 40
735 103 43
736 103 41
737 102 46
738 103 39
739 102 41
740 103 41
741 102 38
742 103 39
743 102 46
744 104 46
745 103 49
746 102 45
747 103 42
748 103 46
749 103 38
750 102 48
751 103 35
752 102 48
753 103 49
754 102 48
755 102 46
756 103 47
757 102 49
758 102 42
759 102 52
760 102 57
761 102 55
762 102 61
763 102 61
, 764 102 58
765 103 58
88

Süre Normal Normal
(s) devir Tork
% %
766 102 59
767 102 54
768 102 63
769 102 61
770 103 55
771 102 60
772 102 72
773 103 56
774 102 55
775 102 67
776 103 56
111 84 42
778 48 7
779 48 6
780 48 6
781 48 7
782 48 6
783 48 7
784 67 21
785 105 59
786 105 96
787 105 74
788 105 66
789 105 62
790 105 66
791 89 41
792 52 5
793 48 5
794 48 7
795 48 5
796 48 6
797 48 4
798 52 6
799 51 5
800 51 6
801 51 6
802 52 5
803 52 5
804 57 44
805 98 90
806 105 94
807 105 100
808 105 98
809 105 95
810 105 96
811 105 92
812 104 97
813 100 85
814 94 74
815 87 62
816 81 50
Süre Normal Normal
(s) devir Tork
% %
817 81 46
818 80 39
819 80 32
820 81 28
821 80 26
822 80 23
823 80 23
824 80 20
825 81 19
826 80 18
827 81 17
828 80 20
829 81 24
830 81 21
831 80 26
832 80 24
833 80 23
834 80 22
835 81 21
836 81 24
837 81 24
838 81 22
839 81 22
840 81 21
841 81 31
842 81 27
843 80 26
844 80 26
845 81 25
846 80 21
847 81 20
848 83 21
849 83 15
850 83 12
851 83 9
852 83 8
853 83 7
854 83 6
855 83 6
856 83 6
857 83 6
858 83 6
859 76 5
860 49 8
861 51 7
862 51 20
863 78 52
864 80 38
865 81 33
866 83 29
867 83 22
Süre Normal Normal
(s) devir Tork
% %
868 83 16
869 83 12
870 83 9
871 83 8
872 83 7
873 83 6
874 83 6
875 83 6
876 83 6
877 83 6
878 59 4
879 50 5
880 51 5
881 51 5
882 51 5
883 50 5
884 50 5
885 50 5
886 50 5
887 50 5
888 51 5
889 51 5
890 51 5
891 63 50
892 81 34
893 81 25
894 81 29
895 81 23
896 80 24
897 81 24
898 81 28
899 81 27
900 81 22
901 81 19
902 81 17
903 81 17
904 81 17
905 81 15
906 80 15
907 80 28
908 81 22
909 81 24
910 81 19
911 81 21
912 81 20
913 83 26
914 80 63
915 80 59
916 83 100
917 81 73
918 83 53
89

Süre Normal Normal
(s) devir Tork
% %
919 80 76
920 81 61
921 80 50
922 81 37
923 82 49
924 83 '.37
925 83 25
926 83 17
927 83 13
928 83 10
929 83 8
930 83 7
931 83 7
932 83 6
933 83 6
934 83 6
935 71 5
936 49 24
937 69 64
938 81 50
939 81 43
940 81 42
941 81 31
942 81 30
943 81 35
944 81 28
945 81 27
946 80 27
947 81 31
948 81 41
949 81 41
950 81 37
951 81 43
952 81 34
953 81 31
954 81 26
955 81 23
956 81 27
957 81 38
958 81 40
959 81 39
960 81 27
961 81 33
962 80 28
963 81 34
964 83 72
965 81 49
966 81 51
967 80 55
968 81 48
969 81 36
Süre Normal Normal
(s) devir Tork
% %
970 81 39
971 81 38
972 80 41
973 81 30
974 81 23
975 81 19
976 81 25
977 81 29
978 83 47
979 81 90
980 81 75
981 80 60
982 81 48
983 81 41
984 81 30
985 80 24
986 81 20
987 81 21
988 81 29
989 81 29
990 81 27
991 81 23
992 81 25
993 81 26
994 81 22
995 81 20
996 81 17
997 81 23
998 83 65
999 81 54
1000 81 50
1001 81 41
1002 81 35
1003 81 37
1004 81 29
1005 81 28
1006 81 24
1007 81 19
1008 81 16
1009 80 16
1010 83 23
1011 83 17
1012 83 13
1013 83 27
1014 81 58
1015 81 60
1016 81 46
1017 80 41
1018 80 36
1019 81 26
1020 86 18
Süre Normal Normal
(s) devir Tork
% %
1021 82 35
1022 79 53
1023 82 30
1024 83 29
1025 83 32
1026 83 28
1027 76 60
1028 79 51
1029 86 26
1030 82 34
1031 84 25
1032 86 23
1033 85 22
1034 83 26
1035 83 25
1036 83 37
1037 84 14
1038 83 39
1039 76 70
1040 78 81
1041 75 71
1042 86 47
1043 83 35
1044 81 43
1045 81 41
1046 79 46
1047 80 44
1048 84 20
1049 79 31
1050 87 29
1051 82 49
1052 84 21
1053 82 56
1054 81 30
1055 85 21
1056 86 16
1057 79 52
1058 78 60
1059 74 55
1060 78 84
1061 80 54
1062 80 35
1063 82 24
1064 83 43
1065 79 49
1066 83 50
1067 86 12
1068 64 14
1069 24 14
1070 49 21
1071 77 48
90

Süre Normal Normal
(s) devir Tork
% %
1072 103 11
1073 98 48
1074 101 34
1075 99 39
1076 103 11
1077 103 19
1078 103 7
1079 103 13
1080 103 10
1081 102 13
1082 101 29
1083 102 25
1084 102 20
1085 96 60
1086 99 38
1087 102 24
1088 100 31
1089 100 28
1090 98 3
1091 102 26
1092 95 64
1093 102 23
1094 102 25
1095 98 42
1096 93 68
1097 101 25
1098 95 64
1099 101 35
1100 94 59
1101 97 37
1102 97 60
1103 93 98
1104 98 53
1105 103 13
1106 103 11
1107 103 11
1108 103 13
1109 103 10
1110 103 10
1111 103 11
1112 103 10
1113 103 10
1114 102 18
1115 102 31
1116 101 24
1117 102 19
1118 103 10
1119 102 12
1120 99 56
1121 96 59
1122 74 28
Süre Normal Normal
(s) devir Tork
% %
1123 66 62
1124 74 29
1125 64 74
1126 69 40
1127 76 2
1128 72 29
1129 66 65
1130 54 69
1131 69 56
1132 69 40
1133 73 54
1134 63 92
1135 61 67
1136 72 42
1137 78 2
1138 76 34
1139 67 80
1140 70 67
1141 53 70
1142 72 65
1143 60 57
1144 74 29
1145 69 31
1146 76 1
1147 74 22
1148 72 52
1149 62 96
1150 54 72
1151 72 28
1152 72 35
1153 64 68
1154 74 27
1155 76 14
1156 69 38
1157 66 59
1158 64 99
1159 51 86
1160 70 53
1161 72 36
1162 71 47
1163 70 42
1164 67 34
1165 74 2
1166 75 21
1167 74 15
1168 75 13
1169 76 10
1170 75 13
1171 75 10
1172 75 7
1173 75 13
Süre Normal Normal
(s) devir Tork
% %
1174 76 8
1175 76 7
1176 67 45
1177 75 13
1178 75 12
1179 73 21
1180 68 46
1181 74 8
1182 76 11
1183 76 14
1184 74 11
1185 74 18
1186 73 22
1187 74 20
1188 74 19
1189 70 22
1190 71 23
1191 73 19
1192 73 19
1193 72 20
1194 64 60
1195 70 39
1196 66 56
1197 68 64
1198 30 68
1199 70 38
1200 66 47
1201 76 14
1202 74 18
1203 69 46
1204 68 62
1205 68 62
1206 68 62
1207 68 62
1208 68 62
1209 68 62
1210 54 50
1211 41 37
1212 27 25
1213 14 12
1214 0 0
1215 0 0
1216 0 0
1217 0 0
1218 0 0
1219 0 0
1220 0 0
1221 0 0
1222 0 0
1223 0 0
1224 0 0
91

Süre Normal Normal
(s) devir Tork
% %
1225 0 0
1226 0 0
1227 0 0
1228 0 0
1229 0 0
1230 0 0
1231 0 0
1232 0 0
1233 0 0
1234 0 0
1235 0 0
1236 0 0
1237 0 0
1238 0 0
Süre Normal Normal
(s) devir Tork
% %
Süre Normal Normal
(s) devir Tork
% %
92

NRTC dinamometre programının grafiksel gösterimi aşağıda verilmiştir:
NRTC dinamometre programı
93

Ek III İlave 5
(Değişik:RG-26/7/2013-28719)
DAYANIKLILIK ŞARTLARI
1- Faz IIIA ve Faz IIIB Sıkıştırma Ateşlemeli (CI) Motorların Dayanıklılığının Doğrulanması
Bu İlave yalnız Faz IIIA ve Faz IIIB Sıkıştırma Ateşlemeli (CI) motorlar için geçerlidir.
1.1- İmalatçılar, bütün Faz IIIA ve Faz IIIB motor gruplarında düzenlenmiş her bir kirletici için bir Bozulma Faktörü
(DF) değeri tespit etmelidir. Bu DF’ler tip onayı ve imalat hattı deneylerinde kullanılmalıdır.
1.1.1- DF’yi belirlemek için deney aşağıdaki şekilde yapılmalıdır:
1.1.1.1- İmalatçı, emisyon performans bozulması özelliğini göstermesi bakımından, kullanımdaki motor çalışmasını
temsil edecek iyi mühendislik düşüncesi esasına göre seçilen deney programına uygun motor çalışma saatlerini
toplamak üzere dayanıklılık deneylerini yapmalıdır. Dayanıklılık deneyi süresi, emisyon dayanıklılık süresinin (EDP)
en azından bir çeyreğine denk bir süreyi tipik olarak temsil etmelidir.
Çalışma birikimli çalıştırma saatleri, dinamometre deney tezgâhı üzerinde çalışan motorlar vasıtasıyla veya makinanın
alanda fiili olarak çalışmasıyla elde edilebilir. Hızlandırılmış dayanıklılık deneyleri uygulanabilir, bu suretle çalışma
birikimi takvimi, alanda tipik olarak tecrübe edilenden daha yüksek yük faktöründe yapılır. EDP saatlerinin eş değer
sayısına göre motor dayanıklılık deney saatleri ile ilgili ivmelendirme faktörü, imalatçı tarafından iyi mühendislik
değerlendirmesi esasına göre tespit edilmelidir.
Dayanıklılık deneyi süresi boyunca, emisyona karşı hassas hiçbir bileşen, imalatçı tarafından önerilen rutin servis
programı haricinde bakıma alınamaz veya değiştirilemez.
Bir motor grubu veya eşdeğer emisyon kontrol sistemi teknolojisine sahip motor grupları için egzoz emisyon DF'lerini
belirlemek maksadıyla kullanılacak test motoru, alt sistemleri veya bileşenleri motor imalatçısı tarafından iyi
mühendislik değerlendirmesi esasına göre seçilmelidir. Buradaki kriter, test motorunun tip onayı için elde edilen DF
sonuç değerlerinin geçerli olacağı, motor gruplarının emisyon bozulma karakteristiklerini temsil etmesidir. Farklı
silindir çapı ve strok, farklı konfigürasyon, farklı hava yönetim sistemleri, farklı yakıt sistemlerine sahip motorlar,
makul bir teknik dayanak varsa emisyon bozulma karakteristikleri açısından eşdeğer olarak kabul edilebilir.
Emisyon bozulması bakımından teknoloji eşdeğerliğini düşündüren makul esaslar ve deneylerin belirtilen şartlara göre
yapılmış olduğunu gösteren bir delil varsa, başka bir imalatçıdan alınan DF değerleri uygulanabilir. Emisyon deneyi, ilk
rodajdan sonra, ancak herhangi bir çalışma birikimi testinden önce ve dayanıklılık testi tamamlandığında deney motoru
için bu yönetmelikte belirtilen prosedürlere göre yapılmalıdır. Emisyon deneyleri, çalışma birikimi deney periyodu
esnasındaki aralıklarda da yapılabilir ve bozulma eğiliminin tespitinde uygulanabilir.
1.1.1.2- Bozulmanın belirlenmesi için gerçekleştirilen çalışma birikimi testlerinin veya emisyon testlerinin onay
kuruluşu tarafından görülmesi gerekli değildir.
1.1.1.3- Dayanıklılık deneylerinden DF değerlerinin tespit edilmesi
Bir toplamsal DF, EDP'nin başında belirlenen emisyon değerinin, EDP'nin sonundaki emisyon performansını temsil
etmek üzere belirlenen emisyon değerinden çıkartılması ile elde edilen değer olarak tanımlanmaktadır.
Bir çarpımsal DF, EDP'nin sonunda belirlenen emisyon seviyesinin EDP'nin başında kaydedilen emisyon değerine
bölünmesi olarak tanımlanmaktadır.
Mevzuat tarafından kapsanan kirleticilerin her birisi için ayrı DF değerleri belirlenecektir. NO x +HC standardına göre
DF değerinin oluşturulmasında, toplamsal DF için bu oluşturma, bir kirletici için negatif bir bozulmanın bir diğer
kirleticinin bozulmasını dengeleyememesine rağmen, kirleticilerin toplamı esasına dayanarak tespit edilir. Çarpımsal bir
NO x +HC DF’si için, standartla uygunluğu oluşturmak üzere, bozulma sonucu ortaya çıkan NO x ve HC değerlerini
birleştirmeden önce emisyon deney sonucundan elde edilen bozulmuş emisyon seviyeleri hesaplanırken, ayrı HC ve
NO x DF’leri ayrı ayrı tespit edilmeli ve uygulanmalıdır.
94

Deneyin tam EDP için yapılmadığı durumlarda, EDP’nin sonundaki emisyon değerleri, deney süresince belirlenen
emisyon bozulma eğiliminin tam EDP’ye ekstrapolasyonu ile tespit edilir.
Emisyon deney sonuçları, çalışma birikimi dayanıklılık deneyi sırasında periyodik olarak kaydedildiğinde, iyi
mühendislik uygulamasına dayanan standart istatistik işlem yapma tekniklerinin EDP’nin sonundaki emisyon
seviyelerini tespit etmek için uygulanması gerekmekte olup, son emisyon değerlerinin belirlenmesinde istatistiksel
anlamlılık testi uygulanabilir.
Hesaplama, çarpımsal DF için 1,00’dan küçük veya toplamsal DF için 0,00’dan küçük bir değer veriyorsa, bu durumda
DF sırasıyla 1,0 veya 0,00 olmalıdır.
1.1.1.4- Tip onayı kuruluşunun onayı ile bir imalatçı, karayolunda kullanılan HD CI motorların belgelenmesi amacıyla
DF değerlerini elde etmek üzere yapılan dayanıklılık deneylerinin sonuçlarından meydana gelen DF değerlerini
kullanabilir. Belgeleme için bu DF değerlerini uygulayan, karayolunda kullanılan motor grubu ile karayolu dışında
kullanılan motor grubu deneyi arasında teknolojik eş değerlik varsa, bu DF değerlerine müsaade edilir. Karayolu
motoru emisyon dayanıklılık deney sonuçlarından elde edilen DF değerleri, madde 3’te belirtilen EDP değerlerine göre
hesaplanmalıdır.
1.1.1.5- Bir motor grubunun mevcut teknolojiyi kullandığı durumlarda, onay kuruluşunun onayına tabi olan motor
grubu için bozulma faktörünü tespit etmek üzere iyi mühendislik uygulamaları esasına dayanan bir analiz, deneyin
yerine uygulanabilir.
1.2- Onay başvurularında DF bilgileri
1.2.1- Toplamsal DF’ler, herhangi bir iyileştirme tertibatını kullanmayan CI motorlarda, motor grubu onay
başvurusunda her bir kirletici için belirtilmelidir.
1.2.2- Çarpımsal DF’ler, herhangi bir iyileştirme tertibatını kullanan CI motorlarda, motor grubu belgelendirme
başvurusunda her bir kirletici için belirtilmelidir.
1.2.3- İmalatçı, talep üzerine DF değerlerini destekleyecek bilgileri tip onayı kuruluşuna vermelidir. Bu, eğer
uygulanabilirse, tipik olarak emisyon deney sonuçlarını, çalışma birikimi programını ve teknolojik eş değerlikteki
mühendislik değerlendirmelerini destekleyecek bilgilerle birlikte bakım işlemlerini içerecektir.
2- Faz IV CI Motorların Dayanıklılığının Doğrulanması
2.1- Genel
2.1.1- Bu madde, Faz IV CI motorlara uygulanmalıdır. Bu madde ayrıca, imalatçının talebi üzerine bu İlave’nin madde
1'indeki şartlara alternatif olarak Faz IIIA ve IIIB CI motorlara da uygulanabilir.
2.1.2- Bu madde, Faz IV motor tip onayı ve imalata uygunluk değerlendirmeleri için bozulma faktörlerini belirlemek
amacıyla, bir çalışma birikimi takvimi boyunca test edilecek motorların seçimine yönelik prosedürleri
detaylandırmaktadır. Bozulma faktörleri, bu Yönetmeliğin Ek III'üne göre ölçülen emisyonlara, madde 2.4.7’e uygun
olarak uygulanmalıdır.
2.1.3- Çalışma birikimi testlerinin veya bozulmanın belirlenmesi için gerçekleştirilen emisyon testlerinin onay kuruluşu
tarafından görülmesi gerekli değildir.
2.1.4- Bu madde, bir çalışma birikimi takvimine giren motorlarda gerçekleştirilebilecek veya gerçekleştirilmesi
gereken, emisyonla ilgili olan ve olmayan bakımları da detaylandırmaktadır. Söz konusu bakımlar, servis içi motorlarda
gerçekleştirilen bakımla uyumlu olmalı ve yeni motorların sahipleri bu bakımlardan haberdar edilmelidir.
2.1.5- İmalatçının talebi üzerine, tip onay kuruluşu, madde 2.4.1'den 2.4.5'e kadarkilere alternatif prosedürleri
kullanılarak belirlenmiş olan bozulma faktörlerinin kullanılmasına izin verebilir. Bu durumda, imalatçı, kullanılan
alternatif prosedürlerin madde 2.4.1'den 2.4.5'e kadar kapsanandan daha az özenli olmadığını göstererek onay
kuruluşunu ikna etmek zorundadır.
2.2- Tanımlar
Ek III İlave 5'in madde 2'sine uygulanabilir.
95

2.2.1- "Yaşlandırılma çevrimi" çalışma birikimi süresi boyunca gerçekleştirilecek olan makine veya motor çalıştırması
(hız, yük, güç) anlamına gelmektedir.
2.2.2- "Emisyonla ilgili kritik parçalar" birincil olarak emisyon kontrolü için tasarlanmış olan bileşenler, yani herhangi
bir egzoz iyileştirme sistemi, elektronik motor kontrol birimi ve bununla ilgili algılayıcılar ve aktüatörler ile tüm ilgili
filtreler, soğutucular, kontrol valfleri ve boruları kapsayan EGR sistemini içermektedir.
2.2.3- "Emisyonla ilgili kritik bakım" emisyonla ilgili kritik parçalarda gerçekleştirilecek bakım anlamındadır.
2.2.4- "Emisyonla ilgili bakım" emisyonları önemli ölçüde etkileyen veya aracın ya da motorun normal kullanımı
sırasında emisyon performansı bozulmasını etkilemesi olası olan bakım anlamına gelmektedir.
2.2.5- "Motor iyileştirme sistemi grubu" bir imalatçının motorları, motor grubunun tanımına uyan bir şekilde ancak
bunun da ötesinde, benzer bir egzoz iyileştirme sistemi kullanan motor grubu şeklinde gruplandırması anlamındadır.
2.2.6- "Emisyonla ilgili olmayan bakım" emisyonları önemli ölçüde etkilemeyen ve gerçekleştirildikten sonra
makinenin veya motorun normal kullanımında emisyon performansı üzerinde kalıcı bir etki olmayan bakım anlamına
gelmektedir.
2.2.7- "Çalışma birikimi takvimi" motor iyileştirme sistemi grubu için bozulma faktörlerini belirlemek maksadıyla
çalışma birikimi süresi ve yaşlandırılma çevrimi anlamına gelmektedir.
2.3- Emisyon dayanıklılık süresi bozulma faktörlerini belirlemek için motorların seçimi
2.3.1- Motorlar, emisyon dayanıklılık süresi bozulma faktörlerini belirlemek amaçlı emisyon testleri için bu
Yönetmeliğin Ek I'inin madde 6'sında tanımlanan motor grubundan seçilmelidir.
2.3.2- Farklı motor gruplarından olan motorlar, kullanılan egzoz iyileştirme sistemi tipine göre başka gruplar halinde
gruplanabilirler. İmalatçı, farklı silindir konfigürasyonu olan ancak benzer teknik özelliklere ve egzoz iyileştirme
sistemi kurulumuna sahip olan motorları aynı motor iyileştirme sistemi grubuna dahil etmek için, söz konusu motor
sistemlerinin emisyon azaltma performanslarının benzer olduğunu gösteren verileri onay kuruluşuna sunmalıdır.
2.3.3- Motor iyileştirme sistemi grubunu temsil eden tek bir motor, madde 2.3.2’ye uygun olarak motor imalatçısı
tarafından madde 2.4.2'de tanımlanan çalışma birikimi takvimi boyunca test edilmek üzere seçilmeli ve bu durum,
herhangi bir test başlamadan önce tip onay kuruluşuna bildirilmelidir.
2.3.3.1- Eğer tip onay kuruluşu, motor yanma sonrası arıtma sistemi ailesinin en kötü durum emisyonlarının bir başka
motor tarafından daha iyi karakterize edilebileceğine karar verirse, test motoru tip onay kuruluşu ve motor imalatçısı
tarafından birlikte seçilmelidir.
2.4- Emisyon dayanıklılık süresi bozulma faktörlerinin belirlenmesi
2.4.1- Genel
Bir motor iyileştirme sistemi grubuna uygulanabilecek olan bozulma faktörleri, NRSC ve NRTC testleri boyunca gaz ve
parçacık halindeki kirletici emisyonların periyodik testlerini içeren bir çalışma birikimi takvimine dayanılarak seçilen
motorlardan geliştirilmektedir.
2.4.2- Çalışma birikimi takvimi
Çalışma birikimi takvimleri imalatçının tercihine göre, seçilen motorla donatılmış bir makinenin bir "servis içi" toplama
takvimi içinde çalıştırılması veya seçilen motorun bir "dinamometre servis" birikim takvimi içinde çalıştırılması
şeklinde gerçekleştirilebilir.
2.4.2.1- Servis içi ve dinamometre servis birikimi
2.4.2.1.1- İmalatçı, motorlar için çalışma birikiminin formuna, süresine ve yaşlanma çevrimine iyi mühendislik
uygulamaları çerçevesinde karar vermelidir.
2.4.2.1.2- İmalatçı, gaz ve parçacık halindeki kirletici emisyonların, sıcak NRTC ve NRSC çevrimleri üzerinden
ölçüleceği test noktalarını belirlemelidir. Minimum test noktası sayısı üç olacaktır; bir tanesi çalışma birikimi
takviminin başlangıcında, bir tanesi yaklaşık olarak ortasında ve bir tanesi de sonunda olacaktır.
96

2.4.2.1.3- Madde 2.4.5.2’ye uygun olarak hesaplanan başlangıç noktası ve emisyon dayanıklılık süresi son noktasındaki
emisyon değerleri, motor grubu için geçerli olan sınır değerleri içinde olmalıdır, ancak test noktalarındaki birbirinden
ayrı emisyon sonuçları bu sınır değerlerini aşabilir.
2.4.2.1.4- İmalatçının talebi üzerine ve tip onay kuruluşunun kabulü ile, her test noktasında yalnızca bir test çevrimi (ya
sıcak NRTC ya da NRSC çevrimi) gerçekleştirilmesi gerekmektedir, diğer test çevrimi çalışma birikimi takviminin
yalnızca başlangıcında ve sonunda gerçekleştirilecektir.
2.4.2.1.5- Sabit devirli motorlar, 19 kW altı motorlar, 560 kW üstü motorlar, iç su yolu teknelerinde kullanılacak
motorlar ile vagonların ve lokomotiflerin tahriki için kullanılacak motorlar söz konusu olduğunda her test noktasında
yalnızca NRSC çevrimi gerçekleştirilmelidir.
2.4.2.1.6- Çalışma birikimi takvimleri farklı motor iyileştirme sistemi grupları için farklı olabilir.
2.4.2.1.7- Çalışma birikimi takvimleri, emisyon dayanıklılık süresinden daha kısa olabilir, ancak bu İlave’nin madde
3'ünde belirtilen ilgili emisyon dayanıklılık süresinin en azından çeyreğine denk bir süreden daha kısa olmamalıdır.
2.4.2.1.8- Çalışma birikimi takviminin yakıt tüketimi bazında düzenlenmesi ile hızlandırılmış yaşlandırılmaya izin
verilmektedir. Düzenleme, tipik kullanımdaki yakıt tüketimi ve yaşlanma çevrimi sırasındaki yakıt tüketimi arasındaki
orana dayandırılmalıdır, ancak yaşlanma çevrimindeki yakıt tüketimi, tipik kullanımdaki yakıt tüketimini %30'dan fazla
geçmemelidir.
2.4.2.1.9- İmalatçının isteği üzerine ve tip onay kuruluşunun kabulüyle, alternatif hızlandırılmış yaşlanma yöntemlerine
izin verilebilir.
2.4.2.1.10- Çalışma birikimi takvimi, tip onayı başvurusunda tamamen anlatılmış olmalıdır ve bu husus herhangi bir
testin başlamasından önce tip onay kuruluşuna bildirilmelidir.
2.4.2.2- Eğer tip onay kuruluşu, imalatçı tarafından seçilmiş noktalar arasında ilave ölçümlerin gerçekleştirilmesinin
gerekli olduğuna karar verirse üreticiyi bilgilendirecektir. Revize edilmiş çalışma birikimi takvimi imalatçı tarafından
hazırlanmalı ve tip onay kuruluşu tarafından kabul edilmelidir.
2.4.3- Motor testi
2.4.3.1- Motor sistemi kararlılığı
2.4.3.1.1- İmalatçı, her bir motor iyileştirme sistemi grubu için, motor iyileştirme sistemi çalışmasının kararlı hale
geldiği makine veya motor çalışma saatleri sayısını belirlemelidir. Eğer onay kuruluşu tarafından talep edilmişse,
imalatçı bu kararın verilmesinde kullanılan verileri ve analizleri onay kuruluşuna sunmalıdır. İmalatçı, bir alternatif
olarak, motor iyileştirme sistemini kararlı hale getirmek üzere motoru veya makineyi yaşlandırma çevriminde 60 ila 125
saat arasında veya denk bir süre boyunca çalıştırmayı seçebilir.
2.4.3.1.2- Madde 2.4.3.1.1'de belirlenen kararlılık süresinin sonu, çalışma birikimi takviminin başlangıcı olarak kabul
edilmelidir.
2.4.3.2- Çalışma birikimi testi
2.4.3.2.1- Motor, kararlılık sonrasında, madde 2.3.2'de belirtilen şekilde imalatçı tarafından seçilen çalışma birikimi
takvimi üzerinden çalıştırılmalıdır. Motor, imalatçı tarafından belirlenen çalışma birikimi takviminde periyodik
aralıklarla ve uygun ise ayrıca tip onay kuruluşu tarafından madde 2.4.2.2'ye uygun olarak şart koşulmuş şekilde, sıcak
NRTC ve NRSC çevrimlerinde gaz ve parçacık halindeki kirletici emisyonları için test edilmelidir.
İmalatçı, herhangi bir egzoz iyileştirme sisteminden önceki kirletici emisyonlarını, herhangi bir egzoz iyileştirme
sisteminden sonraki kirletici emisyonlarından ayrı olarak ölçmeyi seçebilir.
Madde 2.4.2.1.4’e uygun olarak, her test noktasında yalnızca bir test çevriminin (sıcak NRTC veya NRSC)
gerçekleştirilmesine ve diğer test çevriminin (sıcak NRTC veya NRSC) çalışma birikimi takviminin başlangıcında veya
sonunda gerçekleştirilmesine karar verilmiştir.
97

Madde 2.4.2.1.5’e uygun olarak, sabit devirli motorlar, 19 kW altı motorlar, 560 kW üstü motorlar, iç su yolu
teknelerinde kullanılacak motorlar ve vagonların ve lokomotiflerin itkisi için kullanılacak motorlar söz konusu
olduğunda her test noktasında yalnızca NRSC çevrimi gerçekleştirilmelidir.
2.4.3.2.2- Çalışma birikimi takvimi sırasında, motor üzerindeki bakım madde 2.5’e uygun olarak yürütülmelidir.
2.4.3.2.3- Çalışma birikimi takvimi sırasında, motor veya makine üzerinde planlanmamış bakım gerçekleştirilebilir
(örneğin eğer imalatçının normal tanı sistemi, makine operatörüne bir arıza olduğunu belirtecek bir problem tespit
etmişse).
2.4.4- Raporlama
2.4.4.1- Çalışma birikimi takvimi sırasında gerçekleştirilen tüm emisyon testlerinin (sıcak NRTC ve NRSC) sonuçları,
tip onay kuruluşu için hazır hale getirilmelidir. Eğer herhangi bir emisyon testinin geçersiz olduğu açıklanırsa, imalatçı
testin neden geçersiz olduğuna dair bir açıklama sunmalıdır. Böyle bir durumda, hizmet birikimini takip eden 100 saat
içinde bir başka dizi emisyon testi gerçekleştirilmelidir.
2.4.4.2- İmalatçı, çalışma birikimi takvimi sırasında motor üzerinde gerçekleştirilen tüm emisyon testlerinin ve
bakımları ilgilendiren her türlü bilginin kaydını tutmalıdır. Bu bilgiler, çalışma birikimi takvimi boyunca
gerçekleştirilen emisyon testlerinin sonuçları ile birlikte onay kuruluşuna teslim edilmelidir.
2.4.5- Bozulma faktörlerinin belirlenmesi
2.4.5.1- Çalışma birikimi takvimi boyunca, her test noktasında sıcak NRTC ve NRSC çevrimleri sırasında ölçülen her
bir kirletici için, tüm test sonuçları bazında bir "en iyi" doğrusal regresyon analizi yapılmalıdır. Her bir kirletici için, her
bir testin sonucu, söz konusu kirleticinin sınır değeri ile aynı sayıda ondalık basamağa sahip olmalıdır, eğer motor
grubuna uygulanabiliyor ise bu değere ek bir ondalık basamak daha ilave edilmelidir.
Madde 2.4.2.1.4 veya madde 2.4.2.1.5’e uygun olarak, eğer her test noktasında yalnızca bir test çevrimi (sıcak NRTC
veya NRSC) gerçekleştirilmişse, regresyon analizi, yalnızca her test noktasında gerçekleştirilen test çevriminden elde
edilen test sonuçları baz alınarak yapılmalıdır.
İmalatçının talebi ve tip onay kuruluşunun önceden onayı üzerine, doğrusal olmayan regresyona izin verilmektedir.
2.4.5.2- Test altındaki motor için geçerli olmak üzere, çalışma birikimi takviminin başlangıcındaki ve emisyon
dayanıklılık periyodunun son noktasındaki her kirleticinin emisyon değerleri regresyon denkleminden hesaplanmalıdır.
Eğer çalışma birikimi takvimi, emisyon dayanıklılığı süresinden daha kısaysa, emisyon dayanıklılık periyodu son
noktasındaki emisyon değerleri madde 2.4.5.1'de belirtilen şekilde regresyon denkleminin ekstrapolasyonu ile
belirlenmelidir.
Emisyon değerlerinin, aynı motor iyileştirme grubunda bulunan ancak farklı emisyon dayanıklılık periyotlarına sahip
olan motor grupları için kullanılması durumunda, emisyon dayanıklılık periyodu son noktasındaki emisyon değerleri,
madde 2.4.5.1'de belirtilen şekilde regresyon denkleminin ekstrapolasyonuna veya enterpolasyonuna göre her emisyon
dayanıklılık periyodu için yeniden hesaplanmalıdır.
2.4.5.3- Her bir kirletici için bozulma faktörü (DF), emisyon dayanıklılık periyodu son noktasındaki uygulamalı
emisyon değerlerinin ve çalışma birikimi takviminin başlangıcındaki nokta arasındaki oran olarak tanımlanmaktadır
(çarpımsal bozulma faktörü).
İmalatçının isteği üzerine ve tip onay kuruluşunun ön onayı ile, her kirletici için bir toplamsal DF uygulanabilir.
Toplamsal DF, emisyon dayanıklılık periyodu son noktası ile çalışma birikimi takviminin başlangıcında hesaplanan
emisyon değerlerinin farkı olarak tanımlanmaktadır.
DF'lerin doğrusal regresyon kullanılarak belirlenmesinin bir örneği Şekil 1'de NO x emisyonu için gösterilmiştir.
Çarpımsal ve toplamsal DF'lerin bir kirletici seti içinde karıştırılmasına izin verilmez.
Eğer hesaplama, bir çarpımsal DF için 1,00'dan küçük bir değerle veya toplamsal DF için 0,00'dan küçük bir değerle
sonuçlanırsa, bozulma faktörü sırasıyla 1,0 ve 0,00 olmalıdır.
Madde 2.4.2.1.4’e uygun olarak, eğer her test noktasında yalnızca bir test çevrimi (sıcak NRTC veya NRSC)
gerçekleştirilmesine ve diğer test çevriminin (sıcak NRTC veya NRSC) yalnızca çalışma birikimi takviminin başında ve
98

sonunda çalıştırılmasına karar verilmişse, her test noktasında gerçekleştirilen test çevrimi için hesaplanan bozulma
faktörü aynı zamanda diğer test çevrimi için de geçerli olmalıdır.
2.4.6- Atanmış bozulma faktörleri
Şekil 1- DF belirlenmesi örneği
2.4.6.1- DF'leri belirlemek için bir çalışma birikimi takvimi kullanılmasına alternatif olarak, motor imalatçıları
aşağıdaki atanmış çarpımsal DF'leri kullanmayı seçebilir:
Test çevrimi CO HC NO x PM
NRTC 1,3 1,3 1,15 1,05
NRSC 1,3 1,3 1,15 1,05
Atanmış toplamsal DF'ler verilmemiş olup, atanmış çarpımsal DF'lerin toplamsal DF'lere dönüştürülmesine izin
verilmemektedir.
Atanmış DF'lerin kullanıldığı yerlerde imalatçı, tip onay kuruluşuna, emisyon kontrol bileşenlerinin makul sınırlar
dahilinde, bu atanmış faktörlerle ilişkili emisyon dayanıklılığına sahip olmasının beklenebileceğine dair sağlam kanıtlar
sunmalıdır. Bu kanıtlar tasarım analizine veya testlere veya bu ikisinin bir kombinasyonuna dayanabilir.
2.4.7- Bozulma faktörlerinin uygulanması
2.4.7.1- Motorlar, her kirletici için, motor grubuna uygulanabildiğinde, bozulma faktörlerinin Ek III’e uygun olarak test
sonucuna uygulanmasının ardından karşılık gelen emisyon sınırlarına uymalıdır (parçacık halinde ve ayrı her bir gaz
için çevrim-ağırlıklı özel emisyon). DF tipine bağlı olarak, aşağıdaki hükümler uygulanır:
- Çarpımsal: (çevrim-ağırlıklı özel emisyon) * DF ≤ emisyon sınırı
- Toplamsal: (çevrim-ağırlıklı özel emisyon) + DF ≤ emisyon sınırı
99

