cev.Andrew.Bowie.Alman.Idealizmi.ve.Sanatlar

Recommendations

Info

lamýnda sonlanýr. Dolayýmsýzlýk nosyonuyla ilgili temel soru Jacobi tarafýndan, onun Spinoza üzerine mektuplarýnda açýmlandý. Jacobi Spinoza'nýn “bütün belirlenimler olumsuzlamadýr” tezini her bilgi öðesinin kendi özdeþliðini yalnýzca diðer bilgi öðeleriyle iliþkisi içinde kazandýðý anlamýnda yorumlar. Bunun yanýnda, her bir þey onun o þeyi “koþullayan” diðer þeyler olmamasý tarafýndan bu olduðu þey olur. Sonuçta kiþi kaçýnýlmaz olarak bilgi hakkýnda herhangi bir belirli iddiayla, Jacobi'nin (“dolayýmlý”) “koþullanmýþ koþullar” zinciri olarak adlandýrdýðý þeyle, böylece gerilemeyi durduracak “koþulsuz”a her eriþimi önlediði görülen koþullarýn geriye doðru gitmesiyle kalýr. Gözlenebilir doðanýn bizim için yalnýzca bu koþullu tarzda ulaþýlýr olmasý “koþulsuz”un tüm anlamlarýnýn bizi duyusal olarak ulaþýlabilir doðanýn ötesine, “duyuüstü” olana götürmesi gerektiði anlamýna gelir. Bu, Jacobi'nin, dünyanýn zihinle anlaþýlabilir olduðunun hesabýný verirken teolojiye felsefe üstünde ayrýcalýk tanýma- 21 sýný saðlayan þeydir. Kant bizim bilme yetimizi, kendisi alýcýlýkta verili olan dünyanýn nedensel bað taþýyan sezgilerinin zorunlu tu- tulduðu þekilde zorunlu tutulmayan anlama yetisinin kendiliðin- denliðiyle iliþkili olarak açýklamýþtý. Sonuçta, anlama yetisinin kendisi bir anlamda “koþullanmamýþ”týr das Unbedingte: alýcýlýðýn zihinsel anlaþýlýrlýðýnýn zemini olarak anlama yetisinin kendisi alýcýlýðýn koþullarýna konu olamaz. Kant “þematizm” yeteneði yoluyla gerçekte asla tanýmlanamayan deneysel veriyi tanýmlanabilir biçi- me dönüþtüren bir “üretici imgelem” die Produktive Einbildungskraft yetisi koyutladý. Böylece felsefenin dünyanýn anlaþýlabilirliðini açýklama çabasýnda imgelemin koþulsuz bedingungslos bir yer kazandýðý görülür. Fichte'nin Bilim Öðretisi'nde (Wissenschaftslehre) 1794, düþüncenin “üretici” özelliðine merkezi rol vermekte hiçbir çekin- ce görmemesinin nedeni budur. Böylece Fichte felsefede sanatýn merkeziliði hakkýnda bundan kaynaklanan birçok tartýþmalara yol açar. Fichte'yi ilgilendiren soru doðanýn koþullu dünyasý ve koþullanmýþ zihin ve istenç arasýndaki iliþkinin, görünen dünyanýn anlaþýlýrlýðýný kavranýlmaz yapabilecek bir dualizm içine düþmeksizin nasýl anlaþýlacaðýdýr. Zihni her açýklama çabasý temel olarak onu bir baþka þeyle iliþkilendirerek bir “dolayýmlama” Vermittlung çabasýdýr. Ancak, bunun zorunlu olarak, gerekli olan þeyin baþka bir þeye baðlý olmayan bir anlama yolu olduðu zaman, içinde öz-belirlenimli varsayýlan zihnin gerçekte baþka bir þey içinde temellendirileceði, baþka bir dolayýmlý iliþkilerin geriye doðru gidiþine yol açtýðý görülür. Eðer öz-bilincin bütünüyle dolayýmsýz olduðu düþünülürse, böyle bir eriþimin arayan þey ve araþtýrýlan varlýk arasýndaki – dolayýmlý - bir iliþki gerektirdiði göz önüne alýndýðýnda, böylece özbilince nasýl bir eriþim bulabileceðimiz belirsiz olur. Fichte'nin bu probleme cevabý, temelde yatan daha öte bir koþula dayanmayan özne ve nesne arasýndaki tek dolayýmsýz özdeþlik durumu olarak – kiþinin kendi düþünmesi üzerine etkin olarak düþünme becerisini anlatan “zihinsel sezgi” Intellektuelle Anschaaung