Ebu'l-Leys Semerkandî Tefsirinin Türkçe Tercümesi Üzerine

TÜRKİYAT ARAŞTIRMALARI DERGİSİ • 57
Hüsnü, İstanbul kütüphanelerinde Tercüme-i Tefsir-i Ebu’l-Leys ve Enfesü’lcevâhir
adlarıyla kayıtlı yazmalardan incelediklerinin tümünün aynı olduğunu
şöyle bildirir:
“Musa ibni Hacı Hüseyni İznıkî ye ait olduğu sarih bir surette görünen Terceme’i
tefsiri ebül leys ile Osmanlı Müellifleri’ne nazaran Lübab fi Maâniyüt tenzil tercemesi
Enfesül cevâhir’in Musa ibni Hacı Hüseyni İznikî ye ait olduğu ve mezkûr iki eserin de
aynı olduğu anlaşılmaktadır. Enfesül cevahir, müfessiri meşhur Hazini Bağdadi’nin
Lübab fi Maâniyüt tenzil ismindeki Arapça tefsirinin tercemesimiştir” 15
Hüsnü’ye göre “İbn-i Arabşah’a aidiyetine dair sarih ve vazıh bir kaytla mukayyet
bulunan bir nüsha bulunmadıkça” tercümenin İznikî’ye ait olduğu hükmünün
“makbul olması lâzımgelir.” 16 Hüsnü, Ahmed-i Dâî ihtimalinden hiç bahsetmez.
İsmail Hikmet Ertaylan ise, tetkikleri neticesinde İznikî’nin Ebu’l-Leys tefsiri
tercemesine rastlayamadığını belirtir:
“Biz tetkiklerimiz neticesinde Ebulfazl Musa’nın Semerkandî tefsiri tercemesine
rastlayamadık. Bu zâtın Bursa’da Camiî kebîr kütüphanesinde rastladığımız tefsir
tercemesi خازن بغدادى nin لباب فى معانى التنزيل adlı tefsirin tercemesi, adı da انفس الجواهر dir
ki, kaynaklar, hatta mütercem nüshalar bile bu ad hususunda hatalara düşmüşler ve
Ahmed-i Dâ’înin ابوالليث tefsiri tercemelerine de bu adı vermişlerdir.” 17
Ertaylan, Ahmed-i Dâî’nin Ebu’l-Leys tefsiri tercümesi olarak kabul ettiği
Kütahya Molla Bey 4286-4289 numaralardaki Enfesü’l-cevâhir için “eserin sonunda
müstensih yine انفس الجواهر adını kullanmak hatasına düşmüştür. Enfes ül Cevâhir
15
16
17
Tezi), İstanbul, 2003; Ayşe Nur Alakese, Ahmed-i Dâ’î’nin Ebü’l-Leys Tefsiri Tercümesi, (197b-231b
Yaprakları Arası) Maide suresi, (Dil İncelemesi, Metin, Dizin), Mimar Sinan Üniversitesi Sosyal Bilimler
Enstitüsü (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul, 2002; Hatice Koç, Ahmed-i Dâ’î’nin Tercüme-i
Tefsîr-i Ebü’l-Leys-i Semerkandî Adlı Eseri (En‘âm suresi), (Giriş-Metin-Dizin-Tıpkıbasım),
Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul,
2002; Sema Gonca, Ahmed-i Dâ’î: Tercüme-i Tefsîr-i Ebü’l-Leys-i Semerkandî, A‘râf suresi, (Giriş-
Metin-Dizin-Tıpkıbasım), Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü (Yayımlanmamış
Yüksek Lisans Tezi), İstanbul, 2002; Yasemin Özdemir; Ahmed-i Dâî: Tercüme-i Tefsîr-i Ebü’l-Leys-i
Semerkandî, [Yasin suresi], (Giriş-Metin-Sözlük), Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayımlanmamış
Yüksek Lisans Tezi), İstanbul, 2000; Ali Çiçek, Ebü’l-Leys es-Semerkandî Tefsiri Tercümesi
İlk Üç Surenin Dil Özellikleri (İnceleme-Metin-Dizin), Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler
Enstitüsü (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Erzurum, 2003.
Hüsnü, “İbni Arabşah” Türkiyat Mecmuası, III, 1926-33 (İstanbul, 1935), s. 180.
Hüsnü, agm., s. 181.
Ertaylan, age., s. 140-141.