Eğer imalatçı, Ek III’ün madde 1.2.1'inde belirtilen seçeneğe dayanarak, UNECE Regülasyon No 96.03 düzenlemeler
dizisinin Ek 4B'sindeki prosedürü kullanmayı seçerse, çevrim-ağırlıklı özel emisyon, uygulanabildiğinde, seyrek
yenilenme düzenlemesini içerebilir.
2.4.7.2- Bir çarpımsal NO x + HC DF için, emisyon sınırı ile uyumluluğu sağlamak maksadıyla ortaya çıkan bozulmuş
NO x ve HC değerlerini birleştirmeden önce, bir emisyon testi sonucundan alınan bozulmuş emisyon seviyelerini
hesaplarken ayrı NC ve NO x DF'leri belirlenmeli ve bunlar ayrı ayrı uygulanmalıdır.
2.4.7.3- İmalatçı, bir motor iyileştirme sistemi grubu için belirlenmiş olan DF'leri, aynı motor iyileştirme sistemi
grubuna dâhil olmayan bir motor sistemine taşımayı seçebilir. Bu gibi durumlarda imalatçı, onay kuruluşuna, motor
iyileştirme sistemi grubu için ilk başta test edilen motor sistemi ile DF'lerin taşınacağı motor sisteminin benzer teknik
özelliklere sahip olduğunu ve makineye takılma gereksinimleri ile söz konusu motor veya motor sisteminin
emisyonlarının benzer olduğunu göstermelidir.
DF'lerin farklı bir emisyon dayanıklılık süresine sahip olduğu bir motor sistemine taşınması durumunda, DF'ler,
regresyon denkleminin ekstrapolasyon veya enterpolasyon yöntemleri ile madde 2.4.5.1'de belirtilen şekilde, uygun
emisyon dayanıklılığı için yeniden hesaplanmalıdır.
2.4.7.4- Her uygun test çevrimi için her bir kirleticinin DF'si, Ek VII'nin İlave 1'inde belirtilen deney sonuç belgesi
içinde kaydedilmelidir.
2.4.8- Üretime uygunluğun kontrolü
2.4.8.1- Emisyon uyumluluğu için üretime uygunluk Ek I'in madde 5'i esas alınarak kontrol edilir.
2.4.8.2- İmalatçı, tip onay testinin gerçekleştirildiği sırada herhangi bir egzoz iyileştirme sisteminden önceki kirletici
emisyonları ölçmeyi tercih edebilir. İmalatçı, bunu yaparak, üretim hattı denetiminin sonuna yardımcı olması açısından
kendisi tarafından kullanılabilecek, motor ve iyileştirme sistemi için ayrı ayrı gayrı resmi DF'ler geliştirebilir.
2.4.8.3- Tip onayı amacıyla, yalnızca madde 2.4.5 veya 2.4.6 ile uyumlu olarak belirlenen DF'ler, Ek VII'nin İlave
1'inde belirtilen deney sonuç belgesine kaydedilmelidir.
2.5- Bakım
Bakım çalışma birikimi takvimi açısından, imalatçının servis ve bakım kılavuzu ile uyumlu şekilde
gerçekleştirilmelidir.
2.5.1- Emisyonla ilgili planlanmış bakım
2.5.1.1- Motor çalışması sırasında, bir çalışma birikimi takvimini uygulamak amacıyla gerçekleştirilen emisyonla ilgili
planlanmış bakımın, imalatçının makine veya motor sahibine verdiği talimatlarda belirtilenle aynı aralıklarda
gerçekleşmesi gerekir. Bu bakım takvimi, test motoru üzerinde bakım işlemi gerçekleştirildikten sonra bakım
takviminden herhangi bir bakım işleminin çıkartılmamış olması koşulu ile çalışma birikimi takvimi boyunca gerektiği
şekilde güncellenebilir.
2.5.1.2- Motor imalatçısı, çalışma birikimi takvimleri için herhangi bir ayarlamayı, temizlemeyi, bakımı (gerektiğinde)
ve aşağıdaki öğelerin planlı değişimini belirtmelidir:
- Egzoz gazı devridaim sistemindeki filtreler ve soğutucular
- Pozitif karter havalandırma valfi, eğer varsa
- Yakıt enjektör uçları (yalnızca temizlemeye izin verilir)
- Yakıt enjektörleri
- Turboşarj
- Elektronik motor kontrol birimi ve bunun algılayıcıları ile aktüatörleri
- Parçacık halindeki kirletici iyileştirme sistemi (ilgili bileşenler dâhil)
- NO x iyileştirme sistemi (ilgili bileşenler dâhil)
- Egzoz gaz devridaim sistemi, tüm ilgili kontrol valfleri ve borulama dâhil,
- Başka herhangi bir egzoz iyileştirme sistemi.
2.5.1.3- Kritik emisyonla ilgili planlanmış bakım, yalnızca kullanım sırasında gerçekleştirilmesi amaçlanmışsa
yapılmalıdır ve söz konusu bakımı gerçekleştirmenin şartları konusunda makine sahibi haberdar edilmelidir.
100

2.5.2- Planlanmış bakım değişiklikleri
2.5.2.1- İmalatçı, çalışma birikimi takvimi sırasında gerçekleştirmek istediği ve ardından da makine ve motorların
sahiplerine önermek istediği, yeni planlanmış herhangi bir bakımın onayı için tip onay kuruluşuna onay talebinde
bulunmalıdır. Bu talep, planlanan yeni bakımın ihtiyacını destekleyen veriler ve bakım aralığı ile birlikte verilmelidir.
2.5.3- Emisyonla ilgili olmayan planlanmış bakım
2.5.3.1- Makul ve teknik olarak gerekli olan, emisyonla ilgili olmayan planlanmış bakım (örneğin yağ değişimi, yağ
filtresi değişimi, yakıt filtresi değişimi, hava filtresi değişimi, soğutma sistemi bakımı, rölanti hızı ayarlaması, regülatör,
motor cıvata torku, sübap boşluğu, enjektör boşluğu, herhangi bir yönlendirme kayışının gerginliği vb.), en azından
imalatçıdan mal sahibine önerilen en düşük sıklıktaki aralıklarla (örneğin ağır hizmet için önerilen aralıklar değil)
çalışma birikimi takvimi için seçilen motorlar veya makineler üzerinde gerçekleştirilebilir.
2.5.4- Tamir
2.5.4.1- Bir çalışma birikimi takvimi boyunca test edilmek üzere seçilmiş bir motor sisteminin bileşenlerine yapılacak
tamiratlar, yalnızca bileşen arızası veya motor sistemi arızasının sonucu olarak gerçekleştirilmelidir. Motorun
kendisinin, emisyon kontrol sisteminin veya yakıt sisteminin tamirine, madde 2.5.4.2'de tanımlanan kapsam dışında izin
verilmemektedir.
2.5.4.2- Eğer motorun kendisi, emisyon kontrol sistemi veya yakıt sistemi çalışma birikimi takvimi sırasında arıza
yaparsa, çalışma birikimi geçersiz sayılmalıdır ve arıza yapan bileşenler benzer sayıda çalışma birikimi saatine sahip
eşdeğer bileşenler ile değiştirilmediği sürece yeni bir motor sistemi ile yeni bir çalışma birikimi başlatılmalıdır.
3- Faz IIIA, IIIB ve IV Motorlar İçin Emisyon Dayanıklılık Süresi
3.1- İmalatçılar bu maddenin Tablo 1'indeki emisyon dayanıklılığını kullanmalıdır.
Tablo 1- Faz IIIA, Faz IIIB ve Faz IV CI Motorlar için emisyon dayanıklılık süresi (saat)
Kategori (güç aralığı)
≤ 37 kW
(sabit devirli motorlar)
≤ 37 kW
(değişken devirli motorlar)
Emisyon dayanıklılık süresi (saat)
3.000
5.000
> 37 kW 8.000
İç su yolu teknelerinin tahriki için
motorlar
10.000
Demiryolu aracı ve lokomotif motorları 10.000
101

Ek III İlave 6
(Ek:RG-26/7/2013-28719)
FAZ I, II, IIIA, IIIB VE IV MOTORLAR İÇİN CO 2
EMİSYONLARININ BELİRLENMESİ
1- Giriş
Bu İlave Faz I'den IV'e kadar tüm CO 2 emisyonlarının bildirilmesi için koşulları ve test prosedürlerini belirlemektedir.
Eğer imalatçı, Ek III’ün madde 1.2.1'inde belirtilen tercihe dayanarak UNECE Regülasyon No 96.03 düzenlemeler
dizisinin Ek 4B’sindeki prosedürü kullanmayı tercih ederse, Ek III’ün İlave 7'si uygulanmalıdır.
2- Genel gereksinimler
2.1- CO 2 emisyonları Ek III'ün sırasıyla madde 3'üne (NRSC) veya madde 4'üne (sıcak başlatma NRTC) uygun olarak
Ek III'ün madde 1.1'inde belirtilen geçerli test çevrimi üzerinden belirlenmelidir. Faz IIIB için CO 2 emisyonları, sıcak
başlatma NRTC test çevrimi üzerinden belirlenmelidir.
2.2- Test sonuçları, çevrim ortalaması fren özgül değerleri olarak bildirilmeli ve g/kWh birimi ile ifade edilmelidir.
2.3- Eğer, imalatçının tercihi üzerine NRSC, artırımlı modal çevrim olarak yürütülürse, ya bu İlavedeki NRTC
referansları şart koşulmalı ya da Ek III'ün İlave 7'sindeki gereksinimler uygulanmalıdır.
3- CO 2 emisyonlarının belirlenmesi
3.1- Çiğ ölçümü
Bu madde, çiğ egzoz gazı içinde CO 2 ölçülürse geçerlidir.
3.1.1- Ölçüm
Test için sunulan motor tarafından salınan çiğ egzoz gazındaki CO 2 , bir yayılmamış kızılötesi (NDIR) analizör ile Ek
III'ün İlave 1'inin sırasıyla madde 1.4.3.2’sine (NRSC) ya da madde 2.3.3.2’sine (NRTC) uygun olarak ölçülmelidir.
Ölçüm sistemi, Ek III'ün İlave 2'sinin madde 1.5'indeki doğrusallık şartlarını karşılamalıdır.
Ölçüm sistemi, Ek III'ün İlave 1'inin sırasıyla madde 1.4.1’in (NRSC) ya da madde 2.3.1’in (NRTC) şartlarını
karşılamalıdır.
3.1.2- Veri değerlendirmesi
İlgili veriler Ek III'ün sırasıyla madde 3.7.4'üne (NRSC) veya madde 4.5.7.2'sine (NRTC) uygun olarak kaydedilmeli ve
depolanmalıdır.
3.1.3- Çevrim ortalama emisyonunun hesaplanması
Eğer kuru bazlı olarak ölçülmüşse, Ek III'ün İlave 3'ünde sırasıyla madde 1.3.2 (NRSC) veya madde 2.1.2.2’ye (NRTC)
uygun olarak kuru/yaş düzeltmesi uygulanmalıdır.
NRSC için, CO 2 kütlesi (g/h) her münferit mod için Ek III'ün İlave 3'ünün madde 1.3.4’üne uygun olarak
hesaplanmalıdır. Egzoz gazı akışları Ek III’ün İlave 1’inin madde 1.2.1'inden 1.2.5'ine göre belirlenmelidir.
NRTC için, CO 2 kütlesi (g/test) Ek III'ün İlave 3'ünün madde 2.1.2.1’ine uygun olarak hesaplanmalıdır. Egzoz gazı
akışı Ek III’ün İlave 1’inin madde 2.2.3’üne göre belirlenmelidir.
3.2- Seyreltik ölçümü
Bu bölüm, eğer seyreltik egzoz gazı içinde CO 2 ölçülüyorsa geçerlidir.
3.2.1- Ölçüm
102

Test için sunulan motor tarafından salınan seyreltik egzoz gazındaki CO 2 , bir yayılmamış kızılötesi (NDIR) analizör ile
Ek III'ün İlave 1'inde sırasıyla madde 1.4.3.2 (NRSC) veya madde 2.3.3.2’ye (NRTC) uygun olarak ölçülmelidir.
Egzozun seyreltilmesi filtrelenmiş ortam havası, sentetik hava veya nitrojen ile gerçekleştirilmelidir. Tam akış
sisteminin akış kapasitesi, seyreltim ve örnekleme sistemlerindeki su yoğuşmasını tamamen ortadan kaldıracak kadar
büyük olmalıdır.
Ölçüm sistemi, Ek III'ün İlave 2'sinin madde 1.5'indeki doğrusallık şartlarını karşılamalıdır.
Ölçüm sistemi, Ek III'ün İlave 1'inde sırasıyla madde 1.4.1’in (NRSC) veya madde 2.3.1’in (NRTC) şartlarını
karşılamalıdır.
3.2.2- Veri değerlendirmesi
İlgili veriler Ek III'ün sırasıyla madde 3.7.4 (NRSC) veya madde 4.5.7.2'sine (NRTC) uygun olarak kaydedilmeli ve
depolanmalıdır.
3.2.3- Çevrim ortalama emisyonunun hesaplanması
Eğer kuru bazlı olarak ölçülmüşse, Ek III'ün İlave 3'ünde sırasıyla madde 1.3.2 (NRSC) veya madde 2.1.2.2’sine
(NRTC) uygun olarak kuru/yaş düzeltmesi uygulanmalıdır.
NRSC için, CO 2 kütlesi (g/h) her münferit mod için Ek III'ün İlave 3'ünün madde 1.3.4’üne uygun olarak
hesaplanmalıdır. Seyreltik egzoz gazı akışları Ek III’ün İlave 1’inin madde 1.2.6’sına göre belirlenmelidir.
NRTC için, CO 2 kütlesi (g/test) Ek III'ün İlave 3'ünün madde 2.2.3’üne uygun olarak hesaplanmalıdır. Seyreltik egzoz
gazı akışları Ek III’ün İlave 3’ünün madde 2.2.1’ine uygun olarak belirlenmelidir.
Ortam düzeltmesi, Ek III’ün İlave 3’ünün 2.2.3.1.1 maddesine uygun olarak yapılmalıdır.
3.3- Fren özgül emisyonlarının hesaplaması
3.3.1- NRSC
Fren özgül emisyonları e CO2 (g/kWh) aşağıdaki şekilde hesaplanmalıdır:
burada:
P i = P m,i + P AE,i
ve
CO 2 mass,i CO 2 'nin münferit moddaki kütlesi (g/h)
P m,i
P AE,i
W F,i
münferit modun ölçülmüş gücü (kW)
münferit modun yardımcılarının ölçülmüş gücü (kW)
münferit modun ağırlık faktörü.
3.3.2- NRTC
103

Fren özgül CO 2 emisyonlarının hesaplanması için gerekli olan çevrim işi, Ek III’ün madde 4.6.2’sine uygun olarak
belirlenmelidir.
Fren özgül emisyonları e CO2 (g/kWh) aşağıdaki şekilde hesaplanmalıdır:
burada:
m CO2, hot sıcak başlatma NRTC'nin CO 2 kütle emisyonları (g)
W act, hot sıcak başlatma NRTC'nin gerçek çevrim işi (kWh)
104

Ek III İlave 7
(Ek:RG-26/7/2013-28719)
CO 2 EMİSYONLARININ ALTERNATİF OLARAK BELİRLENMESİ
1- Giriş
Eğer imalatçı, bu Ek’in madde 1.2.1'inde belirtilen tercihe dayanarak UNECE Regülasyon No 96.03 düzenlemeler
dizisinin Ek 4B'sindeki prosedürü kullanmayı tercih ederse, bu Ek’te belirtilmiş olan CO 2 emisyonları raporlama
koşulları ve test prosedürleri uygulanmalıdır.
2- Genel gereksinimler
2.1- CO 2 emisyonları, UNECE Regülasyon No 96.03 düzenlemeler dizisinin Ek 4B'sinin 7.8.3 maddesine uygun olarak
sıcak başlatma NRTC test çevrimi üzerinden belirlenmelidir.
2.2- Test sonuçları, çevrim ortalaması fren özgül değerleri olarak bildirilmeli ve g/kWh birimi ile ifade edilmelidir.
3- CO 2 emisyonlarının belirlenmesi
3.1- Çiğ ölçümü
Bu bölüm, çiğ egzoz gazı içinde CO 2 ölçülürse geçerlidir.
3.1.1- Ölçüm
Test için sunulan motor tarafından salınan çiğ egzoz gazındaki CO 2 , bir yayılmamış kızılötesi (NDIR) analizör ile
UNECE Regülasyon No 96.03 dizisi düzenlemelerin Ek 4B'sinin 9.4.6 maddesine uygun olarak ölçülmelidir.
Ölçüm sistemi UNECE Regülasyon No 96.03 düzenlemeler dizisinin Ek 4B'sinin 8.1.4 maddesindeki doğrusallık
şartlarını karşılamalıdır.
Ölçüm sistemi UNECE Regülasyon No 96.03 düzenlemeler dizisinin Ek 4B'sinin 8.1.9 maddesindeki şartları
karşılamalıdır.
3.1.2- Veri değerlendirmesi
İlgili veriler UNECE Regülasyon No 96.03 düzenlemeler dizisinin Ek 4B’sinin 7.8.3.2 maddesine uygun olarak
kaydedilmeli ve saklanmalıdır.
3.1.3- Çevrim ortalama emisyonunun hesaplanması
Eğer kuru bazlı olarak ölçülmüşse, başka herhangi bir hesaplama yapılmadan önce UNECE Regülasyon No 96.03
düzenlemeler dizisinin Ek 4B'sinin İlave 8’inin A.8.2.2 maddesi veya İlave 7’sinin A.7.3.2 maddesine uygun olarak
kuru/yaş düzeltmesi, anlık konsantrasyon değerlerine uygulanmalıdır.
CO 2 kütlesi (g/test) aşağıdakilerden herhangi birisine uygun olarak, zamana bağlı anlık CO 2 konsantrasyonları ile egzoz
gazı akışlarının çarpımı ve bunun test çevrimi boyunca integralinin alınmasıyla hesaplanmalıdır:
(a) UNECE Regülasyon No 96.03 düzenlemeler dizisi Ek 4B’sinin İlave 8’inin A.8.2.1.2 ve A.8.2.5 maddeleri, Tablo
A.8.1'deki CO 2 'nin u değerlerini kullanarak veya u değerlerini UNECE Regülasyon No 96.03 düzenlemeler dizisi Ek
4B’sinin İlave 8’inin A.8.2.4.2 maddesine göre;
(b) UNECE Regülasyon No 96.03 düzenlemeler dizisi Ek 4B’sinin İlave 7’sinin A.7.3.1 ve A.7.3.3 maddelerine göre.
3.2- Seyreltik ölçümü
Bu bölüm, eğer seyreltik egzoz gazı içinde CO 2 ölçülüyorsa geçerlidir.
105

3.2.1- Ölçüm
Test için sunulan motor tarafından salınan seyreltik egzoz gazındaki CO 2 , bir yayılmamış kızılötesi (NDIR) analizör ile
UNECE Regülasyon No 96.03 düzenlemeler dizisi Ek 4B'sinin 9.4.6 maddesine uygun olarak ölçülmelidir. Egzozun
seyreltilmesi, filtrelenmiş ortam havası, sentetik hava veya nitrojen ile gerçekleştirilmelidir. Tam akış sisteminin akış
kapasitesi, seyreltim ve örnekleme sistemlerindeki su yoğuşmasını tamamen ortadan kaldıracak kadar büyük olmalıdır.
Ölçüm sistemi, UNECE Regülasyon No 96.03 düzenlemeler dizisi Ek 4B'sinin 8.1.4 maddesindeki doğrusallık şartlarını
karşılamalıdır.
Ölçüm sistemi, UNECE Regülasyon No 96.03 düzenlemeler dizisi Ek 4B'sinin 8.1.9 maddesindeki şartları
karşılamalıdır.
3.2.2- Veri değerlendirmesi
İlgili veriler UNECE Regülasyon No 96.03 düzenlemeler dizisi Ek 4B’sinin 7.8.3.2 maddesine uygun olarak
kaydedilmeli ve saklanmalıdır.
3.2.3- Çevrim ortalama emisyonunun hesaplanması
Eğer kuru bazlı olarak ölçülmüşse, başka herhangi bir hesaplama yapılmadan önce UNECE Regülasyon No 96.03
düzenlemeler dizisi Ek 4B'sinin İlave 8’inin A.8.3.2 maddesi veya İlave 7’nin A.7.4.2 maddesine uygun olarak kuru/yaş
düzeltmesi, anlık konsantrasyon değerlerine uygulanmalıdır.
CO 2 kütlesi (g/test), CO 2 konsantrasyonlarının ve seyreltik egzoz gazı akışlarının aşağıdakilerden herhangi birisine
uygun olarak çarpılması ile hesaplanmalıdır:
(a) UNECE Regülasyon No 96.03 düzenlemeler dizisi Ek 4B’sinin İlave 8’inin A.8.3.1 ve A.8.3.4 maddeleri, Tablo
A.8.2'deki CO 2 'nin u değerlerini kullanarak veya u değerlerini UNECE Regülasyon No 96.03 düzenlemeler dizisi Ek
4B’sinin İlave 8’inin A.8.3.3 maddesine göre;
(b) UNECE Regülasyon No 96.03 düzenlemeler dizisi Ek 4B’sinin İlave 7’sinin A.7.4.1 ve A.7.4.3 maddelerine göre.
Ortam düzeltmesi, UNECE Regülasyon No 96.03 düzenlemeler dizisi Ek 4B’sinin İlave 8’inin A.8.3.2.4 maddesi veya
İlave 8’inin A.7.4.1 maddesi uygun olarak yapılmalıdır.
3.3- Fren özgül emisyonları hesaplanması
Fren özgül CO 2 emisyonlarının hesaplanması için gerekli olan çevrim işi, UNECE Regülasyon No 96.03 düzenlemeler
dizisinin Ek 4B’ninin 7.8.3.4 maddesine uygun olarak belirlenmelidir.
Fren özgül emisyonları e CO2 (g/kWh) aşağıdaki şekilde hesaplanmalıdır:
burada:
m CO2, hot sıcak başlatma NRTC'nin CO 2 kütle emisyonları (g)
W act, hot sıcak başlatma NRTC'nin gerçek çevrim işi (kWh)
106

Ek IV
KIVILCIM ATEŞLEMELİ MOTORLARIN DENEY İŞLEMİ
1- Giriş
1.1- Bu Ek, deneye tabi tutulacak motorlardan kaynaklanan gaz halindeki kirleticilerin emisyonlarının tayin edilmesi
yöntemini açıklar.
1.2- Deney, bir deney tezgahına monte edilmiş ve bir dinamometreye bağlanmış motorla yapılmalıdır.
2- Deney şartları
2.1- Motor deney şartları
Motorun girişinde motor havasının Kelvin cinsinden mutlak sıcaklığı (T a ) ve kPa cinsinden kuru atmosfer basıncı (p s )
ölçülmeli ve f a parametresi aşağıdaki eşitliğe göre tespit edilmelidir:
f
a
99
ps
1,2
T
298
0,6
2.1.1- Deneyin geçerliliği
Bir deneyin geçerli olarak kabul edilmesi için f a parametresi aşağıdaki şekilde olmalıdır:
0,93 f a 1,07
2.1.2- Cebrî hava soğutmalı motorlar
Soğutma ortamı sıcaklığı ve cebrî havanın sıcaklığı kaydedilmelidir.
2.2- Motor hava giriş sistemi
Deney motoru, imalatçı tarafından belirtildiği şekilde, söz konusu motor uygulamasında azamî hava akışını oluşturacak
motor çalıştırma şartlarında yeni bir hava temizleyicisi için imalatçı tarafından belirtilen üst sınırın % 10’u içerisinde
hava giriş sınırlaması bulunan bir hava giriş sistemi ile donatılmalıdır.
Küçük kıvılcım ateşlemeli motorlar (

Yakıt, Ek V’te belirtilen referans yakıt olmalıdır.
Deney için kullanılan referans yakıtın oktan sayısı ve yoğunluğu, SI motorlar için Ek VII, İlave 2, Madde 1.1.1’e
kaydedilmelidir.
İki stroklu motorlar için yakıt/yağ karışım oranı, imalatçı tarafından tavsiye edilen oran olmalıdır. İki stroklu motorları
besleyen yakıtta/yağlama yağında yağın yüzdesi ve yakıtın oluşan yoğunluğu SI motorlar için Ek VII, İlave 2, Madde
1.1.4’e kaydedilmelidir.
2.8 Dinamometre ayarlarının tespiti
Emisyon ölçmeleri, düzeltilmemiş fren gücü esasına dayalı olarak yapılmalıdır. Sadece makinanın çalıştırılması için
gerekli olan ve motora monte edilebilen yardımcı donanımlar, deney için sökülmelidir. Yardımcı donanımlar
sökülmemiş ise, bunlar tarafından emilen güç, bu tür yardımcı donanımların motorun tamamlayıcı parçasını oluşturduğu
motorlar hariç, dinamometre ayarlarını hesaplamak için tespit edilmelidir (örneğin, hava soğutmalı motorlar için
soğutma fanları).
Giriş sınırlaması ve egzoz borusu geri basınç ayarları, bu şekildeki bir ayarın yapılmasının mümkün olduğu motorlar
için, Madde 2.2 ve Madde 2.3’e uygun olarak imalatçının belirttiği üst sınırlara göre yapılmalıdır. Belirtilen deney
devirlerinde azamî tork değerleri, deney modlarının tork değerlerini hesaplamak için deneyerek tespit edilmelidir.
Tam yük tork eğrisindeki bir devir aralığı üzerinde çalıştırmak için tasarımlanmayan motorlarda, deney devirlerindeki
azamî tork imalatçı tarafından beyan edilmelidir. Her bir deney modu için motor ayarı aşağıdaki formül kullanılarak
hesaplanmalıdır.
Burada;
S :Dinamometre ayarı (kW),
P M :Deney şartlarındaki deney devrinde gözlemlenen veya beyan edilen azamî güç,
P AE :Deney için takılan ve Ek VII, İlave 2 ile istenmeyen yardımcı donanım tarafından emilen beyan edilen toplam güç
(kW),
L :Deney modu için belirtilen tork yüzdesi
dir.
Oran,
S
L
100
PM
PAE
PAE
P
P
AE
M
0,03
ise
,
P AE ’nin değeri tip onayını veren teknik kuruluş tarafından doğrulanabilir.
3 Deneyin yapılması
3.1 Ölçme donanımının kurulması
Aletler ve numune alma sondaları gerektiği şekilde yerleştirilmelidir. Egzoz gazı seyreltmesi için bir tam akış
seyreltme sistemi kullanıldığında, egzoz borusu sisteme bağlanmalıdır.
3.2 Seyreltme sistemi ve motorun çalıştırılması
Seyreltme sistemi ve motor, bütün sıcaklıklar ve basınçlar tam yükte ve beyan edilen devirde kararlı hale gelene kadar
çalıştırılmalı ve ısıtılmalıdır (Madde 3.5.2).
3.3 Seyreltme oranının ayarlanması
Toplam seyreltme oranı dörtten az olmamalıdır.
CO 2 veya NO x derişimi kontrollü sistemler için, seyreltme havasının CO 2 veya NO x muhtevası her bir deneyin
başlangıcında ve sonunda ölçülmelidir. Seyreltme havasının ön deney ve son deney CO 2 veya NO x derişim ölçmeleri,
sırasıyla her birinin 100 ppm veya 5 ppm’i içinde olmalıdır.
Egzoz gazı seyreltme analiz sistemi kullanılarak, ilgili zemin derişimleri tam deney dizini süresince numune alma
torbasına seyreltme havası numunesi almak suretiyle tespit edilmelidir.
108

Sürekli (torba olmadan) zemin derişimi, başlangıçta, sonunda ve çevrimin ortasına yakın asgarî üç noktada alınabilir ve
değerlerin ortalaması alınır. İmalatçının talebi doğrultusunda, zemin ölçmeleri ihmal edilebilir.
3.4 Analizörlerin kontrolü
Emisyon analizörleri, sıfır ve deney gazlarıında ayarlanmalıdır.
3.5 Deney çevrimi
3.5.1 Ek I’in Madde 1A (iii)’ye göre makinanın özelliği (c):
Aşağıdaki deney çevrimleri, verilen makina tipine göre deney motoru üzerinde, dinamometre çalışması sırasında
izlenmelidir:
D çevrimi 1) : Jeneratör grupları gibi sabit devirli ve fasılalı yüklü motorlar,
G1 çevrimi : Elde taşınmayan orta devirli uygulamalar,
G2 çevrimi : Elde taşınmayan beyan devirli uygulamalar,
G3 çevrimi : Elde taşınan uygulamalar.
3.5.1.1 Deney modları ve ağırlıklandırma faktörleri
D çevrimi
Mod sayısı 1 2 3 4 5
Motor devri Beyan edilen devir Orta devir Düşük
rölanti devri
Yük 1) % 10 75 50 25 10
0
Ağırlıklandırma
faktörü
0,0
5
0,25 0,3 0,3 0,1
G1 çevrimi
Mod sayısı 1 2 3 4 5 6
Motor devri Beyan edilen devir Orta devir Düşük
rölanti devri
Yük 1) % 100 75 50 25 10 0
Ağırlıklandırma
faktörü
0,09 0,2 0,29 0,3 0,07 0,05
G2 çevrimi
Mod sayısı 1 2 3 4 5 6
Motor devri Beyan edilen devir Orta devir Düşük
rölanti devri
Yük 1) % 100 75 50 25 10 0
Ağırlıklandırma
faktörü
0,09 0,2 0,29 0,3 0,07 0,05
G3 çevrimi
Mod sayısı 1 2
Motor devri Beyan edilen devir Orta devir Düşük
rölanti devri
Yük 1) % 100
Ağırlıklandırma 0,85 *) 0,15 *)
faktörü
1)
Yük değerleri, imalatçı tarafından belirtildiği şekilde bakım yapılarak, belirtilen bakım aralıklarında ve belirtilen ortam
şartlarında her yıl sınırsız saatte çalıştırılabilen değişken yük sırasında elde edilen azamî güç olarak tanımlanan, esas güç
değerine karşılık gelen torkun yüzde değerleridir. Esas güç tanımının daha iyi gösterimi için ISO 8528-1:1993 (E)
standardının Şekil 2’sine bakınız
*)
Faz I için, 0,85 ve 0,15 yerine sırasıyla 0,90 ve 0,10 kullanılabilir.
1) ISO 8168-4:1996 (E) standardının D2 çevrimi ile benzer.
109

3.5.1.2 Uygun deney çevrimi seçimi
Motor modelinin esas uç kullanımı biliniyorsa, bu durumda deney çevrimi, Madde 3.5.1.3’te verilen örnekler esas
alınarak seçilebilir. Motorun esas kullanımı belirsiz ise, bu durumda uygun deney çevrimi motor özelliği esas alınarak
seçilmelidir.
3.5.1.3 Örnekler (liste ayrıntılı değildir)
Tipik örnekler aşağıda verilmiştir:
D çevrimi:
Gemilerde ve trenlerdeki jeneratör grupları (tahrik amaçlı olmayan), soğutucu üniteler, kaynak grupları dahil, fasılalı
yüklü jeneratör grupları,
Gazlı kompresörler.
G1 çevrimi:
Çim biçme makinalarını tahrik eden ön veya arka motorlar,
Golf taşıtları
Çim süpürme makinaları,
Yaya kumandalı döner veya silindir çim biçme makinaları,
Kar temizleme teçhizatı,
Atık atma makinaları.
G2 çevrimi:
Taşınabilir jeneratörler, pompalar, kaynak makinaları ve hava kompresörleri,
Beyan edilen motor devrinde çalışan çim ve bahçe teçhizatı da dahil edilebilir.
G3 çevrimi:
Üfleyiciler,
Zincirli testereler,
Çalı (çit) düzelticiler,
Taşınabilir hızar makinaları,
Döner toprak işleme aletleri,
Püskürtme aletleri,
Tel düzelticiler,
Vakum teçhizatı.
3.5.2 Motorun şartlandırılması
Motorun ve sistemin ısıtılması imalatçının tavsiyelerine göre motor parametrelerini dengede tutmak için azamî devirde
ve torkta olmalıdır.
Not – Şartlandırma süresi, aynı zamanda egzoz sisteminde önceki deneyden kalan birikintilerin etkisini de gidermelidir.
Noktadan noktaya etkileri en aza indirecek şekilde deney noktaları arasında istenilen bir dengeleme süresi de
vardır.
3.5.3 Deney sırası
G1, G2 veya G3 deney çevrimleri, söz konusu çevrimin mod sayısını artırarak yapılmalıdır. Her bir modda numune
alma süresi en az 180 s olmalıdır. Egzoz emisyonu derişim değerleri, kendi numune alma süresinin son 120 s’lik
süresinde ölçülmeli ve kaydedilmelidir. Her bir ölçme noktasında, mod uzunluğu, numune almaya başlamadan önce
motorun ısıl kararlılığına ulaşmasını sağlayacak yeterli sürede olmalıdır. Mod uzunluğu , kaydedilmeli ve
raporlanmalıdır.
(a) Dinamometre devir kontrolü ile deneye tabi tutulan motorlar için deney yapısı:
İlk geçiş süresinden sonra deney çevriminin her bir modu için belirtilen devir, imalatçı tarafından beyan edilen
toleranslar dahilinde kalması gereken düşük rölanti hariç, beyan devrinin ± %1’i veya ± 3 devir/dakika (hangisi daha
büyükse) içinde olmalıdır. Belirtilen tork, ölçmelerin yapıldığı sıradaki süre boyunca ortalaması, deney devrindeki
azamî torkun ± %2’si içinde kalacak şekilde tutulmalıdır.
(b) Dinamometre yük kontrolü ile deneye tabi tutulan motorlar için deney yapısı:
İlk geçiş süresinden sonra deney çevriminin her bir modu için belirtilen devir, ancak; beyan devrinin ± %2’si veya
± 3 devir/dakika (hangisi daha büyükse) içinde olmalı, imalatçı tarafından beyan edilen toleranslar dahilinde kalması
gereken düşük rölanti hariç, her halûkarda ± % 5 içinde olmalıdır.
110

Her deney çevrim modunda önerilen tork, deney devrindeki azamî torkun %50’si veya daha büyüğü olduğunda, veri
edinme süresi boyunca belirtilen ortalama tork, önerilen torkun ± %5’i içinde olmalıdır. Önerilen tork, deney devrindeki
azamî torkun %50’sinden daha az olduğunda her deney çevrimi modunda, veri edinme süresi boyunca belirtilen
ortalama tork, önerilen torkun ± %10’u veya ± 0,5 Nm (hangisi daha büyükse) içinde olmalıdır.
3.5.4 Analizör tepkisi
Analizör çıktıları şerit grafik kaydedicisine kaydedilmeli veya her modun en az son 180 s’sinde analizörlerden egzoz
gazı geçerken eş değer bir veri edinme sistemi ile ölçülmelidir. Seyreltilmiş CO ve CO 2 ölçmesi için torba numune
alma işlemi uygulanırsa (İlave 1, Madde 1.4.4), numune, her modun son 180 s’sinde torbaya alınmalı ve torbadaki
numune analiz edilmeli ve kayıt edilmelidir.
3.5.5 Motor şartları
Motor devri ve yükü, giriş hava sıcaklığı ve yakıt akışı, motor dengeye getirilince her bir mod için ölçülmelidir.
Hesaplama için gerekli ilave bilgiler kaydedilmelidir (İlave 3, Madde 1.1 ve Madde 1.2).
3.6 Analizörlerin tekrar kontrolü
Emisyon deneyinden sonra tekrar kontrol için sıfır gaz ve aynı deney gazı kullanılmalıdır. İki ölçme sonucu arasındaki
fark %2’den az ise deney kabul edilmelidir.
111

Ek IV İlave 1
1- Ölçme ve numune alma işlemleri
Deney için sunulan motordan yayılan gaz halindeki bileşenler, Ek VI’da belirtilen yöntemlerle ölçülmelidir. Ek VI’da
belirtilen yöntemler, gaz halindeki emisyonların tavsiye edilen analitik sistemlerini açıklar (Madde 1.1).
1.1- Dinamometre özelliği
Ek IV Madde 3.5.1’de belirtilen deney çevrimlerini yapmak için yeterli karakteristiklere sahip bir motor dinamometresi
kullanılmalıdır. Tork ve devir ölçme aletleri, verilen sınırlar içinde mil gücünün ölçülmesine imkan vermelidir. İlave
hesaplamalar gerekli olabilir.
Ölçme teçhizatının doğruluğu, Madde 1.3’te verilen rakamların azamî toleranslarını aşmayacak şekilde olmalıdır.
1.2- Yakıt akışı ve toplam seyreltilmiş akış
Emisyonları hesaplamak (İlave 3) üzere kullanılacak olan yakıt akışını ölçmek için Madde 1.3’te tarif edilen doğruluğa
sahip yakıt akış ölçerler kullanılmalıdır. Tam akış seyreltme sistemi kullanıldığında, seyreltme egzozunun toplam akışı
(G TOTW ) PDP veya CFV ile ölçülmelidir (Ek VI, Madde 1.2.1.2). Doğruluğu, Ek III, İlave 2, Madde 2.2’nin
hükümlerine uygun olmalıdır.
1.3- Doğruluk
Bütün ölçme aletlerinin kalibrasyonu, ulusal (uluslar arası) standardlara göre izlenebilir ve Çizelge 2 ile Çizelge 3’te
verilen özelliklere uygun olmalıdır:
Çizelge 2- Motorla ilgili parametreler için aletlerin izin verilebilir sapmaları
Sıra Konu İzin verilebilir sapma
1 Motor devri Okumanın ± % 2’si veya
Motorun azamî değerinin ± % 1’i (hangisi daha büyükse)
2 Tork Okumanın ± % 2’si veya
Motorun azamî değerinin ± % 1’i (hangisi daha büyükse)
3 Yakıt tüketimi a) Motorun azamî değerinin ± % 2’si
4 Hava tüketimi a) Okumanın ± % 2’si veya
Motorun azamî değerinin ± % 1’i (hangisi daha büyükse)
a) Bazı durumlarda, bu yönetmelikte belirtildiği şekilde egzoz emisyonlarının hesaplamaları farklı ölçmeye ve/veya hesaplama
yöntemlerine dayanır. Egzoz emisyon hesaplanması için toplam toleransların sınırlı olmasından dolayı, uygun eşitliklerde
kullanılan bazı konular için müsaade edilebilir değerler, ISO 3046-3’te verilen müsaade edilen toleranslardan daha küçük
olmalıdır.
Çizelge 3- Diğer esas parametreler için aletlerin izin verilebilir sapmaları
Sıra Konu İzin verilebilir sapma
1 Sıcaklıklar ≤ 600 K ± 2 K mutlak
2 Sıcaklıklar ≥ 600 K Okumanın ± % 1’i
3 Egzoz gazı basıncı ± 0,2 kPa mutlak
4 Giriş manifoldu basınçları ± 0,05 kPa mutlak
5 Atmosferik basınç ± 0,1 kPa mutlak
6 Diğer basınçlar ± 0,1 kPa mutlak
7 Bağıl nem ± % 3 mutlak
8 Mutlak nem Okumanın ± % 5’i
9 Seyreltme havası akışı Okumanın ± % 2’si
10 Seyreltilmiş egzoz gaz akışı Okumanın ± % 2’si
1.4 Gaz halindeki bileşenlerin tespit edilmesi
1.4.1 Genel analizör özellikleri
Analizörler, egzoz gazı bileşenlerinin derişimlerini ölçmek üzere istenilen doğruluk için uygun ölçme aralığına sahip
olmalıdır (Madde 1.4.1.1). Analizörlerin, ölçülen derişim tam ölçeğin % 15 ile % 100 arasına düşecek şekilde
çalıştırılması tavsiye edilir.
112

Tam ölçek değeri, 155 ppm (veya ppm C) veya daha az ise veya tam ölçeğin % 15 altındaki yeterli doğruluğu ve sonucu
sağlayan okuyucu sistemler (bilgisayarlar, bilgi yükleyicileri) kullanılırsa, tam ölçeğin %15 altındaki derişimler da
kabul edilebilir. Bu durumda, bu Ek’in İlave 2, Madde 1.5.5.2’sinde belirtilen kalibrasyon eğrisinin doğruluğunu
sağlamak üzere ilave kalibrasyonlar yapılmalıdır.
Teçhizatın elektromanyetik uyumluluğu (EMC), ilave hataları en aza indirecek bir seviyede olmalıdır.
1.4.1.1 Doğruluk
Analizör, kalibrasyon anma noktasında sıfır hariç, toplam ölçme aralığı boyunca okumadan ± %2’den ve sıfırda tam
ölçekten ±% 0,3’ten fazla sapmamalıdır. Doğruluk, Madde 1.3’te belirtilen kalibrasyon kurallarına uygun olarak tespit
edilmelidir.
1.4.1.2 Tekrarlanabilirlik
Verilen kalibrasyon veya deney gaza birbirini takip eden 10 tepkisinin standard sapmasının 2,5 katı şeklinde tarif edilen
tekrarlanabilirlik, 100 ppm (veya ppm C)’nin üzerinde kullanılan her bir aralık için tam ölçek derişiminin ± %
1’inden veya 100 ppm (veya ppm C)’nin altında kullanılan her bir aralık için ise ± %2’sinden daha büyük olmamalıdır.
1.4.1.3 Gürültü
Sıfıra ve kalibrasyon veya deney gazlarına her 10 saniye süresince analizörün tepeden tepeye tepkisi kullanılan bütün
aralıklarda tam skalının %2’sini geçmemelidir.
1.4.1.4 Sıfır gazı sürüklenmesi (zero drift)
Sıfır gazı sürüklenmesi, gürültü dahil, 30 saniyelik süre aralığı boyunca sıfır gazına göre ortalama tepki olarak
tanımlanır Bir saatlik süre boyunca sıfır sürüklenmesi, kullanılan en düşük aralıkta tam ölçeğin % 2’sinden az
olmalıdır.
1.4.1.5 Span gazı (deney gazı) sürüklenmesi (span drift)
Deney gazı sürüklenmesi, gürültü dahil, 30 saniyelik süre aralığı boyunca deney gazına göre ortalama tepki olarak
tanımlanır. Bir saatlik süre boyunca deney gazı sürüklenmesi, kullanılan en düşük aralıkta tam ölçeğin %2’sinden az
olmalıdır.
1.4.2 Gaz kurutması
Egzoz gazları yaş veya kuru ölçülebilir. Kullanılırsa, herhangi bir gaz kurutma tertibatı, ölçülen gazın derişimi üzerinde
en az etkiye sahip olmalıdır. Kimyasal kurutucular, numuneden suyun uzaklaştırılması ile ilgili kabul edilebilir bir
yöntem değildir.
1.4.3 Analizör
Madde 1.4.3.1’den madde 1.4.3.5’e kadar olan maddeler, kullanılacak olan ölçme prensiplerini açıklar. Ölçme
sisteminin ayrıntılı açıklaması Ek VI’da verilmiştir.
Ölçülecek gazlar, aşağıdaki cihazlarla analiz edilmelidir. Doğrusal olmayan analizörler için doğrusallaştırma
devrelerinin kullanımına müsaade edilir.
1.4.3.1 Karbon monoksit (CO) analizi
Karbon monoksit analizörü, dağılmayan kızıl ötesi (infrared ) emici tipten (NDIR) olmalıdır.
1.4.3.2 Karbon dioksit (CO 2 ) analizi
Karbon dioksit analizörü, dağılmayan kızıl ötesi emici tipten (NDIR) olmalıdır.
1.4.3.3 Oksijen (O 2 ) analizi
Oksijen analizörleri, paramanyetik dedektör (PMD), zirkonyum dioksit (ZRDO) veya elektrokimyasal algılayıcı (ECS)
tiplerinden olmalıdır.
Not- HC ve CO derişimleri, zayıf yanmalı (lean burn) kıvılcım ateşlemeli motorlarda olduğu gibi yüksek olduğunda,
zirkonyum dioksit algılayıcıları tavsiye edilmez. Elektrokimyasal algılayıcıları CO 2 ve NO x karışması (paraziti)
için dengelenmelidir.
1.4.3.4 Hidrokarbon (HC ) analizi
Gaz numunesini doğrudan almak için hidrokarbon analizörü; detektör, subap, boru tesisatı ve benzeri tertibatları olan
ısıtılmış alev iyonlaştırma detektörü (HFID) tipinden olmalı ve 463 K ± 10 K (190 o C ± 10 °C) gaz sıcaklığını muhafaza
edecek şekilde ısıtılmalıdır.
113

Seyreltilmiş gaz numunesinin alınması için hidrokarbon analizörü, ısıtılmış alev iyonlaştırma detektörü (HFID) veya
alev iyonlaştırma detektörü (FID) tipinden olmalıdır.
1.4.3.5 Azot oksit (No x ) analizi
Azot oksit analizörü, kuru esasa göre ölçülüyorsa, NO 2 /NO dönüştürücülü kimyasal ışık yayan (CLD) detektör veya
ısıtılmış kimyasal ışık yayan (HCLD) detektör tipinden olmalıdır. Islak esasa göre ölçülürse, su verme kontrolünün (Ek
III, İlave 2, madde 1.9.2.2) sağlanması kaydıyla, 328 K (55 o C) üzerinde tutulan dönüştürücülü HCLD kullanılmalıdır.
Hem CLD, hem de HCLD için numune alma yolu, kuru ölçme için konvertöre kadar ve ıslak ölçme için analizöre kadar
328 K ila 473 K (55 °C ila 200 °C) arasında bir cidar sıcaklığında muhafaza edilmelidir.
1.4.4 Gaz halindeki emisyonlar için numune alma
Egzoz gazının bileşimi, egzoz iyileştirme sisteminden etkileniyorsa, egzoz numunesi bu tertibatın çıkış akış yönünden
alınmalıdır.
Egzoz numune alma sondası, susturucunun (muffler) yüksek basınç tarafında, ancak, egzoz çıkışından mümkün olduğu
kadar uzak olmalıdır. Numuneyi çekmeden önce, motor egzozunun komple karışımını sağlamak için, karışım odası
isteğe bağlı olarak susturucu çıkışı ile numune sondası arasına konabilir. Karışım odasının iç hacmi, deneydeki motorun
silindir süpürme hacminin 10 katından az olmamalı ve bir kübe benzer şekilde olmalı, yüksekliği, genişliği ve derinliği
yaklaşık eşit boyutlarda olmalıdır. Karışım odasının büyüklüğü, uygulanabildiği kadar küçük ve motora mümkün
olduğu kadar yakın bağlanmalıdır. Susturucunun karışma odasından çıkan egzoz borusu, numune sondası yerinin en
az 610 mm ötesine kadar uzatılmalı ve geri basıncı en aza indirmek için yeterli büyüklükte olmalıdır. Karışım odasının
iç yüzeyinin sıcaklığı, egzoz gazlarının çiğlenme noktasının üzerinde tutulmalı ve asgarî 338 K (65 °C) sıcaklık tavsiye
edilir.
Bütün bileşenler isteğe bağlı olarak doğrudan seyreltme tüneli içinde veya torbaya numune alınarak ve numune alma
torbasındaki derişiminin sonradan yapılan ölçmesi ile ölçülmelidir.
114

Ek IV İlave 2
1- Analitik cihazların kalibrasyonu
1.1- Giriş
Her analizör, bu standardın doğruluk şartlarını yerine getirmek için gerekli olduğu kadar sık kalibre edilmelidir. İlave 1,
Madde 1.4.3’te belirtilen analizörler için kullanılan kalibrasyon yöntemi, bu maddede açıklanmıştır.
1.2- Kalibrasyon gazları
Kalibrasyon gazlarının raf ömrüne dikkat edilmelidir.
İmalatçı tarafından belirtilen kalibrasyon gazlarının son kullanma tarihi kaydedilmelidir.
1.2.1- Saf gazlar
Gazların istenen saflığı, aşağıda verilen kirlilik sınırları ile tanımlanmıştır. Çalışmada aşağıdaki gazlar mevcut
olmalıdır:
- Saflaştırılmış azot
(Kirlilik; ≤ 1 ppm C, ≤ 1 ppm CO, ≤ 400 ppm CO 2 , ≤ 0,1 ppm NO)
- Saflaştırılmış oksijen
(Saflık > hacimce % 99,5 O 2 )
- Hidrojen-helyum karışımı
(Helyum dengesi, % 40 ± %2 Hidrojen)
(Kirlilik; ≤ 1 ppm C, ≤ 400 ppm CO 2 )
Saflaştırılmış sentetik hava
(Kirlilik; ≤ 1 ppm C, ≤ 1 ppm CO, ≤ 400 ppm CO 2 , ≤ 0,1 ppm NO)
(Oksijen muhtevası hacimce % 18 ile % 21 arasında)
1.2.2 Kalibrasyon ve deney gazları
Çalışmada aşağıdaki kimyasal bileşimlere sahip olan gazların karışımı mevcut olmalıdır:
- C 3 H 8 ve saflaştırılmış sentetik hava (Madde 1.2.1),
- CO ve saflaştırılmış azot,
- ve saflaştırılmış azot (bu kalibrasyon gazında bulunan NO 2 miktarı NO muhtevasının % 5’ini aşmamalıdır),
- CO 2 ve saflaştırılmış azot,
- CH 4 ve saflaştırılmış sentetik hava,
- C 2 H 6 ve saflaştırılmış sentetik hava.
Not- Gazların biri diğeri ile reaksiyona girmemesi kaydıyla, diğer gaz kombinasyonlarına izin verilir.
Bir kalibrasyon ve deney gazının doğru derişimini, anma değerinin ± %2’si içinde olmalıdır. Kalibrasyon gazının bütün
derişimleri, hacim esasına göre verilmelidir (yüzde hacim veya ppm hacim). Kalibrasyon ve deney için kullanılan
gazlar, saflaştırılmış N 2 veya saflaştırılmış sentetik hava ile seyreltilerek hassas harmanlama tertibatları (gaz ayırıcılar)
vasıtasıyla da elde edilebilir. Harmanlama tertibatının doğruluğu, seyreltilmiş kalibrasyon gazlarının derişimini ± %1,5
içinde doğru olacak şekilde olmalıdır. Bu doğruluk, harmanlama için kullanılan esas gazların ulusal veya uluslar arası
gaz standardlarına göre izlenebilir olacak şekilde en az ± %1’lik bir doğrulukla bilinmesini gerektirir. Doğrulama, bir
harmanlama tertibatı da kullanarak her kalibrasyon için tam ölçeğin % 15 ile % 50’si arasında gerçekleştirilmelidir.
İsteğe bağlı olarak, harmanlama tertibatı, doğrusal ölçme yapan, örneğin CLD ile NO kullanan bir cihazla kontrol
edilebilir. Cihazın aralık değeri, cihazla doğrudan ilgili deney gazı ile ayarlanmalıdır. Harmanlama tertibatı, kullanılan
ayarlarda kontrol edilmeli ve anma değeri, cihazın ölçülen derişimi ile karşılaştırılmalıdır. Bu fark, her bir noktada
anma değerinin ± % 0,5’in içinde olmalıdır.
1.2.3 Oksijen girişim (karışması) kontrolü
Oksijen girişimi kontrol gazları, 350 ppm C ± 75 ppm C hidrokarbonlu propan içermelidir. derişim değeri, toplam
hidrokarbonlar ile birlikte safsızlıkların kromotografik analizi veya dinamik karıştırma ile kalibrasyon gaz
toleranslarına göre tayin edilmelidir. Azot, oksijen dengesi ile birlikte üstün bir çözücü olmalıdır. Benzin yakıtlı motor
deneyi için gerekli karışım aşağıdaki gibi olmalıdır:
115

Oksijen girişimi derişimi
Denge
10 (9 ila 11) Azot
5 (4 ila 6) Azot
0 (0 ila 1) Azot
1.3 Analizörler için çalıştırma işlemi ve numune alma sistemi
Analizörlerin çalıştırma işlemi, cihaz imalatçısının talimatlarındaki hazırlıkları ve çalıştırma talimatlarını izlemelidir.
Madde 1.4’ten Madde 1.9’a kadar olan maddelerde verilen asgarî şartları içermelidir. GC ve yüksek performanslı sıvı
kromotografi (HPLC) gibi laboratuar cihazları için sadece Madde 1.5.4 uygulanmalıdır.
1.4 Sızıntı deneyi
Sistemin sızıntı deneyi yapılmalıdır. Sonda egzoz sisteminden çıkartılmalı ve ucu kapatılmalıdır. Analizör pompası
çalıştırılmalıdır. Başlangıç kararlılık süresinden sonra, bütün akış ölçerlerde sıfır okunmalıdır. Aksi taktirde, numune
alma boruları kontrol edilmeli ve hata düzeltilmelidir.
Vakum tarafında müsaade edilebilir azamî sızdırmazlık değeri, sistemin kontrol edilen bölümü için kullanımdaki
debisinin % 0,5’i olmalıdır. Analizör akışları ve baypas akışları, kullanımdaki debileri tahmin etmek için kullanılabilir.
Alternatif olarak, sistem en az 20 kPa vakum (80 kPa mutlak) basıncına kadar tahliye edilebilir.
Başlangıç kararlılık süresinden sonra, sistemdeki basınç artışı dp (kPa/dakika) aşağıdaki miktarı aşmamalıdır:
dp = p/V sist × 0,005 × fr
Burada;
V sist = sistem hacmi [L]
fr = sistem debisi [L/dakika]
Başka bir yöntem, numune alma hattının başlangıcında sıfır gazından deney gazına çevirmek suretiyle derişimi basamak
değişikliği yapmaktır. Yeterli bir zaman diliminden sonra okuma, belirtilen derişimle karşılaştırıldığında daha düşük bir
derişimi gösterirse bu, kalibrasyon veya sızıntı problemlerini gösterir.
1.5 Kalibrasyon işlemi
1.5.1 Cihaz ünitesi
Cihaz ünitesi kalibre edilmeli ve kalibrasyon eğrileri standard gazlara göre kontrol edilmelidir. Egzoz numunesi
alınmasında olduğu gibi, aynı gaz akış debileri kullanılmalıdır.
1.5.2 Isıtma süresi
Isıtma süresi, imalatçının tavsiyesine uygun olmalıdır. Belirtilmemiş ise, analizörleri ısıtmak için asgarî iki saat tavsiye
edilir.
1.5.3 NDIR ve HFID analizörü
Gerektiği şekilde, NDIR analizörünün hassas ayarı yapılmalı ve HFID analizörünün yanma alevi en uygun duruma
getirilmelidir (Madde 1.9.1).
1.5.4 GC ve HPCL
Her iki cihaz, iyi laboratuvar uygulamalarına ve imalatçının tavsiyelerine uygun olarak kalibre edilmelidir.
1.5.5- Kalibrasyon eğrilerinin oluşturulması
1.5.5.1 Genel hatlar
(a) Normal olarak kullanılan her bir çalışma aralığı kalibre edilmelidir.
(b) CO, CO 2 , NO x ve HC analizörleri, saflaştırılmış sentetik hava (veya azot) kullanılarak, sıfıra ayarlanmalıdır.
(c) Analizörlere uygun kalibrasyon gazları konulmalı, değerler kaydedilmeli ve kalibrasyon eğrileri oluşturulmalıdır.
(d) En düşük cihaz aralıkları hariç, bütün cihaz aralıkları için kalibrasyon eğrisi, eşit aralıklı en az 10 kalibrasyon
noktası (sıfır dışında) ile oluşturulmalıdır. Cihazın en düşük aralığı için kalibrasyon eğrisi, kalibrasyon noktalarının
yarısı analizörün tam ölçeğinin %15’inin altında, kalanı ise tam ölçeğin % 15’inin üzerinde yer alacak şekilde
116

yerleştirilen en az 10 kalibrasyon noktası (sıfır dışında) ile oluşturulmalıdır. Bütün aralıklar için en yüksek anma
derişimi, tam ölçeğin % 90’nına eşit veya bu değerden yüksek olmalıdır.
(e) Kalibrasyon eğrisi, en küçük kareler yöntem ile hesaplanmalıdır. En uygun doğrusal veya doğrusal olmayan eşitlik
kullanılmalıdır.
(f) Kalibrasyon noktaları, hangisi daha büyük ise, en uygun en küçük kareler doğrusundan okunan değerin ± % 2’si ya
da tam ölçek (kadran) değerinin ± %0,3'ünden fazla sapma göstermemelidir.
(g) Sıfır ayarı tekrar kontrol edilmeli ve gerekirse, kalibrasyon işlemi tekrarlanmalıdır.
1.5.5.2 Alternatif yöntemler
Alternatif teknolojinin (örneğin; bilgisayar, elektronik olarak kumanda edilen anahtar vb.) eş değer doğruluk sağladığı
gösterilebilirse, bu durumda bu alternatifler kullanılabilir.
1.6 Kalibrasyonun doğrulanması
Normal olarak kullanılan her bir çalışma aralığı, her analizden önce aşağıdaki işlemlere uygun olarak kontrol
edilmelidir:
Kalibrasyon, sıfır gazı ve anma değeri ölçme aralığında tam ölçeğin %80’inden fazla olan deney gazı kullanılarak
kontrol edilir.
Söz konusu olan iki nokta için, bulunan değer, beyan edilen referans değerden elde edilen tam ölçeğin ± % 4’ünden
fazla değişiklik göstermez ise, ayarlama parametreleri değiştirilebilir. Bunun olmaması halinde, deney gazı
doğrulanmalı ve Madde 1.5.5.1’e uygun olarak yeni bir kalibrasyon eğrisi oluşturulmalıdır.
1.7 Egzoz akış ölçmesi için izleyici gaz analizörünün kalibrasyonu
İzleyici gaz derişimini ölçen analizör, standard gaz kullanılarak kalibre edilmelidir.
Kalibrasyon eğrisi, kalibrasyon noktalarının yarısı analizörün tam ölçeğinin % 4’ü ila % 20’si arasında, kalanı ise tam
ölçeğin % 20’si ila % 100’ü arasında yer alacak şekilde yerleştirilen en az 10 kalibrasyon noktası (sıfır dışında) ile
oluşturulmalıdır. Kalibrasyon eğrisi, en küçük kareler yöntemi ile hesaplanmalıdır.
Kalibrasyon eğrisi, tam ölçeğin %20’si ila %100’ü aralığında her bir kalibrasyon noktasındaki anma değeri tam ölçeğin
± % 1’inden fazla farklılık göstermemelidir. Kalibrasyon eğrisi aynı zamanda, tam ölçeğin % 4’ü ila % 20’si
aralığındaki anma değerinden alınan okumanın ± % 2’sinden fazla farklılık göstermemelidir. Analizör, sıfır gazı veya
anma değeri analizör tam ölçeğinin % 80’inden fazla olan bir deney gazı kullanılarak deney yapılmasından önce sıfırda
ve deney gazı ile ayarlanmalıdır.
1.8 NO x dönüştürücüsünün verimlilik deneyi
NO 2 ’in NO’ya dönüştürülmesi için kullanılan dönüştürücünün verimliliği, Madde 1.8.1’den Madde 1.8.8’e kadarki
maddelerde verildiği şekilde deneye tabi tutulur (Ek III, İlave 2, Şekil 1).
1.8.1 Deney düzeneği
Ek III, Şekil 1’de gösterilen deney düzeneği ve aşağıdaki işlem kullanılarak, dönüştürücülerin verimliliği bir ozonatör
vasıtasıyla denenebilir.
1.8.2 Kalibrasyon
CLD ve HCLD, sıfır gazı ve deney gazı (deney gazının NO muhtevası çalışma aralığının yaklaşık %80’i kadar olmalı
ve gaz karışımının NO 2 derişimi, NO derişiminin %5’inden az olmalı) kullanılarak, imalatçının talimatları izlenerek en
yaygın çalışma aralığında kalibre edilmelidir. NO x analizörü, deney gazı dönüştürücüden geçmeyecek şekilde NO
modunda olmalıdır. Tespit edilen derişim kaydedilmelidir.
1.8.3 Hesaplama
NO x dönüştürücüsünün verimliliği aşağıdaki gibi hesaplanır:
a b
Verimlilik (%) 1
100
c d
Burada;
(a) Madde 1.8.6’ya göre NO x derişimi
(b) Madde 1.8.7’ye göre NO x derişimi,
117

(c) Madde 1.8.4’e göre NO derişimi,
(d) Madde 1.8.5’e göre NO derişimi.
1.8.4 Oksijen ilavesi
Bir T bağlantısı vasıtasıyla, gaz akışına, Madde 1.8.2’de verilmiş olan tespit edilen kalibrasyon derişiminden yaklaşık
%20 az olana kadar sürekli olarak oksijen veya nötr (zero) hava ilave edilir (analizör NO modundadır).
Tespit edilen derişim (c) kaydedilmelidir. Bu süreç boyunca ozonatör, devre dışı olmalıdır.
1.8.5 Ozonatörün devreye alınması
Ozonatör, bu İlavenin NO derişimini Madde 1.8.2’sinde verilen yaklaşık % 20’ye (asgarî % 10) indirmek için yeteri
kadar ozon üretecek şekilde faal duruma getirilir. Tespit edilen derişimi (d) kaydedilmelidir (analizör NO modundadır).
1.8.6 NO x modu
Daha sonra NO analizörü, dönüştürücüden gaz karışımı (NO x , NO 2 , O 2 ve N 2 ) geçecek şekilde NO x moduna getirilir.
Tespit edilen derişimi (a) kaydedilmelidir (analizör NO x modundadır).
1.8.7 Ozonatörün devreden çıkarılması
Ozonatör devreden çıkarılmalıdır. Madde 1.8.6’da belirtilen gazların karışımı dönüştürücüden detektöre geçer. Tespit
edilen derişimi (b) kaydedilmelidir (analizör NO x modundadır).
1.8.8 NO modu
Ozonatör devre dışı iken NO moduna getirilerek, oksijen veya sentetik hava akışı da kapatılır. Analizörün NO x okuması,
Madde 1.8.2’ye uygun olarak ölçülen değerden ± % 5’ten fazla sapmamalıdır (analizör NO modundadır).
1.8.9 Deney aralığı
Dönüştürücünün verimliliği, aylık olarak kontrol edilmelidir.
1.8.10 Verimlilik şartı
Dönüştürücünün verimliliği, %90’dan az olmamalıdır, ancak % 95’ten daha fazla verimlilik tavsiye edilir.
Not - Analizör en yaygın aralıkta iken, ozonatör Madde 1.8.5’e göre %80’den % 20’ye kadar bir azalma sağlayamaz
ise, azalmayı verecek olan en yüksek aralık kullanılmalıdır.
1.9- FID’ın ayarlanması
1.9.1- Detektör tepkisinin en uygun hale getirilmesi (optimizasyonu)
HFID, cihaz imalatçısı tarafından belirtildiği şekilde ayarlanmalıdır. Hava deney gazındaki propan, en yaygın çalışma
aralığında tepkiyi en uygun hale getirmek üzere kullanılmalıdır.
Yakıt ve hava akış debileri imalatçının tavsiyelerine göre ayarlıyken, analizöre 350 ppm ± 75 ppm C deney gazı
verilmelidir. Verilen yakıt akışındaki tepki, deney gazı tepkisi ile sıfır gaz tepkisi arasındaki farktan tespit edilmelidir.
Yakıt akışı, imalatçının talimatının üstünde ve altında azar azar artırılarak veya azaltılarak ayarlanmalıdır. Bu yakıt
akışlarında deney gazı ve sıfır gazı tepkisi kaydedilmelidir. Deney gazı ile sıfır gazı tepkisi arasındaki farkın grafiği
çıkarılmalı ve yakıt akışı eğrinin zengin tarafına göre ayarlanmalıdır. Bu, Madde 1.9.2 ve Madde 1.9.3’e göre
hidrokarbon tepki faktörü ve oksijen karışım kontrolü sonuçlarına bağlı olarak, ilave en uygun hale getirilmesine
ihtiyaç duyulabilecek başlangıç debisi ayarıdır.
Oksijen girişimi ve hidrokarbon tepki faktörleri aşağıdaki özellikleri karşılamazsa, hava akışı, imalatçının talimatlarının
üstünde ve altında azar azar artırılarak veya azaltılarak ayarlanmalı, Madde 1.9.2 ve Madde 1.9.3 her akış için
tekrarlanmalıdır.
1.9.2 Hidrokarbon tepki faktörleri
Analizör, Madde 1.5’e göre havadaki propan ve saflaştırılmış sentetik hava kullanılarak kalibre edilmelidir.
Tepki faktörleri, analizör hizmete girdiğinde ve ana hizmet aralıklarından sonra tespit edilmelidir. Özel hidrokarbon
numuneleri için tepki faktörü (R f ), silindir içindeki ppm C1 cinsinden FID C1 okumasının gaz derişimine oranıdır.
Deney gazının derişimini, tam ölçeğin yaklaşık % 80’lik tepkisini verecek bir seviyede olmalıdır. Derişimin, hacim
cinsinden ifade edilen gravimetrik standarda uygun referansta ± % 2’lik doğrulukta bilinmelidir. Ayrıca, gaz silindiri
298 K (25 o C) ± 5 K sıcaklıkta 24 saatlik süreyle ön şartlandırmaya tabi tutulmalıdır.
118

Kullanılacak deney gazları ve tavsiye edilen bağıl tepki faktörü aralıkları aşağıdaki şekilde olmalıdır:
- Metan ve saflaştırılmış sentetik hava : 1,00 ≤ R f ≤ 1,15
- Propilen ve saflaştırılmış sentetik hava : 0,90 ≤ R f ≤ 1,1
- Toluen ve saflaştırılmış sentetik hava : 0,90 ≤ R f ≤ 1,10
Bu değerler, propan ve saflaştırılmış hava için 1,00 değerindeki tepki faktörü (R f )’ye göredir.
1.9.3 -Oksijen girişim kontrolü
Oksijen girişim kontrolü, analizör hizmete girdiğinde ve ana hizmet aralıklarından sonra tespit edilmelidir. Oksijen
girişim kontrol gazları üst % 50’lik dilimde yer alacak şekilde bir aralık seçilmelidir. Deney, gerektiği şekilde
ayarlanmış fırın sıcaklığı ile yapılmalıdır. Oksijen girişim kontrol gazları, Madde 1.2.3’te belirtilmiştir.
(a) Analizör sıfırlanmalıdır.
(b) Analizör, benzin yakıtlı motorlar için %0 oksijenli deney gazı ile ayarlanmalıdır.
(c) Sıfır tepkisi tekrar kontrol edilmelidir. Tam ölçeğin % 0,5’inden fazla değişmiş ise, bu maddenin (a) ve (b) bentleri
tekrarlanmalıdır.
(d) %5 ve %10 oksijen girişim kontrol gazları verilmelidir.
(e) Sıfır tepkisi tekrar kontrol edilmelidir. Tam ölçeğin ± % 1‘inden fazla değişmiş ise deney tekrarlanmalıdır.
(f) Oksijen girişimi (% O 2 I), (d) bendindeki her bir karışım için aşağıdaki gibi hesaplanmalıdır:
B C
% O 2
I 100
B
ppmC
A
D
Burada;
A : (b) bendinde kullanılan deney gazının hidrokarbon derişimi (ppm C),
B : (d) bendinde kullanılan oksijen girişim kontrol gazlarının hidrokarbon derişimi (ppm C),
C : Analizör tepkisi,
D : Tam ölçek analizör tepkisinin A’ya göre yüzdesi.
(g) Oksijen girişiminin %’si (% O 2 I), deneyden önce gerekli bütün oksijen girişim kontrol gazları için ± % 3’ten az
olmalıdır.
(h) Oksijen girişimi ± % 3’ten büyükse, imalatçı özelliklerinin üstünde ve altındaki hava akışı, her akış için Madde
1.9.1 tekrarlanarak, azar azar ayarlanmalıdır.
(i) Hava akışı ayarlandıktan sonra oksijen girişimi ± % 3’ten büyükse, yakıt akışı ve ondan sonraki numune akışı, her
yeni ayarlama için Madde 1.9.1 tekrarlanarak değiştirilmelidir.
(j) Oksijen girişimi hala ± % 3’ten büyükse, analizör tamir edilmeli, FID yakıtı veya yakma havası deneyden önce
değiştirilmelidir. Daha sonra bu madde, onarılmış teçhizat veya değiştirilmiş gazlarla tekrar edilmelidir.
1.10- CO, CO 2 , NO x ve O 2 analizörleri ile parazit etkileri
Analiz edilenin haricindeki gazlar okunurken birkaç şekilde parazit olabilir. Parazit gaz, ölçülen gaz ile aynı etkiyi
verdiği NDIR ve PMD cihazlarında pozitif karışma daha az derecede meydana gelir. Ölçülen gazın emme bandını
genişleten, girişim gazı ile NDIR cihazlarında ve radyasyonu soğutan girişim gazıyla CLD cihazlarında negatif
(olumsuz) karışma meydana gelir. Madde 1.10.1 ve Madde 1.10.2’deki karışma kontrolleri analizörün, ilk
kullanımından önce ve ana hizmet aralıklarından sonra, ancak en az yılda bir defa yapılmalıdır.
1.10.1 CO analizörü parazit kontrolü
Su ve CO 2 , CO analizörünün performansını bozabilir. Bundan dolayı, deney esnasında kullanılan azamî çalışma
aralığında tam ölçeğin % 80’inden % 100’üne kadar derişimine sahip olan CO 2 deney gazı, oda sıcaklığında su içinde
119

gaz kabarcıkları çıkarmalı ve analizör tepkisi kaydedilmelidir. Analizör tepkisi, 300 ppm’e eşit veya üzerindeki aralıklar
için tam ölçeğin % 1’inden veya 300 ppm’in altındaki aralıklar için 3 ppm’den fazla olmamalıdır.
1.10.2 NO x analizörü soğutma kontrolleri
CLD (ve HCLD) analizörleri ile ilgili iki gaz CO 2 ve su buharıdır. Bu gazların soğutma tepkileri, derişimleri ile
orantılıdır ve bundan dolayı deney esnasında karşılaşılması beklenen en yüksek derişimlerde soğutmayı belirlemek için
deney tekniklerine ihtiyaç duyulur.
1.10.2.1 CO 2 soğutma kontrolü
Azamî çalışma aralığının tam ölçeğinin % 80’inden % 100’üne kadarlık bir derişimine sahip olan CO 2 deney gazı,
NDIR analizöründen geçirilmeli ve CO 2 değeri, ‘A’ olarak kaydedilmelidir. Sonra NO deney gazı ile yaklaşık % 50
oranında seyreltilmeli ve sırasıyla ‘B’ ve ‘C’ olarak kaydedilen CO 2 ve NO değerleri ile NDIR ve (H)CLD’den
geçirilmelidir. CO 2 kesilmeli ve sadece NO deney gazı (H)CLD’den geçirilmeli ve NO değeri ‘D’ olarak
kaydedilmelidir.
Tam ölçeğin % 3’ünden büyük olmayan soğutma aşağıdaki şekilde hesaplanmalıdır:
Burada:
A : NDIR ile ölçülen seyreltilmemiş % CO 2 derişimi,
B : NDIR ile ölçülen seyreltilmiş % CO 2 derişimi,
C : CLD ile ölçülen seyreltilmiş ppm NO derişimi,
D : CLD ile ölçülen seyreltilmemiş ppm NO derişimi.
dir.
Dinamik/karıştırma/harmanlama gibi CO 2 ve NO deney gazlarını seyreltme ve miktar ölçme ile ilgili alternatif
yöntemler kullanılabilir.
1.10.2.2 Su soğutma kontrolü
Bu kontrol, sadece ıslak gaz derişimin ölçmelerine uygulanır. Su soğutmanın hesaplanmasında, su buharı ile NO deney
gazının seyreltilmesi ve deney esnasında beklenen değere kadar karışımın su buharı derişiminin ölçeklendirilmesi
dikkate alınmalıdır.
Normal çalışma aralığına göre tam ölçeğin % 80’den % 100’üne kadar bir derişimine sahip NO deney gazı,
(H)CLD’den geçirilmeli ve NO değeri ‘D’ olarak kaydedilmelidir. Daha sonra NO deney gazı oda sıcaklığında su
içerisinde gaz kabarcıkları çıkarmalı, (H)CLD’den geçirilmeli ve NO değeri ‘C’ olarak kaydedilmelidir. Su sıcaklığı
tespit edilerek ‘F’ olarak kaydedilmelidir. Kabarcık çıkaran su sıcaklığına (F) karşılık gelen karışımın doygun buhar
basıncı tespit edilmeli ve ‘G’ olarak kaydedilmelidir. Karışımın su buharı derişimi (% cinsinden) aşağıdaki gibi
hesaplanmalı:
H 100
C
A
D
A
D
B
% CO 2
sogutması 1
100
ve ‘H’ olarak kaydedilmelidir. Beklenen seyreltilmiş NO deney gazı (su buharı içinde) derişimini aşağıdaki gibi
hesaplanmalı;ve ‘D e ’ olarak kaydedilmelidir.
G
P B
H
D e D 1
100
Su soğutması, % 3’ten büyük olmamalı ve aşağıdaki gibi hesaplanmalıdır;
D
e
C
Hm
% H 2
Osogutması 100
De
H
Burada;
D e : Beklenen seyreltilmiş NO derişimi (ppm)
C : Seyreltilmiş NO derişimi (ppm)
: Azamî su buharı derişimi
H m
120

H : Gerçek su buharı derişimi (%)
Not: Su içindeki NO 2 ’nin emilmesi soğutma hesaplamalarında hesaba katılmamış olduğundan, NO deney gazının bu
kontrol için en az miktarda NO 2 derişimini ihtiva etmesi önemlidir.
1.10.3- O 2 analizörü paraziti
Oksijenin dışında diğer gazların sebep olduğu PMD analizöründe cihaz tepkisi, karşılaştırılmalı olarak oldukça
önemsizdir. En fazla bulunan egzoz gazı bileşenlerinin oksijen eş değerlikleri Çizelge 1’de verilmektedir.
Çizelge 1- Oksijen eş değerlikleri
Gaz Oksijen eş değerliği %
Karbon dioksit (CO 2 ) - 0,623
Karbon monoksit (CO) - 0,354
Azot oksit (NO) + 44,4
Azot dioksit (NO 2 ) + 28,7
Su (H 2 O) - 0,381
Gözlemlenen oksijen derişimi, yüksek hassasiyetli ölçmeler yapılması gerekiyorsa, aşağıdaki formül ile düzeltilmelidir:
Girişim = (% O 2 eş değerliği × Gözlemlenen derişim (conc))/100
1.11 Kalibrasyon aralıkları
Analizörler en az her üç ayda bir veya sistemin tamir edilmesinde veya kalibrasyona etki edebilen bir değişiklik
yapılmasında Madde 1.5’e göre kalibre edilmelidir.
121

Ek IV İlave 3
1 Veri değerlendirilmesi ve hesaplamalar
1.1 Gaz halindeki emisyonların değerlendirilmesi
Gaz halindeki emisyonların değerlendirilmesi için, her bir moda ait en son asgarî 120 saniyelik kaydedilen okumasının
ortalaması alınmalı ve HC, CO, NO x ve CO 2 ’in ortalama derişimleri (conc) her bir mod süresince ortalama kaydedilen
okumalardan ve karşılık gelen kalibrasyon bilgilerinden tespit edilmelidir. Farklı bir kayıt tipi eş değer bir veri edinimi
sağlarsa kullanılabilir.
Ortalama zemin derişimini (conc d ), seyreltme havası torbası okumalarından veya sürekli (torbasız) zemin
okumalarından ve karşılık gelen kalibrasyon verisinden tespit edilebilir.
1.2 Gaz halindeki emisyonların hesaplanması
Nihaî olarak raporlanan deney sonuçları, aşağıdaki basamaklar vasıtasıyla elde edilmelidir.
1.2.1 Kuru/ıslak düzeltmesi
Ölçülen derişimin, halihazırda ıslak esasa göre ölçülmemiş ise, ıslak esasa dönüştürülmelidir:
conc (wet) = k w × conc (dry)
Çiğ egzoz gazı için:
k w = k w,r =
1
a 0,005
1
% CO(
dry)
% CO2 ( dry)
0,01
% H2(
dry)
k w 2
Burada (), yakıt içindeki hidrojenin karbona oranıdır.
Egzozdaki H 2 derişimi aşağıdaki şekilde hesaplanmalıdır:
H 2 (dry) =
0,5 % CO(
dry)
% CO(
dry)
% CO2
( dry)
% CO(
dry)
3
% CO ( dry)
2
k w2 faktörü, H a kuru havanın kg’ı başına su g cinsinden alındığında, giriş havasının mutlak nemi olmak üzere aşağıdaki
eşitlikten hesaplanmalıdır:
k w2 =
1,608
Ha
1000 1,608
H
Seyreltilmiş egzoz gazında:
Islak CO 2 ölçmesi için :
k w = k w,e,1 =
1
a
% CO ( wet )
200
2
1 kw
veya kuru CO 2 ölçmesi için :
k w = k w,e,2 =
(1 k
w 1)
% CO2
( dry)
1
200
Burada (), yakıt içindeki hidrojenin karbona oranıdır.
122

k w1 faktörü, aşağıdaki eşitliklerden hesaplanmalıdır.
k w1 =
1
1
1,608x
H d 1 H
a
DF DF
1 1
1000 1,608 Hd
1
H
a
DF DF
Burada;
H d , kuru havanın kg’ı başına su g cinsinden alındığında, seyreltme havasının mutlak nemi,
H a , kuru havanın kg’ı başına su g cinsinden alındığında, giriş havasının mutlak nemi,
DF =
13,4
% conc
CO
( ppmconc
CO
ppmconc
HC)
10
2
-4
Seyreltme havası için:
k w,d = 1 - k w1
k w1 faktörü, aşağıdaki eşitliklerden hesaplanmalıdır.
DF =
13,4
% conc
CO
( ppmconc
CO
ppmconc
HC)
10
2
-4
Burada;
H d , kuru havanın kg’ı başına su g cinsinden alındığında, seyreltme havasının mutlak nemi,
H a , kuru havanın kg’ı başına su g cinsinden alındığınd,a giriş havasının mutlak nemi,
DF =
13,4
% conc
CO
( ppmconc
CO
ppmconc
HC
) 10
2
-4
Giriş havası için (seyreltme havasından farklı ise):
k w,a = 1 - k w2
k w2 faktörü, H a kuru havanın kg’ı başına su g cinsinden alındığında, giriş havasının mutlak nemi olmak üzere aşağıdaki
eşitlikten hesaplanmalıdır:
k w2 =
1,608
H
a
1000
(1,608
H
a
)
1.2.2- NO x için nem düzeltmesi
NO x emisyonları ortam havası şartlarına bağlı olduğundan, NO x derişimini, nem dikkate alınarak, H a kuru havanın kg’ı
başına su g cinsinden alındığında, giriş havasının mutlak nemi olmak üzere K H faktörü ile çarpılmalıdır.
K H = 0,6272 + 44,030 × 10 -3 × H a - 0,862 × 10 -3 × H 2 a ( 4 stroklu motorlar için)
K H = 1 (2 stroklu motorlar için)
123

1.2.3 - Emisyon kütle debisinin hesaplanması
Her mod için emisyon kütle Gaz kütle akış debileri [g/h] aşağıdaki şekilde hesaplanmalıdır:
(a) Çiğ egzoz gazı için 1) :
Gaz mass =
MW
MW
GAS
FUEL
% CO ( wet ) % CO
2
2 AIR
1
%
conc G
% CO(
wet ) % HC(
wet )
FUEL
1000
Burada;
G FUEL [kg/h] yakıt kütle debisi,
MW Gaz [kg/kmol], Çizelge 1’de gösterilen gazın moleküler ağırlığıdır.
Çizelge 1- Moleküler ağırlıklar
Gaz
MW Gaz [kg/kmol]
NO x 46,01
CO 28,01
HC
MW HC = MW FUEL
CO 2 44,01
1) NO x durumunda , derişim, nem düzeltme faktörü KH (NO x için nem düzeltme faktörü) ile çarpılmalıdır.
- MW YAKIT = 12,011 + × 1,00794 + × 15,9994 [kg/kmol], yakıtın hidrojeninin karbona oranı ve oksijeninin
karbona oranı ile birlikte yakıt moleküler ağırlığıdır (1) .
- CO 2AIR , giriş havasındaki CO 2 derişimidir (ölçülmemiş ise, %0,04’e eşit olduğu kabul edilir).
(b) Seyreltilmiş egzoz gazı için (2) :
Gaz mass = u × conc c × G TOTW
Burada;
- G TOTW [kg/h], tam akış seyreltme sistemi kullanıldığında, Ek III, İlave 1, Madde 1.2.4’e göre belirlenmesi gereken,
ıslak esasa dayanan seyreltilmiş egzoz gazı kütle debisi,
- conc c , düzeltilmiş zemin derişimi
dir.
conc c = conc - conc d ×(1 - 1 / DF)
ile
DF =
dir.
13,4
% conc
CO
( ppmconc
CO
ppmconc
HC
) 10
2
-4
‘u’ katsayısı, Çizelge 2’de gösterilmiştir.
Çizelge 2- ‘ u’ katsayısının değerleri
Gaz u conc
NO x 0,001587 ppm
CO 0,000966 ppm
HC 0,000479 ppm
CO 2 15,19 %
(1)
ISO 8178-1’de yakıt molekül ağırlığının daha kapsamlı bir formülü verilmiştir (Kısım 13.5.1(b)’de formül 50)).
Formül, sadece hidrojenin karbona oranı ve oksijenin karbona oranı değil, kükürt ve azot gibi muhtemel diğer yakıt
bileşenlerini de göz önünde bulundurur. Bununla birlikte, Yönetmelikteki SI motorları genellikle sadece karbon ve
hidrojen içeren benzinle (Ek V’te referans yakıt olarak belirtilen) deneye tabi tutulduklarından, basitleştirilmiş formül
kabul edilir.
(2)
NO x durumunda, derişim, nem düzeltme faktörü KH (NO x için nem düzeltme faktörü) ile çarpılmalıdır.
124

‘u’ katsayılarının değerleri, seyretme egzoz gazlarının molekül ağırlığının 29 [kg/kmol]’e eşit olması esasına dayanır.
HC için ‘u’ değeri, karbonun hidrojene ortalama oranı 1:1,85 esasına göredir.
1.2.4 Özel emisyonların hesaplanması
Özel emisyon (g/kWh), her bir münferit bileşen için hesaplanmalıdır:
Münferit gaz =
n
i1
( Gas
n
i1
massi
WF
)
( P WF
)
i
i
i
Burada;
P i = P M,i + P AE,i
dir.
Soğutma fanı veya üfleyici gibi yardımcı teçhizatlar, deney için takıldıklarında, bu tür yardımcı teçhizatın motorun
ayrılmaz bir parçası olduğu motorlar hariç, emilen güç sonuçlara eklenmelidir. Fan veya üfleyici güç deneyler için
kullanılan devirlerde standard karakteristiklerden hesaplamalarla veya uygulamalı deneylerden tespit edilmelidir (Ek
VII, İlave 3).
Ağırlıklandırma faktörleri ve yukarıdaki hesaplamada kullanılan ‘n’ modlarının sayısı, Ek IV, Madde 3.5.1.1’de
gösterilmiştir.
2- Örnekler
2.1- Dört stroklu SI motordan alınan çiğ egzoz gazı bilgileri
Hesaplamalar deneysel bilgilere (Çizelge 3) atıf yapılarak, ilk önce mod 1 için yapılmalı ve sonra aynı işlem
kullanılarak diğer deney modlarına genişletilmelidir.
Çizelge 3- Dört stroklu SI motorunun deneysel bilgileri
Mod 1 2 3 4 5 6
Motor devri devir/dakika 2 550 2 550 2 550 2 550 2 550 1 480
Güç kW 9,96 7,5 4,88 2,36 0,94 0
Yük yüzdesi % 100 75 50 25 10 0
Ağırlıklandırma
- 0,090 0,200 0,290 0,300 0,070 0,050
faktörleri
Barometrik basınç kPa 101,0 101,0 101,0 101,0 101,0 101,0
Hava sıcaklığı °C 20,5 21,3 22,4 22,4 20,7 21,7
Bağıl hava nemi % 38,0 38,0 38,0 37,0 37,0 38,0
Mutlak hava nemi g H20 /kg hava 5,696 5,986 6,406 6,236 5,614 6,136
CO kuru ppm 60 995 40 725 34 646 41 976 68 207 37 439
NO x ıslak ppm 726 1 541 1 328 377 127 85
HC ıslak ppm C1 1 461 1 308 1 401 2 073 3 024 9 390
CO 2 kuru % Vol. 11,4098 12,691 13,058 12,566 10,822 9,516
Yakıt kütle akışı kg/h 2,985 2,047 1,654 1,183 1,056 0,429
Yakıt H/C oranı - 1,85 1,85 1,85 1,85 1,85 1,85
Yakıt O/C oranı 0 0 0 0 0 0
2.1.1 Kuru/ıslak düzeltme faktörü k w
Kuru/ıslak düzeltme faktörü k w , kuru CO ve CO 2 ölçmelerini ıslak esasa dönüştürmek için hesaplanmalıdır.
kw = kw,r =
Burada;
1 0,005
1
%
CO(
dry)
% CO2 ( dry)
0,01
% H2(
dry)
k w 2
125

H 2 (dry)=
0,5 % CO (dry) % CO (dry) % CO
% CO (dry) 3
% CO (dry)
2
2
(dry)
ve
k w2 =
1,608
Ha
1000 1,608
H
a
0,5 1,85
6,0995 (6,0995 11,4098)
6,0995 (311,4098)
H 2 (dry)= %2, 450
1,608 5,696
k w2 = 0,009
1000 (1,608 5,696)
1
11,85
0,005 (6,0995 11,4098)
- 0,01
2,450 0,009
kw = kw,r = 0,872
CO (wet) = CO (kuru) × kw = 60 995 × 0,872 = 53 198 ppm
CO 2 (wet) = CO 2 (kuru) × kw = 11,410 × 0,872 = 9,951 % Hacimce
Çizelge 4 - Farklı deney modlarına göre CO(wet) ve CO 2 (wet) değerleri
Mod 1 2 3 4 5 6
H 2 dry % 2,450 1,499 1,242 1,554 2,834 1,422
k w2 - 0,009 0,010 0,010 0,010 0,009 0,010
k w - 0,872 0,870 0,869 0,870 0,874 0,894
CO wet ppm 53 198 35 424 30 111 36 518 59 631 33 481
CO 2 wet % 9,951 11,039 11,348 10,932 9,461 8,510
2.1.2 - HC emisyonları
HC
MASS
=
Burada;
MW
MW
GAS
FUEL
% CO ( wet ) % CO
2
2 AIR
1
%
conc G
% CO(
wet ) % HC(
wet )
FUEL
1000
MW HC = MW FUEL
MW FUEL = 12,011 + α × 1,00794 = 13,876
13,876
1
HC mass
0,1461
2,9851000
28,361g
/ h
13,876 9,951
0,04 5,3198 0,1461
Çizelge 5- Farklı deney modlarına göre HC emisyonları [g/h]
Mod 1 2 3 4 5 6
HC MASS 28,361 18,248 16,026 16,625 20,357 31,578
2.1.3 NO x emisyonları
Başlangıçta, NO x emisyonlarının K H nem düzeltme faktörü hesaplanmalıdır:
K H = 0,6272 + 44,030 × 10 -3 × H a - 0,862 × 10 -3 × H a
2
K H = 0,6272 + 44,030 × 10 -3 × 5,696 - 0,862 × 10 -3 × (5,696) 2 = 0,850
126

Çizelge 6- Farklı modlara göre NO x emisyonlarının K H nem düzeltme faktörü
Mod 1 2 3 4 5 6
K H 0,850 0,860 0,874 0,868 0,847 0,865
Sonra NO x mass [g/h], aşağıdaki şekilde hesaplanır:
NO
xmass
MW
MW
NO x
FUEL
% CO ( wet ) % CO
2
2 AIR
1
% conc K
% CO(
wet ) % HC(
wet )
46,01
1
x
0,0730,852,9851000
39,717g
/ h
13,876 9,951
0,04 5,3198 0,1461
NO mass
Çizelge 7- Farklı deney modlarına göre NO x emisyonları [g/h]
Mod 1 2 3 4 5 6
NO x mass 39,717 61,291 44,013 8,703 2,401 0,820
2.1.4 CO emisyonları
CO
mass
MW
MW
CO
FUEL
% CO ( wet ) % CO
2
2 AIR
1
%
conc G
% CO(
wet ) % HC(
wet )
44,01
1
CO2 mass
9,9512,9851000
6126,806g
/ h
13,876 9,951
0,04 5,3198 0,1461
FUEL
H
G
1000
Çizelge 8- Farklı deney modlarına göre CO emisyonları [g/h]
Mod 1 2 3 4 5 6
CO mass 2 084,588 997,638 695,278 591,183 810,334 227,285
2.1.5 CO 2 emisyonları
CO
2mass
MW
MW
CO
FUEL
1
2
%
conc GFUEL
1000
% CO ( wet ) % CO % CO(
wet ) % HC(
wet )
2
2 AIR
44,01
1
CO2 mass
9,9512,9851000
6126,806g
/ h
13,876 9,951
0,04 5,3198 0,1461
Çizelge 9- Farklı deney modlarına göre CO 2 emisyonları [g/h]
Mod 1 2 3 4 5 6
CO 2 mass 6 126,806 4 884,739 4 117,202 2 780,662 2 020,061 907,648
2.1.6 Özel emisyonlar
Bütün münferit bileşenler için özel emisyon (g/kWh) hesaplanmalıdır:
FUEL
1000
Münferit gaz =
n
i1
( Gaz
n
i1
kütlei
WF
)
( P WF
)
i
i
i
127

Çizelge 10- Deney modlarına göre emisyonlar [g/h] ve ağırlıklandırma faktörleri
Mod 1 2 3 4 5 6
HC kütle g/h 28,361 18,248 16,026 16,625 20,357 31,578
NO x kütle g/h 39,717 61,291 44,013 8,703 2,401 0,820
CO kütle g/h 2 084,588 997,638 695,278 591,183 810,334 227,285
CO 2 kütle g/h 6 126,806 4 884,739 4 117,202 2 780,662 2 020,061 907,648
Güç P I kW 9,96 7,50 4,88 2,36 0,94 0
Ağırlıklandırma
faktörleri WF I
- 0,090 0,200 0,290 0,300 0,070 0,050
HC
28,361
0,090 18,248
0,200 16,026
0,290 16,625
0,300 20,357 0,070 31,578 0,050
4,11g / kWh
9,96 0,090 7,50 0,200 4,88 0,290 2,36 0,300 0,940 0,070 0
0,050
NO x
39,717 0,090 61,291
0,200 44,013 0,290 8,703 0,300 2,401
0,070 0,820 0,050
6,85g / kWh
9,96 0,090 7,50 0,200 4,88 0,290 2,36 0,300 0,940 0,070 0
0,050
CO
2 084,59 0,090 997,64 0,200 695,28 0,290 591,18 0,300 810,33 0,070 227,92 0,050
181,93 g / kWh
9,96 0,090 7,50 0,200 4,88 0,290 2,36 0,300 0,940 0,070 0
0,050
6126,81
0,090 4884,74 0,200 4117,20 0,290 2 780,66 0,300 2 020,06 0,070 907,65 0,050
CO 2
816,36 g / kWh
9,96 0,090 7,50 0,200 4,88 0,290 2,36 0,300 0,940 0,070 0
0,050
2.2 İki stroklu SI motordan alınan çiğ egzoz gazı bilgileri
Hesaplamalar deneysel bilgilere (Çizelge 11) atıf yapılarak, ilk önce mod 1 için yapılmalı ve sonra aynı işlem
kullanılarak diğer deney modlarına genişletilmelidir.
Çizelge 11- İki stroklu SI motorunun deneysel bilgileri
Mod 1 2
Motor devri devir/dakika 9 500 2 800
Güç kW 2,31 0
Yük yüzdesi % 100 0
Ağırlıklandırma faktörleri - 0,9 0,1
Barometrik basınç kPa 100,3 100,3
Hava sıcaklığı °C 25,4 25
Bağıl hava nemi % 38,0 38,0
Mutlak hava nemi g H20 /kg hava 7,742 7,558
CO kuru ppm 37 086 16 150
NO x ıslak ppm 183 15
HC ıslak ppm C1 14 220 13 179
CO 2 kuru % Vol. 11,986 11,446
Yakıt kütle akışı kg/h 1,195 0,089
Yakıt H/C oranı - 1,85 1,85
Yakıt O/C oranı 0 0
2.2.1- Kuru/ıslak düzeltme faktörü kw
Kuru/ıslak düzeltme faktörü k w , kuru CO ve CO 2 ölçmelerini ıslak esasa dönüştürmek için hesaplanmalıdır.
kw = kw,r =
1 0,005
1
%
CO(
dry)
% CO2 ( dry)
0,01
% H2(
dry)
k w 2
Burada;
H 2 (dry)=
0,5 % CO (dry) % CO (dry) % CO
% CO (dry) 3
% CO (dry)
2
2
(dry)
128

0,5 1,853,7086
(3,7086 11,986)
3,7086 (311,986)
H 2 (dry)= %1, 357
k w2 =
k w2 =
1,608
H
1000 1,608
H
a
a
1,608
7,742
1000 1,608
7,742
0,012
1
11,85
0,005 (3,7086 11,986)
- 0,011,357
0,012
kw = kw,r = 0,874
CO (wet) = CO (dry) × kw = 37086 × 0,874 = 32420 ppm
CO 2 (wet) = CO 2 (dry) × kw = 11,986 × 0,874 = 10,478 % Hacimce
Çizelge 12- Farklı deney modlarına göre CO ve CO 2 ıslak değerleri
Mod 1 2
H 2 dry % 1,357 0,543
k w2 - 0,012 0,012
k w - 0,874 0,887
CO wet ppm 32 420 14 325
CO 2 wet % 10,478 10,153
2.2.2 HC emisyonları
HC
mass
=
Burada;
MW
MW
HC
FUEL
% CO ( wet ) % CO
2
2 AIR
1
% conc G
% CO(
wet ) % HC(
wet )
FUEL
1000
MW HC = MW FUEL
MW FUEL = 12,011 + α × 1,00794 = 13,876
13,876
1
HC mass
1,4221,1951000
112,520g
/ h
13,876 10,478 0,04 3,2420 1,422
Çizelge 13- Deney modlarına göre HC emisyonları [g/h]
Mod 1 2
HC mass 112,520 9,119
2.2.3 NO x emisyonları
İki stroklu motorlarda NO x emisyonlarının düzeltilmesi için K H faktörü 1’e eşittir:
NO
xmass
MWNO 1
x
%
conc KH
G
MWFUEL
% CO2
( wet ) % CO2
% CO(
wet ) % HC(
wet )
AIR
46,01
1
0,018311,1951000
4,800g
h
13,876 10,478 0,04 3,2420 1,422
NO x mass
/
FUEL
1000
Çizelge 14- Deney modlarına göre NO x emisyonları [g/h]
Mod 1 2
NO x mass 4,800 0,034
2.2.4 CO emisyonları
129

CO
mass
MW
MW
CO
FUEL
% CO ( wet ) % CO
2
2 AIR
1
%
conc G
% CO(
wet ) % HC(
wet )
28,01
1
CO mass
3,24201,1951000
517,851g
/ h
13,876 10,478 0,04 3,2420 1,422
Çizelge 15- Deney modlarına göre CO emisyonları [g/h]
Mod 1 2
CO mass 517,851 20,007
2.2.5 CO 2 emisyonları
FUEL
1000
MWCO2
1
CO
2mass
%
conc GFUEL
10002222
MW % CO ( wet ) % CO % CO(
wet ) % HC(
wet )
FUEL
2
2HAVA
44,01
1
CO2 mass
10,4781,1951000
2629,658g
/ h
13,876 10,478 0,04 3,2420 1,422
Çizelge 16- Deney modlarına göre CO 2 emisyonları [g/h]
Mod 1 2
CO 2mass 2 629,658 222,799
2.2.6 -Özel emisyonlar
Özel emisyon (g/kWh), bütün münferit bileşenler için aşağıdaki şekilde hesaplanmalıdır:
Münferit gaz =
n
i1
( Gaz
n
i1
massi
WF
)
( P WF
)
i
i
i
Çizelge 17- İki deney modundaki emisyonlar [g/h] ve ağırlıklandırma faktörleri
Mod 1 2
HC mass g/h 112,520 9,119
NO x mass g/h 4,800 0,034
CO mass g/h 517,851 20,007
CO 2 mass g/h 2 629,658 222,799
Güç P II kW 2,31 0
Ağırlıklandırma faktörleri WF i 0,85 0,15
112,52
0,85 9,119
0,15
HC
49,4g
/ kWh
2,31
0,85 0
0,15
4,800
0,85 0,034
0,15
NO x
2,08g
/ kWh
2,31
0,85 0
0,15
517,851
0,85 20,007 0,15
CO
225,71g
/ kWh
2,31
0,85 0
0,15
2629,658
0,85 222,799
0,15
CO
2
1155,4g
/ kWh
2,31
0,85 0
0,15
2.3- Dört stroklu SI motordan alınan seyreltilmiş egzoz gazı bilgileri
130

Hesaplamalar, deneysel bilgilere (Çizelge 18) atıf yapılarak, ilk önce mod 1 için yapılmalı ve sonra aynı işlem
kullanılarak diğer deney modlarına genişletilmelidir.
Çizelge 18- Dört stroklu SI motorun deneysel bilgileri
Mod 1 2 3 4 5 6
Motor devri devir/dakika 3 060 3 060 3 060 3 060 3 060 2 100
Güç kW 13,15 9,81 6,52 3,25 1,28 0
Yük yüzdesi % 100 75 50 25 10 0
Ağırlıklandırma
- 0,090 0,200 0,290 0,300 0,070 0,050
faktörleri
Barometrik basınç kPa 980 980 980 980 980 980
Giriş havası sıcaklığı 1) °C 25,3 25,1 24,5 23,7 23,5 22,6
Giriş havası bağıl
% 19,8 19,8 20,6 21,5 21,9 23,2
nemi 1)
Giriş havası mutlak g H20 /kg air 4,08 4,03 4,05 4,03 4,05 4,06
nemi
CO dry ppm 3 681 3 465 2 541 2 365 3 086 1 817
NO x wet ppm 85,4 49,2 24,3 5,8 2,9 1,2
HC wet ppm C1 91 92 77 78 119 186
CO 2dry % Vol. 1,038 0,814 0,649 0,457 0,330 0,208
CO dry (ortam) ppm 3 3 3 2 2 3
NO x wet (ortam) ppm 0,1 0,1 0,1 0,1 0,1 0,1
HC wet (ortam) ppm C1 6 6 5 6 6 4
CO 2 dry (ortam) % Vol. 0,042 0,041 0,041 0,040 0,040 0,040
Seyreltilmiş egzoz gazı kg/h 625,722 627,171 623,549 630,792 627,895 561,267
kütle akışı G TOTW
Yakıt H/C oranı - 1,85 1,85 1,85 1,85 1,85 1,85
Yakıt O/C oranı 0 0 0 0 0 0
1) Seyreltme havası şartları, giriş havası şartlarına eşittir.
2.3.1- Kuru/ıslak düzeltme faktörü k w
Kuru/ıslak düzeltme faktörü k w , kuru CO ve CO2 ölçmelerini ıslak esasa dönüştürmek için hesaplanmalıdır.
Seyreltilmiş egzoz gazı için:
kw = k w,e,2 =
(1 k
w 1)
% CO2
( dry)
1
200
Burada;
1
1
1,608x
H d 1 H
a
k w1 = DF DF
1 1
1000 1,608 H
d 1
H
a
DF DF
DF =
DF=
13,4
% conc
CO
( ppmconc
CO
ppmconc
HC
) 10
2
13,4
1,038
( 3 681
91) 10
-4
9,465
-4
131

1 1
1,608 4,08
1
4,08
9,465 9,465
k w1 =
0, 007
1 1
1000 1,608 4,08
1
4,08
9,465 9,465
(1 0,007)
k w = k w,e,2 =
0, 984
1,851,038
1
200
CO(wet) = CO(dry) × k w = 3681 × 0,984 = 3623 ppm
CO 2 (wet) = CO 2 (dry) × k w = 1,038 × 0,984 = %1,0219
Çizelge 19- Deney modlarına göre seyreltilmiş egzoz gazı için CO ve CO 2 ıslak değerleri
Mod 1 2 3 4 5 6
DF - 9,465 11,454 14,707 19,100 20,612 32,788
k w1 - 0,007 0,006 0,006 0,006 0,006 0,006
k w - 0,984 0,986 0,988 0,989 0,991 0,992
CO(wet) ppm 3 623 3 417 2 510 2 340 3 057 1 802
CO 2 (wet) % 1,0219 0,8028 0,6412 0,4524 0,3264 0,2066
Seyreltme havası için:
k w,d = 1 - kw 1
Burada K w1 faktörü, seyreltilmiş egzoz gazı için halihazırda hesaplanan ile aynı olmalıdır.
k w,d = 1 - 0,007 = 0,993
CO(wet) = CO(dry) × k w = 3 × 0,993 = 3 ppm
CO 2 (wet) = CO 2( dry) × k w = 0,042 × 0,993 = Hacimce % 0,0421
Çizelge 20- Deney modlarına göre seyreltme havası için CO ve CO 2 ıslak değerleri
Mod 1 2 3 4 5 6
k w1 - 0,007 0,006 0,006 0,006 0,006 0,006
k w - 0,993 0,994 0,994 0,994 0,994 0,994
CO (wet) ppm 3 3 3 2 2 3
CO 2 (wet) % 0,0421 0,0405 0,0403 0,0398 0,0394 0,0401
2.3.2- HC emisyonları
HC mass = u × conc c × G TOTW
Burada;
u
conc c
conc c
HC mass
: 0,000478 (Çizelge 2’den)
: conc - conc d × (1-1/DF)
: 91 - 6 × (1-1/9,465) = 86 ppm
: 0,000478 × 86 × 625,722 = 25,666 g/h
Çizelge 21- Deney modlarına göre HC emisyonları [g/h]
Mod 1 2 3 4 5 6
HC mass 25,666 25,993 21,607 21,850 34,074 48,963
132

