cev.Andrew.Bowie.Alman.Idealizmi.ve.Sanatlar

Recommendations

Info

manýnýn gücünü oluþturur: Çaðdaþ yaþamýmýz hakkýnda derin düþünmenin kurulmasý hem istençle hem de yargýyla iliþkili olarak genel bakýþ açýlarý oluþ- turmayý ve buna göre tikel olaný düzenlemeyi zorunlu kýlar. Böylece genel formlar, yasalar, görevler, haklar, maksimler belirlenimin te- 53 melleri olarak geçerli olurlar ve temel yasa koyucu olurlar. Evrenselin tikel üzerindeki ayrýcalýðý modernitedeki tikelci irrasyonalizmle mücadelenin araçlarý olarak birçok açýdan açýkça yaþamsaldýr. Ayný zamanda, Hegel'in düþüncelerinin, geleneksel toplumlarý ayakta tutan anlamlarý modern dünyadan uzaklaþtýran Max Weber'in rasyonalizasyon hakkýndaki yorumuna yakýnlýðý daha problematik bir boyut getirir. Bu, Hegel'in bunu izleyen tartýþ- masýnda görünür: “böylece, sanat bilimi bizim zamanýmýzda sana- týn kendisi için tam doyum saðladýðý zamanlarda olduðundan daha 54 çok gereklidir.” Peki, eðer felsefenin kendisi tam doyum saðlamý- yorsa ne olacak? Hegel felsefesinin temel metafizik önemi onun öznel düþün- cenin görünen sýnýrlarýnýn kesinlikle, kendisini aþmasý için öznelliði zorlayan þey olduðunu tanýtlamasýnda yatar. Böylece özne, siste- min sonunda kendi kurucu rolünü ifade eder. Özne bunu baþlan- gýçta kendi sýnýrlanma duygusunu kendisinin sonul olarak sýnýrlan- maz doðasýnýn açýkça “dolayýmsýz” zemini olarak anlamakla ger- çekleþtirir. Bu konunun uzanýmlarýný kendi en açýmlayýcý uçlarýna vardýran geç Heidegger için, burada Hegel tarafýndan örneklenen modern felsefe içindeki öznelliðin baskýnlýðýnýn vardýðý iddia felsefe ve doða bilimlerinin gerçekte öznelliðin kendi iþlevlerini temellen- dirmek için ayný giriþimin parçasý olduklarýdýr. Bilincin, doðanýn geri kalaný için söz konusu olan ayný terimlerle açýklanabileceði þek- lindeki çaðdaþ biliþsel bilime özgü düþüncenin kendisi, Heidegger'in terimleriyle, modernitenin özelliðini oluþturan öz- nenin doðayý giderek artan kontrolünün ürünüdür. Buna raðmen varýlan sonuç þudur: “bilimlerin geliþimi ayný zamanda onlarýn fel- sefeden ayrýlmalarý ve kendi baðýmsýzlýklarýný kurmalarýdýr. Bu sü- 55 reç felsefenin sonuna/tamamlanmasýna (Vollendung) aittir.” a Heidegger için, Hegel'in iddia ettiði gibi, sanat moderniteye özgü bölünmelerin zorunluluðunu açýklayan ve hem de yeni bir açýk- layýcý bütünlük yaratan felsefe tarafýndan alt edilmiþ deðildir. Bu- nun yerine, felsefenin kendisi, onun soyutlama için düþünme yete- neði üzerine temellenen, evrenselleþtirici görevleriyle bilimler tara- fýndan daha iyi ilgilenildiði için bir sona varýr. Bunun yanýnda, Heidegger, “gerçek” þairlerin iþaret ettiði form içinde sanatýn varlý- ðýn üzerine kendi çerçevelerini daha fazla dayatmayan, aksine “var- lýðýn konuþmasýný” dinleyen yeni bir “düþünme” çeþidine ihtiyaç olduðunu öne sürer. Hegel'deki öznelliðin rolüyle ilgili bir görüþ, “Hegel'in öznellik tarafýndan bütün varlýðýn yapýsýný mutlak olarak kabul ettiðini” öne süren Adorno'da da bulunur. “Hegel özdeþsizlik deneyimini estetik öznenin ereði olarak, onun özgürlüðü olarak 48 Sanat, sonuç olarak, bu “hakiki olmayan varlýða” baðlýlýðý nedeniyle sadece “Ýdenin duyusal görünmesi” olabilir. Her bir sanat formunun felsefi saygýnlýðý bu nedenle, onun Tinin (Geist) materyal dünyaya baðlýlýðýný olumsuzladýðý seviyenin bir iþlevidir. Böylece örneðin mimarlýk muzikten daha aþaðý bir sanat formudur. Temel anlayýþ þimdiden, Hegel'in Kant'ýn doða güzelliðini sanat güzelliðinin önüne yerleþtirmesini tersine çevirmesi tarafýndan açýklanýr. “Doðal güzellik sadece Tin'e ait güzelliðin bir yansýsý olarak 49 görünür.” Bu nedenle Hegel için öncelik, Fichte için olduðu gibi, Tin'in ürünü olan zihinselliðe verilir. Hegel'in sanat tarihinin üç aþamasýný yorumlamasý sanat üzerine derin düþünmeye, (Schlegel dýþýnda) þimdiye kadar tartýþýlan düþünürlerde önemli ölçüde eksik olan kapsamlý bir tarihsel boyut ekler. Bu yorum Hegel'in sisteminde baþka bir yerdeki, varlýðýn belirlenimsiz dolayýmsýzlýðýndan nesnenin hakikatinin kavranmasý için gerekli olan dolayýmsal tümellere temel hareketi yansýtýr. Sanatýn tarihi üç aþamalýdýr. “Sembolik” sanat, “sembolik olanýn sem- 50 bolü” olarak gösterilen sifenks tarafýndan örneklenir. Tin burada hayvan alanýndan insan alanýna çýkmaya çalýþýr, fakat tam anlamýyla baþarýlý olmaz, çünkü hayvan bedeni onun tam materyal gerçekleþmesini önleyen koþul olarak kalýr. “Klasik” sanat “anlam ve cisimselliði” birleþtirir: “yalnýzca insanýn dýþsallýðý tinsel olaný duyusal bir tarzda açýmlama yeteneðine sahiptir.” Hegel bunun klasik Yunan 51 heykelinde gerçekleþtiðini düþünür. Ýlk olarak Hýristiyanlýk olarak anlaþýlan “Romantik” sanat bedenin geçiciliðine daha fazla temel anlam yüklemez, böylece “biz romantiðin kendisinin son noktasý olarak, onun yoluyla sanatýn kendisini olumsuzladýðý [sich aufhebt] ve bilincin sanatýn sunabileceðinden daha çok hakikat edinmek için daha üstün formlar kazanma zorunluðunu gösterdiði, dýþsal ve içsel olanýn rasgeleliðini ve bu iki tarafýn ayrý düþmesini an- 52 larýz.” Bu, dinin ve felsefenin, onlar tikel olana giderek daha az baðlý olduklarý için, Tin'in daha üstün ifadeleri olduklarý tartýþmasýna götürür. Sanatlarýn kendileri böylece Schelling'te olduklarý gibi yükselen bir hiyerarþiyle daha da bölünürler. Bu Hegel için mimariyle baþlar, heykelle devam eder; bunlarý (kendileri sembolik, klasik ve romantik formlar alan) “romantik” sanatlar olan resim, müzik ve edebiyat izler. En yüksek sanat belki ilginç olarak komedi formunda dramadýr, çünkü komedi Tin'i tüm tikel insani amaçlarýn yok edilmesine götürür ve bunu yaparken sanatýn tikelliðinin bütünüyle ötesine iþaret eder. Sanatýn tarihinin geliþiminin bir yorumu olarak, Hegel'in materyal ve Tin arasýndaki iliþkiyi çözümlemesi ve sanat tarihinde soyutlamaya doðru bunu izleyen sonraki geliþmeler ve modernist avantgarde düþüncenin sanatýn özerkliðine yönelik saldýrýlarý bu çerçeve içinde büyük bir anlam taþýrlar. Böylece bir kez daha, sanat hakkýndaki tartýþmalarýn hangi düzeyde anlaþýlacaðýný kurmak önemlidir. Modern dünyada ilerlemenin estetiðin tikellik özelliðinin aþýlmasýna dayandýðý kabulü Hegel'in daha geniþ argü- [70] Bibliothec-7
