ypksulluk yolsuzluk

YOLSUZLUK VE YOKSULLUK GÖSTERGELERİ ARASINDAKİ
İLİŞKİ: TÜRKİYE ÖRNEĞİ
Yrd. Doç. Dr. Birol ERKAN *
Yrd. Doç. Dr. Oğuz KARA **
Özet
Kalkınmanın önündeki en önemli engellerden birisi olarak karşımıza çıkan yolsuzluk,
uluslararası alanda özellikle son zamanlarda olağanüstü bir hız almıştır. Çoğu ülke, kalkınma
projelerinde yolsuzluğun ortadan kaldırılmasına öncelik vermektedir. Yolsuzluk, tüm ülkelerde
çeşitli şekillerde ve derecelerde hüküm süren kompleks bir politik, ekonomik ve özellikle de
sosyal bir olgudur. Uluslararası Şeffaflık Örgütü’nün her yıl gerçekleştirdiği yolsuzluk algılama
indeksi verileri ile ülkelerin yoksulluk göstergeleri arasındaki yüksek korelasyon dikkat çekicidir.
Zira, ülkelerde yolsuzluk düzeyi azaldıkça (yolsuzluk algılama indeksi yükseldikçe), yoksulluk
düzeyi de azalmaktadır. Çalışmanın amacı, Türkiye’de yolsuzluk ve yoksulluk göstergeleri
arasındaki karşılıklı nedensellik ilişkisini belirlemektir. Çalışmanın amacına yönelik olarak
Yoksulluk İndeksi, Yolsuzluk Algılama İndeksi, Reel GSYH, TÜFE, İktisadi Hoşnutsuzluk
İndeksi, Eğitim Harcamaları ve İşsizlik Oranı gibi makro ekonomik değişkenleri içeren veri tabanı
kullanılmıştır. Elde edilen ampirik bulgulara göre, yoksullukla yolsuzluk arasında karşılıklı bir
nedensellik ilişkisinin olduğu gözlemlenmiştir. Ayrıca, yolsuzluk ve yoksulluğun belirleyicileri
modellendiğinde; eğitim harcamalarının, ekonomik büyümenin, enflasyon ve işsizlik oranlarının
etkili olduğu görülmüştür. Analiz sonuçlarına bağlı olarak, yoksulluk ve yolsuzluğun
mücadelesine yönelik uygulanabilir politik argümanlara yer verilmiştir.
Anahtar Kelimeler: Yolsuzluk, Yolsuzluk Algılama İndeksi, Yoksulluk Endeksi
1. Yolsuzluk ve Yoksulluk; Kavramsal Analiz
Literatürde yolsuzluk; yaygın olarak, kamu gücünün özel çıkarlar için
kötüye kullanımı olarak tanımlanmaktadır. Uluslararası alanda birçok çalışma,
yolsuzluğun nedenleri olarak aşağıdaki kurumsal faktörler üzerinde
yoğunlaşmıştır (BSOS, http://www.bsos.umd.edu/gvpt/uslaner, erişim: 2010):
-Demokrasi eksikliği -Yetersiz yargı -Adil olmayan seçimler
* Kilis 7 Aralık Üniversitesi, MYO Pazarlama ve Dış Ticaret Bölümü, birolerkan@kilis.edu.tr
** Düzce Üniversitesi, İşletme Fakültesi, İşletme Bölümü, , oguz.kara@deu.edu.tr

-Bağımsız olmayan medya
Yolsuzluk temel olarak aşağıdaki şekillerde ortaya çıkmaktadır (ROHWER,
2009: 42):
-Rüşvet -Zimmete para geçirme -Sahtekarlık -Haraç
-Torpil -Adam kayırma -Devlet dairelerinden özel kazanç elde etme
Uluslararası Şeffaflık Örgütü’nün yolsuzluğa yönelik yaptığı araştırmalara
göre, yolsuzlukla en fazla yüz yüze olan kurumlar sırasıyla şöyledir
(http://www.transparency.org, erişim: 2010):
-Politik partiler -Kamu daireleri -Parlamento
-Özel sektör, şirketler -Yargı -Medya
Günümüzde, yolsuzluğun ölçümüne ilişkin en önemli gösterge, Uluslararası
Şeffaflık Örgütü (International Transparency-TI) tarafından her yıl yayınlanan
yolsuzluk algılama indeksi (Corruption Perception Index) dir. Yolsuzluk algılama
indeksi (YAİ), uluslararası faaliyet gösteren şirketlerde yönetici olarak çalışan
kişilerin ve işadamlarının yolsuzluğa ilişkin algılamalarının yansıtıldığı bir anket
çalışmasıdır. Araştırmada her ülke ile ilgili olarak en az dört farklı anket
yapılmaktadır. Birden fazla anket yapılarak sonuçlardaki varyans farklılıkları da
ortaya konulmaya çalışılmaktadır (Aktan, 2001: 129). Her bir araştırma konusu
ülkede elde edilen indeks değeri 0 (en yüksek yolsuzluk değeri) ile 10 (en düşük
yolsuzluk değeri) arasında yer almaktadır. Yolsuzluk algılama indeks değerleri,
Uluslararası Şeffaflık Örgütü tarafından en yüksekten en düşüğe göre ülkelere
göre sıralanmaktadır. Elde edilen sonuçlar, kamu sektöründen hangi oranda özel
kazanç elde edildiğinin, zimmete para geçirme, torpil, rüşvet ve sahtekarlık
düzeyinin hangi boyutlarda olduğunun bir göstergesidir (Eigen,
http://www.anticorruption.info, erişim: 2010).
Yolsuzluk algılama indeksi, Uluslararası Şeffaflık Örgütü’nün ülkelerdeki
yolsuzluk düzeyini ölçmek amacıyla kullandığı tek değişken değildir. Bununla
birlikte, yolsuzlukların ölçümü amacıyla rüşvet alma indeksi (Bribe Payers Index)
ve global yolsuzluk barometresi (Global Corruption Barometer) de