nosyonunu ta- 22 nýtmaktýr. Manfred Frank'ýn iþaret ettiði gibi, zihinsel sezgi nosyo- nunun kendisi düþünümsel bir dualite içerir; romantiklerin “zihinsel sezgi” yerine düþünümsel olmayan “duygu” nosyonunu koyma- larýnýn ve felsefenin temel kurucusu olarak “zihinsel sezgi”nin ro- lünü reddetmelerinin nedeni budur. Fichte için dönüm noktasý ar- guman bütünüyle nesnel, belirlenimsel bir dünyanýn kendisi nesnel dünya içinde etkilere sahip olabilecek öz-belirlenimli öznelliðin ortaya çýkmasýný saðlayamayacaðýdýr. Fichte bu nedenle, eðer kav- ranýlýr bir dünyanýn olmasý için gerekli olan Ben-olmayan (görü- nen dünya) tarafýndan sýnýrlama tümüyle bir sýnýrlama olarak kav- ranýlacaksa, Ben'in zorunlu bir önceliðini varsayar. Bu konum açýk- ça “zihine” ve istence doða üzerinde bütünsel idealist öncelik verir. Ancak, kendi terimleriyle Fichte felsefenin onun kendi varoluþu için dayandýðý -özgür- etkinliði açýklayamaz. Özgürlük, özgürlüðün koþullu bir nesneye dönüþmesiyle kendisi olmasý henüz tamamlanmaksýzýn, kavramsal olarak nasýl gerçekleþtirilir? Böylece bizim bilgimizi kesin olarak temellendirecek Ben'in bir hesabýný verme giriþiminde zorunlu bir felsefi bulanýklýk vardýr. IV. Schelling: Sanat ve Bilinçdýþý Schelling'in Transendental Ýdealizm Sistemi'nde Fichte'nin bir takým argümanlarýný hem onun kendi Doða Felsefesi'nin temellerini oluþturan Spinozacýlýðýn özellikleriyle ve sanatýn felsefeyle iliþkisi hakkýnda erken romantik görüþlerle baðdaþtýrmayý denemesi Fichte'nin Ben hakkýndaki bu idealist yorumu aþamasýyla iliþ- 23 kilidir. Schelling kendi görevini özgürlüðün sanat yapýtý tarafýndan nesnel kýlýnabileceðini tanýtlamak olarak görür. Bu nesnel doðanýn ve öznel zihnin devim ilkelerinin temelde özdeþ olduklarýný tanýtlayacaktýr. Böylece, doða ve özgürlük arasýndaki Kantçý bölünme aþýlýr ve insanlýk yeniden teleolojik olarak kavranýlan doðayla bir- leþtirilir. 1790'larýn sonuna ait Doða Felsefesi'nde Schelling doðayý önceki, görünen geçici “ürünler”in dünyasý olan sonrakinin görün- mez “üretici” zemini olarak görülen natura naturans ve natura na- turata arasýndaki Spinozacý ayýrým yoluyla anlamýþtý. Fichte'de Ben ile ilgili olarak, zihinsel sezginin kurucu üretici Ben'i ve tikel düþün- celerin empirik Ben'i arasýndaki iliþki biçimiyle, benzer bir yapý söz konusudur. Schelling Transendental Ýdealizm Sistemi'nde Fichte ve Spinoza'yý birleþtirerek “özgür etkinliðinde bilinçle birlikte üre- tici olan ayný etkinliðin bilinç olmaksýzýn dünyanýn üretiminde üre- 24 tici olduðu”nu tanýtlamak ister. Bunu göstermek için gerekli olan þey “ayný anda bilinçli ve bilinçsiz” olan bir etkinlik göstermektir. Schelling “eþzamanlý olarak bilinçli ve bilinçsiz etkinlik öznel olan içinde, bilincin kendisi içinde”, baþka bir deyiþle “estetik etkinlik içinde gösterilecektir” koyutuyla baþlar. Schelling bunu açýklarken, doðanýn “nesnel dünyasý”ný “yalnýzca zihnin ilksel, hâlâ bilinçsiz þii- ri” olarak adlandýrýr. Schelling dünyanýn bilinçsiz ve bilinçli özellik- [66] Bibliothec-7
var olmayacaðý itirazýyla karþýlaþýr. Bu itiraz bizi idealist/romantik bölünmenin merkezine götürür ve bu aþamada Schelling daha çok romantik tarafta yer alýr. Sanat hakkýnda evrensel bir uzlaþmanýn bulunmamasý olgusunun kendisi, sanatýn kavramsal belirlenime karþý direncinden kaynaklanýr: eðer sanatýn bir kavramý, bir þeyi sanat olarak tanýmlamak için bir kural olsaydý sanat bu terimler içinde anlaþýlýr þekilde yok edilir, çünkü sanat böylece bir kavram tarafýndan sýnýflandýrýlabilir her nesne gibi ayný konuma sahip ola- caktý. Bu Hegel'in aþaðýda betimlenen konumunun bir sonucunu yorumlamanýn bir þeklidir. Schelling için, sanatýn kavramsal sýnýflandýrmaya karþý direniyor olmasý, sanatý tikel herhangi bir yapý- týn tartýþýlan konumunun temelleri üzerinde bir reddetme nedeni olma yerine, sanatý bizim kurulu kavramlarýmýza karþý koymada ve dünyayý ve kendimizi kavramanýn ve ifade etmenin yeni olanakla- rýný açmada önemli yapan þey olarak görülebilir. Çaðdaþ felsefede bu tür deðerlendirmeler tarafýndan yükseltilen sorular hâlâ metafor hakkýndaki kuramlarda gerçekleþmek- tedir. Örneðin Donald Davidson metaforlarýn açýmlama ve düz anlatýma karþý direnmesinin, Heidegger'in onlarýn “dünya-açýlýmý” saðlayan güçleri diye adlandýrdýðý “bizi þeylerin farkýna nasýl vardýr- dýklarý”yla iliþkili olarak, önemini anlar. Düz anlam semantik kurallar üzerine dayanýrken, metaforlar eðer onlar tümüyle kurala- baðlý olurlarsa daha fazla canlý metaforlar olmayacaklardýr. Transendental Ýdealizm Sistemi baðlamýnda, sözcükler bir taraftan “ürünler”, gerçek nesneler olarak görünen “bilinçsiz üretim”in so- nuçlarýdýrlar ve diðer taraftan, sözcükler, eðer onlara anlam bahþe- den “bilinçli üretim” içeriyorlarsa sadece sözcükler olabilirler. Coleridge'in romantisizm tarzý üzerinde temel bir etkiye sahip olmuþ bu türden açýklamalar içinde, Schelling doðanýn “sýrsal mucizevi yazý içinde kilitli duran bir þiir” olduðunu öne sürer, böylece “anlam [doðanýn] duyusal dünyasý aracýlýðýyla sözcükler yoluyla yaptýðý gi- 32 bi sadece gösterir.” Bu görüþ üzerine, sözcüklerin düz anlamlarý dili nesneleþtirilmiþ “ürün”e dönüþtürmenin sonuçlarýdýr ve metaforlar toptan düz anlamlaþtýrmaya karþý dilin direniþini görünüþe çýkarýrlar. Sanatçý için, doða “yalnýzca, sürekli sýnýrlamalar altýnda 33 görünen ideal dünyadýr”; bilim ve felsefenin sonu gelmez görevinin ortaya çýkmasýna neden olan duyusal dünyanýn sýnýrlama- larýnýn ötesine geçmek için sanatçý sýnýrsýz olaný sýnýrlý bir üründe açýmlamak zorundadýr ve bu metaforun düz anlamlaþtýrmaya karþý direniþini sanat yapýtýnýn üreticiliði sergilemesiyle baðlantýya sokar. Transendental Ýdealizm Sistemi “ [felsefe ve doðal bilimlerin ikisi anlamýnda] bilimin” “yalnýz bir þairin deðil ancak eskiden ol- duðu gibi yalnýzca Bir þair düþleyen yeni bir ýrkýn (Geschlecht) buluþu olan yeni bir mitoloji” yoluyla yerini alan “þiir sanatýna bir dö- 34 nüþü” için çaðrýyla sonuçlanýr. Bu çaðrý etkili oldu, fakat Schelling bu tür bir mitolojinin nasýl ortaya çýkabileceði ve onun gerçekte neyin içinde kapsanacaðý konusunu açýk býraktý. Buna baðlý düþün- lerini birleþtirmek için “sanat felsefesi”nin gerekli olduðunu öne sü- 25 rer. Schelling bunu estetik üretimin “bilinç dýþý olan”ý dýþsal “ürünler” (dünyadaki deneysel nesneler olarak, sanat olarak, yalýn koþullu nesnelerden daha fazla þeyler olan sanat yapýtlarý) içinde nasýl ortaya çýkardýðý ve “felsefi üretim”in zihinsel sezgide içsel olarak nasýl 26 üretici olduðu arasýndaki iliþkiyi göstererek yapar. Sonuç þu ola- 27 caktýr ki “estetik sezgi sadece nesnel hale gelmiþ zihinsel sezgidir.” Felsefenin sadece öznel olarak sunabildiðini sanat nesnel kýlar. Burada Transendental Ýdealizm Sistemi'nin Fichte felsefesinin özgürlüðü açýklama beceriksizliðinden kaçýnma çabasý görülür. Schelling Transendental Ýdealizm Sistemi'nin bir ayrým nok-tasýnda olduðunu bildiren merkezi düþünceyi þöyle ifade eder: Doða bilinçsiz baþlar ve [öz-belirlenimli Ben ile] bilinçli sona erer, üretim amaçsal deðildir, fakat ürün amaçsaldýr. Ýçinde Burada ve Ben hakkýnda konuþtuðumuz etkinlik (öznel olarak) bilinçle baþlamalý ve bilinç dýþýnda veya nesnel olarak sonlanýr; Ben üre- 28 time göre bilinçlidir, ürün açýsýndan ise bilinçsizdir. Schelling'in anlayýþý Kant'ýn deha yorumundan - “kendisi yoluyla doðanýn sanata kural koyduðu doðuþtan yetenek [ingeni- 29 um]”- türer. Kant için tam bilinçli sanatsal üretim tümüyle kurallar aracýlýðýyla gerçekleþecekti, fakat Kant sanatýn, eðer sanat yalýn zanaatýn ötesine geçecekse her zaman yeni kurallar koymasý gerektiði nedeniyle, bu tarzda gerçekleþmeyeceði konusunda ýsrar etti. Sche- lling için doðanýn kendisi kesinlikle “bilinçdýþý üretim”dir, böylece sanatçýlar bilinçli olarak bir eser üretmeye karar verdiklerinde ayný zamanda üretimin bilinçdýþý özelliðine de yaslanmalýdýrlar. Bilinç ve bilinçdýþý arasýndaki, bir yasaya baðlý açýklamaya indirgeneme- yecek, oyunun kavranýlýr bir þey üretmesi olgusu böylece Sche- lling'in estetiðin bize gerçeklik (“mutlak”) hakkýnda, bilimsel veya felsefi olarak açýklanabileceðinden daha çok þey söylediði iddiasýnýn temelidir. Yasaya baðlý açýklamalar, bilimi sonu gelmez bir iþ ya- parak, yalnýzca koþullular zincirine eklerler, sanat yapýtýnýn anlamýnýn tüketilemezliði sanat yapýtýnýn “sonu gelmez bir yorumlan- 30 ma gücüne sahip olduðu” olgusunda doðrudan deneyimlenir. Ör- neðin bir müzik parçasý, bir anlamda hareketler ve duraklamalar yoluyla nicelendirilebilir ve konumu fiziksel dünyanýn karþýlýklý baðlantýlarý keþfedildikçe deðiþen fiziksel yasalar yoluyla açýklanabilir fiziksel bir nesnedir. Fakat bu açýklamalarýn hiçbiri onu bir müzik parçasý yapamaz. Bu konum fiziksel olgulardan tamamen farklý bir düzene aittir ve dinleyenlerin fiziksel olgulardan veya bestecinin eðilimlerinden bile çýkarsanamayan anlamlarý dinleme özgürlüðü üzerine dayanýr. Transendental Ýdealizm Sistemi'nin sanatýn “felsefenin tek gerçek ve bengi örgeni ve felsefenin dýþsal olarak tasarýmlayamadý- 31 ðýný her zaman ve sürekli olarak belgeleyen belgesi” olduðu sonucu, hem sanatýn ne olduðu hakkýnda hemde hangi yapýtlarýn sanat yapýtlarý olduklarý hakkýnda tarih-üstü, kültürler-arasý uzlaþmanýn Bibliothec-7 [67]
Page 2 and 3: BIBLIOTHEC F e l s e f e - S o s y
Page 4 and 5: Dil ve Ýktidar 54 35 Amerikan Sine
Page 6 and 7: açýlmasýnýn mümkün olmayacað
Page 10 and 11: celer sonralarý, 1870'lerin poziti
Page 12 and 13: manýnýn gücünü oluþturur: Ça
Page 14: Herrn Moses Mendelssohn (Breslau: L

cev.Andrew.Bowie.Alman.Idealizmi.ve.Sanatlar

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?