elirlemek yerine, özdeþ-olmayaný yalnýzca öznellik üstündeki bir rahatsýzlýk yaratan bir gerilimdir. Sanatý modernitenin bir ileri özelengel olarak görür.” Adorno'nun “özdeþ-olmayan”ý romantiklerde 56 liði olarak açýklama talebi ve bu tür açýklamanýn sadece sanatýn açý- ve Solger'deki dolayýmsýz varlýkla benzer bir rol oynar: iki durumda ða çýkarabileceði þeyi çok kolayca bulanýklaþtýrabileceði düþüncesi da tikelin sýnýflayýcý düþünce altýna alýnmaya karþý direnmesi, sanata arasýndaki bu gerilim sanat ve felsefe üzerine Alman idealist ve rofelsefenin ve bilimin saðlayamayacaðý görünün yeri olarak dikkat mantik düþünümlerin mirasýdýr. Bu miras elbette, görmüþ olduðuedilmesinin kaynaðýdýr. muz gibi, hiçbir þekilde sarsýlmaz bir tarzda sýnýrlandýrýlamaz sanat Hegel'in idealizmi ve Heidegger ve Adorno'da farklýlaþan þe- alanýyla kýsýtlanamaz. Çaðdaþ felsefe þu iki düþünce arasýndaki gerikillerde yankýlanan romantik anlayýþ arasýndaki ayrýlýðýn arkasýn- limle karþý karþýya olmayý sürdürmektedir; görevi dili kendileriyle daki kesin konu nihilizmdir. Hegel dolayýmý bizim gözlediðimiz doðal dünyayý giderek daha çok kontrol edeceðimiz araçlarýn olasýtarzda mutlak bilgiye giden yol olarak görürken, düþünmenin ayný lýðýnýn koþulu olarak açýklamak olan düþünce ve dilin kurucu ve bütünleyici baðlamsal tarzý Adorno tarafýndan (ve bazý açýlardan dünya-açýða çýkaran rolünün her zaman bu görevin gerçekleþti- Heidegger tarafýndan) modernitede, belirlenim ilkesi olarak olum- rilmesini tümüyle açýklanamayacak bir ayrýcalýk adýna engelleyesuzlama yoluyla, olumlu terimler olmaksýzýn bir farklýlýklar sistemi ceði düþüncesi. Bu þekilde, Alman Ýdealizminin sanat hakkýndaki olarak dil düþüncesi yoluyla Hegel'inki ve doða bilimlerininki gibi sorularý felsefenin gelecekteki yönüyle ilgili sorular olarak kalýr. metafizik sistemlerin kurulmasý ile birbiriyle iliþkili olarak sadece deðere sahip olan kapitalist deðiþim deðerleri ekonomisi arasýndaki *The Cambridge Companion to German Idealism Alman Ýdealizmi El Kitabý temel bir baðý oluþturduðu düþünülür. Bu sistem türlerinin “nihilis- içinde, Cambridge University Press, Cambridge, 2000. Edited by Karl tik” sonuçlarý bu nedenle, modern dünya þeylerin (insanlarýn) ayrý- Ameriks. ss.239-257. 1 G.W.F.Hegel, Ästhetik Estetik (Berlin and Weimar: Aufbau, 1965), I, 21. calýklarý üzerine, onlarýn bu tür özdeþleþtirmeye karþý direnebile- 2 K.F.A.Schelling, ed., Friedrich Wilhelm Joseph von Schellings sämtliche cekleri yollarý bastýran rasgele özdeþlik formlarý yerleþtirdiði için, Werke, 14 vols. (Stuttgart and Augsburg: Cotta),1856-61), I/3, 627. hiçbir þeyin kendi içinde deðerli olmadýðý anlayýþýndan kaynak- 3 Andrew Bowie, “German Philosphy today: Between Idealism, 57 lanýr. Bu baðýntýsal sistemlerin toptancý özdeþliði, Heidegger'in Romanticism, and Pragmatism” “Günümüzde Alman Felsefesi: Ýdealizm, “Batý metafiziði” veya Adorno'nun “yanýlma baðlamý” yoluyla ol- Romantisizm ve Pragmatizm Arasýnda” Anthony O'Hear, der., German sun, epey tartýþmalý olmasýna raðmen kastedilen kurallarlabelirlen- Philosophy Since Kant Kant'tan Ýtibaren Alman Felsefesi içinde. Royal miþ kavramsal düþünmenin sýnýrlarýnýn sorgulanmasý basitçe uzak- Institute of Philosophy Lectures (Cambridge: Cambridge University laþtýrýlamaz. Press, 1999). 4 Hegel'in “sanat bilimi”nin yirminci yüzyýlda aldýðý görülebi- Hans-Georg Gadamer, Ästhetik und Poetik I. Kunst als Aussage lecek bir form olan sanat sosyolojisini sadece Hegel'in düþünce- (Tübingen:J.C.B.Mohr, 1993). 5 sinin etkisi yoluyla düþünmeyelim. Sosyolojik bir yaklaþýmýn ama- Bkz. Charles Taylor, Hegel (Cambridge: Cambridge University Press, 1975), Bölüm. I. cý, örneðin Viyana klasisizminin þaheserlerine götüren sosyal ve ta- 6 Bkz. Andrew Bowie, Aesthetics and Subjectivity. From Kant to Nietzsche rihsel belirleyiciler yoluyla bir sanat biçimini açýklamak olabilir. Estetik ve Öznellik. Kant'tan Nietzsche'ye. (Manchester: Manchester Tehlike, taþýyýcý olarak anlaþýlan yapýtlarýn ne olduklarýnýn, bu tür University Pres, 1993, düz. Baský 2000), Carl Dahlhaus, The Idea of belirleyenlerin ne olduklarý hakkýndaki varsayýmlarýn döngüsel bir Absolute Music Mutlak Müzik Düþüncesi, çev. Roger Lustig (Chicago: sonucuna baðlý olmasýdýr. Adorno'nun fark ettiði gibi bu tür “He- University of Chicago Press, 1989); John Neubauer, The Emancipation of gelci” çözümlemeler gerçekte sanata felsefi bir karþýlýk vermenin te- Music from Language Müziðin Dilden Özgürleþmesi. On Sekizinci Yüzyýl mel bir parçasýdýr; bunun alternatifi modern sosyo-politik dünya- Estetiðinde Öykünmeden Kopuþ , (New Haven and London: Yale nýn, sanat yapýtlarýnýn en açýk görünen içsel özelliklerini etkileyen University Press, 1986). gerçeklerine karþý tehlikeli bir körlüktür. Ayný zamanda, bu çö- 7 En azýndan “Hegelci” düþünceler bu derslerde bulunduðundan dolayý zümlemeler yapýtýn kendisinin bize tarih hakkýnda, baþka hiçbir þe- Hegel'in 1801'de Schlegel'in derslerini dinlemiþ olmasý muhtemeldir. 8 yin yapamayacaðý gibi, söyleyeceði þeyle iliþki kurmakta baþarýsýz Friedrich Schlegel, Kritische Schriften und Fragmente 1-6 (Paderborn: Schöningh, 1988),V, 41. olabilirler. Dahasý, yapýtýn “tarih” ve “toplum” gibi açýklayýcý bir pa- 9 F r i e d r i c h S c h l e g e l , P h i l o s o p h i s c h e V o r l e s u n g e n radigma içinde sýnýflandýrýlmaya karþý direnmesi, farklý tarihsel ve (Munich/Paderborn/Vienna: Schöningh, 1964), II, 57. toplumsal baðlamlar içinde yeni anlam veya kamçýlayýcý beklentiler 10 Bu konuyu müzikle iliþkili olarak ele aldým: Music and the Rise of Aesthetics üretmenin bir aracý olarak, onun devam eden yaþamýný sürdürü- “Müzik ve Estetiðin Yükseliþi”, Jim Samson, der., The Cambridge History of þünün kaynaðý olarak deðerlendirilebilir. Nineteenth Century Music Ondokuzuncu Yüzyýl Müziðinin Tarihi içinde Bu farklýlaþan yaklaþýmlarýn sonucu, kaynaðý dolayým ve do- (Cambridge: Cambridge University Press, forthcoming). layýmsýzlýk arasýnda gözlediðimiz gerilim içine yerleþtirilebilecek 11 Friedrich Heinrich Jacobi, Über die Lehre des Spinoza in Briefen an den Bibliothec-7 [71]
Page 2 and 3: BIBLIOTHEC F e l s e f e - S o s y
Page 4 and 5: Dil ve Ýktidar 54 35 Amerikan Sine
Page 6 and 7: açýlmasýnýn mümkün olmayacað
Page 8 and 9: lamýnda sonlanýr. Dolayýmsýzlý
Page 10 and 11: celer sonralarý, 1870'lerin poziti
Page 14: Herrn Moses Mendelssohn (Breslau: L

cev.Andrew.Bowie.Alman.Idealizmi.ve.Sanatlar

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?