kullanılmaktadır. Rüşvet alma indeksi, işadamları ve işletmecilerin yolsuzluk ve
rüşvet konusundaki görüşlerinden elde edilir. Global yolsuzluk barometresi,
halkın yolsuzluk hakkındaki görüşlerini ölçerken, yolsuzluk algılama indeksi
itibarlı işadamlarının ve uzmanların yolsuzluk hakkındaki görüşleri üzerinde
odaklanır.
Uluslararası Şeffaflık Örgütü tarafından yolsuzluk algılama indeksine ilişkin
en son çalışma 2010 yılı için yapılmıştır. 2010 YAİ, 10 bağımsız kurum
tarafından yapılan 13 farklı anket ve araştırmaya dayanır. 180 ülkeye ilişkin
yapılan araştırmada en yüksek YAİ değerine (en düşük yolsuzluk) sahip 3 ülke
sırasıyla Yeni Zelanda (YAİ=9.3), Danimarka (YAİ=9.3) ve Singapur (YAİ=9.3)
dur (Transparency Internatıonal, http://www.transparency.org, erişim: 2010).
Yolsuzluğu önleme programlarının başarısı için aşağıdaki koşulların
gerçekleşmesi kaçınılmazdır (International Development Law Organization, 2006:
1-2):
Ekonomik eşitsizlikle savaş, sosyal refah programlarıyla eşitliği sağlama,
politika değişiklikleri, yolsuzluğu önlemeye yönelik yeni yasaların çıkarılması,
mevcut yasaların güçlendirilmesi, kamu denetimlerinin arttırılması (BSOS,
http://www.bsos.umd.edu/, erişim: 2010), güçlü bir parlamento yönetimi,
performansı iyi bir yargı, bağımsız ve dürüst anti-yolsuzluk birimleri, kamunun
bütçe, gelir ve parasal akımlarında şeffaflık, bağımsız medya, aktif sivil toplum,
kamu ve özel sektör işbirliği.
2. Yoksulluk ve Yolsuzluk Arasındaki İlişki
Yoksulluk, temel hizmetlere, temel insan haklarına ulaşma eksikliğini
kapsayan, farklı faktörlerce nitelenen çok boyutlu bir olgudur (Transparency
Internatıonal, 2008: 2). Genellikle satın alma gücü paritesine göre günde kişi
başına gayrisafi yurtiçi hasıla düzeyi 1$’dan düşük olan gelirliler yoksul olarak
tanımlanmaktadır. Yoksulluk, gelir düzeyinin, eğitim ve sağlık harcamalarının
düşük düzeyde olması şeklinde de ifade edilmektedir (CHETWYND, 2003: 6).
Yoksulluğun kompleks bir kavram olması, yoksulluğun ortadan kaldırılması
amacıyla uygulanacak politikaların da çok kapsamlı olmasını gerektirmektedir.

Yoksulluğa neden olan veya yoksulluğun azaltılmasını engelleyen en önemli
faktörlerden birisi yolsuzluktur. Yoksullukla savaş, yolsuzlukla savaşı gerektirir.
Aslında, her iki değişken arasında karşılıklı ilişki mevcuttur (Eberlei, Fuhrmann,
2004: 1-6). Keza;
• Yolsuzluk yoksulluğun bir sebebidir. Yoksulluğun azalmasını engeller.
• Yoksulluk yolsuzluğun sebebidir. Yolsuzlukla savaşı engeller.
• Politikaların ve bütçelerin belirlenmesi sürecinde kamuoyu ile müzakere
etmeyen, faaliyetlerinde hesap verilebilirlik ilkesine uymayan toplumlarda
yolsuzluk ve bunun sonucunda ortaya çıkabilecek eşitsizlik kaçınılmaz olur.
• Özellikle en yoksul ülkelerde, aynı oranda hem yolsuzlukla hem de
yoksullukla savaşıldığı, her iki sorunun çözümüne yönelik koordineli bir biçimde
mücadele edildiği takdirde başarı sağlanabilir.
Yolsuzluğun ekonomik büyüme oranı, gelir gibi bir çok ekonomik
değişken üzerindeki etkisine ilişkin ampirik çalışmaların sayısı son zamanlarda
hızla artmaktadır. Yolsuzluk sadece gelir ve büyüme oranını etkilememekte, aynı
zamanda gelir eşitsizliği ve yoksulluğa neden olmaktadır. Yolsuzluk özellikle
düşük gelir grupları üzerinde orantısız bir yük olarak kendisini hissettirmektedir.
Keza, düşük gelir gruplarındaki insanların yolsuzluk karşısında ödediği bedel ve
refah kaybı nispi olarak çok yüksektir (Dinçer, Günalp, 2008: 3).
Yolsuzluk ve yoksulluk arasındaki bağlantı özellikle ekonomik ve
yönetimsel açıdan ortaya çıkmaktadır. Yolsuzluk, özellikle ekonomik büyüme
üzerinden dolaylı olarak yoksulluğu ve gelir eşitsizliğini etkilemektedir
(Chetwynd, Chetwynd, Spector, 2003: 15).
Ekonomik büyüme yoksulluktaki azalmayla ilişkilidir. Ekonomik
büyümenin yavaşlaması sorunu özellikle fakirler üzerinde kendisini
hissettirmektedir. Yolsuzluk ekonomik büyümenin yavaşlamasıyla ilişkilidir,
yurtiçi yatırımları ve doğrudan yabancı yatırımları azaltır, hükümet harcamalarını
arttırır, kamu sektörü verimliliğini azaltır, kamu harcamalarında sapmaya yol açar.
Daha iyi eğitim ve sağlık göstergeleri düşük yoksullukla yakından ilişkilidir.