2.3.3 - NO x emisyonları
NO x emisyonlarının düzeltilmesi için K H faktörü aşağıdaki eşitlikten hesaplanmalıdır:
K H = 0,6272 + 44,030 × 10 -3 × Ha – 0,862 × 10 -3 × H a
2
K H = 0,6272 + 44,030 × 10 -3 × 4,8 – 0,862 × 10 -3 × (4,08) 2 = 0,79
Çizelge 22- Deney modlarına göre NO x emisyonlarının K H nem düzeltme faktörü
Mod 1 2 3 4 5 6
K H 0,793 0,791 0,791 0,790 0,791 0,792
NO xmass = u × conc c × K H × G TOTW
Burada;
u : 0,001587 (Çizelge 2’den)
conc c : conc - conc d × (1-1/DF)
conc c : 85 - 0 × (1-1/9,465) = 85 ppm
NO xmass : 0,001587 × 85 × 0,79 × 625,722 = 67,168 g/h
Çizelge 23- Deney modlarına göre NO x emisyonları [g/h]
Mod 1 2 3 4 5 6
NO x mass 67,168 38,721 19,012 4,621 2,319 0,811
2.3.4- CO emisyonları
CO mass = u × conc c × G TOTW
Burada;
u : 0,000966 (Çizelge 2’den)
conc c : conc - conc d × (1-1/DF)
conc c : 3622 -3 × (1-1/9,465) = 3620 ppm
CO mass : 0,000966 × 3620 × 625,722 = 2188,001 g/h
Çizelge 24- Deney modlarına göre CO emisyonları [g/h]
Mod 1 2 3 4 5 6
CO mass 2 188,001 2 068,760 1 510,187 1 424,792 1 853,109 975,435
2.3.5 CO 2 emisyonları
CO 2mass = u × conc c × G TOTW
Burada;
u : 15,19 (Çizelge 2’den)
conc c : conc - concd × (1 - 1/DF)
conc c : 1,0219 - 0,0421 × (1-1/9,465) = % 0,9842 Vol
CO 2mass :15,19 × 0,9842 × 625,722 = 9 354,488 g/h
Çizelge 25- Farklı deney modlarına göre CO 2 emisyonları [g/h]
Mod 1 2 3 4 5 6
CO mass 9 354,488 7 295,794 5 717,531 3 973,503 2 756,113 1 430,229
2.3.6 Özel emisyonlar
Özel emisyon (g/kWh), bütün münferit bileşenler için hesaplanmalıdır:
Münferit gaz =
n
i1
n
( Gas
i1
mass
WF
)
( P WF
)
i
i
i
Çizelge 26- Farklı deney modlarına göre emisyonlar [g/h] ve ağırlıklandırma faktörleri
Mod 1 2 3 4 5 6
HC mass g/h 25,666 25,993 21,607 21,850 34,074 48,963
133

NO x mass g/h 67,168 38,721 19,012 4,621 2,319 0,811
CO mass g/h 2 188,001 2 068,760 1 510,187 1 424,792 1 853,109 975,435
CO 2mass g/h 9 354,488 7 295,794 5 717,531 3 973,503 2 756,113 1 430,229
Güç P i kW 13,15 9,81 6,52 3,25 1,28 0
Ağırlıklandırma
faktörleri WF I
- 0,090 0,200 0,290 0,300 0,070 0,050
HC
25,666 0,090 25,993 0,200 21,607 0,290 21,850 0,300 34,074 0,070 48,963 0,050
4,12 g / kWh
13,15 0,090 9,81
0,200 6,52 0,290 3,25 0,300 1,28
0,070 0
0,050
NO x
67,168 0,090 38,721
0,200 19,012
0,290 4,621
0,300 2,319 0,070 0,811
0,050
3,42g / kWh
13,15 0,090 9,81
0,200 6,52 0,290 3,25 0,300 1,28
0,070 0
0,050
CO
2188,001
0,090 2068,760 0,200 1510,187
0,290 1424,792
0,300 1853,109
0,070 975,435 0,050
271,15 g / kWh
13,15 0,090 9,81
0,200 6,52 0,290 3,25 0,300 1,28
0,070 0
0,050
9354,488 0,090 7295,794 0,200 5717,531 0,290 3973,503 0,300 2756,113 0,070 1430,229
0,050
CO 2
887,53 g / kWh
13,15 0,090 9,81
0,200 6,52 0,290 3,25 0,300 1,28
0,070 0
0,050
134

Ek IV İlave 4
1- Emisyon standardlarına uygunluk
Bu İlave, sadece Faz 2 SI motorlara uygulanır.
1.1- Ek I (Madde 4.2)’deki Faz 2 motorlar için egzoz emisyon standardları, bu İlave’de uygun olarak belirlendiği gibi
motorların emisyon dayanıklılık süresi EDP için motorların emisyonlarına uygulanır.
1.2 Bütün Faz 2 motorlar, bu yönetmelikteki işlemlere uygun olarak deneye tabi tutulduğunda ve bu İlave’de belirtilen
bozulma faktörü (DF) ile çarpılarak ayarlandığında, bir motor grubunu temsil eden bütün deney motorları, verilen bir
motor sınıfı için her bir faz 2 emisyon standardından (grup emisyon sınırı (FEL), uygulanabildiğinde) az veya standarda
eşit olan emisyonlara sahipse, bu grubun o motor sınıfı için emisyon standardlarına uygun olduğu kabul edilmelidir. Bir
motor grubunu temsil eden herhangi bir deney motoru, bu İlave’de belirtilen bozulma faktörü (DF) ile çarpılarak
ayarlandığında, verilen bir motor sınıfı için herhangi bir tek emisyon standardından (uygulanabildiğinde, FEL) büyük
olan emisyonlara sahipse, bu grubun o motor sınıfı için emisyon standardlarına uygun olmadığı kabul edilmelidir
1.3 - Küçük hacimli motor imalatçıları, isteğe bağlı olarak, bu maddedeki Çizelge 1 ve Çizelge 2’den HC+NO x ve CO
için bozulma faktörlerini alabilir veya Madde 1.3.1’de belirtilen işleme göre HC+NO x ve CO için bozulma faktörlerini
hesaplayabilirler. Bu maddedeki Çizelge 1 ve Çizelge 2’nin kapsamında bulunmayan teknolojiler için imalatçı, bu
İlave’nin Madde 1.4’te belirtilen işlemini kullanmalıdır.
Çizelge 1- Elde taşınan motorlarda küçük hacimli imalatçı için verilen HC+NO x ve CO bozulma faktörleri
Motor sınıfı İki stroklu motorlar Dört stroklu motorlar İyileştirme tertibatlı
HC + NOx CO HC + NOx CO
motorlar
SH:1 1,1 1,1 1,5 1,1 DF’ler, Madde
SH:2 1,1 1,1 1,5 1,1
1.3.1’deki formül
SH:3 1,1 1,1 1,5 1,1
kullanılarak
hesaplanmalıdır.
Çizelge 2- Elde taşınmayan motorlarda küçük hacimli imalatçı için verilen HC+NO x ve CO bozulma faktörleri
Motor sınıfı Yan subaplı motorlar Tepede subaplı motorlar İyileştirme tertibatlı
HC + NO x CO HC + NO x CO
motorlar
SN:1 2,1 1,1 1,5 1,1 DF’ler, Madde
SN:2 2,1 1,1 1,5 1,1
1.3.1’deki formül
SN:3 2,1 1,1 1,5 1,1
kullanılarak
SN:4 1,6 1,1 1,4 1.1
hesaplanmalıdır.
1.3.1- İyileştiricili motorlarda bozulma faktörlerinin hesaplanması için formül:
DF = [(NE * EDF) - (CC *F)]/ (NE - CC)
Burada;
DF : Bozulma faktorü
NE : Katalizörden önceki yeni motor emisyon seviyeleri (g/kWh)
EDF : Çizelge 1’de gösterildiği gibi katalizörsüz motorlar için bozulma faktörü
CC : 0 saatte dönüştürülen miktar, g/kWh
F : Motorların bütün sınıflarında HC için 0,8 ve NO x için 0,0
F : Motorların bütün sınıflarında CO için 0,8
1.4- İmalatçılar, uygun olduğunda, bütün faz 2 motor gruplarında her bir düzenlenmiş kirletici için verilen bir DF’yi
elde etmeli veya DF’yi hesaplamalıdır. Bu tür DF’ler, tip onayı ve imalat hattı deneyi için kullanılmalıdır.
1.4.1- Bu maddenin Çizelge 1 ve Çizelge 2’sinde belirtilen DF’leri kullanmayan motorlarda, DF’ler aşağıdaki gibi
hesaplanmalıdır:
1.4.1.1- HC + NO x emisyon standardlarını (uygulanabildiğinde, FEL), en fazla aşması muhtemel olan, seçilen yapıyı
temsil eden ve üretilen motorları temsil edecek şekilde imal edilen en az bir deney motoru üzerinde, birkaç saat sonra
emisyonların kararlı hale geldiğini gösteren bu yönetmelikte belirtildiği gibi, emisyon deneyinin (tam) deney işlemi
yapılır.
135

1.4.1.2- Birden fazla motor deneye tabi tutulursa, sonuçların ortalaması alınır ve ilave bir esas sayıyla belirtilerek,
uygulanabilir standardda yer alan aynı ondalık sayı yerlerine kadar yuvarlatılır.
1.4.1.3- Motorun yaşlandırılmasını izleyerek bu tür emisyon deneyi tekrar yapılır. Yaşlandırma işlemi, emisyon
performansını etkileyebilecek tipik tüketici kullanımına göre beklenen kullanım tipini ve diğer bozulma
mekanizmalarını göz önünde bulundurarak, imalatçının motorun kararlılık dönemi boyunca kullanımda beklenen
emisyon bozulmasını uygun olarak tahmin etmesini sağlayacak şekilde tasarımlanmalıdır. Birden fazla motor deneye
tabi tutulursa, sonuçların ortalaması alınır ve ilave bir esas sayıyla belirtilerek, uygulanabilir standardda yer alan aynı
ondalık sayı yerlerine kadar yuvarlatılır.
1.4.1.4- Kararlılık dönemi sonunda (uygulanabilirse, ortalama emisyonlar), dengelenen emisyonlarla (uygulanabilirse,
ortalama emisyonlar) düzenlenmiş her kirletici için emisyonlar bölünür ve iki önemli sayıya yuvarlatılır. Elde edilen
sayı, 1,00’dan az olmadıkça, DF olmalı ve bu durumda DF 1,0 olmalıdır.
1.4.1.5- İmalatçının isteği halinde, ilave emisyon deney noktaları, dengelenmiş emisyon deney noktası ile emisyon
kararlılık dönemi arasında programlanabilir. Ara deneyler programlanırsa, deney noktaları EDP boyunca (artı veya eksi
iki saat) düzgün aralıklı olmalı ve bu tür bir deney noktası tam EDP’nin yarısında (artı veya eksi iki saat) olmalıdır.
Her bir HC + NO x ve CO kirleticisi için düz bir hat, başlangıç deneyinin sıfırıncı saatte oluşmasını esas alarak elde
edilen veri noktalarına en küçük kareler yöntemini kullanarak uydurulmalıdır. Bozulma faktörü, sıfırıncı saatlerde
hesaplanan emisyonlar ile bölünen doğruluk periyodu sonundaki hesaplanmış emisyonlardır.
1.4.1.6- Hesaplanan bozulma faktörleri,
İmalatçı; etkilenen motor gruplarının, kullanılan tasarıma ve teknolojiye dayanan benzer emisyon bozulma
karakteristiklerine sahip olmasının makul olarak beklendiği, kabul edilebilir haklı bir nedenini önceden tip onayı aldığı
ulusal tip onay kuruluşuna sunarsa, hesaplanan bozulma faktörleri, ayrıca oluşturulan birini de içine alacak şekilde
grupları kapsayabilir.
Ayrıntılı olmayan bir tasarım listesi ve teknoloji grupları aşağıda verilmiştir:
- İyileştirici sistemi olmayan bilinen iki stroklu motorlar,
- Aynı aktif malzeme ve yüklemeli seramik katalizöre ve cm 2 başına aynı hücre sayısına sahip bilinen iki stroklu
motorlar,
- Aynı aktif malzeme ve yüklemeli seramik katalizöre, aynı katman ve cm 2 başına aynı hücre sayısına sahip bilinen iki
stroklu motorlar,
- İki stroklu motorlarda yeterli bir arama sistemi bulunmalıdır. Kademeli egzoz (stratified scavenging) sistemi
bulunan iki stroklu motorlar
- Aynı valf teknolojili ve benzer yağlama sistemli katalizöre (yukarıdaki gibi tarif edilen) sahip dört stroklu motorlar
- Aynı valf teknolojili ve benzer yağlama sistemli katalizörü olmayan dört stroklu motorlar
2 - Faz 2 motorlar için emisyon kararlılık dönemleri
2.1- İmalatçılar, tip onayı alınırken her bir motor grubu için geçerli olan EDP kategorisini beyan etmelidir. Bu tür
kategori, donanımın beklenen faydalı ömürlerinin motor imalatçısı tarafından belirlendiği şekilde yerleştirilmesi
beklenen motorlara en yakın olarak yaklaştığı kategori olmalıdır. İmalatçılar, her bir motor grubu için EDP
kategorisinin seçimini destekleyen uygun bilgilere sahip olmalıdır. Bu tür bilgiler, talebi halinde onay kuruluşuna
verilmelidir.
2.1.1- Elde taşınan motorlar için: İmalatçılar, Çizelge 1’den EDP kategorisini seçmelidir.
Çizelge 1- Elde taşınan motorlar için EDP kategorileri (saatler)
Kategori 1 2 3
Sınıf SH:1 50 125 300
Sınıf SH:2 50 125 300
Sınıf SH:3 50 125 300
2.1.2- Elde taşınmayan motorlar için: İmalatçılar, Çizelge 2’den EDP kategorisini seçmelidir.
Çizelge 2- Elde taşınmayan motorlar için EDP kategorileri (saatler)
Kategori 1 2 3
136

Sınıf SN:1 50 125 300
Sınıf SN:2 125 250 500
Sınıf SN:3 125 250 500
Sınıf SN:4 250 500 1 000
2.1.3- İmalatçı, beyan edilen faydalı ömrün uygun olduğu konusunda onay kuruluşunu ikna etmelidir. Verilen bir
motor grubu için, imalatçının EDP kategorisi seçimini aşağıdakileri içerebilir ancak bunlarla sınırlı değildir:
- Söz konusu motorlara yerleştirilen teçhizatın ömür süreleri ile ilgili incelemeler,
- Yaşlı motorların performansının yararlılık ve/veya güvenirliliklerinin değiştirmeyi veya tamiri gerekli kılacak bir
noktaya ulaştığı görüldüğünde yaşlı motorları incelemek için bu alandaki mühendislik değerlendirmeleri,
- Garanti beyanı ve garanti süreleri,
- Motor ömrü ile ilgili sarf malzemeleri,
- Motor müşterilerilerinden alınan arıza raporları ve
- Özel motor teknolojilerinin, motor malzemelerinin veya motor tasarımlarının dayanıklılığının saat cinsinden
mühendislik değerlendirmeleri.
137

EK V
ONAY DENEYLERİ VE İMALATIN UYGUNLUĞUNU DOĞRULAMAK İÇİN ÖNERİLEN REFERANS
YAKITIN TEKNİK ÖZELLİKLERİ
FAZ I ve FAZ II SINIR DEĞERLERİ SAĞLAYACAK TİP ONAYLI CI MOTORLAR İÇİN VE İÇ SUYOLU
TEKNELERİNDE KULLANILACAK MOTORLAR İÇİN YOL DIŞI HAREKETLİ MAKİNALAR
REFERANS YAKITI
CI MOTORLAR İÇİN YOL DIŞI HAREKETLİ MAKİNE REFERANS YAKITI 1)
Not : Motor performansı/egzoz emisyonları için anahtar özellikler belirtilmiştir.
Sınırlar ve birimler (2)
Setan sayısı (4) Asgari 45 (7)
Azami 50
15 o C’de yoğunluk Asgari 835 kg/m 3
Distilasyon (3)
- % 95 noktası
40 o C’de viskozite Asgari 2,5 mm 2 /saniye
Deney yöntemi
ISO 5165
Azami 845 kg/m 3(10) ISO 3675, ASTM D 4052
Azami 370 o C ISO 3405
Azami 3,5 mm 2 /saniye
Kükürt muhtevası Asgari % 0,1 kütle (9)
ISO 3104
Azami % 0,2 kütle (8) ISO 8754, EN 24260
Parlama noktası Asgari 55 o C ISO 2719
CFFP Asgari –
Azami + 5 o C
EN 116
Bakır korrozyonu Azami 1 ISO 2160
Konradson karbon tortusu (%10
DR)
Azami %0,3 kütle ISO 10370
Kül muhtevası Azami %0,1 kütle ASTM D 482 (12)
Su muhtevası Azami %0,05 kütle ASTM D 95, D 1744
Nötralizasyon
(kuvvetli asit) sayısı
Azami 0,20 mg KOH /g
Oksidasyon kararlılığı (5) Azami 2,5 mg /100 ml ASTM D 2274
Katkı maddeleri (6)
Not 1 - Motorun veya aracın ısı verimliliğinin hesaplanması istenirse, yakıtın ısıl değeri aşağıdaki formülden
hesaplanır:
Özel enerji (ısıl değer) (net)
MJ/kg = (46,423 – 8,792.d 2 + 3,17.d) x (x+y+s)) + 9,42.s – 2,499.x.
Burada;
d : 288 K (15 o C)’de yoğunluktur.
x: Su kütlesinin oranıdır(%100)
y: Kül kütlesinin oranıdır (%100)
s: Kükürt kütlesinin oranıdır(%100)
138

Not 2 - Özellikte belirtilen değerler, ‘gerçek değerlerdir’. Bunların sınır değerlerinin oluşturulmasında, ‘Petrol imalat
kalitesi anlaşmazlıklarının esasını tanımlayan’ ASTM D 3244’ün terimleri uygulanmıştır ve asgari değerin
belirlenmesinde sıfırdan büyük asgari 2 R farklılığı dikkate alınmıştır. Azami ve asgari değerlerin tespitinde,
asgari fark 4R’dir (R=yeniden oluşturulabilirlik ).
İstatistiksel nedenler için gerekli olan bu tedbirlere rağmen, yakıt imalatçısı, belirtilen azami değerin 2R ve
azami ve asgari sınırları içinde ortalama bir değer olduğu durumda, bununla birlikte sıfır değerini
amaçlamalıdır. Yakıt , özelliklerde belirtilen şartları karşılayıp karşılamayacağına göre bu hususa açıklık
getirmek gerekirse, ISO 3244’ün terimleri uygulanmalıdır.
Not 3 - Belirtilen sayılar buharlaşmış miktarları gösterir (geri alma yüzdesi + kayıp yüzdesi).
Not 4 - Setan sayısı, 4R asgari aralığının şartları ile uygunlukta değildir. Bununla birlikte, tedarikçi ile yakıt kullanıcısı
arasında anlaşmazlık olması durumunda, gerekli hassasiyeti elde etmek için yeterli sayıda ölçmelerin tekrar tekli
tespitlere göre yapılması kaydıyla, bu tür anlaşmazlıkları çözmek için ASTM 3244’ün terimleri kullanılabilir.
Not 5 - Oksidasyon kararlılığı kontrol edilse bile, raf ömrü sınırlı olacaktır. Depolama şartları ve ömrü hususunda
tedarikçiden tavsiye istenmelidir.
Not 6 - Bu yakıt, sadece düzgün çalışma ve bileşimi değiştirilmiş hidrokarbon damıtık bileşenler esasında olmalıdır.
Kükürdün giderilmesine müsaade edilir. Yakıt, herhangi bir madeni katkı maddesi veya setan iyileştirici katkı
maddeleri içermemelidir.
Not 7 - Kullanılan referans yakıtın setan sayısının rapor edilmesi durumunda, daha düşük değerlere müsaade edilir.
Not 8 - Kullanılan referans yakıtın kükürt muhtevasının rapor edilmesi durumunda, daha yüksek değerlere müsaade
edilir.
Not 9 - Pazarlardaki eğilimlerin ışığında, sabit incelemeye devam edilmelidir. Başvuru sahibinin isteği üzerine, egzoz
iyileştirme tertibatı olmayan bir motorun ilk onayının amacı için kütlece % 0,05 nominal kükürt (kütlece asgari
% 0,03) müsaade edilir. Bu durumda, ölçülen parçacık seviyesi yükseltilerek, aşağıdaki eşitlikle yakıt kükürt
muhtevası (kütlece % 0,15) için nominal olarak belirtilen ortalama değere göre düzeltilmelidir.
Burada;
PT adj : Ayarlanmış PT değeri (g/kWh)
PT
SFC
PT adj = PT + SFC x 0,0917 x (NSLF – FSF)
: Parçacık emisyonları için ölçülmüş tartılı özgül emisyon değeri (g/kWh)
: Aşağıdaki gibi formüle uygun olarak hesaplanmış, tartılı özel yakıt tüketimi (g/kWh)
NSLF : Kükürt muhtevası kütle kesrinin anma özelliğinin ortalaması (ör.: %0,15/100)
FSF : Kükürt muhtevası kütle kesri (%/100)
Tartılmış özgül yakıt tüketiminin hesaplanması için eşitlik :
Burada:
SFC
N
G
FUEL , i
i1
n
i1
P xWF
i
xWF
i
i
P
i
Pm , i
PAE
, i
Ek I’in madde 5.3.2’sine uygun olarak imalat uygunluğu değerlendirme amaçları için, istenilen özellikler, asgari
/ azami %0,1 / %0,2 kütle seviyesine uygun kükürt muhtevası olan referans yakıt kullanılarak sağlanmalıdır.
Not 10 - 855 kg/m 3 ’e kadar daha yüksek değerler, müsaade edilir. Bu durumda, kullanılacak referans yakıtın yoğunluğu
rapor edilmelidir. Ek I’in madde 5.3.2’sine uygun olarak imalat uygunluğu değerlendirme amaçları için
139

istenilen özellikler asgari/azami, 835/845 kg/m 3
sağlanmalıdır.
kütle seviyesine uygun olan referans yakıt kullanılarak
Not 11 - Bütün yakıt karakteristikleri ve sınır değerleri, pazardaki eğilimler bakımından incelemeye devam edilmelidir.
Not 12 - Uygulama tarihinin yürürlüğe girmesiyle EN /ISO6245 standardı ile değiştirilmelidir.
FAZ IIIA SINIR DEĞERLERİ SAĞLAYACAK TİP ONAYLI CI MOTORLAR İÇİN YOL DIŞI HAREKETLİ
MAKİNALAR REFERANS YAKITI
Parametreler
Birim
Sınırlar 1)
Asgari Azami
Deney Yöntemi
Setan sayısı 2) 52 54,0 EN –ISO 5165
15 o C’ta yoğunluk kg/m 3 833 837 EN- ISO 3675
Damıtma:
- % 50 noktası
o C 245 - EN ISO 3405
- % 95 noktası
o C 345 350 EN ISO 3405
- Nihai kaynama noktası
o C - 370 EN ISO 3405
Parlama noktası
o C 55 - EN 22719
CFPP
o C - -5 EN 116
40 o C’ta viskozite mm 2 /s 2,5 3,5 EN- ISO 3104
Polisiklik aromatik hidrokarbonlar % m/m 3,0 6,0 IP 391
Kükürt muhtevası (3) mg/kg - 300 ASTM D 5453
Bakır korozyonu - Sınıf 1 EN ISO 2160
Konradson karbon tortusu (%10 DR) % m/m - 0,2 EN ISO 10370
Kül muhtevası % m/m - 0,01 EN ISO 6245
Su muhtevası % m/m - 0,05 EN ISO 12937
Nötürleştirme (kuvvetli asit)sayısı mg KOH/g - 0,02 ASTM D 974
Oksidasyon kararlılığı (4) mg/ml - 0,025 EN ISO 12205
1)
Özelliklerde verilen değerler, gerçek değerlerdir. Sınır değerlerin oluşturulmasında, ISO 4259 “Petrol ürünleri -
Deney metotlarına göre hassas bilgilerin belirlenmesi ve uygulanması” standardındaki şartlar uygulanmış ve asgari
değerlerin belirlenmesinde sıfırdan büyük asgari 2 R farklılığı dikkate alınmıştır. Azami ve asgari değerlerin
tespitinde, asgari fark 4R’dir (R=uyarlık ).
Teknik nedenler için gerekli olan bu önleme rağmen, yakıt imalatçısı, bununla birlikte şart koşulan azami değerin 2R
ve azami ve asgari sınırları içinde ortalama bir değer olduğu durumda, sıfır değerini amaçlamalıdır. Yakıt özelliklerde
belirtilen şartları karşılayıp karşılamayacağına göre bu hususa açıklık getirmek gerekirse, ISO 4259’un şartları
uygulanmalıdır.
2) Setan sayısı aralığı 4R’nin asgari aralık özellikleriyle uyumlu değildir. Ancak, yakıt kullanıcısı ile yakıt tedarikçisi
arasında bir anlaşmazlık durumunda, ISO 4259’da belirtilen terimle gerekli hassasiyeti elde etmek için yeterli sayıda
tekrarlanan ölçmeler tekli belirlemeleri tercih edecek şekilde yapılırsa, bu şekildeki anlaşmazlıkları çözmek için
kullanılabilir.
3)
Tip I deneyi için kullanılan yakıtın gerçek kükürt muhtevası rapor edilmelidir.
4) Oksidasyon kararlılığı kontrol edilse bile, raf ömrünün sınırlandırılması muhtemeldir. Tedarikçiden depolama şartları
ve ömürle ilgili tavsiye alınmalıdır.
140

FAZ IIIB VE FAZ IV SINIR DEĞERLERİ SAĞLAYACAK TİP ONAYLI CI MOTORLAR İÇİN YOL DIŞI
HAREKETLİ MAKİNALAR REFERANS YAKITI
Parametreler
Birim
Sınırlar 1)
Asgari Azami
Deney Yöntemi
Setan sayısı 2) 54,0 EN ISO 5165
(Değişik satır:RG-11/11/2010-27756) # kg/m 3 833 865 EN - ISO 3675
15 o C’ta yoğunluk
Damıtma:
- % 50 noktası
o C 245 - EN ISO 3405
- % 95 noktası
o C 345 350 EN ISO 3405
- Nihai kaynama noktası
o C - 370 EN ISO 3405
Parlama noktası
o C 55 - EN 22719
CFPP
o C - -5 EN 116
40 o C’de viskozite mm 2 /s 2,3 3,3 EN ISO 3104
Polisiklik aromatik hidrokarbonlar % m/m 3,0 6,0 IP 391
Kükürt muhtevası (3) mg/kg - 10 ASTM D 5453
Bakır korozyonu - Sınıf 1 EN ISO 2160
Konradson karbon tortusu (%10 DR) % m/m - 0,2 EN ISO 10370
Kül muhtevası % m/m - 0,01 EN ISO 6245
Su muhtevası % m/m - 0,02 EN ISO 12937
Nötürleştirme (kuvvetli asit)sayısı mg KOH/g - 0,02 ASTM D 974
Oksidasyon kararlılığı (4) mg/ml - 0,025 EN ISO 12205
Yağlama (HFRR 60 °C’ta aşınma tarama μm — 400 CEC F-06-A-96
çapı)
Unvan
Yasaklanmıştır
1)
Özelliklerde verilen değerler, gerçek değerlerdir. Sınır değerlerin oluşturulmasında, ISO 4259 “Petrol ürünleri -
Deney metotlarına göre hassas bilgilerin belirlenmesi ve uygulanması” standardındaki terimler uygulanmış ve asgari
değerlerin belirlenmesinde sıfırdan büyük asgari 2 R farklılığı dikkate alınmıştır. Azami ve asgari değerlerin
tespitinde, asgari fark 4R’dir (R=yeniden oluşturulabilirlik ).
Teknik nedenler için gerekli olan bu önleme rağmen, yakıt imalatçısı, bununla birlikte şart koşulan azami değerin 2R
ve azami ve asgari sınırları içinde ortalama bir değer olduğu durumda, sıfır değerini amaçlamalıdır. Yakıt özelliklerde
belirtilen şartları karşılayıp karşılamayacağına göre bu hususa açıklık getirmek gerekirse, ISO 4259’un terimleri
uygulanmalıdır.
2) Setan sayısı aralığı 4R’nin asgari aralık özellikleriyle uyumlu değildir. Ancak, yakıt kullanıcısı ile yakıt tedarikçisi
arasında bir anlaşmazlık durumunda, ISO 4259’da belirtilen terimle gerekli hassasiyeti elde etmek için yeterli sayıda
tekrarlanan ölçmeler tekli belirlemeleri tercih edecek şekilde yapılırsa, bu şekildeki anlaşmazlıkları çözmek için
kullanılabilir.
3)
Tip I deneyi için kullanılan yakıtın gerçek kükürt muhtevası raporlanmalıdır.
4) Oksidasyon kararlılığı kontrol edilse bile, raf ömrünün sınırlandırılması muhtemeldir. Tedarikçiden depolama şartları
ve ömürle ilgili tavsiye alınmalıdır.
SI MOTORLAR İÇİN YOL DIŞI HAREKETLİ MAKİNA REFERANS YAKITI
141

Not- İki stroklu motorlar için yakıt, yağlama yağı ile aşağıda belirtilen benzinin karışımıdır. Yakıt/yağ karışım oranı,
Ek IV Madde 2.7’de belirtildiği gibi imalatçı tarafından tavsiye edilen oran olmalıdır.
Parametre Birim Sınırlar 1) Deney metodu Yayım
Asgarî Azamî
tarihi
Araştırma oktan
95,0 - EN 25164 1993
sayısı RON
Motor oktan sayısı
85,0 - EN 25163 1993
MON
15 °C’da yoğunluk kg/m 3 748 762 ISO 3675 1995
Reid buhar basıncı kPa 56,0 60,0 EN 12 1993
Damıtma
Başlangıç kaynama °C 24 40 EN-ISO 3405 1988
noktası
100 °C’da
% v/v 49,0 57,0 EN-ISO 3405 1988
buharlaşma
150 °C’da
% v/v 81,0 87,0 EN-ISO 3405 1988
buharlaşma
Son kaynama
°C 190 215 EN-ISO 3405 1988
noktası
Tortu % . 2 EN-ISO 3405 1988
Hidrokarbon analizi:
Olefinler % v/v - 10 ASTM D 1319 1995
Aromatikler % v/v 28,0 40,0 ASTM D 1319 1995
Benzen % v/v - 1,0 EN 12177 1998
Doymuşlar % v/v - denge ASTM D 1319 1995
Karbon/Hidrojen
rapor
rapor
oranı
Oksidasyon
dakika 480 - EN-ISO 7536 1996
kararlılığı 2)
Oksijen muhtevası % m/m - 2,3 EN 1601 1997
Mevcut zamk mg/mL - 0,04 EN – ISO 6246 1997
Kükürt muhtevası mg/kg - 100 EN-ISO 14596 1998
50 °C’da bakır
- 1 EN-ISO 2160 1995
korozyonu
Kurşun muhtevası g/l - 0,005 EN 237 1996
Fosfor muhtevası g/l - 0,0013 ASTM D 3231 1994
Not 1- Özellikte belirtilen değerler, “gerçek değerlerdir”. Bunların sınır değerlerinin oluşturulmasında, ISO 4259 -
Petrol ürünleri - Deney metotlarıyla ilgili kesinlik verilerinin tayini ve kullanılması - standardının terimleri
uygulanmıştır ve sıfırın üzerindeki asgarî 2 R’lik fark dikkate alınmıştır. Azamî ve asgarî değerlerin tespitinde,
asgarî fark 4R’dir (R=yeniden oluşturulabilirlik ). İstatistiksel nedenler için gerekli olan bu tedbirlere yakıt
imalatçısı, şart koşulan azamî değerin 2R olduğunda sıfırı ve azamî ve asgarî sınır değerlerin oranlarında
ortalama değeri dikkate almalıdır. Yakıt özelliklerde belirtilen şartları karşılayıp karşılamayacağına göre bu
hususa açıklık getirmek gerekirse, ISO 4259’un terimleri uygulanmalıdır.
Not 2-
Yakıt, rafineri benzin akıntılarını dengelemek için normal olarak kullanılan oksitlenmeyi önleyicileri ve
metallerin tepkimeye girmelerini önleyicileri (deactivators) ihtiva edebilir, ancak deterjan/dağıtıcı katkı
maddeleri ve çözücü yağlar bu içeriğe ilave edilmemelidir.
Ek VI
142

ANALİTİK VE NUMUNE ALMA SİSTEMİ
1 Gaz halindeki ve parçacık numune alma sistemleri
Şekil
numarası
Açıklama
2 Çiğ egzoz için egzoz gazı analiz sistemi
3 Seyreltik egzoz için egzoz gazı analiz sistemi
4 Kısmi akış, isokinetik akış, emme üfleyici kontrolü, kesirli numune alma
5 Kısmi akış, isokinetik akış, basınç üfleyici kontrolü, kesirli numune alma
6 Kısmi akış, CO 2 veya NOx kontrolü, kesirli numune alma
7 Kısmi akış, CO 2 veya karbon dengesi, toplam numune alma
8 Kısmi akış, tekli venturi ve derişim ölçmesi, kesirli numune alma
9 Kısmi akış, ikiz venturi veya orifis ve derişim ölçmesi, kesirli numune alma
10 Kısmi akış, çoklu boru ayrılması ve derişim ölçmesi, kesirli numune alma
11 Kısmi akış, akış kontrol, toplam numune alma
12 Kısmi akış, akış kontrol, kesirli numune alma
13 Kısmi akış, pozitif yer değiştirme pompası veya kritik akış venturisi, kesirli numune alma
14 Parçacık numune alma sistemi
15 Tam akış sistemi için seyreltme sistemi
1.a-
(Ek:RG-26/7/2013-28719) Bu ek aşağıdaki şekilde uygulanır:
(a) Faz I, II, IIIA, IIIB ve IV için bu Ek’in madde 1'indeki şartlar uygulanmalıdır;
(b) eğer imalatçı, bu Ek’in madde 1.2.1'inde belirtilen tercihe dayanarak UNECE Regülasyon No 96.03 düzenlemeler
dizisi Ek 4B'sindeki prosedürü kullanmayı tercih ederse, bu durumda UNECE Regülasyon No 96.03 düzenlemeler
dizisi Ek 4B’sinin madde 9’u uygulanmalıdır.
1.1 Gaz halindeki emisyonların tespiti
Madde 1.1.1 ve Şekil 2 ve Şekil 3, tavsiye edilen numune alma ve analiz sistemlerinin ayrıntılı açıklamalarını ihtiva
eder. Değişik yapılar, eşdeğer sonuçlar verebildiğinden, şekiller ile tam uyumluluk gerektirmez. Aletler, vanalar,
selenoidler, pompalar ve anahtarlar gibi ilave aksamlar, ilave bilgi sağlamak ve bileşen sistemlerin işlevlerini koordine
etmek için kullanılabilir. Bazı sistemler üzerinde doğruluğun muhafaza edilmesini gerektirmeyen diğer aksamlar, iyi
mühendislik değerlendirmesi esasına dayanıyorsa, hariç tutulabilir.
1.1.1 Gaz halindeki egzoz bileşenleri CO, CO 2 , HC, NOx
Çiğ veya seyreltilmiş egzoz gazındaki gaz halindeki emisyonların tespiti için analitik sistem, aşağıda belirtilenlerin
kullanımı esas alınarak açıklanmıştır:
- Hidrokarbonların ölçülmesi için HFID analizörü,
- Karbon monoksit ve karbon dioksitin ölçülmesi için NDIR analizörleri,
- Azot oksitlerin ölçülmesi için HCLD veya eş değeri analizör.
Çiğ egzoz gazı için (Şekil 2), farklı analizörlere yakın ve dahilî olarak parçalı (ayrık) yerleştirilmiş bir veya iki numune
alma sondası ile bütün bileşenler için numune alınabilir. Egzoz bileşenlerinin (su ve sülfürik asit dahil) yoğunlaşmasının
analitik sistemin herhangi bir noktasında meydana gelmemesi için tedbir alınmalıdır.
Seyreltilmiş egzoz gazında (Şekil 3), hidrokarbon numuneleri, diğer bileşenlerin numunelerinde kullanılan numune
alma sondası dışında, başka bir numune alma sondası ile alınmalıdır. Egzoz bileşenlerinin (su ve sülfürik asit dahil)
yoğunlaşmasının analitik sistemin herhangi bir noktasında meydana gelmemesi için tedbir alınmalıdır.
143

Şekil 2 - CO, CO 2 ve NO x için egzoz gazı analiz sisteminin akış şeması
144

Açıklamalar – Şekil 2 ve Şekil 3
Şekil 3 - CO, CO 2 NO x ve HC için seyreltik egzoz gazı analiz sisteminin akış şeması
Genel ifade
Gaz numune alma yolundaki bütün bileşenler, kendilerine ait sistemler için belirtilen sıcaklıkta muhafaza edilmelidir.
- SP1 Egzoz gazı numune alma sondası (sadece Şekil 2)
Kapalı, düz ve paslanmaz çelikten ve çok delikli bir sonda tavsiye edilir. İç çapı, numune alma hattının iç çapından
büyük olmamalıdır. Sondanın et kalınlığı, 1 mm’den büyük olmamalıdır. Yaklaşık aynı akış yönünde numune almak
için ölçülendirilmiş üç farklı yarıçap düzleminde asgari 3 delik olmalıdır. Sonda, egzoz boru çapının en az % 80’ine
kadar uzanmalıdır.
- SP2 Seyreltik egzoz gazı HC numune alma sondası (sadece Şekil 3)
Sonda aşağıda belirtilenleri sağlamalıdır:
- Hidrokarbon numune alma hattının (HSL3) ilk 254 mm ila 762 mm arasında bulunmalıdır.
- İç çapı asgari 5 mm olmalıdır.
- Sonda, DT seyreltme kanalının seyreltme havası ile egzoz gazının iyi karıştığı bir noktasına yerleştirilmelidir (Madde
1.2.1.2) (örneğin, egzozun seyreltme kanalına girdiği noktadan akış yönünde yaklaşık 10 kanal çapı mesafede bir
yer).
- Diğer sondalardan ve kanal cidarından herhangi bir akıntı veya anaforların etkisinde kalmayacak şekilde, yeterli
mesafede (radyal olarak) olmalıdır.
- Sonda çıkışında gaz akış sıcaklığını 463 K 10 K’e (190 o C 10 o C) kadar artırmak için ısıtılmalıdır.
- SP3 Seyreltik egzoz gazı CO, CO 2 , NO x numune alma sondası (sadece Şekil 3)
Sonda aşağıda belirtilenleri sağlamalıdır:
SP2 ile aynı düzlemde olmalıdır.
Diğer sondalardan ve kanal cidarından herhangi bir akıntı veya anaforların etkisinde kalmayacak şekilde, yeterli
mesafede (radyal olarak) olmalıdır.
Su yoğuşmasına mani olmak için uzunluğunun tamamı asgari 328 K (55
o C) sıcaklığa kadar ısıtılmalı ve
yalıtılmalıdır.
145

HSL1 Isıtılmış numune alma hattı
Numune alma hattı, tekli sondadan ayırma noktasına/noktalarına ve HC analizörüne gaz numunesi alınmasını sağlar.
Numune alma hattı, aşağıda belirtilenleri sağlamalıdır:
- Asgari 5 mm ve azami 13,5 mm iç çapa sahip olmalıdır.
- Paslanmaz çelikten veya PTFE’den yapılmış olmalıdır.
- Numune alma sondasındaki egzoz gazının sıcaklığı 463 K’e (190 o C) eşit veya altında ise, ayrı olarak kumanda
edilen ısıtılmış her bölümde ölçüldüğü gibi 463 K 10 K’’lik (190 o C 10 o C) cidar sıcaklığını muhafaza etmelidir.
- Numune alma sondasındaki egzoz gazının sıcaklığı 463 K’nin (190 o C) üzerinde ise, cidar sıcaklığını 453 K’den
(180 o C) daha büyük sıcaklıkta muhafaza etmelidir.
- Isıtılmış F2 filtresinden ve HFID’dan hemen önce 463 K 10 K’lik (190 o C 10 o C) gaz sıcaklığını muhafaza
etmelidir.
- HSL2 Isıtılmış NO x numune alma hattı
Numune aşma hattı;
- Cidar sıcaklığını, soğutma banyosu kullanıldığında konvertöre kadar ve soğutma banyosu kullanılmadığında analizöre
kadar, 328 K ila 473 K (55 o C ila 200 o C) sıcaklıkta muhafaza etmelidir.
- Paslanmaz çelikten veya PTFE’den yapılmış olmalıdır.
Su ve sülfürik asit yoğuşmasını önlemek için sadece numune alma hattının ısıtlması gerekli olduğundan, numune alma
hattı sıcaklığı yakıtın kükürt muhtevasına bağlıdır.
- SL Numune alma hattı; CO (CO 2 ) için
Hat, paslanmaz çelikten veya PTFE’den yapılmış olmalıdır. Isıtılabilir veya ısıtılamaz.
- BK Ortam torbası (isteğe bağlı, sadece Şekil 3)
Ortam derişimlerinin ölçülmesi için.
- BG Numune torbası (isteğe bağlı; sadece CO ve CO 2 için Şekil 3)
Numune derişimlerinin ölçülmesi için.
- F1 Isıtılmış ön filtre (isteğe bağlı)
Sıcaklık, HSL1 ile aynı olmalıdır.
- F2 Isıtılmış filtre
Filtre, analizörden önce gaz numunesinden katı parçacıkları ayırmalıdır. Sıcaklık, HSL1 ile aynı olmalıdır. Filtre,
ihtiyaç duyulursa değiştirilmelidir.
- P Isıtılmış numune alma pompası
Pompa, HSL1’in sıcaklığına kadar ısıtılmalıdır.
- HC
Hidrokarbonların tespiti için ısıtılmış alev iyonlaştırma detektörü (HFID). Sıcaklık, 453 K ila (180 o C) 473 K (200 o C)
sıcaklıkta tutulmalıdır.
- CO, CO 2
Karbon monoksit ve karbon dioksitin tespiti için NDIR analizörleri.
- NO 2
Azot oksitlerin tespiti için (H)CLD analizörü. HCLD kullanılırsa, 328 K ila 473 K’ (55 o C ila 200 o C) sıcaklıkta
muhafaza edilmelidir.
- C Dönüştürücüsü (konvertör)
CLD veya HCLD’de analizden önce NO 2 ’in NO’e katalitik indirgemesi için bir dönüştürücü kullanılmalıdır.
- B Soğutma banyosu (isteğe bağlı)
Egzoz numunesini soğutmak ve suyu yoğuşturmak için. Banyo, buzla veya soğutucu ile 273 K ila 277 K (0 o C ila 4
o C) sıcaklıkta muhafaza edilmelidir. Analizöre, Ek III, İlave 2 Madde 1.9.1 ve Madde 1.9.2’de tespit edildiği şekilde su
buharı girişimi olmuyorsa, bu işlem isteğe bağlıdır.
Numuneden suyu uzaklaştırmak için kimyasal kurutuculara müsaade edilmez.
146

- T1, T2, T3 Sıcaklık algılayıcısı
Gaz akışının sıcaklığını izlemek için.
- T4 Sıcaklık algılayıcısı
NO 2 - NO dönüştürücüsünün sıcaklığını izlemek için.
- T5 Sıcaklık algılayıcısı
Soğutma banyosunun sıcaklığını izlemek için.
- G1, G2, G3 Basınç ölçer
Numune alma hatlarındaki basıncı ölçmek için.
- R1, R2 Basınç regülatörü
HFID’da sırasıyla havanın ve yakıtın basıncını kontrol etmek için.
- R3, R4, R5 Basınç regülatörü
Numune alma hatlarındaki basıncı ve analizörlere akışı kontrol etmek için.
- FL1, FL2, FL3 Akış ölçer
Numune baypas akışını izlemek için.
- FL4’den FL7’ye kadar akış ölçer (isteğe bağlı)
Analizörlerden geçen debisini izlemek için.
- V1’den V6’ya kadar seçici vana
Numune seçimi, span gazı veya sıfır gazının analizöre akışı için uygun vana kullanımı.
- V7, V8 Selenoid vana
NO 2 - NO dönüştürücüyü baypas için.
- V9 İğne vana
NO 2 - NO dönüştürücüden ve baypastan geçen akışı dengelemek için.
- V10, V11 İğne vana
Akışları analizörlere göre düzenlemek için.
- V12, V13 Dirsek (toggle) vana
B banyosundan yoğuşmayı tahliye etmek için.
- V14 Seçici vana
Numune veya ortam torbasının seçimi.
1.2 Parçacıkların tespiti
Madde 1.2.1 ve Madde 1.2.2 ve Şekil 4 ila Şekil 15, tavsiye edilen seyreltme ve numune alma sistemlerinin ayrıntılı
açıklamalarını ihtiva eder. Değişik yapılar eş değer sonuçlar oluşturabildiğinden, bu şekillerle tam uyumluluk
gerektirmez. Aletler, vanalar, selenoidler, pompalar ve anahtarlar gibi ilave aksamlar, ilave bilgi sağlamak ve bileşen
sistemlerin işlevlerini koordine etmek için kullanılabilir. Bazı sistemler üzerinde doğruluğun sürdürülmesine ihtiyaç
olmayan diğer aksamlar, iyi mühendislik değerlendirmesi esasına dayanıyorsa, hariç tutulabilirler.
1.2.1 Seyreltme sistemi
1.2.1.1. Kısmi akış seyreltme sistemi (Şekil 4 ila Şekil 12) 1)
Seyreltme sistemi, egzoz akışının bir kısmının seyreltilmesi esasına göre açıklanır. Egzoz akışının ayrılması (split) ve
müteakip işlemi farklı seyreltme sistemi tipleri ile yapılabilir.
1) Şekil 4 ila Şekil 12, normal olarak kararlı durum deneyi (NRSC) için kullanılabilen kısmi akış sistemlerinin birçok
tipini göstermektedir. Ancak, geçici deneylerin çok sıkı sınırlamalarından dolayı, sadece bu akış sistemleri (Şekil 4 ila
Şekil 12), geçici deney için (NRTC) Ek III, İlave 1, Madde 2.4’deki “Kısmi akış seyreltme sistemi özellikleri”nin kabul
edildiği bölümde verilen bütün şartları yerine getirebilir.
147

Parçacıkların müteakip toplanması için bütün seyreltik egzoz gazı veya sadece seyreltik egzoz gazının bir bölümü
parçacık numune alma sisteminden (Madde 1.2.2, Şekil 14) geçirilebilir. Birinci yöntem toplam numune alma tipi,
ikinci yöntem ise kesirli numune alma tipi olarak belirtilir.
Seyreltme oranının hesaplanması, kullanılan sistemin tipine bağlıdır.
Aşağıdaki tipler önerilmiştir:
- İzokinetik sistemler (Şekil 4 ve Şekil 5)
Bu sistemlerde, aktarma borusu içine doğru olan akış, numune alma sondasında bozulmamış ve düzgün bir egzoz
akışını gerektiren gaz hızı ve/veya basıncı şartlarında egzoz akış miktarına göre ayarlanır. Bu işlem, genellikle bir
rezonatör ve numune alma noktasına göre ters akış yönünde, düz bir yaklaşma borusu kullanılarak elde edilebilir. Sonra
ayrılma oranı, boru çapı gibi kolayca ölçülebilir değerlerden hesaplanır. İzokinetiğin sadece akış şartlarını seçmek için
kullanıldığı ve dağılım ölçüsünü ayarlamak için kullanılmadığı belirtilmelidir. Parçacıklar, sıvı akış hattını takip edecek
kadar yeterince küçük olduğundan, dağılım ölçüsünün özel olarak ayarlanması gerekli değildir.
- Derişim ölçmeli akış kontrollü sistemler (Şekil 6 ila Şekil 10)
Bu sistemlerde, seyreltme hava akışı ve toplam seyreltik egzoz akışı ayarlanarak, toplam egzoz akışından bir numune
alınır. Seyreltme oranı, doğal olarak motor egzozunda meydana gelen CO 2 veya NO x gibi izleyici gazların
derişimlerinden tespit edilir. Yakıtın bileşimi biliniyorsa, çiğ egzoz gazı derişimi doğrudan ölçülebildiğinde veya yakıt
akışı ve karbon denge eşitliğinden belirlenebildiğinden, seyreltme egzoz gazındaki ve seyreltme havasındaki derişimler
ölçülür. Bu sistemler, hesaplanan seyreltme oranı ile (Şekil 6 ve Şekil 7) veya aktarma borusuna akış ile (Şekil 8, Şekil
9 ve Şekil 10) kontrol edilebilir.
- Akış ölçmeli akış kontrollü sistemler (Şekil 11 ve Şekil 12)
Bu sistemlerde, seyreltme hava akışı ve toplam seyreltme egzoz akışı ayarlanarak, toplam egzoz akışından bir numune
alınır. Seyreltme oranı, iki debinin farkından tespit edilir. İki debinin bağıl büyüklüğü yüksek seyreltme oranlarında
önemli hatalara yol açtığından, bir başka akış ölçere göre akış ölçerlerin düzgün kalibrasyonu gereklidir.
Akış kontrolü, gerektiğinde seyreltik egzoz debisinin sabitliğini muhafaza ederek ve seyreltme hava akış hızını
değiştirmek suretiyle çok düzenli olması sağlanmalıdır.
Kısmi akış seyreltmesinin avantajlarını elde etmek için, temsili numunenin egzoz gazından alınmasını ve ayrılma
oranının belirlenmesini sağlayarak, aktarma borusundaki muhtemel parçacık kaybı sorunlarından uzak durmaya dikkat
edilmelidir.
Açıklanan sistemlerde, bu kritik alanlar dikkate alınabilir.
148

Şekil 4 - İzokinetik sondalı ve kesirli numune almalı
kısmi akış seyreltme sistemi (SB kontrollü)
Çiğ egzoz gazı, ISP izokinetik numune alma sondasıyla EP egzoz borusundan TT aktarma borusuna geçerek DT
seyreltme kanalına aktarılır. Egzoz borusu ile sondanın girişi arasındaki egzoz gazının basınç farkı, DPT basınç
dönüştürücü (transducer) ile ölçülür. Bu sinyal, sondanın uç kısmında sıfır basınç farkını muhafaza etmek için SB
basınç üfleyiciyi kumanda eden FC1 akış kumandasına iletilir. Bu şartlarda, EP ve ISP içindeki egzoz gazı hızları özdeş
olup, ISP ve TT’den geçen egzoz gazı akışının sabit bir kesridir (ayrılma). Ayrılma oranı EP ve ISP’nin enine kesit
alanlarından tespit edilir. Seyreltme havası debisi, FM1 akış ölçme tertibatı ile ölçülür. Seyreltme oranı, seyreltme hava
akışından ve ayrılma oranından hesaplanır.
149

Şekil 5 - İzokinetik sondalı ve kesirli numune almalı
kısmi akış seyreltme sistemi (PB kontrollü)
Çiğ egzoz gazı, ISP izokinetik numune alma sondasıyla EP egzoz borusundan TT aktarma borusuna geçerek DT
seyreltme kanalına aktarılır. Egzoz borusu ile sondanın girişi arasındaki egzoz gazının basınç farkı, DPT basınç
dönüştürücü (transducer) ile ölçülür. Bu sinyal, sondanın uç kısmında sıfır basınç farkını muhafaza etmek için PB
basınç üfleyiciyi kumanda eden FC1 akış kumandasına iletilir. Bu işlem, debisi FM1 akış ölçme tertibatı ile halihazırda
ölçülmüş olan seyreltme havasının küçük bir kısmını alarak ve hava deliği (pnömatik orifis) vasıtasıyla egzoz gazını
TT’ye göndermek suretiyle yapılır. Bu şartlarda, EP ve ISP içindeki egzoz gazı hızları özdeş ve ISP ve TT’den geçen
egzoz gazı akışının sabit bir kesridir (ayrılmış). Ayrılma oranı EP ve ISP’nin enine kesit alanlarından tespit edilir.
Seyreltme havası, DT’den geçerek SB emme üfleyici ile emilir ve akış oranı DT’nin girişinde FM1 ile ölçülür.
Seyreltme oranı, seyreltme hava debisinden ve ayrılma oranından hesaplanır.
150

Şekil 6 - CO 2 veya NO x derişim ölçmeli ve kesirli numune almalı
kısmi akış seyreltme sistemi
Çiğ egzoz gazı, EP egzoz borusundan DT seyreltme kanalına, SP numune alma sondasından ve TT aktarma borusundan
geçerek aktarılır. İzleyici gaz derişimleri (CO 2 veya NO x ), EGA egzoz gazı analizörü/analizörleri ile seyreltme
havasında olduğu gibi çiğ ve seyreltilmiş egzoz gazında ölçülür. Bu sinyaller, DT’de istenilen egzoz ayrılmasını ve
seyreltme oranını muhafaza etmek için PB basınç üfleyiciyi veya SB emme üfleyiciyi kumanda eden FC2 akış
kumandasına aktarılır. Seyreltme oranı, çiğ egzoz gazındaki izleyici derişimlerinden, seyreltilmiş egzoz gazından ve
seyreltme havasından hesaplanır.
151

Şekil 7- CO 2 derişim ölçmeli, karbon dengeli ve toplam numune almalı
kısmi akış seyreltme sistemi
Çiğ egzoz gazı, EP egzoz borusundan DT seyreltme kanalına, SP numune alma sondasından ve TT aktarma borusundan
geçerek aktarılır. CO 2 derişimleri, EGA egzoz gazı analizörü/analizörleri ile seyreltilmiş egzoz gazında ve seyreltme
havasında ölçülür. CO 2 ve G FUEL yakıt akış sinyalleri, FC2 akış kumandasına veya parçacık numune alma sisteminin
FC3 akış kumandasına iletilir (Şekil 14). FC2, PB basınç üfleyiciyi, FC3, P numune alma pompasını kontrol eder (Şekil
14’e bakınız); bu sretle DT’de istenilen egzoz ayrılmasını ve seyreltme oranını muhafaza edecek şekilde sistem içine ve
dışına akışları ayarlamış olur. Seyreltme oranı, karbon dengesi kabulü kullanılarak, CO 2 derişimlerinden ve G FUEL ’den
hesaplanır.
152

Şekil 8 - Tek venturili, derişim ölçmeli ve kesirli numune almalı
kısmî akış seyreltme sistemi
Çiğ egzoz gazı, EP egzoz borusundan, DT seyreltme kanalı içinde VN venturisi tarafından oluşturulan negatif basınç
nedeniyle SP numune alma sondasından ve TT aktarma borusundan geçerek DT seyreltme kanalına aktarılır. TT’den
geçen gaz debisi, venturi bölgesindeki moment değişimine bağlıdır ve bundan dolayı TT’nin çıkışında gazın mutlak
sıcaklığından etkilenir. Sonuç olarak, verilen kanal debisi için egzoz gazı ayrılması sabit değildir ve düşük yükteki
seyreltme oranı yüksek yüktekinden birazcık düşüktür. İzleyici gaz derişimleri (CO 2 veya NO x ), çiğ egzoz gazında,
seyreltilmiş egzoz gazında ve seyreltme havasında EGA egzoz gazı analizörü/analizörleri ile ölçülür ve seyreltme oranı
bu şekilde ölçülen değerlerden hesaplanır.
153

Şekil 9 - İkiz venturili veya ikiz orifisli, derişim ölçmeli ve kesirli numune almalı
kısmi akış seyreltme sistemi
Çiğ egzoz gazı, EP egzoz borusundan, orifisler veya venturiler gruplarından oluşan bir akış ayırıcıyla SP numune alma
sondasından ve TT aktarma borusu vasıtasıyla DT seyreltme kanalına aktarılır. İlki (FD1) EP’ye, ikincisi (FD2) TT’ye
yerleştirilir. İlave olarak, EP’deki geri basıncı ve DT’deki basıncı kontrol etmek suretiyle sabit egzoz ayrılmasını
muhafaza etmek için iki basınç kontrol vanası (PCV1 ve PCV2) gereklidir. PCV1, EP’de SP’nin akış yönünde, PCV2,
PB basınç üfleyicisi ile DT arasına yerleştirilir. İzleyici gaz derişimleri (CO 2 veya NO x ), çiğ egzoz gazında, seyreltilmiş
egzoz gazında ve seyreltme havasında EGA egzoz gazı analizörü/analizörleri ile ölçülür. Bunlar, egzoz ayrılmasının
kontrolü için gereklidir ve hassas ayrılma kontrolü için PCV1 ve PCV2’yi ayarlamak üzere kullanılabilir. Seyreltme
oranı, izleyici gaz derişimlerinden hesaplanır.
154

Şekil 10 - Çoklu ayırma borulu, derişim ölçmeli ve kesirli numune almalı
kısmi akış seyreltme sistemi
Çiğ egzoz gazı, EP egzoz borusuna yerleştirilmiş aynı ölçülerdeki (aynı çap, uzunluk ve bükülme yarıçapı) bir kaç
borudan oluşan bir FD3 akış ayırıcısı vasıtasıyla, TT aktarma borusundan geçerek, EP egzoz borusundan DT seyreltme
kanalına aktarılır. Egzoz gazı bu borulardan bir tanesinden DT’ye sevk edilir ve egzoz gazı kalan borular vasıtasıyla DC
nemlendirme odasından geçirilir. Böylece, egzoz ayırması boruların toplam sayısından tespit edilir. Sabit bir ayırma
kontrolü, DPT basınç farkı dönüştürücüsü ile ölçülen, DC ile TT’nin çıkışı arasında sıfır basınç farkını gerektirir. Sıfır
basınç farkı,TT’nin çıkışında DT’ye taze hava enjekte edilerek elde edilir.
İzleyici gaz derişimleri (CO 2 veya NO x ), çiğ egzoz gazında, seyreltilmiş egzoz gazında ve seyreltme havasında EGA
egzoz gazı analizörü/analizörleri ile ölçülür. Bunlar, egzoz ayrılmasının kontrolü için gereklidir ve hassas ayrılma
kontrolü için enjeksiyon havasının debisini kontrol etmek üzere kullanılabilir. Seyreltme oranı, izleyici gaz
derişimlerinden hesaplanır.
155

Şekil 11 - Akış kontrollü ve toplam numune almalı
kısmi akış seyreltme sistemi
Çiğ egzoz gazı, SP numune alma sondasından ve TT aktarma borusundan geçerek, EP egzoz borusundan DT seyreltme
kanalına aktarılır. Kanaldan geçen toplam akış, FC3 akış kumandasıyla ve parçacık numune alma sisteminin P numune
alma pompasıyla (Şekil 16) ayarlanır.
Arzu edilen egzoz ayrılması için seyreltme hava akışı, kumanda sinyalleri olarak G EXHW , G AIRW veya G FUEL ’yi
kullanabilen FC2 akış kumandası ile kontrol edilir. DT’ye numune akışı, toplam akış ile seyreltme hava akışının
farkıdır. Seyreltme hava debisi, FM1 akış ölçme cihazıyla, toplam debisi ise parçacık numune alma sisteminin (Şekil
14) FM3 akış ölçme cihazıyla ile ölçülür. Seyreltme oranı bu iki debisinden hesaplanır.
156

Şekil 12 - Akış kontrollü ve kesirli numune almalı
kısmi akış seyreltme sistemi
Çiğ egzoz gazı, SP numune alma sondasından ve TT aktarma borusundan geçerek, EP egzoz borusundan DT seyreltme
kanalına aktarılır. Egzoz ayrılması ve DT’ye akış, PB basınç üfleyicisinin ve SB emme üfleyicisinin akışlarını (veya
hızlarını) ayarlayan FC2 akış kumandası ile kontrol edilir. Parçacık numune alma sistemi ile alınan numune DT’ye geri
döndüğünden bu işlem mümkündür. G EXHW , G AIRW veya G FUEL , FC2 için kumanda sinyali olarak kullanabilir.
Seyreltme hava debisi, FM1 akış ölçme cihazıyla, toplam akış ise FM2 akış ölçme cihazıyla ölçülür. Seyreltme oranı,
bu iki debisinden hesaplanır.
Açıklamalar Şekil 4 ila Şekil 12
- EP Egzoz borusu
Egzoz borusu yalıtılabilir. Egzoz borusunun ısı ataletini düşürmek için 0,015 veya daha az kalınlık /çap oranı tavsiye
edilir. Esnek kısımların kullanımı, 12 veya daha az uzunluk/çap oranına göre sınırlandırılmalıdır. Atalet durumunu
azaltmak için bükülmeler asgariye indirilmelidir. Sistemde deney tezgahı susturucusu bulunuyorsa, susturucu da
yalıtılabilir.
İzokinetik sistem için egzoz borusunda dirsek, bükülmeler ve sonda ucundan ters akış yönünde en az 6 boru çapı
mesafede, akış yönünde en az 3 boru çapı mesafede ani çap değişiklikleri olmamalıdır. Numune alma bölgesindeki gaz
hızı, rölanti durumu hariç, 10 m/s’den daha yüksek olmalıdır. Egzoz gazının basınç dalgalanmaları ortalama ± 500 Pa’ı
geçmemelidir. Basınç dalgalanmalarını azaltmak için şasi tipi egzoz sistemi (susturucu ve iyileştirme tertibatı dahil)
kullanmanın dışında yapılan herhangi bir işlem, motor performansını değiştirmemeli veya parçacıkların birikmesine
neden olmamalıdır.
İzokinetik sondaları olmayan sistemler için, sonda ucundan ters akış yönünde 6 boru çapı ve akış yönünde 3 boru
çapında düz bir borunun olması tavsiye edilir.
- SP Numune alma sondası (Şekil 6 ila Şekil 12)
İç çap asgari 4 mm olmalıdır. Egzoz borusu ile sonda arasındaki asgari çap oranı 4 olmalıdır. Sonda, egzoz borusu
merkez hattı üzerinde açık ucu ters akış yönüne bakan açık bir boru olmalı veya bu Madde 1.1.1’deki SP1’de
açıklandığı gibi çok delikli bir sonda olmalıdır.
157

- ISP İzokinetik numune alma sondası (Şekil 4 ve Şekil 5)
EP bölümündeki akış şartları sağlandığında ve çiğ egzoz gazının oransal numunesini temin etmek üzere
tasarımlandığında, izokinetik numune alma sondası egzoz borusu merkez hattı üzerinde akışın tersi yönüne bakacak
şekilde monte edilmelidir. Asgari iç çap 12 mm olmalıdır.
EP ve ISP sıfır diferansiyel basıncı muhafaza ederek izokinetik egzoz ayrılması için bir kontrol sistemi, gereklidir. Bu
şartlarda, EP ve ISP’deki egzoz gaz hızları özdeş olup, ISP’den geçen kütle akışı egzoz gaz akışının sabit bir kesridir.
ISP, basınç farkı dönüştürücüsüne (DPT) bağlanmalıdır. EP ve ISP arasındaki sıfır basınç farkını temin etmek için,
FC1 akış kumanda tertibatı ile kontrol yapılır.
- FD1, FD2 Akış ayırıcısı (Şekil 9)
Bir venturi veya orifis takımı, çiğ egzoz gazının oransal numunesini elde etmek için sırasıyla EP egzoz borusuna ve
TT aktarma borusuna takılır. PCV1 ve PCV2 basınç kontrol vanasından meydana gelen bir kontrol sistemi, EP ve DT
basınçlarını kontrol ederek oransal ayrılma için gereklidir
- FD3 Akış ayırıcısı (Şekil 10)
Bir boru takımı (çoklu boru ünitesi) çiğ egzoz gazının oransal bir numunesini temin etmek için EP egzoz borusuna
yerleştirilir. Borulardan biri, egzoz gazını DT seyreltme kanalına besler, diğer borular ise, egzoz gazını DC
nemlendirme odasına gönderir. Egzoz ayrılması boruların toplam sayısına bağlı olduğundan borular aynı ölçülere (aynı
çapa, uzunluğa, eğrilik yarıçapına) sahip olmalıdır. Kontrol sistemi, çoklu borunun DC içine giren çıkışı (ucu) ile TT
çıkışı arasındaki sıfır basınç farkını muhafaza ederek oransal ayırma için gereklidir. Bu şartlarda, EP ve FD3 egzoz gaz
hızları orantılı olup, TT akışı egzoz gaz akışının sabit bir kesridir. İki nokta, DPT basınç farkı dönüştürücüsüne
bağlanmalıdır. Sıfır basınç farkını temin etmek için FC1 akış kumanda tertibatı ile kontrol yapılır.
- EGA Egzoz gazı analizörü (Şekil 6 ila Şekil 10)
CO 2 veya NO x analizörleri kullanılabilir (sadece CO 2 karbon denge yöntemi ile). Analizörler, gaz halindeki
emisyonların ölçülmesine uygun analizörler gibi kalibre edilmelidir. Bir veya bir kaç analizör, derişim farklarını tespit
etmek için kullanılabilir. Ölçme sistemlerinin doğruluğu G EDFW,I doğruluğunun ± % 4 içinde olacak şekilde olmalıdır.
- TT Aktarma borusu (Şekil 4 ila Şekil 12)
Parçacık numunesi aktarma borusu aşağıda belirtilen özelliklere sahip olmalıdır:
Uzunluğu mümkün olduğu kadar kısa, ancak 5 m’den fazla olmamalıdır.
Çapı, sonda çapına eşit veya daha büyük olmalı, ancak 25 mm’den fazla olmamalıdır.
Seyreltme kanalının merkezinde çıkışı bulunmalı ve akış yönünde olmalıdır.
Boru 1 m veya daha az uzunlukta ise, sonda çapına karşılık gelen radiyal yalıtma kalınlığı olan, azami 0,05 W/(m.K) ısı
iletkenliğine sahip malzeme ile yalıtılmalıdır. Boru, 1 m’den daha fazla uzun ise, yalıtılmalı ve 523 K (250 o C) asgari
cidar sıcaklığına kadar ısıtılmalıdır.
Alternatif olarak, gerekli aktarma borusu cidar sıcaklıkları standard ısı transfer hesaplamalarından tespit edilebilir.
- DPT Diferansiyel basınç dönüştürücüsü (Şekil 4, Şekil 5 ve Şekil 10)
Diferansiyel basınç dönüştürücüsü, ± 500 Pa veya daha az aralığa sahip olmalıdır.
- FC1 Akış kumanda tertibatı (Şekil 4, Şekil 5 ve Şekil 10)
İzokinetik sistemler için (Şekil 4 ve Şekil 5) akış kumanda tertibatı, EP ile ISP arasında sıfır basınç farkını muhafaza
etmek için gereklidir. Ayarı, aşağıda belirtildiği şekilde yapılabilir:
(a) SB emme üfleyicisinin hızını veya akışını kontrol ederek ve her mod esnasında PB basınç üfleyicisinin hızını ve
debisini sabit tutarak (Şekil 4) veya
(b) SB emme üfleyicisi seyreltilmiş egzozun sabit kütle akışına göre ayarlanarak ve PB basınç üfleyicisinin akışını
kontrol ederek ve bundan dolayı TT aktarma borusunun son bölümünde bulunan egzoz numune akışı ayarlanarak
(Şekil 5).
Basınç kontrollü bir sistemde, kontrol devresindeki sürekli hata ± 3 Pa’yı aşmamalıdır. Seyreltme kanalındaki basınç
değişimleri, ortalama ± 250 Pa’yı aşmamalıdır.
158

Çoklu boru sistemlerinde (Şekil 10) akış kumanda tertibatı, çoklu boru ünitesinin çıkışı ile TT’nin çıkışı arasında sıfır
basınç farkını muhafaza etmek için oransal egzoz ayrılması için gereklidir. Ayar, TT’nin çıkışında DT’deki enjeksiyon
hava debisini kontrol ederek yapılır.
- PCV1, PCV2 Basınç kontrol vanası (Şekil 9)
İki basınç kontrol vanası, EP’nin geri basıncını ve DT’deki basıncı kontrol ederek oransal akış ayrılması amacıyla ikiz
venturi/ikiz orifis sistemi için gereklidir. Vanalar, EP’de SP’nin akış yönüne ve PB ile DT arasına yerleştirilmelidir.
- DC Nemlendirme odası (Şekil 10)
Nemlendirme odası, EP egzoz borusundaki basınç değişimlerini asgariye indirmek için çoklu boru ünitesinin çıkış
ucuna yerleştirilmelidir.
- VN Venturisi (Şekil 8)
Ventüri, TT aktarma borusunun çıkış bölgesinde negatif basınç oluşturmak için DT seyreltme kanalına yerleştirilir.
TT’den geçen gaz debisi venturi bölgesindeki ani moment değişimiyle tespit edilir ve esas olarak sabit seyreltme
oranını sağlayan PB basınç üfleyicisinin debisi ile orantılıdır. Moment değişimi, TT’nin çıkışındaki sıcaklık ve EP - DT
arasındaki basınç farkı ile etkilendiğinden, fiili seyreltme oranı düşük yükte yüksek yüktekinden birazcık düşüktür.
- FC2 Akış kumandası (Şekil 6, Şekil 7, Şekil 11 ve Şekil 12; isteğe bağlı)
PB basınç üfleyicisinin ve/veya SB emme basınç üfleyicisinin akışını kontrol etmek için bir akış kumandası
kullanılabilir. Akış kumandası; egzoz akış veya yakıt akış sinyaline ve/veya CO 2 veya NO x sinyal farkına bağlanabilir.
Basınçlı hava kullanıldığında (Şekil 11), FC2, doğrudan hava akışını kontrol eder.
- FM1 Akış ölçme tertibatı (Şekil 6, Şekil 7, Şekil 11 ve Şekil 12)
Seyreltme hava akışını ölçmek için gaz ölçer veya başka bir akış ölçü aleti. PB basıç üfleyici akış ölçmek için kalibre
edilirse, FM1 ihtiyaridir.
- FM2 Akış ölçme tertibatı (Şekil 12)
Seyreltilmiş egzoz gaz akışını ölçmek için gaz ölçer veya bir başka akış ölçü aleti. SB emme üfleyicisi akış ölçmek için
kalibre edilirse, FM2 ihtiyaridir.
- PB Basınç üfleyicisi (Şekil 4, Şekil 5, Şekil 6, Şekil 7, Şekil 8, Şekil 9 ve Şekil 12)
Seyreltme hava debisini kontrol etmek için PB, FC1 veya FC2 akış kumanda tertibatlarına bağlanabilir. PB, kelebek
vana kullanıldığında gerekli değildir. PB kalibre edilmiş ise, seyreltme hava akışını ölçmek için kullanılabilir.
- SB Emme üfleyicisi (Şekil 4, Şekil 5, Şekil 6, Şekil 9, Şekil 10 ve Şekil 12)
Sadece kesirli numune alma sistemleri için. SB kalibre edilmiş ise, seyreltilmiş egzoz gazı akışını ölçmek için
kullanılabilir.
- DAF Seyreltme hava filtresi (Şekil 4 ila Şekil 12)
Ortamdaki hidrokarbonları ortadan kaldırmak için seyreltme havasının filtre edilmesi ve odun kömürünün ovalanması
tavsiye edilir. Seyreltme havası sıcaklığı 298 K (25°C) ± 5 K olmalıdır.
İmalatçının isteği doğrultusunda, ortam parçacık seviyelerinin belirlenmesi için iyi mühendislik uygulamalarına göre
seyreltme havasından numune alınmalıdır. Daha sonra bu değer seyreltilmiş egzozda ölçülen değerlerden çıkartılabilir.
- PSP Parçacık numune alma sondası (Şekil 4, Şekil 5, Şekil 6, Şekil 8, Şekil 9, Şekil 10 ve Şekil 12)
Sonda, PTT’nin ön kısmı olup;
- Ters akış yönüne bakacak şekilde ve seyreltme havası ve egzoz gazı iyi karıştırıldığı bir noktaya, örneğin; egzozun,
egzoz seyreltme kanalına girdiği noktanın akış yönünde yaklaşık 10 kanal çapı mesafeye, seyreltme sistemlerinin
DT seyreltme kanalı merkez hattı üzerine yerleştirilmelidir.
- İç çapı en az 12 mm olmalıdır.
- Hava sıcaklığı, seyreltme kanalındaki egzoz girişinden önce 325 K (52 o C) sıcaklığı geçmemesi kaydıyla, doğrudan
ısıtarak veya seyreltme havası ön ısıtma yapılarak, 325 K (52 o C) cidar sıcaklığından fazla olmayacak şekilde
ısıtılabilir.
- Yalıtılabilir olmalıdır.
DT Seyreltme kanalı (Şekil 4 ila Şekil 12)
Seyreltme kanalı aşağıda belirtilen özelliklerde olmalıdır:
- Türbülans akış şartlarında egzoz ve seyreltme havasının tam karışımına neden olacak yeterli uzunlukta olmalıdır.
159

- Aşağıdaki özelliklerde paslanmaz çelikten yapılmalıdır:
- İç çapı 75 mm’den büyük çapa sahip seyreltme kanalları için kalınlık/çap oranı 0,025 veya daha az olmalıdır.
- İç çapı 75 mm’ye eşit veya daha küçük seyreltme kanalları için 1,5 mm’den daha küçük olmayacak anma et
kalınlığında olmalıdır.
- Kesirli numune alma tipi için en az 75 mm’lik çapta olmalıdır.
- Toplam numune alma tipi için en az 25 mm çapında olması tavsiye edilir.
- Hava sıcaklığı, seyreltme kanalındaki egzoz girişinden önce 325 K (52 o C) sıcaklığı geçmemesi kaydıyla, doğrudan
ısıtarak veya seyreltme havası ön ısıtma yapılarak, 325 K (52 o C) cidar sıcaklığından fazla olmamak üzere seyreltme
kanalı ısıtılabilir.
- Seyreltme kanalı yalıtılabilir.
Motor egzozu, seyreltme havası ile tamamen karıştırılmalıdır. Kesirli numune alma sistemleri için karıştırma kalitesi
motor çalışırken (ölçme noktalarının bulunduğu en az 4 eşit aralıkta) kanalın CO 2 profili vasıtasıyla hizmete girdikten
sonra kontrol edilmelidir. Gerekirse, karıştırma orifisi kullanılabilir.
Not - Seyreltme kanalı (DT) yakınındaki ortam sıcaklığı 293 K’nin (20 o C) altında ise, seyreltme kanalının soğuk
cidarları üzerindeki parçacık kayıplarını önlemek için tedbirler alınmalıdır. Bu nedenle kanalın yukarıda verilen
sınırlar içinde ısıtılması ve/veya yalıtılması tavsiye edilir.
Kanal, yüksek motor yüklerinde soğutma ortam sıcaklığı 293 K (20 o C)’nin altına düşmeyinceye kadar,
sirkülasyon devirdaim fanı gibi zarar vermeyen tertibatlarla soğutulabilir.
- HE eşanjörü (Şekil 9 ve Şekil 10)
Isı eşanjörü,. SB emme üfleyicisinin girişindeki sıcaklığı deney süresince gözlenen ortalama çalışma sıcaklığının ± 11
K içinde muhafaza edecek yeterli kapasitede olmalıdır.
1.2.1.2 Tam akış seyreltme sistemi (Şekil 13)
CVS (sabit hacim numune alma) kavramı kullanılarak, seyreltme sistemi toplam egzozun seyreltmesi esasına göre
açıklanmıştır. Egzoz gazı ve seyreltme havası karışımının toplam hacmi ölçülmelidir. PDP veya CFV veya SSV sistemi
kullanılabilir.
Müteakip parçacık toplaması için, seyreltik egzoz gazı numunesi, parçacık numune alma sisteminden geçirilir (Madde
1.2.2, Şekil 14 ve Şekil 15). Bu işlem doğrudan yapılırsa, tekli seyreltme olarak belirtilir. Numune, ikincil seyreltme
kanalında bir kere daha seyreltilirse, çiftli seyreltme sistemi olarak belirtilir.
Bu sistem, tekli seyreltme sistemi ile filtre yüzeyi sıcaklık şartı sağlanamaz ise yararlıdır. Çiftli seyreltme sistemi, tipik
parçacık numune alma sisteminin pek çok kısmıyla paylaştığından,, kısmi bir seyreltme sistemi olmasına rağmen,
Madde 1.2.2, Şekil 15’te parçacık numune alma sisteminin tadil edilmiş bir şekli olarak açıklanır.
Gaz halindeki emisyonlar, tam akış seyreltme sisteminin seyreltme kanalında da tespit edilebilir. Bu nedenle, gaz
halindeki bileşenler için numune alma sondaları Şekil 13’te gösterilmektedir, ancak tarif listesinde görülmemektedir.
İlgili şartlar Madde 1.1.1’de açıklanmaktadır.
- EP Egzoz borusu
Motor egzoz manifoldunun çıkışından, turboşarj tertibatı çıkışından veya iyileştirme tertibatından seyreltme kanalına
kadar olan egzoz borusu uzunluğu 10 m’den fazla olmamalıdır. Bu sistemin boyu 4 m’yi aşarsa, bu durumda,
kullanılırsa hattaki duman ölçer hariç, 4 m’yi aşan bütün boru tesisatının yalıtılmalıdır. Yalıtımın radiyal (çapsal)
kalınlığı en az 25 mm olmalıdır. Yalıtıcı malzemenin ısıl iletkenliği, 673 K’de (400 °C) ölçülen 0,1 W/(m.K)’den daha
büyük olmayan bir değerde olmalıdır. Egzoz borusunun ısıl ataletini azaltmak için 0, 015 veya daha az çap/kalınlık
oranı tavsiye edilir. Esnek kısımların kullanımı 12 veya daha az uzunluk/çap oranına kadar sınırlandırılmalıdır.
160

Şekil 13 - Tam akış seyreltme sistemi
Çiğ egzoz gazının toplam miktarı, seyreltme havası ile seyreltme kanalı DT’de karıştırılır. Seyreltilmiş egzoz gazı
debisi, PDP pozitif deplasman pompası veya CFV kritik akış venturisi veya SSV ses altı venturisi ile ölçülür. HE ısı
eşanjörü veya EFC elektronik akış dengeleyicisi, oransal parçacık numune alma işlemi ve akışın belirlenmesi için
kullanılabilir. Parçacık kütlesi tespiti, toplam seyreltilmiş egzoz gaz akışına bağlı olduğundan, hesaplamak için
seyretme oranı gerekli değildir.
- PDP Pozitif deplasman pompası
PDP, pompa hacminden ve pompa dönme sayısından toplam seyreltilmiş egzoz akışını ölçer. Egzoz sistemi geri
basıncı, PDP veya seyreltme havası giriş sistemi ile yapay olarak düşürülmemelidir. Çalışan PDP sistemi ile ölçülen
statik egzoz geri basıncı, özdeş motor devrinde ve yükünde PDP’ye bağlanmadan ölçülen statik basıncın ± 1,5 kPa
aralığında kalmalıdır.
PDP’nin hemen başlangıç gaz karışım sıcaklığı, akış ayarlayıcı kullanılmadığında, deney esnasında gözlenen ortalama
çalışma sıcaklığının ± 6 K aralığında olmalıdır. PDP’nin girişindeki sıcaklık 50 o C’u (323 K) geçmez ise, sadece akış
ayarlayıcısı kullanılabilir.
- CFV Kritik akış venturisi
CFV, jiklesi çekilmiş durumlarda (kritik akış) akışı muhafaza ederek, toplam seyreltilmiş egzoz gazını ölçer.
Çalışan CFV sistemi ile ölçülen statik egzoz geri basıncı, özdeş motor devrinde ve yükünde CFV’ye bağlı olmadan
ölçülen statik basıncın ± 1,5 kPa aralığında olmalıdır. CFV’nin hemen başlangıç gaz karışım sıcaklığı, akış
dengeleyicisi kullanılmadığında, deney esnasında gözlenen ortalama çalışma sıcaklığının ± 11 K aralığında olmalıdır.
- SSV ses altı venturisi
SSV; SSV girişi ile boğazı arasındaki giriş basıncı, giriş sıcaklığı ve basınç düşüşünün bir fonksiyonu olarak
seyreltilmiş toplam egzoz akışını ölçer. Çalışan SSV sistemi ile ölçülen statik egzoz geri basıncı, özdeş motor devrinde
ve yükünde SSV’ye bağlı olmadan ölçülen statik basıncın ± 1,5 kPa aralığında olmalıdır. SSV’nin hemen önündeki gaz
karışım sıcaklığı, akış dengeleyicisi kullanılmadığında, deney esnasında gözlenen ortalama çalışma sıcaklığının ± 11 K
aralığında olmalıdır.
- HE Isı eşanjörü (EFC kullanılırsa, isteğe bağlıdır)
161

Isı eşanjörü, sıcaklığın yukarıda istenilen sınırlar içinde tutulması için yeterli kapasitede olmalıdır.
- EFC Elektronik akış dengeleyicisi (HE kullanılırsa, isteğe bağlıdır)
PDP veya CFV veya SSV girişindeki sıcaklık, yukarıda belirtilen sınırlar içinde tutulmazsa, akış dengeleme sistemi
parçacık sistemindeki debinin sürekli ölçülmesi ve oransal numune alınmasının kontrolü için gereklidir. Bu amaç için,
sürekli olarak ölçülen debi sinyalleri, parçacık numune alma sisteminin parçacık filtrelerinden geçen numune debisini
düzeltmek için kullanılır (Şekil 14 ve Şekil 15)
- DT Seyreltme kanalı
Seyreltme kanalı aşağıda belirtilen özelliklerde olmalıdır:
- Türbülans akışına (4000’den daha büyük Reynolds sayısı) neden olacak yeterli küçüklükteki çapta ve egzoz ve
seyreltme havasının tam karışımını sağlayacak yeterli uzunlukta olmalıdır. Karıştırıcı bir orifis kullanılabilir.
- Tekli seyreltme sisteminde çap en az 460 mm olmalıdır.
- Çiftli seyreltme sisteminde çap en az 210 mm olmalıdır.
- Yalıtılabilir olmalıdır.
Motor egzoz gazı, akış yönüne doğru seyreltme kanalına girdiği noktada yönlendirilmeli ve tamamen karışmalıdır.
Tekli seyreltme kullanıldığında, seyreltme kanalından alınan bir numune, parçacık numune alma sistemine aktarılır
(Madde 1.2.2, Şekil 14). PDP veya CFV’nin akış kapasitesi, esas parçacık fitresinden hemen önce 325 K’den (52 o C) az
veya eşit sıcaklıkta seyreltilmiş egzozu muhafaza edecek şekilde yeterli olmalıdır.
Çiftli seyreltme kullanıldığında, seyreltme kanalından alınan bir numune, ilave seyreltmenin yapıldığı ikincil seyreltme
kanalına aktarılır ve sonra numune alma filtrelerinden geçirilir (Madde 1.2.2, Şekil 15). PDP veya CFV’nin akış
kapasitesi, numune alma bölgesinde 464 K’den (191 o C) az veya eşit sıcaklıkta DT içindeki seyreltilmiş egzoz akışını
muhafaza edecek şekilde yeterli olmalıdır. İkincil seyreltme sistemi, esas parçacık fitresinden hemen önce 325 K ’den
(52 o C) az veya eşit sıcaklıkta çiftli seyreltilmiş egzoz akışını sürdürmek için yeterli ikincil seyreltme havasını
sağlamalıdır.
- DAF Seyreltme hava filtresi
Ortam hidrokarbonlarını bertaraf etmek için seyreltme havasının filtre edilmesi ve odun kömürünün ovalanması tavsiye
edilir. Seyreltme havası sıcaklığı 298 K (25°C) ± 5 K olmalıdır. İmalatçının isteği doğrultusunda, ortam parçacık
seviyelerinin belirlenmesi için iyi mühendislik uygulamalarına göre seyreltme havasından numune alınmalıdır. Daha
sonra bu değer seyreltilmiş egzozda ölçülen değerlerden çıkartılabilir.
- PSP Parçacık numune alma sondası
Sonda, PTT’nin ön kısmı olup;
- Seyreltme havası ve egzoz gazı iyi karıştırıldığı bir noktada, yani, egzoz gazının egzoz seyreltme kanalına girdiği
noktadan akış yönünde yaklaşık 10 kanal çapı mesafede, seyreltme sistemlerinin DT seyreltme kanalı merkez
hattında ters akış yönüne bakacak şekilde yerleştirilmelidir.
- İç çapı en az 12 mm olmalıdır.
- Hava sıcaklığı, seyreltme kanalındaki egzoz girişinden önce 325 K (52 o C) sıcaklığı geçmemesi kaydıyla, doğrudan
ısıtarak veya seyreltme havası ön ısıtma yapılarak, 325 K (52 o C) cidar sıcaklığından fazla olmayacak şekilde
ısıtılabilir.
- Yalıtılabilir olmalıdır.
1.2.2 Parçacık numune alma sistemi (Şekil 14 ve Şekil 15)
Parçacık filtresi üzerindeki parçacıkları toplamak için parçacık numune alma sistemi gereklidir. Filtrelerden tam
seyreltilmiş egzoz numunesinin geçişinden ibaret olan toplam numune alma kısmi akış sisteminde, seyreltme (Madde
1.2.1.1 Şekil 7 ve Şekil 11) ve numune alma sistemi genellikle entegre bir ünite şeklindedir.
Seyreltilmiş egzoz gazının sadece bir kısmının filtrelerden geçişinden oluşan kesirli numune alma kısmi akış
seyreltmesi veya tam akış seyreltmesinde, seyreltme (Madde 1.2.1.1, Şekil 4, Şekil 5, Şekil 6, Şekil 8 ,Şekil 9, Şekil 10
ve Şekil 12 ve Madde 1.2.1.2, Şekil 13) ve numune alma sistemleri genellikle farklı ünite şeklindedir.
Bu yönetmelikte, bir tam akış sisteminin DDS çiftli seyreltme sistemi (Şekil 15), Şekil 14’te gösterildiği gibi, tipik bir
parçacık numune alma sisteminin özel bir değişikliği olarak kabul edilir. Çiftli seyreltme sistemi, filtre tutucuları ve
numune alma pompası gibi parçacık numune alma sisteminin bütün önemli parçalarını ihtiva eder.
Kontrol devrelerinde herhangi bir etkiden sakınmak için aynı pompanın komple deney işlemi boyunca çalışması tavsiye
edilir. Tekli filtre yönteminde arzu edilen zamanlarda numune alma filtrelerinden numune geçişi için bir baypas sistemi
kullanılmalıdır. Kontrol devreleri üzerinde anahtarlama işleminin girişimi en aza indirilmelidir.
162

Açıklamalar – Şekil 14 ve Şekil 15
- PSP Parçacık numune alma sondası (Şekil 14 ve Şekil 15)
Şekillerde gösterilen parçacık numune alma sondası, PTT parçacık aktarma borusunun ön kısmıdır.
Sonda;
- Seyreltme havası ve egzoz gazı iyi karıştırıldığı bir noktada, yani, egzoz gazının egzoz seyreltme kanalına girdiği
noktadan akış yönünde yaklaşık 10 kanal çapı mesafede, seyreltme sistemlerinin (Madde 1.2.1) DT seyreltme kanalı
merkez hattında ters akış yönüne bakacak şekilde yerleştirilmelidir.
- İç çapı en az 12 mm olmalıdır.
- Hava sıcaklığı, seyreltme kanalındaki egzoz girişinden önce 325 K (52 o C) sıcaklığı aşmaması kaydıyla, doğrudan
ısıtarak veya seyreltme havası ön ısıtma yapılarak, 325 K (52 o C) cidar sıcaklığından fazla olmayacak şekilde
ısıtılabilir.
- Yalıtılabilir olmalıdır.
Şekil 14- Parçacık numune alma sistemi
Seyreltilmiş egzoz gazı numunesi, P numune alma pompası vasıtasıyla, PSP parçacık numune alma sondasından ve PTT
parçacık aktarma borusundan geçerek, kısmi akış veya tam akış seyreltme sisteminin DT seyreltme kanalından alınır.
Numune, parçacık numune alma filtreleri bulunan FH filtre tutucusundan/tutucularından geçirilir. Numune debisi, FC3
akış kumandası ile kontrol edilir. EFC elektronik akış dengeleyicisi (Şekil 13) kullanılırsa, seyreltilmiş egzoz gazı akışı
FC3 için kumanda sinyali olarak kullanılır.
163

Şekil 15- Seyreltme sistemi (sadece tam akış sistemi)
Seyreltilmiş egzoz gazı numunesi, PSP parçacık numune alma vasıtasıyla ve PTT parçacık aktarma borusundan geçerek
tam akış seyreltme kanalının DT seyreltme kanalından bir kez daha seyreltileceği SDT ikincil seyreltme kanalına
aktarılır.Sonra numune, parçacık numune alma filtreleri bulunan FH filtre tutucusundan/tutucularından geçirilir.
Numune debisi FC3 akış kumandası ile kontrol edildiğinden, seyreltme havası debisi genellikle sabittir. EFC elektronik
akış dengeleyicisi (Şekil 13) kullanılırsa, seyreltilmiş egzoz gaz akışı FC3 için kumanda sinyali olarak kullanılır.
- PTT Parçacık aktarma borusu (Şekil 14 ve Şekil 15)
Parçacık aktarma borusunun uzunluğu 1020 mm’yi aşmamalı ve mümkün olduğunda uzunluk en aza düşürülmelidir.
Boyutlar aşağıdakiler için geçerlidir:
- Sonda ucundan itibaren filtre tutucuya kadar kısmi akış seyreltme kesirli numune alma tipi ve tam akış tekli
seyreltme sistemi için,
- Seyreltme kanalının sonundan filtre tutucuya kadar kısmi akış seyreltme toplam numune alma tipi için,
- Sonda ucundan ikincil seyreltme kanalına kadar tam akış çiftli seyreltme sistemi için.
Aktarma borusu:
- Hava sıcaklığı, seyreltme kanalındaki egzoz girişinden önce 325 K (52 o C) sıcaklığı aşmaması kaydıyla, doğrudan
ısıtarak veya seyreltme havası ön ısıtma yapılarak, 325 K (52 o C) cidar sıcaklığından fazla olmayacak şekilde
ısıtılabilir.
- Yalıtılabilir olmalıdır.
- SDT İkincil seyreltme kanalı (Şekil 15)
İkincil seyreltme kanalı, çiftli seyreltilmiş numune için en az 0,25 saniyelik kalma süresini temin edecek şekilde asgari
75 mm’lik çapa sahip olmalı ve yeterli uzunlukta olmalıdır. FH esas filtre tutucusu, SDT’nin çıkışının 300 mm’si içinde
yer almalıdır.
İkincil seyreltme kanalı;
- Seyreltme kanalında egzoz girişinden önce hava sıcaklığının 325 K (52 o C) sıcaklığı aşmaması kaydıyla, doğrudan
ısıtma veya seyreltme havası ön ısıtma suretiyle, 325 K (52 o C) cidar sıcaklığından fazla olmayacak şekilde
ısıtılabilir.
- Yalıtılabilir olmalıdır.
- FH Filtre tutucusu/tutucuları (Şekil 14 ve Şekil 15)
Esas ve yedek filtreler için bir filtre yuvası veya ayrı filtre yuvaları kullanılabilir. Ek III, İlave 1, Madde 1.5.1.3’teki
şartlar sağlanmalıdır.
Filtre tutucusu/tutucuları;
- Hava sıcaklığı, egzoz gazı seyreltme kanalına girmeden önce 325 K (52 o C) sıcaklığı aşmaması kaydıyla, doğrudan
ısıtma veya seyreltme havası ön ısıtma suretiyle, 325 K (52 o C) cidar sıcaklığından fazla olmayacak şekilde
ısıtılabilir.
- Yalıtılabilir olmalıdır.
- P Numune alma pompası (Şekil 14 ve Şekil 15)
Parçacık numune alma pompası, FC3 ile akış düzeltmesi kullanılmazsa, gazın giriş sıcaklığı (± 3 K) aralığında sabit
kalacak şekilde kanaldan itibaren yeterli uzaklığa yerleştirilmelidir.
- DP Seyreltme hava pompası (Şekil 15) (sadece tam akış çift seyreltme)
164

Seyreltme hava pompası, ikincil seyreltme havasını
yerleştirilmelidir.
298 K ± 5 K (25 o C) sıcaklıkta sağlayacak şekilde
- FC3 Akış kumandası (Şekil 14 ve Şekil 15)
Bir başka alet mevcut değilse, bir akış kumandası aynı numune alma yolunda sıcaklık ve geri basınç değişimleri için
parçacık numune debisini ayarlamak amacıyla kullanılmalıdır. EFC elektronik akış dengeleyicisi (Şekil 13) kullanılırsa,
akış kumandası gereklidir.
- FM3 Akış ölçme tertibatı (Şekil 14 ve Şekil 15) (parçacık numune akışı)
Gaz ölçer veya akış ölçü cihazları, FC3 ile akış düzeltmesi kullanılmazsa, gazın giriş sıcaklığı (± 3 K) toleransla sabit
olarak muhafaza edilmesi için numune pompasından itibaren yeterli uzaklığa yerleştirilmelidir.
- FM4 Akış ölçme cihazı (Şekil 15) (seyreltme havası, sadece tam akış çift seyreltme)
Gaz ölçer veya akış ölçü cihazları, giriş gaz sıcaklığı 298 K (25 o C) ± 5 K içinde kalacak şekilde yerleştirilmelidir.
- BV Küresel vana (isteğe bağlı)
Küresel vana, numune alma borusunun iç çapından daha küçük olmayan bir çapa ve 0,5 saniyeden az açma kapama
zamanına sahip olmalıdır.
Not - PSP, PTT, SDT ve FH’nin yakınındaki ortam sıcaklığı 293 K (20 o C) altında ise, bu parçaların soğuk cidarı
üzerinde parçacık kayıplarını önlemek için tedbirler alınmalıdır. Bu nedenle, sırasıyla açıklamalarında verilen
sınırlar içindeki bu parçaların ısıtılması ve/veya yalıtılması tavsiye edilir. Numune alınması esnasında, filtre
yüzey sıcaklığının aynı zamanda 293 K (20 o C) altında olmaması tavsiye edilir.
Yüksek motor yüklerinde, yukarıdaki parçalar, soğutma ortam sıcaklığı 293 K’nin (20 o C) altına düşmediği sürece,
sirkülasyon fanı gibi zarar vermeyen tertibatlarla soğutulabilir.
165

Ek VII
ÖRNEK
AT TİP ONAYI BELGESİ
İdarenin
mühürü
En son ... / ... /AT Yönetmeliği ile değiştirilen 97/68/AT Yönetmeliği uyarınca, Kirletici emisyonlar konusunda bir
motorun veya motor grubu tiplerinin;
- Tip onayının verilmesi /Tip onayının kapsam genişletmesi /Tip onayının reddedilmesi/ Tip onayının geri çekilmesi (1)
ile ilgili bildirim.
Tip onayı No:................................ Kapsam genişletmesi No:...........................................………
Kapsam genişletmesi nedeni (uygun olduğunda):.........................................................................
BÖLÜM I
0- Genel
0.1- Marka(markalar) (sorumlunun adı):.............................................................................
0.2- Ana motor tipinin/ve varsa motor grubu tipinin imalatçı gösterimi (1) …………………
0.3- Motor üzerinde işaretlendiği şekilde imalatçının tip kodlaması............................................................
Yeri : .................................................................................................................................………
Bağlama yöntemi:.......................................................................................................................
0.4- Motor tarafından tahrik edilecek olan makinanın özelliği (2) ………………………………..
0.5- İmalatçının adı ve adresi :……………………………………………………………………
Varsa, imalatçının yetkili temsilcisinin adı, adresi:………………………………………….
0.6- Motor tanıtım numarasının yeri, kodlaması ve bağlama yöntemi:...................................
0.7- AT tip onayı işaretinin yeri ve bağlama yöntemi:..........................................................
0.8- Montaj tesisi(tesislerinin) adresi(adresleri):...........................................................................
BÖLÜM II
1- Kullanım kısıtlamalar (varsa):.................................................................
1.1- Makina üzerine motor (motorlar) takıldığında sağlanacak özel şartlar:..............................................
......................................................................................................................................................................
1.1.1- İzin verilen azami giriş basıncı:......................................................................................kPa
1.1.2- İzin verilen azami geri basınç:........................................................................................kPa
2- Deneyleri yapmaktan sorumlu teknik servis (3) :……………………………………………….
3- Deney raporunun tarihi:..................................................................................................
(1) Uygun olmayanı çiziniz
(2) Bu Yönetmeliğin Ek I, madde 1’de belirtildiği gibi (örneğin:’A’)
(3) Deneyler onay kuruluşunun kendisi tarafından yapıldığında, uygulanmayan kısım ( n.a) olarak doldurulacaktır.
166

4- Deney raporunun numarası:..............................................................................................
5- Aşağıda imzası bulunan, yukarıda açıklanan motorun(motorların) ilişikteki bilgi dokümanında imalatçı açıklamasının
doğruluğunu ve ilişikteki deney sonuçlarının tip için geçerli olduğunu tevsik eder. Numune(numuneler) (ana) motor tip
ve tipleri gibi Bakanlık tarafından seçilmiş olmalı ve imalatçı tarafından da sunulmuş olmalıdır (1)
Tip onayı verildi/reddedildi/geri çekildi (1)
Yer :.........................................................................................................................................
Tarih :..........................................................................................................................................
İmza :..........................................................................................................................................
Ekler : Bilgi paketi
Deney sonuçları (Ek VI, İlave 1’e bakınız)
Referans sistemlerden farklı olarak kullanılan numune alma sistemleri ile ilgili düzeltme çalışması (2) (varsa)
(1) Uygulanmayanı çiziniz.
(2) Ek I, madde 4.2’de belirtilmiştir.
167

Ek VII İlave 1
(Değişik:RG-26/7/2013-28719)
SIKIŞTIRMA ATEŞLEMELİ MOTORLARIN TEST SONUÇLARI İÇİN
TEST RAPORU ( 1 )
Test motoru ile ilgili bilgi
Motor Tipi: ....................................................................................................................................................
Motor tanımlama numarası: ..........................................................................................................................
1. Testin gerçekleştirilmesi ile ilgili bilgi: ........................................................................................................
1.1. Test için kullanılan referans yakıt
1.1.1. Setan sayısı: ..................................................................................................................................................
1.1.2. Kükürt muhtevası: .........................................................................................................................................
1.1.3. Yoğunluk: .....................................................................................................................................................
1.2 Yağ
1.2.1. Marka(lar): ....................................................................................................................................................
1.2.2. Tip(ler): .........................................................................................................................................................
(eğer yağ ve yakıt karıştırılmışsa karışımdaki yağ yüzdesini belirtin)
1.3. Motor tahrik donanımı (uygulanabilirse)
1.3.1. Numaralandırma ve tanıtım ayrıntıları: .........................................................................................................
1.3.2. Belirtilen motor hızlarında emilen güç (imalatçı tarafından belirtildiği şekilde): ..........................................
Değişik motor hızlarında emilen güç P AE (kW) ( 1 ) ( 2 ), bu Ek’in İlave 3'ü dikkate alınarak
Donanım
Orta hız
(uygulanabilirse)
Maksimum güç hızı
(nominal hızdan farklıysa)
Nominal hız ( 3 )
Toplam:
( 1 ) Uygun görülen şekilde silin.
( 2 ) Test sırasında ölçülen gücün yüzde 10'undan büyük olmamalıdır.
( 3 ) Eğer NRSC testi bu hızı kullanıyorsa, normalleştirilmiş hızın %100'üne karşılık gelen motor hızındaki değerleri
yerleştirin.
1.4. Motor performansı
1.4.1. Motor hızları:
Rölanti:
dakika -1
Orta:
dakika -1
Maksimum güç:
dakika -1
Nominal ( 2 ):
dakika -1
----------------------------------------------------------
( 1 ) Bir çok ana motorun olması durumunda, her birisi için aşağıdaki belirtilecektir.
( 2 ) Eğer NRSC testi bu hızı kullanıyorsa normalleştirilmiş hızın %100'üne karşılık gelen motor hızını yerleştirin.
168

1.4.2. Motor gücü ( 1 )
Çeşitli motor hızlarındaki güç ayarı (kW)
Koşul
Belirtilen test hızında ölçülen maksimum güç
(P M ) (kW) (a)
Bu Ek’in madde 1.3.2'sine uygun olarak, Ek
3'ü dikkate alınarak, motorla sürülen ekipman
tarafından emilen toplam güç (kW) (b)
Ek I’in madde 2.4'ünde belirtilen şekilde net
motor gücü (kW) (c)
c = a + b
Orta hız
(uygulanabilirse)
Maksimum güç hızı
(nominal hızdan farklıysa) Nominal hız ( 1 )
( 1 ) Eğer NRSC testi bu hızı kullanıyorsa, normalleştirilmiş hızın %100'üne karşılık gelen motor hızındaki değerler ile
değiştirin.
2. NRSC testinin gerçekleştirilmesi ile ilgili bilgi:
2.1. Dinamometre ayarı (kW)
Çeşitli motor hızlarındaki dinamometre ayarı (kW)
Yüzde yük
Orta hız
(uygulanabilirse)
%63
(uygulanabilirse)
%80
(uygulanabilirse)
%91
(uygulanabilirse) Nominal hız ( 1 )
10
(uygulanabilirse)
25
(uygulanabilirse)
50
75
(uygulanabilirse)
100
( 1 ) Eğer NRSC testi bu hızı kullanıyorsa, normalleştirilmiş hızın %100'üne karşılık gelen motor hızındaki değerler ile
değiştirin.
2.2. Motor/ana motor emisyon sonuçları ( 2 )
Bozulma Faktörü (DF): hesaplanmış/sabit ( 2 )
Aşağıdaki tabloda DF değerlerini ve emisyon sonuçlarını belirtin ( 2 ):
DF
CO HC NO x HC + NO x PM
mult/add 3
Emisyonlar
CO
(g/kWh)
HC
(g/kWh)
NO x
(g/kWh)
HC + NO x
(g/kWh)
PM
(g/kWh)
CO 2
(g/kWh)
Test sonucu
DF ile son test sonucu
---------------------------------
( 1 ) Ek I’in madde 2.4’üne uygun olarak ölçülen düzeltilmemiş güç
( 2 ) Uygun görülen şekilde silin.
169

Test noktasındaki emisyonlar
Test sonucu 1
Test sonucu 2
Test sonucu 3
İlave kontrol alanı test noktaları (uygulanabilirse)
Motor
hızı
Yük
(%)
CO
(g/kWh)
HC
(g/kWh)
NO x
(g/kWh)
PM
(g/kWh)
2.3. NRSC deneyi için kullanılan numune alma sistemi
2.3.1. Gaz halindeki emisyonlar ( 1 ): .....................................................................................................................
2.3.2. PM ( 1 ): ........................................................................................................................................................
2.3.2.1. Yöntem ( 2 ): tekli filtre / çoklu filtre
3. NRTC deneyinin yapılması ile ilgili bilgiler (uygulanabilirse):
3.1. Motor/ana motorun emisyon sonuçları ( 2 )
Bozulma Faktörü (DF): hesaplanmış/sabit ( 3 )
DF değerlerini ve emisyon sonuçlarını aşağıdaki tabloda belirtin ( 3 ):
Faz IV motorlar için rejenerasyonla ilgili veriler rapor edilebilir.
NRTC deneyi
DF
mult/add ( 3 )
CO HC NO x HC + NO x PM
Emisyonlar
Soğuk başlatma
CO
(g/kWh)
HC
(g/kWh)
NO x
(g/kWh)
HC + NO x
(g/kWh)
PM
(g/kWh)
Emisyonlar
CO
(g/kWh)
HC
(g/kWh)
NO x
(g/kWh)
HC + NO x
(g/kWh)
PM
(g/kWh)
CO 2
(g/kWh)
Rejenerasyonsuz sıcak başlatma
Rejenerasyonlu sıcak başlatma ( 3 )
kr,u
(mult/add) ( 3 )
kr,d
(mult/add) ( 3 )
Ağırlıklı test sonucu
DF’li final testi sonucu
Rejenerasyonsuz sıcak başlatma için çevrim işi kWh
3.2. NRTC deneyi için kullanılan örnekleme sistemi:
Gaz halindeki emisyonlar ( 4 ): .....................................................................................................................
PM ( 4 ): ........................................................................................................................................................
Yöntem ( 5 ): tekli filtre / çoklu filtre .............................................................................................................
-------------------------------
( 1 ) Ek VI madde 1’de ya da ECE R96 03 düzenlemeler dizisi Ek 4B madde 9’da tanımlanan sistemin şekil sayısını belirtin, uygun şekilde.
( 2 ) Uygun görülen şekilde silin.
( 3 ) Uygun görülen şekilde silin.
( 4 ) Ek VI madde 1’de ya da ECE R96 03 düzenlemeler dizisi Ek 4B madde 9’da tanımlanan sistemin şekil sayısını belirtin, uygun şekilde.
( 5 ) Uygun görülen şekilde silin
170

Ek VII İlave 2
KIVILCIM ATEŞLEMELİ MOTORLAR İÇİN DENEY SONUÇLARI
1 Deneyin/deneylerin yapılması ile ilgili bilgiler *)
1.1 Oktan sayısı
1.1.1 Oktan sayısı:
1.1.2 İki stroklu motorlarda yağlama yağı ile benzin karıştırıldığında karışımdaki yağ yüzdesini belirtiniz.
1.1.3 Dört stroklu motorlarda benzinin ve iki stroklu motorlarda yağ/benzin karışımının yoğunluğu .
1.2 Yağlama yağı
1.2.1 Marka (markalar)
1.2.2 Tip (tipler)
1.3 Tahrik edilen motor donanımı (mümkünse)
1.3.1 Numaralama ve tanımlama ayrıntıları
1.3.2 Belirtilen motor devirlerinde emilen güç (imalatçı tarafından belirtildiği şekilde)
Donanım
Bu Ek’in İlave 3’ü göz önünde bulundurularak, çeşitli motor
devirlerinde emilen güç P AE (kW ) *)
Donanım
Beyan edilen
Toplam
*) Deney süresince ölçülen gücün %10’undan büyük olmamalıdır.
1.4 Motor performansı
1.4.1 Motor devirleri:
Rölanti:…………………………devir/dakika
Ara: …………………………… devir/dakika
Beyan edilen: ………………… devir/dakika
1.4.2 Motor gücü *) Durum Çeşitli motor devirlerinde güç ayarı (kW)
Ara (mümkün ise)
Deneyde ölçülen azamî güç (P M ) (kW) (a)
Bu İlavenin Madde 1.3.2 veya Ek III’ün Madde 2.8’i için motor
tahrik donanımı tarafından emilen toplam güç (P AE ) (kW) (b)
Ek I’in Madde 2.4’ünde belirtilen net motor gücü (kW) (c)
c = a + b
*) Ek I Madde 2.4’ün hükümlerine uygun olarak ölçülen düzeltilmemiş güç.
Beyan edilen
1.5 Emisyon seviyeleri
1.5.1 Dinamometre ayarı (kW)
Yük yüzdesi
10 (mümkünse)
25 (mümkünse)
50
75
100
Çeşitli motor devirlerinde dinamometre ayarı (kW)
Ara (mümkünse)
Beyan edilen (mümkünse)
1.5.2 Deney çevrimindeki emisyon sonuçları:
CO: …………………………….g/kWh
HC: …………………………….g/kWh
NO x :………………………….. g/kWh.
*)
Çeşitli ana motorlarda bunların her biri için belirtilecek.
171

Ek VII İlave 3
MOTOR GÜCÜNÜ BELİRLEMEK ÜZERE DENEY İÇİN YERLEŞTİRİLECEK
DONANIM VE YARDIMCI DONANIM
Sıra
Donanım ve yardımcı donanım
Emisyon deneyi için takılan
no
1 Giriş sistemi
Giriş manifoldu
Evet, standard imalat donanımı
Karter emisyon kontrol sistemi
Evet, standard imalat donanımı
Çift girişli manifold sistemi için kumanda tertibatları Evet, standard imalat donanımı
Hava akış ölçer Evet a)
Hava giriş borusu Evet a)
Hava filtresi Evet a)
Giriş susturucusu Evet a)
Hız sınırlama cihazı Evet a)
2 Giriş manifoldunda endüksiyon ısıtma tertibatı Evet, standard imalat donanımı
Mümkünse, en uygun durumda yerleştirilecek
3 Egzoz sistemi -
Egzoz temizleyici
Evet, standard imalat donanımı
Egzoz manifoldu
Evet, standard imalat donanımı
Bağlantı boruları Evet b)
Susturucu Evet b)
Egzoz borusu Evet b)
Egzoz freni Hayır c)
Basınç yükleme tertibatı
Evet, standard imalat donanımı
4 Yakıt besleme pompası Evet, standard imalat donanımı d)
5 Karbüratör donanımı -
Karbüratör
Evet, standard imalat donanımı
Elektronik kumanda sistemi, hava akış ölçer vb.
Evet, standard imalat donanımı
Gazlı motorlar için donanım -
Basınç düşürücü
Evet, standard imalat donanımı
Buharlaştırıcı
Evet, standard imalat donanımı
Karıştırıcı
Evet, standard imalat donanımı
6 Yakıt püskürtme donanımı (benzin ve dizel) -
Ön filtre
Evet, standard imalat donanımı
Filtre
Evet, standard imalat veya deney tezgahı
donanımı
Pompa
Evet, standard imalat donanımı
Yüksek basınç borusu
Evet, standard imalat donanımı
Püskürtücü (enjektör)
Evet, standard imalat donanımı
Hava giriş valfi Evet, standard imalat donanımı e)
Elektronik kumanda sistemi, hava akış ölçer vb.
Evet, standard imalat donanımı
Yakıt regülatörü/kumanda sistemi
Evet, standard imalat donanımı
Hava şartlarına bağlı olarak kumanda çubuğu için
Evet, standard imalat donanımı
otomatik tam yük durdurucusu
7 Sıvı soğutma donanımı
Radyatör
Hayır
Fan
Hayır
Fan kapağı
Hayır
Su pompası Evet, standard imalat donanımı f)
Termostat Evet, standard imalat donanımı g)
8 Hava soğutma
Kapak Hayır h)
Fan veya üfleyici Hayır h)
Sıcaklık düzenleme cihazı
Hayır
9 Elektrik donanımı
Dinamo Evet, standard imalat donanımı i)
Kıvılcım dağıtma sistemi
Evet, standard imalat donanımı
172

Bobin veya bobinler
Evet, standard imalat donanımı
Kablo tesisatı
Evet, standard imalat donanımı
Bujiler
Evet, standard imalat donanımı
Darbe algılayıcı/kıvılcım geciktirme sistemi dahil, Evet, standard imalat donanımı
elektronik kumanda sistemi
10 Basınç yükleme donanımı
Doğrudan motorla ve/veya egzoz gazları ile tahrik edilen Evet, standard imalat donanımı
kompresör
Yükleme hava soğutucu
Evet, standard imalat veya deney tezgahı
j), k)
donanımı
Soğutucu pompa veya fanı (motor tahrikli) Hayır h)
Soğutucu akış kumanda cihazı
Evet, standard imalat donanımı
11 Yardımcı deney tezgahı fanı Evet, gerekirse
12 Kirlilik önleyici tertibat Evet, standard imalat donanımı l)
13 Çalıştırma donanımı Deney tezgahı donanımı
14 Yağlama yağı pompası Evet, standard imalat donanımı
a) Komple giriş sistemi, aşağıda amaçlanan uygulamalar için temin edildiği şekilde takılmalıdır:
- Motor gücü üzerinde kayda değer bir riskin olması halinde,
- Tabii emişli kıvılcım ateşlemeli motorlarda,
- İmalatçının, bunun yapılması gerektiğini talep ettiğinde,
- Diğer durumlarda, eş değer bir sistem kullanılabilir ve temiz bir hava filtresi için giriş basıncının imalatçı tarafından
belirtilen üst sınırdan 100 Pa’dan fazla farklılık göstermediğini araştırmak üzere kontrol yapılmalıdır.
b) Komple egzoz sistemi, amaçlanan uygulama için temin edildiği şekilde takılmalıdır:
- Motor gücü üzerinde kayda değer bir riskin olması halinde,
- Tabii emişli kıvılcım ateşlemeli motorlarda,
- İmalatçının, bunun yapılması gerektiğini talep ettiğinde,
- Diğer durumlarda, ölçülen basıncın imalatçı tarafından belirtilen üst sınırdan 1000 Pa’dan fazla farklılık
göstermemesi kaydıyla, eş değer bir sistem yerleştirilebilir.
c)
Motorda, egzoz freni bulunuyorsa, kısma valfi tam olarak açık konumda sabitlenmelidir.
d) Gerekirse, özel motor uygulamalarında mevcut basıncı yeniden oluşturmak için yakıt besleme basıncı ayarlanabilir
(özellikle, yakıt dönüş sistemi kullanıldığında).
e) Hava giriş valfi, enjeksiyon pompasının pnömatik regülatörü için kumanda valfidir. Regülatör veya yakıt püskürtme
donanımı, püskürtülen yakıtın miktarını etkileyebilecek diğer cihazları içerebilir.
f) Soğutma sıvısı dolaşımı, sadece motor su pompası ile yapılmalıdır. Sıvının soğutması, dış devrenin basınç kaybı ve
pompa girişindeki basınç motor soğutma sistemindekiler ile aynı kalacak şekilde bu dış devre ile yapılabilir.
g) Termostat, tam olarak açık konumda sabitlenebilir.
h) Krank miline doğrudan takılan hava soğutmalı motorların soğutma fanları hariç, deney için soğutma fanı veya üfleyici
takıldığında, emilen güç sonuçlara ilave edilmelidir. Fan veya üfleyicinin gücü, standard karakteristiklerinden
hesaplamayla veya uygulamalı deneyler ile deney için kullanılan devirlerde tayin edilmelidir.
i)
Dinamometrenin asgarî gücü: Dinamometrenin elektrik gücü, motor çalışmasında vazgeçilemeyen donatıların
çalışması için gerekli olana kadar sınırlanmalıdır. Bir akünün bağlanması gerekli ise, iyi durumda, tam yüklü bir akü
kullanılmalıdır.
j)
Cebrî hava soğutmalı motorlar, sıvı veya hava soğutmalı olsun ya da olmasın cebrî hava soğutması ile deneye tabi
tutulmalıdır, ancak imalatçı tercih ederse, hava soğutma yerine deney tezgah sistemi kullanılabilir. Her iki durumda da,
her devirde gücün ölçülmesi, imalatçı tarafından belirtildiği gibi deney tezgahı sistemi üzerinde, cebrî hava
soğutucusundan hava geçirilerek, motorun azamî basınç düşüşü ve asgarî sıcaklık düşüşü ile yapılmalıdır.
k)
Bunlar, mesela; egzoz gazının tekrar dolaşım sistemini (EGR), katalitik konvertör, ısı reaktörü, tali hava besleme
sistemi ve yakıt buharlaşması koruma sistemini içerebilir.
l) Elektrik veya diğer çalıştırma sistemleri için güç, deney tezgahından sağlanmalıdır.
173

Ek VIII
ONAY NUMARALANDIRMA SİSTEMİ
1- Numara, “ * ” işareti ile ayrılmış olan beş bölümden oluşmalıdır:
Bölüm 1: Küçük “e” harfini (harflerini) takiben tip onayını veren üye ülkenin ayrım numarası:
Almanya için “1”
Fransa için “2”
İtalya için “3”
Hollanda için “4”
İsveç için “5”
Belçika için “6”
İspanya için” 9”
Birleşik Krallık için “11”
Avusturya için “12”
Lüksemburg için “13”
Finlandiya için “17”
Danimarka için “18”
Portekiz için “21”
Yunanistan için “23”
İrlanda için “24”
Türkiye için “37”
Bölüm 2: Bu Yönetmeliğin numarası, farklı uygulama tarihlerini ve farklı teknik standardları içerdiğinde, iki harf
alfabe karakteri ilave edilir. Bu karakterler, tip onayı verildiği esasa bağlı olarak değişik safhalar için farklı uygulama
tarihlerini ve hareketli makinanın farklı özelliğine ait motor uygulamasını belirtir. İlk karakter, bu Yönetmeliğin idari
hükümlerdeki 12 nci maddede belirtilmiştir. İkinci karakter, Ek III, madde 3.6’da tanımlanan deney moduna göre Ek I,
madde 1’de belirtilmiştir.
Bölüm 3: Onay için uygulanabilen en son değişik yönetmeliğin numarası. Yeni parametrelerin sonucu olarak sadece
karakterlerden biri değiştirilmiş olsa dahi, iki ilave harf karakteri uygulanabilirse, bu harfler Bölüm 2’de açıklanan
şartlara bağlı olarak ilave edilmelidir. Bu karakterlerin hiç birinde değişik bir uygulama yoksa, bu karakterler göz ardı
edilmelidir.
Bölüm 4: Temel onay numarasını göstermek için dört rakamlı ardışık numara (uygulanabildiği şekilde sıfır göstermeli).
Ardışık numara, 0001’den başlamalıdır.
Bölüm 5: Kapsam genişletmesini göstermek için iki rakamlı ardışık numara (uygulanabildiği şekilde sıfır göstermeli).
Ardışık numara her bir onay numarası için 01’den başlamalıdır.
2- Uygulama tarihi A (Faz I, güç bandının üzeri) ve hareketli makinanın A özelliği için motorun uygulanmasına karşılık
gelen, İngiltere tarafından verilen üçüncü onaya (kapsam genişletmesi var, mevcut, kapsam genişletmeli) ait örnek:
e11*98/….AA*00/ 000XX*0003*00
3- Makina (A)’nın aynı özelliği için E uygulama tarihine (Faz II, ara güç bandı) karşılık gelen Almanya tarafından
verilen dördüncü onayın ikinci kapsam genişletmesi örneği:
e1*01/…EA*00/ 000XX*0004*02
174

Ek IX
VERİLEN MOTOR / MOTOR GRUBU TİPİ ONAYLARI LİSTESİ
İdarenin
mühürü
Liste numarası :………………………………………………………………………………
Kapsadığı süre: :……………………………………………………………………………
Yukarıda belirtilen süre içinde her bir onayın verilmesi, reddedilmesi veya geri çekilmesi konusunda aşağıdaki bilgiler
verilmelidir:
İmalatçı:………………………………………………………………………………………….
Onay numarası: :………………………………………………………………………………
Kapsam genişletmesinin nedeni (varsa): :……………………………………………………
Markası : :………………………………………………………………………………………
Motor/motor grubunun tipi (1) :…………………………………………………………………
Verildiği tarih : :………………………………………………………………………………
İlk verildiği tarih (kapsam genişletmesi için): :…………………………………………………
(1) Uygulanmayanı çiziniz
175

Ek X
ÜRETİLEN MOTORLARIN LİSTESİ
İdarenin
mühürü
Liste numarası :………………………………………………………………………………
Kapsadığı süre: :……………………………………………………………………………
Bu Yönetmeliğin özelliklerine uygun olarak yukarıda belirtilen süre içinde üretilen motorların tanıtım numaraları,
tipleri, grupları ve onay numaraları konusunda aşağıdaki bilgiler verilmelidir:
İmalatçı:………………………………………………………………………………………….
Marka:………………………………………………………………………………………….
Onay numarası: :………………………………………………………………………………
Motor grubunun adı (1) :………………………………………………………………………
Motor tipi : 1:……… 2:……….. n:………..
Motor tanıtım numaraları:
….001 ….001 ….001
….002 ….002 ….002
- - -
- - -
- - -
..…m …..p ……q
Verildiği tarih : :………………………………………………………………………………
İlk verildiği tarih (İlave edilmesi durumunda): :…………………………………………………
(1) Uygun olmayanı dikkate almayın: örnek aşağıdaki tanıtım numaralarını taşıyan ünitelerin üretildiği ‘n’ farklı motor
tiplerini içeren bir motor grubunu gösterir.
Tip 1’in, 001’den……...m’ye kadar
Tip 2’nin, 001’den……..p’ye kadar
Tip n’nin, 001’den……..q’ye kadar
176

Ek XI
(Değişik:RG-26/7/2013-28719)
1. SI (Kıvılcım Ateşlemeli) Motorlar
TİP ONAYLI MOTORLARIN BİLGİ FÖYÜ
Rapor edilen motor tip onayı 1 2 3 4
Tip onay numarası
Onay tarihi
İmalatçının adı
Motor tipi/grubu
Motor tanımı Genel bilgi ( 1 )
Soğutma ortamı ( 1 )
Silindir sayısı
Süpürme hacmi (cm 3 )
İyileştirme tipi ( 2 )
Nominal hız (dakika -1 )
Nominal net güç (kW)
Emisyonlar (g/kWh) CO
HC
NO x
PM
(1) Sıvı veya hava.
(2) Kısaltmalar: CAT = katalizör, PT = partikül tutucu, SCR = seçici katalitik indirgeme.
177

2. CI (Sıkıştırma Ateşlemeli) Motorlar
2.1. Genel motor bilgisi
Rapor edilen motor tip onayı 1 2 3 4
Tip onay numarası
Onay tarihi
İmalatçının adı
Motor tipi/grubu
Motor tanımı Genel bilgi ( 1 )
Soğutma ortamı ( 2 )
Silindir sayısı
Süpürme hacmi (cm 3 )
İyileştirme tipi ( 3 )
Nominal hız (dakika -1 )
Maksimum güç hız (dakika -1 )
Nominal net güç (kW)
Maksimum net güç (kW)
( 1 ) Kısaltmalar: DI = direkt enjeksiyon, PC = ön /döner oda, NA = tabii havalandırmalı, TC = turboşarjlı, TCA =
turboşarjlı ve sonradan soğutmalı, EGR = Egzoz gazı devridaimi. Örnekler: PC NA, DI TCA EGR.
( 2 ) Sıvı veya hava.
( 3 ) Kısaltmalar: DOC = dizel oksidasyon katalizörü, PT = partikül tutucu, SCR = seçici katalitik indirgeme.
2.2. Final emisyon sonucu
Rapor edilen motor tip onayı 1 2 3 4
DF’yi (g/kWh) kapsayan
NRSC final deneyi
sonucu
CO
HC
NO x
HC + NO x
PM
--------------------------------------------
( 1 ) Motor tipi/grubu için uygulanabilir tüm öğeleri tamamlayın.
( 2 ) Bir motor grubu olması durumunda ana motorun detaylarını girin.
178

NRSC CO 2 (g/kWh)
Rapor edilen motor tip onayı 1 2 3 4
DF’yi (g/kWh) kapsayan
NRTC final deneyi
sonucu
CO
HC
NO x
HC + NO x
PM
NRTC sıcak çevrim CO 2 (g/kWh)
NRTC sıcak çevrim işi (kWh)
2.3. NRSC bozulma faktörleri ve emisyon deneyi sonuçları
Rapor edilen motor tip onayı 1 2 3 4
DF mult/add ( 1 ) CO
HC
NO x
HC + NO x
PM
DF (g/kWh) dışındaki
NRSC deneyi sonucu
CO
HC
NO x
HC + NO x
PM
(1) Uygun görülen şekilde silin.
2.4. NRTC bozulma faktörleri ve emisyon deneyi sonuçları
Rapor edilen motor tip onayı 1 2 3 4
DF mult/add ( 1 ) CO
HC
NO x
HC + NO x
PM
DF' (g/kWh) dışındaki
NRTC soğuk başlatma
deneyi sonucu
CO
HC
NO x
HC + NO x
PM
179

Rapor edilen motor tip onayı 1 2 3 4
DF (g/kWh) dışındaki
NRTC sıcak başlatma
deneyi sonucu
CO
HC
NO x
HC + NO x
PM
(1) Uygun görülen şekilde silin.
2.5. NRTC sıcak başlatma emisyon deneyi sonuçları
Faz IV motorlar için rejenerasyonla ilgili veriler rapor edilebilir.
Rejenerasyonsuz NRTC
sıcak başlatma (g/kWh)
Rapor edilen motor tip onayı 1 2 3 4
CO
HC
NO x
HC + NO x
PM
Rejenerasyonlu NRTC
sıcak başlatma (g/kWh)
CO
HC
NO x
HC + NO x
PM’
180

Ek XII
(Değişik:RG-26/7/2013-28719)
ALTERNATİF TİP ONAYLARININ TANINMASI
1. Aşağıdaki tip onayları ve uygulanabildiğinde, ilgili onay işaretleri bu Yönetmeliğin 12 nci maddesinde tarif edildiği
şekilde A, B ve C kategorisindeki motorlar için bu yönetmeliğe göre alınan bir onaya eş değer olarak tanınır.
1.1. 2000/25/EC Direktifi tip onayları;
1.2. 88/77/EEC Direktifinin madde 2’si ve Ek I’inin madde 6.2.1'ine veya UNECE Regülasyon No 49.02 düzenlemeler
dizisinin I/2 düzeltmesine uygun olarak A veya B fazlarının gereksinimleri ile uyumlu 88/77/EEC Direktifi tip
onayları;
1.3. UNECE Regülasyon No 96’ya göre tip onayları.
2. Bu yönetmeliğin 12 nci maddesinde tarif edildiği gibi D, E, F ve G (Faz II) kategorisindeki motorlar için, aşağıdaki
tip onayları ve uygulanabildiğinde, ilgili onay işaretleri, bu Yönetmeliğin bir onayına eşdeğer olarak tanınır:
2.1. 2000/25/EC Direktifi, Faz II onayları;
2.2. 99/96/EC Direktifi ile değiştirilen 88/77/EEC Direktifinin madde 2 ve Ek I’inin madde 6.2.1’inde belirtilen A, B1,
B2 veya C fazları ile uyumlu olan, 88/77/EEC Direktifi tip onayları;
2.3. UNECE Regülasyon No 49.03 düzenlemeler dizisi tip onayları;
2.4. Regülasyon No 96'nın 01 No’lu düzenlemeler dizisinin madde 5.2.1'ine göre D, E, F ve G fazlarının UNECE
Regülasyon No 96 onayları.
3. Bu Yönetmeliğin 12 nci maddesinde tarif edildiği gibi, H, I, J ve K (Faz IIIA) kategorisi motorlar için, aşağıdaki tip
onayları ve uygulanabildiğinde ilgili onay işaretleri, bu Yönetmeliğe göre alınan bir onaya eş değer olarak tanınır.
3.1. 2005/78/EC ve 2006/51/EC Direktifleri ile değiştirilen 2005/55/EEC Direktifinin madde 2 ve Ek I’inin madde
6.2.1’inde belirtilmiş B1, B2 veya C fazları ile uyumlu olan, 2005/55/EEC Direktifi tip onayları;
3.2. UNECE Regülasyon No 49.05 düzenlemeler dizisinin madde 5.2'sinde belirtilmiş B1, B2 ve C fazları ile uyumlu
olan, UNECE Regülasyon No 49.05 düzenlemeler dizisinin tip onayları;
3.3. UNECE Regülasyon No 96'nın 02 No’lu düzenlemeler dizisinin madde 5.2.1'ine göre H, I, J, ve K fazlarının
UNECE Regülasyon No 96 onayları.
4. Bu Yönetmeliğin 12 nci maddesinde tarif edildiği gibi, L, M, N ve P (Faz IIIB) kategorisi motorlar için aşağıdaki
tip onayları ve uygulanabildiğinde ilgili onay işaretleri bu Yönetmeliğin onayına eşdeğer olarak tanınmaktadır:
4.1. 2005/78/EC ve 2006/51/EC Direktifleri ile değiştirilen 2005/55/EEC Direktifinin madde 2 ve Ek I’inin madde
6.2.1’inde belirtilmiş B2 veya C fazları ile uyumlu olan, 2005/55/EEC Direktifi tip onayları;
4.2. UNECE Regülasyon No 49.05 düzenlemeler dizisinin madde 5.2'sinde belirtilmiş B2 veya C fazları ile uyumlu
olan, UNECE Regülasyon No 49.05 düzenlemeler dizisinin tip onayları;
4.3. UNECE Regülasyon No 96'nın 03 No’lu düzenlemeler dizisinin madde 5.2.1'ine göre L, M, N, ve P fazlarının
UNECE Regülasyon No 96 onayları.
5. Bu Yönetmeliğin 12 nci maddesinde tarif edildiği gibi, Q ve R (Faz IV) motor kategorileri için aşağıdaki tip
onayları ve uygulanabildiğinde ilgili onay işaretleri bu Yönetmeliğin onayına eşdeğer olarak tanınmaktadır:
5.1. Motorun, bu Yönetmeliğin Ek I madde 8.5'inin gereksinimlerini sağladığı bir teknik servis tarafından
doğrulandıysa, Regülasyon (EC) No 595/2009 ve uygulayıcı önlemlerinin tip onayları;
5.2. Motorun, bu Yönetmeliğin Ek I madde 8.5'inin gereksinimlerini sağladığı bir teknik servis tarafından
doğrulandıysa, UNECE Regülasyon No 49.06 düzenlemeler dizisi tip onayları.
181

Ek XIII
ESNEKLİK PLANINA” GÖRE PİYASAYA ARZ EDİLEN MOTORLARLA İLGİLİ HÜKÜMLER
1. (Değişik:RG-26/7/2013-28719) OEM tarafından yapılan işlemler
1.1. Faz IIIB süresi dışında, esneklik planından yararlanmak isteyen bir OEM, demiryolu araçlarının ve lokomotiflerin
tahrik motorları hariç tutulmak kaydıyla, OEM’in özel kullanımına yönelik motorların, OEM’in motor imalatçıları
tarafından piyasaya sürülebilmesi amacıyla onay kuruluşundan izin almalıdır. Mevcut emisyon sınır değerlerine
uymayan, ancak emisyon sınırlarının en yakın bir önceki fazına göre onaylanmış motorların sayısı, madde 1.1.1. ve
1.1.2.’de belirtilen motor miktarını aşmamalıdır.
1.1.1. - Esneklik planına göre piyasaya sürülen motor sayısı, her bir motor kategorisinde, OEM’in bu motor
kategorisindeki motorlarla piyasaya sürdüğü yıllık donanım sayısının (Avrupa Birliği veya Türkiye pazarında son 5 yıl
satışlarının ortalaması alınarak hesaplanan) %20’sini aşmamalıdır. Bir OEM’in, donanımı Avrupa Birliği’nde veya
Türkiye’de beş yıldan daha az bir süreyle donanımı pazarlamış olması durumunda; ortalama, OEM’in Avrupa
Birliğinde veya Türkiye’de donanımı pazarlamış olduğu süre esas alınarak hesaplanmalıdır.
1.1.2. - OEM, esneklik planına göre, madde 1.1.1’e alternatif bir seçenek olarak, demiryolu araçlarının ve
lokomotiflerin tahrik motorları hariç tutulmak kaydıyla, OEM’in özel kullanımına yönelik olarak sabit sayıda motorun
OEM’in motor imalatçısı tarafından piyasaya sürülebilmesi için izin isteyebilir. Her bir motor kategorisindeki
motorların sayısı aşağıdaki değerleri aşmamalıdır:
Motor güç aralığı - P (kW)
Motor sayısı
19 ≤ P < 37 200
37 ≤ P < 75 150
75 ≤ P < 130 100
130 ≤ P ≤ 560 50
1.2. Faz III B süresince, ancak bu fazın başlangıcından itibaren 3 yıllık bir süre aşılmadan, esneklik planından
yararlanmak isteyen bir OEM, demiryolu araçlarının ve lokomotiflerin tahrik motorları hariç tutulmak kaydıyla,
OEM’in özel kullanımına yönelik motorların, OEM’in motor imalatçıları tarafından piyasaya sürülebilmesi amacıyla
onay kuruluşundan izin almalıdır. Mevcut emisyon sınır değerlerine uymayan, ancak emisyon sınırlarının en yakın bir
önceki fazına göre onaylanmış motorların sayısı, madde 1.2.1. ve 1.2.2.’de belirtilen motor miktarını aşmamalıdır.
1.2.1. Esneklik planına göre piyasaya sürülen motor sayısı, her bir motor kategorisinde, OEM’in bu motor
kategorisindeki motorlarla piyasaya sürdüğü yıllık donanım sayısının (Avrupa Birliği veya Türkiye pazarında son 5 yıl
satışlarının ortalaması alınarak hesaplanan) %37,5’ini aşmamalıdır. Bir OEM’in, donanımı Avrupa Birliği’nde veya
Türkiye’de beş yıldan daha az bir süreyle donanımı pazarlamış olması durumunda; ortalama, OEM’in Avrupa
Birliğinde veya Türkiye’de donanımı pazarlamış olduğu süre esas alınarak hesaplanmalıdır.
1.2.2. OEM, esneklik planına göre, madde 1.1.1’e alternatif bir seçenek olarak, OEM’in özel kullanımına yönelik olarak
sabit sayıda motorun OEM’in motor imalatçısı tarafından piyasaya sürülebilmesi için izin isteyebilir. Her bir motor
kategorisindeki motorların sayısı aşağıdaki değerleri aşmamalıdır:
Motor güç aralığı - P (kW)
Motor sayısı
37 ≤ P < 56 200
56 ≤ P < 75 175
75 ≤ P < 130 250
130 ≤ P ≤ 560 125
1.3. Lokomotiflerin tahrik motorları ile ilgili olarak, bir OEM, Faz III B süresince, ancak bu fazın başlangıcından
itibaren 3 yıllık bir süre aşılmadan, OEM’in özel kullanımına yönelik olarak en fazla 16 adet motorun OEM’in motor
imalatçısı tarafından piyasaya sürülebilmesi için izin isteyebilir.
1.4. OEM’in onay kuruluşuna yaptığı başvuruda aşağıdaki bilgiler bulunmalıdır.
182

a) Esneklik planına göre piyasaya arz edilen motorun yerleştirileceği karayolu dışında kullanılan her bir makineye
iliştirilecek etiketlerin bir örneği. Etiketler aşağıdaki metni taşımalıdır:
““……………Tip Onaylı (97/68/EC Yönetmeliği), …….. adet makineden (ilgili güç aralığındaki toplam makine sayısı)
…….………….motor numaralı, …………….……...sayılı (makine sıra numarası) makine”
b) Bu Ek’in madde 2.2’sinde belirtilen metni taşıyan motora iliştirilecek ilave bir etiket örneği.
1.5. OEM, onay kuruluşunun karar verebilmesi amacıyla esneklik planının uygulanması ile ilgili olarak talep
edebileceği gerekli her türlü bilgiyi onay kuruluşuna sağlamalıdır.
1.6. OEM, üye ülkelerde ya da Türkiye’de talepte bulunan tip onayı kuruluşuna, tip onayı kuruluşunun esneklik planı
dâhilinde piyasaya arz edilmesi istenen ya da piyasaya arz edilmek üzere etiketlenen bir motorun piyasaya arz talebinin
ya da etiketlenmesinin gerektiği şekilde yapıldığını teyit etmek için istediği bilgileri vermelidir.
2 Motor imalatçısı tarafından yapılan işlemler
2.1 Motor imalatçısı, bu Ek, Madde 1’e uygun bir onayın kapsadığı esneklik planına göre motorları piyasaya arz
edebilir.
2.2 Motor imalatçısı, bu motorlar üzerine aşağıdaki metni içeren bir etiket koymalıdır: “Esneklik planına göre
piyasaya arz edilen motor”.
3 Onay kuruluşu tarafından yapılan işlemler
Onay kuruluşu, esneklik planı talebinin muhtevasını ve ekindeki dokümanları değerlendirmelidir. Sonuç olarak onay
kuruluşu, esneklik planının kullanımına izin verip vermediği ile ilgili kararını OEM’e bildirmelidir.
183

Ek XIV
CCNR Faz I 1)
P N
(kW)
CO
(g/kWh)
HC
(g/kWh)
NOx
(g/kWh)
PT
(g/kWh)
37 ≤ P N < 75 6,5 1,3 9,2 0,85
75 ≤ P N < 130 5,0 1,3 9,2 0,70
P ≥ 130 5,0 1,3 n ≥ 2800 tr/min = 9,2
500 ≤ n < 2800 tr/min = 45 x n (-0.2) 0,54
_________________
1)
11 Mayıs 2000 tarihli, CCNR Protokol 19, Ren Denizcilik Merkez Komisyonunun Kararı (Resolution of the Central
Commission for the Navigation of the Rhien).
184

Ek XV
CCNR Faz II 1)
P N
(kW)
CO
(g/kWh)
HC
(g/kWh)
NOx
(g/kWh)
PT
(g/kWh)
18 ≤ P N < 37 5,5 1,5 8,0 0,8
37 ≤ P N < 75 5,0 1,3 7,0 0,4
75 ≤ P N < 130 5,0 1,0 6,0 0,3
130 ≤ P N < 560 3,5 1,0 6,0 0,2
P N ≥ 560 3,5 1,0 n ≥ 3150 min -1 = 6,0
343 ≤ n < 3150 min -1 = 45 x n (-0,2) – 3
n < 343 min -1 = 11,0
0,2
_________________
1)
31 Mayıs 2001 tarihli, CCNR Protokol 21, Ren Denizcilik Merkez Komisyonunun Kararı (Resolution of the Central
Commission for the Navigation of the Rhien).
185

________________________________________________________________________________________________
# Bu değişiklik 31/3/2011 tarihinde yürürlüğe girer.
186