Biyografik Filmler

Biyografik Filmler

Biyografik Filmler
Bir tür olarak Biyografik Film, sinema terimleri sözlüğünde, en genel anlamıyla, “tanınmış kişilerin
yaşamöyküsünü konu alan tür” olarak geçiyor. Tanımın genişliği, bu sinema türünün tarşılagelen
sorunlarını da ortaya koyuyor. “Tanınmış kişiler” ve “yaşamöyküsü” denildiğinde; Biyografik
Sinemanın asıl öznelerinin kimler olduğu, özne seçimindeki ölçütler; sinemanın tarihle, tarihsel algı
yaramıyla olan karmaşık ilişkisi gibi disiplinler arası konularda da düşünmek gerekiyor. Başka bir
deyişle biyografik sinema; konu aldığı kişilere göre siyaset, sanat, spor, felsefe gibi alanlarla ve çoğu
zaman tarihle iç içe.
Biyografik filmlerin özneleri her zaman tarihsel kişilikler olmayabilir; bu yönüyle biyografik film,
tarihsel filmden ayrılır. Ek olarak, tarihsel film, dönemi anlatma amacı güderken; biyografik filmde tek
karakter üzerinden yola çıkılır; ancak o kişi, salt tarihsel, polik yönüyle değil; günlük hayayla, insanî
ihyaçlarıyla, zaaflarıyla, -çoğu zaman da popüler bakışın eseri olarak- aşklarıyla ele alınır. Bununla
birlikte o tarihsel döneme ilişkin genel algı yaralması da kaçınılmazdır. Böyle bakınca da, kurmaca
filmdeki gerçek tarih anlamı iddiası, kendine özgü sorunsalını doğurur. Bu paradoksun her biyografik
film için tekil çözümü vardır denebilir, ele alınan kişinin niteliksel varlığı ve ayrıca özneyi ele alma yolu
yapımcıyı kendi öznel “çözüm”üne götürür. Özellikle toplumlara mal olmuş/saygı duyulan tarihsel/
siyasî/sanatçı/sporcu kişilikler ele alınırken (1) filmin gidebileceği iki yol vardır. İlk yaklaşım; resmî
tarih anlacılığının kalıplarına uyarak kişiyi efsaneleşrmek, “büyük işler başaran” insanı hayanın
her alanında, aşkta da, dostlukta da çok başarılı ve zaaflarından arınmış olarak göstermek; ki bu
popülist yaklaşımın, carî başarıyı ve ülke içindeki geniş beğeniyi germesi beklenen bir olgudur.
İkinci yol ise; ezberlenen tarihi aşıp, okunmayan/basılmayan arşivlere inerek, kişinin özel hayandaki
elyazmalarından, onun “tanınmayan” çevresine kadar geniş bir araşrmayla ekranda alternaf bir
“insan” yaratmak. Bu yaklaşım zor bir tarih araşrmasını gerekrir ve sinemanın alternaf tarih yazımı
rolünü içerir; ancak yıllar boyu, filmin yasaklanması dahil her şeyi göze almayı gerekrmişr. Tarihsel
kişiliklerin ikinci sını ise, özelde askerî, siyasî, bir dönem ülkelerinin halklarının büyük desteğini
almış; ancak bugün “insanlığın yüzkarası” olarak tanımlanan insanlardır. Bunların hayatlarını konu
alan filmler (2) de bıçak sırndadır; bunların eleşrildikleri nokta aynıdır. Soykırım yapan bir komutanı
anlarken onun insanî yönlerini, aşklarını, karısına çok iyi davranıyor olmasını ya da çocuklarla olan
samimiyeni anlatmak doğaldır; ancak bu, soykırım yapan lideri meşrulaşrmak, faşizmi dünyaya
yayan bir başkasını sempak göstermek noktasına varabilir ya da o noktaya çekilebilir. Biyografik
filmin öznesi olabilecek başkaları da vardır elbet; şimdiye dek toplumlara tanılmış, birileri
tarandan tanınması/bilinmesi
istenmiş, devletlerin tarihlerinde
çokça anlalmış, sanat tarihçilerinin
değer verdiği kişilerden başka;
gölgede kalmış, bırakılmış, kabul
edilen “başarılar” kazanamamış ya
da “istenmeyen” ilan edilmiş “daha
küçük” insanlar (3) . Sinemanın son
yıllarda örnekler vermeye başladığı
bu alan, aslında, türün en uçta
duran, “meraklısına” üreten ve en az
popüler olması gereken kısmı; ancak
bu alanın da -genelde- paradoksal
biçimde popüler üremle kol
kola olduğunu görüyoruz. Yıllarca
görülmeyen, ilen bir karakterin
popüler biri tarandan yaygın
medyada gündeme gerilmesinin
11

Biyografik Filmler
ardından, sinemada da birden
“keşif” yaşanıyor ve başkaları
tarandan yaralmış popülariteden
yeni bir film çıkıyor (4) .
Biyografik Sinemanın tarihini 20.
Yüzyılın başlarına dayandırabiliriz.
Özellikle 1990’lardan sonra
biyografik filmlerin sayısında büyük
arşlar görünmesine karşın tür,
sinema için yeni değildir. 1900’de
çekilen Cyrano de Bergerac (5) adlı
kısa filmle, ekran biyografiyle tanış
denebilir. Filmde Fransız düello
ustası ve oyun yazarı Savinien de
Cyrano de Bergerac’ın (1619-1655)
hayanı konu alan yatro oyunu (6)
izleyiciyle buluşuyor. 1917’de
çekilen Cleopatra ile ilk dönemsel biyografi filmi çekilmiş oldu. 2000 figüran ve 500 bin dolarlık
bütçesiyle (7) film Shakespeare’in Antonius ve Cleopatra (8) adlı oyunundan yola çıkarak kraliçenin
hikayesini anlayordu (9) . Görülüyor ki, sinemanın biyografiyle olan ilişkinin başlarında tarih kitapları,
arşivler değil; yatro menleri var.
1920’lere gelindiğinde biyografik filmlerin sayısı artmaya başlıyor; bu sinemanın biyografiye
duyduğu ilginin 30’lardan ibaren hızla artacağına da bir işaret oluyor. İsa’nın son zamanlarını
anlatan The King of Kings (1927) ve Napoleon Bonaparte’ın gençliğini konu alan Napoléon (1927), bu
yılların öne çıkan biyografi filmleri olarak sayılabilir (10) . 30’lu yılların biyografik filmlerinde Abraham
Lincoln, Cleopatra, I. Elizabeth gibi isimlerin yanı sıra, farklı disiplinlerden insanların da hayatları
anlalmaya başlanıyor. Bilim adamı Louis Pasteur, The Story of Louis Pasteur (1936); yazar Emile Zola,
The Life Of Emile Zola (1937), seyyah Marco Polo, The Adventures of Marco Polo (1938) filmleriyle
izleyiciyle buluşuyor. Bunlarla birlikte Sergei Eisentein başyapıtlarından birini bu türe armağan
ediyor: Alexander Nevsky (1938). Denilebilir ki, 1930’lar biyografik kadrajı devlet-din kişiliklerinin
tekelinden kurtarmışr ve ark biyografik sinema dünyanın her yerinden ürün kazanan geniş bir
alan olmuştur. Yıllar içinde Kleopatra, Abraham Lincoln, Adolf Hitler (11) , Che Guevara (12) , Lenin (13) gibi
onlarca isim yönetmenlerin elinde tekrar tekrar yorumlanmışr. Bununla birlikte, Anne Frank (14) , İda
Dalser (15) , Linda Lovelace (16) gibi “keşif”ten sonra gündeme gelen isimler de yaşam öyküleriyle ekrana
taşındılar.
Biyografik filmler yıllardır Oscar jürilerinin de ilgi odağı; zira yıllar içinde onlarca ödül biyografik
filmlere gitmiş. İlk biyografik film olarak kabul edilen 1900 yapımı Cyrano de Bergerac’ın 1950 ve
1990 versiyonları; yine yazıda bahsedilen Amadeus, Marie Antoniee, Story of Louis Pasteur filmleri
Akademi Ödülü’nü alanlar arasında. Meksikalı ressam Frida Kahlo’yu anlatan Frida (2002), akvist
Harvey Milk’in konu alan Milk (2008), Elia Kazan’ın Meksikalı devrimci Emiliano Zapata’ya bakğı
Viva Zapata (1952) filmleri de Oscar’lı diğer biyografik anlalardan birkaçı.
Türkiye’de biyografik filmler sınırlı sayıda ve genelde ideolojik menşeyli. Son dönemdeki Dersimiz
Atatürk (2009) ve Veda (2010) gibi filmlerle Mustafa Kemal’in hayanı konu alan kurmaca filmler
ar. Bu bile bir tabu yıkımı olarak takdir edilebilir; ancak filmlerin resmî tarih yazımına bağlılık ya da
“bütünüyle bir insan hikayesi” olma konusundaki konumları sorgulanabilir. Öncesinde Can Dündar’ın
(belgesel ağırlıklı) Mustafa (2008) filmiyle tabulara yapğı salvo başkalarınca devam erilir mi ya
da bu filmler Mustafa’ya göre nasıl konumlanmışr Bir başka kesim ise kendine öncü kabul eği,
yıllarca konuşulması sakıncalı olan, Nurculuk düşüncesinin alîmi Said Nursî’yi Hür Adam Bediüzzaman
Said Nursî (2010) filmiyle gün yüzüne çıkardı. Yine son dönemde ideolojik düzleme çekilen bir isim;
12

Biyografik Filmler
cüzzamla mücadelede ve Çağdaş
Yaşamı Destekleme Derneği ile eğim
konusunda yıllarca akf mücadele
veren Türkan Saylan’ı anlatan Türkan
(2011). Nazım Hikmet’in hayanın bir
dönemine büyüteç tutan Biket İlhan’ın
2007 yapımı Mavi Gözlü Dev’i ve
Peyami Safa’nın aynı adlı romanından
uyarlanan 9.Hariciye Koğuşu (1967)
da Türkiye’de biyografik sinemanın
örneklerinden sayılabilir
Tür sinemasının eski alanını yirdiği
düşünülse de; eksiğiyle fazlasıyla,
sanat, siyaset, spor, düşün alanında adı
geçen kişilerin hayatları sinema için çok
verimli bir kaynak olmuştur, olmaya da devam edecek gibi durmaktadır. İster kişiler hakkındaki klasik
algıyı pekişrsin, ister yaşam öykülerinin yeni yorumları ve kameranın gücüyle yeniden üremiyle
alternaf bakışlar sunsun; Biyografik Sinema, beslendiği kaynağa ya sadece görsel, ya da görseldüşünsel
katkıda bulunmaktadır.
Can Sever
(1) Seçkideki örnekleri: Mozart, Amadeus (1984); yazar Mishima, Mishima: A Life in Four
Chapters (1985).
(2) Seçkideki örneği: Fransız Devrimi sırasında “Ekmek bulamıyorlarsa pasta yesinler.” sözünün
mâl edildiği kraliçe; Marie Antoniee (2006).
(3) Seçkideki örnekleri: Mussolini’nin sevgilisi; Vincere (2009), bir haydut; The Assassinaon of
Jesse James by the Cowar Robert Ford (2007), bir polis; Serpico (1973).
(4) Dergide Vincere (2009) yazısında filmin çekimine giden süreç anlalmışr.
(5) Yön: Clément Maurice. youtube.com’ dan izlenebilir.
(6) 1897’de yazılmışr. Yazarı, Fransız Edmond Rostand (1868-1918)’dır.
(7) Bugün 8.3 milyon dolar (wikipedia.org).
(8) 1606-1607 yıllarında yazıldığı sanılmaktadır.
(9) Film kopyaları yanmış, birkaç bölümü saklanmaktadır.
(10) Bunların yanı sıra The Patriot (1928), The Passion of Joan of Arc (1928), Disraeli (1929) gibi
filmlerle de biyografiler ekranla buluşuyor.
(11) The Bunker (1981), Downfall (2004).
(12) The Motorcycle Diaries (2004), Che I-II (2008).
(13) Taurus (2001).
(14) (1929-1945). Yahudi soykırımının simgelerinden; Anne Frank: The Whole Story (2001) ve
The Diary of Anne Frank (1959).
(15) (1880-1937). Mussolini’nin sevgilisi olduğunu iddia eden kadın; Vincere (2009).
(16) (1949-2002). Amerikan porno oyuncusu; Deep Throat (1972) filminde zorla oynaldığını
açıklayarak gündeme geldi. Hayanı anlatan Inferno: A Linda Lovelace Story filmi yapım
aşamasında.
13