Yolsuzluk kamu gelirlerini azaltır, kamu altyapısının kalitesinin düşürür, sosyal
sektörlere yapılan harcamaları azaltır, gelir dağılımı eşitsizliğini arttırır.
Yolsuzluğun yoğun olduğu ülkelerde düşük gelirli kesim daha fazla rüşvet
ödemektedir. Keza, yolsuzluğun arması; ekonomik büyüme, yatırım düzeyi ve
diğer kalkınmaya ilişkin araçları olumsuz etkiler. Bu durum, yoksul halkı temel
mal ve hizmetlere ulaşma karşılığında rüşvete başvurma yoluna iter. Yoksulluk ve
yolsuzluk birbirine karışmış olur (Transparency Internatıonal, 2008: 3).
Daha iyi yönetim ekonomik büyümeyi çarpıcı bir şekilde etkiler. Daha iyi
yönetim daha düşük yolsuzluk ve daha düşük yoksullukla ilgilidir. Organize ve
kurumsal yönetim ile kararlı politik rekabet daha düşük yolsuzlukla ilişkilidir.
Yolsuzluk kamuya ve diğer kurumlara duyulan güveni azaltır, sosyal sermayenin
azalmasına ve yoksulluğun artmasına yol açar, vergi sisteminin gelişmesini
engeller. Yoksulluğu gözetmeyen, aksine çıkar gruplarının ve zenginlerin lehine
olan vergi sistemi yoksulluğu ve gelir eşitsizliğini arttırır.
Toplumda varlık sahipliğinin küçük bir elit kesimde olması ve söz konusu
kesimin ülkeyi yönetenlere yakınlığı, fakirlerin borçlanabilme ve uzun dönem
gelirlerini arttırabilme yeteneklerini sınırlar, yolsuzluğu ve gelir eşitsizliğini
arttırır (Gupta, Davoodı, Terme, 1998: 7).
Yoksulluğun azaltılması, gelir dağılımı eşitliğinin ve sürdürülebilir kalkınmanın
sağlanması, devletin söz konusu kesime yapacağı yardımlara bağlıdır.
Yardımların amacı, ekonomik büyümeyi ve istikrarı sağlamak amacıyla ülkelerin
sosyal, ekonomik, fiziksel ve yönetimsel altyapılarını gerçekleştirebilmelerini ve
güçlendirebilmelerini sağlamaktır. Yoksulluğun hakim olduğu toplumlarda,
yoksulluğun ortadan kaldırılması amacıyla uygulanan yardım programlarında da
yolsuzluklar ortaya çıkmaktadır. Yardımlarda yolsuzluğun ortadan kaldırılması
amacıyla yönetim reformu, politik ve kurumsal halk desteği gerekmektedir.
Bununla birlikte, yardımlarda şeffaflığın ve bilgiye ulaşma kolaylığının
sağlanması gerekmektedir (Transparency International, 2007: 4-5, 9).

Tablo 1: Yönetim Eksikliği, Yolsuzluk ve Yoksulluk
Yoksulluğun Önemli Sebepleri
1)Düşük yatırım ve büyüme
2)Fakirlerin büyümeden düşük
pay alması
3)Kamu hizmetlerinden
faydalanma düzeyinin azalması
4)Eğitimsiz ve sağlıksız bir yapı
Yönetim Eksikliği ve Yolsuzluk Nasıl Yoksulluğa
Sebep Olur
-Çıkar gruplarını ortaya çıkaran bozuk ekonomik ve
kurumsal politikalar
-Kamu yatırımlarının ve harcamalarının tahsisinde
sapmalar
-Düşük beşeri sermaye birikimi
-Çıkar gruplarının eline geçen kanunlar ve politikalar
-Kanun, kural ve insan haklarının yokluğu
-Özel sektörün kalkınmasını engelleyen yönetim kısıtları
-Kaynak dağılımı ve politikaların çıkar gruplarının eline
geçmesi
-Kamu yatırımlarının ve harcamalarının gerilemesi
-Eşit olmayan gelir dağılımı
-Rüşvet sonucu vergi gelirlerinin azalması
-Temel eğitim, sağlık ve adalet hizmetlerinin kalitesinin
düşmesi
-Politik hizmetlerin özel şahıslarca kullanımı
-Düşük beşeri sermaye birikimi
-Eğitim ve sağlık kalitesinin düşüklüğü
Kaynak: EBERLEI Walter, FÜHRMANN Bettina; (2004), “Fighting Poverty and Corruption”,
Integrating the Fight Against Corruption into the PRS Process Analysis and Recommendations for
Development Cooperation, Federal Ministry for Economic Cooperation and Development,
Eschborn, p.6

Ülkelerin yolsuzluk algılama indeksleri (YAİ) ve insani kalkınma indeksleri
birlikte ele alındığında aralarında güçlü bir korelasyon olduğu görülmektedir.
Düşük yolsuzluk düzeyine (yüksek YAİ) sahip ülkelerde (Danimarka, Finlandiya,
Yeni Zelanda, İsveç, İsviçre vb.) insani kalkınma endeksi de yüksektir (UNDP,
2010: 157). Bununla birlikte, yüksek yolsuzluk düzeyine (düşük YAİ) sahip
ülkelerde de (Myanmar, Afganistan, Özbekistan vb.) insani kalkınma indeksi
düşük, yoksulluk ve eşitsizlik yüksek düzeydedir 1 .
Tablo 2’de, gelişmiş ve az gelişmiş ülkelere ait Birleşmiş Milletler İnsani
Kalkınma Endeksi (2010) ile yolsuzluk algılama indeksi (2010) verileri birlikte
gösterilmiştir. Buna göre, gelişmiş ve az gelişmiş ülkelerde iki değişken
arasındaki bağlantı çarpıcı bir şekilde ortaya çıkmaktadır. Zira, yolsuzluk algılama
indeksi sıralaması yüksek olan gelişmiş ülkelerin, aynı durumunun insani
kalkınma endeksi sıralamalarında da geçerli olduğu görülmektedir.
Tablo 2: Gelişmiş ve Geri Kalmış Ülkelerde Yolsuzluk ve Yoksulluk Arasındaki İlişki (2010)
Ülkeler YAİ İKE Ülkeler YAİ İKE
Danimarka 9,3 (1.) 0,866 (19.) Somali 1,1 (178.) Veri Yok
Y. Zelanda 9,3 (2.) 0,907 (3.) Myanmar 1,4 (177.) 0,4151 (132.)
Singapur 9,3 (3.) 0,846 (27.) Afganistan 1,4 (176.) 0,349 (155.)
Finlandiya 9,2 (4.) 0,871 (16.) Irak 1,5 (175.) Veri Yok
İsveç 9,2 (5.) 0,885 (9.) Özbekistan 1,6 (174.) 0,617 (102.)
Kanada 8,9 (6.) 0,888 (8.) Türkmenistan 1,6 (173.) 0,669 (87.)
Hollanda 8,8 (7.) 0,890 (7.) Sudan 1,6 (172.) 0,379 (154.)
Avustralya 8,7 (8.) 0,937 (2.) Çad 1,7 (171.) 0,295 (163.)
İsviçre 8,7 (9.) 0,874 (13.) Burundi 1,8 (170.) 0,282 (166.)
Norveç 8,6 (10.) 0,938 (1.) Ek. Gine 1,9 (169.) 0,538 (117.)
Kaynak: (1)UNDP, “The Real Wealth of Nations: Pathways to Human Development”, Human
Development Report 2010, s.157, (2) http://www.transparency.org, erişim: 2010
YAİ:Yolsuzluk algılama indeksi, İKE:İnsani kalkınma endeksi
1 İnsani kalkınma indeksi, Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı tarafından hesaplanmakta ve
eğitim, sağlık, ortalama yaşam beklentisi gibi kavramları kapsamaktadır.

3. Literatür Araştırması
Yoksulluk ve yolsuzluk göstergeleri arasındaki ilikiye yönelik yapılan
çalışmalardan biri V. Negin, Z. Rashid, H. Nikopour tarafından, 97 gelişmekte
olan ülke üzerinde 1997-2006 yıllarına ilişkin panel data analiziyle yapılan
çalışmadır. Çalışmada, yolsuzluk ile yoksulluk arasındaki nedensellik ilişkisi
incelenmiştir. İnsani kalkınma indeksinin temel yoksulluk göstergesi olarak ele
alındığı çalışmada, yolsuzluk ve yoksulluk arasında çift yönlü nedensellik ilişkisi
olduğu sonucuna varılmıştır. Bununla birlikte; yolsuzlukla mücadelenin başarısı,
söz konusu ülkeler arasında konuya ilişkin entegrasyonla sağlanabilecektir
(Negin, 2010: 1-13).
W. Eberlei ve Bettina Führmann tarafından yapılan, 54 fakir ülkeye ilişkin
yoksulluğu azaltma stratejisi ve özellikle de yolsuzlukla savaş konu edildiği
çalışmada, özellikle 5 ülke (Etiyopya, Gana, Kamerun, Nikaragua, Zambia)
derinlemesine ele alınmış, yolsuzlukla savaş ile yoksulluğun azalışı ve iyi yönetim
arasında genel olarak korelasyon bulunduğu sonucuna varılmıştır (Eberleı,
Fuhrmann, 2004: 1-18).
C.Allan tarafından Afrika ülkelerine ilişkin yapılan çalışmada, yolsuzluk,
sosyal hesap verilebilirlik ve yoksulluk arasındaki bağlantı incelenmiştir. Afrika
ülkelerindeki yoksulluğun ve yoksulluğun, söz konusu ülkelerdeki sosyal hesap
verilebilirlik sistemindeki zayıflıkla bağlantı kurularak açıklanabileceği ifade
edilmiştir(Allan, 2007: 1-40).
E. Gundlack ve M. Poldam tarafından yapılan çalışmada, korelasyon ve
regresyon analiziyle gelir düzeyiyle yolsuzluk arasındaki ilişki incelenmiştir.
Buna göre, iki değişken arasında sadece uzun dönemli ilişki bulunmaktadır.
Ülkeler zenginleştikçe yolsuzluk düzeyi azalmaktadır (Gundlack, Poldam, 2008:
146-148).
O.C. Dinçer ve B. Güralp tarafından 1981-1997 yılları arasında 50 ülkeye
ilişkin yapılan çalışmada, yolsuzluğun gelir eşitsizliği ve yoksulluk üzerindeki
etkisi zaman serisi ve yatay kesit analiziyle incelenmiştir. Yolsuzluğa ilişkin resmi
rakamlara yansımış suç sayıları ve yolsuzluk göstergeleri ile birlikte, Atkinson

indeksi, Gini indeksi, yoksulluk oranı, kişi başına düşen gelir ve eğitim gelir
eşitsizliği ve yoksulluk göstergeleri olarak ele alınmıştır. Yolsuzluktaki artış
karşısında, gelir eşitsizliğinin ve yoksulluğun arttığı konusunda kuvvetli bulgulara
ulaşılmıştır (Dinçer, Güralp: 2008, 1-36).
M. Mutua tarafından Kenya’da yoksulluğun nedenlerinin analiz edildiği
çalışmada, yolsuzluk sonucu okul, altyapı yatırımları ve sosyal hizmetlerin
azaldığı, özellikle de söz konusu sapmalar sonucu politikacıların gelirlerinde artış
olduğu vurgulanmıştır. Bazı tahminlere göre, Kenya’nın kamu gelirlerinin yüzde
40’ından fazlası politikacıların zimmetine geçmiş, tüketilmiş ya da Avrupa
bankalarında gizlenmiştir(Mutua, 2008: 15).
Yolsuzluğun ekonomik büyüme kanalıyla diğer yoksulluk göstergeleri
üzerindeki etkilerini ele alan çalışmalar çoğunluktadır. Bu bağlamda;
S. Gupta, H. Davoodi, R. Alonso-Terme tarafından 1980-1997 yıllarını
kapsayan döneme ilişkin yapılan çalışmada, yolsuzluk, gelir eşitsizliği ve
yoksulluk arasındaki bağlantının ortaya koyulabilmesi amacıyla regresyon analizi
yapılmıştır. Yüksek oranda ve artan yolsuzluğun gelir eşitsizliğini ve yoksulluğu
arttırdığı sonucuna varılmıştır. Yolsuzluğun artması; ekonomik büyümenin
yavaşlaması ve vergi sistemini zenginlerin lehine çevirmesi, sosyal harcamaların
azalması, eğitim hizmetlerine ulaşmadaki eşitsizlik ve fakirlerin yatırım kararları
almasındaki yüksek riskler yoluyla gelir eşitsizliğini ve yoksulluğu
arttırmaktadır(Gupta, Davoodi, Alonso-Terme: 1998: 1-41).
Asian Development Bank tarafından yapılan, Filipinler’deki yoksulluğun
nedenlerinin ayrıntılı bir şekilde ele alındığı çalışmada, yolsuzluğun etkisi
üzerinde de durulmuştur. Buna göre, yolsuzluk özellikle ekonomik büyümenin
yavaşlaması yoluyla gelir dağılımı eşitsizliğine ve yoksulluğa neden olmaktadır
(Asean Development Bank: 2005: 100).
F. Fofana N’zue ve C. Jose Francis N’guessan tarafından 1996-2001
dönemine ilişkin 18 Afrika ülkesi üzerinde panel data yöntemi kullanılarak
yapılan çalışmada, yolsuzluk, yoksulluk ve ekonomik büyüme arasındaki
nedensellik ilişkisi incelenmiştir. Buna göre, yoksulluk ekonomik büyümenin

azalmasına yol açmaktadır. Bunla birlikte, yolsuzluk büyümeyi direk etkilemez.
Aksine, büyümedeki yavaşlamalar yolsuzluğu arttırır. Gelir dağılımı eşitsizliği de
yolsuzluğun nedeni değildir. Yolsuzluk gelir dağılımı eşitsizliğini arttırmaktadır
(N’ZUE, N’GUESSAN, 2006: 1-18).
E. Chetwynd, F. Chetwynd, B. Spector, yoksulluğun yolsuzluğu
arttırdığını ortaya koyan çalışmasında konuyu ekonomik ve yönetimsel açıdan ele
almıştır. Çalışmada, yolsuzluğun yoksulluk üzerinde direk etkide bulunmadığı,
özellikle ekonomik büyüme üzerindeki olumsuz etkisiyle yoksulluğu arttırdığı
üzerinde durulmuştur. Bu bağlamda, yolsuzluğun azaltılması da ekonomik
büyümeyi arttırıcı ve gelir dağılımı adaletini sağlayıcı yönde yoksulluğu
azaltacaktır. Yönetimsel açıdan ele alındığında, yolsuzluk; yönetim etkinliğini ve
kalitesini, kamu hizmetlerini, sağlık ve eğitim harcamalarına verilen önceliği
azaltmaktadır (Chetwynd, Chetwynd, Spector, 2003: 1-21).
3. Veri Seti ve Yöntem
Çalışmada kullanılan Yoksulluk İndeksi (YE) ve Yolsuzluk Algılama
İndeksi (YAİ) verileri temel değişkenler, sağlık harcamaları (SH), eğitim
harcamaları (EH), maaş ve ücretler (ÜC), tüketici fiyat indeksi (TÜFE), milli gelir
(RGSYH) ve iktisadi hoşnutsuzluk indeksi (İHE) verileri ise kontrol değişkenler
olarak kullanılmıştır. Analizlerde kullanılan veriler Türkiye İstatistik
Kurumu’ndan (TUİK), T.C.Merkez Bankası’nın “Elektronik Veri Dağıtım
Sisteminden” (EVDS) ve Uluslararası Şeffaflık Örgütü (TI) istatistiklerinden elde
edilmiştir. Parasal nitelik taşıyan GSYH, SH, EH ve ÜC değişkenleri GSYH
zımni deflatörü ile reelleştirilmiştir. Özellikle yoksulluk indeksi ve yolsuzluk
algılama indekslerinin geçmiş yıllara ilişkin verileri üretilemediğinden temel ve
kontrol değişkenler 1998-2008 dönemini kapsayan yıllık verilerden
oluşturulmuştur.
Yoksulluk ve yolsuzluk arasındaki koentegre ilişkinin olup olmadığına
yönelik olarak Ange-Granger (1969, 1980, 1982, 1986), Granger nedensellik ve
eşanlı denklem sistemi (Vektör Otoregresif Model (VAR)) metodolojisinden
yararlanılmıştır. Koentegre ilişkisi sorgulanan serilerin durağan olması
gerekmektedir. Bu nedenle serilerin durağan olup olmadığının belirlenebilmesi

için standart genelleştirilmiş Dickey-Fuller (ADF) ve Phillips-Peron (PP) birim
kök testi yapılmıştır. Birim kök testi sonuçları aşağıda gösterilmiştir:
Tablo 3: ADF Birim Kök Testi Sonuçları
Değişkenler
ADF Testi
PP Testi
Sabitli Sabitli-Trendli Sabitli Sabitli-Trendli
Düzey
1. Fark
YAİ -0.958 (1) -1.209 (1) -0.162 0.136
YE 0.176 (1) -2.226 (1) 0.535 -1.793
YAİ -1.254 (1) -6.367* (1) -0.746 -2.04
YE -2.738 (1) -4.495 **(1) -2.216 -1.582
- Parantez içindeki değerler Akaike Bilgi Kriterine göre belirlenen optimal gecikme
uzunluklarıdır. (*) %1 anlamlılık düzeyinde (**) ise %5 anlamlılık düzeyinde serilerin durağan
olduğunu ifade etmektedir.
Tablo 3’de de görüldüğü gibi, YAİ ve YE değişkenleri ile yapılan ADF ve
PP birim kök testi sınaması sonucu, serilerin düzeylerinde durağan olmadıkları
ancak, birinci farkları alındığında I(1) durağan hale geldikleri görülmektedir. Her
iki değişkenin trend içerdikleri görülmektedir. Gecikme uzunluklarının
belirlenmesinde “Modified Akaike” kriteri kullanılmıştır.
ADF testi ile durağan hale getirilen seriler arasında uzun dönemli bir ilişki
(cointegration) olup olmadığının test edilmesi gerekmektedir. Bu ilişkinin tespiti
için Angle-Granger ve Johansen eşbütünleşme test tekniği kullanılmıştır. Angle-
Granger metodolisinin iki aşaması bulunmaktadır. İlk aşamada seriler arasındaki
ilişkinin doğrusal bileşimlerinin durağanlığı test edilir. Modelden elde edilecek
hata teriminin (u t ) düzeyde durağan olması durumunda seriler arasına koentegre
ilişkinin olduğu söylenir. Uzun dönemli model ve modelden elde edilen hata
teriminin durağanlık analiz sonuçları şu şekildedir:

Denklemde parantez içindeki değerler t-istatistiğini göstermektedir.
Yolsuzluk algıma indeksi büyüdükçe yolsuzluğun azaldığı dikkate alındığında;
modelde yoksulluk oranlarındaki artışın yolsuzluğu arttırdığı görülmektedir.
Modelden elde edilen hata teriminin durağanlık testi yapıldığında, hesaplanan
değerin kritik değerden büyük olması nedeniyle
( ) durağan olmadığı görülmüştür. Bu durumda
seriler arasında koentegre ilişkinin olmadığı sonucuna ulaşılmıştır.
Koentegre ilişkinin sorgulanmasına yönelik olarak ayrıca Johansen
metodolojisi kullanılmıştır. Johansen yönteminin tercih edilmesinin nedeni, hangi
değişkenin içsel değişken olacağı konusunda bir belirleme yapmanın zorunlu
olmaması ve aralarında ilişki olan iktisadi değişkenleri belirlemede etkileşimlere
izin verecek nitelikte olmasıdır. Johansen koentegrasyon sonuçları ise aşağıda
gösterilmiştir:
Tablo 4: Johansen Eş Bütünleşme Testi Sonuçları
Ho
λ trace ( iz istatistik
değeri )
%5 Kritik değer Özdeğer Olasılık (Prob)
r = 0 18.430 15.494* 0.771 0.017
R ≤ 1 5.136 3.841 0.434 0.023
*Trace (iz) ve max. özdeğer testleri 0.05 anlam düzeyini göstermektedir.
İz testi sonuçlarına bağlı olarak r≤1 şeklindeki hipotez reddedilemez iken,
r=0 hipotezi reddedilmektedir. Buna göre, r=0 şeklindeki sıfır hipotezi,
hesaplanan iz testi istatistik değerinin (18.430) %5 anlam düzeyinde tablo kritik
değerinden (15.494) büyük olması nedeniyle reddedilmektedir. Bu nedenle YAİ
ile YE arasında serileri koentegre edici bir vektör olduğu, değişkenler arasında
uzun dönemli istikrarlı bir ilişki olduğu görülmektedir.

Koentegrasyon sonuçları nedenselliğin yönünü göstermemektedir. İki
değişken arasında nedensellik ilişkisinin yönünü belirlemek amacıyla çeşitli
nedensellik testleri (Granger, Sims, Geweke-Meese-Dent, Pierce-Haugh ve
Geweke) kullanılabilmektedir. Bu testlerden Granger nedensellik testi, hem
uygulama kolaylığı hem de test sonucundaki bazı çıkarsamaları nedeniyle diğer
nedensellik testlerine tercih edilmektedir. Tablo 5’de Granger nedensellik testi
sonuçları gösterilmiştir.
Tablo 5: Granger Nedensellik Testi Sonuçları
Nedensellik İlşkisi Opt. Gecikme F Testi Olasılık
YE’den YAİ’ne 2 5.23744 0.0764
YAİ’den YE’ne 2 1.95285 0.265
Bu verilere göre yoksulluk yolsuzluğun nedenidir hipotezi %10 anlamlık
düzeyinde reddedilmiştir. Bu nedenle yoksulluktan yolsuzluğa doğru tek yönlü bir
nedensellik ilişkisi belirlenmiştir.
Değişkenler arasında etki-tepki fonksiyonları ve varyans ayrıştırması
yoluyla yoksulluğun yolsuzluğa olan etkisinin büyüklüğü hesaplanmaya
çalışılmıştır. Etki-tepki fonksiyonları, rassal hata terimlerinden birindeki bir
standart sapmalık şokun içsel değişkenlerin şimdiki ve gelecekteki değerlerine
olan etkisini yansıtmakta ve etkide bulunan değişkenin veya bu değişkenin
belirleyicilerinin bir politika aracı olarak kullanılabilmesi konusunda fikir
vermektedir.

Şekil 1: Etki Tepki Analizi Sonuçları
Etki tepki analizlerinden özellikle yolsuzlukta meydana gelecek şokların
yoksulluğun vereceği tepkilerin üçüncü döneme kadar etkili olduğu üçüncü
dönemden sonra ise azaldığı görülmektedir. Yolsuzluktaki bir şokun ise yoksulluk
üzerindeki etkilerinin ikinci dönemden sonra kalıcı hale geldiği görülmektedir.
Değişkenler üzerinde meydana gelecek rassal şokun karşılaştırmalı önemini
belirlemek üzere varyans ayrıştırması yapılmıştır. Varyans ayrıştırması yöntemi

ile modeldeki değişkenlerin varyansındaki değişmenin kaynakları
ayrıştırılabilmekle birlikte, değişmenin kendisinden ve öteki değişkenlerden
kaynaklanan yüzdesi kolaylıkla anlaşılmaktadır.
Tablo 6’dan elde edilen sonuçlara göre yoksullukta meydana gelecek bir
değişme özellikle üçüncü dönemden sonra yolsuzluk değişkendeki değişmelerden
etkilenmektedir. Yolsuzluk değişkeni ise dördüncü döneme kadar kendisinden
dördüncü dönemden sonra ise yoksulluktaki değişmelerden etkilenmektedir.
Tablo 6: Varyans Ayrıştırması Sonuçları
Dönem Standart Hata YE Standart Hata YAİ
1 1.657095 100.0000 0.148993 99.84252
2 2.343850 98.87834 0.255947 96.21310
3 2.817009 98.00995 0.284433 96.42123
4 3.598338 85.18176 0.325990 73.43615
5 4.554231 70.38127 0.435944 48.33869
6 5.209234 60.09492 0.560504 42.08323
7 5.486726 54.23071 0.661485 45.14273
8 5.691283 55.17758 0.726573 50.97383
9 6.207250 62.10479 0.758757 55.03068
10 7.176281 66.94594 0.786233 53.04687
Yoksulluk ve yolsuzluk arasındaki ilişkiden hareketle politik önermelerde
bulunabilmek amacıyla hem yoksulluk hem de yolsuzluk üzerinde etkili olan

makro ekonomik kontrol değişkenler modele dahil edilmiştir. Yapılan regresyon
analizleri sonucunda aşağıdaki sonuçlara ulaşılmıştır.
Tablo 7: Yoksulluk ve Yolsuzluğun Belirleyenleri
MODEL
Bağımsız Değişkenler
Bağımlı
Değiş.
Sabit
Terim
EH SH UCR RGSYH İHE TÜFE
Model 1
YAİ
-32.0392
(-3.5637)
1.8931
(3.9423)
1.4536
(5.3563)
-0.2090
(-2.5327)
Model 2
YAİ
205.031
(2.056)
1.8990
(3.5771)
-10.716
-2.2240
Model 3
YE
17.566
(9.1680)
0.1634
(4.2889)
Model 4
YE
301.482
(18.844)
-12.899
(-17.301)
Model 5
YE
389.9227
(21.946)
-18.3808
(-20.556)
Model 6
YE
2780.74
(3.2573)
-123.504
(-3.228)
Model 7
YE
-86.6995
(-2.3463)
5.85133
(3.0169)
Model 8
YE
19.37648
(12.393)
0.1550
(4.2843)

Tablo 7 incelendiğinde, birinci modelden elde edilen sonuçlar eğitim ve
sağlık harcamalarındaki artışın yolsuzluğu azaltırken enflasyonun yolsuzluğu
arttırdığı görülmektedir. İkinci modelden elde edilen sonuçlara göre eğitim
harcamalarındaki artış yolsuzluğu azaltırken ücretlerdeki artış yolsuzluğu daha da
arttırmaktadır. Türkiye’de, kamunun toplam maaş ve ücret ödemelerindeki artışın
yolsuzluğu arttırması şaşırtıcı bir gelişme değildir. Keza, son yıllarda kamu
çalışanlarının sayısının artıyor olması, söz konusu alandaki kamu harcamalarının
artması sonucunu doğurmakla birlikte; çalışan sayısının artması yolsuzluğu
kaçınılmaz kılmaktadır.
Sonuç ve Değerlendirme
Yapılan analiz sonuçlarından elde edilen bulgulara göre yoksullukla
yolsuzluk arasında uzun dönemli bir ilişkinin olduğu Türkiye örneklemi açısından
doğrulanmıştır. İlişkinin yönü ise yoksulluktan yolsuzluğa doğru olup tek yönlü
bir nedensellik söz konusudur. Model 3 ile model 8 arasındaki modeller
yoksulluğu belirlemeye yönelik olup model sonuçları birlikte değerlendirildiğinde
iktisadi hoşnutsuzluk, milli gelir ve enflasyon oranı arttıkça yoksulluğun arttığı,
eğitim harcamaları, sağlık harcamaları ve ücret düzeyi arttıkça yoksulluğun
azaldığı görülmektedir.
Model sonuçları genel olarak değerlendirildiğinde özellikle eğitim
harcamalarındaki artış hem yolsuzluk hem de yoksullukla mücadelede etkili
olmaktadır. Ayrıca enflasyon ve işsizlik oranları toplamından oluşan iktisadi
hoşnutsuzluk düzeyindeki artışlar yoksulluğu doğrudan, yolsuzluğu ise dolaylı
yoldan etkilemektedir. Politika yapıcılarının uzun dönemde eğitim harcamalarının
yanı sıra ekonomik istikrara önem vermek suretiyle birbirleri ile etkileşim halinde
olan yoksulluk ve yolsuzlukla mücadele edebilecekleri yapılan analiz sonuçları
çerçevesinde anlaşılmaktadır.

Kaynaklar
AKTAN Coşkun Can; (2001), “Yolsuzluklar ile Ekonomide Serbestleşme
ve Demokratikleşme Arasındaki İlişki”, Yolsuzlukla Mücadele Stratejileri, Hak-İş
Yayınları, Ankara, ss.129-141.
ALLAN Colm; (2007), “Social Accountability, Power, Corruption and
Poverty”, South Africa Netherlands Research Programme on Alternatives in
Development (SANPAD) Conference, South Africa, pp.1-40.
Asian Development Bank; (2005), “Poverty in the Philippines: Income,
Assets, and Access”, p.100.
CHETWYND Eric, CHETWYND Frances, SPECTOR Bertram; (2003),
“Corruption and Poverty: A Review of Recent Literature”, Final Report,
Management Systems International, pp.1-21.
DİNÇER Oğuzhan C., GÜRALP Burak; (2008), “Corruption, Income
Inequality, and Poverty in the United States”, Fondazione Eni Enrico Mattei,
pp.1-36.
EBERLEI Walter, FÜHRMANN Bettina; (2004), “Fighting Poverty and
Corruption”, Integrating the Fight Against Corruption into the PRS Process
Analysis and Recommendations for Development Cooperation, Federal Ministry
for Economic Cooperation and Development, Eschborn, pp.1-18.
FOFANA N’ZUE Felix, N’GUESSAN Coffi Jose Francıs; (2006), “The
Causality Between Corruption, Poverty and Growth: A Panel Data Analysis”,
SISERA Working Paper Series, pp.1-18.
GUNDLACK Eerich, POLDAM Martin; (2008), “The Transition of
Corruption: From Poverty to Honesty”, Economic Letters, 103(3), pp.146-148.
GUPTA Sanjeev, DAVOODI Hamid, ALONSO-TERME Rosa; (1998),
“Does Corruption Affect Income Inequality and Poverty”, IMF, Working Paper
No:98/76, pp.1-41.

International Development Law Organization (IDLO); (2006), “Anti-
Corruption: A Capacity Building Approach”, Development Law Update (DLU),
Rome, (7), pp.1-2.
MUTUA Makau; (2008), “Why Corruption is The Root Cause of Poverty”,
Economic Woes, Sunday Review, Sunday Nation, p.15.
NEGIN Vahideh, RASHİD Zakariah B Abd, NİKOPOUR Hesam; (2010),
“The Causal Relationship between Corruption and Povery: A Panel Data
Analysis”, MPRA, Paper No:24871, pp.1-13.
ROHWER Anja; (2009), “Measuring Corruption: A Comparison Between
The Transparency International’s Corruption Perceptions Index and The World
Bank’s Worldwide Governance Indicators”, CESifo DICE Report 3, p.42.
Transparency International; (2008), “Poverty and Corruption”, TI Working
Paper, No:02/2008, p.2.
Transparency International; (2007), “Poverty, Aid and Corruption”, Policy
Paper, pp.4-5,9.
UNDP; (2010), “The Real Wealth of Nations: Pathways to Human
Development”, Human Development Report 2010, p.157.
BSOS; (2010), The Roots of Corruption”,
http://www.bsos.umd.edu/gvpt/uslaner>(Erişim Tarihi: 21.02.2010).
EIGEN, PETER; (2010), “Corruption is a Major Cause of Poverty As Well
As a Barrier to Overcoming It”, Zero Tolarance For Corruption, The Corruption
Perceptions Index&White-Collar Crime, Part 4,
http://www.anticorruption.info>(Erişim Tarihi:12.02.2010).
http://www.transparency.org>(Erişim Tarihi:11.04.2011).