Anadolu, Kıbrıs ve Balkanlarda Ortak Maniler

2Mâni'yi diğer Türk halk şiiri şekillerinden ayıran en önemli fark, uyak düzeni ilebağımsız dörtlükler halinde söyleniş biçimine sahip olmasıdır.Mâniler genellikle dört dize üzerine kurulmakta ve çoğunlukla yedili hece ölçüsü ileyazılmakta olup uyak düzeni aaba biçimindedir. Farklı uyak düzenine uyanları olduğu gibidüğün mânileri arasında sekizli hece ölçüsü ile de söylenenler bulunmaktadır.Yapıları bakımından; düz mâni, cınaslı mâni, ayaklı mâni, konuşmalı mâni gibiçeşitlere ayrılan mânilerin Anadolu, Kıbrıs ve Balkan Türkleri arasında en yaygın olanı düzmânilerdir.Kıbrıs mânileri üzerine geniş araştırmalar yapan Oğuz M. Yorgancıoğlu ve ErdoğanSaracoğlu'nun belirttikleri gibi Kıbrıs mânileri arasında cınaslı mâni bulunmamaktadır. Yinekesik mânilerden olup İstanbul mânisi dediğimiz "Adam aman!" tekerlemesi ile başlayıp özelbir ezgi ile okunan:Adam aman al sana Adam aman yayılanGiyin yârim pembeler Kırpma mı kâkül müdürYakışmıyor al sana Ak gerdana yayılanCanım mezatta gezer Yârim sokağa çıkmaArtırıp da alsanaYa kurt kapar ya yılanbiçimindeki mânilere Kıbrıs ve Balkan Türklerinin mânileri arasında rastlanmamaktadır.Anadolu'da:Karanfilim fes boyaKarşıya kaban derlerKes sapını koy suyaÖkçeye taban derlerNeden bende gönlün yokKız hatırın kalmasınNe gelirsin kapıyaNişanlın çoban derlerKaranfil kestim saplıKarşı kabansız olmazGoncası suda saklıÖkçe tabansız olmazSensiz geçen günlerimNiye natırım kalsınHep kalbimde hesaplıSürü çobansız olmazbiçiminde güzel örneklerini gördüğümüz katar mânilerin çok güzel örneklerine benzerşekilde:Karanfilim mor saçtıGökte yıldız bir sıraSaksılara dolaştıSarılmış mor miltanaSen benimsin ben seninBenim gibi kul gerekFalcılar kitap açtıSenin gibi sultanaKaranfilim pembedenGökte yıldız bir sıraGönül verdim görmedenSırma ördüm miltanaYaktı kavurdu beniSenin gibi er lazımYar koynuma girmedenBenim gibi sultanabiçiminde Kıbrıs mânileri arasında rastlanmaktadır.Kıbrıs, Anadolu ve tüm Balkan ülkeleri arasındaki en büyük benzerlik düz mânilerarasındadır.Anadolu'da gördüğümüz:Altın yüzük yaptırdımParmağıma dar benimŞu Zile'nin içindeSelvi boylu yâr benimbiçiminde söylenen mâni Kıbrıs'ta:Altın yüzük yaptırdımParmağıma dar benimŞu karşı mahalledeEn güzeli yar benim

