Önsöz / Vincent Monteil

ugün açıklıkla bilincine varabildiğimiz toplumsal olaylara, örneğin
mali dalaverelere (ibid., no. 19) değinmeler yapar.
İbni Haldun’un kaleminin ucunda İslam aleminin bizimkinden çok
daha önce değerlendirdiği düşünce ve anlayışların ya da kurumların
dile getirilişiyle karşılaşmak da daha şaşırtıcı olmayacaktır. Ne de olsa,
Haçlılar sayesinde, İsveç ile Polonya arasındaki Oliva barışında, 1660
doğan Avrupa uluslararası hukuku, Grotius‘tan (1645) çok önce, 7. ve
13. yüzyıllarda İslam Dünyasında işlenmiş olan savaşa, savaşçı olmayanlara,
savaş tutsaklarına, ateş kesme ve silah bırakışmalarına ilişkin
kurallardan etkilenmişti. Keza İbni Haldun’un aktardığı (I, böl. III, no.
29) Halife Ömer’in yargıcın görevleri konusundaki ünlü mektubu belki
gerçek olmayabilir, bununla birlikte önerileri her zaman günceldir.
Çatışma halinde olan tarafların vicdan karşısında olduğu kadar “güçlünün
tarafgirliğine güvenemiyeceği, güçsüzün ise adeletinden şüphe
duyamayacağı” bir yargıcın mahkemesi huzurunda yargılanacaklarını
bugün bile yeniden okumakta yarar vardır. Bu konuda, Edmond
Rabbath’ın “insan haklarına sessizce saygı” diye nitelendirdiği “yalnız
İbni Haldun değil o zaman zamanına göre ileri bir toplum olan Müslüman
toplumunun kendisidir de.
Tartışmalı bir sorun kalıyor geriye: İbni Haldun’un büyük yapıtının
biçimi onun projesindeki tutkulu hevesiyle aynı düzeyde miydi
Faslı J.-M. Abdul Celil, Arab Edebiyatı Tarihi yapıtında (Paris, 1943, s.
216) bu soruya olumlayıcı yanıt veriyor. İbni Haldun’un Moğollar’ın
Bağdad’a girmesiyle, 1258’de başlayan “kültürel uyuklama dönemi”
konusunda kestirip atan bir dil kullandığını gösterdikten sonra, onun
özgün katkısını açıklıyor ve şöyle bir sonuca varıyor: “Onun yazar
olarak yüksek nitelikleri de dikkat çekicidir. Uslubu özentisiz, yalın ve
açık seçiktir; bir sanatçı uslubu değildir onunkisi, bununla birlikte belirginliği
parlaklığa feda etmeyen ama aynı zamanda dil uzluğu , keskin
görüşlülük gibi yeteneklerden ve bir yandan geniş tabloları parçalara
bölerken esas olanı ayırdetmeyi ve onu değerlendirmeyi bilen
eline hakim olma gibi bir özellikten de yoksun olmayan bir usluptur.”
Mukaddime’nin kaleme alınışının övgüye değer oluşu bir olgudur:
izlenen plan mantıklıdır ve düşünce başlangıçtan sona doğru geliştirilerek
devam eder. Bununla birlikte, şurası da açıktır ki, İbni Haldun
belleğinden yaklaşık ve aşağı yukarı alıntılar yapmıştır. Üstelik, basımcılıktan
önce, elyazmasına kesin kaynaklar bulmak zordu. Kaldı ki,
yazı biçemi de edebiyat konusundaki bir durgunluk çağının izini taşı-
42