3biçiminde, hemen hemen aynı ifade çerçevesi içinde görülmektedir.Anadolu'da:Mânici başı mısınCevahir taşı mısınSana name yollasamBaşında taşır mısınbiçimindeki mâniye Kıbrıs'ta:Mânici başı mısınCevahir taşı mısınSana name yollasamCebinde taşır mısınbiçiminde rastlanırken aynı mâniye Makedonya'nın Üsküp kentinde:Mânici başı mısınCevahir taşı mısınSana resmimi göndersemCebinde taşır mısınbiçiminde rastlanır. Radoviç ve Manastır yörelerinde ise son iki dizesinde:Yazdırsam bir nüskaKoynunda taşir misınşeklinde az farkla rastlanmaktadır. Aynı mâninin Ohri'de de:Martufal başi misınCevahir taşi misınBen bir mâni söyleyimCebinde taşir misınolarak söylendiği bilinmektedir.Anadolu, Kıbrıs ve Balkan mânilerinin konuları arasında büyük benzerlik bulunduğugörülmektedir.Geleneksel kültürümüzün ortak unsurlarından düğün mânilerinden Anadolu'dasöylenmekte olan:Samanlık dolu saman Hoş geldiniz akın akınEfendim aman aman Düğünümüz pek de yakınİki eli kınalımKızımızın ellerineDüğünümüz ne zaman Sevinerek kına yakınbiçimindeki mânilerin benzerlerine Kıbrıs'ta:Garşıkızda durup da Açılan güller solmazÖyle yan yan bagmalın Üsdüne bülbül gonmazBu kına bahşişidir Kınanız mübareki deGüçüg para atmayın Bu iş bahşişsiz olmazbiçiminde rastlanmaktadır.Yine kültürümüzün bir parçası, Ramazan ve bayram mânileri olup halk arasındadavulcu mânileri adı ile bilinen mâniler de Kıbrıs, Anadolu ve Batı Trakya Türkleri'ninmânileri arasında büyük oranda ortaklık göstermektedir. Anadolu'da:Besmeleyle çıktım yola Hoşafın suyu boldur Yaram derindir eşmeSelam verdim sağa sola Bir kâse daha doldur Aman derdimi deşmeVer efendim bahşişimi Sahura küfte varmış Sahurda pide yoktuRamazan mübarek ola Ne olur erken kaldır Gözlerim oldu çeşmebiçimindeki mânilere benzer, Kıbrıs'ta:Davulumun ardı yeşilYeni cami direk isterGag ayşeli plav bişirSöylemeye yürek isterBenim garnım dotdur amma Benim garnım dogdur amma

7Vakitsiz horoz gibiTam kapıdan girerkenGece yarısı ötmeSanki kış geri geldibiçimindeki söyleyişlerin bazı varyantlarına da Kıbrıs ve Balkan ülkelerinde rastlanmaktadır.Tüm Türk yurtlarında olduğu gibi Anadolu, Kıbrıs ve Balkan Türkleri arasındaHıdırellez mânileri dediğimiz niyet mânilerinin yaygın olarak söylendiği bilinmektedir.Türk yurtlarının bitmez tükenmez kaynakları ve eşsiz güzellikleri yanında her kentinkendine özgü bir güzelliğide bulunmaktadır. Bu nedenle kentlerimiz mânilerde sık sık yeralmıştır.Anadolu'da:Bursa'dan aldım ipek Heh anam Anadolu İzmir'in kordon boyuSeviyorum seni pek Her yanı güzel dolu Uzundur yarin boyuYalıncı deme bana Bolu'da âşık olan Kendi çok güzel ammaSözüm vallahi gerçek Şaşırır sağı solu Azıcık hırçın huyugibi söyleyişlerde anılan kentlerimiz Kıbrıs'ta:Yasemini ezerim İndim dereye durdum Mağusa'nın kızlarıTülbent ile süzerim Bir çift güvercin vurdum Siyah sürme kaşlarıMerak etme sevgilim Gaymağlı'nın içinde Al yanağa yol yapmışLefkoşa'da gezerim Bir güzele vuruldum Ela gözün yaşlarıbiçiminde dile gelirken, Makedonya'da:Bağ üstü gezerimAltın inci dizerimBu virane Ohrid'deHalâ bekâr gezerimşeklinde, Bulgaristan Türkleri arasında da:Şumnu alçak içindeSuyu bardak içindeŞumnu'dan kız alalıCanım cennet içindedeyişinde olduğu gibi dile gelmektedir.Aileleri ve sevgilileri yakından ilgilendiren konulardan biri de askerlik olduğu için bukutsal görevle ilgili duygular Anadolu'da:Asker gelir talimden Al giydim alsın diyeKimse bilmez halinden Mor giydim sevsin diyeKuşlar selam getire Kimseleri istemedimBenim gonca gülümden Askerden gelsin diyebiçiminde dile gelirken, Makedonya'da:İncirin sütü akarAktığı yeri yakarYar askere gidiyorGözümden yaşlar akarşeklinde görülmekte, Kıbrıs'ta söylenen:Giderim ırak ırakElimde altın orakYar askere giderkenYüreğin bende bırakörneğinde olduğu gibi Balkan ülkelerinin hemen hemen hepsinde duygulu ifadelerle yüklüasker mânilerine rastlanmaktadır.Bütün Türk yurtları mânilerinde en fazla işlenen konu ise sevgidir.Mânilerde işlenen sevgi konusu hiç bir sınır ve sınırlamalara bağlı kalmamıştır.Anadolu, Kıbrıs ve tüm Balkan Türkleri arasında bazen: