E.Ü. HYO Dergisi Cilt 23 - Sayı 2 - 2007 - Hemşirelik Yüksekokulu

EGE ÜNĐVERSĐTESĐ 

HEMŞĐRELĐK YÜKSEK OKULU 

DERGĐSĐ 

Cilt: 23 Sayı: 2 2007 

V

ISSN – 1300 – 3046 

Cilt 23, Sayı 2 2007 

Yayın Sahibi 

Prof. Dr. Zeynep CONK 

Hemşirelik Yüksek Okulu Adına 

Sorumlu Müdür 

Prof. Dr. Ahsen ŞĐRĐN 

Yayın Alt Komisyonu 

Prof. Dr. Çiçek FADILOĞLU (Başkan) 

Prof. Dr. Gülümser ARGON 

Prof. Dr. Alev DIRAMALI 

Prof. Dr. Zeynep CONK 

Prof. Dr. Ayla BAYIK TEMEL 

Dergi Yayın Kurulu 

Prof. Dr. Zeynep CONK (Editör) 

Prof. Dr. Ahsen ŞĐRĐN 

Prof. Dr. Aynur ESEN 

Prof. Dr. Olcay ÇAM (Editör Yrd) 

Prof. Dr. Leyla KHORSHID 

Prof. Dr. Süheyla ALTUĞ ÖZSOY 

Doç. Dr. Zümrüt BAŞBAKKAL 

Doç. Dr. Meryem YAVUZ 

Basım Yeri 

Ege Üniversitesi Basımevi 

Bornova – Đzmir 

Baskı Tarihi 

18.06.2008 

Yönetim Yeri 

Ege Üniversitesi Hemşirelik Yüksek Okulu 

Ege Üniversitesi Hemşirelik Yüksek Okulu (EÜHYO) tarafından 

yılda iki sayı/bir cilt olarak yayınlanır. 

HAKEMLĐ DERGĐ 

VII

AÇIKLAMALAR 

Bu dergi 22 Ekim 1984 gün ve 18553 

sayılı Resmi Gazetede yayınlanan "Üniversitelerde 

Ders Aracı Olarak Kullanılan 

Kitaplar, Teksirler ve Yardımcı Ders 

Kitapları Dışındaki Yayınlarla Đlgili 

Yönetmelik" bağlamında yayınlanmaktadır. 

Yayın Türleri 

Adı geçen yönetmeliğin 2. ve 3. maddeleri 

uyarınca dergide eğitim ve araştırma 

çalışmalarına paralel olarak orjinal 

araştırma raporları, bilimsel tarama 

yazıları, yeni bir yöntem veya teknik 

tanımlayan kısa bildiri yazıları ve çok 

önemli bilimsel çeviriler yayınlanabilir. 

Yayın Hakları 

Yayınlanacak yazıların bilim dil bakımından 

sorumluluğu yazarlara aittir. 

Yayın Kurulu gerekli değişiklik veya 

kısaltmaları yazardan isteyebilir veya 

yazarın izni alınarak içeriği bozmayacak 

değişiklikler yapabilir. Basılmayacak 

yazılar için bir ay içinde yazara bilgi 

verilir.

HEMŞĐRELĐK YÜKSEKOKULU DERGĐSĐ 

DERGĐ HAKEM KURULU 

PROFESÖRLER 

AKBAYRAK Nalan 

AKDEMĐR Nuran 

AKSOY Güler 

AKYOLCU Neriman 

ALGIER Lale 

ARGON Gülümser 

ARSLAN Hediye 

AŞTI Nesrin 

AŞTI Türkinaz 

BAHAR Zuhal 

BAYIK TEMEL Ayla 

BAYRAKTAR Nurhan 

BEDÜK Tülin 

BULDUKOĞLU Kadriye 

BUZLU Sevim 

CONK Zeynep 

ÇAM Olcay 

ÇAVUŞOĞLU Hicran 

ÇĐMETE Güler 

DIRAMALI Alev 

DOĞAN Selma 

ENÇ Nuray 

ERDĐL Fethiye 

ERDOĞAN Semra 

EROĞLU Kafiye 

ESEN Aynur 

FADILOĞLU Çiçek 

GÖKDOĞAN Feray 

GÖRGÜLÜ Selma 

GÖZÜM Sebahat 

HATĐPOĞLU Sevgi 

KANAN Nevin 

KARADAKOVAN Ayfer 

KARANĐSOĞLU Hacer 

KARATAŞ Nimet 

NAHÇĐVAN Nursen 

OCAKÇI Ayşe 

PASĐNLĐOĞLU Türkan 

KHORSHID Leyla 

KIZILKAYA BEJĐ Nezihe 

KOCAMAN Gülseren 

KÖMÜRCÜ Nuran 

OKUMUŞ Hülya 

OLGUN Nermin 

ÖZ Fatma 

ÖZHAN ELBAŞ Nalan 

ÖZSOY Süheyla 

PEK Hatice 

PINAR Rukiye 

SABUNCU Necmiye 

SAVAŞER Sevim 

SEVĐĞ Ümit 

SEVĐL Ümran 

ŞĐRĐN Ahsen 

TAŞOCAK Gülsün 

TERZĐOĞLU Fisun 

ULUSOY Filiz 

ÜSTÜN Betsi 

DOÇENTLER 

ABAAN Süheyla 

BAŞBAKKAL Zümrüt 

ÇELĐK Sevilay 

DĐNÇ Leyla 

ECEVĐT ALPAR Şule 

EMĐROĞLU Oya Nuran 

ERCĐ Behice 

ERDEMĐR Firdevs 

EŞER Đsmet 

ETĐ ASLAN Fatma 

KARADAĞ Ayişe 

KARADENĐZ Gülten 

ÖZBAŞARAN Ferda 

UÇAR Hülya 

YILDIRIM Aytolon 

YILDIZ Suzan 

V

Editörden 

Araştırmalar 

ĐÇĐNDEKĐLER 

- Bir Yüksekokul Çalışanlarının Kişisel Değerlerinin Đncelenmesi 

Personel Values of Employees of a Hıgher Educatıon School 

Süheyla ALTUĞ ÖZSOY, Fahriye VATAN .................................................1-11 

- Sağlıklı Bireylerde Kanser Risk Faktörleri 

Cancer Rısk Factors In Healthy Indıvıduals 

Ülkü YAPUCU GÜNEŞ, Ayten ZAYBAK, Đsmet EŞER, 

Leyla KHORSHID .................................................................................. 13-22 

- Muğla Üniversitesi Öğrencilerinin Cinsel Sağlık/ 

Üreme Sağlığı Hizmetleri Đle Đlgili Görüşlerinin Đncelenmesi 

Investigation of The Views of The Students At Muğla University 

About Sexual Health/Reproduction Health Services 

Hülya BAYBEK, Adile TÜMER, Aynur KAYAR ........................................ 23-30 

- Evliliğe Yönelik Đnançlar ve Tutumlar: Sağlık Đnanç Modeli Ölçeği’nin 

Türk Toplumu Đçin Geçerlilik Ve Güvenilirliğinin Đncelenmesi 

Belıefs and Attıtudes Towards Marrıage: Analysıs of Valıdıty and 

Relıabılıty of Health Belıef Model Instrument For Turkısh Socıety 

Bilgin Kıray VURAL, Ayla Bayık TEMEL................................................. 31-50 

- Hemşire Eğitimcilerin Stersle Başetme Düzeylerinin Đncelenmesi 

Investıgatıon Of Nurse Educator’s Copıng Stress Levels 

Gönül ÖZGÜR, Şeyda DÜLGERLER, Neslihan ARPA.............................. 51-68 

- Meme ve Gastrointestinal Sistem Kanserli Hastaların Depresyon, 

Aksiyete ve Yetiyitimi Durumlarının Belirlenmesi 

Determınıng of The Presence of Depressıon, Anxıety and Dısabılıty 

of Breast and Gastro Intestınal System (Gıs) Cancer Patıents 

Sevgi ÖZKAN, Filiz ÖĞCE, Adalet KUTLU KOCA ................................... 69-80 

- Hemşirelerin Đlaç Hatası Yapmalarına Yol Açabilecek Etkenlerin 

Saptanması 

The Determination Of Factors That Nurses Can Cause Medication Error 

Đsmet EŞER, Leyla KHORSHID, Gülengün TÜRK, Filiz TOROS ............. 81-91 

- Huzurevinde Yaşayan Yaşlıların Öz Bakım Gücü ve Etkileyen Faktörler 

Self Care Agency of Nursıng Home Resıdents And Effectıve Factors 

Serap YILDIRIM, Gönül ÖZGÜR, Aysun BABACAN GÜMÜŞ.................93-103 

- Huzurevinde Yaşayan Yaşlıların Umutsuzluk Düzeyleri ve 

Etki Eden Faktörler 

The Level of Hopelessness of Nursıng Home Resıdents and 

Effectıve Factors 

Aysun BABACAN GÜMÜŞ, Gönül ÖZGÜR, Serap YILDIRIM...............105-116 

- Hemşirelerde Kontrol Odağı Đnancı Đle Stresle Başa Çıkma 

Stratejileri ve Psikolojik Belirti Gösterme Durumları Arasındaki Đlişkiler 

The Relatıonshıps Between The Locus of Control of Nurses, 

Copıng Strategıes of Streess and Dısplay of Mental Symptom Sıtutatıons. 

Nezihe UĞURLU, Mine EKĐNCĐ ..........................................................117-130 

VII

Derleme Yazılar 

- Yaşlı Bireylerde Ağrı 

Paın In Old People 

Öznur USTA YEŞĐLBALKAN...............................................................131-144 

- Bağlanma Süreci: Ruh Sağlığı Açısından Literatürün 

Gözden Geçirilmesi 

Attachment Process: Review Of The Literature In Terms Of 

Mental Health 

Gülseren KESKĐN, Olcay ÇAM ...........................................................145-158 

- Bağlanma Sürecinin Ergen Açısından Değerlendirilmesi 

The Evaluatıon of Attachment Process Poınt of Adolescence 

Olcay ÇAM, Gülseren KESKĐN ...........................................................159-172 

- Metabolik Sendrom 

Metabolic Syndrome 

Asiye DURMAZ AKYOL .....................................................................173-182 

- Anne ve Babaya Ait Bağlanma ve Hemşirenin Rolü 

Maternal and Paternal Attachment and The Role of Nurse 

Oya KAVLAK, Ahsen ŞĐRĐN................................................................183-194 

- Çocuk ve Ergenlerde Cinsel Kötüye Kullanım ve 

Hemşirelik Yaklaşımları 

Sexual Abuse of Chıldren and Adolescents and Nursıng Approach 

Şeyda DÜLGERLER, Olcay ÇAM........................................................195-206 

- Kişilerarası Đlişkilerde Çatışma ve Çatışma Yönetimi 

Conflıct and Conflıct Management in Relatıonshıps 

Olcay ÇAM, Ebru AKGÜN..................................................................207-221 

- Overyen Hiperstimulasyon Sendromu (Ohss) ve Hemşirelik Yaklaşımı 

Ovarıan Hyperstımulatıon Syndrome and Nursıng Approach 

Selma ŞEN, Oya KAVLAK ..................................................................223-232 

- Türkiye’de ve Dünyada Ebelik Eğitimi 

Midwifery Education in Turkey and in The World 

Derya KAYA, Mine YURDAKUL ..........................................................233-241 

- Yaşlılık ve Cinsel Yaşam 

Sexualıty in The Aged People 

Hilmiye AKSU, Ahsen Şirin...............................................................243-253

Editörden Okura, 

Değerli Okuyucularımız, 

Bu sayımızda 10 araştırma makalesi, 10 derleme makale olmak 

üzere, 20 bilimsel makaleyi okuma fırsatı bulacaksınız. Çeşitli 

konularda yazılmış bu makalelerin, okuyucularımıza yol gösterici olup, 

yeni düşüncelerle daha kaliteli ve zengin araştırma yapmalarına katkıda 

bulunacağını ümit ediyorum. 

Farklı konulara ilgi ve dikkatini çekerek, yaratıcılık alanının 

genişlemesine neden olmasını diliyorum. Her ne kadar 2007 yılının 

ikinci sayısı için editör yazısı yazıyor olsam da, yaklaşan 2008 yılı ve 

hemen öncesindeki kurban bayramı nedeniyle, dergimize emeği geçen 

yazarlarımızın, hakemlerimizin ve okuyucularımızın bayramını ve yeni 

yılını kutlarım. Sevgi, saygı ve barış içinde yaşadığımız bir dünyada 

özgürce bilimsel çalışma ve yayın yapabilmeyi dilerim. 

Prof. Dr. Olcay ÇAM 

EDĐTÖR 

m.olcay.cam@ege.edu.tr 

olcaycam@yahoo.com 

Đletişim Mail Adresi: 

Özen DURAKOĞLU 

ozen.durakoglu@ege.edu.tr 

Posta Adresi: Ege Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu 

Yayın Đşleri 35100 Bornova/ĐZMĐR 

IX

Ege Üniversitesi Hemşirelik Yüksek Okulu Dergisi 23 (2) : 1-11, 2007 

BĐR YÜKSEKOKUL ÇALIŞANLARININ KĐŞĐSEL DEĞERLERĐNĐN 

ĐNCELENMESĐ 

PERSONEL VALUES OF EMPLOYEES OF A HIGHER EDUCATION 

SCHOOL 

Süheyla ALTUĞ ÖZSOY* 

Fahriye VATAN** 

* Ege Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Halk Sağlığı Hemşireliği AD, Đzmir. 

** Ege Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Hemşirelikte Yönetim AD, Đzmir. 

Anahtar Sözcükler: Değerler, Kişisel Değerler, Hemşirelik Eğitimi. 

Key Words: Values, Personel Values, Nursing Education. 

3. Uuslar arası, 10. Ulusal Hemşirelik Kongresi’ nde sözel bildiri olarak sunulmuştur. 

ÖZET 

Bu çalışmada; Ege Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu çalışanlarının 

öncelikli kişisel değerleri ve bu değerlerin gelecekte tatmin edilme derecelerine 

ilişkin görüşleri incelenmiştir. Tanımlayıcı bir araştırma niteliğinde planlanmış 

bu çalışmanın evrenini Ege Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu’ nda 

çalışanların tümü oluşturmuştur, ayrıca örnekleme yöntemine gidilmemiştir 

(N= 86). Katılım oranı % 91.86’ dır. 

Veriler, Etik Kurul’ dan gerekli izin alındıktan sonra anket formu ile 

toplanmıştır. Anket formu iki bölümden oluşmaktadır. Đlk bölümde 

çalışanların tanıtıcı özelliklerini belirlemeye yönelik 11 soru, ikinci bölümde ise 

genellikle paylaşılan 25 değer, açıklamaları ile yer almaktadır. Araştırmaya 

katılan çalışanlardan ikinci bölümde yer alan bu değerlerden kendi 

önceliklerine göre en önemli gördükleri ilk 5 değeri belirlemeleri istenmiştir. 

Daha sonra, belirlenen ilk 5 değerin “şu anda”, “5 yılda”, “10 yılda”, “15 yılda” 

ne derece tatmin edilmiş olacağını 1-10 arası ölçek üzerinde değerlendirmeleri 

istenmiştir (1= Tatmin edilmemiş olacak, 10= Tamamen tatmin edilmiş olacak). 

Araştırma verileri SPSS programında sayı yüzde dağılımları, ortalama, ki kare 

analizi ve t testi ile değerlendirilmiştir. Çalışanların en çok önem verdikleri 

değerlerin sırasıyla sağlıklı olmak (%43.0), aile mutluluğu (%35.4), huzur 

(%22.8), eşitlik (% 12.7) ve güven (% 11.4) olduğu belirlenmiştir. Şu anda en 

çok tatmin edilen değerin “aile mutluluğu”, en az tatmin edilen değerin ise 

“eşitlik” olduğu belirlenmiştir. Đlerleyen yıllarda yine “aile mutluluğu” değerinin 

en çok tatmin edilen, “sağlıklı olmak” değerinin ise en az tatmin edilen değer 

olacağı belirlenmiştir. Yapılan istatistiksel analizlerde, yaş grubu ve toplam 

çalışma yılı ile “güven”, çocuk sayısı ile “huzur” ; mezuniyet yılı ile “sağlıklı 

olmak” değerleri arasında anlamlı ilişki saptanmıştır. Belirlenen değerlerde 

değişim olup olmadığı belirli aralıklarla değerlendirilmesi hedeflenmiştir. 

1

SUMMARY 

In this study, it has been investigated personal values and in-future 

satisficton level of prior values of Ege University School of Nursing employees. 

The population of this descriptive study was all the employees of Ege University 

School of Nursing. Besides, sampling method was not be used (N=86). The 

participation rate was %91.86. 

The data were collected by questionnaire after getting necessary permissions 

from Ethic Committee. The questionnaire consisted of two sections; the first section 

contanied 11 questions to identify socio-demographic features of employees. The 

second part contained 25 common value explanations. It had been asked 

participants to identify 5 most values.After than, it has been asked to evaluate 

from 1 to 10 how these 5 value will be fulfilled “right now”, “in 5 years” “in 10 

years” “in 15 years” (1 = It will not be fulfilled, 10= It will be fulfilled completely). The 

data were evaluated with SPSS program by number and percent distributions, 

qui square analysis. It has been identified that the most cared values in the 

school of nursing employees were being healthy (43.0 %), happines of family 

(35.4 %), peace (22.8 %), equality (12.7 %) and safety (11.4 %). During the study 

period, it was determined that, the most satisfying value was “family happiness” 

and the least satisfying value was “equality”. Fort the next years, it was 

determined that, the “family happiness” again will be the most satisfying value 

and “being healthy” will be the least satisfying value. In the statistical analysis, 

it was seen that there was a significant relationship between age group, total 

working years and “trust”; number of child and “peace”; education years and 

“being healthy”. And it is suggested to be evaluated whether there has been any 

change in the determined values in a time of. 

GĐRĐŞ 

Hızlı toplumsal değişimlerin yaşandığı günümüzde insanlar, her 

alanda belirli ve genel değer ilkelerine daha çok gereksinim 

duymaktadırlar. Çağdaş örgütler yönetsel olarak başarılı olmak ve 

varlıklarını sürdürmek için örgütteki tüm üyelerin benimseyeceği 

değerler ve onları yönlendirecek ilkeler belirlemektedirler. Đnsan 

unsurunun ağırlıklı olduğu örgütlerin başında yer alan eğitim 

örgütlerinin, insan davranışına yön verecek etik ilkelere diğer 

örgütlerden daha çok ihtiyacı olduğu bilinmektedir (Yaylacı 1999). 

Kişilerin kendileri ve başkaları için anlamlı buldukları eylemlere/ 

davranışlara ve bu eylemleri üreten şemalara değer denir (Dökmen 

2000, Hall ve Weawer 1985). Rokeach’ e göre değer; kişisel ya da 

toplumsal olarak zıt ya da farklı bir davranış biçimi veya yaşam 

amacına karşı tercih edilen, belirli bir davranış biçimi ya da yaşam 

amacı şeklindeki kalıcı bir inançtır. Diğer bir ifadeyle değerler, ideal 

davranış şekilleri veya yaşam amaçları hakkındaki inançlardır ve 

davranışlara yol gösteren standartlardır (Bilgin 2003, Dökmen 2000). 

Değerler tutumlarla ve davranışlarla yakından ilişkilidir, onlara yön 

verirler. Değerleri belirleyen temel faktör ise toplum, kültür ve kişilik 

özellikleridir (Dökmen 2000). 

2

Değerler, davranışlarımızı etkileyen faktörlerdir. Bir değer, belirli 

bir davranış şeklinin veya yaşam amacının bir diğerinden daha üstün 

olduğu yönündeki oldukça tutarlı ve derin inançtır. Bir objenin diğer 

objelere göre kıymetini ifade eden değer, kişilerde duygusal bir tepkiye 

yol açan ideal olarak ta tanımlanabilir ve bir şeyin arzu edilir olup 

olmamasını ifade eder. Daha basit bir deyişle, neyin iyi, neyin kötü 

olduğuna ilişkin inançtır (Bilgin 2003, Marshall 2003). 

Değerler varoluşumuzun temelini oluşturur. Hayatımızdaki 

öncelikleri belirler ve dünyadaki varlığımızı biçimlendirirler. Bir değer, 

bilinçli ya da bilinçsiz olarak, bir eyleme yol göstermesi, durum ve 

konulara uygun tutum sergilemesi ve geliştirmesi, kendi ve diğerlerinin 

ahlaki kararları ve başkaları ile kendini karşılaştırmak için bir standart 

ya da kriter olarak alınır (Marshall 2003, McNeese-Smith ve Crook 

2003). 

Değerler her insanın günlük yaşamında kolayca tanınabilir. 

Bireyin yapmış olduğu konuşmalarında, davranış biçimlerinde, 

davranış ölçütlerinde kendini ifade eder. Değerler sistemi bireyin neyin 

doğru olduğuna olan inancını temsil eder. Bazı değerler diğer 

değerlerden daha önemlidir ve değer sisteminde önemli bir yer alır. Bu 

değerler normalde durağan ve süreklidir ama aynı zamanda bireyin 

belirli bir deneyim temelinde ortaya çıkan değerlendirme sonucunda 

öncelikli konuma gelen değerler de vardır. Bir değer ilk kez bireyin 

değer sistemine giriyorsa güdüleyici bir etkiye sahip olabilir ve bireyin 

karar vermesini etkiler (Fry 2000). Değer sistemi kolay kolay değişmez 

ve bazen yeniliklerin kabulünü zorlaştırabilir. Buna karşın değer 

sistemi değişmeye tamamen kapalı da değildir. Ne var ki değişme hayli 

yavaş olmaktadır. Değerler devamlı olarak değerlendirilmekte, 

kullanılmayan değerler zayıflamakta ve elenmektedir (Bilen 1995). 

Değerler bireyin ideal olarak benimsediği ve davranışlarına yansıttığı 

inançları tanımlarken aynı zamanda tutum, kişisel nitelik ve kalıcı 

davranışlarını da yansıtır. Değerler bireyin düşünme, karar verme ve 

işlevlerine rehberlik eder, davranış ve sorumluluklarını belirler, 

yaptıklarına ve yaşamına anlam katarak bireysel özgürlük 

kazanmasına yardım eder. 

Sağlık bakımında yaşanan gelişmeler yeni mezunların kararlarında 

ikilemler yaratmaktadır. Hemşirelik eğitimindeki sosyalizasyon süreci, 

kişisel değerlerin değişimini ve mesleki hemşirelik değerlerinin 

kazanılmasını içermektedir. Yapılan çalışmalar temel değerlere yönelik 

içeriğin formal müfredatta yer almadığını belirtmektedir. Bunlar 

genellikle planlanmamış tesadüfi tartışmalarla gayri resmi olarak 

düşünülmektedir. Hemşirelerin karşı karşıya kaldığı ve başa çıkması 

gereken sorunlar nedeniyle, değerlerin hemşirelik müfredat programında 

yer verilerek öğrencilere uygun şekilde öğretilmesi çok etkili olacaktır. 

3

Bu nedenle hemşirelik okulları değerlerin gelişimi için temel sağlamaya 

uygun olmalıdır (Martin ve ark. 2003). 

Ege Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu’ nda 2000 yılından beri 

yürütülmekte olan eğitimde entegrasyon çalışmaları kapsamında 

planlanan çalışmalardan biri, çalışanların kişisel değerleri belirlenerek, 

öğrencilere kazandırılacak değerlerin yeni müfredata entegre 

edilmesidir. Çünkü okul çalışanlarının ve özellikle eğitimcilerin kişisel 

değerleri, mesleki değerleri etkilemektedir. Bu nedenle de bilinmesi 

önemlidir. 

Bu çalışmada; Ege Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu 

çalışanlarının öncelikli kişisel değerleri ile bunu etkileyeceği düşünülen 

sosyodemografik değişkenler arasındaki ilişki ve öncelikli değerlerinin 

gelecekte tatmin edilme derecelerine ilişkin görüşleri incelenmiştir. 

GEREÇ VE YÖNTEM 

Tanımlayıcı bir araştırma niteliğinde planlanmış bu çalışmanın 

evrenini Ege Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu’ nda çalışanların 

tümü oluşturmuştur (N= 86; Akademik personel= 62, Đdari personel= 

24). Ayrıca örnekleme yöntemine gidilmemiştir. Araştırmanın uygulanması 

için okul yönetiminden gerekli izin alınarak, veriler anket yöntemi ile, 

Nisan–Ekim 2004 tarihleri arasında toplanmıştır. Akademik kadroda 

görevli 6 kişinin anket formunu yanıtlamak istememesi, 1 kişinin de 

izinli olması nedeniyle araştırma 79 kişi ile yürütülmüştür. Katılım 

oranı % 91.86’ dır. 

Anket formu iki bölümden oluşmaktadır. Đlk bölümde çalışanların 

tanıtıcı özelliklerini belirlemeye yönelik 11 soru, ikinci bölümde ise 

Ortadoğu Teknik Üniversitesi Đşletme Bölümü’ nde yürütülen I. Sağlık 

Projesi Yönetim Eğimi Programı’ nda kullanılan ve kişisel değerleri 

belirlemeye yönelik soru formu yer almaktadır (16,17). Bu bölümde 

genellikle paylaşılan 25 değer açıklamaları ile yer almaktadır. 

Araştırmaya katılan çalışanlardan ikinci bölümde yer alan bu 

değerlerden kendi önceliklerine göre en önemli gördükleri ilk 10 değeri 

belirlemeleri istenmiştir. Daha sonra, belirlenen bu değerlerin her biri 

iki bölümde değerlendirilmiştir. Birinci bölümde araştırmacılardan 

seçtikleri her bir değerin tatmin edilmiş olmasından ne kadar mutlu 

olacaklarını, 5’ li likert ile değerlendirmeleri istenmiştir ( 1= Umurumda 

bile olmazdı, 5= Son derece mutlu ederdi). Đkinci bölümde ise 

çalışanlardan, seçtikleri her bir değerden mahrum olmalarından ne 

kadar mutsuz olacaklarını, 5’ li likert ile değerlendirmeleri istenmiştir 

(1= Umurumda bile olmazdı, 5= Son derece mutsuz ederdi). Daha sonra 

her bir değer için bu şekilde verdikleri puanları toplayarak bir toplam 

puan elde etmeleri istenmiştir. Böylece en yüksek puanlı değerler, 

4

araştırmaya katılanların en çok önem verdikleri en önemli 5 değerin 

belirlenmesini sağlamıştır. En son olarak, belirlenen ilk 5 değerin “şu 

anda”, “5 yılda”, “10 yılda”, “15 yılda” ne derece tatmin edilmiş 

olacağını 1-10 arası puanlama üzerinde değerlendirmeleri istenmiştir 

(1= Tatmin edilmemiş, 10= Tamamen tatmin edilmiş ). 

Araştırma verileri araştırmacılar tarafından bilgisayar ortamına 

aktarılmış ve veriler Ege Üniversitesi Bilgisayar Araştırma ve Uygulama 

Merkezi’ nde SPSS programı ile değerlendirilmiştir. Verilerin 

değerlendirilmesinde sayı yüzde dağılımları, ki kare testi kullanılmıştır. 

BULGULAR VE TARTIŞMA 

1. Hemşirelik Yüksekokulu Çalışanlarına Đlişkin Tanıtıcı Bilgiler 

Araştırmaya katılan Hemşirelik Yüksekokulu çalışanlarının yaş 

ortalamaları 38.36±1.27 yıl olarak saptanmıştır. Çalışanların % 83.5’ 

inin kadın, % 16.5’ inin erkek, % 67.1’ nin evli, % 16.5’ inin bekar 

olduğu, ortalama çocuk sayısının 1.4±0.14 olduğu belirlenmiştir. 

Çalışanlarının en son bitirdikleri okula göre dağılımı incelendiğinde; 

%16.5’ inin ilköğretim ve lise düzeyinde, % 21.5’ inin üniversite 

düzeyinde, %62’ sinin lisansüstü eğitim aldıkları saptanmıştır. 

Mezuniyet sonrası geçen süre ortalama 14.72±1.16 yıldır (Tablo 1). 

Tablo 1. Çalışanların Sosyodemografik Özelliklerine Göre Dağılımı 

Sosyodemografik Özellikler Sayı Yüzde 

Yaş Grubu 

20-29 

30-39 

40 ve üzeri 

Cinsiyet 

Kadın 

Erkek 

Medeni Durum 

Evli 

Bekar 

Çocuk Sayısı 

Çocuk yok 

1 çocuk 

2 ve üzeri çocuk 

En Son Bitirilen Okul 

Đlk+Orta+Lise 

ÖnLis.+YO+Fakülte 

YL+ Doktora 

Mezuniyet Yılı 

23 

32 

24 

66 

13 

53 

26 

37 

26 

16 

13 

17 

49 

29.1 

40.5 

30.4 

83.5 

16.5 

67.1 

32.9 

46.8 

32.9 

20.3 

16.5 

21.5 

62.0 

10 yıldan az 

43 

54.4 

10-20 yıl 

18 

22.8 

20 yıldan fazla 

18 

22.8 

TOPLAM 79 100.0 

5

Tablo 2’de Hemşirelik Yüksekokulu’ nda çalışanların kurumdaki 

görevlerine göre dağılımları incelendiğinde; % 69.6’ sının akademik 

personel, % 30.4’ ünün ise akademik idari personel olduğu görülmektedir. 

Toplam çalışma yılı ortalaması 15.56±1.23, bu kurumdaki çalışma 

süresi ortalaması 12.66±1.12 olarak belirlenmiştir. 

Tablo 2. Çalışanların Çalışma Yaşamlarına Đlişkin Bulgular 

Çalışma Yaşamına Đlişkin Özellikler Sayı Yüzde 

Kurumdaki Görevi 

Akademik Personel 

Đdari Personel 

Toplam Çalışma Yılı 

10 yıldan az 

10-20 yıl 


Bu Kurumdaki Çalışma Yılı 

10 yıldan az 

10-20 yıl 


55 

24 

27 

37 

15 

47 

22 

10 

69.6 

30.4 

34.2 

46.8 

19.0 

59.5 

27.8 

12.7 

TOPLAM 79 100.0 

Tablo 3. Çalışanların, Görevlerine Uygunluk Durumlarına Đlişkin Görüşlerinin Dağılımı 

Göreve Uygunluk Sayı Yüzde 

Çok uygun 

Orta 

Hiç uygun değil 

47 

29 

3 

59.5 

36.7 

3.8 

TOPLAM 79 100.0 

Hemşirelik Yüksekokulu’ nda çalışanların % 59.5’ i kendilerini bu 

göreve çok uygun olarak görürken, % 36.7’ si orta düzeyde uygun, % 

3.8’ i ise hiç uygun görmemektedirler (Tablo 3). Bu bulgulara göre, 

çalışanların çoğunluğu için şu anda bulundukları görevin kendileri için 

uygun olduğu söylenebilir. 

2. Hemşirelik Yüksekokulu Çalışanlarının Kişisel Değerlerine 

Đlişkin Bulgular 

Tablo 4. Çalışanların Öncelikli Kişisel Değerlerinin Dağılımı 

Kişisel Değerler Sayı Yüzde 

Sağlıklı Olmak 

Aile Mutluluğu 

Huzur 

Eşitlik 

Güven 

34 

28 

18 

10 

9 

43.0 

35.4 

22.8 

12.7 

11.4 

Hemşirelik Yüksekokulu çalışanlarının en çok önem verdikleri 

değerlerin sırasıyla sağlıklı olmak (%43.0), aile mutluluğu (%35.4), 

6

huzur (%22.8), eşitlik (% 12.7) ve güven (%11.4) olduğu belirlenmiştir 

(Tablo 4). En önemli değerin “sağlıklı olmak” olarak belirlenmesinin 

kurumun bir sağlık kurumu olması ile ilgili olduğu düşünülmektedir. 

Bahçecik ve Pek’ in hemşirelerle yaptığı benzer bir çalışmada, 

hemşirelerin sahip olduğu değerler birinci sırada “kendine saygı”, ikinci 

sırada “eşitlik”, üçüncü sırada “özgürlük” ve “iç huzur”, dördüncü 

sırada “barış içinde dünya” ve beşinci sırada “mutluluk” yer almaktadır 

(Bahçecik ve Pek 1995). Bu bulgular değerlerin sıralamaları açısından 

farklılık göstermekle birlikte sahip oldukları ilk beş değer olması 

açısından benzerlik göstermektedir. Altun’ un öğrenciler ile yaptığı bir 

başka benzer çalışmada ise öğrencilerin kendilerini en iyi tanımlayan 

değerlerinin sırasıyla “insan onuru, adalet, eşitlik, fedakarlık, 

gerçekçilik, özgürlük ve estetik” değerleri olduğu belirlenmiştir (Altun 

2000). Bireyin benimsediği, hissettiği ya da taşıdığı değerler hem 

doyum hem de çatışma kaynağıdırlar. Bireyin taşıdığı değerler aynı 

zamanda kişisel gereksinimlerini, sosyal etkilerini ve başkaları ile olan 

ilişkilerini de etkilemektedir (Altun 2000). Çalışma ortamında 

paylaşılan değerler güveni oluşturur ve personelin bağlılığı ve katılımı 

için esastır. Çalışma ortamında kişisel ve örgütsel değerler arasında 

uyumun yokluğu iş doyumunu ve iş verimini düşürerek sonuçta 

tükenmişliğe ve işten ayrılmalara neden olmaktadır (McNeese-Smith ve 

Crook 2003, Mills ve Blaesing 2000). 

Tablo 5. Çalışanların Öncelikli Değerlerinin Tatmin Edilme Durumlarının Dağılımı 

Kişisel Değerler 

Sağlıklı Olmak 

Aile Mutluluğu 

Huzur 

Eşitlik 

Güven 

Şu Anda 

6-10 

% % 

15.1 84.9 

10.0 90.0 

15.1 84.9 

18.9 81.1 

12.6 87.4 

5 Yılda 

6-10 

% % 

13.9 86.1 

8.7 91.3 

13.8 86.2 

12.6 87.4 

11.4 88.6 

(1= Tatmin edilmemiş; 10= Tamamen tatmin edilmiş) 

10 Yılda 

6-10 

% % 

8.9 91.1 

8.8 91.2 

13.9 86.1 

11.4 88.6 

13.9 86.1 

15 Yılda 

6-10 

% % 

15.1 84.9 

10.1 89.9 

12.7 87.3 

11.4 88.6 

15.1 84.9 

Kişi taşıdığı değerlerin farkına varırsa karar vermesi ve sorun 

çözmesi kolaylaşır. Hemşire olmak sadece özel bilgi ve beceri 

gerektirmez, aynı zamanda özel içeriğe uygun davranışlara uyumu da 

gerektirir. Hemşirelik mesleğini seçen kişiler, ilişkilerindeki duygu 

tutum ve davranışlarını daha iyi anlamak için kendilerinden haberdar 

olmalıdırlar. Nasıl ki meslek üyeleri, kişisel değerlerini anlama ve 

belirlemeden yoksun olunca, mesleki rolünü algılamakta zorlanırlarsa 

da, sağlık bakımı vermek için mesleki eğitim alan öğrenciler de bu yeni 

rollerine uyum sağlamaya çalışırken, kişisel değerlerinin farkına 

varmalı ve mesleğin profesyonel değerlerine bu değerleri katmalıdırlar. 

Profesyonel değerler, kişisel değerlerin yansıması ve genişlemesi ile 

7

oluşur. Eğer profesyonel değerler bilinirse, kişi farklı bir bakış açısı ile 

gelişmeye başlar, böylece bir durumdan farklı anlamlar çıkarabilir 

(Altun 2000, Cortis 2003). 

Bu çalışmada, şu anda en çok tatmin edilen değerin “aile 

mutluluğu”, en az tatmin edilen değerin ise “eşitlik” olduğu 

belirlenmiştir. Đlerleyen yıllarda yine “aile mutluluğu” değerinin en çok 

tatmin edilen, “sağlıklı olmak” değerinin ise en az tatmin edilen değer 

olacağı belirlenmiştir (Tablo 5). Günümüzün değişen sosyoekonomik ve 

kültürel koşullarında aile kurumunu tehdit eden iç ve dış çevre 

etkenlerine karşı, şu anda ve gelecekte en çok tatmin edilen değerin 

“aile mutluluğu” olması, ailenin huzurlu, güvenli, sıcak atmosferini 

yaşamaları açısından çalışanlar adına olumlu bir sonuçtur. Çalışmanın 

yürütüldüğü kurumun akademik bir kurum olması nedeniyle rekabete 

bağlı olarak şu anda en az tatmin edilen değerin “eşitlik” olması son 

derece önemlidir. Bu durum, kurum yöneticilerinin ve anabilim dalı 

başkanlarının örgütsel düzeyde bu konuyu bir kez daha düşünerek 

gerekli düzenlemelere gitmelerini gerekli kılmaktadır. Örneğin eşitlik ve 

adillik kavramlarının farklı algılanması bazı huzursuzluklara neden 

olmaktadır. Adillik ile eşitlik arasındaki temel farkın, adilliğin nitel bir 

özellik, eşitliğin ise nicel bir özellik olmasıdır. Adil olmamak 

adaletsizliktir, ama eşitsizlik her zaman adaletsizlik değildir (Haynes 

2002). Örneğin akademik yükseltmelerde yöneticiler zaman zaman 

eşitliği sağlarken adillikten, adilliği sağlamaya çalışırken eşitlikten 

uzaklaşmaktadırlar. Bu iki değerin karşılanmadığı durumlarda 

çalışanların güveni sarsılmakta ve huzur ortamı bozulmaktadır. 

Gelecekte en az tatmin edilen değerin “sağlıklı olmak” değerinin olması, 

yaşla birlikte sağlıkta da bir takım olumsuz değişimlerin yaşanacağı 

nedeniyle beklenen bir sonuçtur. Ancak burada önemli olan, 

çalışanların “sağlıklı olmak” değerine hizmet edecek örneğin; egzersiz 

yapmak, sigara içmemek, düzenli beslenmek gibi sağlıklı yaşam 

davranışlarını ne kadar gerçekleştirdikleridir. Akça’ nın (1998) 

Üniversite Öğretim Elemanları ile yaptığı çalışma sonuçlarına göre, 

öğretim elemanlarının genel olarak sağlığı geliştirme davranışı orta 

düzeyde, egzersiz ve stresle başa çıkma davranışları ise yetersiz olarak 

belirlenmiştir (Akça 1998). Tüm bunlardan, öğretim elemanlarının hem 

gelecekte “sağlıklı olmak” değerine hizmet edecek sağlıklı yaşam 

sürmeleri hem de öğrencilerine örnek olabilmelerini sağlayacak yaşam 

tarzlarını, daha yoğun benimsemeleri gerektiği sonucu çıkarılabilir. 

3. Hemşirelik Yüksekokulu Çalışanlarının Öncelikli Kişisel 

Değerleri Đle Đlişkisi Saptanan Tanıtıcı Özellikler 

Bu bölümde, hemşirelik yüksekokulu çalışanlarının öncelikli 

kişisel değerleri ile ilişkisi saptanan tanıtıcı özelliklere ilişkin bulgular 

yer almaktadır. 

8

Hemşirelik yüksekokulu çalışanlarının öncelikli ilk 5 değerinden 

“güven” değeri ile çalışanların yaş grubu arasında istatistiksel olarak 

anlamlı bir ilişki saptanmıştır (x²= 7.00 sd= 2, p

edilen değerin ise “eşitlik” olduğu belirlenmiştir. Đlerleyen yıllarda yine 

“aile mutluluğu” değerinin en çok tatmin edilen, “sağlıklı olmak” 

değerinin ise en az tatmin edilen değer olacağı belirlenmiştir. Yapılan 

istatistiksel analizlerde, yaş grubu ve toplam çalışma yılı ile “güven”, 

çocuk sayısı ile “huzur” ; mezuniyet yılı ile “sağlıklı olmak” değerleri 

arasında anlamlı ilişki saptanmıştır. 

Elde edilen bulgular doğrultusunda belirlenen değerlerde değişim 

olup olmadığı belirli aralıklarla değerlendirilmesi önerilmektedir. 

Günümüzde açıkça tanımlanmış değerlere duyulan gereksinimin önem 

kazanmasıyla birlikte kurumlar, kurumda çalışanların kişisel değerlerinin 

belirlenmesinden sonraki aşama olarak, temel kurumsal değerlerini 

belirlemeli ve çalışanlarına iletmeye yönelik yöntemler geliştirmelidir. 

Kurumun hizmet anlayışının özünü oluşturan kurumsal değerler, tüm 

personel için ortak bir yön duygusu ve günlük davranış açısından 

yönlendirici ilkeler sağlar. Ayrıca örgüt başarısının ön koşulu, tüm 

çalışanların örgütün kurumsal değerlerini kavraması, benimsemesi ve 

bu değere göre davranmasıdır. Bu nedenle, kurum düzeyinde tüm 

çalışanlar arasında ilgi yaratılarak ve iletişim kurularak, kritik değerlerin 

ne olduğunun belirlenmesi ve öncelik sırasına konulması önerilmektedir. 

Böylelikle istekler, arzular ve ulaşılacak sonuçlar açısından kurumsal 

geleceğin tanımlanması sağlanacaktır. 

KAYNAKLAR 

1. Akça ŞA (1998). Üniversite öğretim elemanlarının sağlığı geliştirme davranışları ve 

bunu etkileyen etmenlerin incelenmesi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Đzmir: 

Ege Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, 132. 

2. Altun Đ (2000). Kocaeli Sağlık Yüksekokulu öğrencilerinin kişisel değerleri ve 

meslek seçimine etki eden faktörler. 1. Uluslar arası- 4. Ulusal Hemşirelik Kongresi 

Kitabı, Antalya: 75-77. 

3. Bahçecik N, Pek H (1995). Hemşirelerin değer kavramları ile ilgili görüşleri ve sahip 

oldukları değerler. IV. Ulusal Hemşirelik Kongresi Özet Kitabı, Ankara: 71-72. 

4. Bilen M (1995). Sağlıklı insan ilişkileri. Geliştirilmiş Beşinci Baskı, Ankara: Armoni 

Ltd. Şti., 93. 

5. Bilgin N (2003). Sosyal psikoloji sözlüğü. Kavramlar, yaklaşımlar. Ankara: Bağlam 

Yayıncılık, 80-81. 

6. Cortis JD (2003). Culture, values and racism: Application to nursing. Đnternational 

Nursing Review, 50, 55-64. 

7. Çimete G, Karagöz S (1992). Hemşirelikte değerler. III. Ulusal Hemşirelik Kongresi 

Kitabı, Sivas, 481-488. 

8. Dökmen Ü (2000). Varolmak, gelişmek, uzlaşmak. Đstanbul: Sistem Yayıncılık, 279- 

295. 

9. Fry ST (2000). Hemşirelik uygulamalarında etik. Bağ B (çev). Erzurum: Aktif 

Yayınevi, 5-10. 

10

10. Hall JE, Weawer BR (1985). Distributive nursing practice: A systems aproach. 

Second Edition, J.B. Lippincott Company, Philadelphia, 85-101. 

11. Haynes F (2002). Eğitimde etik. Akbaş SK (çev), Đstanbul: Ayrıntı Yayınları, 117-119. 

12. Marshall G (2003). Sosyoloji sözlüğü. Akınhay O ve Kömürcü D (çev), Ankara: Bilim 

ve Sanat Yayınları, 133-135. 

13. Martin P, Yarbrough S, Alfred D (2003). Professonal values held by baccalaureate 

and associate degree nursing students. Journal of Nursing Scholarship, Third 

Quarter, 291-296. 

14. McNeese-Smith DK, Crook M (2003). Nursing values and a changing nurse 

workforce. Values, age and job stages. Journal of Nursing Administration, 33:5, 260- 

269. 

15. Mills AC, Blaesing SL (2000). A lesson from the last nursing shortage. Journal of 

Nursing Administration, 30:6, 309-315. 

16. Numanoğlu SC, Oğuzhan T, Özkan AT (Erişim tarihi: 30 Ocak 2007) Yönetim eğitimi 

toplam kalite yönetimi için ilk adım olabilir mi http://www.sabem.saglik.gov.tr/ 

kaynaklar/565_39yonetim_egitimi_tky.pdf 

17. …………… I. sağlık projesi yönetim eğitimi programı kurs materyali. Kurs: II-7/8. 

Ortadoğu Teknik Üniversitesi Đşletme Bölümü, Ankara. 

18. Yaylacı AF (1999). Đlköğretim okulları için etik program önerisi. http:// 

eyad.hypermart.net/etik1.html 

11


SAĞLIKLI BĐREYLERDE KANSER RĐSK FAKTÖRLERĐ 

CANCER RISK FACTORS IN HEALTHY INDIVIDUALS 

Ülkü YAPUCU GÜNEŞ Ayten ZAYBAK 

Đsmet EŞER Leyla KHORSHID 

Ege Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu, Hemşirelik Esasları Anabilim Dalı, 

Bornova, ĐZMĐR 

Anahtar Sözcükler: Kanser risk faktörleri, sağlıklı birey 

Key Words: Cancer risk factors, healthy individual 

ÖZET 

Bu çalışma Đzmir’de yaşayan sağlıklı bireylerde kanser riskinin tanılanması 

amacıyla gerçekleştirilmiştir. Araştırmanın evrenini Ege Üniversitesi Tıp 

Fakültesi Hastanesi’nde yatan hasta refakatçileri oluşturmuştur. 1 Ocak – 1 

Temmuz 2004 tarihleri arasında dahili ve cerrahi kliniklerinde yatan, olasılıksız 

örneklem yöntemi ile seçilen 356 hasta refakatçisi araştırmanın örneklemini 

oluşturmuştur. Verilerin toplanmasında Harvard Üniversitesi Kanser Önleme 

Merkezi tarafından geliştirilmiş anket formundan yararlanılmıştır. Araştırma 

sonucunda bireylerin her bir kanser türüne ilişkin risk faktörlerinden bir ya da 

birden fazlasına sahip oldukları saptanmıştır. 

SUMMARY 

This study was conducted to determine cancer risk factors in healthy 

individuals who live in Đzmir. The scope of the study comprised the people who 

accompanied the patients residing in Ege University Faculty of Medicine Hospital. 

The sample of the study consisted of 356 hospital attendants who stay in 

internal medicine and surgical clinics and choosen through random sampling 

technique between the dates of January 1- July 1 2004. Data were collected by 

using questionnaire developed by Harvard University Cancer Prevention Center. 

At the end of the study, it was determined that people participating to the study 

had one or more risk factors related to cancer. 

GĐRĐŞ 

Kanser ekonomi ve işgücü alanında ağır kayıplara neden olan 

önemli bir sağlık problemidir. Dünyada her yıl 10 milyondan fazla yeni 

kanser vakası tanılanmaktadır. Yine dünyada toplam 22 milyon kanser 

hastası bulunmakta ve her yıl 6 milyon kişi bu hastalıktan ölmektedir. 

13

Türkiye’de 2000 yılında 67.000 kişinin kansere yakalandığı ve bu 

kişilerin 47.000’inin hayatını kaybettiği bildirilmektedir (http://www. 

ntvmsnbc. com). Tüm kanser türlerinin görülme sıklığı ve ölüm oranları 

ülkeler, bölgeler ve kıtalar arasında büyük farklılıklar göstermektedir. 

Kesin olmamakla birlikte bu farklılıklar beslenme, yaşam biçimi ve 

hava kirliliği gibi nedenlere bağlı olarak gelişebilmektedir (Nural ve 

Akdemir 2000). Yapılan bir çalışmada tüm kanserlerin %85’inin yaşam 

tarzıyla ilişkili olduğu ve kontrol edilebilir bireysel alışkanlıklardan 

kaynaklandığı belirtilmektedir (Barclay 1987). 

Kanserde erken tanı ve risk altında olanların saptanması kanserin 

önlenmesinde önemli yer tutmaktadır. Genellikle insanlar ancak 

hastalığın belirti ve bulguları ortaya çıktıktan sonra bir sağlık 

kurumuna başvurmaktadırlar. Bu da patolojik değişikliklerin geri 

dönüşümsüz hale gelmesine neden olmaktadır. Kanserde erken tanı, 

kesin tedavi şansını artırmaktadır. Bireylerin erken tanı belirtilerini ve 

kanser oluşumu için ne kadar risk altında olduğunu bilmeleri kanserin 

önlenmesinde önemli olan faktörlerden biridir. Bu nedenle hemşireler, 

bireylerin risk faktörlerine yönelik bilgilendirilmesinde sağlık 

danışmanlığı yaparak önemli rol oynarlar. 

Bu çalışma sağlıklı erişkin bireylerde kanser risk faktörlerini 

belirlemek amacıyla yapılmıştır. 


Araştırmanın evrenini, 1 Ocak- 1 Temmuz 2004 tarihleri arasında 

Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi Hastanesi Dahili ve Cerrahi Kliniklerinde 

yatan hastaların refakatçileri oluşturmuştur. Araştırmaya katılmayı 

kabul eden, herhangi bir hastalığı olmayan ve 40 yaş üzerinde olan 

bireyler araştırmanın çalışma grubunu oluşturmuştur (n=356). 

Verilerin toplanmasında Harvard Üniversitesi Kanser Önleme 

Merkezi tarafından belirlenen kanser risk faktörleri ve ilgili literatür 

doğrultusunda araştırmacılar tarafından geliştirilmiş anket formu 

kullanılmıştır. Anket formunda bireylere ilişkin bazı tanıtıcı bilgiler 

eklenmiş, uzman görüşüne sunularak forma son şekli verilmiştir. 

Anket formunda meme kanserine ilişkin 13, uterus 8, serviks 6, böbrek 

4, mesane 4, akciğer 7, mide 5, prostat 6, kolon 14 ve cilt kanserine 

ilişkin 4 olmak üzere toplam 71 soru yer almaktadır. 

Verilerin toplanması ve değerlendirilmesi 

Veriler 1 Ocak- 1 Temmuz 2004 tarihleri arasında yüz yüze 

görüşme tekniğiyle toplanmıştır. Verilerin değerlendirilmesinde sayı ve 

yüzdelik dağılımları alınmıştır. 

14

Araştırmanın yapılabilmesi için Ege üniversitesi Hemşirelik 

Yüksekokulu Etik Kurulundan ve araştırmanın yapılacağı kurumdan 

yazılı izin alınmıştır. Ayrıca araştırma kapsamına alınan bireylere 

gerekli açıklama yapılarak sözel onamları alınmıştır. 

Araştırmanın Sınırlılığı 

Harvard Üniversitesi Kanser Önleme Merkezi tarafından geliştirilen 

anket formu 40 yaş üzeri bireylere yönelik olarak geliştirildiği için 40 

yaşın altında olan bireyler araştırma kapsamı dışında tutulmuştur. 


Tablo 1’de görüldüğü gibi, araştırma kapsamına alınan bireylerin 

%51’inin kadın (n=181), %49’unun erkek (n=175), %56.7’sinin 40-49 

yaş, %27.3’ünün 50-59 yaş, %16’sının 60 yaş ve üzerinde olduğu, 

%37.9’unun ailesinde kanser öyküsü olduğu, %44.3’ünün hafif obez, 

%13.5’inin obez olduğu ve %61.6’sının hiç sigara içmediği saptanmıştır. 

Bireylerin %38.4’ü sigara kullanmaktadır. Đçilen sigara miktarı, içme 

süresi ve dumanı içine çekme derinliği ile kanserin meydana gelişi 

arasında doğru orantı olduğu kaynaklarda belirtilmektedir. 20 yıl süre 

ile günde iki paket sigara içen kişide kanser oluşma oranı içmeyene 

göre 16-17 kez daha fazladır (Nural ve Akdemir 2000). Sigara kansere 

bağlı ölüm nedenlerinin %15’inden sorumlu tutulmaktadır (Kuper ve 

ark. 2002). 

Tablo 1. Bireylere Đlişkin Bazı Tanıtıcı Özelliklerin Dağılımı 

Bireylere Đlişkin Bazı Tanıtıcı Özellikler SAYI % 

Cinsiyet 

Yaş 

Ailede kanser öyküsü 

Beden kitle indeksi 

Sigara içme durumu 

Kadın 181 51 

Erkek 175 49 

40-49 yaş 202 56.7 

50-59 yaş 97 27.3 

60 ve üzeri 57 16 

Evet 135 37.9 

Hayır 213 59.9 

Bilmiyorum 8 0.2 

Zayıf 13 0.4 

Uygun kilo 137 38.5 

Hafif obez 158 44.4 

Obez 48 13.7 

Hiç içmeyenler 219 61.6 

14 veya daha az 63 17.8 

15-24 arası 49 13.8 

25 ve üzeri 25 0.8 

TOPLAM 356 100.0 

15

Tablo 2: Bireylerin Kanser Açısından Bazı Organlara Đlişkin Risk Faktörlerinin Dağılımı 

ORGANLAR RĐSK FAKTÖRLERĐ SAYI % 

MEME Uzun boylu olma 36 20.4 

n=181 Şişman olma 100 55.2 

Sebze tüketmeme 121 66.9 

Alkol tüketimi 4 2.2 

Erken menarş 15 8.3 

Đlk doğum yaşının 35 yaşın üzerinde olması 9 4.9 

Menapoz yaşının 55 ve üzerinde olması 0 0 

Doğum sayısının 2’den az olması 54 29.8 

Emzirme süresinin 1 yıldan az olması 86 47.5 

5 yıldan uzun süredir doğum kontrol hapı kullanma 11 6.1 

Menapoz sonrası 5 yıldan daha uzun süredir hormon 

kullanma 

4 2.2 

SERVĐKS 

n=181 

UTERUS 

n=181 

PROSTAT 

n=175 

MESANE 

n=356 

KOLON 

n=356 

Benign bir meme hastalığına sahip olma 31 17.1 

Aile öyküsü 8 4.4 

Sigara içme 46 25.4 

Cinsel ilişki yaşının küçük olması 70 38.7 

Cinsel yolla bulaşan hastalığa sahip olma 12 6.6 

Kondom veya diyafram kullanmama 143 79.0 

Doğum sayısının 2’den fazla olması 127 70.2 

Pap-smear testi yaptırmama 127 70.2 

Şişman olma 100 55.2 


5 yıldan daha kısa süre doğum kontrol hapı kullanma 170 93.9 

Hiç doğum yapmama 26 14.4 

Menapoz yaşının 55 ve üzerinde olması 0 0 

Menapoz sonrası 10 yıl ve daha uzun süredir hormon 4 2.2 

kullanma 

Diabetes Mellitus 20 11.0 


55 yaşın üzerinde olma 61 34.9 

Uzun boylu olma 43 24.6 

Hayvansal yağ tüketimi 107 61.1 

Yetersiz domates tüketimi 47 26.9 

Vazektomi 1 0.6 




Kimyasal maddelere maruz kalma 23 6.4 



Uzun boylu olma 79 22.2 


Kırmızı et tüketimi 123 34.5 

Yetersiz sebze tüketimi 240 67.4 

Alkol tüketimi 32 8.9 

Vitamin hapı kullanmama 335 94.1 

Yetersiz fiziksel aktivite 254 71.3 

5 yıldan daha kısa süredir doğum kontrol hapı kullanma 170 93.9 

Menapoz sonrası 5 yıldan daha kısa süredir hormon 122 67.4 

kullanma 

Düzenli aspirin kullanmama 335 94.1 

Đnflamatuar bağırsak hastalığı 18 5.0 


Son 10 yılda kolon kanseri açısından tarama yaptırmama 337 94.6 

16

BÖBREK 

n=356 

AKCĐĞER 

n=356 

CĐLT 

n=356 





Yetersiz sebze tüketimi 240 67.4 

Yetersiz meyve tüketimi 226 63.4 


Sigara dumanına maruz kalma 206 57.8 

Büyük şehirde yaşama 260 73.0 

Kimyasal maddelere maruz kalma 23 6.4 


Açık ten rengine sahip olma 210 58.9 

Çocukken güneş yanığına maruz kalma 31 8.7 

Bağışıklık sistemini baskılayan ilaç kullanma 25 7.0 


MĐDE 

n=356 


Yetersiz meyve tüketimi 226 63.4 

Aşırı tuz tüketimi 174 48.8 


A(+) kan grubuna sahip olma 135 37.9 

Tablo 2’de araştırma kapsamına alınan bireylerde kanser 

oluşumu açısından bazı organlara ilişkin saptanan risk faktörlerinin 

dağılımı görülmektedir. 

Araştırma kapsamına alınan kadınlarda meme kanserine ilişkin 

risk faktörü olarak kabul edilen, yetersiz sebze tüketen 121 (%66.9), 

hafif obez/obez olan 100 (%55.2), emzirme süresi 1 yıldan az olan 86 

(%47.5), doğum sayısı 2’den az olan 54 (%29.8), benign bir meme 

hastalığına sahip olan 31 (%17.1) ve ailesinde meme kanseri öyküsü 

olan 8 kadın (%4.4) saptanmıştır. Bu etmenlerin her biri meme kanseri 

oluşumunda bir risk faktörü olarak kabul edilmektedir (www. 

yourcancerrisk.harvard.edu, Lissowska ve ark. 2007). Emzirmenin 

meme kanseri oluşumunda koruyucu bir rolü olduğu, laktasyon süresi 

arttıkça meme kanseri oluşma riskinin azaldığı bilinmektedir 

(Newcomb ve ark. 1994, Zografos ve ark. 2004). Araştırma kapsamına 

alınan bireylerin yetersiz sebze tüketimi, fazla kilolu olmaları ve 

emzirme sürelerinin kısa olmasına bağlı olarak meme kanserine 

yakalanma risklerinin yüksek olduğu söylenebilir. 

Kadınlarda serviks kanserine ilişkin saptanan risk faktörü olarak 

%79’unun kondom veya diyafram kullanmadığı, %70.2’sinin doğum 

sayısının 2’den fazla olduğu ve pap-smear yaptırmadığı, %38.7’sinin cinsel 

ilişki yaşının küçük olduğu ve %25.4’ünün sigara içtiği saptanmıştır. 

Erken yaşta cinsel ilişki, sigara kullanımı servikal kanser riskini artırırken 

cinsel ilişki sırasında kondom veya diyafram kullanımı, doğum 

sayısının ikiden az olması ve düzenli pap smear yaptırılması servikal 

kanser riskini düşürmektedir (Pham-McNeill 2003). Araştırmadan elde 

17

edilen veriler doğrultusunda serviks kanserine ilişkin risk faktörlerinden 

kondom kullanmama ve pap-smear testi yaptırmayanların yüzdesi 

oldukça yüksektir. Buna bağlı olarak araştırma kapsamına alınan 

bireylerin serviks kanseri için risk taşıdıkları düşünülmektedir. 

Uterus kanserinde risk faktörleri; şişmanlık, sigara içme, 5 yıldan 

daha kısa süre doğum kontrol hapı kullanma, hiç doğum yapmamış 

olma, menopoz yaşının 55 ve daha üzeri olması, menopoz sonrası 10 yıl 

ya da daha uzun süreli hormon tedavisi, diyabet ve aile öyküsüdür. 

Hachisuga ve ark. (1998) diyabetes mellitusun uterus kanseri için 

önemli bir risk faktörü olduğunu belirtmişlerdir. Bu çalışmada, 

kadınların büyük bir çoğunluğunun (%93.9) 5 yıldan daha kısa süre 

doğum kontrol hapı kullandığı, yarısından fazlasının (%55.2) hafif 

obez/obez olduğu, dörtte birinin (%25.4) sigara içtiği, yaklaşık onda 

birinin (%11) ise ailesinde diyabet öyküsü olduğu belirlenmiştir. Türk 

toplumunda kadınlar aile planlaması yöntemi olarak daha çok rahim 

içi araç yöntemini tercih etmektedir (Önal 2007). Bu yüzden de doğum 

kontrol hapı kullanma kadınlar arasında çok yaygın bir davranış 

değildir. Nitekim araştırma kapsamına alınan kadınların %93.9 gibi 

yüksek bir oranı 5 yıldan daha az süre doğum kontrol hapı kullanmıştır. Bu 

bulgular göz önüne alındığında kadınların uterus kanseri riskinin 

yüksek olduğu düşünülebilir. 

Günde beş porsiyondan daha az hayvansal yağ içeren besinlerin 

tüketimi ve günde en az bir porsiyon domates ve domates içeren 

ürünlerin tüketimi prostat kanser riskini en aza indirmektedir (Hayes 

ve ark. 1995). Yapılan çalışmalarda fazla miktarda süt ve süt ürünleri, 

kalsiyum, karbonhidrat ve doymuş yağ içeren ürünlerin ve az miktarda 

sebze tüketiminin prostat kanser riskini arttırdığı saptanmıştır 

(Steinberg ve ark. 1990, Gunnell ve ark. 2003). Araştırma kapsamına 

alınan erkeklerin %61.1’i fazla miktarda hayvansal yağ tükettiğini, 

%26.9’u diyette yeterli miktarda domates tüketmediğini, %9.7’si 

ailesinde kanser öyküsü olduğunu belirtmişlerdir. Araştırma verileri 

incelendiğinde, hayvansal yağ tüketiminin oldukça yüksek olmasının 

prostat kanseri açısından risk oluşturduğu düşünülebilir. 

Mesane ve böbrek kanserinde risk faktörü olarak kabul edilen 

sigara içme oranı %38.4’dür. Kimyasal maddelere maruz kalan 23 

(%6.4), hafif obez/obez olan 206 (%57.8), ailesinde mesane kanseri 

öyküsü olan 10 (%2.8), böbrek kanseri öyküsü olan 4 birey (%1.1) 

saptanmıştır. Marcus ve ark. (2000) sigara içmenin mesane kanseri 

açısından en önemli risk faktörü olduğunu, erkeklerde %50-66, 

kadınlarda ise %25 oranında mesane kanseri oluşumunu arttırdığını 

bildirmişlerdir. Brennan ve ark. (2000) yaptıkları bir çalışmada sigara 

içmenin mesane kanseri riskini en az üç kat arttırdığını saptamışlardır. 

Tekstil, boya, deri ve kimyasal maddelere maruz kalınan mesleklerde 

çalışan kişilerde mesane kanseri insidansı oldukça yüksektir. McLaughlin 

18

ve Lipworth'ın (2000) bildirdiğine göre mesane ve böbrek kanserinin 

görülme sıklığı erkeklerde kadınlara oranla iki kat daha fazladır. 

Yapılan çalışmalara bakıldığında sigara içme mesane ve böbrek kanseri 

oluşumuna neden olan faktörlerin başında gelmektedir. Bu araştırmadan 

elde edilen bulgulara göre sigara ve sigara dumanına maruz kalma 

oranının oldukça yüksek (%96.2) olduğu görülmektedir. Mesane kanseri 

açısından diğer bir risk faktörü ise bireyin yaşıdır. Ries ve ark. (2000) 

mesane kanseri insidansını 65 yaş ve üzeri kişilerde yüzbinde 110,8, 

daha genç bireylerde ise yüzbinde 6.4 olarak bulmuşlardır. Bu veriler 

doğrultusunda araştırma kapsamına alınan bireylerin mesane ve 

böbrek kanserine yakalanma risklerinin yüksek olduğu düşünülebilir. 

Harvard Üniversitesi Kanser Araştırma Merkezi’nin belirlediği risk 

faktörlerine göre; aşırı kırmızı et tüketme, aşırı alkol (günde bir kadeh 

veya daha fazla) alma, yetersiz sebze tüketimi, yetersiz fiziksel aktivite, 

obezite, inflamatuar bağırsak hastalığı ve aile öyküsü kolon kanser 

riskini artırırken, kolon kanseri açısından tarama yaptırma, 5 yıl yada 

daha uzun süre doğum kontrol hapı kullanma, menapoz sonrası 5 yıl 

ya da daha uzun süre hormon tedavisi alma, her gün düzenli olarak 

vitamin ve aspirin kullanma ise bu riski azaltmaktadır. Bu çalışmada 

bireylerin en yüksek oranla; %94.6’sının son 10 yılda kolon kanseri 

açısından tarama yaptırmadığı, %94.1’inin düzenli olarak vitamin ve 

aspirin kullanmadığı, %7.3’ünün yeterli fiziksel aktivitede bulunmadığı, 

%67.4’ünün ise yeterli sebze tüketmediği saptanmıştır. Ülkemizde 

bireylerin sağlık davranışları göz önünde bulundurulduğunda, bir 

rahatsızlığı olmadığı sürece bir sağlık kurumuna başvurarak genel 

sağlık taraması yaptırmadıkları, düzenli egzersiz yapmadıkları ve yeterli 

sebze ve meyve tüketmedikleri görülmektedir (Şirin ve ark. 2006). Bu 

yüzden de araştırma kapsamına alınan bireylerin kolon kanseri 

açısından riskli davranışlarının oldukça yüksek olduğu düşünülebilir. 

Harvard Üniversitesi Kanser Araştırma Merkezi’nin belirlediği 

mide kanseri risk faktörleri; yetersiz meyve ve aşırı tuz tüketimi, A(+) kan 

grubuna sahip olma ve ailesinde kanser öyküsü bulunmasıdır. Araştırma 

kapsamına alınan bireylerin %63.4’ünün yeterli meyve tüketmediği, 

%48.8’inin aşırı miktarda tuz tükettiği, %37.9’unun A(+) kan grubuna 

sahip olduğu, %4.5’inin ise ailesinde kanser öyküsü bulunduğu 

belirlenmiştir. Yapılan prospektif çalışmalar meyve ve sebze tüketiminin 

mide kanseri riskini önemli oranda azalttığını göstermektedir (Kobayashi 

ve ark. 2002, Lee ve ark. 2003). Choi ve ark. (2006) yaptıkları 

çalışmada ilerlemiş yaşın mide kanseri için bir risk faktörü olduğunu 

saptamışlardır. Bernini ve ark. (2006) ise mide kanserinin aile öyküsü 

ile anlamlı bir şekilde ilişkili olduğunu belirlemişlerdir. Diyetteki tuz 

alımı da mide kanseri için önemli bir risk faktörüdür (Shikata ve ark. 

2006). Araştırma kapsamına alınan bireylerin mide kanseri açısından 

riskli davranışlara sahip oldukları söylenebilir. 

19

Araştırma kapsamına alınan bireylerde cilt kanserine ilişkin risk 

faktörü olarak kabul edilen, açık ten rengine sahip olan 210 birey 

(%58,9), çocukken güneş yanığına maruz kalan 31 birey (%8.7), 

bağışıklık sistemini baskılayan ilaç kullanan 25 birey (%7) ve ailesinde 

cilt kanseri öyküsü olan 9 birey (%2.5) saptanmıştır. Nural ve 

Akdemir’in (2000) çalışmasında güneşten çabuk etkilenenlerin oranı 

%53.57 olarak saptanmıştır. Çalışma bulguları Nural ve Akdemir’in 

bulguları ile benzerlik göstermektedir. 

Akciğer kanserine ilişkin risk faktörü olarak bireylerin %67.4’ünün 

yeterli miktarda sebze, %63.4’ünün yeterli miktarda meyve tüketmediği, 

%38.4’ünün sigara içtiği, %57.8’inin sigara içmediği halde sigara 

dumanına maruz kaldığı, %18.8’inin ailesinde akciğer kanseri öyküsü 

olduğu, %6.4’ünün de kimyasal maddelere maruz kaldığı saptanmıştır. 

Sigara içme akciğer kanser riskinin artmasında önemli bir rol 

oynamaktadır (Smith ve ark. 2006). Sürekli olarak sigara içen veya 

sigara dumanını inhale eden ve kimyasal maddelere maruz kalan 

bireylerde akciğer kanseri riski, maruz kalınan madde bırakıldıktan 

sonra bile 20 yıl devam etmektedir (Reid ve ark. 2006). Sebze ve meyve 

tüketiminin akciğer kanseri gelişimine karşı koruyucu bir rolü olduğu 

düşünülmektedir. Miller ve ark. nın (2004) yaptıkları çalışmada, meyve 

tüketimi ile akciğer kanseri arasında anlamlı bir ilişki olduğu 

saptanmıştır. Bu bulgulara göre araştırma kapsamına alınan bireylerin 

akciğer kanseri gelişme riskinin yüksek olduğu düşünülmektedir. 

SONUÇ VE ÖNERĐLER 

Araştırma sonucunda, bireylerin her bir kanser türüne ilişkin 

risk faktörlerinden birçoğunu taşıdıkları görülmektedir. Bireylerin 

sahip oldukları riskler ne kadar yüksekse, kansere yakalanma riski de 

o denli yüksek olacaktır. Günümüz sağlık anlayışı, birey, aile ve toplumun 

sağlığını koruyan, sürdüren, geliştiren sağlık merkezli bakım yaklaşımını 

öngörmektedir. Bu anlayış, bireyin iyilik halini koruyacak, sürdürecek 

ve geliştirecek davranışlar kazanması ve kendi sağlığı ile ilgili doğru 

kararlar almasını sağlamak üzerine dayandırılmıştır. Sağlıklı olmayan 

her davranışın kanser için bir risk faktörü olduğu unutulmamalıdır. 

Bu sonuçlar doğrultusunda; toplumun kanser risk faktörlerine 

ilişkin bilgilendirilmesi, topluma sağlıklı yaşam davranışlarını kazandırmak 

için hemşirelerin eğitmen ve danışman rollerini üstlenmesi, başka 

nedenlerle polikliniğe başvuran hastalara kanser tarama ve izlem 

programlarının başlatılması önerilmiştir. 

20

KAYNAKLAR 

1. Barclay V (1987). Kanser hemşireliğinde temel kavramlar. Çev.Ed.: N Platin, 1. 

Baskı, Ankara, Türk Kanser Araştırma ve Savaş Kurumu, 11-36. 

2. Bernini M, Barbi S, Roviello F, et al (2006). Family history of gastric cancer: a 

correlation between epidemiologic findings and clinical data. Gastric Cancer 9(1): 9- 

13. 

3. Brennan P, Bogillot O, Cordier S et al (2000). Cigarette smoking and bladder cancer 

in men: a pooled analysis of 11 case-control studies. Int J Cancer. 86: 289-294. 

4. Choi S, Lim YJ, Park SK (2006). Risk factor analysis for metaplastic gastritis in 

Koreans. World J Gastroenterol. 12(16): 2584-7. 

5. Gunnell D, Oliver SE, Peters TJ et al (2003). Are diet-prostate cancer associations 

mediated by the IGF axis A cross-sectional analysis of diet, IGF-I and IGFBP-3 in 

healthy middle-aged men. Br J Cancer. 88(11): 1682-1686. 

6. Hachisuga T, Kaetsu A, Sugimori H. (1998). Risk factors for endometrial cancer in 

Japanese women. Int J Gynecol Cancer. 8: 292-297 

7. Hayes RB, Liff JM, Pottern LM et al (1995). Prostate cancer risk in U.S. blacks and 

whites with family history of cancer. Int J Cancer. 60: 361-364. 

8. Kanser, ikinci ölüm nedenimiz. http://ntvmsnbc.com/. Erişim tarihi 8 Aralık 2004. 

9. Kobayashi M, Tsubono Y, Sasazuki S, et al (2002). Vegetables, fruit and risk of 

gastric cancer in Japan: a 10-year follow-up of the JPHC Study Cohort I. Int J 

Cancer. 1; 102(1): 39-44. 

10. Kuper H, Adami HO, Boffetta P (2002). Tobacco use, cancer causation and public 

health impact, Journal of Internal Medicine, 251(6): 455 - 466 

11. Lee SA, Kang D, Shim KN, et al (2003). Effect of diet and Helicobacter pylori 

infection to the risk of early gastric cancer. J Epidemiol. 13(3): 162-8. 

12. Lissowska J, Gaudet MM, Brinton LA, et al (2007). Intake of fruits, and vegetables 

in relation to breast cancer risk by hormone receptor status. Breast Cancer Res 

Treat. 21: 235-242. 

13. Marcus PM, Hayes RB, Vineis P, et al (2000). Cigarette smoking, N-acetyltransferase 

2 acetylation status, and bladder cancer risk: a case-series meta-analysis of a geneenvironment 

interaction. Cancer Epidemiol Biomarkers Prev. 9(5): 461-7. 

14. McLaughlin JK, Lipworth L (2000). Epidemiologic aspects of renal cell cancer. Semin 

Oncol. 27: 115-123. 

15. Miller AB, Altenburg HP, Bueno-de-Mesquita B, et al (2004). Fruits and vegetables 

and lung cancer: Findings from the European Prospective Investigation into Cancer 

and Nutrition Int J Cancer. 10; 108(2): 269-76 

16. Newcomb PA, Storer BE, Longnecker MP, et al (1994). Lactation and a reduced risk 

of premenopausal breast cancer. N Engl J Med, 330(2): 81-7. 

17. Nural N, Akdemir N (2000). Dahiliye servislerinde yatan hastalarda kanser risk 

faktörleri ve erken tanı belirtilerinin saptanması. Cumhuriyet Üniversitesi 

Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi 4(2): 1-13. 

18. Önal E. Türkiye’de Aile Planlaması, www.publichealth.pitt.edu/supercourse/ 

SupercoursePPT/5011-6001/5621.ppt (erişim tarihi 12 .02. 2007) 

21

19. Pham-McNeill JH (2003). Cervical cancer among young Vietnamese American 

women: incidence, risk factors, and early detection. Asian am Pac Isl J health. 10(2): 

100-107 

20. Reid A, de Klerk NH, Ambrosini GL, Berry G, Musk AW (2006). The risk of lung 

cancer with increasing time since ceasing exposure to asbestos and quitting 

smoking. Occup Environ Med. 63(8): 509-12 

21. Ries LAG, Eisner MP, Kosary Cl et al 2000). SEER cancer statitics review, 1973- 

1997; Bethesda, Md: National Cancer Institute. 

22. Shikata K, Kiyohara Y, Kubo M, et al (2006). A prospective study of dietary salt 

intake and gastric cancer incidence in a defined Japanese population: the Hisayama 

study. Int J Cancer. Jul 1; 119(1): 196-201 

23. Smith CJ, Perfetti TA, King JA (2006). Perspectives on pulmonary inflammation and 

lung cancer risk in cigarette smokers Inhal Toxicol. 18(9): 667-77. 

24. Steinberg GD, Carter BS, Beaty TH, Childs B, Walsh PC (1990). Family history and 

the of prostate cancer. Prostate. 17: 337-347 

25. Stromborg MF (1986). The role of the nurse in early detection of cancer: population 

sixty-six years of age and older. Oncology Nursing Forum, 13(2): 66-74. 

26. Your disease risk. http://www.yourdiseaserisk.harvard.edu Erişim tarihi 12 Ekim 

2003. 

27. Zografos GC, Panou M, Panou N (2004). Common risk factors of breast and ovarian 

cancer: recent view. Int J Gynecol Cancer. 14: 721-740. 

22

Ege Üniversitesi Hemşirelik Yüksek Okulu Dergisi 23 (2) : 23-30, 2007 

MUĞLA ÜNĐVERSĐTESĐ ÖĞRENCĐLERĐNĐN CĐNSEL SAĞLIK / 

ÜREME SAĞLIĞI HĐZMETLERĐ ĐLE ĐLGĐLĐ GÖRÜŞLERĐNĐN 

ĐNCELENMESĐ 

INVESTĐGATĐON OF THE VĐEWS OF THE STUDENTS AT MUĞLA 

UNĐVERSĐTY ABOUT SEXUAL HEALTH/REPRODUCTĐON HEALTH 

SERVĐCES 

Hülya BAYBEK Adile TÜMER Aynur KAYAR 

Muğla Üniversitesi Mefharet Koçman Sağlık Merkezi Kötekli / MUĞLA 

Anahtar Sözcükler: Cinsel Sağlık, Üreme Sağlığı, Üniversite Öğrencileri 

Key Words: Sexual Health, Reproductive Health, University Students 

5. Uluslararası Üreme Sağlığı ve Aile Planlaması Kongresinde sözel bildiri olarak 

sunuldu. 19-22 Nisan 2007, Ankara. 

ÖZET 

Bu araştırma, Muğla Üniversitesi Mefharet Koçman Sağlık Merkezi’nde 

öğrencilere sunulması planlanan cinsel sağlık/üreme sağlığı (CS/ÜS) ile ilgili 

bilgilendirme-danışmanlık hizmetlerinde öncelik verilmesi gereken konuların 

ve yaklaşım biçiminin belirlenmesi, öğrencilerin CS/ÜS ile ilgili görüşlerinin 

incelenmesi amacıyla gerçekleştirilmiştir. 

Tanımlayıcı tipte olan araştırma, Muğla Üniversitesi Sıtkı Koçman 

Yabancı Diller Yüksekokulu Hazırlık Bölümü’nde okuyan 502 öğrenci ile 

yürütülmüştür. Veriler 15-16 Şubat 2007 tarihlerinde anket formu ile 

toplanmış ve yüzdelik olarak değerlendirilmiştir. 

Araştırmada öğrencilerin %93.0’ünün üniversitenin sağlık merkezinden 

yararlanmadığı belirlenmiştir. Öğrencilerin CS/ÜS konusunda, en fazla 

(%52.7) kitap/dergiden, ikinci sırada ise (%42.0) akran/arkadaştan bilgi aldığı, 

sağlık personelinden bilgi alma oranının ise oldukça düşük olduğu (%9.8) 

saptanmıştır. Çalışma kapsamındaki öğrencilerin %50’sinin mediko-sosyal 

merkezlerinde CS/ÜS hizmeti verilmesini istedikleri belirlenmiştir. Öğrencilerin 

almak istedikleri hizmetin hem danışmanlık hem de tedaviyi içermesi (%55.3), 

hizmetin kolay ulaşılabilirliği (%49.4) ve bilgilerin gizli olması gerekliliği 

(%45.1); hizmet verecek personelin donanımlı bir profesyonel olması (%69.9), 

ön yargısız ve anlayışlı olması (%56.2) ve gençlerle arkadaşça ilişki kurabilmesi 

(%52.0) gibi nitelikler aradıkları belirlenmiştir. Öğrencilerin özellikle cinsel yolla 

bulaşan hastalıklar (%53.1), cinsel sorunlar (%49.2), sorumlu ve güvenli cinsel 

davranış (%43.2) konularında CS/ÜS hizmeti almak istedikleri saptanmıştır. 

Araştırma sonuçlarının, sağlık merkezinin ve gençlik danışma biriminin ileriye 

23

yönelik çalışmalarına ışık tutacak nitelikte olduğu düşünülmüş ve önerilerde 

bulunulmuştur. 

SUMMARY 

This study is conducted at Muğla University by Mefharet Kocman Medical 

Center in order to decide upon the priorities to be given about sexual health 

/reproduction health which is being planned for the students by using 

informative-counselling services and to determine the approches to be used as 

well as investigation of the students’ views about sexual health /reproduction 

health. 

The samples of this descriptive study is formed by 502 volunteer students 

out of 614 students studying at Muğla University, Sıtkı Kocman School of Foreign 

Languges. The data is collected through questionnaire on the 15th-16th of 

February and evaluated using percentages. 

It is found out that 93.0% of the students are not making use of the 

medical centre. 52.7% of the students informed about sexul health/peproduction 

health via magazines/journals, 42.0% of them learned from their relatives 

peer/friends. However, getting information from the medical staff was found out 

to be quite low (9.8%). It is revealed that nearly 50% of the students asked to 

have information about CS/ÜS from the Medical Centre. It also came out that the 

qualities that the students look for include the following: the service tht students 

want to have should include both couselling and treatment (55.3%), easy access 

to the service (49.4%), confidentiality of the information (45.1%), a well-qualified 

and equipped professionalls (69.9%), having no prejudices an being 

understanding (56.2%), and making friends with the students (%52.0). The study 

also reveals that the students want to have information about sexually 

transmitted infections (53.1%), service about the sexual problems (49.2%), safe 

and responsible sexual behaviour (43.2%). The results of the study are thought to 

highlight the future of the health centre and the youth counselling unit and 

suggestions are made. 

GĐRĐŞ 

Gençlerin sağlığını tehdit eden en önemli konulardan biri cinsel 

sağlık/üreme sağlığı (CS/ÜS) ile ilgili riskli davranışlardır (Akın A. ve 

ark. 2006). Gençlerin CS/ÜS gereksinimleri, yetişkinlerinkinden 

farklıdır ve bu gereksinimlerin karşılanmaması, sonraki yaşamlarında 

ciddi sonuçlar doğurabilir (Türkiye ÜS Programı 2004). Đnsan hayatının 

temel özelliklerinden biri olan cinselliğin sağlıklı yaşanması çok 

önemlidir. Cinsel sağlık Dünya Sağlık Örgütü tarafından; “cinsellikle 

ilişkili olarak fiziksel, duygusal, zihinsel ve sosyal açıdan tam bir iyilik 

hali” olarak tanımlanmaktadır (WHO 2004). Cinsel sağlık aynı zamanda, 

insanların tatmin edici ve güvenli bir cinsel yaşamlarının olması, üreme 

yeteneğine sahip olmaları, üreme yeteneklerini kullanmada karar verme 

özgürlüğüne sahip olmaları demektir (T.C. Sağlık Bakanlığı, 2006). 

CS/ÜS konularının kişiler arasında hala bir tabu olmasının yanı 

sıra; eğitim kurumlarında da aynı geleneksel bakış açısının izleri 

24

programlara yansımaktadır. Örgün eğitim programlarında seçmeli ders 

olarak alınan “Sağlık Bilgisi” dersinin üremeyle ilgili bölümleri biyolojik 

üreme süreci ile sınırlıdır. Dolayısıyla gençler CS/ÜS ile ilgili bilgi 

gereksinimlerini karşılayabilmek için okul dışındaki kaynaklara 

yönelmekte ve çoğu zaman yanlış bilgi almaktadır (Akın A. ve ark. 

2004). Gençlere yönelik CS/ÜS çalışmaları üzerinde önemle durulması 

gereken ve özel bir bakış açısı ile özgün yaklaşımlar gerektiren bir 

konudur (WHO 2001). Cinsellik konusundaki tabular ve kültürel 

normlar, bilgi eksikliği ve var olan hizmetlerin kalitesiyle ilgili sorunlar, 

hizmetin karşılanabilir olmaması ve toplumsal cinsiyet ayrımcılığı gençlerin 

bilgiye ve CS/ÜS hizmetlerine ulaşmasında bir engel oluşturmaktadır 

(WHO/FRH/FPP 1997). Türkiye’de üniversitelerin mediko-sosyal 

merkezlerinde genellikle hasta olanların muayenesi şeklinde hizmet 

verilmektedir. Özellikle CS/ÜS gibi mahremiyetin önem arz ettiği 

konularda 8 üniversite dışında, rutin hizmet verilmemektedir. Oysa 

üniversite çağına gelen bütün öğrencilerin CS/ÜS ile ilgili bilgilendirme 

-danışmanlık ve klinik hizmet gereksinimlerinin olacağı açıktır. Beş 

üniversitede yapılan çalışma sonucuna göre; geçler arasında CS/ÜS ile 

ilgili riskli davranışlar söz konusudur ve mevcut bilgileri yetersizdir 

(Akın A ve ark. 2006). Yapılacak araştırma sonuçlarının, üniversitelerde 

gençlerin gereksinimlerine cevap veren genç dostu CS/ÜS hizmet 

modelini geliştirmeye, üniversite öğrencilerinin bilgi, tutum, CS/ÜS 

hizmetlerinden yararlanma, kontraseptif kullanımı ve riskli davranışlarını 

olumlu yönde değiştirmeye katkıda bulunacağı düşünülmektedir. 

Bu araştırma, Muğla Üniversitesi Mefharet Koçman Sağlık 

Merkezi’nde öğrencilere sunulması planlanan CS/ÜS ile ilgili 

bilgilendirme-danışmanlık hizmetlerinde öncelik verilmesi gereken 

konuların ve yaklaşım biçiminin belirlenmesi, öğrencilerin CS/ÜS ile 

ilgili görüşlerinin incelenmesi amacıyla gerçekleştirilmiştir. 

Araştırmanın Tipi 

GEREÇ ve YÖNTEM 

Araştırma tanımlayıcı olarak gerçekleştirilmiştir. 

Araştırmanın Evren ve Örneklemi 

Araştırmanın evrenini; 2006-2007 öğrenim yılı Muğla Üniversitesi’nde 

kayıtlı olan öğrenciler oluşturmuştur. Örneklem seçiminde 

kohort tipi örneklem seçme yöntemi kullanılmış, Sıtkı Koçman Yabancı 

Diller Yüksekokulu Hazırlık Bölümü’nde okuyan 614 öğrenciden 

araştırmaya katılmayı kabul eden 502 öğrenci araştırmanın örneklemini 

oluşturmuştur (Katılım hızı=%81.76). Öğrencilerden 20’si ön uygulamaya 

katıldığından, 43 öğrenci devamsız olduğundan ve 49 öğrenci anket 

formunu doldurmayı kabul etmediğinden araştırmaya dahil edilmemiştir. 

25

Verilerin Toplanması 

Veri toplama aracı olarak, araştırmacılar tarafından literatür 

incelenerek geliştirilen ve 17 sorudan oluşan anket formunun ön 

uygulaması, örneklem dışındaki 20 öğrenci üzerinde yapılmıştır. Gerekli 

düzeltmelerden sonra anket formuna son şekli verilmiştir. Veriler 15- 

16 Şubat 2007 tarihlerinde araştırmacılar tarafından toplanmıştır. 

Uygulamadan önce araştırma ve anket formu ile ilgili açıklamalar 

yapılmış, uygulama süresince sınıfta kalınmış ve öğrencilerin anket 

formlarını doldurmaları sağlanmıştır. Zaman sınırlaması yapılmamış olup, 

bir anketin yanıtlanması ortalama 10 dakika sürmüştür. 

Verilerin Değerlendirilmesi 

Verilerin kodlanması ve analizinde SPSS 11.0 paket programı 

kullanılmıştır. Veriler sayı ve yüzde olarak değerlendirilmiştir. 

Araştırmada Etik 

Araştırma öncesinde araştırmanın yürütülmesi için Muğla 

Üniversitesi Rektörlüğü’nden yazılı izin, araştırmaya katılan öğrencilerden 

de sözel izin alınmıştır. 

BULGULAR ve TARTIŞMA 

Araştırmada öğrencilerin yaş ortalamasının (±SS) 19.78±1.55 (alt 

değer-üst değer=17-27) olduğu, %64.1’inin erkek ve %46.1’inin bekar 

ama kız/erkek arkadaşının olduğu belirlenmiştir. Araştırmada 

öğrencilerin %93.0’ünün sağlık merkezinden yararlanmadığı, %62.0’sinin 

kendisini sağlıklı olarak değerlendirdiği saptanmıştır. Üniversite sağlık 

merkezinde genellikle hasta olanın muayenesi şeklinde hizmet verilmesi 

ve sağlık güvencesi olan (bağkur, sigorta gb.) öğrencilerin doğrudan 

hastaneye gitmeleri, sağlık merkezinden yararlanma oranını 

düşürmektedir. 

Araştırmada, cinsel sağlık/üreme sağlığı kavramı sizin için neyi 

ifade ediyor sorusuna, öğrencilerin %67.1’nin sağlıklı cinsellik ve sağlıklı 

üreme, %32.7’sinin ise cinsellik ve üreme sağlığına ilişkin problemler 

yanıtını verdiği tespit edilmiştir (Tablo 1). Akın ve arkadaşlarının iki 

üniversite (Hacettepe, Dicle Üniversiteleri) çalışmasında bu soruya, 

yanıt olarak CS/ÜS kapsamında düşünülebilecek konular ve sorunlar 

sıralanmıştır. Araştırmanın bulgusu literatür bulgusu ile uyumludur 

(Akın A. ve ark. 2004). 

Öğrencilerin CS/ÜS konularında bilgi aldıkları kaynakların 

dağılımı incelendiğinde en fazla (%52.7) kitap / dergi, ikinci sırada ise 

(%42.0) akran/arkadaş olduğu; sağlık personelinden bilgi alma 

oranının ise düşük olduğu (%9.8) belirlenmiştir. Araştırmanın 

bulguları, Akın ve arkadaşlarının çalışma bulguları ile uyumludur 

26

(Akın A. ve ark. 2004). Araştırmada öğrencilerin CS/ÜS konularında 

tercih edilen bilgi kaynaklarının dağılımı incelendiğinde; en çok tercih 

edilen bilgi kaynağının kitap/dergi olduğu (%52.2), bunu %32.7 oranı 

ile internetin izlediği saptanmıştır. 

Tablo 1. Cinsel Sağlık/Üreme Sağlığı Kavramının Anlamı (n=502) 

Üreme Sağlığı Kavramı Sayı (n)* Yüzde (%)** 

Sağlıklı cinsellik/sağlıklı üreme 329 67.1 

Üreme organlarının sağlığı/temizliği 78 15.9 

Cinsel yolla bulaşan hastalıklar 59 12.0 

Doğurganlığın düzenlenmesi/gebelikten korunma 42 8.6 

Cinsellik ve üreme sağlığına ilişkin problemler 160 32.7 

*Đlgili soruya birden fazla cevap verilmiştir. 

**Yüzdeler “n” üzerinden alınmıştır. 

Sağlık personelinin tercih edilme oranı oldukça düşüktür 

(%29.6). Akın ve arkadaşlarının çalışmasında sağlık personeli tercih 

edilen bilgi kaynağı olarak ilk sıradadır (Akın A. ve ark. 2004). 

Üniversite öğrencilerinde bilgi kaynağı olarak yazılı materyalin daha ön 

sıralarda olduğu, sosyoekonomik düzey yükseldikçe de bilgi kaynaklarının 

sıralamasının değiştiği bildirilmektedir (T.C. Sağlık Bakanlığı, 2005). 

Araştırmanın bulgusu literatür bulgusu ile uyumlu değildir. Farklı 

bölgelere özgü farklı yaşam şekillerinin, farklı kültürel değerlerin, 

sosyo-ekonomik yapıların gençlerin CS/ÜS ile ilgili tutum ve 

davranışları üzerinde farklı etkileri olabilir. Üniversitelere bulundukları 

şehir dışında da öğrenci gelmekle birlikte, üniversite tercihlerinde 

önceliğin genellikle aynı şehirdeki ya da bölgedeki okullara verildiği 

bilinmektedir. 

Araştırmaya katılan öğrencilerin CS/ÜS ile ilgili hizmet almama 

oranının yüksek olduğu (%83.8) belirlenmiştir. Araştırmada CS/ÜS ile 

ilgili hizmet alan 81 öğrencinin %73.8 oranında bilgilendirme şeklinde 

hizmet aldığı saptanmıştır. Akın ve arkadaşlarının iki üniversite 

çalışmasında, üniversite geçliğinin %85’inin CS/ÜS konusunda 

herhangi bir hizmet almadıkları belirlenmiştir. Araştırmanın bulgusu, 

literatür bulgusuyla uyumludur (Akın A. ve ark. 2004). 

Tablo 2. Cinsel Sağlık/Üreme Sağlığı Hizmeti Almama Nedenlerinin Dağılımı (n=421) 

Hizmet Almama Nedeni Sayı (n)* Yüzde (%)** 

Gerek duymama 333 66.3 

Utanma 40 8.0 

Gidebileceği yer yok 64 12.7 

Evli olmayanlara bu tür hizmetlerin verilmeyeceği düşüncesi 25 5.0 



27

Cinsel sağlık/üreme sağlığı hizmeti almayan öğrencilerin hizmet 

almama nedenleri incelendiğinde; %66.3 oranında gerek duymadıkları 

için hizmet almadıkları belirlenmiştir. Öğrencilerin %25.7’sinin ise utandığı, 

gidebileceği yer olmadığı ve evli olmayanlara hizmet verilmeyeceğini 

düşündüğü için hizmet almadıkları dikkat çekicidir (Tablo 2). 

Tablo 3. Cinsel Sağlık/Üreme Sağlığı Hizmeti Verilmesi Đstenilen Yerlerin Dağılımı 

(n=502) 

Hizmet yerleri Sayı (n)* Yüzde (%)** 

Hastaneler 144 29.4 

Sağlık ocakları 59 12.0 

Üniversitenin mediko-sosyal merkezleri 245 50.0 

Okullar 183 37.3 

Sadece bu tür hizmetleri veren bağımsız danışma merkezleri 197 40.2 



Araştırmada öğrencilerin %50’sinin mediko-sosyal merkezinde 

CS/ÜS hizmeti verilmesini istedikleri, %40.2’sinin ise sadece bu tür 

hizmetlerin verildiği bağımsız danışma merkezlerini tercih ettiği 

saptanmıştır (Tablo 3). Araştırmanın bulguları literatür bulgularıyla 

benzerlik göstermektedir (Akın A. ve ark. 2004). 

Tablo 4. Cinsel Sağlık/Üreme Sağlığı Hizmeti Almak Đstenilen Konuların Dağılımı 

(n=502) 

CS/ÜS Konuları Sayı (n)* Yüzde (%)** 

Kadın ve erkekte cinsel organlar ve üreme 173 35.6 

Gebeliğin oluşması ve doğum 123 25.3 

Đstenmeyen gebelikler ve önlenmesi 156 32.1 

Cinsel yolla bulaşan hastalıkları 258 53.1 

Cinsel sorunlar 239 49.2 

Sorumlu ve güvenli cinsel davranış 210 43.2 

Cinsel istismar ve şiddet 93 18.9 



Öğrencilerin hizmet almak istedikleri konuların dağılımı 

incelendiğinde; cinsel yolla bulaşan hastalıklar (%53.1), cinsel sorunlar 

(%49.2), sorumlu ve güvenli cinsel davranış (%43.2) konularının ilk 

sıralarda yer aldığı belirlenmiştir (Tablo 4). Beş üniversitede yapılan 

araştırma sonuçlarına göre, gençlerin CS/ÜS konusunda bilgi düzeyleri 

genel olarak çok düşüktür ve yanlış bilgiler yaygındır. CS/ÜS 

konularında 5 öğrenciden birinin “iyi”, birinin “yeterli, diğer 3’ünün ise 

“orta” düzeyde bilgi düzeyine sahip olduğu bildirilmektedir (Akın A. ve 

ark. 2006). 

28

Tablo 5. Cinsel Sağlık/Üreme Sağlığı Đle Đlgili Đstenilen Hizmet Niteliklerinin ve Hizmeti 

Verecek Personelde Aranan Niteliklerin Dağılımı (n=502) 

CS/ÜS ile Đlgili Đstenilen Hizmet Nitelikleri Sayı (n)* Yüzde (%)** 

Bütün bilgiler saklı tutulmalıdır 221 45.1 

Hem danışmanlık hem de tedaviyi içermelidir 271 55.3 

Kolay ulaşılabilir olmalıdır 242 49.4 

Hem kişisel hem de toplu hizmet alınabilmelidir 136 27.8 

Aynı cinsiyetteki personelden hizmet alınabilmelidir 107 21.8 

Hizmet iyi duyurulmalıdır 142 29.0 

CS/ÜS Hizmeti Verecek Personelde Aranan Nitelikler 

Donanımlı bir profesyonel olmalıdır 351 69.9 

Ön yargısız ve anlayışlı olmalıdır 282 56.2 

Genç olmalıdır 117 23.6 

Güvenilir olmalıdır 245 49.4 

Gençlerle arkadaşça ilişki kurabilmelidir 258 52.0 



Araştırma kapsamındaki öğrencilerin CS/ÜS ile ilgili almak 

istedikleri hizmetin nitelikleri incelendiğinde; hizmetin hem danışmanlık 

hem de tedaviyi içermesi (%55.3), hizmetin kolay ulaşılabilirliği (%49.4) 

ve bilgilerin saklı olması gerekliliği (%45.1) ilk sıralarda yer almıştır. 

Öğrencilerin hizmet verecek personelde donanımlı bir profesyonel olması 

(%69.9), ön yargısız ve anlayışlı olması (%56.2) ve gençlerle arkadaşça 

ilişki kurabilmesi (%52.0) niteliklerini aradıkları belirlenmiştir (Tablo 

5). Araştırma bulguları Akın ve arkadaşlarının araştırma bulgularıyla 

uyumludur (Akın A. ve ark. 2004). 


Bu çalışma ile Muğla Üniversitesi Mefharet Koçman Sağlık 

Merkezi’nde kurulacak olan Gençlik Danışma Birimi’nde CS/ÜS hizmet 

modelinin geliştirilmesi hedeflenmiştir. Öğrencilerin mediko-sosyal 

merkezinden yararlanma, CS/ÜS ile ilgili hizmet verildiğini bilme ve 

hizmet alma düzeyi genel olarak çok düşüktür. Oysa öğrencilerin yarısı 

CS/ÜS konusunda mediko-sosyal merkezinden hizmet almak 

istemektedirler. CS/ÜS hizmetinin danışmanlık ve tedaviyi içermesi, 

donanımlı profesyonellerce ve gizlilik sağlanarak verilmesi öğrencilerin 

aradıkları niteliklerdir. 

Öğrencilerin CS/ÜS hizmetleri ile ilgili görüşlerinin belirlendiği 

bu çalışma sonuçları, sağlık merkezinin ve gençlik danışma biriminin 

ileriye yönelik çalışmalarına ışık tutacak niteliktedir. Birinci basamakta 

temel sağlık hizmeti vermekle görevli, üniversitelerin sağlık merkezleri, 

özellikle genç grubun ihtiyacı olan CS/ÜS hizmetlerinin de sunulduğu 

bir yapıya kavuşturulmalıdır. Gençlerin CS/ÜS bilgilerine ve hizmetlerine 

ulaşımının kolaylaştırılması için yapılacak çalışmalar üreme sağlığı 

29

programlarına dahil edilmelidir. Hizmetin sunulacağı birim, fiziksel 

koşulları yeterli, temiz, kolay ulaşılabilir, randevu sistemi ile çalışan, 

bekleme sırasının olmadığı, üniversitenin sahip çıktığı, hizmetlerinde 

sürekliliği sağlayabilecek niteliklerde olmalıdır. CS/ÜS hizmeti verecek 

sağlık personeli özel olarak eğitilmelidir. 

CS/ÜS konularında bilgilendirme, danışmanlık ve gerekli 

durumlarda klinik hizmet verilmediği takdirde öğrencilerin/gençlerin 

daha fazla risk altında olacağı, bu yaş grubuna donanımlı uzman 

kişilerce (hekim, hemşire, psikolog gb) bilgilendirme ve danışmanlık 

hizmeti verilmesinin toplum sağlığına önemli ölçüde katkı sağlayacağı 

açıktır. Gerçekleştirilecek tanıtım çalışmaları ile gençlere ulaşarak, bilgi 

ve bilinç düzeyini artırmak, farkındalık yaratmak ve hizmet kullanımını 

artırmak mümkün olacaktır. Bu nedenle toplum sağlığı alanında çalışan 

profesyonellerin eğitici ve danışman rollerini aktif olarak kullanması 

önerilir. 

KAYNAKLAR 

1. Akın A, Özvarış Ş B, Ertem M ve ark (2004). Adolesanların Cinsel ve Üreme Sağlığını 

Etkileyen Faktörler Projesi (Özet Rapor), Hacettepe Üniversitesi Halk Sağlığı Anabilim 

Dalı, Ankara. 

2. Akın A, Özvarış Ş B, Eroğlu K ve ark (2006). Üniversite Gençlerinin Cinsel ve Üreme 

Sağlığı, Beş Üniversite Çalışması (Özet Rapor), Türkiye Üreme Sağlığı Programı, 

Ankara. 

3. T.C. Sağlık Bakanlığı Avrupa Komisyonu (2004).Türkiye Üreme Sağlığı Programı, 

Hizmet Çerçevesi Raporu, Ankara. 

4. T.C. Sağlık Bakanlığı, Ana Çocuk Sağlığı ve Aile Planlaması Genel Müdürlüğü (2005). 

Geçlere Yönelik Üreme Sağlığı Hizmetleri, Katılımcı Kitabı, Ankara. 

5. T.C. Sağlık Bakanlığı, Ana Çocuk Sağlığı ve Aile Planlaması Genel Müdürlüğü (2006). 

Üreme Sağlığına Giriş, Katılımcı Rehberi, Ankara. 

6. World Health Organization/Family and Reproductive Health/Family Planning and 

Population (1997). Communicating Family Planning in Reproductive Health. Key 

Messages for Communicators, WHO/FRH/FPP/97.33 Geneva. 

7. World Health Organization (2001). WHO Regional Strategy on Sexual and 

Reproductive Health, EURO/01/5022130, Copenhagen. 

8. World Health Organization (2004). Technical Report of the WHO/UNFPA/UNĐCEF 

Study Group on Proramming for Adolescent Health, Geneva. 

30


EVLĐLĐĞE YÖNELĐK ĐNANÇLAR VE TUTUMLAR: SAĞLIK ĐNANÇ 

MODELĐ ÖLÇEĞĐ’NĐN TÜRK TOPLUMU ĐÇĐN GEÇERLĐLĐK VE 

GÜVENĐLĐRLĐĞĐNĐN ĐNCELENMESĐ 

BELIEFS AND ATTITUDES TOWARDS MARRIAGE: ANALYSIS OF 

VALIDITY AND RELIABILITY OF HEALTH BELIEF MODEL INSTRUMENT 

FOR TURKISH SOCIETY 

Bilgin Kıray VURAL 

Ayla Bayık TEMEL 

Ege Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Halk Sağlığı Hemşireliği AD 

Anahtar Sözcükler: Evliliğe yönelik inanç ve tutumlar, sağlık inanç modeli, 

geçerlilik, güvenilirlik. 

Key Words: Marriage beliefs and attitudes, health belief model, validity, reliability 

Bu makalenin özeti, Muğla - II. Sağlığı Geliştirme ve Sağlık Eğitimi Kongresi’nde poster 

bildiri olarak sunulmuştur. 

ÖZET 

Bu araştırma, Evliliğe Yönelik Đnanç ve Tutumlar: Sağlık Đnanç Modeli 

Ölçeği’nin, geçerlik ve güvenirliğini inceleyerek Türk toplumuna uyarlanması 

amacıyla gerçekleştirilmiştir. 

Metodolojik çalışmanın verileri, Đzmir’de Bornova Đlçe Belediyesi Evlendirme 

Dairesi ve Đl Sağlık Müdürlüğü - Bornova Sağlık Grup Başkanlığı’na bağlı 9 

No’lu Ana Çocuk Sağlığı Merkezi’nde toplanmıştır. Araştırma evrenini, 1 Nisan 

2006 - 30 Haziran 2006 tarihleri arasında nikah öncesi sağlık raporu almaya 

gelen nişanlı çiftler (n=419) oluşturmuştur. Örneklem grubuna, olasılıksız 

örnekleme yöntemiyle seçilen ve gönüllü 230 nişanlı erkek/kadın alınmıştır. 

Veriler sosyo-demografik özellikleri içeren bir form yanısıra Amerika’da 

Sullivan ve arkadaşları (2004) tarafından geliştirilen, dört alt faktör gruplu 23 

maddeden oluşan Evliliğe Yönelik Đnanç ve Tutumlar: Sağlık Đnanç Modeli 

Ölçeği ile toplanmıştır. 

Evliliğe Yönelik Đnanç ve Tutumlar: Sağlık Đnanç Modeli Ölçeği’nin dil 

geçerliliği ve kapsam geçerliliği yapılmıştır. 

Ölçeğin genel Cronbach Alfa katsayısı 0.72, Guttman Split-half değeri 

birinci yarı için 0.70 ve ikinci yarı için 0.66 bulunmuştur. Örneklemin faktör 

analizi için yeterli olup olmadığını değerlendirmek için Kaiser-Meyer-Olkin 

(0.78) ve Bartletts Test of Sphericity (X²=2264.81 p

Açıklayıcı ve doğrulayıcı faktör analizi yapılmıştır. Ölçek maddelerinin 

faktör yüklerinin-0.13-0.87 arasında değiştiği ve orijinal form ile örtüşen dört 

faktörden (yararlar, ciddiyet, duyarlılık, engeller) oluştuğu görülmüştür. Alt 

faktörlerin Cronbach Alfa katsayısı 0.87 - 0.43 arasında bulunmuştur. Ölçek 

toplam varyansın %53.49’unu açıklamaktadır. 

Evliliğe Yönelik Đnanç ve Tutumlar: Sağlık Đnanç Modeli Ölçeği’nin Türk 

toplumuna uygulanması açısından geçerli ve güvenilir bir ölçek olduğu 

söylenebilir. 

SUMMARY 

This research has been carried out with the purpose of adapting Beliefs 

and Attitudes Towards Marriage: Health Belief Model Instrument to the Turkish 

society by its validity and reliability analysis. 

The data for the methodological study was collected at Mother and Child 

Health Center No 9 in Bornova Health District and at Marriage Office of Bornova 

Municipality in Izmir. The population of the research was consisted of engaged 

couples ( n=419) who applied for health certificate before marriage ceremony to 

the health center and marriage office. The sample group of the research was 

composed of 230 engaged women/men who were selected with unprobability 

sampling technique and volunteered to participate in the research. Sociodemographic 

questionnaire form and 23-item Marriage Beliefs and Attitudes: 

Health Belief Model Scale covering four sub-factors which was developed by 

Sullivan and et.al (2004) were used as tools for the data collection. 

The validity of the instrument in terms of language and content validity 

were ensured of Marriage Beliefs and Attitudes: Health Belief Model Scale. 

General Cronbach’s alpha co-efficient of the instrument was found to be 

0.72, Guttman Split – half value was 0.70 for the first half and 0.66 for the 

second half Kaiser-Meyer-Olkin (0.78) and Bartletts Test of Sphericity 

(X²=2264.81 p

Özellikle Đkinci Dünya Savaşı’ndan sonra aileye, yardım için çeşitli 

kurumlar ortaya çıkmıştır (http://www.aetd.org.). 

Aileleri desteklemek amacıyla uygulanan evlilik öncesi danışmanlık 

hizmeti, aileyi güçlendiren ve boşanma oranını düşüren yaklaşımı ile 

ülke politikalarına girmiştir. Yeni bir başlangıcın üstlenilmesinde, 

rollerin ve davranışların öğretilmesinde, destek sağlama yolu olarak 

evlilik hazırlığına ve evlilik öncesi danışmanlığa büyük bir siyasi ilgi 

oluşmuştur (Stahmann 2000). 

Son yıllarda, evliliklerde ortaya çıkan sorunları önlemek için 

geliştirilen başarılı programlarda ve araştırmalarda hedef grup evli 

çiftler olmasına rağmen, nişanlı çiftlere yönelik yaygın programlar daha 

az gerçekleştirilmektedir. Oysa yapılan araştırmalarda; evlilik stresini, 

boşanmayı önlemede ve iletişim becerilerini arttırmada, nişanlı çiftler 

üzerinde yürütülen programların daha etkili olduğu gösterilmiştir 

(Hahweg, Markman, Thurmaier ve ark. 1998). Ancak nişanlı çiftlerin 

büyük çoğunluğu sorunlu ilişkilerini önleme yaklaşımları içinde olmalarına 

rağmen, evlilik öncesi danışmanlığa yeterince katılmamaktadırlar 

(Sullivan, Pasch, Cornelıus ve ark 2004). Özellikle sorun yaşama riski 

taşıyan çiftlerde katılım daha da az olmaktadır. Danışmanlık almada; 

katılım oranlarının düşük olmasının nedenleri arasında; henüz önemli 

bir sorun yaşamamış olmaları, boşanma ve evlilik sorunlarında 

duyarlılık gibi kendi algılarından onları alıkoyan iyi giden ilişkilerinden 

memnun olmaları, evlilik öncesi danışmanlığa katılımın yararını 

algılamamaları ve değişiklik için güdüsüz olmaları nedeniyle girişime 

gereksinim duymamaları belirtilmektedir (Günay 1995, Sullivan, 

Pasch, Cornelıus ve ark. 2004). 

EVLĐLĐĞE YÖNELĐK ĐNANÇ VE TUTUMLAR; 

SAĞLIK ĐNANÇ MODELĐ (Health Belief Model - HBM) 

Evlilik öncesi programlara katılan çiftlerin sayısını arttırmak için, 

programa katılma veya katılmama konusunda etkili faktörlerin 

belirlenmesi önemlidir. Halk sağlığı ve sosyal psikoloji alanı için 

tasarlanan, Sağlık Đnanç Modeli (Health Belief Model/HBM), evlilik 

öncesi danışmanlığa katılımı kavramsallaştırmada rehber olarak 

kullanılmaktadır. Sağlık davranışı modellerinin en eskisi ve en fazla 

bilinenidir. Yaygın olarak kullanılan bu teorik modele temelli etkili 

faktörleri belirleme formunun, nişanlılar için oldukça uygun olduğu 

belirlenmiştir (Redding, Rossi, Rossi ve ark. 2000, Sullivan, Pasch, 

Cornelıus ve ark. 2004). Sağlık Đnanç Modeli, 1950’lerde geliştirilmiş 

olup, kondom kullanımı, emniyet kemeri takma, tıbbi tedaviye uyum, 

erken tanının kullanımını arttırma ve hemşireler tarafından aile kurmuş 

genç çiftlerin sağlığını geliştirmede rehber olarak kullanılmaktadır. 

Sağlık davranışlarının açıklanmasında, kavramsal çerçeve olarak çok 

33

fazla tercih edilmektedir (Roden 2004, Eisen, Zellman, McAlister ve ark. 

2005). Bu model, bireyi sağlığa ilişkin eylemleri yapmaya ya da 

yapmamaya neyin güdülediğini anlamaya yönelik bir kavramdır ve aynı 

zamanda sağlık davranışlarının belli inançlarla ilişkilendirildiğini 

savunur (Health Belief Model 2001). 

Evlilik öncesi danışmanlıkta sağlık inanç modelinin bileşenleri 

aşağıda sıralanmıştır; Bireylerin; 

1) Ortaya çıkabilecek olası sorunlara yönelik algıladıkları hassasiyet 

(algılanan duyarlılık) 

2) Sorunların ciddi sonuçlarına yönelik algıladıkları inançları (algılanan 

ciddiyet) 

3) Önleme eylemleri açısından algıladıkları engeller (algılanan engeller) 

4) Riski azaltacak ve etkin olacak önleme girişimlerine yönelik inançlarıdır 

(algılanan yararlar) (Roden 2004, Sullivan, Pasch, Cornelıus ve ark. 

2004). 

Sağlık inanç modeli, evlilik öncesi danışmanlığa uyarlandığında 

nişanlı çiftlerin evlilik öncesi danışmanlık programlarına katılımında 

aşağıdaki durumların varlığında çiftlerin daha güdülü olacakları 

düşünülmüştür. Çiftler; 

1) Boşanma ve evliliklerinde sorun gelişme olasılığına inanırlarsa, 

2) Evlilikte ortaya çıkabilecek sıkıntılar ve boşanma sonuçlarının 

getireceği olumsuzluklara inanırlarsa, 

3) Evlilik öncesi danışmanlığa katılımın güç veya sorunlu olmadığına 

inanırlarsa, 

4) Danışmanlığın, evlilik sorunlarını önlemede yardımcı olacağına 

inanırlarsa, evlilik öncesi danışmanlık programlarına katılmada güdüleri 

daha fazla olacaktır (Sullivan, Pasch, Cornelıus ve ark. 2004). 

Evlilik öncesi danışmanlığa katılma veya katılmama nedenlerini 

saptamada önerilen Sağlık Đnanç Modeli aşağıdaki şekilde gösterilmiştir 

(Şekil 1). 

Çiftlerin evlilik öncesi danışmanlığa devam etme niyetlerinin, 

katılımda güçlü bir faktör olduğu belirtilmektedir. Çiftler evlilikte 

ortaya çıkabilecek sorunlar hakkında bir şeyler bilirlerse, sorunlu 

evliliğin sonuçlarının kötü olduğuna ve kendi evliliklerinde de sorun 

olabileceğine inanırlarsa, danışmanlığın yararlarına ve danışmanlığa 

ulaşmanın kolay olduğuna inanırlarsa danışmanlık alma girişiminde 

bulunacaklardır. Ayrıca çevrelerinde danışmanlık almış kişiler bulunursa 

ve evlilik öncesi danışmanlığı önerirlerse, çiftlerin danışmanlık almak 

için niyetlenmeleri ve danışmanlık alma olasılıkları daha fazla olacaktır 

(Sullivan, Pasch, Cornelıus ve ark. 2004). 

34

Algılanan hassasiyet 

Algılanan ciddiyet 

Algılanan engeller 

Algılanan yararlar 

Boşanma hakkındaki çiftin bilgisi 

Demografik özellikler 

Niyet 

EVLĐLĐK ÖNCESĐ 

DANIŞMANLIĞA 

KATILIM 

Şekil 1: Evlilik öncesi danışmanlığa katılımda etkili faktörlerin belirlenmesine yönelik 

model 

Kaynak: Sullivan KT., Pasch L., Cornelıus T ve ark. 2004 ve ark.l. (2004). Predicting 

Participation in Premarital Prevention Programs: The Health Belief Model and Social 

Norms, Family Process; 43,2; Health & Medical Complete, 175-193. 

Evliliğe Yönelik Đnanç ve Tutumlar: Sağlık Đnanç Modeli Ölçeği’nin, 

evlilik öncesi danışmanlığa katılma konusunda çiftlerde farkındalık 

yaratma amacıyla hizmet edebileceği düşünülmektedir. Ayrıca evliliğe 

yönelik inanç ve tutumların belirlenmesi çiftlerin gereksinimleri 

doğrultusunda oluşturulacak eğitim programlarında uzmanlara ve 

hemşirelere yarar sağlayabilir. 

AMAÇ 

Çiftlerin evlilik öncesi danışmanlık programına katılmalarında 

etkileyici faktörlerin belirlenmesinde yararlanılan “Evliliğe Yönelik 

Đnanç ve Tutumlar: Sağlık Đnanç Modeli” ölçeğinin geçerlik güvenirliğini 

inceleyerek Türk toplumuna uyarlanması amacıyla metodolojik olarak 

planlamıştır. 


Araştırma 1 Nisan 2006-30 Haziran 2006 tarihleri arasında Đzmir 

Đli Bornova Belediyesi Evlendirme Dairesi ve Đzmir Đl Sağlık Müdürlüğü 

Bornova Sağlık Grup Başkanlığı’na bağlı 9 No’lu Ana Çocuk Sağlığı 

Merkezi’nde yürütülmüştür. Araştırma evrenini, nikah gününü 

belirlemek için 1 Nisan 2006-30 Haziran 2006 tarihleri arasında, sağlık 

raporu almaya gelen ve gönüllü olan çiftler (n=419) oluşturmuştur. 

Araştırmanın örneklemini olasılıksız örnekleme ile araştırma 

kriterlerine uygun toplam 230 nişanlı çift (kadın/erkek) oluşturmuştur. 

Araştırmaya katılmaya gönüllü, okur-yazar olan, görme ve işitme 

sorunları ve bilişsel bozukluğu olmayan, soruları yanıtlayabilen çiftler 

araştırmaya dahil edilmişlerdir. Hipotezler: 

H1: “Evliliğe Yönelik Đnanç ve Tutumlar: Sağlık Đnanç Modeli 

Ölçeği” Türk toplumunda nişanlı çiftlerin evliliğe yönelik inanç ve 

tutumlarının belirlenmesinde geçerlidir. 

35

H1 : “Evliliğe Yönelik Đnanç ve Tutumlar: Sağlık Đnanç Modeli Ölçeği” 

Türk toplumunda nişanlı çiftlerin evliliğe yönelik inanç ve tutumlarının 

belirlenmesinde güvenilirdir hipotezi araştırmada test edilmiştir. 

Araştırmanın yürütülebilmesi için Ege Üniversitesi Hemşirelik 

Yüksekokulu Etik Komitesi’nden, Bornova Belediyesi’nden, Đzmir Đl 

Sağlık Müdürlüğü’nden, Sullivan ve arkadaşlarından yazılı izin ve 

katılımcılardan sözlü onam alınmıştır. 

Ölçeğin geçerliğinin sınanması için; ölçeğin dil eşdeğerliği, içerik 

geçerliği (content validity) ve yapı geçerliliği (açıklayıcı faktör analizi ve 

doğrulayıcı faktör analizi) kullanılmıştır. Ölçeğin güvenirliğini saptamak 

için standart hata, iç tutarlılığı tekniklerinden (alfa katsayısı, bölünmüş 

ölçek çözümlemesi, madde toplam ölçek çözümlemesi) yararlanılmıştır. 

Verilerin analizleri SPSS 11.5 (Statistical Package for Social Sciences) 

paket programı kullanılarak yapılmıştır. Verilerin değerlendirilmesinde; 

Kendall uyum iyiliği (Kendall’s coefficient of concordance), Cronbach 

Alfa güvenirlik katsayısı ve korelasyon analizleri, örneklem büyüklüğü 

için Kaiser-Meyer-Olkin, faktör analizi yapılabilmesi için uygunluğunun 

belirlenmesinde Bartletts Test of Sphericity, faktör analizi ve temel 

bileşenler analizi (Principal Components Analysis) gibi istatistiksel testlere 

başvurulmuştur (Akgül 1997, Tezbaşaran 1997, Özgüven 2000, Erkuş 

2003, Gözüm 2003). 

Veri Toplama Araçları 

Verilerin toplanmasında iki araçtan yararlanılmıştır. 

1. Bireye ilişkin sosyo-demografik veri toplama formu; bu formda, 

sosyo-demografik özellikleri belirlemeye yönelik dokuz soru, evlilik 

durumu ile ilgili üç soru yer almıştır. 

2. Evliliğe Yönelik Đnanç ve Tutumlar: Sağlık Đnanç Modeli Ölçeği; 

araştırmada, evlilik öncesi danışmanlık programlarına katılımlarını 

etkileyen ve güdüleyen etkenlerin belirlenmesi için, Sullivan ve arkadaşları 

(2004) tarafından geliştirilen Evliliğe Yönelik Đnanç ve Tutumlar: Sağlık 

Đnanç Modeli Ölçeği’nden yararlanılmıştır. Bu ölçek dört alt boyuttan 

oluşmuştur (algılanan yararlar, algılanan ciddiyet, algılanan duyarlılık, 

algılanan engeller) ve 23 madde içermektedir. Bu ölçeğin kategori sayısı 

beştir ve ölçek maddeleri 1-5 arasında puan almaktadır. Konu ile ilgili 

inanç ve tutumlar bireylerin “tamamen katılıyorum”dan (ortada 

“kararsızım” kategorisi olmak üzere) “hiç katılmıyorum” örneğinde 

olduğu gibi tepki kategorilerinden oluşmuştur. Maddeye verilen puan 

arttıkça bireylerin tutum ve inanç tepki kurulumu olumlu yönde 

artmaktadır (Erkuş 2003). 

Bilgi sorularında Türkiye’de günümüzdeki boşanma oranı, 

boşanmayı düşünen çiftlerin yüzdesi ve boşanma için en yüksek risk 

taşıyan evlilik yılları, dönemleri (iki soru) ve evlilik öncesi danışmanlık 

36

programına katılma niyetleri (dört soru) ile ilgili toplam 29 soru ayrıca 

çiftlere yöneltilmiştir. Çiftlerden anket formlarını araştırmacıya geri 

verinceye kadar nişanlıları ile verdikleri yanıtları paylaşmamaları 

istenmiştir. 


1. Çiftlerin Sosyodemografik Özellikleri 

Tablo 1’de araştırma kapsamına alınan çiftlerin sosyodemografik 

özelliklerine göre dağılımı verilmiştir. Araştırmaya katılanların %49.1’inin 

erkek, %50.9’unun kadın olduğu, %73.5’inin 20-29 yaş grubunda yer 

aldıkları, %40.9’unun üniversite/yüksekokul mezunu olduğu saptanmıştır. 

Gelir getiren bir işte çalışanların (%73.5), büyük çoğunluğu 

(%63.5) düzenli ücretli/maaşlı olarak çalışmaktadır. Herhangi bir işte 

çalışmayanların ise %6.5’i öğrenci, %9.1’i ev hanımı olup, %9.1’i iş 

aramaktadır. Gelir düzeyi incelendiğinde; gelir giderden az olanların 

oranı %44.4’tür. Katılımcıların %85.7’si herhangi bir sağlık güvencesine 

sahiptir. Evlilik sayıları açısından; %91.3’ünün ilk evliliğidir, eşini bir 

yıldan az süredir tanıyanların oranı %17.0’dır. 

Tablo 1: Çiftlerin Sosyodemografik Özelliklerine Göre Dağılımı 

Sosyodemografik Özellikler Sayı % 

Cinsiyet 

Erkek 

Kadın 

113 

117 

49.1 

50.9 

Yaş Grupları 

19 yaş altı 

20-29 

30-39 

40 yaş ve üstü 

Öğrenim Durumu 

Okul bitirmemiş 

Đlkokul mezunu 

Ortaokul mezunu 

Lise mezunu 

Y.Okul/Fakülte mezunu 

Yükseklisans/doktora 

Gelir Getiren Bir Đşte Çalışma Durumu 

Çalışan 

Çalışmayan 

Gelir Düzeyi 

Geliri yok 

Gelir gidere eşit 

Gelir giderden az 

Gelir giderden fazla 

Sağlık Güvencesi 

Emekli Sandığı 

SSK 

Bağkur 

10 

169 

45 

6 

1 

20 

24 

71 

94 

20 

169 

61 

61 

29 

102 

38 

44 

127 

11 

4.3 

73.5 

19.6 

2.6 

0.4 

8.7 

10.4 

30.9 

40.9 

8.7 

73.5 

26.5 

26.5 

12.6 

44.4 

16.5 

19.1 

55.2 

4.8 

37

Özel sağlık sigortası 

Yeşil kart 

Sağlık güvencesi olmayan 

Evlilik Sayısı 

Birinci 

Đkinci 

Üçüncü evliliği 

14 

1 

33 

6.1 

0.5 

14.3 

210 

19 

1 

91.3 

8.3 

0.4 

TOPLAM 230 100.0 

2. Evliliğe Yönelik Đnanç ve Tutumlar: Sağlık Đnanç Modeli 

Ölçeği’nin Türk Toplumuna Uyarlanmasında Kullanılan Geçerlik ve 

Güvenirlik Yöntemleri 

Ölçme aracının amaca hizmet etmesi, onun ölçmek istediği 

özelliği doğrulukla ölçmesiyle yakından ilişkilidir. Doğru ve güvenilir bir 

ölçüm yapamayan ya da doğru ölçüm yapıp, kullanılma amacına hizmet 

etmeyen bir ölçme aracının kullanılması uygun değildir. Bu durum 

ölçme araçlarının güvenirliğinin ve geçerliğinin birlikte ele alınmasını 

gerekli kılar. Bir ölçme aracının geçerli olabilmesi güvenirliğine bağlı 

olmasına rağmen, güvenilir olup da geçerli olmayan bir ölçme aracı, 

uygulamada pek bir öneme sahip değildir (Erkuş 2003). 

Geçerlik Analizleri 

Bir ölçme aracının güvenirlik ile birlikte önemli teknik özelliklerinden 

biri geçerliğidir. Geçerlik, bir ölçme aracının geliştirildiği amaca hizmet 

derecesi olarak tanımlanabilir (Akgül 1997). 

Evliliğe Yönelik Đnanç ve Tutumlar: Sağlık Đnanç Modeli Ölçeği’nin 

geçerlik çalışmasında ölçeğin dil eşdeğerliği, içerik geçerliği (kapsam 

geçerliliği-content validity) ve yapı geçerliliği kullanılmıştır. 

Dil geçerliliği; araştırmanın ilk aşamasında Türkçe’ye uyarlama 

çalışmaları için ölçeği geliştiren yazarlardan biri olan Sullivan ile 

iletişim kurularak izin alınmış, ölçeğin dil geçerliliğine yönelik çalışmalar 

yapılmıştır. Ölçek maddelerinin Türkçe’ye çevirisi yapılırken hedef 

dildeki en uygun cümle yapısının, deyimlerin kullanılması, kültüre 

tamamen yabancı maddelerin değiştirilmesi gerekmektedir. Bu işlem 

sadece birebir çeviri değil, aynı zamanda uyarlamanın yapıldığını 

gösterir (Savaşır, Şahin 1997). Ölçek, Türkçe ve Đngilizce’yi iyi bilen beş 

uzman tarafından Đngilizce’den Türkçe’ye çevrilmiş ve iki öğretim 

elemanı tarafından ortak Türkçe çevirisi oluşturulmuştur. Bağımsız bir 

dil bilimci tarafından Türkçe’den Đngilizce’ye geri çevirisi yapılmış ve iki 

uzman tarafından ölçek formu oluşturularak dil geçerliliği sağlanmıştır. 

Đçerik geçerliği (kapsam geçerliği); Evliliğe Yönelik Đnanç ve 

Tutumlar: Sağlık Đnanç Modeli Ölçeği’nin Türkçe formu içerik geçerliliği 

açısından Ege Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu, Đstanbul Üniversitesi 

Florence Nightingale Hemşirelik Yüksekokulu, Antalya Sağlık 

Yüksekokulu, Celal Bayar Üniversitesi Sağlık Yüksekokulu, Başkent 

38

Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu’nda görevli 10 öğretim üyesine 

uzman görüşü almak üzere verilmiştir. Uzmanlardan, ölçekteki her bir 

maddeyi ölçüm değeri; 1 (uygun değil); 2 (maddenin uygun şekle 

getirilmesi gerekir); 3 (uygun, ancak ufak değişiklik gerekiyor); 4 (çok 

uygun), olmak üzere dört puan üzerinden değerlendirmeleri istenmiştir 

(Tezbaşaran 1997, Erefe 2002). Uzmanlar maddelerle ilgili önerilerini 

açık uçlu geri bildirimlerle de belirtmişlerdir. Uzmanların değerlendirme 

puanları Kendall W analizi ile değerlendirildiğinde, uzman puanlarının 

istatistiksel olarak anlamlı derecede farklı olduğu (Kendall W= .350, p= 

.003) ve uzmanlar arası uyum bulunmadığı saptanmıştır. Araştırmacılar, 

uzmanların önerileri doğrultusunda ölçeğin tüm ifadelerini tekrar 

düzenleyerek ikinci kez uzman görüşüne sunmuşlardır. Analiz 

sonucunda uzmanların puanlarının istatistiksel olarak farklı olmadığı 

(Kendall W= .333, p= .450), uzmanlar arasında uyum sağlanabildiği 

belirlenmiştir. 

Örneklem grubuna dahil olma kriterlerini taşıyan 20 kişiye ön 

uygulama yapılarak, çiftlere maddelere ilişkin düşünceleri ve 

maddelerin anlaşılıp anlaşılamadığı sorulmuştur. Olumsuz geri bildirim 

olmadığından geçerlik ve güvenirlik çalışmaları için yeterli büyüklükteki 

örnekleme uygulanmasına karar verilmiştir. Ön uygulama yapılan 

çiftlerin verileri araştırma kapsamına alınmamıştır. 

Yapı geçerliği; Evliliğe Yönelik Đnanç ve Tutumlar: Sağlık Đnanç 

Modeli Ölçeği’nin yapı geçerliğini değerlendirmede “açıklayıcı faktör 

analizi ve doğrulayıcı faktör analizi” kullanılmıştır. Faktör çözümlemesi, 

çok sayıda değişkenin birkaç başlık altında toplanmasıdır (Erkuş 2003, 

Gözüm, Aksayan 2003). 

Açıklayıcı faktör analizinde faktör sayılarını belirlemenin çeşitli 

yöntemleri vardır. Bunlardan en sık kullanılanı, Kaiser-Guttman kuralı 

olarak bilinen ve özdeğeri 1’den büyük olan faktörlerin alınması tekniğidir 

(Ayvaşık 2002). Hangi maddenin hangi faktöre ait olduğunu belirlemede 

ölçüt, bir faktör ile madde arasındaki ilişkinin derecesini gösteren 

faktör yüküdür (Akgül 1997, Ayvaşık 2002). Genel olarak, bir madde 

hangi faktör ile en yüksek ilişkiyi gösteriyorsa, o faktör altında sıralanır. 

Bu araştırmada özdeğeri en az 1 olan faktörler yorumlamaya alınmıştır. 

Tablo 3: Evliliğe Yönelik Đnanç ve Tutumlar: Sağlık Đnanç Modeli Ölçeği’nin Açıklayıcı 

Faktör Analizi 

MADDELER FAKTÖR 1 

(yararlar) 

Madde 21 

0.86 

Madde 20 

0.86 

Madde 22 

0.81 

Madde 16 

0.80 

Madde 23 

0.77 

FAKTÖR 2 

(ciddiyet) 

FAKTÖR 3 

(duyarlılık) 

FAKTÖR 4 

(engeller) 

39

Madde 12 

Madde 18 

Madde 14 

0.53 

0.45 

-0.13 

Madde 8 

Madde 9 

Madde 7 

Madde 6 

Madde 10 

0.87 

0.86 

0.86 

0.78 

0.65 

Madde 3 

Madde 4 

Madde 5 

Madde 2 

Madde 11 

Madde 1 

0.80 

0.80 

0.79 

0.74 

-0.54 

0.53 

Madde 15 

Madde 19 

Madde 13 

Madde 17 

0.79 

0.66 

0.52 

0.31 

ÖZDEĞER 4.060 3.503 3.100 1.641 

AÇIKLANAN VARYANS 20.592 13.503 12.564 6.833 

Alt Boyutların Alpha Katsayıları 0.7851 0.8789 0.6095 0.4314 

Tablo 3’de görüldüğü gibi, 23 maddelik ölçeğe uygulanan temel 

bileşenler analizinde özdeğeri biri aşan dört faktör elde edilmiştir. 

Varimax rotasyonu sonrasında ortaya çıkan en büyük faktör, varyansın 

%20.592’sini açıklayabilen 1. faktördür. Bu faktöre yüklenen maddelerin 

Cronbach Alpha katsayısı 0.7851’dir. Đkinci faktör varyansın %13.503’ünü 

açıklamaktadır ve Cronbach Alpha katsayısı 0.8789’dur. Üçüncü sırada 

yer alan faktör, varyansın %12.564’ünü açıklamaktadır ve Cronbach 

Alpha katsayısı 0.6095’dir. Dördüncü sırada yer alan faktör, varyansın 

%6.833’ünü açıklamaktadır ve Cronbach Alpha katsayısı 0.4314’dür. 

Böylece dört faktörün açıkladığı toplam varyans %53.492 olarak 

bulunmuştur. Faktörlerin açıkladığı toplam varyansın %40 - %60 arası 

olması yeterlidir (Tavşancıl 2005). Ölçeğin tümünün Cronbach Alpha 

değeri 0.7219 olarak bulunmuştur. Ölçeğin iç tutarlılık katsayısı ne 

kadar yüksek olursa bu ölçekte bulunan maddelerin o ölçüde birbiriyle 

tutarlı ve aynı özelliğin ögelerini yordayan maddelerden oluştuğu 

varsayılır (Gözüm, Aksayan 2002). Güvenirlik katsayısı 0.60-0.79 arasında 

ise ölçek oldukça güvenilir olarak değerlendirilmektedir (Özdamar 

2002, Tavşancıl 2005). Ölçeğin tamamı için elde edilen Cronbach Alpha 

katsayısı 0.70’in üzerinde bulunduğu için ölçek kabul edilebilir sınırlar 

içinde yeterlidir. 

Ölçekte 1. faktör altında yer alan 14. madde ile 3. faktör altında 

yer alan 11. madde faktör yükleri negatif ve düşük olmasına rağmen 

Sullivan ve uzmanların görüşleri alınarak bu maddeler sorgulanması 

gereken önemli maddeler olduğu için ölçekten çıkarılmamıştır. 

40

Nunnally ve Bernstein tarafından faktör sayısının belirlenmesine 

yönelik geliştirilen bir yöntem de, faktör çözümlemesinin kuramsal 

olarak uygunluğudur (Nunnally, Bernstein 1994). Çalışmada literatür 

esas alındığında 23 madde ve dört faktör çözümlemesine göre madde 

dağılımının kuramsal olarak güvenilir olduğuna karar verilmiştir. 

Faktörler orijinal formda olduğu gibi birinci faktör algılanan yararlar, 

ikinci faktör algılanan ciddiyet, üçüncü faktör algılanan duyarlılık, 

dördüncü faktör algılanan engeller alt boyutu olarak isimlendirilmiştir. 

Alt faktörlerin Cronbach Alfa katsayısı sırasıyla 1.faktör; algılanan 

yararlar (α=.78), 2.faktör; algılanan ciddiyet (α=.87), 3.faktör; algılanan 

duyarlılık (α=.60), 4.faktör; algılanan engeller (α=.43) olarak bulunmuştur. 

Ölçme aracında kullanılan madde sayısı, elde edilen iç tutarlılık 

katsayılarını etkilemekte ve madde sayısı az olan ölçeklerde Cronbach 

Alpha katsayısı gerçek değerden daha küçük çıkmaktadır (Mishel 1998). 

Bu ölçekte de algılanan engeller alt boyutunun iç tutarlılık katsayısının 

düşük çıkmasının soru sayısıyla ilişkili olduğu düşünülmüştür. 

Ciddiyet ve duyarlılık alt boyutları orijinal form ile tam olarak 

örtüşmektedir. Ancak 12, 14,16, ve 18. maddeler özgün formda “engeller” 

alt boyutunda yer almasına rağmen, Türk toplumunda “yararlar” alt 

boyutunda algılanmıştır. Sullivan ve arkadaşlarının görüşleri 

doğrultusunda alt boyutlardaki bu maddelerin yer değişikliği uygun 

görülmüştür. Bu sonuç, bireylerin danışmanlık programının var olması 

durumunda, programa katılmayı, terapistin ve evlilik danışmanının 

varlığını, bu kişilerin güvenirliğini, söz konusu olacak olsa danışmanlık 

masrafını engel olarak değil, yararlılık olarak algıladıklarını 

düşündürmüştür. Ülkemizde bu programların olmaması yanı sıra, bu 

çalışmada da çiftlerin programa katılmada gönüllü olmaları bu 

algılamaları doğrular biçimdedir. 

Çalışmada evlilik sorunlarıyla ilgili algılanan duyarlılık boyutu 

(üç madde) Cronbach alfa değeri, erkekler için 0.59, kadınlar için 0.61 

saptanmış olup, biraz yetersiz bulunmuştur. Sullivan ve arkadaşlarının 

çalışmasında (üç madde) ise erkekler için 0.84, kadınlar için 0.87 

olarak saptanmıştır. Araştırmada boşanmayla ilgili algılanan duyarlılık 

boyutu (üç madde) Cronbach alfa değeri, erkekler için 0.81 ve kadınlar 

için 0.85 olarak oldukça yeterli bulunmuştur. Sullivan ve 

arkadaşlarının çalışmasında (üç madde) ise erkekler için 0.59 ve 

kadınlar için 0.63 olarak biraz yetersiz saptanmıştır (Sullivan, Pasch, 

Cornelıus ve ark. 2004). 

Evlilik sorunlarıyla ilgili algılanan ciddiyet boyutu Cronbach alfa 

değeri, bu çalışmada (dört madde) erkekler için 0.87 ve kadınlar için 

0.89’dir ve yeterli düzeydedir. Sullivan ve arkadaşlarının yaptıkları 

araştırmada (beş madde) ise erkekler için 0.84 ve kadınlar için 0.76 

olup sonuçlar benzerdir. Araştırmada algılanan yararlar boyutu 

41

Cronbach alfa değeri (sekiz madde), erkekler için 0.80 ve kadınlar için 

0.75 olarak saptanmış olup yeterlidir. Sullivan ve arkadaşlarının 

araştırmasında (dört madde) erkekler için 0.82 ve kadınlar için 0.77 

olup benzer sonuçlar elde edilmiştir. Algılanan engeller boyutu Cronbach 

alfa değeri, yapılan çalışmada algılanan engeller boyutu (dört madde) 

erkekler için 0.50 ve kadınlar için 0.32 olup, düşük bulunmuştur. 

Sullivan ve arkadaşlarının çalışmasında (beş madde) ise erkekler için 

0.82 ve kadınlar için 0.76’dır (Sullivan, Pasch, Cornelıus ve ark. 2004). 

Maddelerin belirlenen alt boyutlarda yeterince temsil edilip 

edilmediğini, belirlenen alt yapıların ölçeğin orijinal yapısını açıklamakta 

yeterli olup olmadığını sınamak için “Doğrulayıcı Faktör Analizi” 

yapılmıştır. Bu analiz özellikle daha önceden geliştirilmiş olan ölçeklerin 

uyarlanmasında kullanılması gereken bir yöntemdir (Özdamar 2004, 

Baydur, Erhan 2006). Yapılan analizde ölçeğin yapısal denklem model 

sonucu (Structural Equation Modeling Results); χ²=500.96, p=0.000, 

(örnek büyüklüğü 200’ün üzerinde olduğunda farklılık çıkma olasılığı 

oldukça fazladır. Bu nedenle diğer kriterlere bakılması gerekir), 

RMSEA=0.073 (0.08’e kadar olan değerler kabul edilebilir bir model 

olduğunu gösterir), CFI=0.908 (0.95’den büyük olması beklenir), 

NNFI;=0.90 (≥ 0.90 iyi uygun bir model olduğunu gösterir) olarak 

saptanmıştır. Ölçeği oluşturan 23 madde ve 4 alt boyutun ölçek yapısıyla 

ilişkili olduğu saptanmıştır. Sullivan ve arkadaşlarının çalışmasında 

erkekler için χ²=168.42, kadınlar için χ²=170.38, NNFI erkekler için 

0.90, kadınlar için 0.91 olarak saptanmıştır. 

“Faktör analizi” uygulanırken örneklem büyüklüğü (yeterliliği) 

dikkate alınması gereken önemli konulardandır. Örneklemin yeterliğinin 

saptanmasında Kaiser-Meyer-Olkin (KMO) testi yapılmaktadır. Kaiser- 

Meyer-Olkin (KMO) örneklem yeterliliği ölçütü, gözlenen korelasyon 

katsayıları büyüklüğü ile kısmi korelasyon katsayılarının büyüklüğünü 

karşılaştıran indekstir. Bir ölçek, Kaiser-Meyer-Olkin (KMO) değeri 

0.70-0.79 arasında ise iyi, 0.60-0.69 arasında ise orta olarak 

değerlendirilmektedir. Bu anlamda araştırmada KMO değeri olarak 

hesaplanan örneklem yeterliliği 0.78 ve Bartletts Test of Sphericity 

(X²=2264.81 p

arasındaki fark istatistiksel olarak anlamlı bulunmuştur (t:25.123, 

p=0.000). Çalışmada bu iki grubun ortalamaları arasında istatistiksel 

olarak anlamlı bir fark saptanmış olup, ölçeğin evliliğe yönelik inanç ve 

tutum düzeyi yüksek ve düşük grupları ayırt edebildiği görülmektedir. 

Bu sonuç ölçeğin yapı geçerliği için bir kanıt oluşturmaktadır (Tezbaşaran 

1997, Erkuş 2003). Evliliğe Yönelik Đnanç ve Tutumlar: Sağlık Đnanç 

Modeli ölçeğinin geçerliğine ilişkin uygulanan, kapsam geçerliği, faktör 

analizi ve alt-üst %27’lik grup ortalamaları karşılaştırılması analizleri 

sonucuna dayanarak ölçek bu haliyle geçerli bir ölçektir. Ancak, ölçeklerin 

geçerlik çalışmaları süregelen çalışmalar olduğu için ölçek kullanılarak 

yapılacak çalışmaların sonuçlarını da izlemek gerekmektedir. 

Güvenirlik Analizleri 

Güvenirlik her ölçme aracının taşıması gereken temel özelliktir ve 

bir ölçme aracının hatalardan arınık olarak ölçme yapabilme yeteneğidir. 

Aracın verilerinin doğru topladığını ve yinelenebilir olduğunu bu özelliği 

belirler (Erkuş 2003, Aksayan, Gözüm 2002). Ölçeğin güvenirliğini 

saptamaya yönelik ölçeğin standart hatası, iç tutarlılığı tekniklerinden 

yararlanılmıştır. 

Araştırma kapsamına alınan nişanlı kadın ve erkeklerin ölçekte 

yer alan 23 maddeye yönelik verdikleri yanıtların ortalama, standart 

hata ve standart sapma değerleri hesaplanmıştır. Bu sonuçlara göre 

ölçeğin madde puan ortalamaları “4.70 - 1.61” arasında değişmektedir. 

HBM maddelerinin puanlarının tek tek toplanmasıyla her katılımcı 

için ölçek toplam puanı hesaplanmıştır. Ölçeğin toplam puan ortalaması ve 

standart hatası 69.09 0.7113’dir. Ölçeğin minimum puanı 37.00, 

maximum puanı 108.00 ve standart sapması 10.78’dir. Çarpıklık 

(skewness) değeri:-0.107, çarpıklık standart hatası:0.160’dır. Bu 

çarpıklık katsayısı 1.96 değerleri içinde yer aldığından anlamlı kabul 

edilmez (p

0.20’nin altında bulunmuştur. Güvenirlik katsayısı düşük olan maddelerin 

ölçekten çıkarılmasından önce Cronbach Alfa katsayısındaki ve ortalamadaki 

değişime bakılması gerekir. Eğer madde ölçekten çıkarıldığında Alfa 

katsayısı yükseliyorsa, o madde güvenirliği azaltmaktadır ve ölçekten 

çıkarılmalıdır. Güvenirliği değiştirmeyen maddeler ölçeği destekleyen 

maddelerdir ve ölçekten çıkarılmaması gerekir (Özadamar 2004, Tavşancıl 

2005). Bu maddeler veri toplamada gerekli maddeler olduğu ve madde 

çıkarıldığında Cronbach Alfa katsayısında değişim olmadığı/çok az 

değişim olması nedeniyle, ölçek sahibi ve uzmanların önerileri 

doğrultusunda ölçekten çıkarılmamıştır. 

Ölçeğin Alpha katsayısı bir ölçek için kabul edilebilecek yüksek 

değerde bulunmuştur. Bu sonuçlar ölçeğin kendi içinde tutarlı 

olduğunu göstermektedir. Ölçekte bulunan maddeler birbirleriyle tutarlı ve 

aynı özelliğin öğelerinin yoklayan maddelerden oluşmaktadır. Başka bir 

deyişle, ölçeğin homojenliği yeterli düzeydedir. 

“Đç tutarlılık güvenirlik katsayısı” hesaplama yöntemlerinden birisi 

de “yarı test güvenirliği”nin hesaplanmasıdır. “Yarı test güvenirlik” 

yönteminde, ölçek ya da test maddeleri iki eşit parçaya bölünerek ölçüm 

sonuçları arasında korelasyon hesaplanır (Özgüven 2000, Hovardaoğlu 

2000, Aksayan 2002, Erkuş 2003). Ölçeğin son haliyle yarı test 

güvenirlik sonuçlarına göre, birinci yarının (12 madde) Cronbach Alpha 

katsayısı 0.7072, ikinci yarının (11 madde) Cronbach Alpha katsayısı 

0.6617, ölçeğin Spearman-Brown katsayısı 0.3497 ve Guttman Split- 

Half katsayısı 0.3495 olarak bulunmuştur. Bu sonuçlar, ölçeğin iç 

tutarlılığa sahip, güvenilir bir ölçek olduğunu göstermektedir. 

Anket formunda yer alan soru ortalamalarının birbirine eşit olup 

olmaması kavramı; soruların denekler tarafından aynı yaklaşım ile 

algılanıp algılanmadığını, soruların zorluk derecelerinin birbirine eşit olup 

olmadığını belirtir. Diğer bir anlatımla soruların ölçme yeteneklerinin 

birbirine yakın ve normal dağılım formunda bir yapıda olup olmadıklarını 

değerlendirmeyi amaçlar (Özdamar 2004). Yapılan analiz sonrası 

(Hotelling T² testi=3462,64, F=142.95, p

Madde 3 

Madde 4 

Madde 5 

Madde 6 

Madde 7 

Madde 8 

Madde 9 

Madde 10 

Madde 11 

Madde 12 

Madde 13 

Madde 14 

Madde 15 

Madde 16 

Madde 17 

Madde 18 

Madde 19 

Madde 20 

Madde 21 

Madde 22 

Madde 23 

0.1215 

0.7214 

0.1869 

0.7184 

0.2605 

0.7161 

0.4406 

0.6961 

0.5225 

0.6877 

0.3951 

0.7012 

0.4852 

0.6928 

0.3414 

0.7069 

-0.1639 

0.7321 

0.2574 

0.7139 

0.1275 

0.7251 

-0.0793 

0.7428 

0.0421 

0.7319 

0.4445 

0.7005 

0.0933 

0.7289 

0.2288 

0.7160 

-0.0538 

0.7393 

0.5997 

0.6840 

0.6468 

0.6804 

0.5728 

0.6890 

0.4620 

0.6985 

N: 230 Cronbach Alpha: 0.7219 

Güvenirlik analizi için ölçme aracını oluşturan maddelerin ölçme 

aracının bütünüyle ne derecede ilişkili olduklarını belirleyen ve madde 

seçiminde sık kullanılan madde analizi için korelasyon katsayısı 

hesaplanmaktadır (Tezbaşaran 1997, Özdamar 2002). Madde toplam 

puan analizi güvenirlik analizi olduğu gibi, geçerlik (iç tutarlık) göstergesi 

olarak da kabul edilir ve ölçeğin yapı geçerliliğini de yansıtır (Tavşancıl 

2005). 

Tablo: 5 Evliliğe Yönelik Đnanç ve Tutumlar: Sağlık Đnanç Modeli Ölçeğinin Alt Boyutlarının 

Madde-Toplam Korelasyonları (n=230) 

k 

Alt 

Boy 

utla 

Algılanan 

Duyarlılık 

Algılanan 

Ciddiyet 

HBM maddeleri 

r p 

* Evlilik Sorunları ile Đlgili Algılanan Duyarlılık 

1-Đleride ilişkide sorun yaratacağını düşündüğü konu olması 0.67** 0.000 

2-Evlilik sorunlarının olma olasılığı 0.78** 0.000 

11-Sorunların üstesinden gelebileceği inancı -0.21** 0.001 

* Boşanma ile Đlgili Algılanan Duyarlılık 

3-Kendisinin boşanma teklif etmesi 0.70** 0.000 

4-Eşinin boşanma teklif etmesi 0.75** 0.000 

5-Evliliğin boşanma ile sonuçlanması 0.70** 0.000 

* Evlilik Sorunlarının Ciddiyeti 

Aşağıdakileri yaşama ne kadar kötü olur........ 

6-……..Evlilik ile ilgili sorunların olması -0.07 0.291 

7-……. Đletişim sorunlarının olması -0.13* 0.041 

45

Algılanan 

Engeller 

Algılanan Yararlar 

8-……..Çok fazla sorun/çatışma olması -0.13* 0.038 

9-……..Evliliğin sorun olması -0.09 0.158 

* Boşanmada Ciddiyet 

10-Boşanma olayını yaşama ne kadar kötü olur 0.01 0.926 

13-Bilmek istemediği şeylerin açığa vurulması 0.57** 0.000 

15-Danışmanlık almanın ilişkide bir sorun olduğu anlamına 

gelmesi 0.54** 0.000 

17-Din görevlisinin evlilik hazırlığında çiftlere yardımcı olması 0.60** 0.000 

19-Danışmanlık alma gerekli olursa buna gücenme/alınma 0.23** 0.000 

12-Evlilik öncesi danışmanlığa katılmanın uygun olması 0.53** 0.000 

14-Danışmanlık ücretinin danışmalık almayı önleme olasılığı 0.11 0.094 

16-Terapistin evlilik hazırlığında çiftlere yardımcı olması 0.77** 0.000 

18-Güvenebileceği danışman bulabilmesi 0.43** 0.000 

Evlilik öncesi danışmanlık almak ne derecede …………..… 

20-……Evlilikte mutlu olmaya yardımcı olur 0.85** 0.000 

21-……Kendisi ve nişanlısının herhangi bir sorununda yardımcı 

olur 

0.87 0.000 

22-........Olabilecek sorunları tanılama ve önlemede yardımcı olur 0.80 0.000 

23.........Daha iyi iletişimde yardımcı olur 0.74 0.000 

*0.05 düzeyinde anlamlı **0.01 düzeyinde anlamlı 

Tablo:6 Evliliğe Yönelik Đnanç ve Tutumlar: Sağlık Đnanç Modeli Ölçeği Maddelerinin 

Faktör Yükleri ve Evlilik Öncesi Danışmanlık Programına Katılma Niyeti ile 

Korelasyonları (n=230) 

HBM maddeleri 

Faktör 

yükleri 

Niyet ile 

korelasyon 

Erkek Kadın Erkek Kadın 

Algılanan Duyarlılık 

* Evlilik Sorunları ile Đlgili Algılanan Duyarlılık 

1-Đleride ilişkide sorun yaratacağını düşündüğü konu olması 0.57 0.69 -0.71 0.16 

2-Evlilik sorunlarının olma olasılığı 0.51 0.74 0.36 0.14 

11-Sorunların üstesinden gelebileceği inancı -0.27 -0.55 -0.15 -0.81 

* Boşanma ile Đlgili Algılanan Duyarlılık 

3-Boşanma teklif etmesi 0.43 0.54 0.81 0.56 

4-Eşin boşanma teklif etmesi 0.58 0.49 0.51 0.56 

5-Evliliğin boşanma ile sonuçlanması 0.37 0.79 0.31 0.98 

Algılanan Ciddiyet 

* Evlilik Sorunlarının Ciddiyeti 

Aşağıdakileri yaşama ne kadar kötü olur........................... 

6-……Evlilik ile ilgili sorunların olması 0.75 0.79 -0.19 0.15 

7-……Đletişim sorunlarının olması 0.88 0.88 0.01 0.10 

8-……Çok fazla sorun/çatışma olması 0.87 0.89 -0.67 0.11 

9-……Evliliğin sorun olması 0.86 0.85 0.13 0.13 

* Boşanmada Ciddiyet 

10-Boşanma olayını yaşama ne kadar kötü olur 0.55 0.67 -0.08 0.12 

Algılanan Engeller 

13-Bilmek istemediği şeylerin açığa vurulması 0.66 0.68 0.14 0.14 

15-Danışmanlık almanın ilişkide bir sorun olduğu anlamına 0.57 0.73 0.50 0.50 

gelmesi 

17-Din görevlisinin evlilik hazırlığında çiftlere yardımcı olması 0.44 -0.48 0.02 0.09 

19-Danışmanlık alma gerekli olursa buna gücenme/alınma 0.38 0.58 0.06 -0.02 

Algılanan Yararlar 

12-Evlilik öncesi danışmanlığa katılmanın uygun olması 0.49 0.43 0.26** 0.27** 

46

14-Danışmanlık ücretinin danışmanlık almayı önleme -0.59 0.43 0.11 -0.13 

olasılığı 

16-Terapistin evlilik hazırlığında çiftlere yardımcı olması 0.78 0.74 0.24** 0.30** 

18-Güvenebileceği danışman bulabilmesi 0.48 0.39 0.23* -0.01 

Evlilik öncesi danışmanlık almak ne derecede ……….……. 

20-........Evlilikte mutlu olmaya yardımcı olur 0.86 0.88 0.21* 0.35** 

21-........Kendisi ve nişanlısının herhangi bir sorununda 0.87 0.85 0.15 0.39** 

yardımcı olur 

22-……Olabilecek sorunları tanılama ve önlemede yardımcı 0.83 0.75 0.22* 0.39** 

olur 

23-........Daha iyi iletişimde yardımcı olur 0.79 0.69 0.13 0.42** 

*0.05 düzeyinde anlamlı **0.01 düzeyinde anlamlı 

Ölçeğin her bir alt boyutunda yer alan maddelerin puanları ile ait 

olduğu alt boyutun toplam puanı arasındaki ilişki korelasyon analizi ile 

değerlendirildiğinde güvenirlik katsayıları; algılanan duyarlılık alt 

boyutunda r=-0.21−0.78 arasında ve maddelerin her birinde ileri 

düzeyde anlamlı bir ilişki bulunmuştur (p

(erkeklerde r = 0.33, p

irin üzerinde olan ve toplam varyansın %53.49’unu açıklayan dört 

faktör belirlenmiştir. Sonuç olarak Đngilizce’den Türkçe’ye uyarlanan 

Evliliğe Yönelik Đnanç ve Tutumlar: Sağlık Đnanç Modeli Ölçeği’nin 

geçerlik ve güvenirlik düzeyi yeterli bulunmuştur. 

Bu aşamada ölçeği geliştiren Sullivan ve arkadaşlarının da 

önerdiği gibi, ölçeğin yapı geçerliğine ilişkin ek kanıtlar elde edilebilmesi 

amacıyla, ölçeğin daha büyük ve farklı özelliklere sahip örneklem 

gruplarına uygulanarak, inanç ve tutumları etkileyebilecek (yaş, cinsiyet, 

eğitim durumu, sosyal statü, deneyimler, etnik grup v.b) değişkenlerle 

tekrarlı ölçümlerle sınanması uygun olacaktır. Ayrıca ölçekten evlenmek 

üzere olan bireylerin evlilik konusundaki inanç ve tutumlarında algılarının 

belirlenmesinde yararlanılabilir. Belediyelerin evlilik öncesi danışmanlık 

programları düzenleyerek, ölçeği evlenecek çiftlere uygulamasıyla, 

toplumda evlilik danışmanlık programlarına farkındalık sağlanabilir. 

Böylelikle evlilik kurumları sağlıklı ilişkilerin oluşturulması ve 

geliştirilmesine katkı yaratmada faydalı olabilir. 

Ayrıca çalışmanın yapılmasına katkıda bulunan kurumlara ve 

çalışmaya katılan çiftlere teşekkür ederiz. 

KAYNAKLAR 

1. ...………...http://www.aetd.org/5/frontside1/entitialfocus.aspxprimaryid=1337 Aile 

ve Evlilik Terapileri Derneği Erişim tarihi 15.06.2005 

2. ………….http//www.hsc.usf.edu/~kmbrown/Health Belif Model-Overviev.htm.2001. 

Erişim tarihi 15.06.2006 

3. Akgül A (1997). Tıbbi Araştırmalarda Đstatistiksel Analiz Teknikleri, Yükseköğretim 

Kurulu Matbaası, Ankara. 

4. Aksayan S, Bahar Z, Bayık A. ve ark (2002).Araştırma Tasarımı, (içinde) Đnci Erefe 

(ed) Hemşirelikte Araştırma Đlke, Süreç ve Yöntemleri, Hemşirelikte Araştırma ve 

Geliştirme Derneği, 1 Basım, Odak Ofset, Đstanbul, 65-90. 

5. Aksayan S, Gözüm S (2002). Kültürlerarası Ölçek Uyarlaması Đçin Rehber I: Ölçek 

Uyarlama Aşamaları ve Dil Uyarlaması, Hemşirelikte Araştırma ve Geliştirme Dergisi, 

4(1): 9-14. 

6. Ayvaşık HB (2002). Kaygı Duyarlığı Đndeksi:Geçerlik ve Güvenirlik Çalışması, Türk 

Psikolojisi Dergisi, 15(46): 43-57. 

7. Baydur H, Eser E (2006). Uygulama: Yaşam Kalitesi Ölçeklerinin Psikometrik 

Çözümlenmesi, Sağlıkta Birikim, Cilt: 1, Sayı:2, 99-123. 

8. Eisen M, Zellman GL, McAlister AL (2005). Theories and Approaches, http://etr.org/ 

recapp/theories/hbm/HBM ~ Erişim tarihi 04.08.2005. 

9. Erefe Đ. (2002). Veri Toplama Araçlarının Niteliği. (içinde) Đnci Erefe (ed) Hemşirelikte 

Araştırma Đlke, Süreç ve Yöntemleri, Hemşirelikte Araştırma ve Geliştirme Derneği, 1 

Basım, Odak Ofset, Đstanbul,169-188. 

10. Erkuş A (2003). Psikometri Üzerine Yazılar, Türk Psikologlar Derneği Yayınları, 1. 

Basım, Ankara. 

49

11. Gözüm S, Aksayan S. (2003). Kültürlerarası Ölçek Uyarlaması Đçin Rehber II: 

Psikometrik Özellikler ve Kültürlerarası Karşılaştırma, Hemşirelikte Araştırma 

Geliştirme Dergisi, 5(1): 3-14. 

12. Günay O. (1995). Aile ve Sağlık, Aile Sağlığı El Kitabı, Yusuf Öztürk, Osman Günay 

(Ed), Kayseri, 1-5. 

13. Hahweg K, Markman HJ, Thurmaier F. et al. (1998). Prevention of Marital distress: 

Result of a German Prospective Longitudinal Study, Journal of Family Psychology, 

12, 543-556. Aktaran: Sullivan TK, Pasch L, Cornelıus T ve ark.. (2004). Predicting 

Participation in Premarital Prevention Programs: The Health Belief Model and Social 

Norms, Family Process; 43,2; Health & Medical Complete, 175-193. 

14. Hovardaoğlu S (2000). Davranış Bilimleri Đçin Araştırma Teknikleri, Ve-Ga Yayınları, 

Ankara. 

15. Kurt Đ (2000). Yetişkin Eğitim Programları, Yetişkin Eğitimi, Nobel Yayın Dağıtım, 

Ankara, 235-267. 

16. Mishel MH (1998). Methodological Studies: Instrument Development, Brink PJ, Wood 

MJ, Advanced Design in Nursing Research, 2.Edition. Thousand Oaks: Sage 

Publication.235-282. Aktaran: Çimen S ve ark. (2005). AIDS Tutum Ölçeğinin 

Geçerlik ve Güvenirlik Çalışması, Zonguldak Sağlık Yüksekokulu Sağlık Eğitim 

Araştırma Dergisi, 1: 1, 1-2. 

17. Nunnally JC, Bernstein IH (1994). Psychometric theory (3 nd ed.). New York, McGraw- 

Hill Inc. 

18. Özdamar K (2002). Paket Programlar ile Đstatistiksel Veri Analizi, 4.Baskı, Eskişehir: 

Kaan Kitabevi . 

19. Özgüven ĐE (2000). Psikolojik Testler, PDREM Yayınları, 4. Baskı, Ankara. 

20. Redding CA, Rossi JS, Rossi SR. et al (2000). Health Behavior Models, The 

International Electronic Journal of Health Education, 3 (special Issue): 180-193, 

http://www.iejhe.siu.edu Erişim tarihi 01.08.2005 

21. Roden J (2004). Revisiting The Health Belief Model: Nurses Applying It To Young 

Families And Their Health Promotion Needs, Nursing And Health Sciences, 6, 1-10. 

22. Roden J (2004). Validating The Health Belief Model for Young Families: Implications 

for Nurses’ Health Promotion Practice, Nursing and Health Sciences, 6, 247-259. 

23. Sandstrom GD (2004). The Effect Of Marriage Mentoring When Utilized in a 

Premarital Program, Capella University, Erişim tarihi 16.06.2005 http://wwwlib. 

umi.com/dissertations/preview/3129597.... 

24. Savaşır I, Şahin HN (1997). Bireysel Davranışçı Terapilerde Değerlendirme: Sık 

Kullanılan Ölçekler. Türk Psikoloji Derneği Yayınları, Ankara, 46-50,123-129. 

25. Stahmann RF (2000). Premarital Counselling:A Focus For Family Therapy, The 

Association For Family Therapy 2000, Published by Blackwell Publishers, Oxford, 

22; 104-116. 

26. Sullivan TK, Pasch L, Cornelıus T. et al (2004). Predicting Participation in Premarital 

Prevention Programs: The Health Belief Model and Social Norms, Family Process; 

43,2; Health & Medical Complete, 175-193. 

27. Tavşancıl E (2005). Tutumların Ölçülmesi ve SPSS Đleri Veri Analizi, Ankara, Nobel 

Basımevi, Ankara. 

28. Tezbaşaran A (1997). Likert Tipi Ölçek Geliştirme Kılavuzu,Türk Psikologlar Derneği 

Yayınları 2.Basım, Ankara. 

50


HEMŞĐRE EĞĐTĐMCĐLERĐN STERSLE BAŞETME DÜZEYLERĐNĐN 

ĐNCELENMESĐ 

INVESTIGATION OF NURSE EDUCATOR’S COPING STRESS LEVELS 

Gönül ÖZGÜR Şeyda DÜLGERLER Neslihan ARPA 

Ege Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Bornova / ĐZMĐR 

Anahtar Sözcükler: Stres, Stresle baş etme, hemşire eğitimci 

Key Words: Stress, Coping Stress, Nurse Educator 

Araştırma 10.Ulusal-3. Uluslar arası Hemşirelik Kongresinde sözel bildiri olarak sunulmuştur. 

ÖZET 

Türkiye’ de değişen eğitim koşullarının niteliksel ve niceliksel 

değişiklikleri hemşire eğiticilerin farklı stresler yaşamalarına neden olmaktadır. 

Stres alanlarının belirlenmesi eğitimin kalitesini hem eğitimciler hem de 

öğrenciler açısından arttıracağı beklenen bir sonuçtur. Bu düşünceden 

hareketle araştırma Ege Üniversitesi’ne bağlı Hemşirelik Yüksekokullarında 

görev yapan hemşire eğitimcilerin stresle baş etme düzeylerinin belirlenmesi ve 

bireysel özelliklerinin stresle baş etme düzeyleri üzerine olan etkisinin 

incelenmesi amacıyla planlanmış ve uygulanmıştır. 

Tanımlayıcı ve analitik olarak düzenlenen bu araştırmanın evrenini 

2002-2003 öğretim yılında Ege Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu, Đzmir 

Atatürk Sağlık Yüksekokulu ve Ödemiş Sağlık Yüksekokulu’nda görev yapan 

tüm hemşire eğitimciler oluşturmuştur(n=82). Araştırmada hemşire eğitimcileri 

tanıtıcı bilgi formu ve “Rosenbaum Öğrenilmiş Güçlülük Ölçeği” (RÖGÖ) 

kullanılmıştır. Verilerin değerlendirilmesinde sayı, yüzde dağılımları, t testi ve 

varyans analizi kullanılmıştır. 

Hemşire eğitimcilerinin %68.3’ü E.Ü.H.Y.O.’ da çalışmaktadır. %32.9’u 

26-30 yaş grubunda olup, %85.4’ü eğitimci olmaktan memnundur. Ölçeğin 

puan ortalaması ( 128,64 

14, 31 )’ dır. Stresle baş etme stratejilerini en fazla 41-45 

yaş grubu ve Doç. Dr. unvanlı hemşire eğitimcilerin kullandıkları saptanmıştır. 

Mesleki deneyime göre en fazla stresle baş etme stratejilerini 21 ve üzeri yıl 

arasında çalışan hemşire eğitimcilerin, en az ise 11-15 yıl arası çalışan 

hemşire eğitimcilerin kullandıkları saptanmıştır. Eğitimci olmaktan memnun 

olan hemşire eğitimcilerinin stresle baş etme stratejilerini daha fazla 

kullandıkları belirlenmiştir. Tüm bu bulgular sonucunda stresle baş etme ile 

ilgili bu tip araştırmaların Türkiye’nin farklı bölgelerindeki hemşire 

eğitimcilerle yapılması, ileride yapılacak araştırmalarda “Öz Değerlendirme” 

51

tekniğinin kullanıldığı bu tip ölçeklerle birlikte yapılandırılmış görüşmeler ve 

doğal gözlem tekniklerinin de kullanılması önerilmektedir. 

SUMMARY 

This study was prepared with the purpose of investigation of nurse 

educators stress and coping stress level effecting of individual charecteristcs on 

coping stress level. 

This discriptive and analitic study population were total nurse educators who 

worked in Ege University School of Nursing, Đzmir Atatürk Health High School 

and Ödemiş Health High School in 2002-2003 education year. Nurse educators 

who accept to involve in study were the sample and another sample selective 

technic was not used (n=82). Data were collected by two questionnaire forms. 

The first form was preparied to descriptive nurse educators charecteristics. 

Second form “Rosenbaum Learned Resourcefulness Scale (RLS) was used to 

discriptive nurse educators coping stress level which validity and realiblity tests. 

Data were evaluated by percentages, t test and variance analysis. 

68.3% of nurse educators worked in E.Ü. HYO. 32.9 % of them were 26.30 

years group, 85.4 % of them satisfaction to be educator. Scale point mean 

128.64±14.31. As a result; most of the nurse educators have lived stress 

because of the job and while have a problem try to understand and solved 

problem was found. Coping stress strategies were highest degree used by nurse 

educators who were 41-45 age group and have Associated Proff was found. For 

job experimentation; while the coping stress strategies were the highest degree 

used by nurse educators who worked between 21 years and higher, Nurse 

educators who were plased to be educator used the higher degree coping stress 

strategies than the others was found. As a result of; to make studies about 

coping stress level like this study in different areas in Turkey with nurse 

educators, in this studies using “self evaluation technics”, based on structure 

interviews and observation technics were suggested. 

GĐRĐŞ 

Yaşadığımız yüzyılda insanlar, hangi işi yaparlarsa yapsınlar, 

yaşamlarının büyük bir bölümünü, kendi yeteneklerini ve sınırlarını 

zorlayarak sürdürmektedirler (Ertekin 1993).Stres organizmanın 

bedensel ve ruhsal sınırlarının tehdit edilmesi ve zorlanması ile ortaya 

çıkan bir durumdur (Baltaş 2000, Pektekin 1990, Uysal 1999). 

Genellikle stres birey ve çevresi ile ilişkilendirilerek gerilim, endişe, baskı, 

çelişki, sıkıntı, engellenme, isteksizlik, zorlanma gibi olumsuz 

sayılabilecek sözcüklerle eş anlamlı olarak kullanılmaktadır (Pektekin 

1990). 

Farklı nedenlere bağlı olarak ortaya çıkan strese karşı vücut, 

çeşitli savunma mekanizmalarıyla cevap vermeye çalışır. Vücudun strese 

karşı geliştirdiği bu mekanizmalar, aynı zamanda stresin birey üzerindeki 

sonuçlarıdır. Stres sürekli hale geldiği zaman, gerginliğe dönüşür ve 

52

gerginlik durumunda insan vücudu değişik aşamada strese karşı tepki 

gösterir (Tutar 2000). 

Çeşitli sebeplerle oluşan stres tepkileri, kısa ve uzun zamanda 

organizmayı çeşitli boyutlarda tehdit eder. Strese karşı verilen tepkiler 

uzun bir zaman dilimi içerisinde kronik hastalıkların gelişmesine zemin 

hazırlar. Stresin sıklığı ve yoğunluğu zamanı kısaltabilir. Bu hastalıklar 

baş ağrısı, yüksek tansiyon, kalp rahatsızlıkları gibi bedensel 

hastalıklar olabildikleri gibi, psikolojik veya zihinsel hastalıklar da 

olabilirler. Đnsanlar edinmiş oldukları davranış kalıplarına ve zihinsel 

özelliklerine göre stres karşısında psikolojik tepki olarak geri çekilme, 

kabullenme, karşı koyma veya korku, endişe, depresyon gibi duygusal 

problemler geliştirebilirler. Öte yandan dikkatin azalması, zihni bir 

konu üzerinde toplama güçlüğü aşırı unutkanlık, obsessif (takıntılı) 

düşünceler zihinsel düzeydeki problemlerden bazılarıdır (Görgülü 1990, 

Karaküçük 1997, Uysal 1999, Baltaş 2000,Tutar 2000, Güçlü 2001). 

Stres günlük yaşantımıza girmiş ve giderek yaygınlık kazanan bir 

kavram olmuştur. Durmadan çalışan, amaçlarına ulaşmak, 

beklentilerini gerçekleştirmek için çaba gösteren insanlar sürekli 

gerginlik, endişe, çatışma ve öfke içerisinde günlük yaşantılarını 

sürdürürler. Stres günlük yaşantıda olduğu kadar iş hayatının da 

önemli bir parçasını oluşturur (Duymaz 1999). 

Barut ve ark. (2002) aktardığı üzere, ABD’de Ulusal Mesleki 

Güvenlik ve Sağlık Enstitüsü (The National Instute for Occupational 

Safety and Health-NIOSH) tarafından yapılan bir araştırmada, stres 

düzeylerine göre 130 meslek sıralanmıştır Bunlardan stresi en yüksek 

düzeyde olan mesleklerden bazıları; işçi, sekreter, denetçi, yönetici, 

garson, polislik, hava trafik kontrol memurluğu ve öğretmenliktir 

(Barut ve ark. 2002). 

Türkiye’de sağlık bakımının yeterli, etkili ve dengeli bir biçimde 

verilmesinin önemli koşullarından biri günümüz ve gelecek için iyi 

eğitilmiş hemşireler yetiştirmektir. Sağlık sistemi içerisinde rol olacak 

profesyonel hemşirelere gerekli bilgi, beceri ve değerler eğitim yolu ile 

kazandırılmaktadır (Beceren 1999). 

Eğitimci hemşireler, hemşirelik mesleğinde bilginin yeni kuşaklara 

geçişi ve daha yeni bilgilerle hemşirenin yetiştirilmesinden sorumludur. 

Hasta bakımı ile ilgili davranış ve tutumları öğrencilere öğretme, 

hemşirelikte müfredatın temel bileşenlerindendir. Bu özelliklerinden 

dolayı, eğitimci hemşireler, liderler olarak diğer hemşirelere rehberlik 

ve etki yaparlar. Eğitimci hemşirelerin yeniliklerin takipçisi olma, yeni 

bilgileri öğretme, araştırma, toplum hizmetlerine katılma, çeşitli komite 

ve etkinliklerde yer almayı gerçekleştirmeli ve klinik pratikte de yer 

alabilmelidir (Çam 1994). 

53

Hem eğitim, hem de sağlık alanında, her geçen gün artan talepler, 

eğitimciler açısından artan öğrenci sayısı, fazla sayıdaki öğrenciye yanıt 

verecek fiziksel koşulların yetersizliği, eğitimci sayısının azlığı gibi birçok 

etken nitelikli insan yetiştirmeyi zorlaştırmaktadır. Sağlık eğitimi 

açısından ise, buna ek olarak, gelişen teknolojiye de ayak uyduracak 

nitelikte eleman yetiştirme önemli olmaktadır. Eğitimci hemşireler, 

hem sağlık hem de eğitim alanlarında gelen taleplere yanıt vermek 

durumundadır (Çam 1995). 

Hemşirelik eğitimcilerinin meslek stresleri hemşirelik eğitiminin 

değişimlerinden kaynaklanan meslek stresleridir. Bunlar; rol karmaşası, iş 

yükü, kendilerinden daha fazla bilgi ve beceri beklendiğini bilme, felsefi 

farklılıklar, iş arkadaşları arasındaki rekabet, ortamdan gelen talepler 

ve okulun çalışma düzeni şeklinde belirmektedir (Hunter ve ark. 1993). 

Hemşirelik eğitimi kuramsal ve uygulamalı öğretim ve öğrenimi 

kapsayan teorik bilgi, gözlem, yorum ve el becerisini gerektiren bir 

eğitimdir. Hemşirelik eğitimcileri eğitim verirken bu alanlarda sorunlar 

yaşamakta ve strese maruz kalmaktadır. Uygulama alanından kaynaklanan 

sorunlar da eğitimciler için stres faktörleri oluşturmaktadır 

(Ekizler 1994, Fadıloğlu ve ark. 1996, Ok ve ark. 1996). 

Uygulamalı eğitimde, hemşire eğitimciler öğrenci sayısına uygun 

öğretim elemanı eksikliği ve alandaki diğer insan gücünden yeterince 

yararlanılmaması, klinik uygulama ortamının fiziksel koşullarına ilişkin 

sorunlar, kurumsal eğitimle, uygulamalı eğitimdeki faklılıklar, sağlık 

ekibi ile iletişim eksiklikleri, ARaştırmaların yetersiz olması ve yapılanların 

eğitime yansımaması, yasalardaki görev analizi ve iş tanımları ile ilgili 

eksiklikler, teknolojik gelişmeleri izleme güçlükleri, hemşirelik eğitimi 

ve uygulama ortamları arasımda entegrasyonun olmaması gibi sorunlar 

yaşamaktadırlar. Sağlık çalışanlarını yetiştiren hemşire eğitimcilerin 

hemşirelik ve eğitimcilik rollerinin her ikisini de birlikte yürüttükleri 

düşünülürse daha fazla stresle karşı karşıya kaldıkları söylenebilmektedir 

(Ekizler 1994). 


Araştırma, Ege Üniversitesi’ne bağlı hemşirelik yüksekokullarındaki 

hemşire eğitimcilerinin stresle başa çıkma stratejilerinin incelenmesi 

ve bireysel özelliklerin başa çıkma düzeylerine etkisini saptamak 

amacıyla gerçekleştirilmiş tanımlayıcı tipte bir araştırmadır. 

Araştırma Eğe Üniversitesine bağlı hemşirelik yüksekokullarında 

(Eğe Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu, Đzmir Atatürk Sağlık 

Yüksekokulu ve Ödemiş Sağlık Yüksekokulu) gerekli izinler alındıktan 

sonra 2002 - 2003 öğretim yılı içinde yürütülmüştür. 

54

Araştırmanın evrenini Eğe Üniversitesine bağlı, Eğe Üniversitesi 

Hemşirelik Yüksekokulu, Đzmir Atatürk Sağlık Yüksekokulu ve Ödemiş 

Sağlık Yüksekokullarında görev yapan toplam 87 hemşire eğitimci 

oluşturmuştur. Evrenin tamamı araştırma kapsamına alındığından, 

ayrıca bir örneklem seçimine gidilmemiştir. Anket formu, araştırmaya 

katılmayı kabul eden 82 hemşire eğitimciye uygulanmıştır. Katılım 

oranı %94’ dür (N= 87). 

Araştırmada belirlenen amaçlara ulaşmak için iki ayrı araç 

kullanılmıştır. Bunlar Hemşire Eğitimcileri Tanıtıcı Bilgi Formu ve 

hemşire eğitimcilerinin stresle başa çıkma stratejilerini belirlemek 

amacıyla Rosenbaum Öğrenilmiş Güçlülük Ölçeğidir. Soru formları 

kalem-kâğıt tekniği ile eğitimci hemşirelerin uygun bir zamanında 

uygulanmıştır. Uygulamada zaman sınırlamasına gidilmemiştir. 

Araştırmaya katılan hemşire eğitimcilerin özelliklerine ilişkin 

bilgileri elde etmek için ve bu bilgileri araştırmada kullanmak amacıyla 

soru formu geliştirilmiştir. Tanıtıcı Bilgi Formu 19 sorudan oluşmaktadır. 

Elde edilen bilgiler eğitimcilerin çalıştıkları okulları, yaş, yaş grupları, 

mezun oldukları okullar, unvanları, medeni durumları, gelir düzeyleri, 

aile tipleri, mezun olduktan sonra çalışma yılı, hemşirelik yapma 

durumu, bulunduğu okulda çalışma yılı, eğitim sürecinde stres yaşayıp 

yaşamadıkları, stres alanları ve stresle nasıl baş ettikleri, alkol, sigara 

ve sakinleştirici ilaçlar gibi alışkanlıkları, eğitimci olmaktan memnun 

olma durumu, bir güçlük/zorlanma yaşadıklarında uzman yardımına 

başvurma durumu ile ilgilidir. 

Rosenbaum Öğrenilmiş Güçlülük Ölçeği (RÖGÖ), Rosenbaum 

(1980) tarafından stresle ve stres tepkileriyle kişinin başa çıkmada 

kullanabileceği bilişsel stratejilerinin ne düzeyde kullanıldığını ölçmek 

üzere geliştirilmiştir. Rosenbaum’a göre öğrenilmiş güçlülük, bireyin 

duygu, biliş, ağrı gibi iç uyarıcılarını düzenlemede kullandığı, çoğunlukla 

bilişsel olan, kazanılmış bir davranış repertuarı ve beceriler toplamıdır. 

Bu nedenle ölçekle ölçülen özelilikler duygusal tepkileri düşüncelerle 

denetleyebilme becerirsine, problem çözme stratejilerine, anlık 

doyumları erteleyebilme ve içsel olayları düzenleme yeteneğine ilişkin 

kendi algılarıdır (Dağ Đ. 1990, Savaşır ve Şahin 1997). 

Siva (1991) tarafından Türkçeye çevrilen bu ölçeğin geçerlilik ve 

güvenirlilik çalışması Đhsan Dağ (1991) tarafından yapılmıştır. 

Öğrenilmiş güçlülük ölçeği toplam 36 maddeden oluşan 5’li likert tipi 

bir öz-değerlendirme ölçeğidir. Puanlar “hiç tanımlamıyor”1, “biraz 

tanımlıyor” 2 , “oldukça iyi tanımlıyor” 3, “iyi tanımlıyor” 4, “çok iyi 

tanımlıyor” 5 olarak derecelendirilmiştir. Ölçekte 4, 6, 8, 9, 14, 16, 18, 

19, 21, 29 ve 35. maddeler ters puanlanmaktadır. 36-180 arasında bir 

toplam puan alınmaktadır. Yükselen puanlar kendini denetleme 

55

ecerilerinin yüksekliğine; bir diğer deyişle ölçekte temsil edilen 

başaçıkma stratejilerinin sıklıkla uygulandığına işaret etmektedir. ( 

Savaşır ve Şahin 1997). 

Araştırmanın bağımlı değişkenini, hemşire eğitimcilerinin 

Rosenbaum’un Öğrenilmiş Güçlülük Ölçeği (RÖGÖ) puan ortalamaları 

oluşturmaktadır. 

Araştırmanın bağımsız değişkenlerini ise, okul, yaş, yaş grubu, 

mezun olunan okul, unvan, medeni durum, gelir düzeyi, aile tipi, 

mezun olduktan sonra çalışma yılı, hemşirelik yapma durumu, şimdiki 

okulda çalışma yılı, eğitimci olmaktan memnun olma durumu, uzman 

yardımı alma durumu oluşturmaktadır. 

Soru Formu ile toplanan veriler araştırmacılar tarafından SPSS 

11.0 paket programında kodlanıp analizleri yapılmıştır. Veri 

değerlendirilmesinde sayı, yüzde dağılımları, ortalamalar, “t” testi ve 

varyans analizi kullanılmıştır. 

BULGULAR 

1. Hemşire Eğitimcilerin Tanıtıcı Özellikleri 

Tablo 1: Hemşire Eğitimcilerin Tanıtıcı Özelliklerine Göre Dağılımı (N= 82) 

Tanıtıcı Özellikler Sayı Yüzde 


20-25 

26-30 

31-35 

36-40 

41-45 _ 

9 

27 

19 

7 

11 

11.0 

32.9 

23.2 

8.5 

13.4 

46 ve üzeri X = 34.11±8.05 

9 

11.0 

Çalıştıkları Okul 

E.Ü.HYO 

Atatürk 

Ödemiş 

Mezunun Olunan Okul 

E.Ü. HYO 

Hacettepe Ü. HYO 

Đ.Ü. Florance N. HYO 

Sahip Olunan Ünvanlar 

Öğr. Gör. 

Arş. Gör. 

Yrd. Doç.Dr. 

Doç.Dr. 

Prof. 

Gelir Durumu 

Gelir gidere göre yüksek 

Gelir gidere göre dengeli 

Gelir gidere göre az 

56 

15 

11 

71 

6 

2 

18 

39 

13 

6 

6 

6 

59 

17 

68.3 

18.3 

13.4 

86.6 

7.3 

2.4 

22.0 

47.6 

15.8 

7.3 

7.3 

7.3 

72 

20.7 

56

Çalışma Yılı 

1-5 yıl 

6-10 yıl 

11- 15 yıl 

16-20 yıl _ 

21 ve üstü X=12.39 ± 7.77 

Medeni Durum 

Bekar 

Evli 

Boşanmış/dul 

Aile Tipi 

Çekirdek Aile 

Geniş Aile 

Parçalanmış Aile 

Yalnız 

Hemşire Olarak Çalışma Durumu 

Çalışan 

Çalışmayan 

Okulda Çalışma Yılı 

1 yıldan az 

1-5 yıl 

6-10 yıl 

11-15 yıl 

16-20 yıl _ 

21 yıl ve üzer X= 6.56 ± 7.55 

Eğitimci Olmaktan Memnun Olma Durumu 

Memnun 

Kısmen Memnun 

Alkol Kullanma Durumu 

Ara sıra kullanan 

Hiç Kullanmayan 

Sigara Kullanma Durumu 

Sigara Kullanan 


Đlaç Kullanma Durumu 


Ara sıra kullanan 

Uzman Yardımı Alma Durumu 

Alan 

Almayan 

20 

21 

15 

12 

14 

33 

43 

6 

55 

3 

6 

18 

69 

13 

10 

46 

7 

3 

12 

4 

70 

12 

49 

33 

28 

54 

70 

12 

17 

65 

24.4 

25.6 

18.3 

14.6 

17.1 

40.2 

52.5 

7.3 

67.1 

3.6 

7.3 

22.0 

84.1 

15.9 

12.2 

56.1 

8.5 

3.7 

14.6 

4.9 

85.4 

14.6 

59.8 

40.2 

34.1 

65.9 

85.4 

14.6 

20.7 

79.3 

Tablo 1’de hemşire eğitimcilerin tanıtıcı özelliklerine gore 

dağılımları görülmektedir. Buna göre hemşire eğitimcilerin; 

%32.9’ unun 26-30 yaş grubunda ve yaş ortalamasının 34.11±8.05 

olduğu 

%68.3’ ünün E.Ü. HYO’nda çalışmakta olduğu, 

%86.6’ sınin E.Ü. HYO’ndan mezun olduğu, 

%47.6’sının araştırma görevlisi olarak çalıştığı, 

%20.7’sinin gelirinin giderinden göre az olduğu, 

57

% 25.6’sının mezun olduktan sonra 6-10 yıldır çalıştığı ve çalışma yıl 

ortalamasının ise 12.39 ± 7.77 olduğu, 

%52.5’inin evli olduğu, 

%67.1’inin çekirdek aileye sahip olduğu, 

%84.1’inin daha önce hemşire olarak çalışmış olduğu, 

%56.1’inin 1-5 yıldır okulda eğitimci olarak çalıştığı, çalışma yıl 

ortalamasının ise 6.56 ± 7.55 olduğu 

%85.4’ünün eğitimci olarak çalışmaktam “memnun” olduğu, 

%59.8’inin ara sıra alkol kullandığı, 

%65.9’unin hiç sigara kullanmadığı , 

%85.4’ünün hiç ilaç kullanmadığı , 

%79.3’ ünün 

görülmektedir. 

stresli bir durumda uzman yardımı almadığı 

2. Hemşire Eğitimcilerinin Stres Yaşama Durumları 

Tablo 2: Hemşire Eğitimcilerinin Stres Yaşama Durumlarına Göre Dağılımı 

Stres Yaşama Durumu Sayı Yüzde (%) 

Stres yaşayan 72 87.8 

Stres yaşamayan 10 12.2 

Toplam 82 100.0 

Araştırmaya katılan hemşire eğitimcilerinin stres yaşama 

durumlarına göre dağılımları Tablo 2’de görülmektedir. Buna göre 

hemşire eğitimcilerin % 87.8’ inin stres yaşadığı, % 12.2’ sinin ise stres 

yaşamadığını ifade ettikleri görülmektedir. 

Tablo 3: Hemşire Eğitimcilerin Kendilerini Zorlanmış/Stresli Hissettiği Durumlara Göre 

Dağılımı ( N= 82 ) 

Stres yaşanan durumlar Sayı Yüzde (%)* 

Đş yoğunluğu 29 34.1 

Araç-gereç yetersizliği 6 7.1 

Đletişim sorunları 9 10.6 

Ders hazırlama ve sunma 7 8.2 

Lisans programı ile 

akademik 

çalışmayı birlikte 

10 11.8 

götürememe 

Uygulama alanında yaşanan 

Sorunlar 

11 12.9 

Eğitimin her aşamasında 13 15.3 

*Satır Yüzdesi 

58

Araştırmaya katılan hemşire eğitimcilerinin stres yaşadıkları 

durumlar incelendiğinde, %34.1’inin “iş yoğunluğu”, %7.1’inin “araçgereç 

yetersizliği”, %10.6’sının “iletişim sorunları”, %8,2’sinin “ders 

hazırlama ve sunma”, %11.8’inin “lisans programı ile akademik 

çalışmayı birlikte götürememe”, %12.9’unun “uygulama alanında 

yaşanan sorunlar” nedeniyle, %15.3’ünün “eğitimin her aşamasında” 

stres yaşadığını belirttikleri görülmektedir (Tablo 3). 

Tablo 4: Hemşire Eğitimcilerinin, “Eğitim Süresi Đçinde Bir Stresle Karşılaştığınızda 

Nasıl baş ediyorsunuz”Sorusuna Verdikleri Yanıtlara Göre Dağılımı( N= 82 ) 

Stresle baş etme durumu Sayı Yüzde (%)* 

Problemi anlamaya ve 

çözmeye çalışırım 

35 35.5 

Arkadaşım ve ailemden 

destek 

13 13.1 

Alırım 

Sorunla ilgili kişilerle, 

konuşurum 

12 12.1 

Farklı etkinlikler yaparım 

(kitap, yürüyüş vs.) 

14 14.1 

Bir şeyler yerim 1 1.0 

Ağlarım 1 1.0 

Susarım, konuşmam 2 2.0 

Unutmaya çalışırım 7 7.1 

Hiçbir şey yapmıyorum 14 14.1 

*Satır Yüzdesi 

Araştırmaya katılan hemşire eğitimcilerinin, “Eğitim Süresi Đçinde 

Bir Stresle Karşılaştığınızda Nasıl baş ediyorsunuz ”sorusuna verdikleri 

yanıtlara göre dağılımları incelendiğinde, %35.5’inin “problemi anlamaya 

ve çözmeye çalıştığı”, %13.1’inin “arkadaşları ve ailesinden destek 

aldığı”, %12.1’nin “sorunla ilgili kişilerle konuştuğu”, %14,1’inin “kitap 

okuma, yürüyüş yapma gibi farklı etkinlikler yaptığı”, %1’inin “bir 

şeyler yediği”, %1’inin “ağladığı”, %2’sinin “susup konuşmadığı”, %7.1’inin 

“unutmaya çalıştığı”, %14.1’inin “hiçbir şey yapmadığı” görülmektedir 

(Tablo 4). 

3. Hemşire Eğitimcilerinin RÖGÖ Puanlarının Đncelenmesi 

Tablo 5. Hemşire Eğitimcilerinin Rosenbaum’un Öğrenilmiş Güçlülük Ölçeğine Göre 

Puan Ortalamalarının Dağılımı 

RÖGÖ Puan Ortalamaları 

N X SS Min Max 

82 128.64 14.31 88.00 165.00 

59

Tablo 5’ de Hemşire eğitimcilerinin Rosenbaum’un Öğrenilmiş 

Güçlülük Ölçeği puan ortalamaları görülmektedir. Hemşire eğitimcilerinin 

RÖGÖ puan ortalaması 128.64, standart sapması 14.31’dir. 

Hemşire eğiticiler için ölçeğin toplam puan ortalaması 88-165 puan 

arasında değişmektedir. 

Tablo 6. Hemşire Eğitimcilerinin RÖGÖ Puan Ortalamalarını Etkileyen Tanıtıcı 

Özelliklerine Göre Dağılımı (N=82) 

Tanıtıcı Özellikler X Ss F t p 


20-25 

26-30 

31-35 

36-40 

41-45 

46 ve üzeri 

125.89 

126.33 

129.95 

130.14 

135.55 

126.00 

11.29 

15.51 

12.63 

19.87 

14.33 

12.18 

0.82 0.54 

Çalıştıkları Okul 

E.Ü.HYO 

Atatürk 

Ödemiş 

Mezunun Olunan Okul 

E.Ü. HYO 

Hacettepe Ü. HYO 

Đ.Ü. Florance N. HYO 

Diğer 

Sahip Olunan Ünvanlar 

Öğr. Gör. 

Arş. Gör. 

Yrd. Doç.Dr. 

Doç.Dr. 

Prof. 

Gelir Durumu 

Gelir gidere göre yüksek 

Gelir gidere göre dengeli 

Gelir gidere göre az 

Çalışma Yılı 

1-5 yıl 

6-10 yıl 

11- 15 yıl 

16-20 yıl 

21 ve üstü 

Medeni Durum 

Bekar 

Evli 

Boşanmış/dul 

Aile Tipi 

Çekirdek 

Geniş 

Parçalanmış 

Yalnız 

127.09 

132.80 

130.91 

128.62 

128.33 

136.00 

125.00 

130.39 

126.82 

127.00 

135.17 

132.33 

133.83 

128.95 

125.76 

126.35 

128.76 

125.93 

133.83 

130.21 

126.70 

128.86 

137.83 

128.93 

124.33 

137.83 

125.44 

Hemşire Olarak Çalışma Durumu 

Çalışan 

Çalışmayan 128.75 

128.08 

14.44 

12.97 

15.28 

14.74 

7.58 

9.90 

20.81 

16.88 

13.62 

12.82 

12.37 

16.80 

16.17 

13.49 

16.65 

12.70 

15.83 

15.63 

13.32 

14.09 

15.10 

13.81 

11.43 

15.21 

5.86 

11.43 

12.47 

13.81 

17.41 

1.10 0.34 

0.23 0.87 

0.67 0.62 

0.75 0.48 

0.69 0.60 

1.57 0.21 

1.23 0.30 

0.155 0.88 

60

Okulda Çalışma Yılı 

1 yıldan az 

1-5 yıl 

6-10 yıl 

11-15 yıl 

16-20 yıl 

21 yıl ve üzeri 

Eğitimci Olmaktan Memnun Olma 

Durumu 

Memnun 

Kısmen Memnun 

Uzman Yardımı Alma Durumu 

Alan 

Almayan 

126.90 

128.74 

133.86 

121.67 

126.25 

135.25 

130.10 

120.17 

124.50 

129.22 

13.92 

14.62 

19.78 

1.53 

12.12 

14.77 

14.24 

12.09 

9.61 

14.81 

0.58 0.71 

2.27 0.03* 

0.97 0.33 

Tablo 6’da hemşire eğitimcilerin sosyodemografik ve mesleki 

özellikleriyle RÖGÖ toplam puan ortalamalarının ilişkisi verilmiştir. 

Hemşire eğitimcilerin yaş gruplarının (F=0.82, p0.05), çalıştıkları okulun 

(F=1.10, p0.05), mezun oldukları okulun (F=0.23, p0.05), sahip 

oldukları ünvanlarının (F=0.67, p0.05), gelir durumlarının (F=0.75, 

p0.05), çalışma yıllarının (F=0.69, p0.05), medeni durumlarının (F=1.7, 

p0.05), aile tiplerinin (F=1.23, p0.05), hemşire olarak çalışmaktan 

“memnun” olma durumlarının (t=2.277, p0.05), hemşire olarak çalışma 

durumlarının(t=0.155, p0.05) okulda çalışma yıllarının (F=0.58, 

p0.05) ve bir uzmandan yardım alma durumlarının (t=1.272, p0.05) 

RÖGÖ puan ortalamasını etkilemeyen faktörler, eğitimci olmaktan 

“memnun” olma durumlarının ise etkileyen faktör olduğu bulunmuştur. 

TARTIŞMA 

Araştırmaya katılan hemşire eğitimcilerin %32.9’unun 26-30 yaş 

grubunda ve yaş ortalamasının 34.11±8.05 olduğu, %68.3’ünün Eğe 

Üniversitesi Hemşirelik Yüksek Okulu’nda çalıştıkları, %86.6’sının 

E.Ü.H.Y.O’ndan mezun olduğu, %47.6’sının Araştırma Görevlisi olarak 

çalıştığı, %52.5’inin evli, %72’sinin gelirinin giderine denk, %67.1’inin 

çekirdek aileye mensup olduğu, %25.6’sının 6-10 yıldır çalıştığı, 

%84.1’inin daha önce hemşirelik yaptığı, %56.1’inin 1-5 yıldır şu anda 

görev yaptıkları okulda çalıştıkları, %85.4’ünün eğitimci olmaktan 

“memnun” olduğu, %56.8’nin ara sıra alkol kullandığı, %65.9’nun hiç 

sigara kullanmadığı, %85.42’nün hiç ila kullanmadığı, %79.3’ünün bir 

güçlükle karşılaştıklarında herhangi bir uzmana başvurmadığı 

saptanmıştır (Tablo 1). 

Tüm bu bulgular birlikte değerlendirildiğinde, hemşire eğitimcilerin 

orta yaş grubunda olduğu, araştırmanın yapıldığı kurumlardaki hemşire 

eğitimcilerin çoğunluğunun E.Ü.H.Y.O. mezunu olduğu, yarısına 

yakınının araştırma görevlisi olarak çalıştığı görülmektedir. Çam (1994)’ın 

“Eğitici Hemşirelerin Akademik Kariyer Düzeylerine Göre Değişim 

61

Gösteren Özellikler” adlı çalışmasında da akademisyen hemşirelerin 

%52.97’sinin araştırma görevlisi olarak çalıştığı saptanmıştır. Bu sonuç 

şimdiki araştırma bulgusu ile paralellik göstermektedir. Araştırmaya 

katılan hemşire eğitimcilerin çoğunluğunun evli ve çekirdek aileye 

mensup olduğu söylenebilir. Hunter (1993)’ın hemşire eğitimcilerle 

yaptığı araştırmasında da eğitimcilerin %73’ünün evli, %23’ünün bekâr 

olduğu saptanmıştır. Bu bulgular şimdiki araştırma bulgusu ile 

benzerlik göstermektedir. 

Özgür ve arkadaşlarının (1997) hemşirelik yüksek okullarıyla 

yaptığı araştırmada da eğitimci hemşirelerin yaş ortalamaları, medeni 

durumu, gelir durumu, okulda çalışma yıl ortalaması ve araştırma 

görevlisi oranı uygunluk göstermektedir. Yıllar arasında eğitimci 

hemşirelerin bu özellikleri değişim göstermemiştir. 

Araştırma kapsamındaki hemşire eğitimcilerin yarısından fazlasının 

gelirinin gidere denk olduğu bulunmuştur. Bu bulgu hemşire eğitimcilerin 

orta derecede ekonomik güce sahip olduğu göstermektedir 

(Tablo 1). 

Diğer taraftan hemşire eğitimcilerin büyük bir kısmının eğitimci 

olarak çalışmaktan “memnun” oldukları saptanmıştır (Tablo 1). Çam 

(1995)’ın “Hemşirelik Yüksekokullarında Görevli Eğitimcilerin Yaşadıkları 

Çeşitli Duygu ve Düşüncelerin Đncelenmesi” adlı araştırmasında, 

hemşire eğitimcilerinin %60’ının eğitimci olmaktan “kısmen memnun” 

olduğu saptanmıştır. Araştırma sonuçları arasındaki memnuniyet 

düzeyleri arasındaki bu farkın araştırma yıllarından kaynaklandığını 

düşündürmektedir. 

Hemşire eğitimci hemşirelerin yarısından fazlasının sigara ve içki 

kullanmadığını belirtmesi yanı sıra tamamının ilaç kullanmadığını 

belirtmesi sağlık eğitimcileri için beklenen sonuçladır. Aynı zamanda 

% 87.8 oranında stres yaşadığını belirten hemşire eğiticilerin (Tablo 2 ), 

sigara, içki ve ilaç kullanma davranışlarını kullanmamaları stresle baş 

etme konusundaki farkındalıklarını göstermektedir şeklinde 

yorumlanabilir. 

Tablo 2’de araştırmaya katılan hemşire eğitimcilerinin stres yaşama 

durumlarına göre dağılımları incelenmiştir. Hemşire eğitimcilerin 

%87,8’inin stres yaşadığı, %12.2’sinin ise stres yaşamadığı belirlenmiştir. 

Đş yaşamında kaçınılmaz olan ve her meslekte yaşan stresin hemşire 

eğitimcilerin de yaşamış olduklarını belirtmesi beklenen bir sonuçtur. 

Hemşirelik eğitimcilerinin eğitim süresi içerisinde yaşadıkları 

streslere göre dağılımları incelendiğinde, %34.1’inin iş yoğunluğu, 

%7.1’inin araç-gereç yetersizliği, %10.6’sının iletişim sorunları, %8.2’sinin 

ders hazırlama ve sunma, %11.8’inin lisans programı ile akademik 

çalışmayı birlikte götürememe, %12.9’unun uygulama alanında 

62

yaşanan sorunlar nedeniyle, %15.3’ünün eğitimin her aşamasında 

problemler yaşadığı saptanmıştır (Tablo 3). 

Ekizler’ in (1994) yanısıra Özgür ve ark.’nın (1997) yaptığı 

araştırmalarda, klinik uygulamalarda hemşire eğitimcilerin iş 

yoğunluğu, araç-gereç yetersizliği, iletişim sorunları gibi stresleri 

yaşadığı saptanmıştır. Hemşire eğitimcilerin uygulamalı eğitimde 

yaşadığı bu stresler, bu araştırmada hemşire eğitimcilerin yaşadıklarını 

belirtikleri streslerle uygunluk göstermektedir. 

Araştırmaya katılan hemşire eğitimcilerinin yaşadıkları stresleri 

nasıl çözümledikleri Tablo 4’de incelenmiştir. Buna göre, hemşire 

eğitimcilerin %35.5’ inin problemi anlamaya ve çözmeye çalıştığı, 

%13,1’inin arkadaşları ve ailesinden destek aldığı, %12.1’nin sorunla 

ilgili kişilerle konuştuğu, %14.1’ inin farklı etkinlikler yaptığı (kitap, 

yürüyüş v.s.), %1’inin bir şeyler yediği, %1’ inin ağladığı, %2’ sinin 

susup konuşmadığı, %7.1’inin unutmaya çalıştığı, %14.1’ inin hiçbir 

şey yapmadığı bulunmuştur. Bu sonuçlara göre hemşire eğitimcilerinin bir 

stresle karşılaştıklarında büyük çoğunluğunun, problemi anlamaya ve 

çözmeye çalışma gibi olumlu baş etme yöntemlerini kullandıkları 

söylenebilir (Altuntaş 2003, Işıkhan 2004). Aynı zamanda bu sonuçlar 

Tablo 1’ de gösterilen hemşire eğitimcilerin büyük çoğunluğunun 

(%79.3) bir zorlukla/güçlükle karşılaştıklarında herhangi bir uzmana 

başvurmaması bulgusuyla desteklenmektedir. 

Araştırmada Ege Üniversitesine bağlı hemşirelik yüksekokullarında 

görev yapan hemşire eğitimcilerinin RÖGÖ puan ortalaması 128.64 ± 

14.31 olarak bulunmuştur. Bu araştırmada puan aralığı ise 88-165 dir. 

(Tablo 5). Ölçeğin geçerlik ve güvenirlik çalışmalarında ölçeğin toplam 

puan ortalaması 39-180 puan arasında değişmektedir. Puandaki yükselme, 

stresle başa çıkma dağarcığındaki bilişsel stratejilerin çeşitliliğinin 

artması anlamına gelmektedir. Bu stratejiler şunlardır; planlı davranma, 

ruh hali denetimi, istenmeyen düşüncelerin denetimi, dürtü denetimi, 

yeterli olma, ağrı denetimi, erteleme, yardım arama, iyiye yorma, 

dikkati yönlendirme ve denetleyici aramadır. (Savaşır ve Şahin 1997). 

Bu bilgiler doğrultusunda, hemşire eğitimcilerinin stresle baş etmede 

bilişsel stratejileri kullandıkları söylenebilir. 

Uğurlu (2002)’ nun sağlık kurumlarında çalışan 399 hemşire ve 

ebe ile yaptığı araştırmada da RÖGÖ puan ortalamalarını Devlet 

Hastanesinde çalışan hemşireler için 115.56, Sigorta Hastanesinde 

çalışan hemşireler için ise 114.82 olarak bulmuştur. Bu sonuçlarla 

karşılaştırıldığında Eğe Üniversitesine bağlı hemşirelik yüksekokullarında 

görev yapan hemşire eğitimcilerin öğrenilmiş güçlülük düzeyinin, başka 

bir anlatımla stresle başa çıkmada kullandıkları bilişsel stratejilerin 

hemşire ve ebelere göre daha fazla olduğu söylenebilir. 

63

Benzer şekilde, Dağ (1991)’ın Hacettepe Üniversitesi öğrenim 

gören öğrenciler ile yaptığı araştırmasında RÖGÖ puan ortalamasını 

117.96 ±13.27 olarak bulmuştur). Bu bulguya göre, Ege Üniversitesine 

bağlı hemşirelik yüksekokullarında görev yapan hemşire eğitimcilerinin 

stresle başa çıkma stratejilerini öğrencilere göre daha fazla 

kullandıkları söylenebilir. 

Hemşire eğitimcilerin yaşları arttıkça RÖGÖ puan ortalamaların 

arttığı, 41-45 yaş grubunda ise en yüksek olduğu görülmektedir. Bunu 

yıllar ilerledikçe eğitimcilerin ilgili deneyimlerinin artmasına 

bağlanabilir. Yapılan istatiksel analizle hemşire eğitimcilerin yaş grupları ile 

RÖGÖ puan ortalaması arasında anlamlı bir farklılık bulunmamıştır 

(F=0.82, p0.05) (Tablo 6). Diğer taraftan, bazı yaş gruplarında hemşire 

eğitimcilerin sayısının gerektiğinden az olmasının da sonucu etkilediği 

de düşünülmektedir. 

Đzmir Atatürk Sağlık Yüksek Okulu’nda çalışan hemşire 

eğitimcilerinin RÖGÖ puan ortalaması, Ödemiş Sağlık Yüksek Okulu ve 

E.Ü.H.Y.O’da çalışan hemşire eğitimcilere göre daha yüksek 

bulunmuştur. Bu sonuç, Đzmir Atatürk Sağlık Yüksek Okulu’nda 

çalışan hemşire eğitimcilerinin stresle başa çıkma stratejilerini diğer 

hemşire eğitimcilerinden daha fazla kullandığını göstermektedir. Ancak 

hemşire eğitimcilerin çalıştıkları okullar ile RÖGÖ puan ortalaması 

arasında anlamlı bir farklılık bulunmamıştır (F=1.10, p0.05) (Tablo 6). 

Hemşire eğitimcilerin mezun oldukları okulları ile RÖGÖ puan 

ortalaması arasında anlamlı bir farklılık bulunmamıştır (F=0.23, 

p0.05) (Tablo 6). Bu sonuca göre mezun olunan okulların stresle baş 

etme stratejilerinin kullanımında etkili olmadığı görülmektedir. 

Hemşire eğitimcilerin akademik kadroları ile RÖGÖ puan 

ortalaması arasında anlamlı bir farklılık bulunmamıştır (F=0.67, 

p0.05) (Tablo 6). Okullarında Doç. Dr. olarak görev yapan hemşire 

eğitimcilerinin puan ortalaması Öğr. Gör., Arş. Gör., Yrd. Doç. Dr. ve 

Prof. Dr. olarak görev yapan hemşire eğitimcilerine göre daha yüksek 

bulunmuştur (Tablo 6). Bu bulguya göre, artan eğitim deneyiminin ve 

bilgi birikiminin stresle başa çıkma stratejilerinin daha fazla 

kullanılmasında önemli rol oynadığını düşündürmektedir. Ancak, 

araştırma kapsamına giren akademik kadroların dağılımındaki sayısal 

azlığın bu sonuçta etkili olduğu düşünülmektedir. 

Hemşire eğitimcilerin medeni durumları ile RÖGÖ puan ortalaması 

arasında anlamlı bir farklılık bulunmamıştır (F=1.7, p0.05) (Tablo 6). 

Ancak boşanmış/dul olan hemşire eğitimcilerinin RÖGÖ puan 

ortalamalarının diğer gruplardan yüksek olduğu görülmektedir. Bu 

medeni durumda yaşanan stresli deneyimlerin, stresle başa çıkma 

becerilerinin kullanılmasında etkili olduğu söylenebilir. 

64

Hemşire eğitimcilerin gelir durumları ile RÖGÖ puan ortalaması 

arasında anlamlı bir farklılık bulunmamıştır (F=0.75, p0.05). Geliri 

giderinden yüksek olan hemşire eğitimcilerin RÖGÖ puan ortalaması, 

geliri giderine denk ve geliri giderinden düşük olan hemşire 

eğitimcilerden daha yüksek olduğu saptanmıştır (Tablo 6). Bu bulgu 

bize, gelirin azlığı doğrultusunda yaşanacak streslerin, stresle baş etme 

düzeyini arttıracağı düşüncesinin doğrulanmadığını göstermektedir. 

Hemşire eğitimcilerin aile tipi ile RÖGÖ puan ortalaması arasında 

anlamlı bir farklılık bulunmamıştır (F=1.23, p0.05) (Tablo 6). Ancak 

parçalanmış aileye mensup olan hemşire eğitimcilerinin puan 

ortalamaları diğer gruplara göre daha yüksek bulunmuştur. 

Mezun olduktan sonra 16-20 yıl çalışan hemşire eğitimcilerinin 

RÖGÖ puan ortalaması, 1-5 yıl, 6-10 yıl, 11-15 yıl ve 21 yıl ve daha 

fazla çalışan hemşire eğitimcilerinden daha fazla olduğu bulunmuştur 

(Tablo 6). Bu sonuç bize, çalışma yılı arttıkça stresle başa çıkma 

stratejilerinin daha çok kullanıldığını göstermektedir. Ancak hemşire 

eğitimcilerin mezun olduktan sonra çalışma yılı ile RÖGÖ puan 

ortalaması arasında anlamlı bir farklılık bulunmamıştır (F=0.69, 

p0.05) (Tablo 6). 

Mezun olduktan sonra hemşirelik yapmış olan hemşire 

eğitimcilerinin RÖGÖ puan ortalaması, hemşirelik yapmamış olan 

hemşire eğitimcilerinden daha yüksek bulunmuştur. Hemşire 

eğitimcilerin mezun olduktan sonra hemşire olarak çalışma durumu ile 

RÖGÖ puan ortalaması arasında anlamlı bir farklılık bulunmamıştır 

(t=0.155, p0.05) (Tablo 6). 

Bulundukları okulda 21 yıl ve daha fazla çalışan hemşire eğitimcilerinin 

RÖGÖ puan ortalamaları, sırasıyla 6-10 yıl, 1-5 yıl, 1 yıldan 

az, 16-20 yıl, 11-15 yıl çalışan hemşire eğitimcilerin ortalamalarından 

daha fazla olduğu saptanmıştır. Ancak Hemşire eğitimcilerin 

okullarında çalışma yılı ile RÖGÖ puan ortalaması arasında anlamlı bir 

farklılık bulunmamıştır (F=0.58, p0.05) (Tablo 6). 

Hemşire eğitimcilerin eğitimci olmaktan “memnun” olma durumları ile 

RÖGÖ puan ortalaması arasında anlamlı bir fark bulunmuştur 

(t=2.277, p0.05) (Tablo 6). Eğitimci olmaktan “memnun” olan hemşire 

eğitimcilerinin RÖGÖ puan ortalaması, eğitimci olmaktan “kısmen 

memnun” olan hemşire eğitimcilere göre daha yüksektir. Hemşire 

eğiticilerin eğitimci olmaktan “memnun” olma düzeyi arttıkça, stresle 

başa çıkma stratejilerini daha fazla kullanılmakta olduğu söylenebilir. 

Đş yaşamında ne kadar mutlu ve doyumlu olunursa stresin daha az 

yaşanacağından (Altuntaş 2003, Işıkhan 2004) hareketle bu bulgu 

beklenen bir sonuçtur 

65

Hemşire eğitimcilerin uzman yardımı alma durumları ile RÖGÖ 

puan ortalaması arasında anlamlı bir farklılık bulunmamıştır (t=1.272, 

p0.05) (Tablo 6). Uzman yardımı almayan hemşire eğitimcilerinin 

RÖGÖ puan ortalaması, uzman yardımı alan hemşire eğitimcilerinden 

daha yüksek olduğu saptanmıştır. Uzman yardımı almayan hemşire 

eğitimcilerin karşılaştıkları streslerle kendilerinin çözümlediği 

düşünülürse, stresle başa çıkma becerilerini daha fazla kullanmaya 

zorlandıkları söylenebilir. 

SONUÇ 

Araştırma bulguları doğrultusunda; hemşire eğitimcilerin 

%32.9’unun 26-30 yaş grubunda ve yaş ortalamasının 34.11±8.05 

olduğu, 

%68.3’ünün Eğe Üniversitesi Hemşirelik Yüksek Okulunda çalıştığı, 

%86.6’sının Eğe Üniversitesi Hemşirelik Yüksek Okulundan mezun 

olduğu, %47.6’sının araştırma görevlisi olarak çalıştığı, 

%52.5’inin evli olduğu, %56.1’inin de çocuğunun olmadığı, 

%67.1’inin ise çekirdek ailede yaşadığı, 

%72’sinin gelirinin giderine denk olduğu, 

%84’ünün daha önce hemşirelik yaptığı, 

%25.6’sının mezun olduktan sonra çalışma sürelerinin 6-10 yıl 

olduğu, %56.1’inin 1-5 yıl arasında bulundukları okullarında 

çalıştıkları, 

Mezuniyet sonrası çalışma yıl ortalamasının 12.39 ± 7.77’olduğu, 

Okulda çalışma yılı ortalamasının 6.56 ± 7.55’olduğu, 

%85.4’ünün eğitimci olmaktan çok memnun olduğu, 

%87.8’inin eğitim süresi içerisinde stres yaşadığı, 

%34.1’inin iş yoğunluğu nedeniyle stres yaşadığı, %35.5’inin yaşadığı 

stresleri anlamaya ve çözmeye çalıştığı, 

%79.3’ünün bir güçlükle karşılaştığında uzmandan yardım almadığı 

RÖGÖ puan ortalamalarının 128.64 ± 14.31 olduğu, 

RÖGÖ puan ortalamaları ile, yaş, yaş grubu, medeni durum, gelir 

düzeyi, aile tipi, mezun olunan okul, çalıştıkları okul unvan, mezun 

olduktan sonra çalışma yılı, hemşirelik yapma durumu, şimdiki 

okulda çalışma yılı, uzman yardımı alma durumu arasında anlamlı 

bir ilişki olmadığı, 

RÖGÖ puan ortalamaları ile eğitimci olmaktan “memnun” olma 

durumu arasında anlamlı bir ilişki olduğu bulunmuştur. 

66

ÖNERĐLER 

Hemşirelik eğitimcilerinde stresle baş etme düzeylerini incelemek 

için yapılan bu araştırmada elde edilen bulgular doğrultusunda şunlar 

önerilebilir; 

Hemşire eğitimcilerinde strese yol açan nedenlerin belirlenip, bunları 

düzeltmeye yönelik önlemlerin alınması, 

Hemşirelik eğitimcilerine stresle başa çıkma yolları ile ilgili hizmet içi 

eğitim verilmesi, 

Hemşirelik eğitimcilerinin rolleri ve sorumluluklarının açık bir 

şekilde belirlenmesi, 

Çalışma ortamlarına uyum programlarının geliştirilmesi, 

Hemşire eğitimcilerinin stres düzeylerinin azaltılması amacıyla 

iletişim becerileri eğitimlerinin verilmesi, 

Okulların fiziki koşullarının düzeltilmesi, 

Hemşire eğitimcilerin ekonomik durumlarının düzeltilmesi, 

Hemşire eğitimcilerin zaman yönetimini eğitim yaşamına 

yansıtmalarının sağlanması 

Hemşire eğitimcilerin stresleri ile ilgili kapsamlı araştırmaların belli 

sürelerde yapılması 

KAYNAKLAR 

1. Altıntaş E (2003). Stres Yönetimi. ALFA Basım Yayım Dağıtım Ltd.Şti.,Đstanbul. 

2. Baltaş A, Baltaş Z (2000). Stres ve Başa Çıkma Yolları. Remzi kitapevi, Đstanbul. 

3. Barut Y, Kalkan M (2002). On dokuz Mayıs Üniversitesi Öğretim Elemanlarının 

Tükenmişlik Düzeylerinin Đncelenmesi. On dokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim 

Fakültesi Dergisi, Sayı:14, s:65-76 

4. Beceren B (1999). Türkiye’deki Hemşirelik Yüksekokullarındaki Öğretim Elemanları 

ile Öğrencilerinin Okullarındaki Danışmanlık Hizmetleri Hakkındaki Görüş ve 

Düşüncelerinin Đncelenmesi Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ege Üniversitesi 

Sağlık Bilimleri Enstitüsü, , Đzmir. 

5. Çam O (1994). Eğitimci Hemşirelerin Akademik Kariyer Düzeylerine Göre Değişim 

Gösteren Özellikler. Ege Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi, 10:2, , s:1-13. 

6. Çam O (1995). Hemşirelik Yüksek Okullarında Görevli Eğitimcilerin Yaşadıkları 

Çeşitli Duygu ve Düşüncelerin Đncelenmesi. Ege Üniversitesi Hemşirelik 

Yüksekokulu Dergisi, Cilt:11, Sayı:1, s:39-53 

7. Dağ Đ (1991). Rosenbaum’un Öğrenilmiş Güçlülük Ölçeğinin Üniversite Öğrencileri 

için Güvenirliği ve Geçerliği. Türk Psikoloji Dergisi, cilt:2, sayı:4, s: 269-273 

8. Duymaz E (1999). Yönetici Hemşirelerde Yönetsel Stres Ölçeği Geçerlilik ve 

Güvenirlik Çalışması, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ege Üniversitesi Sağlık 

Bilimleri Enstitüsü, Đzmir. 

67

9. Ekizler H (1994). Akademisyen Hemşire Eğitimcilerinin Klinik Ortamdan Beklentileri 

ve Karşılaştıkları Güçlükler. THD, Cilt:44, Sayı:2, s:4-8 

10. Ertekin Y(1993). Stres ve Yönetim. Türkiye ve Ortadoğu Amme Đdaresi Enstitüsü 

Yayınları, Ankara. 

11. Fadıloğlu Ç, Durmaz A, Şenuzun F (1996). Klinik Eğitimde Etkin Eğitim ve Uygulama 

Đçin Eğitimciler Hangi Özelliklere Sahip Olmalıdır. Türk Hemşireliğinde Yüksek 

Öğreniminin 40. Yılı Simpozyumu Kitabı, Đzmir,s:163-171. 

12. Görgülü S (1990). Hemşirelik ve Đş Ortamı Stresörleri. THD, Cilt:39, Sayı:1, s:23 

13. Güçlü N (2001). Stres Yönetimi. G.Ü. Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, Cilt:21, Sayı:1, 

s:91-109 

14. Hall DC (1977). Hemşire Öğretmenlerin Eğitimi. Tıp ve Hemşirelik Sempozyumu 

Kitabı, Sermet Matbaası, Đstanbul, 25-30 Eylül, s:215-219 

15. HĐSLĐ ŞN ( 1994). Stresle Başa Çıkma : Olumlu Bir Yaklaşım. Türk Psikologlar 

Derneği Yayınları: 2, Ankara. 

16. Hunter P, Haugton DM (1993). Nurse Teacher Stress in Northern Ireland. Journal of 

Advansed Nursing, Cilt.18, s:1315-1325 

17. Đşikhan V (2004). Çalışma Hayatında Stres ve Başaçıkma Yolları. , Sandal Yayınları, 

Ankara. 

18. Karaküçük S, Başaran Z (1997). Stresle Başa Çıkmada Rekreasyon (Boş Zamanları 

Değerlendirme) Faktörü, Milli Eğitim Sanat Kültür Dergisi, Milli Eğitim Basım Evi, 

Sayı:134, Ankara, s:63-68 

19. Ok S, Babacan Ş (1996). Gelecekte Hemşirelik Eğitiminden Beklentilerimiz. Türk 

Hemşireliğinde Yüksek Öğreniminin 40. Yılı Sempozyumu Kitabı, Đzmir,s:71-79 

20. Özgur G, Karalan A, Kılıç M ( 1997). Eğitimci Hemşirelerin Uygulamalı Eğitim ile 

Đlgili Görüşleri. Ege Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi, Cilt:13, Sayı:1- 3, 

s:33- 44 

21. Pektekin Ç (1990). Stres ve Stresle Başa Çıkma Yolları. Hemşirelik Bülteni, Cilt:4, 

Sayı:15, s:95-105 

22. Savaşır I, Şahin NH (1997). Bilişsel-Davranışçı Terapilerde Değerlendirme: Sık 

Kullanılan Ölçekler.Türk Psikologlar Derneği Yayını, Özyurt Matbaacılık, Ankara. 

23. Sorias S (1987). Stresle Đlgili Kavramlar ve Stresin Psikiatrik Bozukluklardaki Önemi. 

Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi, Cilt:26, Sayı:2, s:885-889 

24. Tutar H (2000). Kriz ve Stres Ortamında Yönetim. Hayat Yayıncılık, Đstanbul s:237- 

273 

25. Uğurlu N (2002). Hemşirelerde Kontrol Odağı Đnancı ile Stresle Başaçıkma 

Stratejileri ve Psikolojik Belirti Gösterme Durumları Arasındaki Đlişkiler. 

Yayımlanmamış Doktora Tezi, Erzurum. 

26. Uysal N (1999). Stres ve Hemşirelerde Stres Faktörleri. Đnönü Üniversitesi Sağlık 

Hizmetleri Meslek Yüksekokulu Dergisi, Sayı:5, s:74-79 

68


MEME VE GASTROĐNTESTĐNAL SĐSTEM KANSERLĐ HASTALARIN 

DEPRESYON, AKSĐYETE VE YETĐYĐTĐMĐ DURUMLARININ 

BELĐRLENMESĐ 

DETERMINING OF THE PRESENCE OF DEPRESSION, ANXIETY AND 

DISABILITY OF BREAST AND GASTRO INTESTINAL SYSTEM (GIS) 

CANCER PATIENTS 

Sevgi ÖZKAN* Filiz ÖĞCE** Adalet KUTLU KOCA *** 

*Pamukkale Üniversitesi Denizli Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksek Okulu, Denizli 

**Ege Üniversitesi Đzmir Atatürk Sağlık Yüksek Okulu, Bornova/Đzmir 

***Celal Bayar Üniversitesi Manisa Sağlık Yüksek Okulu, Manisa 

Anahtar Sözcükler: Kanser Hastası, Depresyon, Anksiyete, Yetiyitimi, Hemşirelik 

Key Words: Cancer Patients, Depression, Anxiety, Disability, Nursing 

ÖZET 

Meme ve gastrointestinal sistem (GĐS) kanserli hastaların depresyon, 

anksiyete ve yetiyitimi durumlarının belirlenmesi ve bu durumlara etki eden 

faktörlerin araştırılmasıdır. 

Çalışmanın örneklemini kemoterapi gören, radikal mastektomili 82 

meme ve 41 GĐS kanseri olan 123 hasta oluşturmuştur. Katılımcılar sosyodemografik 

veri formu, Hastane Anksiyete ve Depresyon Ölçeği (HAD), Kısa 

Yetiyitimi (KYY) ve Çok Boyutlu Algılanan Sosyal Destek Ölçeği (ÇBASDÖ) ile 

değerlendirilmiştir. 

Hastaların %75,6’sında depresyon, %59,3’ünde anksiyete riski 

saptanmış ve %88,6’sının değişik seviyelerde yetiyitimi yaşadıkları 

belirlenmiştir. GĐS kanserli hastaların hastalık süresi, ilerlemiş tümör evresi, 

depresyon ve anksiyete riski daha fazla görülürken, meme kanserli hastalarda 

yetiyitimi yaşanan gün sayısı daha fazla bulunmuştur. Meme ve GĐS kanser 

tanısı konulmasından sonra geçen süre arttıkça hastalardaki anksiyete ve 

depresyon düzeylerinin anlamlı olarak azaldığı saptanmıştır. Hastanın yaşı ve 

hastalığın prognozu kötüleştikçe, anksiyete ve depresyon seviyelerinin 

artmakta olduğu ve anksiyete yükseldikçe yetiyitimi puanının da arttığı 

bulunmuştur. Ağır yetiyitimi yaşayan hastaların sosyal desteğinin daha az 

olduğu belirlenmiştir. 

Farklı kanser türleri ve beraberinde getirdiği tedavi uygulamaları 

hastaların işlevsel ve psikolojik durumlarında değişikliklere neden olmaktadır. 

Bu nedenle kanserli hastaların bakımında kilit noktada bulunan hemşirelerin 

biyo-psikososyal bütüncül yaklaşım uygulaması önemlidir. 

69

SUMMARY 

To determine the presence of depression, anxiety and disability of breast 

and Gastro Intestinal System (GIS) cancer patients, and to examine the factors 

that affect these symptoms. 

A total of 123 patients (82 breast cancer patients underwent radical 

mastectomy and 41 patients with GIS cancer) were recruited. All subjects were 

evaluated with the socio-demographic patient form, Hospital Anxiety and 

Depression Scale (HAD), Brief Disability Questionnaire (BDQ), and 

Multidimensional Scale of Perceived Social Support (MSPSS). 

It was confirmed that 75,6% of patients have a risk of depression and 

59,3% of them have a risk of anxiety, and it was determined that 88,6% of the 

patients live with some level of disability. Statically significant increase in the 

risk of depression and anxiety was observed with an increased of the illness 

period and advanced disease of GIS cancer patients was obtained. And disability 

time was found high in breast cancer patients. In addition, anxiety and 

depression levels were decreased in both groups as the time of diagnosis 

increase. It was also found that anxiety and depression levels were increased 

by increasing age and advanced disease. The disability score was found high 

when anxiety has increased. Having a low level of social support was present in 

patients who had heavy disability. 

Different cancer diagnoses with their treatment may impact the functional 

and psychological aspects of the patients. Therefore it is important to give biopsychosocial 

holistic approach to cancer patients by the nurses who play a key 

role. 

GĐRĐŞ 

Kanser tanısıyla başlayan psikolojik sarsıntı, uzun süren ve 

defalarca hastaneye yatmayı gerektiren kemoterapi sürecinde de 

artarak devam etmektedir. Hastalığın farkına varma, hastaneye yatma 

dönemlerinde günlük yaşantının kesintiye uğraması ve kemoterapinin 

yan etkileri gibi pek çok faktör hastanın psikolojisini olumsuz 

etkilemektedir. Yapılan çalışmalarda, kanser hastalarında %29–47 

oranında tanı konacak düzeyde ruhsal bozukluk varlığı ve depresyon ve 

anksiyetenin sıklıkla yaşanan psikiyatrik problemler olduğu belirtilmiştir 

(Ateşçi ve ark. 2003, Friedman ve ark. 2005, Wong-Kim ve Bloom 2005). 

Yeni tanı konmuş meme kanserli kadınlarda depresyon prevalansı 

%10–32 arasında olup (Wong-Kim ve Bloom 2005), mastektomi sonrası 

tanılanan depresyon ve anksiyete oranı ise %22 olarak rapor edilmiştir 

(Simpson ve ark. 2002). Hastanın tedaviye uyumunu ve hastanede kalış 

süresini etkilemesi bakımından depresyon ve anksiyete gibi önemli 

psikolojik bozuklukların sinyallerinin erken tanılanması önemlidir. 

Kadın hastalar üzerinde yapılan bir araştırmada, tedavi edilmeyen 

depresyonun yaşam kalitesinde düşmeye neden olduğu ve buna bağlı 

olarak kadınların hastalanmadan önceki aktivitelerini yapmada 

70

zorlandıkları belirtilmiştir (Wong-Kim ve Bloom 2005). Bir başka 

çalışmada, depresyondaki hastaların dayanılabilecek düzeydeki ağrıya 

daha fazla tepki verdikleri belirtilmiştir (Snaith 2003). 

Kanser hastalarında anksiyete ve depresyonu önlemede sosyal 

destek oldukça önemlidir, zira değişik tipteki kanserli hastalarla yapılan 

bir araştırmada; tanı konduktan bir yıl sonra psikolojik bozukluk 

görülme oranı % 31,8 bulunurken, aynı grupta depresyon tanısı konan 

hastaların sosyal destek puanlarının düşük olduğu görülmüştür 

(Simpson ve ark. 2002). 

Kanser hastalarının psikolojilerini olumsuz etkileyen diğer bir 

boyut, işlevsel durumdaki bozulma ya da yetiyitimidir. Yetiyitimi “bir 

etkinliği, kişi için normal kabul edilen sınırlarda veya biçimde 

yapabilmede, bir kısıtlama ya da kayıp” olarak tanımlanmaktadır. 

Bedensel olarak, hareket ve motor aktivitelerin gerçekleştirilmesiyle 

ilgili; sosyal olarak da tanımlanmış bir sosyal rol bağlamında beklenen 

etkinliklerin ve gözlenebilir davranışların yerine getirilmesinde bir 

yetersizlik söz konusu olmaktadır (Kaplan 1995). Genel tıbbi 

durumlarda yetiyitiminin fiziksel sınırlılık nedeniyle yaşandığı, ancak 

olaya ruhsal bozuklukların birlikte olduğu durumlar da eklenirse 

birçok alanda yetiyitimi yaşandığı belirtilmektedir (Şentürk ve Sağduyu 

2004). Bu bağlamda düşünüldüğünde kanser hastaları hem bedensel 

hem de sosyal anlamda yetiyitimi yaşamaktadırlar. 

Modern kanser tedavisinde hastanın tedaviye uyumu ve tedavinin 

başarısını arttırmak için psikososyal ihtiyaçlarını ve yetiyitimi durumlarını 

göz ardı etmemek gerekir. Bu nedenle, öncelikle hastanın psikolojik 

durumunun iyi değerlendirilerek, depresyon ve anksiyete varlığının ve 

şiddetinin belirlenmesi kanser tedavisinin göz ardı edilmemesi gereken 

bir bölümünü oluşturmaktadır. Sağlık ekibi ve ailenin birlikte hareket 

etmesi gereken bir tedavi yaklaşımını zorunlu kılan kanserde, hastalara 

sosyal destek bağlamında; hastalık süreciyle ilgili bilgilendirme 

aşamasında sağlık ekibinin, duygusal destek anlamında da ailearkadaş 

desteğinin özümsenmeyecek bir yeri vardır. Sağlık ekibinde 

hasta bakımından birebir sorumlu olan hemşirelerin hastanın ruhsal 

değişimleri açısından dikkatli olmaları ve aile ile işbirliği yapmaları 

normalden sapmaların erken fark edilmesini sağlayacaktır. 

Kadınlarda en sık görülen kanser olmasının yanı sıra, dişiliği ve 

cinselliği sembolize eden organa tehdit oluşturmasından dolayı meme 

kanseriyle ilgili fizyolojik ve psikososyal açıdan pek çok çalışma 

yapılmış ve hastalığın psikolojik etkilerinin tedavi sürecine etkisi açıkça 

belirtilmiş (Friedman ve ark.2005, Makabe ve Nomizu 2006, Montazeri 

ve ark. 2000) olmasına rağmen yetiyitimi yönünden konu pek 

incelenmemiştir. Gastrointestinal sistem kanserlerinin psikolojik 

yönüyle ilgili az sayıda yapılmış çalışma vardır (Matsushita ve ark. 

71

2005). Bu nedenle çalışmamızda ülkemiz kadınlarında en sık görülen 

iki kanser türü olan meme ve mide kanseri ele alınmış ve mide sistem 

bazında düşünülerek GĐS olarak genellenmiştir (TC Sağlık Bakanlığı 

Kanserle Savaş Daire Başkanlığı Yayını 2002). Meme ve GĐS kanseri 

tanısı almış kemoterapi alan bayan hastalardaki depresyon, anksiyete 

ve yetiyitimi durumlarının belirlenmesi ve depresyon, anksiyete ve 

yetiyitimi ile ilişkili olabilecek etmenlerin incelenmesi amaçlanmıştır. 

GEREÇ ve YÖNTEM 

Araştırma kesitsel tipte planlanmıştır. Örneklemini, Pamukkale 

Üniversitesi Tıp Fakültesi Hastanesi, Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi 

Hastanesi ve Celal Bayar Üniversitesi Sağlık Uygulama ve Araştırma 

Merkezi Onkoloji bölümlerinde Ocak 2005- Haziran 2006 tarihleri 

arasında kemoterapi gören, yatarak veya ayaktan tedavi edilen meme 

(radikal mastektomili) ve gastrointestinal sistem (GĐS) kanseri olan 

hastaların tamamı oluşturmuştur. Okur-yazar olmayan, görüşme veya 

test uygulamasına engel olacak düzeyde bilişsel işlev bozukluğu 

gösteren terminal dönemdeki hastalar çalışma dışında bırakılmıştır. 

Hastalara çalışma hakkında bilgi verilmiş ve çalışmaya katılmayı kabul 

eden 82 meme kanseri, 41 GĐS kanseri nedeniyle kemoterapi gören 123 

kadın çalışma grubunu oluşturmuştur. Veri formları araştırmacılar 

tarafından Đzmir, Manisa ve Denizli illeri Tıp Fakültesi Hastanelerinde 

yukarıda belirtilen tarihlerde eş zamanlı toplanmıştır. Çalışma için 

üniversitelerin Etik Kurul’larından izin alınmıştır. 

Kullanılan Ölçekler; 

Sosyodemografik Veri ve Bilgi Toplama Formu: Bu formda 

hastanın sosyodemografik özellikleri (yaş, eğitim düzeyi, medeni 

durum, meslek) ve hastalığına yönelik bilgileri sorgulanmaktadır. 

Hastane Anksiyete ve Depresyon Ölçeği (HAD, Hospital Anxiety 

and Depression Scale): Bedensel hastalığı olan hastalar ve birinci 

basamak sağlık hizmetine başvuranlarda anksiyete ve depresyon 

yönünden riski belirlemek, düzeyini ve şiddet değişimini ölçmek 

amacıyla geliştirilmiş bir kendini değerlendirme ölçeğidir (Zigmond ve 

Snaith 1983). Soruların içeriği hastanın hayattan zevk alması, endişe 

ve gerginlik duygusu, dış görünüşüne ve çevresinde olup bitenlere 

ilgisini, şimdiki ve geçmişteki haliyle karşılaştırarak sonuca ulaşmaya 

yönelik olarak düzenlenmiştir. Türkçeye çevrilmiş, geçerlilik ve 

güvenilirlik çalışması yapılmıştır (Aydemir ve ark. 1997). Ölçekte, 

anksiyete (HAD-A) ve depresyon (HAD-D) alt ölçeklerini içeren toplam 

14 soru vardır. Bunların yedisi (tek sayılar) anksiyeteyi ve diğer yedisi 

(çift sayılar) depresyonu ölçmektedir. Dörtlü Likert tipi ölçüm sağlar. 

Türkiye’de yapılan çalışma sonunda anksiyete alt ölçeği için kesme 

puanı 10, depresyon alt ölçeği için ise 7 bulunmuştur. Buna göre bu 

72

puanların üzerinde alanlar risk grubu olarak değerlendirilirler. 

Hastaların her iki alt ölçekten alabilecekleri en düşük puan 0, en 

yüksek puan 21’dir. HAD bedensel belirtilere ilişkin madde içermemesi 

nedeniyle tercih edilmiştir (Aydemir ve ark. 1997). 

Kısa Yetiyitimi Anketi (KYY) 

Bedensel ve sosyal yetiyitimini değerlendirmek üzere, Genel 

Sağlık Taraması Kısa Formu’ndaki (Stewart ve ark. 1988) yetiyitimine 

ilişkin sorular temel alınarak geliştirilmiştir. Türkçe’ye çevrilmiş ve 

test-tekrar test güvenilirlik çalışması yapılmıştır (Kaplan 1995). Son bir 

aylık dönemin değerlendirildiği KYY 11 sorudan oluşur. Ayrıca son bir 

ay içinde günlük işlerin aksatıldığı ve yatakta geçirilen günlerin 

sayısının soruşturulduğu iki madde içermektedir. Bedensel ve sosyal 

alandaki yetiyitimi 0 (hiç), 1 (bazen ya da biraz) veya 2 (her zaman ya 

da oldukça) olarak puanlandırılır ve bunların toplanması ile yetiyitimi 

toplam puanları elde edilir. 0-4: yetiyitimi yok, 5-7: hafif yetiyitimi, 8- 

12: orta düzeyde yetiyitimi, 13 ve üstü: ağır düzeyde yetiyitimi olarak 

değerlendirilir. 

Çok Boyutlu Algılanan Sosyal Destek Ölçeği: 

Zimet ve arkadaşları tarafından 1988 yılında aile, arkadaş ve 

önemli bir kişi ya da özel bir kişi gibi üç kaynaktan oluşan sosyal 

desteğin yeterliliğini değerlendirmek için geliştirilmiştir. Toplam 12 

maddeden oluşan ölçeğin her bir dört maddeyi içeren üç alt boyutu 

vardır. Likert tipi olan ölçekte her madde 1’den (kesinlikle hayır) 7’e 

(kesinlikle evet) kadar puanlanmaktadır. Alt boyut toplam puanlarının 

toplanması ile ölçeğin toplam puanı hesaplanmaktadır. Elde edilen 

puanın yüksek olması algılanan sosyal desteğin yüksek olduğunu 

göstermektedir (Zimet ve ark. 1988) 

Ülkemizde daha önce farklı hasta grupları, üniversite öğrencileri 

ve normal populasyonda yapılan çalışmalarda bu ölçeğin geçerli ve 

güvenilir olduğu saptanmıştır (Eker ve Arkar 1995). 

Đstatistiksel değerlendirmeler 

Verilerin analizinde frekans ve ortalama dağılımlar alınmış, 

karşılaştırmalı tablolarda ki-kare, t-testi ve tek yönlü Anova testleri 

kullanılmıştır. Çalışma verilerinin analizinde SPSS 11.0 paket programı 

kullanılmıştır. 

BULGULAR 

Çalışmaya katılan 82 (%66,7) meme kanseri, 41 (%33,3) GĐS 

kanseri nedeniyle kemoterapi alan kadınların yaş ortalaması 52,69 

(SS:11,71) dur. Hastaların %75,6’sında (n=93) depresyon riski, 

+%59,3’ünde (n=73) ise anksiyete riski olduğu belirlenmiştir. 

73

Hastaların yetiyitimi puanları incelendiğinde; %11,4’ünün (n=14) 

yetiyitimi yaşamadığı, %14,6’sının (n=14) hafif, %39,8’inin (n=49) orta, 

%34,1’inin (n=42) ise ağır yetiyitimi yaşadığı saptanmıştır. 

Tablo 1: Meme ve GĐS Kanserli Olan Kadınların Demografik ve Diğer Özellikleri 

Değişkenler 

Yaş ortalaması a 

Hastalık süresi (ay) a 

Anksiyete (ort) a 

Depresyon (ort) a 

Kısa yetiyitimi(top.) a 

Yetiyitimi olan gün a 

Yatakta geçen gün a 

Sosyal destek (top) a 

Hastalık Evresi b 

Lokalize 

Đlerlemiş 

Bölgesel 

Metastaz 

Eğitim düzeyi b 

Đlkokul ve altı 

Ortaokul ve üstü 

Medeni durum b 

Evli 

Bekar/ boşanmış/ dul 

Çalışma durumu b 

Çalışmıyor 

Çalışıyor 

Meme(n=82) 

Ort.(ss) 

52,40(12,11) 

5,14 (2,39) 

9,61 (5,08) 

9,13 (5,02) 

10,68 (5,03) 

13,28(12,90) 

6,09(9,42) 

64,85(15,81) 

n (%) 

25(73,5) 

10(40,0) 

24(85,7) 

23(63,9) 

58(69,0) 

24(61,5) 

63(65.6) 

19(70,4) 

45(61,6) 

37(70,4) 

a: Đstatistiksel analizde independent t-test uygulanmıştır. 

b: Đstatistiksel analizde X 2 testi kullanılmıştır. 

GIS(n=41) 

Ort.(ss) 

53,26(11,00) 

45,82(41,80) 

13,24 (4,67) 

12,37 (4,69) 

11,13 (5,83) 

8,02(10,92) 

6,65(12,99) 

64,53(14,82) 

n (%) 

9(26,5) 

15(60,0) 

4(14,3) 

13(36,1) 

26(31,0) 

15(38,5) 

33(34,4) 

8(29,6) 

28(38,4) 

13(26,0) 

p değeri 

0,692 

0,000 

0,000 

0,001 

0,674 

0,027 

0,806 

0,913 

0,004 

0,267 

0,414 

0,108 

Tablo 1’de meme ve GIS kanseri olan kadınların demografik ve 

diğer özellikleri verilmiştir. Her iki kanser grubunda hastaların yaşları 

arasındaki fark anlamlı değildir (p0,05). Kanser tipi ile hastalık süresi, 

hastalık evresi, depresyon, anksiyete ve yetiyitimi olan gün sayısı arasında 

anlamlı farklar bulunmuştur (p

Tablo 2: Meme ve GĐS Kanserli Hastalarda Hastalık Verileri ve Diğer Sosyo-Demografik 

Değişkenler 

Değişkenlerin Yetiyitimi, Anksiyete ve Depresyona Etkisi 

Tanı yılı a 

1 yıl altı (n=82) 

1 yıl ve üstü (n=41) 

Tümör sınıflaması b 

Lokalize 

n=34) 

Đlerlemiş 

(n=25) 

Bölgesel 

(n=28) 

Metastatik(n=36) 

Yaş grupları b 

40 yaş üstü (n=21) 

41-55 yaş (n=54) 

56 yaş ve üstü (n=48) 

Eğitim düzeyi a 

Đlkokul ve altı 

(n=84) 

Ortaokul ve üstü (n=39) 

Medeni durum a 

Evli 

(n=96) 

Bekar/dul/boşanmış (n=27) 

Çalışma durumu a 

Çalışmayan 

(n=73) 

Çalışan 

(n=50) 

Kısa 

yetiyitimi 

10,68(5,03) 

11,13(5,83) 

9,70(4,89) 

10,09(6,28) 

12,09(4,38) 

11,44(5,46) 

10,00(5,03) 

10,19(5,35) 

11,91(5,25) 

10,97(5,08) 

10,52(5,77) 

10,31(5,30) 

12,69(4,89) 

10,32(5,15) 

11,57(5,44) 

Anksiyete Depresyon p değeri 

11,58(5,49) 

9,33(4,24) 

9,68 (5,23) 

14,87(3,97) 

9,32 (5,23) 

10,29(4,64) 

10,23(5,19) 

9,56(4,54) 

12,52(5,53) 

10,94(5,22) 

10,58(5,22) 

10,98(5,37) 

10,30(4,59) 

11,28(4,85) 

10,17(5,67) 

a Đstatistiksel analizde independent t-test uygulanmıştır. 

b Đstatistiksel analizde oneway Anova testi uygulanmıştır. 

10,94(5,45) 

8,82(4,04) 

8,85(5,06) 

14,64(3,85) 

8,29(4,30) 

9,99(4,87) 

10,27(4,78) 

8,78(4,64) 

11,86(5,34) 

10,41(5,27) 

9,84(4,78) 

10,33(5,43) 

9,90(3,83) 

10,37(5,02) 

10,03(5,28) 

KYY 

0,674 

A 

0,023 

D 

0,030 

0,253 0,000 0,000 

0,192 0,013 0,009 

0,677 0,724 0,555 

0,034 0,514 0,645 

0,204 0,262 0,715 

Hastalık verileri ve sosyodemografik değişkenlerin KYY, anksiyete 

ve depresyon üzerine etkileri Tablo 2 de verilmiştir. Hastalık süresi 1 

yılın altında olan kadınların, depresyon (p= 0,030) ve anksiyete (p=0,023) 

puan ortalamaları anlamlı düzeyde yüksek bulunmuştur. Hastalık 

süresi ile yetiyitimi arasında ise anlamlı bir ilişki saptanmamıştır 

(p0,05). 

Tümör sınıflamasının KYY, depresyon ve anksiyeteye etkisi 

incelendiğinde; depresyon (p=0,000) ve anksiyete (p=0,000) riski ileri 

derecede anlamlı bulunmuştur. Yapılan ileri analizde; ilerlemiş evrede 

tümörü olan hastaların, lokalize (p=0,000), bölgesel (p=0,000) ve 

metastatik (p=0,002) evrede tümörü olan hastalara göre anksiyete 

puanlarının daha yüksek olduğu belirlenmiştir. Aynı şekilde tümörü 

ilerlemiş evrede olan hastaların depresyon puan ortalamaları, tümörü 

lokalize (p=0,000), bölgesel (p=0,000) ve metastatik (p=0,001) evrede 

olanlara göre daha yüksek bulunmuştur. 

Yaşın KYY, depresyon ve anksiyete riskine etkisi incelendiğinde; 

yaşın yetiyitimi ile ilişkili olmadığı, depresyon (p=0,009) ve anksiyete 

(p=0,013) riskinin ise ilişkili olduğu belirlenmiştir. Yapılan ileri 

analizde, 41-55 yaş arasında olan kadınlarda, 56 yaş ve üstünde olan 

kadınlara göre depresyon (p=0,006) ve anksiyete (p=0,011) puan 

ortalamaları daha yüksek ve aradaki fark anlamlı bulunmuştur. 

75

Eğitim, medeni ve çalışma durumunun KYY, depresyon ve anksiyete 

riskine etkisi araştırıldığında ise anlamı bir fark belirlenmemiştir 

(p0,05). 

Tablo 3: Anksiyete ve Depresyon Riski Olan ve Olmayan Hastaların, KYY Toplam Puanı, 

Yetiyitimi Olan Gün ve Yatakta Geçen Gün Ortalamaları 

Anksiyete Riski Depresyon Riski p değeri 

Var (n:73) Yok (n:50) Var (n:93) Yok (n:30) A D 

KYY toplam puanı 11,98(5,45) 10,04(5,06) 10,96(5,31) 10,43 (5,29) 0,049 0,640 

Yetiyitimi olan 

gün 

12,98(13,16) 9,40(11,20) 11,84(12,77) 10,53 (11,68) 0,118 0,602 

Yatakta geçen gün 6,10 (10,07) 6,54(11,60) 6,66(11,19) 5,10 (9,04) 0,828 0,441 

KYY: Kısa yetiyitimi A: Anksiyete D: Depresyon 

Đstatistiksel analizde independent t testi kullanılmıştır. 

Günlük işlerin aksatıldığı gün sayısı ve yatakta geçen gün sayısı 

ile anksiyete ve depresyon riski olan ve olmayan gruplar arasında 

anlamlı fark bulunmamıştır (p0,05) (Tablo 3). KYY toplam puanı 

anksiyete riski olan grupta olmayana göre anlamlı şekilde fazla iken 

(p=0,049), depresyon riskinde anlamlı fark bulunmamıştır. 

Tablo 4: Sosyal Desteğin Anksiyete, Depresyon ve KYY'ne Etkisi 

Sosyal destek toplam puanı p değeri 

Anksiyete riski a 

Yok (n=50) 63,76(16,25) 0,559 

Var (n=73) 65,42(14,91) 

Depresyon riski a 

Yok (n=30) 66,17(13,34) 

Var (n=93) 64,28(14,08) 0,562 

Kısa yetiyitimi b 

Yok (n=14) 75,01( 3,87) 0,024 

Hafif(n=18) 64,06(13,79) 

Orta (n=49) 65,52 (14,26) 

Ağır (n=42 60,71 (18,24) 

a Đstatistiksel analizde independent t testi kullanılmıştır. 

b Đstatistiksel analizde oneway Anova testi kullanılmıştır. 

Sosyal desteğin anksiyete, depresyon ve KYY’ne etkisi incelendiğinde; 

sosyal desteğin anksiyete ve depresyon gruplarında fark yaratmadığı 

(p0,05), ağır yetiyitimi olan hastaların hiç yetiyitimi olmayan hastalara 

göre düşük sosyal destek puanına sahip oldukları ve aradaki farkın 

anlamlı olduğu belirlenmiştir (p=0.024) (Tablo 4). 

TARTIŞMA 

Çalışmaya katılan meme kanserli ve GĐS kanserli hastaların yaş 

ortalamaları arasında anlamlı bir fark belirlenmemiştir. Ancak GĐS 

kanserlerinde hastalık sürecinin meme kanserli hastalara göre oldukça 

76

uzun olduğu, tümör sınıflamasına göre ilerlemiş evrede bulunan hasta 

sayısının ise anlamlı şekilde fazla olduğu belirlenmiştir. Bu süreç GĐS 

kanserli hastaların depresyon ve anksiyete düzeylerine de yansımış ve 

anlamlı olarak daha yüksek belirlenmiştir. GĐS kanserli hastaların 

yetiyitimi toplam puanları anlamlı olmamakla birlikte, meme kanserli 

hastalara göre daha yüksektir. Bunun yanında meme kanserli hastaların 

yetiyitimi gün sayıları daha yüksek bulunmuştur. Đki grup arasında 

yatakta geçirdikleri gün sayısı ve sosyal destek puanları açısından 

belirgin bir fark yoktur. Meme ve GĐS kanserli hastaların tanı yılı “bir 

yıl ve üstü” olanların yetiyitimi puanlarında artış, anksiyete ve 

depresyon puanlarında anlamlı bir azalma göze çarpmaktadır. 

GĐS kanserli hastalarda yapılan bir çalışmada; orta yaş ve 

kemoterapi alanlarda, yaşlı ve kemoterapi almayanlara göre anksiyete 

puanları, kemoterapi alanlarda da almayanlara göre depresyon seviyeleri 

daha yüksek bulunmuştur. Kanserli hastalarda psikolojik sorunlar 

daha fazladır; majör depresyonun %7, yetiyitimi ve ağrı düzeylerinin 

%20-25 oranında arttığı ifade edilmektedir (Matsushita ve ark. 2005). 

Bizim çalışmamızda depresyon riski (%75,6) ve yetiyitimi (%88.5) 

oranları yüksek bulunmuştur. Bu sonuçlar kemoterapi alan hastaların 

depresyon ve yetiyitimi düzeylerinin izlenmesi ve sürekli destek 

sağlanması gerektiğini göstermektedir. 

Montazeri ve arkadaşları (2000), meme kanseri tanısı öncesi ve 

sonrasında hastaların %48’inin şiddetli anksiyete yaşadığını bildirmişlerdir. 

Çalışmamızda da benzer şekilde anksiyete riski %48,1 oranında 

bulunmuştur. 

Kızılcı (1999), kemoterapi alan kanserli hastalar ve yakınlarının 

yaşam kalitesi’ne ilişkin çalışmasında; GĐS kanserli hastaların yaşam 

kalitelerini meme, akciğer kanseri, lenfoma ve jinekolojik kanserlere göre 

daha düşük bulmuştur. Bizim çalışmamızda da GĐS kanserli hastalarda 

depresyon, anksiyete düzeyleri ile yetiyitimi puanları meme kanserli 

hastalara göre daha yüksek bulunmuştur. GĐS kanserli hastaların tanı, 

tedavi süreçlerinin uzun sürmesi ve yapılan uygulamalar ve ortaya 

çıkan komplikasyonlar (beslenme yetersizliği gibi) nedeniyle meme 

kanserli hastalara göre daha fazla anksiyete ve depresyon yaşamaları 

nedeniyle, bu hastaların bakım ve tedavi süreçlerinde psikolojik 

yönlerinin de önemsenmesi ve destek olunması gerekmektedir. 

Çalışmamızda, hastalığı lokal olan hastaların yetiyitimi, anksiyete ve 

depresyon düzeyleri, ilerlemiş ve metastatik olanlara göre oldukça 

düşük bulunmuş ve hastalığı ilerlemiş hastaların anksiyete ve depresyon 

puanlarında lokalize olanlara göre anlamlı fark elde edilmiştir. Kanserin 

evresi ilerledikçe yetiyitimi puanlarında anlamlı olmamakla birlikte 

yükselme görülmüştür. 

77

10.056 meme kanserli kadından alınan örneklemde (n=349) ve 

kontrollü bir çalışmada; mental, sosyal ve psikolojik iyilik hali ve 

fiziksel fonksiyon durumları değerlendirilmiş ve kontrol grubuyla bu 

açılardan fark olmadığı ancak kanser grubuna yapılan bazı tıbbi 

uygulamaların aktiviteleri kısıtladığı saptanmıştır. Kanserli grupta 

durumu ilerlemiş hastalarda mental sağlık ve fiziksel fonksiyonlarda 

kısıtlılık görülmüştür. Đleri yaş hastalarında her iki grup için de ilaç 

uygulamalarının çok olması, yapılan tanılama yöntemlerine bağlı 

olarak aktivitelerde sınırlılıkların yaşandığını, bunun yanı sıra mental 

ve iyilik hallerinin daha iyi olduğunu bildirmişlerdir. Hastalığı ilerlemiş 

genç hastalarda psikolojik destek verirken, yaşlılarda ise ciddi tıbbi ve 

fiziksel zorluklar yaşandığı belirlenmiştir (Vinokur ve arkadaşları 1989). 

Çalışmamızda da hastaların yaşının ilerlemesinin anksiyete ve 

depresyon puanlarında artışa neden olduğu görülmüştür. 

Kanserli hastalarda hem tedavi ve bakım hem de hastalığın 

algılanmasında, hastalığın bulunduğu evre belirleyici olmaktadır. 

Çünkü tümörün evresi kişinin yaşam süresine doğrudan etki etmekle 

birlikte, ileri dönemde tedavi ve bakım amaçlı yapılan girişimler ve 

hastanede kalma sürelerinde meydana gelen uzamayı da beraberinde 

getirmektedir. Bu nedenle ileri evrede bulunan hastaların anksiyete ve 

depresyon seviyelerinde yükselme görülmektedir. Matsushita ve 

arkadaşlarının (2005); GĐS kanserli hastaların anksiyete ve depresyon 

düzeylerinin hem kontrol hem de deney gruplarında ileri evrede 

olanlarda daha yüksek olduğunu ve 6 ay sonrasına kadar bile ameliyat 

öncesi dönemdeki düzeyine dönmediğini bildirmişlerdir. Depresyon 

seviyelerinde ameliyat öncesinden taburculuk öncesine kadar olan 

dönemde artış meydana geldiği, anksiyete düzeylerinde ise değişiklik 

olmadığını bulmuşlardır. 

Çalışmamızda, istatistiksel açıdan anlamlı olmasa da, çalışan 

hastaların yetiyitimi puanlarının, çalışmayanların ise anksiyete puanlarının 

daha yüksek olduğu bulunmuştur. Ancak yetiyitimi, anksiyete ve 

depresyon seviyelerinde çalışan ve çalışmayan hastalar açısından bir 

fark bulunmamıştır. Bir çalışmada, GĐS kanserli hastalardan çalışan 

kesimi oluşturan memur/işçi grubunun yaşam kalitesi daha yüksek 

bulunmuştur (Kızılcı 1999). Bu durum, aktif çalışma yaşamlarına 

sahip olan hastaların hastalık durumlarına sürekli odaklanmalarını 

önlediğini göstermektedir. 

Simpson ve arkadaşları (2002), 89 meme kanserli kadına psikolojik 

destek eğitimi vermişler; eğitim öncesi, bir yıl sonrası ve iki yıl 

sonrasını değerlendirerek psikiyatrik ölçümlerle sosyal destek arasında 

güçlü bir ilişki olduğunu ortaya çıkarmışlardır. Bu hastalarda görülen 

psikiyatrik sorunların başlangıcındaki sosyal desteğin sonraki dönemlerden 

daha iyi olduğunu belirlemişlerdir. Wonghongkul ve arkadaşları (2006), 

tanı süreleri 3 yıldan az olan meme kanserli hastaların durumları ile başa 

çıkmak için en çok “sosyal destek”i kullandıklarını bildirmişlerdir. Bu 

78

çalışmaların aksine bizim çalışmamızda Makabe ve Nomizu’nun (2006) 

çalışmasına benzer olarak meme kanserli hastalarda sosyal destek ile 

hastaların psikolojik durumları arasında istatistiksel olarak anlamlı bir 

fark bulunmamıştır. Ağır yetiyitimi olan hastaların olmayanlara göre 

sosyal destek puanları ise düşük bulunmuştur. Tüm bu bulgular 

hastalardaki sosyal destek açığını ortaya çıkarmaktadır ve bu konuda 

onkoloji hemşirelerinin hasta yakınlarının farkındalığını arttırmak için 

eğitim vermeleri önemlidir. 

Çalışmaya katılan hastaların eğitim düzeylerine göre, yetiyitimi, 

anksiyete ve depresyon seviyeleri arasında anlamlı bir fark saptanmamıştır. 

Eğitim düzeyinin kanserli hastanın yaşadığı psikolojik sürece etkisi 

olmadığı bulunmuştur. Solak ve Başer (2003) çalışmasıyla bulgularımız 

uyumludur. 

Çalışmamızda medeni duruma göre değerlendirme yapıldığında; 

evli olan hastaların bekar/dul/boşanmış olanlara göre daha az yetiyitimi 

yaşadıkları bulunmuştur. Anksiyete ve depresyon puanlarında ise 

medeni duruma göre anlamlı bir fark belirlenmemiştir. Bu durum, evli 

olan hastaların sorumluluklarının fazla olduğu dikkate alındığında; 

hastalık durumunda dahi sorumluluklarını yerine getirmek zorunda 

oldukları düşüncesiyle açıklanabilir. Ancak sosyal destek puanı yüksek 

olan hastaların yetiyitimi yaşamadıkları, sosyal destek puanı düşük 

olanların ise daha fazla ağır yetiyitimi yaşadıkları dikkate alındığında 

bu sonuç; evli olanların kalabalık bir aile ortamı içinde daha fazla sosyal 

desteğe sahip olmaları ve böylelikle daha az yetiyitimi yaşamaları ile 

açıklanabilir. 

Anksiyete riski olan hastaların yetiyitimi puanları arasında anlamlı 

fark saptanmıştır. Bu bulgu anksiyete durumunun artmasının yetiyitimine 

neden olabileceğini düşündürmektedir. Hastalık durumuna bağlı ve 

özellikle kanserli hastalarda anksiyetenin artması fiziksel yetersizliği de 

arttırabilmektedir. 

SONUÇ 

Kanser tanısı, tedavi ve bakım süreci bireylerin yaşamında zor 

atlatılabilecek bir kriz yaratmaktadır. Hastaların krizle baş edebilmelerini 

sağlamak amacıyla; tedavideki ilerlemeler ışığında kanserin baş edilebilir 

bir hastalık olduğunun algılanması sağlanarak, kanserli hastalara 

biyopsikososyal bütüncül yaklaşımın uygulanması önerilmelidir. Bu 

bağlamda hastalığın seyrini zorlaştıracak depresyon, anksiyete ve yetiyitimi 

belirti ve bulgularının erken tanılanması, hastalara verilebilecek destek 

sistemleri, kültürel tutum, kişilik yapısı ve baş edebilme gücü gibi 

faktörlerin dikkatle ele alınması oldukça önemlidir. Modern kanser 

tedavisinde multidisipliner çalışma kapsamında onkoloji hemşirelerinin, 

hasta ve yakınlarına yönelik depresyon, anksiyete ve yetiyitimi belirtileri ile 

yeterli sosyal destek sağlama konularında yönlendirici olmaları önerilebilir. 

79

KAYNAKLAR 

1. Ateşci FÇ, Oğuzhanoğolu NK, Baltalarlı B ve ark (2003). Kanser hastalarında 

psikiyatrik bozukluklar ve ilişkili etmenler. Türk Psikiyatri Dergisi, 14: 2, 145-152. 

2. Aydemir Ö, Güvenir T, Küey L ve ark (1997). Hastane Anksiyete ve Depresyon Ölçeği 

Türkçe formunun geçerlilik ve Güvenilirliği. Türk Psikiyatri Dergisi, 8, 280-287. 

3. Eker D, Arkar H (1995). Çok boyutlu algılanan sosyal destek ölçeğinin faktör yapısı 

geçerlilik ve güvenilirliği. Türk Psikoloji Dergisi.,10: 34, 45-55. 

4. Friedman LC, Kalidas M, Elledge R ve ark (2005). Optimism, social support and 

psychosocial functioning among women with breast cancer, Psycho-Oncology, 

http// www.interscience.wiley.com. 

5. Kaplan Đ (1995). Yarıkırsal bir sağlık ocağına başvuran hastalarda ruhsal 

bozuklukların yetiyitimi ile ilişkisi. Türk Psikiyatri Dergisi, 6: 3, 169-179. 

6. Kızılcı S (1999). Kemoterapi Alan Kanserli Hastalar ve Yakınlarının Yaşam Kalitesini 

Etkileyen Faktörler. C. Ü. Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi, 3: 2, 18-26. 

7. Makabe R, Nomizu T (2006). Social support and psychological and physical states 

among Japanese patients with breast cancer and their spouses prior to surgery. 

Oncol Nurs Forum. 3; 33(3), 651-655. 

8. Matsushita T, Matsushima E, Maruyama M (2005). Anxiety and depression of 

patients with digestive cancer. Psychiatry and Clinical Neurosciences, 59, 576-583. 

9. Montazeri A, Harirchi I, Vahdami M ve ark (2000). Anxiety and depression in Iranian 

breast cancer before and after diagnosis. European Journal of Cancer Care, 9, 151- 

157. 

10. Simpson JS, Carlson LE, Beck CA, ve ark (2002). Effecs of a brief intervention on 

social support and psychiatric morbidity in breast cancer patients. Psycho- 

Oncology, 11, 282-294. 

11. Snaith RP (2003). The hospital anxiety and depression scale. Health and Quality of 

Life Outcomes, 1, 29. http://www.hqlo.com/content/1/1/29. 

12. Solak M, Başer G (2003). Meme ve Meme Dışı kanserli Kadın Hastaların 

Umutsuzluk ve Yaşam Kalitesi Düzeylerinin Đncelenmesi. Hemşirelik Forumu, 6: 6, 

38-47. 

13. Stewart AL, Hays RD, Ware JEJ ve ark (1988). The MOS short-form general health 

survey: reliability and validity in a patient population. Med Care, 26, 724-735. 

14. Şentürk V, Sağduyu A (2004). Leprası olan hastalarda ruhsal bozukluklar ve 

yetiyitimi: bir gözden geçirme. Türk Psikiyatri Dergisi, 15: 3, 236-243. 

15. Türkiyede kanserle savaş politikası ve kanser verileri (2002), TC Sağlık Bakanlığı 

Kanserle Savaş Daire Başkanlığı Yayını, No: 618, Ankara, 145-46. 

16. Vinokur A. D, Threatt B.A, Caplan R.D ve ark. (1989). Physical and psychosocial 

functioning and adjustment to breast cancer. Cancer, 63, 394-405. 

17. Wonghongkul T, Dechaprom N, Phumivichuvate L ve ark (2006). Uncertainty 

appraisal coping and quality of life in breast cancer survivors, Cancer Nursing, 29: 

3, 250-257. 

18. Wong-Kim EC, Bloom JR (2005). Depression experienced by young women newly 

diagnosed with breast cancer. Psycho-Oncology. 14, 564-573. 

19. Zigmond AS, Snaith PR (1983). The hospital anxiety and depression scale. Acta 

Psychiatr Scand, 67, 361-370. 

20. Zimet, Dahlem, Zimet & Farley, (1988). Multidimensional scale of perceived social 

support; http:www.atkinson.yorku.ca/~psyctest/socsupp.pdf. 

80


HEMŞĐRELERĐN ĐLAÇ HATASI YAPMALARINA YOL AÇABĐLECEK 

ETKENLERĐN SAPTANMASI* 

THE DETERMINATION OF FACTORS THAT NURSES CAN CAUSE 

MEDICATION ERROR 

Đsmet EŞER** Leyla KHORSHID** Gülengün TÜRK** 

Filiz TOROS*** 

** Ege Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Hemşirelikte Anabilim Dalı 

***T.C. Sağlık Bakanlığı Đzmir Tepecik Eğitim ve Araştırma Hastanesi 

Anahtar Sözcükler: Đlaç hataları, hemşire, uygulama 

Key Words: Medication errors, nurse, administration 

Bu çalışma 9-11 Kasım 2006 tarihinde 3.Uluslararası Hemşirelik Yönetimi Kongresinde 

poster bildiri olarak sunulmuştur. 

ÖZET 

Bu araştırmanın amacı, hemşirelerin ilaç uygulamaları sırasında 

hatalara yol açabilecek etkenlerle karşılaşma durumunu belirlemektir. 

Araştırma 01 Temmuz - 30 Eylül 2005 tarihleri arasında T.C. Sağlık 

Bakanlığı Đzmir Tepecik Eğitim ve Araştırma Hastanesi, T.C. Sağlık Bakanlığı 

Đzmir Atatürk Eğitim ve Araştırma Hastanesi, Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi 

Hastanesi ve Özel Kent Hastanesi’nde gerçekleştirilmiştir. Bu hastanelerde 

çalışan 252 hemşire araştırmanın örneklemini oluşturmuştur. Verilerin 

toplanmasında “Đlaç Uygulamalarını Değerlendirme Formu” kullanılmıştır. 

Hemşirelerin ilaç hatalarına yol açabilecek etkenler konusunda genellikle 

hekim istemleri ile ilgili etkenlerle karşılaştıkları (hemşirelerin %60.4’ ünün 

hekimlerin bazen istem üzerinde düzeltme yaptığını, %46.8’ inin hekimlerin 

istemleri bazen okunaklı yazdığını, % 41.3’ ünün ilaç dozlarının bazen tam ve 

açık yazılmadığını ifade etmesi) belirlenmiştir. Hemşirelerin büyük 

çoğunluğunun, ilaç kartlarını yazma ve kayıtlarla ilgili ilaç hatalarına yol 

açabilecek etkenlerle karşılaştığı saptanmıştır. 

Araştırma sonuçları ilaç hatalarının hemşireler, hekimler ve eczacılardan 

kaynaklanabileceğini göstermiştir. 

SUMMARY 

The purpose of this research was to determine what factors nurses 

encounter that can cause errors during medication administration. 

81

This research was conducted between July 1 and September 30, 2005 at 

Turkish Health Ministry's Izmir Tepecik Training and Research Hospital (Tepecik) 

and Izmir Ataturk Training and Research Hospital (Ataturk), Ege University 

Medical Faculty Hospital (Ege) and Private Kent Hospital (Kent). 252 nurses from 

these hospitals were taken into the sample. “The Evaluation Form of Drug 

Administration” was used in collection of the data. 

It was determined that nurses generally encounter with the factors 

regarding the doctor orders about factors that can cause medication errors. (% 

69.4 of nurses stated that doctors sometimes made changes on their orders, % 

41.3 of nurses stated that doctors sometimes wrote their orders legible, % 41.3 of 

nurses stated that doctors sometimes wrote drug doses complete and clearly 

etc.). It was determined that a great majority of nurses encounter with the factors 

which will be led to medication errors regarding the writing of the drugs charts 

and the records. 

The research results show that the source of medication errors can be 

nurses, physicians and pharmacists. 

GĐRĐŞ 

Đlaç hataları en yaygın olarak görülen önlenebilir tıbbi hatadır. 

Đlaç hataları, ilaçların uygulanma sürecinde, izlenmesi gereken ilkelere 

uyulmaması sonucunda gerçekleşen yanlış uygulamalar şeklinde 

tanımlanabilir. Đlaç uygulama hataları, ilacın istem edilme aşamasından 

uygulama sonrasındaki etkilerinin izlemini de içine alan çok geniş bir 

süreci kapsamaktadır (Aslan ve Ünal 2005). Hatalar, ilacı yanlış zamanda 

uygulama, ilacı uygulamayı unutma, yanlış dozda verme, reçete 

edilmemiş ilacı uygulama, yanlış ilacı uygulama, ilacı uygun yöntemle 

hazırlamama, etkileşime giren ilaçları aynı anda uygulama, uygulamayı 

kaydetmeme şeklinde örneklendirilebilir (www.gih.org/usr_doc 2005, 

Aslan ve Ünal 2005, Hughes ve Ortiz 2005, Ridley ve ark. 2004, 

Lassetter ve Warnick 2003). 

Hastaların hepsi ilaç hataları açısından potansiyel risk 

taşımaktadırlar. Her yıl 7000 ölümün ilaç hatalarından kaynaklandığı, 

ilaç hatalarının sağlık sistemine maliyetinin yıllık 2 milyar dolar olduğu 

tahmin edilmektedir (Raines 2000). Đlaç hataları, Amerika’da trafik 

kazaları, meme kanseri ya da AIDS’den daha fazla görülmektedir ve 

yılda 44.000 ile 98.000 arasında kişi bu nedenle ölmektedir. Đlaçla ilgili 

hastalık ve ölümlerin yıllık maliyetinin 1,56 ile 5,6 milyar dolar 

arasında olduğu tahmin edilmektedir (www.gih.org/usr_doc 2005, Hughes 

ve Ortiz 2005). Đngiltere’de 2001 yılında ilaç uygulama hatalarından 

yaklaşık 1200 kişinin öldüğü, bu durumun son on yıl içinde % 500 

oranında artış gösterdiği kaydedilmiştir. Genel olarak Đngiltere’de 400 

yataklı bir hastanede her gün bir hasta, bir ilaç uygulama hatasına 

maruz kalmaktadır (Aslan ve Ünal 2005). Huhges ve Ortiz bir çalışmada 

(2005), ilaç hatalarına maruz kalan hastaların % 30’unun bu 

hatalardan öldüğünü ya da hataların hastaya etkisinin 6 haftadan 

82

daha uzun süre olduğunu ortaya koymuştur. Đlaç hataları, beklenen 

tedavi edici etkinin görülmemesine, hastanın ağrı yaşamasına, hastanede 

kalış süresinin uzamasına, hastanın hastaneye ödeyeceği ücretin 

artmasına ya da sakat kalmasına, hatta ölümüne yol açabilmektedir 

(Mete ve Uslusoy 2006). 

Hemşireler, ilaçların güvenli bir şekilde uygulanmasından 

sorumludurlar. Bu nedenle hemşireler, ilaç hatalarının önlenmesinde 

önemli bir role sahiptir. Hemşirenin uygulama süreci içindeki rolü, doğru 

ilacı doğru dozda, doğru hastaya, doğru zamanda, doğru yoldan vermek, 

istenen etkiyi değerlendirip desteklemek, istenmeyen etkilere karşı 

düzeltici önlemler almak, kayıt tutmak ve hastaya eğitim vermektir. 

Ancak çok sayıdaki kazalarla ilgili araştırma kanıtları, ilaç hatalarının 

bireylerden çok sistemden kaynaklandığını ve yapılan hatalardan tek 

bir birimin sorumlu tutulmaması gerektiğini belirtmektedir. Đlaç hataları, 

çok boyutlu ve çeşitli disiplinlerle ilgili bir sorundur. Bu hatalar 

hemşire, hekim, eczacı, hasta birey ve kurumdan kaynaklanabilir. Đlaç 

uygulamasında bu meslek grupları arasında hemşirelerin önemli bir 

sorumluluğu vardır. Hatalar, sürecin herhangi bir aşamasında gelişebilir. 

Genellikle, istem verme, istem alma, ilaçları ve ilaç kartlarını 

hazırlama, ilaçları verme ya da uygulanan ilaçların kayıt edilmesine 

bağlı olarak ortaya çıkabilir. Ayrıca, fizik koşullar da hataların ortaya 

çıkmasına neden olan faktörlerdir (Tang ve ark 2007, www.cno.org/ 

docs/prac/41007_medication 2005, Hughes ve Ortiz 2005, Joanna 

Briggs Institute 2005, Carthey 2002, Aştı ve Acaroğlu 2000, Fijn ve 

ark. 2000, Raines 2000, Vural ve Uçar 1999, Roseman ve Booker 

1995, Cohen ve ark. 1994). 

Đlaç hatalarının önlenmesi oldukça önemlidir. Hataları önlemeye 

yönelik girişimlerin planlanması için hataya neden olabilecek 

etkenlerin bilinmesi gerekir. Ancak ülkemizde bu konu ile ilgili yeterli 

çalışma bulunmamaktadır. Araştırma sonuçlarının ilaç hatalarına 

neden olabilecek etkenlerin kontrol altına alınmasında yol gösterici 

olabileceği düşünülmektedir. Bu araştırmanın amacı, hemşirelerin ilaç 

hatası yapmalarına yol açabilecek etkenleri belirlemektir. 


Araştırma 01 Temmuz - 30 Eylül 2005 tarihleri arasında, T.C. 

Sağlık Bakanlığı Đzmir Tepecik Eğitim ve Araştırma Hastanesi, T.C. 

Sağlık Bakanlığı Đzmir Atatürk Eğitim ve Araştırma Hastanesi, Ege 

Üniversitesi Tıp Fakültesi Hastanesi ve Özel Kent Hastanesi’nde 

gerçekleştirilmiştir. Đlaç uygulamalarının farklılık gösterdiği 

düşünülerek, üniversite hastanesi, devlet hastanesi ve özel hastaneleri 

temsilen birer hastane seçilmiştir. Bu hastanelerin belirlenmesinde 

çalışan hemşire sayısının fazla olduğu hastaneler olmasına dikkat 

83

edilmiştir. Sağlık Bakanlığına bağlanan Sosyal Sigortalar Kurumu 

hastanelerinde daha önceki ilaç uygulama prosedürlerinde değişiklik 

olmadığı düşünüldüğünden bu hastaneleri temsilen de bir hastane 

araştırma kapsamına alınmıştır. T.C. Sağlık Bakanlığı Đzmir Tepecik 

Eğitim ve Araştırma Hastanesinde 365, T.C. Sağlık Bakanlığı Đzmir 

Atatürk Eğitim ve Araştırma Hastanesinde 532, Ege Üniversitesi Tıp 

Fakültesi Hastanesinde 1007, Özel Kent Hastanesinde 110 hemşire 

çalışmaktadır. Bu hastanelerde çalışan, toplam 2014 hemşireden 

evreni temsil edecek düzeyde 252 kişi örnekleme seçilmiştir. Olasılıklı 

örnekleme yöntemlerinden tabakalı rastgele örnekleme yöntemi 

kullanılarak her bir hastaneden örneklem kapsamına alınacak hemşire 

sayısı belirlenmiştir. Bu saptamaya göre, T.C. Sağlık Bakanlığı Đzmir 

Tepecik Eğitim ve Araştırma Hastanesinden 45, T.C. Sağlık Bakanlığı 

Đzmir Atatürk Eğitim ve Araştırma Hastanesinden 67, Ege Üniversitesi 

Tıp Fakültesi Hastanesinden 126, Özel Kent Hastanesinden 14 hemşire 

araştırmanın örneklemini oluşturmuştur. Poliklinik, laboratuar, 

radyoloji gibi ayaktan tetkik ve tedavi alanında çalışıp ilaç 

uygulamayan hemşireler ile ameliyathane ve yoğun bakım birimlerinde 

çalışan hemşireler araştırma kapsamına alınmamıştır. Araştırmanın 

gerçekleştirildiği hastanelerden ve Ege Üniversitesi Hemşirelik 

Yüksekokulu Bilimsel Etik Kurulu’ndan yazılı izin, hemşirelerden ise 

sözlü onam alınmıştır. 

Verilerin toplanmasında araştırmacılar tarafından literatür 

doğrultusunda geliştirilen, hemşirelerin tanıtıcı özelliklerine ilişkin 5 

soru (yaş, eğitim düzeyi, çalıştığı klinik, çalışma yılı, aylık nöbet sayısı) 

içeren soru formu ve ilaç hatasına yol açabilecek etkenleri belirlemeye 

yönelik 38 sorudan oluşan “Đlaç Uygulamalarında Hatalara Yol 

Açabilecek Etkenleri Değerlendirme Formu” kullanılmıştır (Aslan ve 

Vural 2005, Lassetter ve Warnick 2003, Carthey 2002, O’shea 1999, 

Meurier ve ark.1994). Bu formda yer alan sorular konusunda 5 uzman 

görüşü alınmıştır. Daha sonra form 10 hemşireye uygulanarak soruların 

anlaşılabilirliği test edilmiştir. Uzmanların ve hemşirelerin önerileri 

doğrultusunda 3 soru formdan çıkarılmış ve ifadeler düzeltilerek 

formun son hali oluşturulmuştur. Verilerin değerlendirilmesinde sayı 

ve yüzde dağılımları incelenmiş, ki-kare analizi uygulanmıştır. 

BULGULAR 

Araştırmaya katılan hemşirelerin %35.3’ü Ege Üniversitesi Tıp 

Fakültesi Hastanesinde, % 26.6’ sı T.C. Sağlık Bakanlığı Đzmir Atatürk 

Eğitim ve Araştırma Hastanesinde, %17.9’u T.C. Sağlık Bakanlığı Đzmir 

Tepecik Eğitim ve Araştırma Hastanesinde ve % 5,6’sı Özel Kent 

Hastanesinde çalışmaktadır. Hemşirelerin % 38.9’u lisans, %35.7’si ön 

lisans mezunu olup, % 29’u 6-10 yıldır çalışmakta ve %65.5’ i ayda 6- 

10 arası nöbet tutmaktadır. Hemşirelerin % 54.4’ü cerrahi, % 45.6’sı 

84

dahili kliniklerde, % 29’u 6-10 yıldır, % 27,4’ü 5 yıl ve daha az, % 25,8’i 

16 ve daha fazla süredir çalışmaktadır. 

Tablo 1: Đlaç Hatalarına Yol Açabilecek Hekimle Đlgili Etkenler (n=252) 

Hekim Đle Đlgili Etkenler 

Çoğunlukl 

Hiçbir 

Bazen 

a 

zaman 

Sayı % Sayı % 

Say 

ı 

% 

-Hekimin istemi zamanında yazması 169 67.1 77 30.5 6 2.4 

-Hekimlerin istem üzerinde düzeltme 

10. 

51 20.2 175 69.4 26 

yapması 

4 

-Đstemlerin okunaklı yazılması 127 50.4 118 46.8 7 2.8 

-Đlaç dozlarının tam ve açık yazılması 141 56 104 41.2 7 2.8 

-Đlacın veriliş yolunun açık yazılması 116 46 111 44 25 10 

-IV sıvıları hastaya verme süresinin 

belirtilmesi 

118 46.8 112 44.4 22 8.8 

-Acil durum dışında sözel istem 

verilmesi 

112 44.4 130 51.6 10 4 

Tablo 1’e bakıldığında; hemşirelerin % 67.1’i hekimlerin ilaç 

istemlerini çoğunlukla zamanında yazdıklarını, % 69.4’ü hekimlerin 

bazen istemi yazdıktan sonra aynı istem üzerinde haber vermeden 

düzeltme yaptığını belirtmişlerdir. Hemşirelerin %50.4’ü hekimlerin ilaç 

istemlerini çoğunlukla okunaklı yazdıklarını, % 56’sı hekimlerin ilaç 

dozlarını çoğunlukla tam ve açık yazdıklarını, % 46’sı hekimlerin ilacın 

veriliş yolunu çoğunlukla istemlerinde açıkça belirttiklerini ifade 

etmişlerdir. 

Hemşirelerin % 46.8’i istemde hekimlerin intravenöz sıvıların ne 

kadar sürede gideceğini çoğunlukla, % 44.4’ü de bazen belirttiklerini 

ifade etmişlerdir. 

Hemşirelerin %51.6’sı hekimlerin bazen acil durumlar dışında da 

sözlü istem verdiklerini belirtmiştir. 

Tablo 2: Đlaç Hatalarına Yol Açabilecek Hemşire Đle Đlgili Etkenler (n=252) 

Hemşire Đle Đlgili Etkenler 

-Hemşirenin hekim yerine istem 

yazması 

-Hemşirenin hekim yerine reçete 

yazmak zorunda kalması 

-Hemşirenin eczaneye gidecek 

ilaç tabelalarını yazmak 

durumunda kalması 

-Đlaç kartlarında hastaların adı ve 

soyadının yazılı olması 

-Đlaç kartlarında oda ve yatak 

numarasının yazılı olması 

-Đlaç kartında ilaç isimlerinin açık 

ve okunaklı yazılması 

Çoğunlukla Bazen Hiçbir zaman 

Sayı % Sayı % Sayı % 

4 1.6 49 19.4 199 79 

12 4.8 35 13.9 205 81.3 

33 13.1 98 38.9 121 48 

219 86.9 17 6.7 16 6.4 

232 92.1 7 2.7 13 5.2 

245 97.2 5 2 2 0.8 

85

-Đlaç kartlarında ilacın veriliş 

yolunun açıkça yazılması 

216 85.7 29 11.5 7 2.8 

-Đlaç kartında ilaç dozunun açık 

yazılması 

238 94.4 9 3.6 5 2 

-Đlaç kartında ilaç formunun 

açıkça yazılması 

231 91.7 12 4.7 9 3.6 

-Đlaç uygulamalarına ilişkin kayıt 

ve notların tam olması 

237 94 11 4.4 4 1.6 

-Đnfüzyon pompasını kullanmada 

güçlük yaşanması 

22 8.7 90 35.7 140 55.6 

-Hemşirelerin ilaç dozlarını 

hesaplamada güçlük çekmesi 

9 3.5 109 43.3 134 53.2 

-Daha önceden enjektöre 

çekilmiş bir ilacın uygulanması 

5 2 40 15.9 207 82.1 

-Hemşirelerin verdiği ilaçların 

etkisini bilmesi 

226 89.7 20 7.9 6 2.4 

-Hemşirelerin kendi klinikleri 

dışında nöbet tutmak zorunda 21 8.3 64 25.4 167 66.3 

kalması 

-Hemşirelerin farklı kliniklerde 

çalışmak durumunda kalması 

17 6.7 98 38.9 137 54.4 

-Acil ilaçların tam olma durumu 221 87.7 30 11.9 1 0.4 

Hemşirelerin, % 79’u hiçbir zaman hekim yerine istem yazmadığını, 

%19.4’ü ise bazen yazdığını, %13.9’u bazen hekim yerine reçete yazdığını, 

% 38.9 ‘u eczaneye gidecek ilaç tabelalarını yazdığını belirtmiştir. 

Hemşireler tarafından kullanılan ilaç kartlarının % 86.9’unda 

hastaların adı ve soyadının, %92.1’inde hastaların oda ve yatak 

numaralarının çoğunlukla yazılı olduğu, % 97.2’sinde ilaç isimlerinin, 

% 85.7 sinde ilacın veriliş yolunun, % 94.4’ünde ilaç dozunun, 

%91.7’sinde ilaç formunun çoğunlukla açık ve okunaklı yazıldığı, % 94 

ünde ilaç uygulamalarına ilişkin kayıt ve notların tam olduğu 


Hemşirelerin % 35.7’si infüzyon pompasını kullanmada, % 43.3’ü 

ilaç dozlarını hesaplamakta bazen güçlük yaşadığını, % 15.9’u daha 

önceden enjektöre çekilmiş bir ilacı bazen uyguladığını, % 89.7’si 

hastaya verdiği ilaçların etkisini çoğunlukla bildiğini, % 25.4’ü bazen 

kendi kliniği dışında nöbet tutmak zorunda kaldığını, % 38.9’u bazen 

farklı kliniklerde çalışmak durumunda kaldığını, % 87.7’si acil ilaçların 

çoğunlukla tam olduğunu belirtmiştir. 

Tablo 3: Đlaç Hatalarına Yol Açabilecek Diğer Etkenler (n=252) 

Dış Ortamla Đle Đlgili Etkenler 

-Đlaç hazırlama odasının ısısının 

çalışma için uygunluğu 

-Đlaç hazırlanan odanın 

aydınlatmasının uygunluğu 

-Đlaç hazırlanan odanın sessizliğinin 

uygunluğu 

Çoğunlukla Bazen Hiçbir zaman 

Sayı % Sayı % Sayı % 

183 72.6 49 19.5 20 7.9 

212 84.1 26 10.3 14 5.6 

106 42.1 94 37.3 52 20.6 

86

-Đlaç hazırlanırken telefona yanıt 

verilmesi durumu 

-Hasta odalarının aydınlatmasının 

ilaç uygulamak için uygunluğu 

-Đlaç hazırlanırken fiziksel 

güçlüklerle karşılaşılması 

-Gündüz vardiyasında enjektör, 

pamuk, alkol vb. malzemelerin tam 

bulunması 

-Nöbetlerde enjektör, pamuk, alkol 

vb. malzemelerin tam bulunması 

-Nöbetlerde ilaçların tam olma 

durumu 

-Eczaneden gelen ilaçların dozunun 

verilen istemden yüksek veya 

düşük olması 

-Đstemde yazılan ilaçların 

muadillerinin kullanılması 

-Đlaçların eczaneden zamanında 

gelmesi 

-Hemşirelerin çalışma saatlerinde 

kendilerini yorgun hissetmesi 

-Hemşirelerin çalışma saatlerinde 

kendilerini stresli hissetmeleri 

231 91.7 17 6.7 4 1.6 

192 76.2 38 15.1 22 8.7 

129 51.2 110 43.7 13 5.1 

237 94 11 4.4 4 1.6 

225 89.3 26 10.3 1 0.4 

224 88.9 28 11.1 - - 

71 28.2 169 67.1 12 4.7 

109 43.2 141 56 2 0.8 

111 44 122 48.4 19 7.6 

69 27.4 174 69 9 3.6 

80 31.7 158 62.7 14 5.6 

Hemşirelerin % 72.6’sı ilaçların hazırlandığı odanın ısısının, % 

84.1’i aydınlatmasının çalışmak için çoğunlukla uygun olduğunu, % 

20.6’sı sessizliğinin hiçbir zaman uygun olmadığını, % 91.7’si ilaç 

hazırlarken çoğunlukla telefonlara yanıt vermek durumunda kaldıklarını 

belirtmişlerdir. Hasta odalarının %76.2’sinin aydınlatmasının ilaç 

uygulamak için çoğunlukla uygun olduğu, % 43.7’sinde ilaç 

uygulamalarında bazen ortama ait fizik koşullarla ilgili güçlükler 

yaşandığı, gündüz vardiyasında % 94 enjektör, pamuk, alkol vb. 

malzemelerin çoğunlukla tam olduğu, % 89.3 gece nöbetlerinde enjektör, 

pamuk, alkol vb. malzemelerin çoğunlukla tam olduğu, hastaların (gece 

nöbetlerinde) % 88.9’unun ilaçlarının çoğunlukla tam olduğu 


Klinikte istemde yazılan ilaçların % 56’sının bazen muadillerinin 

kullanıldığı, eczaneden gelen ilaçların dozunun % 67.1’inin verilen 

istemden bazen yüksek veya düşük olduğu, % 48.4’ünde ilaçların 

eczaneden bazen zamanında geldiği saptanmıştır. 

Hemşirelerin, % 69’u çalışma saatleri içinde kendilerini bazen, 

%27.4’ü çoğunlukla yorgun, % 62.7’si bazen stresli hissettiğini ifade 

etmişlerdir. Hemşirelere doğruluğundan kuşku duyduğunuz bir istemle 

karşılaştığınızda kime danışırsınız Soruru sorulduğunda % 86.1’i 

hekime danıştıklarını belirtmişlerdir. 

87

TARTIŞMA 

Đlaç hatalarına neden olabilecek etkenlerin belirlenmesi ve gerekli 

önlemlerin alınması, hasta bakım kalitesinin artırılması ve hasta 

güvenliğinin sağlanması açısından önemlidir. 

Çalışmamızda hekimlerin istemleri çoğunlukla, önemli bir oranının 

da bazen zamanında yazdığı belirlenmiştir. Hekimlerin ilaç istemlerini 

zamanında yazmaması, ilaçların eczaneden zamanında temin edilmesini 

dolayısıyla ilaçların doğru zamanda uygulanmasını engeller. Hekimlerin 

istemlerin üzerinde hemşirelerden habersiz düzeltme yaptıkları 

saptanmıştır. Bu durumun hekimlerle hemşireler arasındaki iletişim 

eksikliğinden kaynaklandığı düşünülmektedir. 

Yazılı iletişim tıbbi uygulamalarda esastır. Okunaksız el yazıları 

ciddi bir problem oluşturmaktadır. Çalışmamızda istemlerin, ilaç 

dozlarının, ilaçların veriliş yolunun çoğunlukla tam ve açık yazıldığı 

görülmektedir. Aşıcıoğlu ve Cantürk’ün yaptıkları çalışmada (2003) ise, 

hekimlerin % 65.15’i reçete ya da istem yazarken el yazısının kötüleştiğini 

belirtmiştir. Aynı çalışmada hekimlerin okunaksız yazdıkları reçetelerin 

tedavide hata ve gecikmeye yol açtığına dikkat çekilmiştir. 

IV sıvıların hastaya veriliş süresi, sıvı elektrolit dengesizlikleri ve 

dolaşım yüklenmesi gibi komplikasyonların önlenmesi açısından önemlidir. 

Çalışmamızda hekimlerin büyük çoğunluğunun IV sıvıların veriliş süresini 

bazen belirttikleri belirlenmiştir. Hekimler süreyi istemde açıkça 

belirtmedikleri için hemşireler yetki alanları dışında karar almak 

durumunda kalmaktadırlar. Paton ve Wallace de yaptıkları (1997) 

çalışmada ilaç hatalarının % 22’sini yanlış infüzyon hızının oluşturduğunu 

belirtmişlerdir. 

Sözlü istemler yanlış anlaşılma olasılığı nedeniyle ilaç hatalarına 

neden olabilmektedir. Acil durumlarda sözlü istemin hemşireler 

tarafından yerine getirilmesi kaçınılmaz bir durumdur. Ancak sözlü 

istemin acil olmayan durumlarda da verilmesi hemşirelerin bu duruma 

bağlı ilaç hatası yapma olasılığını artırmaktadır. Çalışmamızda 

hemşirelerin yaklaşık yarısı hekimlerin acil durumlar dışında da 

çoğunlukla sözlü istem verdiklerini belirtmişlerdir. Benzer şekilde Leape ve 

arkadaşları da ilaç hatalarının % 39’unun hekim istemlerinden 

kaynaklandığını belirtmişlerdir (Lassetter ve Warnick 2003). Aslan ve 

Ünal yaptıkları çalışmada sözel istemlerin % 78 oranında yazılı hale 

getirilmediğini, % 45 oranında da doğru yazılı istem alınmadığını 

saptamışlardır (Tablo 1). 

Çalışma bulgularımıza göre, hemşirelerin yaklaşık beşte biri ile 

onda birinin kendi yetki ve sorumlulukları dışındaki hekim istemi ve 

reçetelerini, yarıya yakınının ilaç tabelalarını bazen de olsa yazmaları hem 

hata riskini artırmakta hem de yasal olarak durumlarını zorlaştırmaktadır. 

88

Hemşirelerin hasta tedavisinin zamanında gerçekleştirilmesi için, 

istem, reçete ve ilaç tabelası yazmasının bu sonuçta etkili olduğu 

düşünülmektedir. 

Çalışmamızda hemşireler tarafından kullanılan ilaç kartlarında 

hastaların ad ve soyadının, oda ve yatak numaralarının, ilaç isimlerinin, 

ilacın veriliş yolunun, ilaç dozunun, ilaç formunun çoğunlukla açık ve 

okunaklı yazıldığı, ilaç uygulamalarına ilişkin kayıt ve notların tam 

olduğu belirlenmiştir. Bu sonucun, ilaç kartlarını yazma ve kayıtları 

tutmanın hemşirelerin bağımsız işlevi olmasıyla ilgili olduğu düşünülmektedir. 

Buna bağlı olarak ilaç kartlarından kaynaklanabilecek hata 

olasılığının düşük olduğu görülmektedir. 

Hemşirelerin bilgi ve becerileri ilaç hatalarının oluşumunu 

etkileyebilir. Hemşirelerin önemli bir oranının infüzyon pompasını 

kullanma ve ilaç dozlarını hesaplamada bazen güçlük yaşadıkları, 

belirlenmiştir. Yaşanan bu güçlük ilaç hatalarının meydana gelmesini 

artırabilir. Đnfüzyon pompasının sıvı tedavisi ve kritik ilaçların uygulandığı 

kliniklerde daha çok ve diğer kliniklerde az kullanılmasının, hemşirelerin 

bu konudaki bilgilerini etkilediği düşünülebilir. Carthey ise yağtığı 

çalışmada (2002) hataların farklı infüzyon pompaları arasındaki kullanıma 

ilişkin değişen gereksinimlerden kaynaklanabileceğini belirtmiştir. 

O’shea, ilaç hatalarının hemşirelerin hesaplama becerilerinin yetersiz 

olmasından kaynaklandığını ve hataları önlemede hemşirelerin doz 

hesaplama yeterliliklerinin önemli olduğunu belirtmiştir (O’shea 1999). 

Hicks ve arkadaşları çalışmalarında (2004) ilaç hatalarının %11.3’ünün bilgi 

eksikliği, %5.2’sinin infüzyon pompalarının doğru kullanılmaması, 

%3.9’unun doz hesaplama hatalarından kaynaklandığını belirtmiştir. 

Çalışmamızda hemşirelerin çoğunluğunun daha önceden enjektöre 

çekilmiş bir ilacı hiçbir zaman uygulamadığı, hastaya verdiği ilacın etkisini 

çoğunlukla bildiği belirlenmiştir (Tablo 2). Kumcağız çalışmasında 

(2000) klinik hemşirelerin % 27.5’inin sık kullanılan ilaçların özellikleri 

ve etkileri hakkında, % 34.1’inin bazı ilaçların özellikleri ve kullanımı 

konusunda bilgiye oldukça gereksinimleri olduğunu saptamıştır . 

Acil durumlar hemşirelerin anksiyetesinin yükselmesine neden 

olarak hata yapma olasılığını artırır. Acil ilaçların eksik olduğunu 

bildiren hemşirelerin oranı % 11.9 gibi bir oranla dikkate alınması 

gereken bir değerdir. 

Çalışmamızda hemşirelerin önemli bir oranının farklı kliniklerde 

nöbet tuttuğu ve çalıştığı görülmektedir. Hemşirelerin, fizik ortam ve 

klinik işleyişin farklı, deneyim ve bilgisinin yetersiz olduğu ortamlarda 

çalışması ilaç hatası yapma riskini artırır. 

Hemşirelerin çalışma ortamlarında ısı, aydınlatma gibi bazı fiziksel 

koşulların çoğunlukla uygun olduğu, sessizlik ve ilaç hazırlarken 

telefona yanıt verme gibi bazı fiziksel koşulların çoğunlukla uygun 

89

olmadığı görülmektedir. Gürültü hastanelerde yaygın bir sorundur. 

Gürültülü ortamda çalışmama ve ilaç hazırlarken sık sık telefona yanıt 

verme gibi dikkati dağıtıcı durumlar hemşireleri ilaç hatası yapma riski 

ile karşı karşıya bırakmaktadır. 

Hemşirelerin çoğunluğu ilaç uygulamaları için gerekli malzemelerin 

(ilaç, enjektör, pamuk gibi) tam olduğunu belirtmişlerdir (Tablo 3). 

Malzeme eksikliğinden kaynaklanabilecek ilaç hatası gelişme olasılığının 

düşük olduğu görülmektedir. 

Hemşireler, ilaçların muadillerinin kullanılması ve eczaneden istenen 

dozda ve zamanında gelmemesi gibi kendileri dışındaki nedenlerden 

dolayı ilaç hatası yapma riski ile karşı karşıya kalmaktadır. 

Stres ve yorgunluğun hemşirelerde önemli bir problem olduğu 

bilinmektedir. Meurier ve arkadaşları yaptıkları çalışmada (1997) stresli bir 

ortamda çalışan hemşirelerin ilaç hatası yapma olasılığını artırabilecek 

güven kaybı yaşadıklarını ve anksiyetelerinin arttığını belirtmişlerdir. 

Hemşirelerin yaş, eğitim düzeyi, çalıştığı klinik, çalışma süresi ve 

aylık nöbet sayısına göre hekim yerine istem, reçete veya eczaneye 

gidecek ilaç tabelalarını yazma, hastaya verilen ilaçların etkisini bilme 

ve ilaç dozlarını hesaplama oranları arasında istatistiksel açıdan 

önemli bir fark bulunmamıştır. 


Sonuç olarak ilaç hataları çok boyutlu ve çeşitli disiplinlerle ilgili 

bir sorundur. Hemşire tarafından ilaç uygulama hekim ve eczacıları da 

ilgilendiren sürecin sadece bir parçasıdır. Araştırmamız sonucunda da 

hemşire, hekim, eczacı ve dış ortamdan kaynaklanan nedenlerin ilaç 

hatalarına yol açabileceği saptanmıştır. Ancak hemşirelerin ilaç uygulamaları 

ile ilgili bağımsız olarak yerine getirdikleri sorumluluklarda 

(ilaç kartları vb.) daha az sorun yaşadıkları belirlenmiştir. Hataların 

önlenmesi için disiplinlerarası yaklaşımlara gereksinim vardır. Hemşirelerin 

teknolojik gelişmeler, yeni ilaçlar ve muadilleri konusunda bilgilendirilmesi, 

çalışma ortamındaki fiziksel koşulların iyileştirilmesi gerekmektedir. 

KAYNAKLAR 

1. . Aslan Ö, Ünal Ç (2005). Cerrahi yoğun bakım ünitesinde parenteral ilaç uygulama 

hataları.Gülhane Tıp Dergisi, 47:175-178. 

2. Aşıcıoğlu F, Cantürk G (2003). Hekimlerin okunaksız el yazısının yol açtığı sorunlar: 

bir anket çalışması, Adli Bilimler Dergisi, 2:1, 13-22. 

3. Aştı T, Acaroğlu R (2000). Hemşirelikte sık karşılaşılan hatalı uygulamalar. 

Cumhuriyet Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi, 4:2, 22-27. 

90

4. Carthey J (2002). Medication errors: causes, prevention and reduction. British 

Journal of Haematology,116, 255-265. 

5. Cohen M.R. ve ark.(1994). 12 ways to prevent medication errors. Nursing, February. 

6. Fijn R ve ark. (2000). Hospital prescribing errors: epidemiological assessment of 

predictors. British Journal of Clinical Pharmacology, 53, 326-331. 

7. Hicks RW, Becker SC, Krenzischeck D, Beyea SC (2004). Medication errors in the 

PACU: a secondary analysis of MEDMARX findings. Journal f Perianesthesia 

Nursing, 19:1,18-28. 

8. Hughes RG, Ortiz E( 2005). Medication errors. American Journal of Nursing, March , 

14- 24. 

9. Kumcağız H (2000). Ondokuz Mayıs Üniversitesi Tıp Fakültesi Hastanesinde çalışan 

servis hemşirelerinin yapılmakta olan hizmet içi eğitim programlarına ilişkin 

bildirimleriyle yönetici hemşirelerin görüşlerinin incelenmesi. Hemşire Dergisi,49:6, 

3-8. 

10. Joanna Briggs Institute (2005). Strategies to reduce medication errors with reference 

to older adults, Best Practice, 9:4, 1-6. 

11. Lassetter JN, Warnick ML (2003). Medical errors, drug related problems, and 

medication errors. Journal of Nursing Care Quality1, 8:3, 175-181. 

12. Mete S, Uslusoy E (2006). Hemşirelikte Đlaç Uygulama Hataları, Hemşirelik Forumu, 

36-41. 

13. Meurier CE, Vincent CA, Parmar DG (1997). Learning from errors in nursing 

practice. Journal of Advanced Nursing, 26, 111-119. 

14. O’shea E (1999). Factors contributing to medication errors: a literature review. 

Journal of Clinical Nursing, 8, 496-504. 

15. Paton J, Wallace J (1997). Medication errors. The Lancet, 349,959-960. 

16. Raines DA (2000). Making mistakes: prevention is key to error-free health care. 

Awhonn Lifelines, 4:1, 35-39. 

17. Ridley SA, Booth SA, Thompson CM (2004). Prescription errors in UK critical care 

units. Anaesthesia, 59, 1193-1200. 

18. Roseman C, Booker JM (1995). Workload and enviromental factors in hospital 

medication errors. Nursing Research,44:4, 226-230. 

19. Tang FI, Sheu SJ, Yu S, Wei IL, Chen CH (2007). nurses relate the contributing 

factors involved in medication errors. Journal of Clinical Nursing, 16, 447-457. 

20. Vural H, Uçar H (1999). Đlaç hatalarına ilişkin geliştirilen işlemin ilaç uygulama 

hataları üzerine etkisi. Gülhane Tıp Dergisi, 41:1, 419-425. 

21. www.cno.org/docs/prac/41007_Medication.pdf, 08.06.2005 

22. www.gih.org/usr-doc/December_15,_2003.pdf, 08.06.2005 

91


HUZUREVĐNDE YAŞAYAN YAŞLILARIN ÖZ BAKIM GÜCÜ VE 

ETKĐLEYEN FAKTÖRLER 

SELF CARE AGENCY OF NURSING HOME RESIDENTS AND EFFECTIVE 

FACTORS 

Serap YILDIRIM Gönül ÖZGÜR Aysun BABACAN GÜMÜŞ 

Ege Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Psikiyatri Hemşireliği AD, ĐZMĐR 

Anahtar Sözcükler: Yaşlı, huzurevi, öz bakım gücü, etkili faktörler 

Key Words: Elderly, nursing home, self care strength, effective factors 

ÖZET 

Bu araştırma huzurevinde yaşayan yaşlıların öz bakım gücü düzeylerini 

ve etkileyen faktörleri incelemek amacıyla yapılmıştır. Yöntem: Tanımlayıcı 

tipte olan bu araştırma gerekli izinler alındıktan sonra Aralık 2005–Ocak 2006 

tarihleri arasında Đzmir Đli, Gürçeşme Huzurevi’nde araştırmaya katılmayı 

kabul eden 101 yaşlıyla yapılmıştır. Araştırma verileri; Tanıtıcı Bilgi Formu ve 

Öz Bakım Gücü Ölçeği (ÖBGÖ) ile toplanmıştır. Verilerin analizinde sayı, yüzde 

dağılımı, t testi ve varyans analizi kullanılmıştır. 

Tanımlayıcı tipte olan bu araştırma gerekli izinler alındıktan sonra 

Aralık 2005–Ocak 2006 tarihleri arasında Đzmir Đli, Gürçeşme Huzurevi’nde 

araştırmaya katılmayı kabul eden 101 yaşlıyla yapılmıştır. Araştırma verileri; 

Tanıtıcı Bilgi Formu ve Öz Bakım Gücü Ölçeği (ÖBGÖ) ile toplanmıştır. 

Verilerin analizinde sayı, yüzde dağılımı, t testi ve varyans analizi 


Araştırmaya katılan yaşlıların yaş ortalaması 75.03±6.29 olup, % 

54.5’inin erkek, % 70.3’ünün dul, % 55.4’ünün okuryazar, % 31.7’sinin ev 

hanımı olduğu, % 66.3’ünün gelir durumunu orta düzeyde algıladığı, % 

39.6’sının sosyal bir güvencesinin olmadığı, % 73.3’ünün çocuğunun olduğu, 

% 43.6’sının çocuğunun ziyaretine gelmediği saptanmıştır. Araştırmaya katılan 

yaşlıların; ÖBGÖ toplam puan ortalaması 98.80±18.81 olarak saptanmıştır. 

Yaşlıların öz bakım gücü orta düzeyin üstünde bulunmuştur. Yaşlıların öz 

bakım gücünü yaş, cinsiyet, ziyaretçi gelme durumu, sosyal güvence durumu 

ve fizik sağlık algısının etkilediği saptanmıştır (p

yaşlıların yaşam kalitesini ve dolayısıyla aldıkları hizmetin kalitesinin artması 

açısından önemli olduğu sonucuna varılmıştır. 

SUMMARY 

This study has been conducted in order to examine the level of self care 

agency of nursing home residents and effective factors. 

After having required concents, this descriptive study has been carried out 

between December 2005–January 2006 in Đzmir, Gürçeşme Nursing Home and 

included 101 residents who accepted to be involved in this research. Data were 

collected by “Introductory Information Form” and “The Scale of Selfcare 

Strength”. Data were analyzed using number, distribution of percentage, student 

t test and variance. 

The mean age of elderly people included in this study was 75.03±6.29, of 

them 54.5 % was men, 70.3 % was widow, 55.4 % was literate, 31.7 % was 

housewife, and it was determined that 66. % were middle-incomed, that 39.6 % 

were those without any social security, that 73.3 % had children, and that 43.6 

% were not visited by their children. Of attendant elderly people; overall average 

score for The Scale of Selfcare Strength it was 98.80±18.81. Elderly people was 

close to moderate level and their selfcare agency. It was founded that the level of 

self care agency of the elderly was effected age, sex, visit situation, insurance 

situation and perception of physical health (p

Yaşlanmayla birlikte bireyde fiziksel, psikolojik ve sosyal sorunlar 

artmakta dolayısıyla da yaşlıların eş, dost ve yakınlarına olan bağımlılıkları 

artmaktadır (Akgün ve ark 2004, Bakar ve ark 2005, Berberoğlu ve ark 

2002). Bu nedenle, yaşamını yakınlarından uzak huzurevinde geçirmek 

zorunda olan yaşlı bireyin fiziksel ve psikososyal yönden bağımsızlığını 

sağlamak ve uzun süre korunması için çaba göstermek gerekmektedir. 

Bu da ancak bireyin kendi öz bakımının önemini kavraması ve bakımın 

gereklerini yerine getirmesiyle olabilir (Ardahan 2002). 

Öz bakım gücü, Orem tarafından 1959 yılında geliştirilen “Öz Bakım 

Yetersizliği Kuramının” ana kavramlarındandır. Öz bakım kuramı 

yaşamın sürekliliği için öz bakımın neden gerekli olduğunu açıklamaktadır 

(Birol 2002, Cavanagh 1993 ve Velioğlu 1999). Orem’e göre (1995) öz 

bakım gücü, sağlığın sürdürülmesi ve yükseltilmesine yönelik öz bakım 

davranışlarını düzenleme, öz bakımla ilgili özgül konularla ilgilenme, 

anlama ve kavrama, düzenlenen etkinlikleri gözleme, bilgiyi kullanma, 

karar verme ve verilen kararı uygulama başarısına yönelik bireysel 

yetenektir. 

Orem’in (1995) kuramına göre öz bakım, demografik ve bireysel 

özelliklerden, çevresel faktörlerden, sağlık durumundan ve sağlık bakım 

sistemi faktörlerinden etkilenmektedir. Ayrıca bireyin kişilerarası 

ilişkilerinden, iletişiminden, kültürel ve sosyal deneyimlerinden de 

etkilenmektedir. 

Öz bakım gücü, Kuzey Amerika Hemşirelik Tanı Birliği (North 

America Nursing Diagnoses Assosiation-NANDA) tarafından bir hemşirelik 

tanısı olarak “öz bakım eksikliği sendromu” şeklinde kabul edilmiştir. 

Hemşirelik tanıları el kitabında da öz bakım eksikliği sendromu; motor 

fonksiyonlarında veya bilişsel fonksiyonlarda bir bozulma nedeniyle 

kendine bakım verme aktivitelerinden beşini de (beslenme, banyohijyen, 

giyinme-kuşanma, tuvalet-tuvaleti kullanma, enstrümental 

bakım) yerine getirme yeterliliği azalan bir bireydeki durum olarak 

tanımlanmaktadır (Carpenito-Moyet 2005). 

Yaşlılıkta ortaya çıkan fiziksel ve psikososyal değişikliklerin öz 

bakım gücünü etkileyeceği ve aynı zamanda onların benlik saygısında 

azalmaya neden olacağı düşünülmektedir. Ülkemizde, yaşlılarla yapılan 

araştırmalarda günlük yaşam aktiviteleri sorgulanmış ancak öz bakımı 

odak alan çalışma ve incelemeler az sayıda yapılmıştır (Ardahan 2002). 

Hızlı bir sosyokültürel değişme süreci içinde bulunan ülkemizde de; aile, 

eğitim, sağlık ve sosyal hizmet yaklaşımları değişmektedir. Bu kapsamda, 

yaşlılık konusunun ele alınışında da değişiklikler görülmektedir. 

Hemşireler, sağlıklı ve hasta yaşlı bireylere verilen sağlık hizmetlerinde 

giderek artan bir şekilde yer almaktadırlar. Başka bir anlatımla yaşlıya 

verilen sağlık hizmetlerinde hemşirelere büyük sorumluluklar 

düşmektedir. Bunun için bakım hizmetlerinin her aşamasında önemli 

95

yeri olan hemşirelerin bugün ve gelecekte etkin görev alabilmeleri için 

yaşlılarla ilgili araştırmalar yapmaları gerekmektedir. Bu araştırma, 

huzurevinde yaşayan yaşlıların öz bakım gücünü etkileyen etmenleri 

incelemek amacıyla yapılmıştır. 


Bu araştırma, huzurevinde yaşayan yaşlıların öz bakım gücü ve 

etkileyen etmenleri incelemek amacıyla planlanan tanımlayıcı ve 

kesitsel tipte bir alan çalışmasıdır. Araştırmanın evrenini Đzmir Đli 

Gürçeşme Huzurevi’nde yaşayan 233 yaşlı oluşturmuştur. Örneklem 

seçimine gidilmemiş, araştırmanın yürütüldüğü Aralık 2005–Ocak 

2006 tarihleri arasında, örneklem seçim kriterlerine uyan ve 

araştırmaya katılmayı kabul eden yaşlılar örneklemi oluşturmuştur 

(n=101). Örnekleme, örneklem seçim kriterlerine uymayan 36 yaşlı, 

farklı nedenlerle kurumda kalmayan ve araştırmaya katılmayı kabul 

etmeyen 31 yaşlı dahil edilememiştir. Bu nedenlerden dolayı 

araştırmaya katılım oranı % 60.84’ tür. 

Örneklem seçim kriterleri 

 

 

 

Fizik ve ruh sağlığı iletişim kurmayı engellemeyen, 

Soruları anlayıp, yanıt verebilen, 

Araştırmaya katılmayı kabul eden yaşlılar araştırma kapsamına 

alınmıştır. 

Araştırmada veri toplama aracı olarak Tanıtıcı Bilgi Formu ve Öz 

Bakım Gücü Ölçeği kullanılmıştır. Đki veri toplama aracıda bireylerin 

öz değerlendirmelerine dayalıdır. 

Tanıtıcı Bilgi Formu, araştırmacılar tarafından ilgili literatür 

taranarak oluşturulan ve yaşlıların sosyo-demografik özelliklerini 

belirlemeyi amaçlayan 14 sorudan oluşmaktadır. 

Öz Bakım Gücü Ölçeği (ÖBGÖ), Kearney ve Fleischer tarafından 

1979 yılında geliştirilen ve insanların kendi kendilerine bakma 

yeteneklerini, güçlerini belirlemeye yarayan 43 maddeden oluşturulan, 

1993 yılında Nahcivan tarafından Türk toplumuna uyarlanmış ve 

geçerlik ve güvenirliği saptanmıştır. Nahcivan yaptığı geçerlik ve 

güvenirlik çalışmasında ölçekte yer alan madde sayısını 43’ten 35’e 

indirmiştir. Ölçekte her bir madde 0’dan 4’e kadar puanlanan 5 

dereceli likert ile değerlendirilmektedir. Ölçekten alınan en düşük puan 

35, en yüksek puan 140’tır. Ölçekten alınan yüksek puanlar öz bakım 

gücünün yüksek olduğunu göstermektedir (Nahcivan 1994). Bu 

araştırmada ölçeğin cronbach alpha değeri 0.89’dur. 

Araştırmanın bağımlı değişkeni ÖBGÖ puan ortalaması, bağımsız 

değişkenleri ise yaşlıların sosyo-demografik özellikleri ve algıladıkları 

sağlık durumlarıdır. 

96

Veriler, kurum ve bireylerden gerekli izinler alındıktan sonra, 

araştırmaya katılmayı kabul eden yaşlı bireylerle kurumda uygun bir 

yerde yüz yüze görüşme tekniği kullanılarak toplanmıştır. Verilerin 

değerlendirilmesi, bilgisayar ortamında yapılmış, istatistiksel analiz 

olarak sayı, yüzde, varyans analizi ve t testi kullanılmıştır. 


Tablo 1. Yaşlıların Sosyodemografik Özelliklerinin Dağılımı (n:101) 

Sosyodemografik Özellikler Sayı % 

Yaş Grubu 

65-69 

70-74 

75-79 

80 ve üzeri 

20 

27 

27 

27 

19.8 

26.7 

26.7 

26.7 

Cinsiyet 

Kadın 

Erkek 

Medeni Durum 

Bekar 

Evli 

Dul /Boşanmış 

Eğitim Düzeyi 

Okuryazar 

Đlkokul 

Ortaokul 

Meslek 

Ev hanımı 

Memur 

Đşçi 

Çiftçi 

Esnaf 

Diğer 

Çocuk Sahibi Olma 

Evet 

Hayır 

Ziyaret Edilme Durumu 

Evet 

Ara sıra 

Hayır 

Düzenli Gelir 

Evet 

Hayır 

Gelir Düzeyi Algısı 

Yetersiz 

Orta 

Sosyal Güvence Durumu 

Yok 

Emekli sandığı 

Bağ-Kur 

Yeşil kart 

Özel sigorta 

SSK 

46 

55 

17 

4 

80 

56 

26 

19 

32 

9 

16 

13 

12 

19 

74 

27 

42 

15 

44 

71 

30 

34 

67 

44.5 

54.5 

16.8 

4.0 

79.2 

55.4 

25.7 

18.8 

31.7 

8.9 

15.8 

12.9 

11.9 

18.8 

73.3 

26.7 

41.6 

14.9 

43.6 

70.3 

29.7 

33.7 

66.3 

40 

12 

10 

19 

12 

8 

39.6 

11.9 

9.9 

18.8 

11.9 

7.9 

Toplam 101 100.0 

97

Araştırmaya katılan yaşlıların sosyodemografik özellikleri incelendiğinde; 

yaşlıların yaş ortalamasının 75.03 ± 6.29 olduğu, %54.5’inin 

erkek, %79.2’sinin dul/boşanmış, %55.4’ünün okuryazar, %31.7’sinin 

ev hanımı, %73.3’ünün çocuğunun olduğu, %43.6’sının ziyaretçisinin 

gelmediği, %70.3’ünün düzenli bir gelire sahip olduğu, %66.3’ünün 

gelir durumunu orta düzeyde değerlendirdiği, %39.6’sının ise sosyal bir 

güvencesinin olmadığı saptanmıştır (Tablo 1). 

Yaşlıların sağlık durumları incelendiğinde; %43.6’sı fizik sağlığını 

“iyi” düzeyde, %41.6’sı “orta” düzeyde değerlendirmiştir. Yaşlıların 

%54.5’i ise ruh sağlığını “iyi” düzeyde, %38.6’sı “orta” düzeyde 

değerlendirmiştir. Yaşlıların %58.4’ünün düzenli ilaç kullanmasını 

gerektiren fiziksel bir hastalığının olduğu bulunmuştur (Tablo 2). Bakar 

ve arkadaşlarının (2005) huzurevinde yaşayan yaşlıların anksiyete ve 

depresyon düzeylerini belirlemeye yönelik yaptıkları çalışmada %62’sinin, 

Bayık ve arkadaşlarının (2002) huzurevinde kalan yaşlıların fiziksel 

sağlık sorunları ve hastalıklarına yönelik ilaç kullanma durumlarını 

saptamaya yönelik yaptıkları çalışmada %84.2’sinin, Berberoğlu ve 

arkadaşlarının (2002) huzurevinde kalan yaşlıların sosyo-demografik 

özellikleri ve KATZ Indeksine göre günlük yaşam etkinliklerini 

saptamaya yönelik yaptığı çalışmada %74.7’sinin, Bilir ve arkadaşlarının 

(2002) 65 yaş ve üzeri kişilerin bazı sağlık ve sosyal durumlarını 

saptamaya yönelik yaptıkları çalışmada %78.1’inin ilaç kullanmasını 

gerektiren kronik bir hastalığının olduğu bulunmuştur. 

Aynı zamanda, yaşlıların yarısından fazlasının ilaç kullanmasını 

gerektirecek kronik bir hastalığı olmasına karşın, %43.6’sının fizik 

sağlığı ve %54.5’inin ise ruh sağlıklarını “iyi” düzeyde değerlendirdikleri 

görülmektedir (Tablo 2). Yaşlıların hastalık belirti ve semptomlarını 

dönem özelliği olarak kabul etmeleri nedeniyle sağlık durumlarını “iyi” 

yönde algıladıkları düşünülmektedir. 

Tablo 2: Yaşlıların Algıladıkları Sağlık Durumlarına Göre Dağılımı 

Algıladıkları sağlık durumları Sayı % 

Fizik Sağlık 

Đyi 

Orta 

Kötü 

44 

42 

15 

43.6 

41.6 

14.9 

Ruh Sağlık 

Đyi 

Orta 

Kötü 

Kronik Bir Hastalığa Sahip Olma 

Evet 

Hayır 

55 

39 

7 

54.5 

38.6 

6.9 

59 

58.4 

42 

41.6 

Toplam 101 100.0 

98

Yaşlıların öz bakım güçleri incelendiğinde; ÖBGÖ toplam puan 

ortalaması 98.80 ± 18.81 olarak bulunmuştur. En küçük değer 47, en 

büyük değer 133’tür. Ardahan’ın (2002) aynı huzurevinde yaptığı 

“yaşlıların öz bakım gücü ve yaşam doyumları” konulu çalışmasında 

ÖBGÖ puan ortalaması 95.69 ± 15.52 olup, bu araştırma bulgusuyla 

paralellik göstermektedir. Ancak Çimen’ in (2000) yaşlıların öz bakım 

gücü ve yaşam doyumlarını incelemek amacıyla yaptığı çalışmasında 

yaşlıların ÖBGÖ puan ortalaması 86.6 ± 24.5 olarak saptamıştır. ÖBGÖ 

puan ortalamasının daha düşük bulunmasının nedeni araştırmanın farklı 

bir kurumda yapılmasından kaynaklandığı düşünülmektedir. 

Yaşlıların sosyo-demografik özelliklerinin öz bakım gücüne etkisi 

incelendiğinde; huzurevinde yaşayan yaşlıların yaş gruplarına göre 

ÖBGÖ puan ortalamaları arasında yapılan varyans analizinde 

istatistiksel olarak anlamlı bir fark bulunmuştur (p0.05) (Tablo 3). 

Huzurevinde yaşayan yaşlıların ziyaret edilme durumlarına göre 

ÖBGÖ puan ortalaması karşılaştırıldığında, ziyaretçisi gelmeyen yaşlıların 

99

puan ortalaması ziyaretçisi gelenlere göre daha yüksek bulunmuştur. 

Yapılan analizde bu fark istatistiksel olarak anlamlıdır (p0.05) (Tablo 3). Yaşlıların eğitim düzeyleri arasındaki 

farkın az olması ve yaşlıların eğitim düzeylerinin düşük olması bu 

istatistiksel sonucun nedeni olarak düşünülmektedir. 

Huzurevinde yaşayan, düzenli geliri olmayan yaşlıların ÖBGÖ 

puan ortalaması düzenli geliri olan yaşlılara göre daha yüksek olduğu, 

yaşlılık döneminde düzenli bir gelire sahip olmamanın getirdiği 

zorlukların üstesinden gelerek yaşamanın, bireylerin öz bakımlarına 

daha fazla önem vermelerinin bir sonucu olduğu şeklinde açıklanabilir. 

Ancak gruplar arasındaki farkın istatistiksel olarak anlamlı bulunmadığı 

saptanmıştır (p>0.05) (Tablo 3). Huzurevinde düzenli bir gelire sahip 

olmanın, yaşlıların öz bakım gücü için önemli bir faktör olmadığı 

sonucuna varılmıştır. 

Huzurevinde yaşayan yaşlıların algıladıkları gelir düzeyine göre 

ÖBGÖ puan ortalaması karşılaştırıldığında, gelir düzeyini “orta” olarak 

değerlendiren yaşlıların, “yetersiz” olarak algılayanlara göre daha 

yüksek bulunduğu ancak bu farkın istatistiksel olarak anlamlı olmadığı 

saptanmıştır (p>0.05) (Tablo 3). Huzurevinde yaşayan yaşlıların gelir 

düzeyi algısının, yaşlıların öz bakım gücü için önemli bir faktör 

olmadığı düşünülmektedir. 

Huzurevinde yaşayan yaşlıların sosyal güvence durumlarına göre 

ÖBGÖ puan ortalaması karşılaştırıldığında istatistiksel olarak anlamlı 

bir fark bulunmuştur (p

Tablo 3: Yaşlıların Sosyodemografik Özelliklerinin ÖBGÖ Toplam Puan Ortalamalarına 

Göre Dağılımı (n:101) 

Sosyodemografik özellikler Sayı Ort. SD F t P 

Yaş grubu 

65-69 

70-74 

75-79 

80 ve üzeri 

20 

27 

27 

27 

108.45 

91.51 

98.96 

98.77 

13.73 

21.04 

17.00 

19.12 

3.32 0.023 

Cinsiyet 

Kadın 

Erkek 

Ziyaret Edilme Durumu 

Evet 

Hayır 

Eğitim Düzeyi 

Đlkokul mezunu değil 

Đlkokul 

Ortaokul 

Düzenli Gelir 

Var 

Yok 

Gelir Düzeyi Algısı 

Yetersiz 

Orta 

Sosyal Güvence Durumu 

Var 

Yok 

46 

55 

57 

44 

56 

26 

19 

71 

30 

34 

67 

61 

40 

91.47 

104.92 

94.61 

104.22 

96.46 

99.73 

104.42 

97.46 

101.96 

97.17 

99.62 

95.27 

104.17 

17.34 

17.92 

17.70 

19.02 

18.76 

21.35 

14.37 

18.72 

18.98 

19.56 

18.52 

19.92 

15.76 

1.31 

9 

-3.81 0.000 

- 

2.619 

- 

1.100 

0.010 

0.272 

0.274 

0.380 0.539 

2.377 0.019 

Huzurevinde yaşayan yaşlıların fizik sağlık algısına göre ÖBGÖ puan 

ortalamaları incelendiğinde, fizik sağlığını “iyi” olarak değerlendirenlerin, 

sırasıyla “orta” ve “kötü” olarak değerlendirenlere göre puan ortalamaları 

daha yüksek saptanmıştır. Bu fark istatistiksel olarak anlamlı 

bulunmuştur (p0.05) (Tablo 4). Ruh sağlığını “kötü” değerlendirenlerin sayısının az 

olmasının bu sonuçta etkili olduğu düşünülmektedir. 

Huzurevinde yaşayan yaşlıların kronik bir hastalığa sahip olma 

durumlarına göre ÖBGÖ puan ortalaması karşılaştırıldığında, kronik 

bir hastalığı olmayanların puan ortalaması kronik bir hastalığı olanlara 

göre daha yüksek bulunmuştur. Ancak bu fark istatistiksel olarak 

anlamlı bulunmamıştır (p>0.05) (Tablo 4). Bu bulguda kronik hastalığı 

olan yaşlılarla olmayanların ÖBGÖ puan ortalamaları arasındaki farkın 

az olmasının etkili olduğu sonucuna varılmıştır. 

101

Tablo 4. Yaşlıların Algıladıkları Sağlık Durumlarının ÖBGÖ Toplam Puan Ortalamalarına 

Göre Dağılımı (n:101) 

Sağlık Durumları Sayı Ort. SD F t p 

Fizik Sağlık Algısı 

Đyi 

Orta 

Kötü 

44 

42 

15 

103.79 

96.90 

89.46 

16.26 

19.75 

19.79 

3.811 0.025 

Ruh Sağlığı Algısı 

Đyi 

Orta 

Kötü 

Kronik Bir Hastalığa Sahip Olma 

Evet 

Hayır 

55 

39 

7 

59 

42 

102.49 

95.51 

88.14 

98.05 

99.86 

16.47 

20.51 

21.58 

19.47 

18.04 

2.879 0.061 

- 

4.474 

0.706 


Araştırmadan elde edilen bulgulara göre, yaşlıların öz bakım 

güçlerinin yaşa, cinsiyete, ziyaretçi gelme durumu, sosyal güvence 

durumu ve fizik sağlık algısına göre anlamlı düzeyde farklılık 

gösterdiği, buna karşın medeni durumun, çocuk sahibi olmanın, eğitim 

düzeyinin, düzenli bir gelire sahip olma durumunun, algılanan gelir 

durumunun, ruh sağlığı algısının ve kronik bir hastalığa sahip olma 

durumunun etkili faktörler olmadığı saptanmıştır. Araştırma bulguları, 

yaşlıların yaşadıkları zorlukların onların öz bakım gücünü arttırdığını 

göstermektedir. Ancak bu araştırmanın örnekleminden elde edilen 

bulgular, tek bir kurumda yapılması ve örneklem sayısının az olması 

nedeniyle genellenemez. 

Bu sonuçlar doğrultusunda; 

Huzurevinde kalan yaşlıların öz bakım gücünü etkileyen faktörlerin 

dikkate alınarak hemşirelik bakımının planlanması, 

Hemşirelik bakımına yaşlıların var olan güçleri doğrultusunda 

katılmasının sağlanması, 

Hemşirelik bakımının kalitesini arttırmak amacıyla kurumlarda 

kalan yaşlıların öz bakım gücünün belli aralıklarla değerlendirilmesi, 

Bu çalışmanın bir benzerinin, aile ortamında yaşayan yaşlılarla 

yapılarak karşılaştırılması önerilmektedir. 

KAYNAKLAR 

1. Akgün HS, Bakar Ç, Budakoğlu IĐ (2004). Başkent Üniversitesi Sağlık Kuruluşlarında 

Tedavi Görmüş 65 Yaş Üstü Hastaların Fiziksel ve Ruhsal Durumları Đle Günlük 

Yaşam Aktivite Durumlarının Değerlendirilmesi. Türk Geriatri Dergisi, 7(3): 133-138. 

2. Ardahan M (2002). Huzurevinde ve Aile Ortamında Yaşayan Yaşlıların Öz Bakım 

Gücünün Đncelenmesi. EÜHYO Dergisi, 18(1-3): 43-55. 

102

3. Bakar A, Tutkun H, Sertbaş G (2005). Huzurevinde Yaşayan Yaşlıların Anksiyete ve 

Depresyon Düzeylerinin Belirlenmesi. Anadolu Psikiyatri dergisi, 6(4): 227-239. 

4. Bayık A, Özgür G, Özsoy SA (2002). Huzurevinde Yaşayan Yaşlıların Fiziksel Sağlık 

Sorunları ve Hastalıklarına Yönelik Đlaç Kullanma Davranışları. Geriatri, 5(2): 68-74. 

5. Berberoğlu U, Gül H, Eskiocak M ve ark (2002). Edirne Huzurevinde Kalan Yaşlıların 

Kimi Sosyodemografik Özellikleri ve KATZ Đndeksine Göre Günlük Yaşam 

Etkinlikleri. Geriatri, 5(4): 144-149. 

6. Bilir N, Aslan D, Güngör N ve ark (2002). Ankara’da Altındağ Sağlık Ocağı 

Bölgesi’nde Yaşayan 65 Yaş Üzeri Kişilerin Bazı Sağlık ve Sosyal Durumlarının 

Saptanması, Geriatri, 5(3): 97-102. 

7. Birol L (2002). Hemşirelik Süreci: Hemşirelik Sürecinde Sistematik Yaklaşım, 5. 

Baskı, Đzmir, s. 70-72. 

8. Carpenito-Moyet LJ (2005). Hemşirelik Tanıları El Kitabı, (çev. Erdemir F), Nobel Tıp 

Kitabevleri, 405. 

9. Cavanagh SJ (1993). Orem’s Model in Action. The Macmillion Press Ltd. London, 4-5. 

10. Çimen S (2000). Yaşlı Bireylerde Öz Bakım Gücü ve Yaşam Doyumlarının 

Araştırılması, 9. Anadolu Psikiyatri Günleri ve Özet Kitabı, Türkan Sabancı Kültür 

Merkezi, Edirne, 126. 

11. Fadıloğlu Ç, Tokem Y (2004). Geriatrik Rehabilitasyonda Hemşirenin Rolü, Türk 

Geriatri Dergisi, 7(4): 241-246. 

12. Nahcivan NÖ (1994). Geçerlik ve Güvenirlik Çalışması: Öz Bakım Gücü Ölçeğinin 

Türkçe’ye Uyarlanması, Hemşirelik Bülteni, 7(33): 109-119. 

13. Orem DE (1995). Nursing:Concepts of Practice (5th ed.) St.Louise, MO: Mosby, 435- 

452. 

14. Özgür G, Karaaslan A, Bayık A ve ark (2003). Huzurevinde Yaşayan Yaşlıların 

Bireysel Gereksinimlerinin Değerlendirilmesi. II. Ulusal Yaşlılık kongresi, 9-12 Nisan 

2003, Denizli, 348-360. 

15. Sütoluk Z, Demirhindı H, Savaş N ve ark (2004). Adana Huzurevlerinde Kalan 

Yaşlılarda Depresyon Sıklığı ve Nedenleri, Türk Geriatri Dergisi, 7(3), 148-151. 

16. Üstün B, Bahar Z, Partlak N ve ark (2005). Bakımevinde yaşayan yaşlılarda 

depresyon ve etkileyen faktörlerin incelenmesi. ZSYOD,1(1): 26-33. 

17. Velioğlu P (1999). Hemşirelikte Kuram ve Kavramlar, Đstanbul, 323-347. 

103


HUZUREVĐNDE YAŞAYAN YAŞLILARIN UMUTSUZLUK DÜZEYLERĐ 

VE ETKĐ EDEN FAKTÖRLER 

THE LEVEL OF HOPELESSNESS OF NURSING HOME RESIDENTS AND 

EFFECTIVE FACTORS 

Aysun BABACAN GÜMÜŞ Gönül ÖZGÜR Serap YILDIRIM 

Ege Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Psikiyatri Hemşireliği AD, ĐZMĐR 

Anahtar Sözcükler: Yaşlı, huzurevi, umutsuzluk, etkili faktörler 

Key Words: Elderly, nursing home, hopelessness, effective factors 

ÖZET 

Bu araştırma huzurevinde yaşayan yaşlıların umutsuzluk düzeylerini ve 

etki eden faktörleri incelemek amacıyla yapılmıştır. 

Tanımlayıcı tipteki bu araştırma gerekli izinler alındıktan sonra, Aralık 

2005–Ocak 2006 tarihleri arasında Đzmir Đli Gürçeşme Huzurevinde 

araştırmaya katılmayı kabul eden 101 sakinle yapılmıştır. Araştırma verileri, 

Tanıtıcı Bilgi Formu ve Beck Umutsuzluk Ölçeği (BUÖ) ile toplanmıştır. Verilerin 

analizinde sayı, yüzde dağılımı, t testi ve varyans analizi kullanılmıştır. 

Araştırmaya katılan yaşlıların yaş ortalaması 75.03±6.29 olup, 

%54.5’inin erkek, %70.3’ünün dul, %55.4’ünün okuryazar, %31.7’sinin ev 

hanımı olduğu, %66.3’ünün gelir durumunu orta düzeyde algıladığı, %39.6’sının 

sosyal bir güvencesinin olmadığı, %73.3’ünün çocuğunun olduğu, %43.6’sının 

çocuğunun ziyaretine gelmediği belirlenmiştir. Yaşlıların BUÖ toplam puan 

ortalaması 8.96 ± 3.93 olarak saptanmıştır. Yaşlıların umutsuzluk düzeylerinin 

algılanan gelir düzeyi ve fizik sağlık algısına göre anlamlı düzeyde farklılık 

gösterdiği (p0.05). 

Huzurevinde yaşayan yaşlıların umutsuzluk düzeylerinde etkili 

faktörlerin göz önünde bulundurulması ve bu doğrultuda hemşirelerin 

yaşlıların umut düzeylerini yükseltici girişimlerde bulunmaları önerilmektedir. 

SUMMARY 

This study has been conducted in order to examine the level of 

hopelessness of nursing home residents and effective factors. 

After having required concents, this descriptive study has been carried out 

between December 2005-January 2006 in Izmir Gürçeşme Nursing Home and 

included 101 residents who accepted to be involved in this research. Data were 

collected by Introductory Information Form and Beck Hopelessness Scale (BHS). 

105

Data were analyzed using number, distribution of percentage, student t test, 

variance analysis. 

The mean age of elderly people included in this study was 75.03±6.29, of 

them 54.5% was men, 70.3% was widow, 55.4% was literate, 31.7% was 

housewife, and it was determined that 66.3% were middle-incomed, that 39.6% 

were those without any social security, that 73.3% had children, and that 43.6% 

were not visited by their children. Of attendant elderly people; overall average 

score for Beck Hopelessness Scale was 8.96 ± 3.93. There was a significant 

difference between perception of income level and physical health and the level of 

hopelessness of the elderly. (p0.05). 

It is suggested that effective factors in the level of hopelessness of nursing 

home residents should be considered and in that way that nursing interventions 

should be implemented to strengthen the level of hope of elderly people. 

GĐRĐŞ 

Yaşlılık her canlıda görülen tüm işlevlerde azalmaya neden olan, 

süreğen ve evrensel bir süreçtir (Akgün ve ark. 2004a). Tüm dünyada 

olduğu gibi ülkemizde de yaşlı nüfus giderek artmaktadır. Artan yaşlı 

nüfusa bağlı olarak bireyi, aileyi, toplumu fiziksel, psikolojik, sosyal ve 

ekonomik yönden etkileyen çeşitli sorunlar ortaya çıkmaktadır (Karahan ve 

Güven 2002, Richards 1995). 

Ülkemizde hızlı kentleşme, endüstrileşme ve modernleşme ile birlikte 

sosyodemografik yapıda ve geleneksel sosyal değerlerde değişiklikler 

meydan gelmektedir (Bayık ve ark. 2002). Ülkemizde giderek daha fazla 

sayıda kadının çalışma yaşantısına girmesi, çekirdek aileye dönüşüm, 

konutların küçülmesi ve ekonomik yetersizlikler gibi nedenler yaşlı 

bireylerin aile içinde bakımını güçleştirmektedir (Karahan ve Güven 

2002, Khorshid ve ark. 2004). Bu nedenlere bağlı olarak yaşlı bireylerin 

yaşam ortamlarında değişiklikler olmuş ve günümüzde huzurevlerinde, 

bakım evlerinde ya da tek başına evde yaşayan yaşlıların sayısı artmaya 

başlamıştır (Çivi ve Tanrıkulu 2000, Özgür ve ark. 2003, Üstün ve ark. 

2005). 

Genel olarak yaşlılık döneminde, fiziksel, ruhsal ve sosyal sorunlarda 

artış olmakta ve yaşlıların eş, dost ve yakınlarına olan bağımlılıkları 

artmaktadır. Emeklilik, çocukların büyüyerek evden ayrılması, eş, 

arkadaş ve yakınların kaybı ve sosyal rollerin değişmesi, yaşlı bireylerin 

aile ve yakınlarının desteğine daha fazla gereksinim duymalarına neden 

olmaktadır (Akgün ve ark. 2004b, Bakar ve ark. 2005, Berberoğlu ve 

ark. 2002). Yapılan çalışmalarda da yaşlılarda depresyon, yalnızlık, 

güvensizlik, sosyal aktivitelerde azalma gibi psikososyal sorunların sık 

olarak görüldüğü bildirilmiştir (Akgün ve ark. 2004, Bakar ve ark. 

106

2005, Demet ve ark. 2002, Güneş ve ark. 2005, Khorshid ve ark. 2004). 

Tüm bu sonuçlar yaşlıların psikososyal durumlarını değerlendirmeye 

yönelik çalışmalara daha fazla önem verilmesi gerektiğini ortaya 

koymaktadır. 

Umutsuzluk, yaşlılık döneminde ortaya çıkan ve yaşlıların 

biyopsikososyal durumlarını etkileyen önemli faktörlerden biridir 

(Ceylan ve Göka 1998, Gençtan 1998). Erikson, yaşamın son dönemini 

“benlik bütünlüğüne karşı umutsuzluk” olarak tanımlamıştır. Bu 

dönemde yaklaşan ölüm düşüncesiyle birlikte bireyler yaşamlarının 

anlamlı olup olmadığını sorgulamaya başlarlar. Bu dönemde 

yaşamlarının yeteri kadar iyi geçmediğini ve yapamadıkları birçok şey 

olduğunu düşünen bireylerde umutsuzluk ortaya çıkabilir. (Beck ve 

ark. 1984, Frisch ve Frisch 2002). Bununla birlikte umutsuzluk, 

depresyonla yakından ilişkilidir (Beck 1984) ve depresyon yaşlı 

bireylerde yaygın olarak görülmektedir (Göktaş ve Özkan 2006). 

Yaşlılarda depresyonun yaygın olarak görüldüğü birçok çalışmada 

belirtilmiş olmasına rağmen (Demet ve ark. 2002, Maral ve ark. 2001, 

Şahin ve ark. 2005, Topbaş ve ark. 2001), yaşlıların umutsuzluk 

düzeyleri ve bunu etkileyen faktörlere ilişkin bilgi nispeten daha azdır. 

Bu açıdan depresyonun önemli bir nedeni ve belirtisi olan 

umutsuzluğun yaşlı bireylerde değerlendirilmesi önemlidir. 

Yaşlıların biyopsikososyal yönden iyilik durumlarını yükseltmek 

amacıyla yaşlılık döneminde görülen sorunları ortaya koyan 

araştırmaların yapılması, yaşlılara yönelik hizmetlerin planlanmasında 

yol gösterici olacaktır. Umut, sağlık ve hastalık kavramlarıyla yakından 

ilişkili olup karamsarlık, güçsüzlük, çaresizlik duygularını azaltan ve 

sorunlarla mücadelede motivasyonu arttıran bir güç olarak 

tanımlanmaktadır (Öz 2004). Umut, çok boyutlu bir kavram olarak, 

hemşireliğin önemli bir öğesidir. Umutsuzluk ise, bir hemşirelik tanısı 

olarak, hemşirelerin uygulamalarında yer almaktadır (Öz 2004, 

Carpenito-Moyet 2005). Bu açıdan bakıldığında hemşireler eğitimci, 

danışman ve koordine edici olarak, fiziksel, psikolojik ve sosyal yönden 

birçok kayıp yaşayan yaşlı bireylerin umudunu arttırmada önemli 

roller üstlenebilirler. 

Bu gerekçelerden hareketle bu araştırmanın amacı huzurevinde 

yaşayan yaşlıların umutsuzluk düzeylerini belirlemek ve umutsuzluk 

düzeylerini etkileyen faktörleri incelemektir. 


Bu araştırma tanımlayıcı ve kesitsel bir çalışmadır. Araştırmanın 

evrenini Đzmir Đli Gürçeşme Huzurevinde yaşayan 65 yaş üzeri yaşlılar, 

örneklemini ise Aralık 2005–Ocak 2006 tarihleri arasında sınırlamalara 

107

uyan ve araştırmaya katılmayı kabul eden sakinler oluşturmuştur 

(n=101). 

Örneklem seçim kriterleri 

Fizik ve ruh sağlığının iletişim kurmayı engellememesi, 

Soruları anlayıp, yanıt verebilme, 

Araştırmaya katılmayı kabul etme. 

Araştırmada Tanıtıcı Bilgi Formu ve Beck Umutsuzluk Ölçeği 

olmak üzere iki veri toplama aracı kullanılmıştır. 

Tanıtıcı Bilgi Formu, araştırmacılar tarafından ilgili literatür 

taranarak oluşturulmuştur. Formda yaşlıların sosyodemografik 

özelliklerini belirlemeyi amaçlayan 14 soru yer almaktadır. 

Beck Umutsuzluk Ölçeği (BUÖ), Beck ve arkadaşları tarafından 

l974 yılında geliştirilmiştir. Ülkemizde ölçeğin geçerlik ve güvenirlik 

çalışması 1991 yılında Seber tarafından yapılmıştır. Ölçek 20 maddeden 

oluşmaktadır. Puan ranjı 0-20’dir. Ölçekten alınan yüksek puanlar 

umutsuzluğun yüksek olduğunu göstermektedir (Savaşır ve Şahin 1997). 

Veriler, kurum ve bireylerden gerekli izinler alındıktan sonra, 

araştırmaya katılmayı kabul eden yaşlı bireylerden görüşme tekniği ile 

toplanmıştır. Verilerin değerlendirilmesi, SPSS 11.0 paket programı 

kullanılarak bilgisayarda yapılmış, verilerin dökümü sayı ve yüzde 

olarak verilmiş, istatistiksel analiz olarak t testi ve varyans analizi 



Yaşlıların sosyodemografik özellikleri 

Yaşlıların sosyodemografik özelliklerinin dağılımı Tablo 1’de 

görülmektedir. Buna göre araştırmaya katılan yaşlıların yaş ortalaması 

75.03 ± 6.29, %54.5’i erkek, %70.3’ü dul, %55.4’ü okuryazardır. 

Yaşlıların %70.3’ünün düzenli bir gelire sahip olduğu, %66.3’ünün 

gelir düzeyini “orta” olarak algıladığı, %39.6’sının herhangi bir sosyal 

güvencesinin olmadığı belirlenmiştir (Tablo 1). 

Yaşlıların fiziksel, ruhsal ve sosyal durumları 

Yaşlıların fizik ve ruhsal sağlık durumları incelendiğinde; %43.6’sı 

fizik sağlığını “iyi” düzeyde, %41.6’sı “orta” düzeyde değerlendirmiştir 

(Tablo 2). Yaşlıların %54.5’i ise ruh sağlığını “iyi” düzeyde, %38.6’sı “orta” 

düzeyde değerlendirmiştir. Bu bulgular, yaşlıların büyük çoğunluğunun 

fizik ve ruh sağlığını “iyi” veya “orta” düzeyde algıladığını göstermektedir. 

108

Tablo 1. Yaşlıların sosyodemografik özelliklerinin dağılımı 

Sosyodemografik özellikler Sayı % 

Yaş grubu 

65-69 

70-74 

75-79 

80 ve üzeri 

20 

27 

27 

27 

19.8 

26.7 

26.7 

26.7 

Cinsiyet 

Kadın 

Erkek 

Medeni durum 

Bekar 

Evli 

Dul 

Boşanmış 

Eğitim düzeyi 

Okuryazar 

Đlkokul 

Ortaokul 

Düzenli gelire sahip olma 

Evet 

Hayır 

Gelir algısı 

Yetersiz 

Orta 

Sosyal güvence durumu 

Yok 

Emekli sandığı 

Bağ-Kur 

Yeşil kart 

Özel sigorta 

SSK 

46 

55 

17 

4 

71 

9 

56 

26 

19 

71 

30 

34 

67 

40 

12 

10 

19 

12 

8 

44.5 

54.5 

16.8 

4.0 

70.3 

8.9 

55.4 

25.7 

18.8 

70.3 

29.7 

33.7 

66.3 

39.6 

11.9 

9.9 

18.8 

11.9 

7.9 

Yaşlıların %58.5’inin düzenli ilaç kullanmasını gerektiren kronik 

bir hastalığının olduğu saptanmıştır (Tablo 2). Bakar ve arkadaşlarının 

(2005) huzurevinde yaptığı çalışmada yaşlıların %62.0’ının, Berberoğlu 

ve ark.’nın (2002) huzurevinde yaptığı çalışmada ise yaşlıların %74.7’sinin 

kronik bir hastalığının olduğu bildirilmiştir. Bu bulgular doğrultusunda 

yaşlıların büyük çoğunluğunun kronik bir hastalığa yönelik olarak ilaç 

kullandığı söylenebilir. Çalışmada yaşlıların büyük çoğunluğunun düzenli 

ilaç kullanmasını gerektiren bir hastalığının olduğu saptanmış olmasına 

karşın, genel olarak yaşlıların fizik ve ruh sağlıklarını “orta” ve “iyi” 

düzeyde algılamaları olumlu bir gösterge olarak değerlendirilebilir. 

Çalışmaya katılan yaşlıların %73.3’ünün çocuğunun olduğu, 

çocuğu olan yaşlıların %43.6’sının ise çocukları tarafından ziyaret 

edilmediği belirlenmiştir (Tablo 2). Buna göre yaşlıların yarıya yakını 

çocukları tarafından ziyaret edilmemektedir. Bu bulguyu yapılan araştırma 

bulguları da desteklemektedir (Bakar ve ark. 2005, Berberoğlu ve ark. 

2002). Bakar ve arkadaşlarının (2005) huzurevinde yaptığı çalışmada 

yaşlıların %45.3’ünün çocuklarıyla görüşmediği, %47.2’sinin ise seyrek 

109

görüştüğü, Berberoğlu ve ark.’nın (2002) yaptığı çalışmada ise yaşlıların 

%43.7’sinin hiç ziyaret edilmediği bildirilmiştir. Bu bulgulara göre 

yaşlıların yarıya yakınının aile desteklerinin yeterince iyi olmadığını 

söylenebilir. Ayrıca bu bulgular yaşlılık dönemindeki sosyal desteklerin 

azalmasına ilişkin literatür bilgisiyle de uyumludur (Bakar ve ark. 

2005, Demet ve ark. 2002, Güneş ve ark. 2005, Khorshid ve ark. 2004). 

Tablo 2. Yaşlıların fiziksel ruhsal ve sosyal durumlarının dağılımı. 

Fiziksel, ruhsal, sosyal durumları Sayı % 

Fizik sağlık algısı 

Đyi 

Orta 

Kötü 

44 

42 

15 

Ruhsal sağlık algısı 

Đyi 

Orta 

Kötü 

Kronik bir hastalığa sahip olma 

Evet 

Hayır 

Çocuk sahibi olma 

Evet 

Hayır 

Ziyaret edilme durumu 

Evet 

Ara sıra 

Hayır 

55 

39 

7 

59 

42 

74 

27 

42 

15 

44 

43.6 

41.6 

14.9 

54.5 

38.6 

6.9 

58.4 

41.6 

73.3 

26.7 

41.6 

14.9 

43.6 

Yaşlıların umutsuzluk düzeyleri 

Araştırmaya katılan yaşlıların Umutsuzluk Ölçeği toplam puan 

ortalaması 8.96 ± 3.93 olarak bulunmuştur. Umutsuzluk ölçeğinin bir 

kesme noktası olmadığından, elde edilen puan ortalaması, ölçeğin puan 

aralığı dikkate alınarak değerlendirildiğinde, huzurevinde yaşayan 

sakinlerin umutsuzluk düzeyinin orta düzeyde olduğu söylenebilir. 

Bunun nedeni yaşlılık döneminde görülen fiziksel, psikolojik, sosyal ve 

ekonomik değişikliklere bağlı olarak yaşlıların bağımlı fonksiyonlarının 

artması ve yalnızlık, sosyal izolasyon, karamsarlık, depresyon gibi 

umutsuzluğu arttıran durumları daha sık yaşamaları olabilir. Bu 

sonuç, huzurevinde yaşayan yaşlılarla yapılan çalışmalarla da uyumludur. 

Tetik ve arkadaşları (2005) tarafından yapılan çalışmada yaşlıların 

umutsuzluk düzeyi ortalaması 8.84 ± 0.54 olarak bildirilmiştir. Aydın 

ve Đşleyen (2004) tarafından yapılan çalışmada ise yaşlıların umutsuzluk 

düzeyi ortalaması 11.56 ± 5.13 olarak, bizim çalışmamızdan daha 

yüksek bulunmuştur. 

110

Araştırmaya katılan yaşlıların Umutsuzluk Ölçeği toplam puan 

ortalaması, farklı hasta gruplarıyla yapılan çalışmalarda karşılaştırıldığında; 

Tan ve arkadaşlarının (2005) hemodiyaliz hastalarıyla yaptığı 

çalışmanın sonuçlarıyla benzer bulunmuş, bu çalışmada hastaların 

umutsuzluk ölçeği puan ortalaması 8.8 ± 5.1 olarak bildirilmiştir. Buna 

göre hemodiyaliz gibi kronik hastalığı olan bireylerin umutsuzluk 

düzeyiyle yaşlıların umutsuzluk düzeyinin benzer nitelikte olması, 

yaşlıların umutsuzluk düzeylerinin yüksek olduğunu düşündürmektedir. 

Solak ve Başer’in (2003) kanser hastalarıyla yaptığı çalışmada ise 

meme kanserli hastaların umutsuzluk ölçeği puan ortalaması 6.82 ± 4.36, 

meme dışı kanseri olan hastaların ise 7.70 ± 4.54 olarak bildirilmiştir. 

Buna göre, huzurevinde kalan yaşlıların umutsuzluk düzeyi, kanser 

tanısı alan hastalardan daha yüksek olarak değerlendirilebilir. 

Küçük’ün (1999) myokart infarktüsü geçiren hastalarla yaptığı 

çalışmada hastaların umutsuzluk ölçeği puan ortalaması 6.03 ± 4.29; 

Erci ve arkadaşlarının (2000) tüberküloz hastalarıyla yaptığı çalışmada 

hastaların umutsuzluk ölçeği puan ortalaması 6.46 ± 4.15 olarak 

bulunmuştur. Pınar ve Sabuncu’nun (2000) depremzedelerde yaptığı 

çalışmada ise depremzedelerin umutsuzluk ölçeği puan ortalaması 5.69 

± 5.06 olarak bildirilmiştir. Çeşitli araştırmalardan elde edilen tüm bu 

sonuçlara göre, huzurevinde yaşayan yaşlılar kanser, hemodiyaliz, 

tüberküloz, myokart infarktüsü gibi çeşitli hastalık gruplarına sahip 

bireylerden ve depremzedelerden daha umutsuz olarak değerlendirilebilir. 

Yaşlıların sosyodemografik özelliklerinin umutsuzluk 

düzeylerine etkisi 

Yaşlıların umutsuzluk düzeylerinin sosyodemografik özelliklerine 

göre dağılımı Tablo 3’de görülmektedir. Buna göre yaşlıların umutsuzluk 

puan ortalamaları 80 yaşına kadar yükselirken, 80 yaş sonrasında 

düşme göstermiştir. Kadınlarda umutsuzluk puan ortalaması ise 

erkeklerden daha yüksek olarak saptanmıştır. Buna karşın yaşlıların 

yaş grupları ve cinsiyetlerine göre umutsuzluk puan ortalamaları 

arasındaki fark anlamlı bulunmamıştır (p>0.05) (Tablo 3). Tetik ve 

arkadaşlarının (2005) yaptığı çalışmada da yaşlıların umutsuzluk 

düzeylerinin cinsiyet durumundan etkilenmediği saptanmıştır. 

Yaşlıların medeni durumlarına göre, umutsuzluk puan ortalamaları 

incelendiğinde, dul/boşanmış olanların umutsuzluk düzeyleri bekar ve 

evli olanlardan daha yüksek bulunmuştur ancak puan ortalamaları 

arasında anlamlı düzeyde fark belirlenmemiştir (p>0.05) (Tablo 3). Bu 

durum örneklemi oluşturan yaşlıların büyük çoğunluğunun dul veya 

boşanmış olmasından kaynaklanabilir. Örneklemdeki evli ve bekar 

yaşlıların sayıca artması durumunda bu farkın anlamlı olabileceği 

düşünülmektedir. 

111

Eğitim düzeyi arttıkça yaşlıların umutsuzluk düzeyi azalmasına 

karşın, yapılan istatistiksel analizde puan ortalamaları arasındaki 

farkın anlamlı olmadığı saptanmıştır (p>0.05) (Tablo 3). 

Yaşlıların umutsuzluk düzeyleri düzenli gelir durumuna göre 

incelendiğinde, düzenli geliri olmayan yaşlıların umutsuzluk düzeyi, 

düzenli geliri olanlardan daha yüksek bulunmuş ancak bu farkın 

anlamlı düzeyde olmadığı belirlenmiştir (p>0.05). Bununla birlikte 

algılanan gelir düzeyine göre yaşlıların umutsuzluk puan ortalamaları 

arasında anlamlı düzeyde fark olduğu saptanmıştır (p0.05) (Tablo 3). 

Tablo 3. Yaşlıların Umutsuzluk Ölçeği toplam puan ortalamalarının sosyodemografik 

özelliklerine göre dağılımı. 

Sosyodemografik özellikler Sayı Ort. SD F t p 

Yaş grubu 

65-69 

70-74 

75-79 

80 ve üzeri 

20 

27 

27 

27 

8.85 

9.07 

9.14 

8.74 

3.97 

4.30 

3.63 

4.02 

0.060 0.981 

Cinsiyet 

Kadın 

Erkek 

Medeni durum 

Bekar 

Evli 

Dul / Boşanmış 

Eğitim düzeyi 

Okuryazar 

Đlkokul 

Ortaokul 

Düzenli gelir durumu 

Var 

Yok 

Algılanan gelir düzeyi 

Yetersiz 

Orta 

Sosyal güvence durumu 

Var 

Yok 

46 

55 

17 

4 

80 

56 

26 

19 

71 

30 

34 

67 

61 

40 

9.36 

8.61 

9.11 

8.00 

8.97 

9.58 

8.73 

7.42 

8.83 

9.26 

10.35 

8.23 

9.36 

8.35 

4.11 

3.78 

4.74 

2.16 

3.85 

4.04 

4.09 

3.00 

3.74 

4.40 

4.17 

3.64 

4.31 


0.955 0.342 

0.131 0.878 

2.267 0.109 

- 

0.506 

0.614 

6.784 0.011 

-1.343 0.182 

112

Yaşlıların fiziksel, ruhsal ve sosyal durumlarının umutsuzluk 

düzeylerine etkisi 

Yaşlıların umutsuzluk düzeyleri fizik sağlık algılarına göre 

incelendiğinde; fizik sağlığını “kötü” olarak algılayan yaşlıların 

umutsuzluk düzeyi fizik sağlığını “orta” ve “iyi” olarak algılayanlardan 

yüksek bulunmuş ve aradaki farkın anlamlı olduğu saptanmıştır 

(p0.05) (Tablo 4). Bu durum örneklemi oluşturan yaşlıların büyük 

çoğunluğunun ruh sağlığını “orta” veya “iyi” olarak değerlendirmesinden 

kaynaklanabilir. Ruh sağlığını “kötü” olarak değerlendiren yaşlıların 

sayıca artması durumunda bu sonucun değişebileceği düşünülmektedir. 

Çocuğu olmayan yaşlıların çocuğu olanlardan umutsuzluk düzeyi 

daha yüksek bulunmasına rağmen, yapılan analizde bu farkın anlamlı 

olmadığı saptanmıştır (p>0.05) (Tablo 4). Tetik ve arkadaşları (2005) 

tarafından yapılan çalışmada ise yaşlıların umutsuzluk düzeylerinin 

çocuk sahibi olma durumundan etkilendiği bildirilmiştir. 

Tablo 4. Yaşlıların Umutsuzluk Ölçeği toplam puan ortalamalarının fiziksel ruhsal ve 

sosyal özelliklerine göre dağılımı. 

Fiziksel ruhsal ve sosyal 

özellikler 

Fizik sağlık algısı 

Đyi 

Orta 

Kötü 

Ruh sağlığı algısı 

Đyi 

Orta 

Kötü 

Çocuk sahibi olma 

Evet 

Hayır 

Ziyaret edilme durumu 

Evet 

Hayır 

Sayı Ort. SD F t p 

44 

42 

15 

55 

39 

7 

74 

27 

57 

44 

7.52 

9.83 

10.73 

8.32 

9.61 

10.28 

8.86 

9.22 

9.15 

8.70 

3.25 

3.91 

4.58 

3.67 

4.17 


3.73 

4.51 

3.86 

4.06 

6.041 0.003 

1.670 0.194 

-0.402 0.689 

0.572 0.569 

113

Yaşlıların ziyaret edilme durumlarına göre umutsuzluk düzeyleri 

incelendiğinde, ziyaret edilen yaşlıların umutsuzluk düzeyi edilmeyenlerden 

daha yüksek bulunmuş ancak puan ortalamaları arasında 

anlamlı fark olmadığı belirlenmiştir (p>0.05) (Tablo 4). 


Elde edilen bulgulara göre, huzurevinde kalan yaşlıların büyük 

çoğunluğu erkek, dul ve okuryazardır. Yaşlıların büyük çoğunluğunun 

fizik ve ruh sağlığını “orta” veya “iyi” olarak algıladığı bunun yanı sıra 

yarıya yakınının çocukları tarafından ziyaret edilmediği ve bir sosyal 

güvenceye sahip olmadığı belirlenmiştir. Yaşlıların umutsuzluk düzeylerinin 

algılanan gelir düzeyinden ve fizik sağlık algısından etkilendiği 

saptanmıştır. Buna göre gelir düzeyini “yetersiz”, fizik sağlığını “kötü” 

olarak değerlendiren yaşlıların umutsuzluk düzeylerinin daha yüksek 

olduğu belirlenmiştir. 

Bu sonuçlar doğrultusunda; 

Umutsuzluk açısından riskli grup olarak belirlenen yaşlıların 

özellikleri (gelir düzeyini “yetersiz”, ruh sağlığını “kötü” olarak algılayan) 

göz önünde bulundurularak yaşlıların umudunu arttırmaya yönelik 

hemşirelik girişimlerinin planlanması, 

Huzurevinde kalan yaşlıların fiziksel, psikolojik ve sosyal özellikleri 

doğrultusunda çeşitli girişimlerin (düzenli sağlık kontrollerinin yapılması, 

sosyal güvencesi olmayan yaşlıların tedavi masraflarının karşılanması, 

yaşlılarla umutları, istekleri ve gelecek düşünceleri hakkında 

konuşulması, huzurevlerindeki sosyal aktivitelerin ve yaşlıların ziyaret 

edilme sıklıklarının arttırılması) uygulanması önerilebilir. 

Bu çalışmada, örneklemi oluşturan bireylerin medeni durum, 

sağlık algısı gibi özellikler bakımından homojen olmaması sonuçların 

anlamsız çıkmasına neden olmuş olabilir. Bu nedenle bundan sonraki 

çalışmaların bu özellikler dikkate alınarak planlanmasının araştırma 

sonuçlarını netleştireceği düşünülmektedir. 

KAYNAKLAR 

1. Akgün HS, Bakar Ç, Budakoğlu IĐ (2004a). Dünyada ve Türkiye’de yaşlı nüfus 

eğilimi. Türk Geriatri Dergisi, 7(2): 105-110. 

2. Akgün HS, Bakar Ç, Budakoğlu IĐ (2004b). Başkent Üniversitesi sağlık kuruluşlarında 

tedavi görmüş 65 yaş üstü hastaların fiziksel ve ruhsal durumları ile günlük yaşam 

aktivite durumlarının değerlendirilmesi. Türk Geriatri Dergisi, 7(3): 133-138. 

3. Aydın Đ, Đşleyen S (2004). Huzurevinde kalan yaşlıların geleceğe yönelik beklentilerinin 

umutsuzluk düzeylerine etkisi. Atatürk Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu 

Dergisi, 7(3): 19-25. 

114

4. Bakar A, Tutkun H, Sertbaş G (2005). Huzurevinde yaşayan yaşlıların anksiyete ve 

depresyon düzeylerinin belirlenmesi. Anadolu Psikiyatri dergisi, 6(4): 227-239. 

5. Bayık A, Özgür G, Özsoy SA (2002). Huzurevinde yaşayan yaşlıların fiziksel sağlık 

sorunları ve hastalıklarına yönelik ilaç kullanma davranışları. Geriatri, 5(2): 68-74. 

6. Beck CM, Rawlins RP, Williams SR (1984). Mental Health Psychiatric Nursing A 

Holistic Life-Cycle Approach, The CY Mosby Company, s. 449-511. 

7. Berberoğlu U, Gül H, Eskiocak M ve ark (2002). Edirne Huzurevinde kalan yaşlıların 

kimi sosyodemografik özellikleri ve KATZ Đndeksine göre günlük yaşam etkinlikleri. 

Geriatri, 5(4): 144-149. 

8. Carpenito-Moyet LJ (2005). Hemşirelik Tanıları El Kitabı, (çev. Erdemir F), Nobel Tıp 

Kitabevleri, s.405. 

9. Ceylan ME, Göka E (1998). Araştırma ve Klinik Uygulamada Biyolojik Psikiyatri, 2. 

Cilt, Birinci Baskı, Đstanbul, s.125. 

10. Çivi S, Tanrıkulu Z (2000). Yaşlılarda bağımlılık ve fiziksel yetersizlik düzeyleri ile 

kronik hastalıkların prevalansını saptamaya yönelik epidemiyolojik çalışma. 

Geriatri, 3(3): 85-90. 

11. Demet MM, Taşkın EO, Deniz F ve ark (2002). Manisa huzurevlerinde kalan 

yaşlılarda depresyon belirtilerinin yaygınlığı ve ilişkili risk etkenleri. Türk Psikiyatri 

Dergisi, 13(4): 290-299. 

12. Erci B, Kılıç D, Şenyayla Ş (2000). Tüberkuloz hastalarında yaşam kalitesinin 

umutsuzluk düzeyi ile ilişkisi. I. Uluslararası & VIII. Ulusal Hemşirelik Kongresi, 

Program ve Özet Kitabı, 29 Ekim – 2 Kasım, Antalya s: 93. 

13. Frisch NC, Frisch LE (2002) Psychiatric Mental Health Nursing understanding the 

client as well as the condition, Second edition s.44-49. 

14. Gençtan E (1998). Psikanaliz ve Sonrası, 8. Basım, Remzi Kitabevi, Đstanbul 

15. Göktaş K, Özkan Đ (2006). Yaşlılarda depresyon. Türkiye’de Psikiyatri, 8(1): 30-37. 

16. Güneş G, Demircioğlu N, Karaoğlu L (2005). Malatya şehir merkezinde yaşayan yaşlı 

kadınların günlük yaşam aktiviteleri, sosyal ve psikolojik fonksiyon düzeyleri. Türk 

Geriatri Dergisi, 8(2): 78-83 

17. Karahan A, Güven S (2002). Yaşlılıkta evde bakım. Geriatri, 5(4): 155-159. 

18. Khorshid L, Eşer Đ, Zaybak A ve ark. (2004). Huzurevinde kalan yaşlıların yalnızlık 

düzeylerinin incelenmesi. Türk Geriatri Dergisi, 7(1): 45-50. 

19. Küçük L (1999). Miyokart infarktüsü geçiren hastaların algıladıkları sosyal desteğin 

umut düzeylerine ve yoğun bakımda kalış sürelerine etkisi. Yoğun Bakım 

Hemşireleri Dergisi; 3(2): 65-71. 

20. Maral I, Aslan S, Đlhan MN, Yıldırım A, Candansayar S, Bumin MA (2001). 

Depresyon yaygınlığı ve risk etkenleri: huzurevinde ve evde yaşayan yaşlılarda 

karşılaştırmalı bir çalışma. Türk Psikiyatri Dergisi, 12(4): 251-259. 

21. Öz F (2004). Sağlık alanında temel kavramlar. Đmaj Đç ve Dış Ticaret AŞ, Ankara, 

s.205 

22. Özgür G, Karaaslan A, Bayık A, Ergül Ş (2003). Huzurevinde yaşayan yaşlıların 

bireysel gereksinimlerinin değerlendirilmesi. II. Ulusal Yaşlılık kongresi, 9-12 Nisan 

2003, Denizli, s.348-360. 

115

23. Pınar R, Sabuncu N (2000). Depremzedelerde umutsuzluk ve öfke. I. Uluslarası VIII. 

Ulusal Hemşirelik Kongresi, 29 Ekim- 2 Kasım 2000, Antalya, s:431-436. 

24. Richards T (1995). Ageing cost. British Medical Journal, 347(3): 896. 

25. Savaşır I, Şahin NH (1997). Bilişsel-davranışçı terapilerde değerlendirme: Sık 

kullanılan ölçekler. Türk Psikologlar Derneği Yayınları No: 9, Özyurt Matbaacılık 

26. Solak M, Başer G (2003). Meme ve meme dışı kanserli kadın hastaların umutsuzluk 

ve yaşam kalitesi düzeylerinin incelenmesi. Hemşirelik Forumu Dergisi; 6(6), Kasım 

Aralık, 38-47. 

27. Şahin EM, Özer C, Ölüç C, Tunç Z (2005). Huzurevinde kalan yaşlılarda demans ve 

depresyon. Türk Geriatri Dergisi, 8(1): 22-24. 

28. Tan M, Okanlı A, Karabulutlu E, Erdem N (2005). Hemodiyaliz hastalarında sosyal 

destek ve umutsuzluk arasındaki ilişkinin değerlendirilmesi. Atatürk Üniversitesi 

Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi; 8(2): 32-39. 

29. Tetik A, Parlar S, Özçırpıcı B (2005). Huzurevinde ve evinde yaşayan yaşlıların 

yaşadıkları umutsuzluk düzeylerinin incelenmesi. 3. Uluslar arası 10. Ulusal 

Hemşirelik Kongresi, Özet Kitabı, 7-10 Eylül 2005, s.94. 

30. Topbaş M, Yarış F, Çan G ve ark. (2001). Trabzon huzurevi ve sürekli bakım 

merkezindeki yaşlıların, depresif duygu durumları. 7. Halk Sağlığı Günleri Bildiri 

Kitabı, 11-13 Eylül 2001, Eskişehir, s.16. 

31. Üstün B, Bahar Z, Partlak N ve ark. (2005). Bakımevinde yaşayan yaşlılarda 

depresyon ve etkileyen faktörlerin incelenmesi. ZSYOD, 1(1): 26-33. 

116


HEMŞĐRELERDE KONTROL ODAĞI ĐNANCI ĐLE STRESLE BAŞA 

ÇIKMA STRATEJĐLERĐ VE PSĐKOLOJĐK BELĐRTĐ GÖSTERME 

DURUMLARI ARASINDAKĐ ĐLĐŞKĐLER 

THE RELATIONSHIPS BETWEEN THE LOCUS OF CONTROL OF NURSES, 

COPING STRATEGIES OF STREESS AND DISPLAY OF MENTAL 

SYMPTOM SITUTATIONS. 

Nezihe UĞURLU* 

Mine EKĐNCĐ** 

*Muğla Üniversitesi Sağlık Yüksek Okulu-MUĞLA 

**Atatürk Üniversitesi Hemşirelik Yüksek Okulu-ERZURUM 

Anahtar Sözcükler: Hemşire, psikolojik belirti, stresle başa çıkma, kontrol odağı 

inancı 

Key Words: Nurse, psychological symptom, coping with stress, locus of control. 

ÖZET 

Bu araştırma, hemşirelerin kontrol odağı, stresle başa çıkma stratejileri 

ve ruhsal belirti gösterme durumları arasındaki ilişkileri incelemek amacıyla 

tanımlayıcı olarak yapılmıştır. 

Araştırmanın örneklemini, Muğla Devlet Hastanesi (N=299) ve Sigorta 

Hastanesinde (N=70) çalışan tüm hemşireler dahil edilmiştir. Ancak izin ve 

rapor gibi nedenlerle araştırma 349 hemşire üzerinden gerçekleştirilmiştir. 

Araştırma kapsamındaki hemşirelerin kontrol odağını belirlemek için 

Rotter’in Đç-Dış Kontrol Odağı Ölçeği (RĐDKOÖ), başa çıkma stratejilerini 

belirlemek için Rosenbaum’un Öğrenilmiş Güçlülük Ölçeği (RÖGÖ) ve ruhsal 

belirti gösterme durumlarını belirlemek için ise Ruhsal Belirti Tarama Listesi 

(SCL 90-R) kullanılmıştır. 

Verilerin değerlendirilmesinde, yüzdelik, korelasyon (Pearson R) ve, 

Nonparametrik testlerden Kruskal Wallis testi kullanılmıştır. 

Araştırma sonucunda hemşirelerin dış kontrol odağının daha yüksek, 

kazanılmış güçlülük düzeylerinin normal ve ruhsal belirti gösterme 

durumlarının ise yüksek kabul edilebilecek düzeyde olduğu, ayrıca bu üç ölçek 

arasındaki ilişkiler incelendiğinde, Rotter’in Đç Dış Kontrol Odağı Ölçeği ile 

Rosenbaum’un Öğrenilmiş Güçlülük Ölçeği’den elde edilen puanlar arasında 

negatif yönde, Rotter’in Đç-Dış Kontrol Odağı Ölçeği ile Ruhsal Belirti Tarama Listesi 

SCL 90-R ölçeğinden alınan puanlar arasında anlamlı bir ilişkinin olduğu 

tespit edilmiştir. Ruhsal Belirti Tarama Ölçeği SCL 90-R ile Rosenbaum’un 

Öğrenilmiş Güçlülük Ölçeği puanları arasında yine negatif yönde bir ilişki 

olduğu saptanmıştır. Ayrıca, Rotter’in Đç Dış Kontrol Odağı Ölçeği ile çalıştığı 

117

servis arasında ilişki olduğu tespit edilmiştir. Çalışmaya katılan hemşirelerin 

daha çok dış kontrol odaklı, normal düzeyde öğrenilmiş güçlülük düzeyine sahip 

oldukları ve psikolojik belirti gösterme düzeylerinin ise yüksekolduğu saptanmıştır. 

SUMMARY 

The goal of this study is to examine and define the relationships between 

the locus of control of nurses, coping strategies of stress and display of mental 

symptom situtations. 

The nurses who work at Muğla State Hospital (N=299) and Sigorta 

Hospital (N=70) participated in this study. However, total 349 nurses participated 

due to the offical permission and medical leaves. Rotter’s Internal-External Locus 

of Control Scale, Rosenbaum’s Learned Resourcefulness Schedule and Symptom 

Check List-90-R were used in order to determine the locus of control of nurses, 

coping strategies and display of mental symptom situations, respectively. 

In order to analyse the data collected, the percentage, correlation (Pearson 

r), and Kruskal Wallis test were applied 

The results suggest that the external locus of control of nurses is high 

while level of gained power is normal. However, the display of mental sympton 

situtations is at slighly high level. Morever, when the relationship among the 

three scales were examined, it was found that there is a negative relationship 

between Rotter’s Internal- External Locus of Control Scale and Rosenbaum’s 

Learned Resourfulness Schedule, whereas there is a meaningful relationship 

between “Rotter’s Đnternal-External Locus of Control Scale and Symptom Check 

List SCL-90-R. Also, the negative relationship between Rosenbaum’s Learned 

Resourcefulness Schedule and Symptom Check List-90-R was found. 

Furthermore, it was determined that there is meaningful relationship 

among the Rotter’s Internal-Extarnal Locus of Control Scale and clinic. The 

nurses participating in the study were found to be mainly with external locus of 

control, normal learned difficulty and high level of displaying psychological 

symptoms. 

GĐRĐŞ VE AMAÇ 

Davranışların biyolojik, psikolojik ve sosyo-kültürel belirleyicilerinin 

ya da psikopatoloji ile ilişkisi olan bu tür faktörlerin araştırılması, klinik 

psikolojinin en önemli çalışma alanlarından birini oluşturmaktadır. 

Psikolojik sorunları olan kişilere tanı ve tedavi hizmetlerinin verilmesinde, 

etkin planlama ve uygulamalar sunulabilmesi, önemli ölçüde bu psikososyo-kültürel 

belirleyici faktörlerin iyi tanınması ve anlaşılmasına 

dayanmaktadır(Dağ 1991a). 

Psikopatoloji konusundaki son çalışmalarda, bozuklukların bir 

çoğu için başlatıcı bir stres faktörünün var olabileceği fikri oldukça yaygın 

kabul görmüştür. Çağımızın hastalığı olarak kabul edilen stres, bireylerin 

iç ya da dış ortamlardaki değişiklikleri, tehdit, savaşım veya tehlike 

olarak algıladığı, uygun kaynakları var olduğunda uyum sağladığı ve 

dengesini sürdürdüğü, kaynakları yeterli olmadığı durumlarda uyum 

118

ve dengesinin bozulduğu bir süreçtir (Baltaş1992,Görgülü1990). Stresten 

etkilenme yönünden bireyler arasında önemli farklar bulunduğu ve bu 

fark kaynaklarından önemli birinin de, bireylerin stresle başa çıkma 

konusunda gösterdikleri strateji farkları olabileceği üzerinde 

durulmaktadır (Parkes1986, Wheler1988, Silver1988). 

Stresi önlemeye ve azaltmaya yönelik birçok teknik bulunmaktadır. 

Stresle başa çıkmaya yardımcı teknikler bireysel, bilişsel ve davranışçı 

teknikler olmak üzere üç grupta toplanır(Ertekin1995). 

Psikopatolojiyle birlikte kişilikte değişen ya da ilişkili bulunan 

faktörlerden biri de kontrol odağı inancıdır. Olayları ve davranış sonuçlarını, 

kendi davranışlarına ya da görece değişmez kişisel özelliklerine dayalı 

olarak algılama eğiliminde olan bireylerin iç kontrol odaklı; şansa, 

kadere ve güçlü diğer kişi ve varlıklara bağlanma eğiliminde olan bireylerinde 

dış kontrol odaklı olduğu düşünülmektedir (Dağ1991b,Rotter1966). 

Đç kontrol odaklı kişilerin, daha uyumlu başa çıkma stratejileri 

olarak kabul edilen probleme odaklanmış başa çıkma, dış kontrol odaklı 

kişilerin ise, duyguya odaklanmış başa çıkma stratejilerini kullandıkları 

belirlenmiştir (Dağ1991b) 

Çağımızda stres yaratan pek çok durum vardır. Bireyler de yaşam 

boyu stres yaratan etken ve durumlarla karşı karşıyadır. Kişide stres 

yaratan durumlar; kişinin kendisinden kaynaklanan stres vericiler, 

sosyal yaşamdan kaynaklanan vericiler, aile yaşamından kaynaklanan 

stres vericiler ve iş yaşamında kaynaklanan stres vericiler olarak 

gruplandırılabilir (Folkman1984). 

Đş stresi, kişilerin kendinden ve işleri ile ilişkilerinden doğan ve 

bireyin normal fonksiyonlarında değişiklikler oluşturan bir durumdur. 

Đş stresi yükseldikçe baş etme düzeyini düşürmektedir (Erdoğan1995, 

Xu Cy 2006). 

Araştırma sonuçlarına göre, işin çeşitli özellikleri nedeniyle iş 

stresinin yüksek olduğu meslekler arasında polislik, öğretmenlik ve 

hava trafik memurluğunun yüksek risk taşıdığı ortaya konmuştur. 

Telefon operatörleri, sekreterler, danışma ve şikayet servisi memurları 

gibi, işlerinin insan ilişkisine dayanması sebebiyle psikolojik talebi 

yüksek, ancak kendiliğinden bağımsız karar verme yetkileri olmayanlar 

ya da az olanlar da, meslek açısından risk taşımaktadır. Hemşirelik 

mesleği de söz konusu meslekler gibi stres yaşayan grup içinde yer 

almaktadır (Marenir1996, Selye1977, Sutherland1990). 

Hemşirelerin çalışma koşullarına ve hizmet verdiği gruplara 

bakıldığında çok yoğun stresle karşı karşıya kaldıkları kabul edilmektedir. 

Bu konuyla ilgili yapılan çalışmalarda, hastanede çalışan hemşirelerin 

119

aşırı iş yükü, ölümcül hastalıklar veya hastaların ölmesi, meslektaşlar 

arası kötü iletişim, çalışma şiftleri, doktorlarla çatışma, otoritede 

kararsızlık, finansal kaynaklar ve artan bürokratik işlemler gibi mesleki 

stres faktörlerinden olumsuz etkilendiği ifade edilmektedir (Patrick1996, 

Gezer 1998, Hall 2004, Xianju 2006). 

Araştırmanın amacı ,çalışma alanı insan olan hemşirenin kontrol 

odağı inancı,stresle baş etme düzeyi ve psikolojik durumunu belirlemek 

,bunlar arasındaki ilişkiyi incelemek ve her üç olguya etki eden olumlu 

ve olumsuz faktörleri ortaya çıkarmaktır. Ortaya çıkabilecek olumsuzlukların 

kaynağında, çocukluk döneminden itibaren öğrenilmiş bir takım 

yanlış inanç ve değerler yer almaktadır. Bu var olan bu olumsuzlukların 

ortaya çıkarılması sonucunda, gerek hemşirelik eğitimi süresince, gerekse 

hizmet içi eğitim yolu ile bu yanlış inanç ve tutumların ortadan 

kaldırılarak, profesyonel hemşirenin sahip olması gereken özgüven, 

bağımsızlık, karar verebilme, risk alma, girişimlerde bulunup sonuçlarını 

mantıksal olarak değerlendirme ve yaratıcı benlik imgesine sahip olma 

gibi özelliklerin kazandırılabileceği düşünülmektedir. 

MATERYAL VE YÖNTEM 

Araştırmanın Şekli:Araştırma, hemşirelerde kontrol odağı inancı, 

stresle başa çıkma stratejileri ve psikolojik belirti gösterme durumları 

arasındaki ilişkiyi incelemek amacıyla tanımlayıcı olarak yapılmıştır. 

Araştırmanın Evreni ve Örneklem Seçimi: Bu araştırmada örneklem 

yöntemine gidilmemiştir. Araştırmanın örneklemini, Muğla Đli Devlet 

Hastanesi ve Sosyal Sigortalar Kurumu Hastanesi’nde çalışmakta olan 

toplam 349 hemşire oluşturmuştur. 

Araştırma 15 Aralık 2000-30 Mart 2001 tarihleri arasında 

yapılmıştır. Anket formu ve veri değerlendirme ölçekleri araştırmacı 

tarafından her iki hastanede çalışmakta olan hemşirelerle bire bir 

görüşülerek dağıtılmış ve bir hafta sonra geri toplanmıştır. Yetkili 

kurumlardan gerekli kurum onayı alınmıştır. 

Verilerin Toplanmasında Kullanılan Araç ve Gereçler: Araştırma 

verilerinin toplanmasında hemşirelerin sosyo, demografik özelliklerini 

belirleyen bilgi formu, ruhsal durumlarını belirlemek için Ruhsal Belirti 

Tarama Listesi (SCL90-R, Derogatis ve arkadaşları tarafından 

geliştirilen ölçek ilk olarak Gökler (1978) tarafından kullanılmış, 

geçerlilik ve güvenilirlik çalışması Kılıç (1987) tarafından yapılmıştır. 

Ölçek özellikle “görünüşte normal” kişilerdeki belirti düzeyini saptamak 

amacıyla psikiyatrik belirti tarama aracı olarak geliştirilmiştir. 

120

Ölçekte kuramsal olarak oluşturulmuş 10 farklı belirti boyutu 

bulunmaktadır: (1)somatizasyon, (2) obsesif kompulsif, (3) kişilerarası 

duyarlılık, (4) depresyon, (5)kaygı, (6) düşmanlık, (7) fobik kaygı, (8) 

paranoid düşünce, (9) psikotizm, (10)ek ölçek.Ölçeğin alt ölçek 

puanları, ilgili maddelere verilen puan değerlerinin toplanarak o alt 

ölçeği oluşturan madde sayısına bölünmesi ile elde edilir. Her madde 

için yapılan derecelemeler (0-4 puan) 90 madde için toplandıktan sonra 

elde edilen toplam puanın 90’na bölünmesi ile genel belirti ortalaması 

elde edilir. 

Deneklerin kontrol odağını belirlemek amacıyla, Rotter tarafından 

geliştirilen ve Dağ tarafından Türkçe’ye uyarlaması yapılan Rotter’Đn Đç- 

Dış Kontrol Odağı Ölçeği (RĐDKÖ) kullanılmıştır. Bu ölçek, kendini 

bildirim türünde, sözel ve grup uygulamalı bir ölçek olup; geçerlilik ve 

güvenilirlik çalışması Dağ (1991) tarafından yapılmıştır. Ölçmeyi 

hedeflediği davranış özellikleri, bireylerin genellenmiş kontrol 

beklentilerinin, içsellik-dışsallık boyutu üzerindeki konumudur 

(Şirvanlı1995). Ölçek iki seçenekle cevaplanan 29 maddeden 

oluşmaktadır. Böylece 0-28 arasında toplam puan alınabilmekte, 

yükselen puanlar dış kontrol odağı inancında artışı göstermektedir. 

Rosenbaum tarafından, 1980 yılında geliştirilmiş olan Öğrenilmiş 

Güçlülük Ölçeği (RÖGÖ), stresle ve stres tepkileriyle kişinin başa 

çıkmada kullanabileceği, bilişsel stratejileri ne düzeyde kullandığını 

ölçen Likert Tipi bir öz-değerlendirme ölçeğidir.11maddesi ters yönde 

puanlanan 36 maddeden oluşan bu ölçekten 36 ile 180 arasında 

toplam puan alınabilmektedir. Yükselen puanlar kendini denetleme 

becerilerinin yüksekliğine, bir diğer deyişle ölçekle temsil edilen başa 

çıkma stratejilerinin sıklıkla uygulandığına işaret etmektedir. Ölçek 

Siva (1989) tarafından Türkçeye çevrilerek bir araştırmada 

kullanılmıştır. Geçerlik ve güvenirlik çalışması Dağ (1990) tarafından 

yapılmıştır. 

Verilerin Değerlendirilmesi: Veriler bilgisayarda SPSS (Statistical 

Package for Socral Science-10.00) paket programı ile değerlendirilmiştir. 

Hemşirelerin tanıtıcı özelliklere göre dağılımları yüzdelik tablolar halinde 

sunulmuştur. Rotter’in Đç-Dış Kontrol Odağı Ölçeği, Rosenbaum’un 

Öğrenilmiş Güçlülük Ölçeği ve Ruhsal Belirti Tarama Ölçeğinden alınan 

puanların dağılımlarında; ortalama, maksimum-minimum değerler ile 

standart sapmalardan yararlanılmıştır. Bu üç ölçek arasındaki ilişkiyi 

değerlendirmek amacıyla korelasyon dağılımları (Pearson r) kullanılmıştır 

(Gavcar 2001, Sümbüloğlu1998). Hemşirelerin tanıtıcı özellikleri ile bu 

üç ölçek arasındaki ilişkiyi belirlemek amacıyla nonparametrik 

testlerden Kruskal Wallis (KW) testi uygulandı. 

121

BULGULAR 

Tablo 1. Hemşirelerin Tanıtıcı Özelliklerine Göre Dağılımı 

Yaş Grupları n (n=349) % (100) 

18-22 24 6.88 

23-27 124 35.53 

28-32 68 19.48 

33-45 133 38.11 

Medeni Durumu 

Evli 280 80.23 

Bekar 69 19.77 

Çalıştığı Servis 

Dahili servisler 91 26.07 

Cerrahi servisler 36 10.32 

Pediatri ve Yenidoğan 22 6.30 

Yoğun Bakımlar 52 14.89 

Ameliyathane 37 10.60 

Acil servis 24 6.88 

*Diğerleri 87 24.94 

Meslekte Çalışma Sür. 

< 1-5 yıl 67 19.19 

6-10 yıl 112 32.10 

11-15 yıl 67 19.19 

16-20 yıl 60 17.20 

21-25 43 12.32 

Halen Yapılan Görev 

Başhem. ve Yard. 9 2.60 

Servis sorumlu hemş. 22 6.30 

Servis hemşiresi 318 91.10 

Eğitim Düzeyleri 

Sağlık Meslek Lisesi 137 39.25 

Açıköğretim Önlisans 139 39.82 

Örgünöğretim Önlisans 31 8.89 

Sağlık Yüksekokulu 25 7.17 

Hemşirelik Yüksekokulu 17 4.87 

Poliklinik, laboratuar, diyaliz, eczanede çalışan hemşireler. 

Tablo 2: Hemşirelerin Rotter’in Đç-Dış Kontrol Odağı Ölçeği, Rosenbaum’un Öğrenilmiş 

Güçlülük Ölçeği ve Ruhsal Belirti Tarama Ölçeği’nden Alınan Toplam 

Puanlarının Dağılımı 

Ölçekler X SD 

Puan Aralığı 

Minimum Maksimum 

Rotter’Đn Đç-Dış Kontrol Odağı Ölçeği 11.29 3.19 0 19 

Rosenbaum’un Öğrenilmiş Güçlülük 

Ölçeği 

113.90 15.43 57 166 

Ruhsal Belirti Tarama Ölçeği SCL 90-R 99.33 40.17 12 256 

Tablo 2’de her iki hastanede çalışan hemşirelerin Rotter’in Đç Dış 

Kontrol Odağı Ölçeğinden almış oldukları ortalama puan X=11.29, 

122

Rosenbaum’un Öğrenilmiş Güçlülük Ölçeği’nden alınan ortalama puan 

X=113.90, Ruhsal Belirti Tarama Ölçeğinden alınan ortalama puan 

X=99.33 olarak belirlenmiştir. 

Tablo 3: Hemşirelerin Ruhsal Belirti Tarama Ölçeği SCL 90-R Alt Gruplarından Alınan 

Puan Dağılımları 

Ruhsal Belirti Tarama Ölçeği Alt Grupları X SD 

Puan Aralığı 

Minimum Maksimum 

Somatizasyon 13.49 6.40 0 32 

Obsesif Kompulsif 12.27 5.41 1 30 

Kişilerarası Duyarlılık 10.85 5.07 0 31 

Depresyon 16.45 7.31 1 44 

Kaygı 10.41 5.31 0 28 

Düşmanlık 6.85 3.68 0 18 

Fobik Kaygı 5.19 4.17 0 28 

Paranoid Düşünce 7.84 3.63 0 20 

Psikotizm 8.27 5.24 0 28 

Ek Ölçek 7.67 4.07 0 20 

Tablo 3’te, Ruhsal Belirti Tarama Listesi SCL 90-R alt gruplarının 

puan dağılımları incelendiğinde, en yüksek puan sıralamasına göre; 

depresyon X=16.45, somatizasyon X=13.49, obsesif kompulsif X=12.27, 

kişilerarası duyarlılık X=10.85, kaygı X=10.41, psikotizm X=8.27, 

paranoid düşünce X=7.84, ek ölçek X=7.67, düşmanlık X=6.85 ve 

fobik kaygının ise X=5.19 olduğu saptanmıştır. 

Tablo 4: Devlet Hastanesi ve Sigorta Hastanesi’nde Çalışan Hemşirelerin Rotter’in Đç Dış 

Kontrol Odağı Ölçeği, Rosenbaum’un Öğrenilmiş Güçlülük Ölçeği ve Ruhsal 

Belirti Tarama Ölçeğinden Aldıkları Puanlar Arasındaki Đlişki 

Ölçekler X SD r P 

Rotter’in Đç-Dış Kontrol Odağı Ölçeği Toplam 

Puanı 

11.29 3.19 

Rosenbaum’un Öğrenilmiş Güçlülük Ölçeği 

r= -0.075 P>0.005 

Toplam Puanı 

113.90 15.43 

Rotter’in Đç-Dış Kontrol Odağı Ölçeği Toplam 

Puanı 

11.29 3.19 r= 0.108 P

ilişkinin istatistiksel olarak önemli olduğu (r= 0.108, P

Tanıtıcı özelliklerle kontrol odağı ve öğrenilmiş güçlülük ölçeği 

arasındaki ilişkilerin istatistiksel olarak anlamlı olmadığı saptanmıştır. 

TARTIŞMA 

Çalışmaya katılan hemşirelerin Rotter’Đn Đç-Dış Kontrol Odağı 

Ölçeği toplam puan 3942 X=11.29 olduğu saptanmıştır. Bu sonuç 

çalışmaya katılan hemşirelerin daha çok dış kontrol odağı inancına 

sahip olduklarını göstermektedir. Yani olayları ve davranış sonuçlarını 

kendi davranışlarına ya da kişilik özelliklerine dayalı olarak algılama 

yerine, şansa, kadere ve güçlü diğer kişi ve olaylara bağlama eğilimindeki 

kişilik özelliklerini göstermektedirler. Uğurlu ve arkadaşlarının (1999) 

Atatürk Üniversitesi Araştırma hastanesinde çalışan hemşirelerin iç-dış 

kontrol odağı ile benlik arasındaki ilişkiyi inceledikleri çalışmada, 

hemşirelerin daha çok iç kontrol odaklı olduğunu gösteren bulgularına 

göre, bu çalışma bulguları farklılık arz etmektedir. 

Hemşirelerin daha çok dış kontrol odağı inancına sahip olmaları, 

kişilik yapısından kaynaklanıyor olabileceği gibi, cinsiyet farkından da 

etkileniyor olabileceği düşüncesini doğurmaktadır. Yapılan çeşitli 

araştırma sonuçlarına göre kadınların daha çok dış kontrol odaklı 

oldukları gözlenmiştir (Demirci’nin 1998). Bunun nedeni ise kadınların 

yetiştirilmesinde hemen her kültürde gözlenebilen farklar olarak 

yorumlanmıştır. 

Dağ’ın (1991c) üniversite öğrencilerinin, iç-dış kontrol odağı 

inancını belirlemek için yaptığı çalışma bulguları, genel grup puan 

ortalaması X=10.37, kadınlarda X=10.66, erkeklerde ise X=9.83 olarak 

bulunmuştur. Kadınlar ve erkekler arasındaki farkın (t=2.26, P

Hemşirelerin içinde bulundukları ağır çalışma koşulları ve çok 

çeşitli fiziksel ve ruhsal sorunu olan insanlara hizmet vermeleri v.b. 

nedenlerle, yaşamış oldukları deneyimlere bağlı olarak bir takım 

savunma ve baş edebilme yöntemlerini geliştirdikleri şeklinde 

düşünülebilir. Bunun sonucu olarak da hemşirelerin, öğrenilmiş 

güçlülüklerini, amaca yönelik davranışlarını engelleyen düşünce, 

duygu v.b. etkenleri kontrol altına alınmasında ve stres yaratan bir 

durumun üstesinden gelmek için bilişsel olarak kabul edilen; plan 

yapma, problemi tanımlama ve seçenekleri değerlendirme gibi 

stratejileri kullanabildikleri şeklinde yorumlanabilir. 

Hemşirelerin Ruhsal Belirti Tarama Ölçeği’nden aldıkları toplam 

puan 34667 X=99.33 olarak tespit edilmiştir (Tablo 2). Ruhsal Belirti 

Tarama Ölçeği alt gruplarından alınan puan ortalamaları incelendiğinde 

sıralama; somatizasyon, obsesif kompulsif, kişilerarası duyarlılık, 

depresyon, kaygı, düşmanlık, fobik kaygı, paranoid düşünce, 

psikotizm, ek ölçek olarak bulunmuştur Tablo3). 

Çalışmaya katılan hemşirelerden elde edilen gerek genel grup 

puan ortalaması, gerekse alt grup puan ortalamalarının normalden 

yüksek olduğu görülmektedir. Bu sonuç hemşirelerin ruh sağlığının 

risk altında olduğunu göstermektedir. 

Bilgili (1997) Ankara Dışkapı SSK Hastanesi’nde çalışan hemşirelerin 

genel ruhsal durumlarını değerlendiren araştırmasında Genel Sağlık 

Anketi (GSA) 28 testi uygulanan grubun X=5.90, çalışma süresi 1-5 yıl 

ile 21 yıl ve daha uzun süre çalışanlar da nöbet sistemi ve sürekli gece 

çalışanlarda, acil servis ve yeni doğan ünitesinde çalışanlarda, sağlık 

yakınmaları olanlarda, iş yerindeki olumsuzluklar, statülerinden memnun 

olmayanlarda ve mesleki doyum sağlayamayanlarda Genel Ruhsal Sağlık 

durumu (GRS) puanlarının daha yüksek ve istatistiksel analizlerinin 

anlamlı olduğu belirlenmiştir. Gerek Bilgili’nin araştırma sonuçları 

gerekse bu çalışma sonuçları, çok çeşitli faktörlerin hemşirelerin ruhsal 

sağlığını olumsuz yönde etkilediği şeklinde yorumlanabilir. 

Şeremet’in (1989) çeşitli hizmet alanlarında çalışan hemşirelerde 

ruh bozukluklarına eğilimin araştırılmasında Ruhsal Belirti Tarama 

Ölçeği SCL 90-R kullanılarak bulgular (0-18 puan) normal, (19-25 

puan) eğilimli ve (25 puan ve üzeri) hasta olmak üzere 3 kategoride 

sınıflandırılmış ve Ruhsal Belirti Tarama Ölçeği SCL 90-R’ye göre % 91 

oranında normal, % 6 oranında eğilimli ve % 3 oranında hasta olan 

denek saptanmıştır. 

Çalışmanın temel amaçlarından bir olan, Rotter’Đn Đç-Dış Kontrol 

Odağı Ölçeği, Rosenbaum’un Öğrenilmiş Güçlülük Ölçeği ve Ruhsal 

Belirti Tarama Ölçeği (SCL 90-R) arasındaki ilişkiler incelendiğinde, 

Rotter’Đn Đç-Dış Kontrol Odağı Ölçeği toplam puanı ile Rosenbaum’un 

Öğrenilmiş Güçlülük Ölçeği toplam puanları arasında negatif yönde bir 

126

ilişkinin olduğu fakat istatistiksel olarak bu ilişkinin anlamlı olmadığı 

belirlenmiştir (r=-0.075, P>0.05). 

Kontrol Odağı Đnancı Ölçeği’nden alınan düşük puan içsel 

kontrole inancın, Öğrenilmiş Güçlülük Ölçeği’nden alınan yüksek puan 

ise yüksek öğrenilmiş güçlülük düzeyine işaret etmektedir. Dolayısıyla, 

bu iki ölçekten alınan puanlar arasındaki korelasyonun negatif olması, 

içsel kontrole inanç ile yüksek öğrenilmiş güçlülük düzeyi arasında bir 

bağlantı olduğunu gösterir. 

Yüksek öğrenilmiş güçlülüğün içsel kontrole inançla bağlantılı 

olabileceği yolundaki kuramsal görüşlerin yanı sıra, bu bağlantıyı açık 

olarak koyan araştırmacılar vardır. Dağ (1990a) üniversite öğrencileri 

ile yürüttüğü bir çalışmada, öğrenilmiş güçlülük puanları ile kontrol 

odağı inancı puanları arasında korelasyon olduğunu bildirmiştir. 

Demirci (1998) üniversite öğrencileri ile yaptığı bir araştırmada, kontrol 

odağı inancı ile öğrenilmiş güçlülük arasında negatif yönde korelasyon 

saptamıştır. 

Rosenbaum ölçeğinin ilk ortaya konulduğundaki adının da 

çağrıştırıldığı gibi “öz kontrol” (self-control) ölçeği olması, kavramsal 

olarak öğrenilmiş güçlülükteki artışın içsellikle doğrusal bir ilişki 

göstermesi gerektiğini akla gerektirmektedir. Denekleri dış kontrol 

inancının artması ile beraber, stresle başa çıkma stratejilerinin 

daralması biçimindedir. Bu düşünceden hareketle insanların aynı anda 

hem davranış-sonuç ilişkisini öğrenip genellemesi, hem de esas olarak 

kişinin öz kontrolünü yansıtan çeşitli stratejileri öğrenmesinin birlikte 

olması beklenen olgulardır. Bu durumdış kontrol odağı inancı ile 

öğrenilmiş güçlülük arasında bulunan negatif ilişkiyi gerektirir. 

Çalışmaya katılan hemşirelerin Rotter’in Đç-Dış Kontrol Odağı 

Ölçeği ve Ruhsal Belirti Tarama Ölçeği SCL 90-R toplam puanları 

arasında bir ilişkinin olduğu ve bu ilişkinin de istatistiksel olarak 

anlamlı olduğu belirlenmiştir (r=0.108,P

elirti gösterme durumu azalmakta veya ruhsal belirti düzeyinin yükselmesi 

kazanılmış güçlülük düzeyinin düşük olmasını gerektirmektedir 

şeklinde yorumlanabilir. Bu araştırmada da öğrenilmiş güçlülük 

düzeyinin düşük, psikolojik belirti düzeyinin ise yüksek olması “normal 

bir gruptan” beklenebileceği gibi negatif yönde ilişkili bulunmuştur. 

Başa çıkma stratejileri ile psikolojik belirti gösterme ilişkisini 

inceleyen araştırmaların bulgularına göre; başa çıkma stratejilerinin 

stresin öncülük ettiği psikolojik belirtileri önlemede önemli bir etkisinin 

olduğu ortaya konmuştur (Epstein1989, Cash1984) 

Stresle başa çıkma stratejilerini gösteren öğrenilmiş güçlülük ile 

psikolojik belirti gösterme arasındaki doğrudan doğruya yapılan ilk 

araştırma Dağ tarafından geçekleştirilmiş ve anlamlı düzeyde negatif 

bir ilişki bulunmuştur (Dağ 1990a). 

Çalışmaya katılan hemşirelerin, tanıtıcı özelliklerinin ruhsal 

belirti gösterme ölçeği alt grupları ile ilişkileri incelendiğinde, kaygı alt 

ölçeği ile tanıtıcı özelliklerden, çalışma pozisyonu arasındaki ilişkinin 

istatistiksel olarak anlamlı olduğu saptanmıştır (KW=0.045, P


Çalışmaya katılan hemşirelerin dış kontrol odaklı oldukları, 

normal öğrenilmiş güçlülük düzeyine sahip oldukları ve psikolojik 

belirti gösterme düzeylerinin yüksek olduğu saptanmıştır. 

Ayrıca öğrenilmiş güçlülük düzeyi arttıkça, dış kontrol inancı 

azalmakta ve ruhsal belirti gösterme düzeyinin ise düştüğü saptanmıştır. 

Yapılan araştırma sonucunda şu önerilerde bulunulabilir: 

Hemşirelerin daha çok iç kontrol odaklı olmalarını sağlayabilmek 

öğrenilmiş güçlülüklerini arttırabilmek ve ruhsal sağlıklarını 

koruyabilmek için, mesleki eğitim sırasında öğrencilere, yaşanılan 

olayların neden ve sonuçlarını kendi davranışlarına bağlı olarak 

algılamaları gerektiği, karşılaştıkları her türlü stresli yaşam olayı ile 

baş etme yolları öğretilmelidir. Çalışma ortamında ise bu eğitim, 

hizmet içi eğitim programları ile sürdürülmesi. 

Acil servis ve psikiyatri servisinde çalışanların ruhsal sağlıkları daha 

fazla risk altında olduğundan, bu konuda gerekli önlemlerin alınması 

(Sürekli aynı kişilerin bu servislerde çalıştırılmaması). 

Farklı kurumlarda çalışan hemşirelerde, bu üç değişkenin incelendiği 

araştırmaların yapılması. 

KAYNAKLAR 

1. Baltaş A. ve Baltaş Z. Stres ve Başa Çıkma Yolları. Đstanbul: Remzi Kitabevi, 1992 

2. Bilgili N. Ankara Dışkapı SSK Hastanesi’nde çalışan hemşirelerin genel ruhsal 

durumlarının değerlendirilmesi. V. Ulusal Hemşirelik Kongresi 1997; 47-60 

3. Cash TF. The irrational beliefs test: Its reslationship with cognitive behavioral traits 

and depressionç Journal of Clinical Psychology 1984;40: 1399-1405 

4. Dağ Đ. Kontrol odağı, öğrenilmiş güçlülük ve psikopatoloji ilişkisi. Psikoloji Dergisi 

1991 b7(27): 1-9 

5. Dağ Đ. Rotter'in Đç-Dış Kontrol Odağı Ölçeği (RĐDKOÖ)'nin üniversite öğrencileri için 

güvenilirliği ve geçerliliği. Psikoloji Dergisi 1991a; 7(6): 10-15 

6. Demirci S. Düşünme ihtiyacı ölçeği, psikometrik özellikler; düşünme ihtiyacı, 

kontrol odağı inancı ve öğrenilmiş güçlülük ilişkilerinin incelenmesi. Hacettepe 

Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi Ankara 1998 

7. Epstein S. and Meier P. Constructtive thinking: a broad coping variable with specific 

components. Journal of Personality and Social Psychology 1989; 57: 332-350 

8. Erdoğan T.Đşletme yönetiminde insan davranışı.Đstanbul Üniversitesi Đşletme 

Fakültesi Yayınları1995; 48: 150-170 

9. Ertekin Y. Stres ve Yönetim. Ankara: TODAĐE Yayınları, No: 253 

10. FlemingR, BaumA, SingerJE. Toward an integrative approach to the study ofstrees. 

Journal of Personality and Social Psychology 1984; 46: 839-852 

11. Gavcar E. Đstatistik Yöntemleri 1. Muğla 2001: 223 

129

12. Gezer N. Muğla il merkezindeki sağlık kuruluşlarında çalışan hemşirelerde iş 

doyumu ve stress. Dokuz Eylül Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Hemşirelik 

Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi Đzmir, 1998 

13. Gökler B. Nevrotik kadın hastaların ilkokul çağındaki çocuklarının ruhsal belirtiler 

yönünden değerlendirilmesi. Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi Psikiyatri Ana 

Bilim Dalı, Uzmanlık Tezi Ankara 1978 

14. Görgülü S. Hemşirelik ve iş ortamı stressörleri. Türk Hemşireler Dergisi 1990; 39(1): 

23-25 

15. Hale WD, COCHRAN CD. The relationship between locus of control and self-reported 

psychopatology. The Journal of Social Psychology 1987; 127: 31-37 

16. Hall DS. Work related stress of registered nurses in a hospital setting. Journal of 

Nurses Staff Development 2004; 20(1): 6-14 

17. Kılıç M. Değişik psikolojik arazlara sahip olan ve olmayan öğrencilerin sorunları. 

Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara 1987 

18. Parkes KR. Coping in stressful episodes: The role of individual differences, 

environmental factors and situational characteristics. Journal of Personality and 

Social Psycology 1986; 51: 1277-1292 

19. Patrick A, Tyler BA. and Rachel N. Sources of stress and psychological well-being in 

high-depency nursing. Journal of Advanced Nursing 1994; 19: 469-476 

20. Rotter JB. Gerneralized expectancies for internal versus external control of 

reinforcement. Psychological Monographs 1966; 80: 1-28 

21. Selye H. Stress Without Distress Teach Your Self Books London 1977; 85-89 

22. Şeremet S. Çeşitli hizmet alanlarında çalışan hemşirelerde ruh hastalıklarına 

eğilimin araştırılması. Đstanbul Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Hemşirelik 

Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi Đstanbul, 1989 

23. Silver PS. Utility of problem focused versus emotion focused stress reduction 

techniques in moderating state anxiety elicited by stressors differing instrumental 

controllability for persons differing in locus of control orientation. Dissertation 

Abstracts International 1988; 49(5): 1956 

24. ŞirvanlıD. Üniversite öğrencilerinde control odağı ,cinsiyetve sınıf değişkenlerinin 

beden imgesinden hoşnut olma üzerine etkisi. 3PDergisi1995; 3: 163-167 

25. Sümbüloğlu K, Sümbüloğu V. Biyoistatistik. 8. Basım, Hatipoğlu Yayınevi 1998: 76- 

101 

26. SutherlandJV,Cooper LC.Understanding strees apsychologicalperspective for health 

professional.Chapman and Hall,1990 

27. UğurluN, SayanA, TanM. Hemşirelerde iç dış kontrol odağı ile benlik saygısı 

arasındaki ilişkinin incelenmesi Ege Üniversitesi Hemşirelik Yüksek Okulu Dergisi, 

2005.19/1-3 

28. Wheler RJ, Frank MA. Identification of stress buffers. Behavioral Medicine 1988; 14: 

78-89 

29. Xaianyu Y, Lambert VA. Investigation of the relationships among workplace 

stressors,ways of coping,and the mental healthof Chinese head nurses.Nursing 

Health Science 2006; 8(3): 147-55 

30. Xu CY, Wang P, Zheng ZH, Zhang ZL. Relativity between occupational stress and 

psychosocial factors in nurses.Journal of Industrial Hygiene and Occupational 

Diseases Chinese 2006; 12: 745-8 

130


YAŞLI BĐREYLERDE AĞRI 

PAIN IN OLD PEOPLE 

Öznur USTA YEŞĐLBALKAN 

Ege Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Đç Hastalıkları Hemşireliği ABD 

Anahtar Sözcükler: Ağrı, yaşlı birey, ağrı değerlendirmesi, ağrı tedavisi, hemşirelik 

bakımı 

Key Words: Pain, old people, pain assessment, pain management, nursing care 

ÖZET 

Yaşlı bireylerin çoğu kronik hastalık nedeniyle ağrı sorunu yaşayabilirler. 

Yaşlı bireylerde başarılı ağrı tedavisi genç bireylerde olduğu gibi dikkatli bir öz 

geçmiş alınmasına ve fiziksel muayene yapılmasına bağlıdır. Yaşlı bireylerde 

etkin ağrı tedavisini yapabilmek için kronik hastalıkların ve ağrıya neden olan 

durumların kontrol altına alınması, hareket ve fonksiyonel durumun 

sürdürülmesi, bağımsızlığın maksimum hale getirilmesi ve yaşam kalitesinin 

iyileştirilmesi gibi durumların tam ve sürekli olarak değerlendirilmesi 

gereklidir. Bu amaç iyi bir hemşirelik bakımı kadar hasta, aile ve sağlık bakım 

ekibinin eğitilmesi ile başarılabilmektedir. 

SUMMARY 

Most old people can experience pain problems because of chronic 

diseases. Successful management of pain in old people is dependent on a careful 

history and physical examination as it is in young adults. Accurate and ongoing 

assessment is essential to effective pain management in old people include 

control of chronic disease conditions, causing pain, maintenance of mobility and 

functional status, promotion of maximum indepedence, and improved quality of 

life. These goals can be achieved through education of the patient, family, and 

health care professionals, as well as through provision of good nursing care. 

AĞRI KAVRAMI 

Ağrı kaynağı ne olursa olsun yaşlı bireylerin en sık dile getirdikleri 

sorunlardan biridir. Mc Caffery ve Ferrell ağrıyı “ağrısı olan bireyin 

ifade ettiği şeydir” şeklinde tanımlamaktadırlar. Yaşlı bireylerde ağrı 

prevelansı tam olarak bilinmemesine karşın, toplumdaki yaşlı bireylerin 

%70’nin, sağlık bakım kurumlarında tedavi gören yaşlı bireylerin ise % 

45-80’nin ağrı yaşadıkları ve yaşlı bireylerde analjezik kullanım 

prevelansının % 40-50 olduğu bildirilmektedir (Gloth 2000, Freedman 

131

2002, Westley 2004). Yaşlı bireylerde ağrıya neden olan en önemli 

faktörler kanser ve artrittir. Ağrıya neden olan diğer faktörlerse; 

postherpetik nevralji, polimiyalji, aterosklerotik periferal damar hastalıkları 

ve diyabetik nöropatidir (Gloth 2000, Larsen 2000, Helme 2001, 

Freedman 2002). Yaşlı bireylerde ağrı tanılaması ve tedavisini pek çok 

faktör etkilemektedir. Hem yaşlı birey ve ailesinin hem de sağlık bakım 

profesyonellerinin ağrı sorununun yaşlanmanın ve kronik hastalıklarının 

doğal bir sonucu olduğuna inanmaları ağrı semptomunun bildirilmemesine 

dolayısıyla da ağrı tanılamasının tam olarak yapılmasını ve 

uygun ağrı tedavi yöntemlerinin kullanılmasını engellemektedir (Gloth 

2000, Luggen 2000, Freedman 2002). Etkin ağrı tanılaması yapılabilmesi 

için aşağıda belirtilen faktörlerin göz önünde bulundurulması gereklidir 

(Tablo 1). 

Tablo 1: Yaşlı Bireylerde Ağrı Tanılamasını Ve Tedavisini Etkileyen Faktörler 

Fizyolojik Faktörler 

Birçok tıbbi sorunun 

olması 

Görme becerisinde 

bozulma (Örneğin; ağrı 

puan ölçeğini 

kullanamama) 

Hafıza bozukluğu 

Đşitme bozukluğu 

Soyutlama sorunları 

Yazılı şeyleri tamamlama 

becerisinde kısıtlama 

Yan etkilere karşı 

hassasiyetin artması 

Farmakokinetik ve 

farmakodinamik 

değişiklikler 

Nöropatiler 

Eğitim Ve Davranışsal 

Engeller 

Sağlık bakım 

profesyonellerinin ağrı 

yönetimine ilişkin bilgi 

ve becerisinin yetersiz 

olması 

Ağrıya katlanma 

Bireyin ağrının 

gözlenebilir 

semptomlarını 

göstermemesi 

Bireyin ağrı kelimesini 

kullanmaması ve 

ağrısını bildirmemesi 

Bağımlılık ve 

toleranstan korkma 

Aşırı dindarlık 

Düzenleme Ve Politikaya 

Yönelik Faktörler 

Sıcak ped ve ilaç dışı 

yöntemlerin kullanılmasına 

yönelik hemşirelik uygulama 

politikaları 

Düzenlemenin opioid 

kullanımını kısıtlaması 

Birey ve ailenin ağrıyı kontrol 

altına alan tedavilerden 

korkması 

Hemşirelik uygulamalarına 

yönelik tanı ve tedavi 

uygulamalarının sınırlı 

olması 

Mali destek sorunları 

Sağlık bakım 

profesyonellerinin ağrı 

yönetim eğitiminin az olması 

Kaynakça: Luggen AS (2000), Pain, Lueckenotte AG, (Ed), Gerontologic Nursing, Second 

edition, Mosby, 281-301. 

Joint Commission for the Accreditation of Healthcare Organizations 

(JCAHO) ağrı değerlendirmesi ve tedavisini etkileyen faktörleri 

belirlemek için ağrının beşinci yaşamsal bulgu olarak göz önünde 

bulundurulmasını ve kan basıncı, nabız, vücut ısısı, ve solunum hızı 

gibi dikkatli bir şekilde izlenmesi gerektiğini belirtmektedir. JCAHO 

uygun ağrı değerlendirmesi ve ağrı tedavisi yapılması için ağrı tedavi 

standartlarını belirlemiştir. Bu standartlar aşağıdaki gibi işbirlikçi ve 

interdisipliner yaklaşımı vurgulamaktadır (Westley 2004). 

Doğrular ve etik: Uygun değerlendirme ve ağrı tedavisi için 

bireyin doğrularını kabul edin 

132

Ağrı yaşayan bireyleri değerlendirmek: Ağrı varsa ağrının nedenini, 

yoğunluğunu tüm yaşlı bireylerde değerlendirin. Ağrı yaşayan 

bireylerin bakımını yapmak: Etkili ağrı ilaçlarının istem yapılmasını 

sağlayan politika ve prosedürleri belirleyin. Ağrı yaşayan bireylere 

eğitim yapmak: Etkin ağrı tedavisi hakkında hasta ve ailesini eğitin. 

Bakımı devam ettirmek: Taburculuk döneminde hastaların semptom 

yönetimine ilişkin gereksinimlerini belirleyin. Organizasyon performansını 

geliştirmek: Ağrı tedavisini performans değerlendirmesi içine 

alın ve program geliştirin. 

AĞRI DEĞERLENDĐRMESĐ 

Yaşlı bireyin kendi kendine ağrıyı bildirmesi ağrı varlığının en 

güvenilir göstergesidir. Ağrı tanılaması yaşlı bireyin ağrısını hemşireye 

bildirmesiyle başlamaktadır. Tanılama sırasında ağrının akut, yaşamı 

tehdit edici ve kronik olma durumunun ayırt edilmesi önemlidir. Çünkü 

hastalığın ilerlemesi ve akut yaralanma ağrının fark edilememesine yol 

açabilir. Tablo 2’de yaşlı bireylerde klinik ağrı değerlendirmesi sırasında 

göz önünde bulundurulması gereken bileşenler yer almaktadır (Larsen 

2000, Luggen 2000, Ardery ve ark. 2003, Tsai ve Chang 2004). 

Yaşlı bireylerin ağrı değerlendirmesi sırasında ağrı kelimesi yerine 

“Acı hissediyor musunuz”, “Şu an bir rahatsızlığınız var mı”, “Herhangi 

bir yerinizde acı var mı” gibi yaşlı bireylerin tercih ettiği kelimeler 

kullanılmalıdır. Ayrıca ağrı değerlendirmesi sırasında yaşlı bireyin işitsel 

veya görsel bozukluğunun olup olmadığı değerlendirilmelidir. Hemşire 

ağrı değerlendirmesi sırasında etkin iletişim yöntemlerini kullanmalıdır. 

Yaşlı bireyle konuşurken yaşlı bireyin yüzüne bakmalı, göz göze temas 

kurmalı, yavaş ve normal bir ses tonuyla konuşmalı, çevredeki gürültüleri 

mümkün olabildiğince azaltmalı, ağrı yoğunluğunu geçerli ve güvenilir 

olan ağrı ölçekleriyle değerlendirmeli ve yazılı materyaller kullanmalıdır. 

Değerlendirme araçları ve yazılı materyaller yaşlı bireyin görme 

durumuna göre hazırlanmalıdır. Örneğin değerlendirme araçları veya 

yazılı materyaller 14 punto kullanarak yazılabilir Ağrı değerlendirmesi 

öykü ve fiziksel muayene yoluyla yapılmalıdır. Bu değerlendirme yaşlı 

birey için çok önemlidir. Çünkü etkin ağrı yönetimi hastalık ve 

rahatsızlığa yol açan altta yatan nedenin uygun tedavisine bağlıdır. 

Hastalığa neden olan altta yatan faktör bilindiği zaman, multidisipliner 

yaklaşım gerekli olmaktadır (Luggen 2000, Ardery ve ark. 2003). Amerikan 

Geriatrik Topluluğu ağrısı olan yaşlı bireylerde ağrı tanılamasının genel 

prensiplerini şu şekilde belirtmektedir. 

Ağrının varlığı için biyolojik faktör olmamalıdır, yaşlı bireyin 

ifadesi ağrı yaşadığının en doğru ve güvenilir göstergesidir, hafif ya da 

orta düzeyde bilişsel bozukluğu olan yaşlı bireylerde ağrı basit sorular 

133

ve izleme araçları ile değerlendirilmelidir, yaşlı bireyler var olan 

şikayetlerine rağmen ağrıyı ifade etmede çekingen olabilirler ve 

yaşlanmaya bağlı olarak ağrı yaşamayı beklerler,yaşlı bireyler ağrı 

kelimesinden çok “rahatsızlık” “acımak” ve “incinme” gibi kelimeleri 

kullanırlar (Luggen 2000). 

Tablo 2: Yaşlı Bireylerde Ağrı Değerlendirmesi 

Öykü 

Tıbbi öykü 

Akut hastalık 

Kronik hastalık 

Geçirmiş olduğu ameliyatlar 

Ağrı şikayetini başlatan 

olaylar 

Fiziksel muayene 

Rutin muayene 

Kas Đskelet muayenesi 

Nöromuskuler: 

Güçsüzlük 

Hiperaljezi 

Uyuşukluk 

Değerlendirilen diğer 

değişkenler 

Labratuar verileri ve testleri 

Depresyon ölçeği 

Beck depresyon ölçeği 

Zung bireysel değerlendirme 

ölçeği 

Geriatrik depresyon ölçeği 

Barthel bireysel bakım 

puanlaması 

Ağrı öyküsü 

Yoğunluğu 

Karakteri 

Sıklığı 

Patterni 

Yeri 

Süresi 

Başlatan faktörler 

Đyileştiren faktörler 

Alevlendiren faktörler 

Travma öyküsü 

Düşme 

Diğer yaralanmalar 

Đlaç öyküsü 

Reçeteli ilaç 

Reçetesiz ilaç 

Bitkisel ürünler 

Yan etkiler 

Ağrı ilaçları 

Etki gösteren ilaçlar 

Etki göstermeyen ilaçlar 

Reçeteli veya reçetesiz ilaçlar 

Doğal ilaçlar 

Yan etkiler 

Önceki ağrı deneyimleri 

Travma bulguları 

Ezik 

Enflamasyon 

Hassasiyet 

Şişme 

Fonksiyonel performans 

Range of motion 

Kaldırma indirme testi 

Tinetti yürüme denge testi 

Bilişsel değerlendirme 

Mini mental durum 

değerlendirmesi 

Kısa mental durum anketi 

Filedelfiya geriatrik merkez 

MSQ 

Fonksiyonel değerlendirme 

Katz günlük yaşam aktiviteleri 

Lawton enstürmental günlük 

yaşam aktiviteleri 

Stanford Sağlık değerlendirme 

anketi 

Barthel indeksi 

Psikososyal değerlendirme 

Mali durum 

Sosyal ağ 

Disfonksiyonel ilişkiler 

Ağrı değerlendirme skaları 

Visual Analog Skala 

Sayısal Ağrı Puanlama Skalası 

Basit Tanımlayıcı Ağrı 

Yoğunluk Skalası 

Yüz Skalası 

Yaşam kalitesi ölçümleri 

Dartmouth COOP Project 

Profile Mood States 

Pain/Quality of life 

Kaynakça: Luggen AS (20009 Pain, Lueckenotte AG (Ed), Gerontologic Nursing, 

Second Edition, Mosby, 281-301. 

134

Amerikan Geriatrik Topluluğu ağrı değerlendirmesi sırasında 

dikkat edilmesi gereken şu önerileri sunmaktadır .Yaşlı bireyi kronik 

ağrı varlığı bakımından değerlendirin, yaşlı bireyin fonksiyonel becerisi 

ve yaşam kalitesini etkileyen ağrıyı fark edin, bilişsel ve dil sorunu olan 

yaşlı bireylerde sözsüz ağrı davranışlarını, fonksiyonel değişiklikleri ve 

sesleri (inleme, ağlama) gözleyin, bilişsel ve dil sorunu olan yaşlı 

bireylerde bakım verenlerle görüşün, psikiyatrik ve madde bağımlılığı 

gibi sorunları olan ve ağrı tedavisi güç uygulanan yaşlı bireyler için 

gerekli konsultasyonu isteyin, ağrı yoğunluğunu, ilaç kullanımını, yanıtını, 

ağrının aktiviteyle ilişkisini günlük olarak kayıt ederek yaşlı bireyi izleyin, 

kronik ağrısı olan tüm yaşlı bireylerde ağrının iyileşmesi ve kötüleşmesi, 

ilaçların pozitif ve yan etkilerini, tedavi komplikasyonlarını yeniden 

değerlendirin, yaşlı bireyin her bir değerlendirmesinde aynı ağrı 

değerlendirme araçlarını kullanın (Ebener 1999, Luggen 2000). Yaşlı 

bireylerin ağrı değerlendirmesi sırasında ayrıca depresyon durumu ve 

yaşam kalitesi de değerlendirilmelidir (Gloth 2000, Luggen 2000). 

Öykü 

Hemşire öykü alırken dikkatli olarak soru sormalı ve yaşlı bireyin 

ağrı ifadesini tam olarak değerlendirmelidir. Aynı zamanda ağrının 

özelliğini, yoğunluğunu, yeri, ağrıyı azaltan ve arttıran faktörleri, 

ağrının günlük yaşam aktivitelerini yapma becerilerini etkileyip 

etkilemediği ve var olan kronik hastalıklar değerlendirilmelidir. 

Sosyokültürel etmenler yaşlı bireyin ağrı davranışını ve ifadesini 

değiştirebilir. Ayrıca yaşlı bireyin geçmiş ağrı deneyimi, bilgisi, önceden 

kullandığı ilaçlar, ilaçların yan etkileri ve ağrı tedavisinde kullandığı 

non-farmakolojik yöntemler değerlendirilmelidir. Đlaç öyküsünde 

hastanın kronik hastalıklar için kullandığı ilaçlar, analjezik ilaçlara 

karşı alerji durumları değerlendirilmelidir. Yaşlı birey ve ailesinin 

davranışları ve inançlarının da değerlendirilmesi önemlidir. Çünkü 

yaşlı birey ve ailesinin ağrı beklentisi, etkili olan veya olmayan analjezik 

ilaçlar, bağımlılığa ilişkin korkuları, tolerans veya analjezik yan etkilerine 

ilişkin beklentiler analjeziklerin istekli olarak kullanılmasını 

etkileyebilir. Son olarak yaşlı bireyin ve ailenin ağrı tedavileri 

hakkındaki bilgileri değerlendirilmelidir (Larsen 2000, Luggen 2000). 

Fizik Muayene 

Yaşlı bireylerin ağrı değerlendirmesinde kapsamlı olarak kas 

iskelet sistemi ve sinir sistemi muayenesi yapılmalıdır. Nörolojik 

muayenede otonomik, duysal, nörolojik ve sinir yaralanmalarının 

olduğunu gösteren motor defisit değerlendirilmelidir. Yaşlı bireyler akut 

ağrı yaşıyorsa kan basıncı, kalp hızı ve solunum hızı değerlendirilmelidir. 

Aynı zamanda yaşlı birey transfer sırasında, ayağa kaldırma veya 

pozisyon değiştirme gibi aktivitelerde bulunurken gözlenmedir (Luggen 

2000, Westley 2004). 

135

Ağrı Değerlendirme Araçları 

Basit Tanımlayıcı Ağrı Yoğunluk Skalası 

(Simple Descriptive Pain Intensity Scale) 

Ağrı yok Hafif ağrı Orta ağrı Şiddetli 

ağrı 

Çok şiddetli ağrı 

Kötü ağrı 

0-10 Sayısal Ağrı Yoğunluk Skalas) 

(0-10 Numeric Pain Intensity Scale ) 

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 

Visual Analog Skala 

(Visual Analog Scale) 

Ağrı yok 

Yüz Ağrı Skalası 

(Face Pain Scale) 

Ağrı termometresi 

(Pain Thermometer) 

Ağrı mümkün olabilenin 

en kötüsü 

Şekil 1: Ağrı Değerlendirme Araç Örnekleri 

136

Ağrı değerlendirme araçları sağlık profesyonellerinin yaşlı bireyin 

ifade ettiği ağrıyı objektif ve doğru olarak ölçmesini ve ağrıda herhangi 

bir azalma veya değişme olup olmadığını belirlemesini sağlamaktadır. 

Yaşlı bireylerin ağrı değerlendirmesinde, 0 ile 10 puan arasında 

puanlanan, 0 puanın ağrının olmadığı, 10 puanın ağrının çok kötü 

olduğunu gösteren Sayısal Ağrı Puanlama Skalası, Visual Analog Skala 

“ağrı yok”, “ağrı az”, “ağrı çok”, “ağrı çok fazla” şeklinde ağrıyı 

tanımlamak için kullanılan Basit Tanımlayıcı Ağrı Yoğunluk Skalası gibi 

sözel tanımlayıcı ölçekler ve ağrı termometreleri, yüz ağrı ölçekleri 

kullanılabilir (Şekil 1) (Gloth 2000, Luggen 2000, Tsai ve Chang 2004, 

Westley 2004). 

Bilişsel Bozukluğu Olan Yaşlı Bireylerde Ağrı Değerlendirmesi 

Đletişim kurulamayan ve bilişsel rahatsızlığı olan bireylerde ağrı 

varlığını gösteren non-verbal (sözsüz) davranışlar (örneğin; huzursuzluk, 

ajitasyon, geri çekilme, ani göz hareketleri, sarsılma, sürtünme yerinde 

duramama,yara veya alçı olan bölgeyi koruma,sıkı tutma, pozisyon 

değiştirme, gergin vücut dili, eğik postür, sesli solunum), ses (örneğin; 

inleme, ağlama, çığlık atma, bağırma, iç çekme, homurdanma gibi sürekli 

ses çıkarma), yüz ifadeleri (örneğin; ağzı açarak kaş çatma, gözleri 

sıkıca kapatma, dişleri sıkma, üzgün ifade,yüz ekşitme, alnı kırıştırma) 

ve alışılmış aktivite ve davranışlarda değişiklik (örneğin; sinirlilik, bilinç 

bulanıklığı, yorgunluk, anksiyete, dikkat dağınıklığı) gibi durumların 

gözlenmesi gereklidir (Ardery ve ark. 2003). 

GĐRĐŞĐMLER 

Ağrı elle dokunma yoluyla azaltılabilir. Uygun vücut pozisyonu 

sağlamak ve yaşlı bireyin rahat oturmasını sağlamak için yastık 

kullanılabilir. Bireyin kendi kendine ağrısını hafifleten pozisyonu 

alması sağlanmalıdır. Aktivite birçok yollarla bireye yardımcı olabilir. 

Gaumer, aktivitesi az olan bireylerin aktivite yapmayı daha az tolere 

edebildiklerini bildirmektedir. Hareketsiz olan bireyler hareketli olan 

bireylere göre daha fazla acı ve ağrı yaşarlar. Aktivite yoluyla dikkati 

başka yöne çekme, ağrısı olan bireyde davranış değişikliğine yardımcı 

olabilir. Anksiyeteyi azaltan aktivitelerin de belirlenmesi önemlidir. 

Aktiviteyle birlikte analjezik kullanımı gerekli olabilir. Ağrıya neden 

olan aktiviteden 20-30 dakika önce ilaç verme veya aktivite sonrası ağrı 

yaşama korkusunu azaltmak veya yok etmek için aktivite sırasında 

analjezik kullanma bireyin aktivite kapasitesini büyük oranda arttıracaktır. 

Hemşire bireyin vücudunun ağrıyla baş etme potansiyelini bilmeli ve 

bu doğrultuda gerekli hemşirelik girişimlerini uygulamalıdır. Yaşlı 

bireyin gün boyunca ağrı düzeyi, zamanı, tipi, aldığı ilaç dozu, ilaçların 

etkisi, ilaçların etki süresini içeren bilgileri haftalık olarak kayıt etmesi 

sağlanmalıdır. Bu tip bilgi hareketin düzenlemesi, uygun ilaçların 

137

verilmesi, bireyin kendini bakımın bazı yönlerinde kontrolünün olduğunu 

hissetmesini sağlar. Hemşirenin ağrının psikolojik kontrolünde yer 

alması bireyi anlamasını ve destek sağlamasını, bireyi rahatlatan ve 

ağrıyla baş etmesine yardımcı olan uygulamaları (biofeedback yöntemi 

ve diğer alternatif tedavi yöntemler) öğrenmesini ve uygulamasını sağlar. 

McCaffery bireye özgü ağrı tedavisi yapılırken ağrı şiddetlenmeden önce 

ağrı kontrol yöntemlerinin kullanılmasını, hemşirelik bakım planı 

hazırlarken bireyin ağrı kontrolünde etkili olan faktörlerin ve bireyin 

ağrı tedavisine katılma becerisinin göz önünde bulundurulmasını, 

bireyin ağrıyı nasıl tanımladığının dinlenilmesini, her bir bireyin farklı 

ağrı tedavi yöntemlerine farklı yanıt gösterdiğinin farkında olunmasını 

ve bireyin birden fazla ağrı tedavisi yöntemini kullanımı konusunda 

cesaretlendirilmesini önermektedir (Ebersde ve Hess 1990). 

AĞRI TEDAVĐSĐ 

Yaşlı bireylerde ağrı tedavisinin genel prensipleri farmakolojik 

tedavi ve non-farmakolojik yöntemleri içermektedir (Abrams ve ark 

1995,Ardery ve ark. 2003). 

FARMAKOLOJĐK TEDAVĐ 

Yaşlı bireyler analjezikleri içeren birçok ilaç grubuna karşı tahmin 

edilmeyen şekilde hassastırlar ve sık olarak yan etki yaşamaktadırlar. 

Çünkü yaşlılık sürecine bağlı olarak ilaç emilimi, dağılımı, metabolize 

olması ve atılımı etkilemektedir. Bireylerin ilaçlara karşı yanıtının sürekli 

olarak değerlendirilmesini gerektiren değişikliklerde doz, doz aralıkları 

veya reçete edilen ilacın düzenlenmesi gereklidir. Đlaç seçiminin ağrının 

tipine ve yoğunluğuna bağlı olarak yapılmasının hatırlanması önemlidir 

(Abrams ve ark. 1995, Ardery ve ark. 2003). Yaşlı bireylerin farmakolojik 

tedavisi sırasında; uygun ilaç ve kısa etkili ilaçlar seçilmeli, tek dozluk 

ilaç reçete edilmeli, tedaviye düşük dozlarla başlanmalı, doz kademeli 

olarak arttırılmalı, ilaç kombinasyonlarının diğer yan etkileri bilinmelidir 

(Abrams ve ark. 1995, Ebener 1999,Freedman 2002). Yaşlı bireylerde 

non-steroidal antienflamatuar analjezikler (NSAA), opioid analjezikler 

ve adjuvan analjezikler gibi farmakolojik tedaviler kullanılmaktadır 

(Abrams ve ark. 1995, Luggen 2000, Freedman 2002, Westley 2004). 

Hafif Analjezikler 

Hafif analjezikler ağrı tedavisinde ilk yaklaşım olarak kullanılmaktadır. 

Acetominofen, ibuprofen, naproksen hafif analjezik grubunda yer alan 

ilaçlardır. Bu ilaçlar lokal düzeyde ağrı algısını baskılayarak ağrıyı 

bloke eder. Bu grup ilaçları kullanan yaşlı bireylerin sürekli olarak 

izlenmesi gereklidir. Acetominofen yaşlı bireyler tarafından iyi tolere 

edilir ve trombosit fonksiyonlarını etkilemez. Hafif veya orta düzeyde 

138

ağrıyı azaltmak için bu ilaç kullanılmaktadır. Böbrek üzerindeki olumsuz 

etkisini azaltmak için uzun süreli kullanımından sakınılmalıdır. Çünkü 

bu ilaç böbrekler tarafından atılmakta ve böbreklerde toksik düzeyde 

birikebilmektedir. Acetominofen aspirin kadar analjezik ve antipretik 

etki göstermekle birlikte antienflamatuar etkisi daha azdır. Acetominofen 

gastrik ve renal sorunlara neden olmamasına karşın alkol kullanım 

öyküsü olan bireylerde hepatik toksisiteye yol açabilir (Abrams ve ark. 

1995, Luggen 2000, Helme 2001, AGS Panel 2002, Rao ve Cohen 2004). 

Non-steroid antienflamatuar ilaçlar özellikle malignant metastasa bağlı 

hafif veya orta düzeyde artrit ve kemik ağrısını tedavi etmede yararlıdır. 

NSAA yaşlı bireylerde mide ülseri, böbrek yetmezliği ve kanamaya 

eğilim gibi çeşitli yan etkilere neden olmaktadır. NSAA bağlı en önemli 

şikayet hazımsızlıktır. Hazımsızlık antiasid kullanımıyla azaltılabilir 

veya yemek yeme zamanı ilaç alımına göre ayarlanabilir (Abrams ve ark 

1995, Luggen 2000, AGS Panel 2002). Bununla birlikte sağlık bakım 

ekibi NSAA kullanımına bağlı olarak herhangi bir semptom olmasa bile 

gastrik iritasyona yol açabileceğini unutmamalıdır. Ciddi ülserasyon 

perforasyona ve ciddi kanamaya neden olabilir. Yaşlı bireyin ilaca karşı 

yanıtı yakından değerlendirilmelidir. Anormal böbrek fonksiyonu, ülser 

ve kanama öyküsü olan yaşlı bireylerde yüksek doz uzun süreli NSAA 

kullanımından sakınılmalıdır (Luggen 2000, Helme 2001). 

Opioid Analjezikler 

Hafif veya orta düzeyde ağrısı olan yaşlı bireyler hafif düzeydeki 

ağrı kesicilerle tedavi edilemiyorsa opioid ilaç kullanımı düşünülmelidir. 

Yarılanma ömrü uzun olan opioid ilaç kullanan yaşlı bireylerde sorun 

görülme olasılığı artmaktadır. Yarılanma ömrü uzun olan ilaçların 

plazma düzeyi ilaç alındıktan sonraki birkaç hafta içinde yavaş olarak 

azalır. Bu nedenle yarılanma ömrü uzun olan ilaçların yarılanma ömrü 

kısa olan ilaçlara göre toksisite riski daha yüksektir. Transdermal fentanyl 

yaşlı bireylere cazip gelen alternatif bir opioidtir. Fentanyl bir bant ile 

subkutan olarak verilmekte ve 72 saat süreyle etki göstermektedir. Etki 

süresi yaşlı bireylerde daha uzun olabilir. Transdermal fentanyl yaşlı 

bireylerde dikkatli bir şekilde kullanılmalıdır. Sürekli ağrısı olan yaşlı 

bireylerde kullanılması yararlı olabilir. Đlaç tedavisinin basitleştirilmesi 

gereken, ağızdan ilaç alamayan yaşlı bireylerde trandermal ilaç 

kullanımı yararlı olabilir (Abrams ve ark. 1995, AGS Panel 2002) 

Yan Etkiler 

Opioid ilaç kullanımına bağlı olarak en sık görülen yan etkiler; 

bulantı, kusma, ve özellikle prostatik hipertrofisi olan bireylerde idrar 

retansiyonudur. Yaşlı bireyler ilaçların dağılım ve atılımındaki 

değişiklikler nedeniyle sedasyon ve solunum depresyonu bakımından 

daha hassastırlar. Bu özellikle hiç opioid kullanmamış yaşlı bireylerde 

daha yaygın olarak görülmektedir (Fine 2004). Konstipasyon, opioid 

139

kullanan yaşlı bireylerde en sık görülen sorunlardan biridir, çünkü 

yaşlı bireylerin çoğu daha önceden barsak sorunları yaşamaktadırlar. 

Opioid kullanmaya başlayan yaşlı bireylerin dışkı yumuşatıcı veya 

laksatif kullanımı, yüksek lifli gıda alımı gibi alışkanlıklarının dikkatli 

olarak değerlendirmesi gereklidir. Sağlık bakım ekibi yaşlı birey ve 

ailesine konstipasyon oluşumu beklemektense konstipasyonu 

önlemenin önemli olduğunu açıklamalıdır. Opioid kullanan yaşlı 

bireylerde konstipasyonu önlemek için; sıvı alımı arttırılmalı, 

beslenmesi düzenlenmeli, yüksek lifli gıdalar eklenmeli, aktivite düzeyi 

sürdürülmeli veya arttırılmalı ve dışkı yumuşatmak için laksatif ilaçlar 

verilmelidir (Luggen 2000, Helme 2001). 

Bulantı-kusma opioid kullanımından birkaç gün sonra ortaya 

çıkmasına karşın, bu yan etkileri tedavi etmede koruyucu önlemlerin 

alınması önemlidir. Yaşlı bireylerde bulantı ve kusmayı kontrol altında 

tutmak için antiemetik kullanımı değerlendirilmelidir. Hemşire antiemetik 

ilaç kullanımına bağlı olarak sedasyon meydana gelebileceği konusunda 

yaşlı birey ve ailesine bilgi vermelidir. Bulantı opioid kullanımına 

başladıktan sonra 3 gün devam ediyorsa yeni opioid ilaçlar başlanmalıdır 

(Luggen 2000, Fine 2004). 

Opiod kullanımına başlayan yaşlı bireylerde sedasyon ve bilişsel 

fonksiyonlarda bozulma görülebilir. Sedasyon genellikle 1-3 gün içinde 

azalır. Eğer sedasyon geçmezse mutlaka sağlık bakım ekibine haber 

verilmelidir. Sedasyon geçmeyen ağrı nedeniyle meydana gelen uyku 

bozukluklarına bağlı olabilir. Hemşire yetersiz ağrı tedavisine bağlı 

olarak bireyde sedasyon meydana gelebileceğini unutmamalı ve özelikle 

hızlı, yüksek dozda ilaç kullanan hastalarda solunum depresyonunu 

(Dakika da 8 den az solunum, oksijen saturasyonun %90’nın altında 

olması) izlemelidir (Luggen 2000). 

Adjuvan Đlaçlar 

Adjuvan ilaçlar analjezik özelliği olmayan belli kronik ağrı tiplerini 

tedavi etmeyi sağlayan ilaçlar olarak tanımlanmaktadır. Adjuvan ilaçlar; 

antikonvulsanlar, antidepresanlar ve bazı sedatif ilaçlardır. Depresyon 

ve ruhsal sorunların tedavisi ağrı tedavisinin daha etkili olmasını 

sağlayabilir. Genellikle nöbet tedavisinde kullanılan antikonvulsan 

ilaçlar postherpetik nevralji, diyabetik nöropati ve fantom eklem ağrısı 

gibi durumları kontrol altına almada yararlı olmaktadır. Antikonvulsan 

ilaçlar kan hücre yapısında bozulmaya neden olduğu için kan değerlerinin 

düzenli olarak değerlendirilmesi gereklidir. Bazı sedatifler ve tranklizan 

ilaçlar yaşlı bireylerde konfüzyon artışına ve kontipasyona neden olabilir. 

Bu ilaçları kullanan yaşlı bireylerin izlenmesi gereklidir. Trisiklik 

antidepresanların nöropatik ağrı tedavisinde yararlı olduğu bildirilirken 

kas-iskelet ağrı tedavisindeyse yararlı olduğu belirtilmemektedir. Trisiklik 

antidepresanlar konstipasyon, bulanık görme, ağız kuruluğu, idrar 

140

etansiyonu ve sedasyona neden olabilir , glokom ve bening prostat 

hipertrofisi olan bireylerde kullanılmamalıdır. Çünkü aritmi, bilişsel 

değişiklikler, ortostatik hipotansiyon ve düşmelere neden olabilir. Tedavide 

kullanılan diğer adjuvan ilaçlar antihistaminikler ve kafein gibi stimulanlar 

ve sadece kısa süreli tedaviler için kullanılan kortikosteroidlerdir (Gloth 

2000, Luggen 2000). Hemşirenin ağrı tedavisi nedeniyle adjuvan ilaç 

kullanımı başlanan hasta ve ailesini bu ilaçlar hakkında bilgilendirmesi 

önemlidir. Klinik deneyimler adjuvan ilaç tedavisi başlanan bireylerin 

analjezik ilaç kullanımına devam etmediğini göstermektedir. Tüm 

analjezik ilaçlarla birlikte hemşire yaşlı bireyin ağrısını ve adjuvan 

ilaçların yan etkilerini değerlendirmelidir (Luggen 2000). 

NON-FARMAKOLOJĐK YÖNTEMLER 

Farmakolojik ve non-farmakolojik ağrı tedavilerinin birlikte kullanımı 

yaşlı bireylerde etkili olmaktadır. Bireysel olarak ilaçsız tedavilerin çoğu 

sadece hafif düzeydeki ağrılarda etkili olmaktadır. Orta düzeyde ağrıda 

ilaç tedavisi diğer tedavileri tamamlayacak şekilde kullanılmalıdır. Tüm 

tedavi seçeneklerine karşı bireyin yanıtı değerlendirilmelidir. Farklı 

alternatif tedaviler fiziksel ve bilişsel/davranışsal olarak sınıflandırılabilir 

(Ebener 1999, Luggen 2000). 

Fiziksel Yöntemler 

Fiziksel yöntemler sıcak ve soğuk gibi deri uyarımı, masaj, 

akupunktur ve sinir stimulasyonu gibi yöntemlerdir (Luggen 2000). 

Sıcak ve soğuk uygulama: Sıcak uygulama ağrı ve rahatsızlığı 

azaltmada yararlıdır. Sıcak deri yüzeyindeki dokularda kan akımını 

oksijen ve besin dağılımını arttırır, kas elastisitesini arttırarak eklem 

sertliğini azaltır. Sıcak uygulama sıcak su şişesi, sıcak pedler, elektrikli 

battaniyeler ve ısıtıcı lambalar kullanılarak yapılabilir. Uzun süreli bu 

yöntemleri kullanan yaşlı bireylerde termal yanıkları önlemek için birey 

ve yakınları bu konuda bilgilendirilmelidir. Soğuk uygulama 

enflamasyon ve ödemi azaltır, özellikle düşme gibi akut yaralanmadan 

sonraki ağrıyı azaltır. Sıcak uygulamayla iyileşmeyen kas spasmını 

azaltır. Soğuk uygulama buz paketleri, kompres, ıslak bez ve 

battaniyelerle yapılabilir. Yaşlı bireyler ağrıyı azaltmak için genellikle 

sıcak ve soğuk uygulama yöntemlerini kullanırlar (Luggen 2000). 

Masaj: Dokunmanın pek çok şekli yaşlı bireylerin ağrı tedavisinde 

yararlı olabilir. Masaj, ovma veya yoğurma gibi derin basınç şeklinde 

veya okşama ve yumuşak bir şekilde yapılabilir. Kemik metastazı veya 

osteoporotik kemik hastalığı olan bireylerde dikkatli uygulanmalıdır 

(Luggen 2000, Ardery ve ark. 2003). Egzersiz; Egzersiz veya fizik tedavi 

eklem sertliğini önler, eklem fonksiyonlarını korur, kas spasmını 

iyileştirir ve bireyin iyilik hissini arttırır. Fiziksel terapi başlamadan 

141

önce bireyin tıbbi yönden değerlendirilmesi gereklidir. Çoğu bireyin 

terapi başlamadan önce kısa süre analjezik kullanması gerekli olabilir 

(Luggen 2000, Helme 2001). Akupressure/Akupunktur; Akupunktur 

vücudun belli bölgesine elle veya elektriksel uyarıyla iğne takılmasıdır. 

Akupressure akupunktur noktalarına elle basınç uygulanmasıdır. Bu 

hemşirelerin eğitim almadan yapabileceği bir tedavi değildir, ulusal 

sertifikalı sağlık ekibi tarafından yapılmalıdır (Luggen 2000). 

Transkutanöz Elektriksel Sinir Uyarımı (TESU/TENS); TENS 

tedavisinin yaşlı bireylerdeki ağrı tedavisinde yararlı olduğu 

belirlenmiştir. Birey deri üzerindeki elektrotlar yardımıyla gerektiğinde 

elektriksel uyarıyı arttırabilir veya azaltabilir. TENS diyabetiklerdeki 

nöropatik ağrı, spinal ağrı ve nevralji tedavisinde yararlıdır (Luggen 

2000, Helme 2001, Ardery ve ark. 2003). Perkutan Elektriksel Sinir 

Uyarımı (PESU/PENS); PENS tedavisinde ağrıyı azaltmak için uyarı 

veren temiz sert akupunktur gibi iğne probları kullanılır. PENS tedavisinin 

osteoartritte yararlı olduğu söylenmesine karşın yaşlı bireylerde bu 

konuya ilişkin çalışmalar bulunmamaktadır (Luggen 2000). 

Bilişsel ve Davranışsal Tedaviler 

Bu ağrı tedavi yöntemleri ağrı algısını, ağrı davranışını değiştirmekte 

ve bireyin ağrı üzerindeki kontrol hissini arttırmaktadır. Bu tedavi 

yöntemleri negatif düşünce ve davranışların değiştirilmesine neden 

olmaktadır. Hemşireler bireylerin positif davranış ve duygular geliştirmesini 

sağlayan yeni becerileri öğretebilirler. Uyumsuz davranışları, 

deprese olan ve başa çıkma becerileri yetersiz olan bireyler ruhsal 

sağlık uzmanlarına veya ağrı kliniklerine yönlendirilirler. Aşağıda 

hemşirelerin bireylere yönelik kullanabileceği bilişsel/davranışsal 

tedaviler yer almaktadır (Luggen 2000). 

Kendi kendine telkinde bulunma; Kendi kendine telkinde 

bulunma kısa süreli akut ağrılarda bireyin kendi kendine 

konuşmasıdır. “Yarın iyi olacak” şeklinde bazı cümlelerle birey kendi 

kendine telkinde bulunabilir (Luggen 2000). Meditasyon; Meditasyon 

sessiz bir ortamda sakin zihinsel iyiliği sağlamak için bir kelime veya 

nesneye odaklanmaktır. Birey yavaşça nefes alır ve huzur veren 

kelimeye odaklanarak nefesini yavaşça verir (Luggen 2000). Hayal 

kurma; Hayal kurma bireyin zihninde canlı bir resim canlandırarak 

sağlanan mutluluk ve huzur olarak ifade edilmektedir. Bu resim bir 

güneş, canlı bir orman veya güneşin doğuşu sırasındaki dalgalar 

olabilir. Bu resim geçmişe ait şeyleri anımsamak olabilir (Luggen 2000, 

Ardery ve ark. 2003). Progresif gevşeme; Progresif gevşeme sırasıyla 

değişik kas gruplarına kasılma ve gevşeme yaptırmaktır ve genellikle 

bu uygulama yatağa uzanarak, sakin ve karanlık bir ortamda 

yapılmalıdır. Đşlem sırasında hafif müzik veya gevşeme kasetleri 

kullanılabilir (Luggen 2000). Dikkati başka yöne çekme; Dikkati 

142

aşka yöne çekme ağrıyı zihinden uzaklaştıran her şeydir. Radyo, 

televizyon, video izleme, müzik dinleme, oyun veya puzzle oynama, 

kitap okuma veya bir şey izleme gibi aktiviteler dikkati başka yöne 

çekmede kullanılan yöntemlerdir. Bu yöntem sadece hafif düzeydeki 

ağrı da kullanılmaktadır (Luggen 2000, Ardery ve ark. 2003). Müzik 

tedavisi; Müzik tedavisi yukarıda belirtilen tedavilerle birlikte 

kullanılabilir. Müzik tedavisi yaşlı bireylerin klinik alanlarda yaygın 

olarak kullandığı bir tedavidir (Luggen 2000). Eğitim; Eğitim bireyin 

ağrı ve ağrı algılamasında bilişsel rol hakkında bireyleri bilgilendirdiği 

bilişsel tedavidir. Bireyler ağrıyı azaltma yöntemlerini öğrenirler ve ağrı 

ve rahatsızlık durumlarını kayıt ederler. Hemşire ağrıya eşlik eden 

faktörler hakkında bireyleri bilgilendirir (Luggen 2000). Hipnoz; Hipnoz 

yoğun şekilde konsantre olma, hayal kurma ve solunum egzersizleri 

gibi diğer bilişsel yöntemleri içermektedir. Kendi kendine hipnoz\hayal 

kurma rahat bir durumda gözleri kapatarak, ve bir şeyin rengini 

biçimini hayal ederek başlar. Daha sonra ağrı boş bir alana doğru 

gönderilir. Son olarak gözler açılır (Luggen 2000). 

KAYNAKLAR 

1. Abrams WB, Beers MM, Berkow R (1995). Pain, The Merck Manual of Geriatrics, 

Second Edition, 125-153. 

2. AGS Panel (2002). The management of persistent pain in older patients, J Am. 

Geriatr Soc. 50(6): 205-224. 

3. Ardery G, Herr KA, Titler MG, Sorofman BA, Schmitt MB (2003). Assessing and 

managing acute pain in older adults: A research base to guide practice, MedSurg 

Nurs. 12(1): 7-18. 

4. Ebener MK (1999). Older Adults living chronic pain:An opportunity for improvement, 

Journal Of Nursing Care Quality, 13(4): 1-7. 

5. Ebersde P, Hess P (1990). Toward healty aging, Human Needs And Nursing 

Response, Mosby Company, Third. Edition, 222-232. 

6. Fine PG (2004). Pharmacological management of persistent pain in older patients, 

Clin J Pain, 20(4): 220-226. 

7. Freedman G (2002). Chronic pain, clinical management of common causes of 

geriatric pain, Geriatrics 2002; 57(5): 36-41. 

8. Gloth FM (2000). Geriatric pain, factor that limit pain relief and increase 

complications, Geriatrics, 55(10): 46-54. 

9. Helme RD (2001). Chronic pain management in older people, European Journal Of 

Pain, 5: 31-36. 

10. Larsen PD (2000). Effective pain management in older patients, AORN Journal 71(1): 

205-208. 

11. Luggen AS (2000). Pain, Lueckenotte AG,(Ed), Gerontologic Nursing, Second Edition, 

Mosby, 281-301. 

143

12. Rao A, Cohen HJ (2004). Symptom management in the elderly cancer patients: 

fatigue, pain, and depression, Journal Of The National Cancer Institute Monographs 

,32: 150-157 

13. Tsai PF, Chang JY (2004). Assessment of pain in elders with dementia, Medsurg 

Nurs, 13(6): 364-390. 

14. Westley C (2004). Pain, geriatric self learning module, Medsurg Nursing 2004; 13(6): 

399-404. 

144


BAĞLANMA SÜRECĐ: RUH SAĞLIĞI AÇISINDAN LĐTERATÜRÜN 

GÖZDEN GEÇĐRĐLMESĐ 

ATTACHMENT PROCESS: REVĐEW OF THE LĐTERATURE IN TERMS OF 

MENTAL HEALTH 

Gülseren KESKĐN* 

Olcay ÇAM** 

*Ege Üniversitesi Atatürk Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksek Okulu 

** Ege Üniversitesi Hemşirelik Yüksek Okulu 

Anahtar Sözcükler: Bağlanma, Bağlanma süreci, Ruh sağlığı 

Key Words: Attachment, Attachment process, Mental health 

ÖZET 

Bu yazıda bağlanma kuramı, anne–bebek arasındaki bağlanma, bağlanma 

stilleri, çocuk ve ergen bağlanmasında ebeveynin rolü, bağlanma ile ilgili 

psikopatolojik bozukluklar, yetişkin bağlanması ile ilgili araştırmalar gözden 

geçirilmiştir. “PubMed” ve “ScienceDirect” tıbbi arama motorları kullanılarak, 

özellikle 1985-2004 yılları arasında yayımlanan makaleler öncelikli olarak 

değerlendirilmeye alınmıştır. Bebeklik döneminde duygusal gelişimin sağlıklı 

olabilmesinde anahtar rolü ana-baba oynamaktadır. Bebeklikteki bağlanma 

kavramı; anne-baba yada birincil bakım verenlere olumlu tepkilerin verilmesi, 

bu kişilere yönelme, arama, bağlanılan kişinin varlığının duyumsanmasına eş 

zamanlı olarak rahatlama duygusunun eşlik etmesi gibi duygu ve davranış 

örüntülerinin tümünü kapsamaktadır. Bağlanma bebekle birincil bakım veren 

kişi arasında gelişen ve bebekte güven duygusunu yerleştiren güçlü bir bağdır. 

Bağlanma kuramı bebek psikolojisini temel almasına rağmen ergenleri 

anlamak için de kullanılmıştır. Bebeklik döneminde yaşanan patolojik 

bağlanma örüntülerinin gelecekteki ilişkiler üzerindeki etkisi günümüzde 

önemini koruyan bir konu niteliğindedir. Çocukluk ve ergenlik döneminde 

ortaya çıkan birçok psikopatolojinin kaynağı, bebeğin birincil bakıcısı ile olan 

ilişkisinin niteliği ile yakından ilişkilidir. Sonuç olarak, bağlanma kuramı 

psikiyatrik yaklaşıma ve klinik uygulamalara farklı bir alt yapı oluşturur. Bu 

durum doğumdan yetişkinlik sürecine kadar bireysel gelişim, bağlanma süreci, 

davranışsal gelişim sürecinin dikkate alınmasını gereğini vurgular. Böylece bu 

yaklaşımla bağlanma ile ilgili bozuklukların çözümüne olanak sağlanmış olur. 

SUMMARY 

This article reviews literature on attachment theory, process of motherinfant 

attachment, attachment styles, role of parent on child and adolescent 

attachment, attachment related psychopathological disorder, adult attachment. 

Articles, published in 1985-2004 and searched via “PubMed” and “ScienceDirect” 

145

medical search engines, are primarily included in the review. Parents play a key 

role in the emotional development of infants. Attachment concept in infancy 

consists of many affectional and behavioral patterns of positive reactions to 

parents or primary caregivers, seeking and preference of them, sense of pleasure 

in the presence of primary caregivers. Attachment is the strong emotional bond 

that develops between infant and caregiver, providing the infant with emotional 

security. Attachment theory is central in infant psychology but is also more and 

more used to understand adolescent's vulnerability.. Effect of pathological 

attachment process in infancy on future relationships is still a popular reseach 

topic todays. The main cause of many psychopathologies in childhood and 

adolescence related to the quality of infant-caregiver relationship. Hence 

attachment theory drawing up a new concepts to psychiatric aproach and clinical 

practice. Indeed, this concept permits to take into account in a combined manner 

individual development, processes of attachment, and behaviour adjustments, 

from birth throughout adulthood. So thıs aproach give a permission to solution of 

related to attachment disorder. 

GĐRĐŞ 

Erken çocukluk döneminde ana baba-çocuk ilişkilerinin kişinin 

gelişimini, diğer insanlarla ilişkilerini ve psikolojik uyumunu etkilediği 

konusunda genel bir kabul vardır. Bu kabule götüren ilk ve en önemli 

kanıtlar Bowlby’nin çocuğa temel bakım veren kişi ile çocuk arasında 

kurulan sosyal bağın (attachment-bağlanma) normal gelişim için 

oldukça önemli olduğunu gösteren araştırma sonuçlarıdır (Crockenberg 

ve ark. 1993) 

Tanım olarak bağlanma biçimi, yaşamın erken döneminde 

belirlendiği ve süreklilik gösterdiği düşünülen bireyin diğer insanlarla 

ilişki kurma örüntüsüdür. Bağlanma kuramcılarına göre bağlanma 

biçemi süt çocukluğu döneminde güvenli ya da güvensiz olarak bir kez 

belirlendikten sonra yaşam boyunca süreklilik gösterir (Bowlby 1988). 

Zeanah ve arkadaşları (1997), bağlanma ilişkisinin niteliğinin 

anne ile bebek arasındaki ilişki tarzı ile şekillendiğini belirtmişlerdir. 

Anne-bebek ilişkisindeki ilk süreç, açlık ve susuzluk gibi fizyolojik 

ihtiyaçların karşılanmasıdır. Bunun ardından, annenin bebeği ile 

geçirdiği zaman dilimi ve bu zaman dilimini nasıl kullandığı önem 

kazanmaktadır. Bebeğin sosyal ve duygusal açıdan gelişebilmesinde, 

mevcut bağın kuvvetlenmesinde annenin duyarlılığı önemlidir (Demulder 

ve ark 2000, Denham 1994, Isabella 1993). Anne çocuk ilişkisinde 

gerek anne gerekse de bebek birbirlerinin duygularına cevap verdikleri 

oranda aralarındaki duygusal iletişimin kalitesi artmaktadır (Isabella, 

Belsky 1985, Isabella 1993). 

Bağlanma davranışının oluşmasında bebeğin uyaranları sosyal 

olarak algılayıp yanıtlaması ilk başlarda ayrışmamış ve özgül olarak 

anneye yönelmemiştir. Bağlanmanın gelişmesini, anneden ayrılma 

engeller (Bowlby 1988, Cook 2000). Annenin ya da bağlanılacak kişinin 

146

ebekle ilişki içinde olmaması, (izolasyon) sonucu bağlanma birlikte 

oluşamaz. Bebeği ile ilişki kuramayan annelerin; zeka düzeyi düşük ya 

da duygusal olarak olgunlaşmamış kişiler oldukları gözlenmiştir 

(Ainsworth 1989, Ainsworth 1997). Bağlanma sürecinin iyi bir şekilde 

geliştiği durumlarda; bireylerin ilerleyen yaşamında, aile ve iş 

yaşamlarındaki doyum düzeyleri de artmaktadır. 

Anne-Bebek Arasında Bağlanmanın Gelişimi 

Preverbal dönem öncesinde erişkin-bebek arasındaki iletişiminin 

ana kaynağını duygular oluşturur. Bebek, doğumu ile annenin uygusal 

alanın en önemli üyesi olur. Bu üyelik doğum öncesinde başlamıştır, 

doğumla birlikte doruğa ulaşır. Bebek bu duygusal alan içinde büyür 

ve anneye bağlanır (Ainsworth 1997). Doğum sonrası anne ve çocuk 

arasında güvene dayanan bir ilişki oluşur. Anne-bebek arasındaki 

güvenli ilişki baba ve kardeşlerin katılımı ile güçlenmektedir. Bu sosyal 

desteğin niceliği ve niteliğiyle anne-bebek bağlanması arasında kuvvetli 

ilişkinin olduğu bildirilmektedir (Lowinger ve ark 1995, Waters ve ark 

2000). Bebekle ilişkide bu derin memnuniyet duyguları ebeveynler 

tarafından bebeği kabullenme durumunun en üst düzeye ulaşması için 

temeldir. Bebeğe özel bir sevgi hissetmek ve anne/baba rolünün iyi bir 

şekilde yerine getirilmesi bağlanmaya doğru duygusal bir atmosfer 

yaratır. Bebeğe yönelen annelik/babalık davranışları, bebeğin kendisine 

değer verme duygusunun gelişmesinde önemli bir rol oynamaktadır. 

Anne bağlanma süreci içinde: öğretebilen, bebeğin kendini tanımasında 

"ayna" görevi üstlenen, beslenme ve yıkama gibi teke tek ilişkide duyarlı 

ve işbirliğine yönelik görevler üstlenen bir kişi olarak tanımlanır. Erken 

dönemde, doğumdan hemen sonra çıplak olarak bebeğin kucağa alınması 

ile annenin bebekle ten temasının olması, bağlanma duygusunu artırır. 

Böylece dokunma duygusu ile bebeğin dış dünyayı algılaması da 

kolaylaşmaktadır (Troy 1995). Dokunma, anne-bebek ilişkisini artırır. 

Bebekle göz-göze ve ten-tene temas yakınlaşmanın önemli bir parçasıdır. 

Bebek bu dönemden itibaren bakıcısına gülümsemekte, uzun süreli göz 

ilişkisi kurmakta ve diğer insanlara göre ona daha fazla ses 

çıkartmaktadır. Onun yanında kendisini daha rahat hissetmektedir. 

Anne/babanın anne/baba rolünü kabullenmesi, bebeğin gereksinimlerini 

tanıması ve uygun bir şekilde karşılaması ile bağlanma gelişir. Ancak 

anne/babalar bebeklerinin gereksinimlerinin kendilerinden farklı 

olduğunun farkına vararak bebeğin bireyselleşmesine izin verirler. 

(Kenny, Gallagher 2002). Bağlanma oluşabilmesi için bebeğin anneyi 

diğerlerinden ayırt edebilmesi, nesne sürekliliğinin ve sembolik oyun 

yetisinin (oyunda nesneleri ve kişileri simgesel olarak temsil edebilme) 

olması gerektiği düşünülmektedir (Pehlivantürk 2004). 

Yaşamın ilk iki yılını kapsayan bağlanma süreci dönemlere 

ayrıldığında; doğumdan 8-12 haftaya kadar uzanan ilk dönem 

bağlanma öncesi dönem olarak ifade edilir. Bu süreç içinde bebek 

147

anneye yönelmiştir, annenin uyaranlarıyla hareketlenir. Çevresindeki 

kişilere yönelme davranışı gösterir ancak kişileri ayırt edebilme yetisi 

yoktur ya da çok kısıtlıdır (Haight ve ark 2003, Joseph 1992). 

Bağlanmanın ilk işaretlerinin ortaya çıktığı ikinci dönem 8-12 haftadan 

6. aya kadar uzar. Bu dönemde bebek anneyi yabancılardan ayırt etmeye 

ve dikkatini daha çok anneye yönlendirmeye başlar. Bağlanmanın tam 

olarak gözlendiği 3. dönem 6-24 aylar arasıdır. Altıncı aydan itibaren 

"Ayrılma-Bireyselleşme" dönemi başlar. Bu süreçte iki ana gelişimsel 

süreç yaşanır. Birincisi; intrapsişik otonominin, algılamanın ,belleğin 

ve gerçeği değerlendirmenin evrimi olan bireyselleşme ile farklılaşma, 

uzaklaşma ve mesafe koyma, sınır oluşumuyla birlikte, anneyle 

bağların çözülmesini içeren ayrılmadır. Bu dönemin başlangıcında 

bebeğin anneyle bedeninin daha fazla farkındalığını içeren bir ilişki 

kurmaya başlaması dikkat çeker. Bebek bedenini annenin kucağına 

göre biçimlendirir. Bedeni ile annenin bedeni arasındaki mesafeyi 

ayarlama becerisini geliştirir. Bebek sosyal gülümseme de edinir. 

Mahler'e göre, çocuğun sağlıklı olması için anneden ayrılması, kopması 

gerekmektedir. Bu dönemde bağlanma davranışı yakınlık arayışı ile 

kendini gösterir ve küçük çocuklarda bağlanılan kişilerden ayrılma ile 

belirginleşir. Çocuğun bireyselleşip anneden ayrılabilmesi de, ancak 

ona güvenli bağlanabilmiş olabilmesi ile olanaklıdır (Ainsworth 1997). 

Bu sürede bebek anneden ayrıldığında ağlar, huzursuzluk işaretleri 

gösterir, annenin dönmesi ile birlikte veya annenin dönüşünden emin 

olduğunda ağlama sonlanır. Bu dönemin ardından çocuk yaşamında 

gerek birincil bakıcısıyla gerekse de diğer insanlarla geliştireceği 

karmaşık yapıdaki ilişkilere girer (Isabella, Belsky 1985). Sekizinci ayla 

birlikte bebekler çevrelerindeki ilişki örüntülerini anlamlandırmaya 

başlarlar. Bu dönemde, bebek gerçek ve belirgin bir objeye yönelmektedir. 

Bu ay öncesinde anne bebek için çok önemli değilken, sekizinci aydan 

itibaren bağlanma ilişkisiyle bebek çok geniş yelpazede olan sosyal 

ilişkilerini sınırlandırmaktadır. Artık bebek ilgisini tüm ihtiyaçlarını 

karşılayan kişiye yöneltmektedir. Bu dönemden itibaren bebekler 

yabancı kişilerle karşılaştıklarında korku, kaygı ya da kaçma 

davranışlarında bulunurlar (Haight ve ark 2003, Joseph 1992). 25’ nci 

aydan sonra anneden bağımsızlaşarak birey olma yolunda ilerleyen 

çocuğun annesiyle geliştirdiği ilişkide çeşitli zorluklar yaşanır. 

Bağlanma için gerekli olan anne-bebek arasındaki sürecin 

özellikleri şunlardır (Ainsworth 1989, Bowlby 1988); 

a. Erken ikili ilişki (memelilerde ve kuşlarda olduğu gibi) bebek 

annesi ile çok erken dönemde ilişki içine girer. Bu durum yaklaşık yedi 

ay civarında ortaya çıkan birincil bağlanma ilişkisidir ve süreklilik 

özelliği taşır. 

b. Đlk sosyal nesne olan annenin duyarlı ve etkileşimsel 

özellikleri: Anne, bebeğin çevresini davranışlarının gelişebileceği temel 

148

alan durumuna getirir. Bu temel alan bebeğin ruhsal gelişmesini 

yapacağı, isteklerinin karşılandığı, ona uygun koşulların bulunduğu 

alandır.Anne, bebek için bu temel alanı hazırlar ve bebek bu temel 

alanda ruhsal gelişmesini yapar, onun isteklerini karşılar, ona uygun 

koşullar bulur. 

c. Erken dönemde ben ve diğeri ayrışması: Bağlanmanın getirdiği 

birliktelik içinde bebeğin bağımsız davranmayı denemesi için uygun 

koşulların sağlanması ve bu denemelere olanak sağlanması anlamını 

taşır. 

d. Erken güvenli tutumun oluşması : 12’ nci ay sırasında 

hareketlenme (emekleme-yürüme) ile başlar. Ancak bu özellik 

hareketlilik öncesinde bilişsel düzeyde ortaya çıkar. Evin alansal olarak 

tanınması, annenin özgül davranışlarını bekleme, annenin bebeğin 

uyarılarına yanıt vermesi ve annenin oyunlarında bebek tarafından 

kullanılmasını ifade eder. 

e. Ayrılık protestosu: 12-30’ ncu aylar arasında gözlenir. Daha 

erken dönemlerde de saptanabilir.Anneden ayrılma ile birlikte ikili 

ilişkinin bozulmasını taşıyamama, ikili ilişkiyi oluşturmak için anneyi 

ilişkiye davet etmeyi ifade eder. Diğer bir deyimle ilişkinin 

bozulduğunun farkına varılması ile çevreyi, anlık kopmuş, bozulmuş 

ilişkiyi onarmak için uyarma girişimidir. Ayrılık bebek için 

dayanılmazdır. Ayrılmanın yerine bir başkasının konulması için 

‘yakınlık arayışı’ içine girer. Ayrılık durumlarında ‘ayrılık protestosu’ 

ortaya çıkar, bağlanılana yönelinir. Bağlanılan nesnenin kaybolmasına 

dayanılamaz ve bu durum protestoya yol açar. 

f- Güvenli-temel tutumun pekişmesi.Birinci yaşta tutum belirginleşmiştir. 

Đkinci yaşta ayrılık protestosu zayıflar, üçüncü yaşta diğer 

kişiye, amaca yönelik yönelme vardır. Bağlanma güveni doğurur. Böylece 

bebek araştırıcı davranışta bulunur. Bağlanma olmadan araştırıcı 

davranış oluşmaz. 

g- Diğer kişilerle ilişkinin olgunlaşması. Güvenli tutumun anneden 

ayrı başka kişilere aktarılması ve aktarılan kişiden güvenli yanıtın 

alınmasıdır. Đlk bağlanılan ile kurulmuş olan etkileşimin belirlediği 

içsel bir çalışma modelidir. Kurulan içsel çalışma modeli dış dünya ile 

kurulacak olan ilişki modelini oluşturur. 

h- Güvenli-temel tutumun anneden ayrı başka kişilere aktarılması. 

Bağımsızlaşmaya eş zamanlı olarak iletişim ve denetim görevleri ile 

birlikte olgunlaşmadan söz edilebilir. Bağlanma bebeklik ya da 

çocukluk ile sınırlı değildir. Yaşam boyu sürer. Bağımlılıktan ayrılığa, 

tam bağımlılıktan "Olgun bağımlılığa" ulaşılır (Ainsworth 1989, Bowlby 

1988, Tyrrell, Dozier 1999). Bebeklikte atılan tohumlar, çocuk 

büyüdükçe, diğer insanlarla yaşananlar tarafından da gelişerek, birey 

olma ile ait olma arasındaki hassas denge kurularak devam eder. 

149

Bağlanma ve Sosyal Gelişim 

Bağlanma bir sosyal davranış çeşididir. Bowlby bağlanmayı çocuk 

gelişiminin erken döneminde aramıştır (Bowlby 1988).Doğumdan 

yaklaşık dört ay sonra yetişkinlerden farklı olarak bebek güvenli 

bağlanma figürü olarak öncelikle anneyi tercih etmektedir.Üç yaşının 

başlarında güvenli bağlanan çocuk öğretmeninin ve diğer insanların 

yanında kendini rahat ifade etmeye başlar.Bu dönemde ikincil 

bağlanma figürü öğretmeni ya da ona yakın olan bir başka kişi 

olmuştur 

Bağlanma sistemi, bebeklerin bakıcıları ile ilişkileri temelinde 

gözlenen üç davranış örüntüsü ile tanımlanabilir: ilki; yakınlığı arama, 

yakınlığı koruma ve ayrılığı protesto etme, ikincisi keşfetme etkinlikleri 

için bakıcıyı “güvence üssü” olarak kullanma ve son olarak, destek ve 

güvenlik için bakıcıyı “güvenli sığınak” olarak kullanmadır (Crockberg 

ve ark 1993). Bakıcının “ulaşabilirliği” tehdit edildiği anda bağlanma 

sistemi otomatik olarak etkilenir. Bu durumda bakıcının çocuğa 

göstereceği tepkilerin kalitesine bağlı olarak, etkilenen bağlanma 

sistemi ya bakıcı ile temas yeniden kurularak ilişkinin onarılmasına 

çalışır, böylece “hissedilen güvenlik” sağlanır ya da çocukta kaygı ve 

huzursuzluk yaratacak olan ayrılığı protesto tepkileri ortaya çıkar. 

Bakıcıdan uzun süre ayrı kalma, bağlanmanın çözülmesi (detachment) 

anlamına gelen sosyal çevreden kopma veya geri çekilmeyle 

sonuçlanabilir (Bowlby 1988). 

Bowlby’ye göre, ağlama, keşfetme gibi ayrılığa karşı gösterilen 

kaygı, protesto ve kopma tepkileri çocuğun temel koruyucusundan 

ayrılmaya karşı gösterdiği yüksek düzeyde uyum sağlamaya yönelik 

tepkilerdir. Çocuğun sıkıntısını ifade etme amacı bakıcısının yanına 

gelmesidir. Eğer yakınlığı yeniden sağlama umudu kalmamış 

görünüyorsa sürekli sıkıntı ifadesi fiziksel olarak çocuğun tükenmesine 

neden olmaktadır. Umutsuzluğun ayırt edici özelliği olan çocuğun 

sessiz ve hareketsiz kalmasıdır. Kopma normal etkinliğin başlamasını, 

büyük bir olasılıkla da yeni bir bağlanma kişisi arayışını olanaklı 

kılmaktadır. Aynı yakınlığı koruma gibi uzun ayrılıklardaki tepkiler de 

bağlanma sisteminin işlerliğini yansıtmaktadır (Bowlby 1988, Hortacsu 

ve ark 1993). 

Bağlanma Stilleri 

Bowlby tarafından 1969 yılında ilk olarak tanımlanan bağlanma 

kuramı, Ainsworth ve arkadaşları tarafından geliştirilmiştir (Ainsworth 

1989). Ainsworth yabancı durum testi ile farklı bağlanma biçimlerinden 

bahsederek, güvenli ve güvensiz bağlanma örüntülerini (attachment 

patterns) değerlendirmiş ve farklı bağlanma stilleri, çocuğun rahatının 

sağlanması, güven duygusunun aşılanması sırasında bakım veren 

kişilerin farklı tepkiler ortaya koyması ile yaşanacağını ifade etmiştir 

(Deniz ve ark 2005, Kirkpatrick ve Davis 1994). 

150

Güvenli bağlanma gösteren çocuklar, annelerinin her zaman 

yanlarında olup, stres durumlarında yardımcı olacaklarından emin 

olan çocuklardır. Anne ayrıldığında tepki göstermelerine karşın 

döndüğünde kolaylıkla yatışırlar. Güvenli bağlanmanın gelişmesi için 

çocuğun kesintisiz, tutarlı tepki veren, duyarlı ve her zaman ulaşılabilir 

bir bakım verene sahip olması gerekir. Yaşamın ilk üç yılında annebabasına 

güvensiz bir şekilde bağlanan çocukların, okul öncesi 

dönemde problem çözme konusunda güvenli bağlanma geliştiren 

çocuklara göre daha sorunlu bir dönem yaşadıkları görülmüştür (Sagi- 

Schwartz ve ark 2003, Zeanah ve ark 1997). Bağlanma ilişkisinin 

niteliği konusunda okul öncesi çocuklarla yapılan çalışmaların 

sonuçlan incelendiğinde; güvenli bağlanma geliştiren çocukların 

yaşıtlarına göre sosyal becerilerinin yüksek, olumlu duygulanımlarının, 

olumsuz duygulanıma göre, daha fazla olduğu, yetişkinlerle işbirliği ve 

uyum içerisinde bulunabildikleri görülmüştür (Cassidy 1988). 

Güvensiz bağlanma geliştiren çocuklarınsa sosyal izolasyona eğilimli, 

sinirli, rahatsız, huzursuz, akranlarına ve öğretmenlerine karşı 

saldırgan, uyumsuz, depresif, imgeleme gerektiren oyunlarda başarısız 

oldukları ve sorumluluklarını yerine getiremedikleri gözlenmiştir 

(Bartholomew K, Horowitz ve ark 1991, Denham 1994). Ayrıca; bozuk, 

güvensiz bağlanma ilişkisi içindeki bireyler aileye bağlılıkta yetersizlik 

yaşayabildikleri için, bu durumlarda, cinsel bağlanma ve ensest 

oluşabileceği belirtilmiştir (Horwitz ve ark 2001). 

Bebeklik ya da erken çocukluk döneminde; 

1. Birincil bakım verenin sürekli değişmesine ya da bakımın 

belirgin niteliksel eksikliğine bağlı olarak anne ile çocuğu arasındaki 

duygusal bağın sağlıksız oluşu, 

2. Kalıcı bağlanmanın kurulmasını önleyici şekilde birincil 

bakıcının sık sık değişmesi, 

3. Çocuğun temel ihtiyaçlarının, sosyal ve duygusal gereksinimlerinin 

sürekli gözardı edilmesi, çocuğun güvenli bağlanmasını bozarak, 

çocuğun tepkisel bağlanma bozukluğu göstermesine neden olur. 

Tepkisel bağlanma bozukluğu gösteren çocuk, toplumsal iletişim ve 

yaşına uygun tepki verme konusunda yetersizdir. Çocuk seçici olmayan 

bağlanmalar ve uygunsuz toplumsal ilişkiler sergiler. Çocuk ilişki 

kurmada duygusal yakınlık göstermede belli bir bozukluk gösterebilir 

(Barnet ve Vondra 1999). Çocuğun gelişim süreci içerisinde içe çekilme, 

konuşma gecikmesi, insanlara karşı ilgisizlik, çevreye karşı duyarsızlık 

olabilir. Ek olarak bu çocuklar otistik belirtiler de gösterebilirler (Allen, 

ve ark 1998, Mukaddes ve ark 2004, Pehlivantürk 2004). 

Kaygılı-kararsız bağlanma örüntüsü olan çocuklar çağırdıklarında 

annenin yanıt vereceğinden ya da yardımcı olacağından emin 

olamayan çocuklardır. Bu nedenle ayrılığa direnirler ve anne 

151

döndüğünde yatışmazlar. Araştırıcı davranışlarda bulunmaya ilişkin 

kaygıları vardır. Bu anneler tepkilerinde tutarlı olmayan ve kontrol 

amaçlı terketme tehtidinde bulunan annelerdir (Perry 1994, Tyrrell ve 

Dozier 1999). 

Kaçınmacı (avoidant) bağlanma örüntüsü olan çocuklar ise 

annelerinin yardımcı olacağına ilişkin hiç güveni olmayan çocuklardır. 

Sürekli olarak çocuklarını geri çeviren ya da reddeden, onlara uygun 

tepkiler vermeyen, empati yapmayan anneleri olan, bu çocuklar, 

ayrılığa tepkisiz kalıp, anne döndüğünde yakın durmazlar. Gerilimli 

kaçınan bağlanma geliştiren çocuklarınsa, çevrelerindekilere güvenemediklerinden 

genellikle kişileri kontrolleri altına alma eğiliminde 

oldukları ve öfkelerini doğrudan ifade edemedikleri, bütünlük 

duygusuna sahip olamadıkları, özdeğer duygusunu sürdüremedikleri 

tespit edilmiştir.Bu kişilerde kimlik sorunları yaşanabilir (Perry 1994, 

Tyrrell ve Dozier 1999). 

Erken gelişim döneminde bebek için, kendini yatıştırma, güven 

duyma, bütünlük duygusu sağlama, duygu düzenlenmesi, özdeğer 

duygusunu sürdürebilme gibi kendiliğin işlevi olan ruhsal düzenlemeleri 

kendilik nesnesi olan anne yürütür. Bebek bu dönemde, 

annenin kendiliğini kullanmaktadır. Annenin çocuğa yaklaşımı, onunla 

kurduğu ilişki bebeğin gereksinimlerini doğru algılayan ve uygun 

tepkiler veren bir eşduyum (empati) özelliği taşıyorsa, anne bebeğin 

kendilik duygusunun gelişebilmesi için gerekli deneyimleri sağlayabilir. 

Annenin eşduyumlu yaklaşımı, anne çocuk ilişkisinde bebeğin kendilik 

nesnesinin yaşantılarını ve duygu durumlarını kendisininmiş gibi 

algılamasını sağlar, annenin özelikleri kendisine uygun şekilde 

dönüştürülerek içselleştirilir. Bu içselleştirme sürecinde bebeğin 

kendiliği kalıcı bir ruhsal yapı olarak gelişme fırsatı bulur. Kendilik 

geliştikçe kendilik nesnesinden farklılaşmaya ve ayrışmaya başlar ve 

zaman içinde çocukta, temelini anneden aldığı, ama onunkinden ayrı 

ve özgün bir kendilik duygusu gelişir, diğer taraftan ego psikolojisi 

kuramında kimlik oluşumu, bebeklikten beri çeşitli özdeşimlerle inşa 

edilen ve ergenlik döneminde bu özdeşimlerin yeniden harmanlanması 

ve bir süreklilik-aynılık durumu kazanmasıyla çerçevesi çizilen bir 

psikososyal gelişim özelliğidir. Kimlik, kendilik organizasyonunun ve 

işlevlerinin özel bir yanı olarak kabul edilebilir (Meeus ve ark 2002). 

Güvenli, kaygılı-kararsız ve kaçınmacı bağlanma örüntülerine 

daha sonra dağınık bağlanma örüntüsü (disorganised/disoriented 

attachment pattern) eklenmiştir. Stres ile başetmede organize bir 

davranış göstermeme, yabancı durum testinde stereotipik, asimetrik ve 

zamansız hareketlerin varlığı, donup kalma ya da hareketlerde 

yavaşlama dağınık bağlanma ölçütü sayılmaktadır (Hall ve Geher 

2003). Bu çocukların annelerinin fiziksel taciz ya da ihmalde bulunan, 

psikiyatrik bozukluk oranları yüksek olan ya da kendi bağlanma 

152

nesneleri ile olan sorunlarını çözememiş anneler olduğu 

bildirilmektedir. Dağınık bağlanma örüntüsünün altında yatan nedenin 

bakım verenden korkma olduğu belirtilmektedir (Barnett ve Vondra 

1999, Van Den Boom 1994). Gerilimli direnç gösteren çocuklarınsa, 

sıklıkla fiziksel şiddet uyguladıkları ve düzeni bozucu davranışlar 

sergiledikleri, kurallara düşünmeden karşı çıktıkları ve aniden 

öfkelendikleri gözlenmiştir. Bakım veren kişi tepkilerinde güven verici 

olmaz, tutarsız, kaba, ben merkezci ya da zorbalığa dayanan bir tutum 

sergilerse, çocukta huzursuzluk oluşur. Böylece anksiyöz bağlanma 

gelişir (Brown ve ark 1999, Crittenden 1995). 

Bağlanma bozukluklarında cinsel suçların görülme olasılığı 

fazladır. Cinsel istismar davranışının etyolojisinde dağınık bağlanma 

bozukluğunun yattığı düşünülür. Ayrıca dağınık bağlanmış ergenlerde 

cinsel baş etme mekanizması olarak sık mastürbasyon davranışı 

sergileme gözlenir. Bu kişiler mahremiyetlerini kaybettiklerini 

düşünürler, kendilerini yalnızlığa itilmiş hissederler ve bu kişilerin 

cinsel bozukluklarının temelinde gelişimsel stresörlerle birlikte düşük 

benlik saygısı, zayıf baş etme mekanizmaları ve kişiler arası ilişkilerde 

bozulma yatar (Brown ve ark 1999, Mikulincer ve Nachshon 1991). 

Bağlanma Üzerinde Ebeveynin Rolü 

Bağlanma, ebeveynlerin ya da bakım verenlerin koruma, destek 

verme, çocuğun rahatını sağlama gibi işlevleri iyi bir şekilde yerine 

getirmesiyle gelişir. Bunlar duygusal bağlanmaya yardımcı olur. 

Bowbly (1988), çocuğun bağlılık sisteminin gelişiminde, açlık ya da 

diğer konforunu bozacak fiziksel ve duygusal sıkıntıya maruz 

kalmasının, güvenlik ve iyilik halinin sürdürülmesine yönelik dıştan 

gelecek tehditlerin ve bağlanma figüründen gelecek tehditlerin 

olmasından önemli derecede etkilendiğini, ifade eder. Đdeal koşullar 

altında çocuk dıştan gelecek tehdide karşı yakınlık kurabileceği bir 

bağlanma figürü arar ve ihtiyacı olan iletişimi sağlamaya çalışır. 

Bir veya birden fazla bağlılık figürü genellikle uyumu bozar ya da 

duyarlılığı ortadan kaldırır. Çocuk bu durumlarda güvensiz bağlanma 

şeklini geliştirir. Bu, kişinin ileride kendine ve partnerine karşı negatif 

içsel çalışma modeli geliştirmesine neden olur. Đçsel çalışan modeller, 

birbirleriyle ilişkili olan iki farklı boyuttan oluşmaktadır: Bu 

boyutlardan olan kendilik modeli, bireyin kendisini ne kadar değerli 

gördüğüne ve başkaları tarafından da ne oranda sevildiğine ilişkin 

algılarını ifade eder. Diğeri modeli ise, bireyin ihtiyacı olduğunda yakın 

çevresindeki insanlardan ne oranda yardım isteyebileceğine ve güven 

vericiliğine ilişkin değerlendirmelerini yansıtmaktadır (Goldberg 1991, 

Green ve Goldwyn 2002). 

Bowlby (1988), yenidoğan bebeklerin ve çocukların, bakıcıları ile 

ilişki kurma ihtiyacı içerisinde olduğunu vurgulamıştır. Anne ve bebek 

153

arasındaki ilişki yakınlık arayışı ile belirginleşmektedir (Hortacsu ve 

ark 1993). Goodfriend (1993), çeşitli nedenlerle doğumdan hemen 

sonra annelerinden ayrılarak, özel bakıma alınan bebeklerde; 

gelişmenin yavaşladığı ya da durduğunu, bu bebeklerin yemek 

yemediklerini, sosyal geri çekilme yaşadıklarını ve yüzlerinde sürekli 

bir üzüntülü ifade taşıdıklarını belirtmiştir. Birincil bağlanma 

objesinden herhangi bir sebeple ayrılan bebeklerde kalp atımının 

hızlandığı ve nörobiyolojik sistemlerin işleyişinde farklılaşmalar olduğu 

ortaya çıkmıştır (Holmes 1994). 

Bebeklik döneminde duygusal gelişimin sağlıklı olabilmesinde 

anahtar rolü ana-baba oynamaktadır. Hayatın ilk üç yılında ortaya 

çıkan birçok psikopatolojinin kaynağı, bebeğin birincil bakıcısı ile olan 

ilişkinin niteliği ile yakından ilişkilidir. Ortaya çıkan çoğu patoloji, bu 

ilişkinin ele alınmasını gerektirmekte ve klinik açıdan tedavinin temelini 

oluşturmaktadır. Bu nedenle, bebek ve birincil bakıcısı arasındaki ilişki 

örüntülerinin berraklaştırılması ve dinamiklerin saptanması önem 

taşımaktadır. Bebeklik dönemi psikopatolojisi üzerinde önemle durulan 

konu bağlanma örüntüsüdür (Zeanah ve ark 1997). 

Bowlby (1988) uzun yıllar boyunca annelerinden ayrılarak, çocuk 

bakım evlerinde yetiştirilen bebek ve çocukların tepkilerini gözlemlemiştir. 

Çocukların, çoğunun ayrılığa benzer tepkiler göstererek, anneden 

ayrıldığında huzursuzluk hissederek, onu aramaya başladıklarını 

belirlemiştir. Bu ayrılık anksiyetesine karşı tepkiler ise, sırasıyla 

ağlama, keşfetme, başkalarının sakinleştirme çabalarına direnç 

gösterme, ardından umutsuzluğun gelmesi ve son olarak duygusal 

kopmanın gelişmesi şeklinde olduğunu görmüştür. Uzamış ayrılığa 

çocuğun tepkisinin başlangıçta protesto, ardından umutsuzluk, 

sonunda ayrılma şeklinde olduğunu belirtmiştir. Çocuk, ayrılığa tepki 

olarak, apati ve gelişimin gerilemesi ile kendini gösteren anaklitik 

depresyon geliştirmektedir. 

Öte yandan bebeklerin anne yoksunluğuna verdiği tepkilerin 

uzun süreli etkileri de vardır. Ayrılma sonrasında tekrar bakıcıları ile 

bir araya gelen çocuklar terk edilmeye karşı daha yüksek bir kaygı, 

ebeveynden ayrılmamak için aşırı tepki, annenin yanında olmak için 

aşırı istek göstermektedirler. Bu güvensizlik bazı durumlarda ayrılığın 

bitiminden aylar sonrasına kadar devam etmektedir. Umutsuzluk 

evresini geçtikten sonra yeniden birleşenler, başlangıçta ayrılıkla başa 

çıkmışçasına anneleriyle temastan kaçınma eğilimindedirler. Ancak 

zamanla temas ve rahatlık aramaya yeniden başlarlar (Goodfriend 

1993). 

Ergende Bağlanma Süreci 

Bağlanma, yaşamın ilk aylarında gelişmesine rağmen, yaşamın 

sonraki yıllarını pozitif ya da negatif yönde etkileyerek, yaşam boyunca 

154

sosyal ilişkilerin gelişiminin temelinde yer alır. Ergenlikten önce, 

bağlanma çocuğun kendini tehlike altında ya da rahatsız hissettiğinde 

kullandığı benliği koruma stratejilerini ifade eder. Daha sonra bağlanma; 

ilişkiler, benliği koruma stratejileri üzerine şekillenir (Lapsey ve ark 

2000). Ebeveynler ile geliştirilen sıcak, doyurucu bir ilişki, ileride 

ergenin akranlarıyla daha kaliteli bir ilişki kurmasına ve duygusal 

açıdan doyum sağlamasına yol açar. Olumsuz yaşantılar nedeniyle 

(travma, göç, annenin depresyonu) gelişen güvensiz bağlanma ise ilerde 

çocukta depresyon oluşmasına neden olur ve bu da ergenlik 

yıllarında daha fazla oranda davranış problemine yol açabilmektedir 

(Allen, ve ark 1998, Brown ve ark 1999). 

Ergenlik, bağlanma ilişkisinde belirgin bir değişimin yaşandığı 

dönemdir. Bu değişim hem güvenli hem de tehlikeli olan dünyada, 

güvenle yaşamak ve ileride kendi çocukları ve eşine karşı bağlanmanın 

oluşabilmesi için yaşanması gereken bir değişimdir. Ergenlik süreci, 

bireyin ailenin dışındaki yaşama hazırlanabilmesini sağlayan, çocukluk 

döneminin davranış ve düşüncelerinin şekillendiği bir dönemdir (Allen, 

ve ark 1998, Lieberman ve ark 1999). 

Erken dönem bağlanma ilişkileri ergenin ebeveynle olan geçmişteki 

ilişkilerini ve ebeveynlerin verdiği tepkilerin kalitesini yansıtır. Đçsel 

çalışma modelinde çocuğun yaşı ve çocuk tarafından bakım verenlerin 

ilişkisinin algılanış şekli önemli olmasına rağmen, içsel çalışma modeli 

çocuğun kogntitif gelişim sürecine göre, bireysel farklılıklara göre 

değişmesi de dikkate alınması gereken bir durumdur. Đçsel çalışma 

modeline göre, davranışsal süreç (yakınlık arama, baş etme) ve duygusal 

süreç (algılama, yorum, beklenti) bağlanmadan etkilenir. Ergenlerde 

içsel çalışma modeli ise ergenin bağlanmayla ilgili zihinsel sürecini, 

kişiler arası ilişkilerini yansıtır ve yaşamı boyunca değişmeden kişi 

üzerinde etkinliğini sürdürür (Meeus ve ark 2002). 

Ergen farklı streslerle karşı karşıya kaldığında stresle baş 

edebilmek için güvenli bağlanmanın bir göstergesi olarak farklı uyum 

mekanizmaları ortaya koyar. Ebeveynleri ile uygun olmayan, zarar 

veren bir ilişki ile güvensiz bağlanan ergen, bağlanmayla ilişkili 

deneyimlerinde tutarsızlık gösterir ve yakın arkadaşlıklarında zorluklar 

yaşar (Lieberman ve ark 1999). Güvensiz bağlanma gösteren ergenlerde 

agresyon ve öfke davranışı gösterme sıklığı artmaktadır. Ergen tarafından 

okul çevresinde antisosyal yıkıcı davranışlar şeklinde gösterilen 

agresyon ebeveynlerin, çocuğun bağlanma sürecinde çocuğa karşı 

çekingen tavırlar sergilenmesi ya da ebeveynler tarafından çocuğun geri 

çevrilmesi sonucu ortaya çıkmaktadır (Waters ve ark 2000). Bu 

ergenler farklı gelişimsel alanlarda problemler yaşarlar; duygusal 

açıdan sıkıntı altındadırlar, ilerleyen yaşamlarında sosyal alanlarda sık 

sık problemlerle karşılaşırlar, sıklıkla da kişilik bozuklukları vardır. Bu 

kişilik bozuklukları antisosoyal, narsistik, paranoid kişilik özellikleri 

155

olarak kendini gösterir (Allen ve ark 1998, Kenny ve Gallagher 2002). 

Ayrıca, bağlanma davranışlarının yetişkin dönemdeki insan ilişkilerinde de 

rol oynamakta yani geleceğe taşınma özelliğinin olduğunu gösteren 

çalışmalar da vardır. Duygusal düzenekler sayesinde çocuk, anneye 

yakın olma ile, dolaylı bir şekilde, yaşamının devamlılığını garanti 

ederken, diğer insanlarla olan ilişkilerinin de ilk temellerini atmaktadır 

(Cassidy 1994). 

SONUÇ 

Bağlanma, ilk temel ilişki olan anne çocuk ilişkisi ile başlayan 

ancak sonraki yaşam dönemlerindeki bağlanmalar üzerinde etkinliği 

olan önemli bir süreçtir. Bireyin kişisel yeterlilik duygusuna ve olumlu 

benlik değerine sahip olması, çevresi ile güvenli ilişkiler kurmasına 

dayanır. Güvenli ilişkiler, çocukların olgunlaşma sürecinde de önemini 

korumaktadır; çünkü çocuklar insani duyguları ve güdüleri, işbirliğini, 

vicdani davranışları, çatışmaları çözümlemeyi ve kendilerini anlamayı, 

yaşamlarındaki önemli ve sıradan olayları bağlandıkları kişilerle 

konuşurken öğrenmektedirler. Gelişimle birlikte çocuklar davranış 

açısından daha yeterli hale geldikçe ve kavramsal açıdan daha 

zenginleştikçe ve anne-babalarıyla etkileşimleri daha karmaşıklaştıkça, 

ebeveyn-çocuk ilişkilerinin güvenliği de değişmektedir. Bireyin çevresi 

ile güvenli ilişki geliştirebilmesi anne ile kurmuş olduğu güvenli bağa 

bağlıdır. Güvenli bağlanma, sağlıklı duygusal ve sosyal gelişimi sağlar, 

bireyi stres yaratan koşullardan koruyabilir. Bebek, ebeveynlerle güven 

temeline dayalı deneyimler yaşayabildiği takdirde, bu duygusunu 

genelleyerek sosyal dünyaya yöneltebileceğini belirtmektedir. Diğer bir 

deyişle, çocuğun ebeveynleriyle kurduğu etkileşimlerin verimliliği, 

etkililiği ve güvenilirliği boyutunda başkalarıyla etkileşime girebileceği 

ifade edilmektedir. Đlk ilişkilerinde yeteri kadar güven duygusu 

kazanamamış çocukların ise aile dışı ilişkilerinde daha şüpheci ve daha 

güvensiz davranışlar sergileyebilecekleri belirtilmektedir. Ebeveynlere 

duyulan güven duygusu, ebeveynlerin bebeklerinin gelişiminde 

oynadıkları aktif role göre değişiklik göstermektedir. Tüm bu süreçler 

göz önüne alındığında bağlanma; bireyin ruhsal sürecini 

değerlendirirken dikkate alınması ve üzerinde durulması gereken 

önemli bir yapıdır. 

KAYNAKLAR 

1. Ainsworth MD (1989). Attachments Beyond Đnfancy. Am Psychol. Apr;44(4):709-16. 

2. Ainsworth MS (1997). The Personal Origins Of Attachment Theory. An Đnterview With 

Mary Salter Ainsworth. Interview By Peter L. Rudnytsky. Psychoanal Study Child. 52: 

386-405. 

3. Allen JP, Moore CM, Kuperminc G ve ark (1998). Attachment And Adolescent 

Psychosocial Functioning. Child Development . Oct; 69(5): 1406-19. 

156

4. Barnett D, Vondra JI (1999). Atypical Attachment Đn Đnfancy And Early Childhood 

Among Children At Developmental Risk. I. Atypical Patterns Of Early Attachment: 

Theory, Research, And Current Directions. Monogr Soc Res Child Dev. 64(3): 1-24 

5. Bartholomew K, Horovitz LM (1991). Attachment Styles Among Young Adults: A Test 

Of A Four-Category Model. Journal Of Personality And Social Psychology. 61(2): 226- 

244 

6. Bowlby J (1988). Developmental Psychiatry Comes Of Age. Am J Psychiatry. 

Jan;145(1): 1-10. 

7. Brown J, Cohen P, Johnson JG ve ark (1999). Childhood Abuse And Neglect: 

Specificity Of Effects On Adolescent And Young Adult Depression And Suicidality, 

Journal Of The American Academy Of Child And Adolescent Psychiatry. 2(38): 1490– 

1496 

8. Cassidy J (1988). Child-Mother Attachment And The Self Đn Six-Year-Olds. Child 

Dev. Feb; 59(1): 121-34. 

9. Cassidy J (1994). Emotion regulation: Influences of attachment relationships. 

Monogr Soc Res Child Dev 59: 228-49. 

10. Cook WI (2000). Understanding Attachment Security Đn Family Context. J Pers Soc 

Psychol. Feb; 78(2): 285-94 

11. Crittenden PM (1995). Attachment And Risk For Psychopathology: The Early Years. 

Developmental And Behavioral Pediatrics .16(3): 12–16. 

12. Crockenberg S, Lyons-Ruth K, Dickstein S (1993). The family context of infant 

mental health: II. Infant development in multiple family relationships. Handbook of 

ınfant mental health, CH Zeanah (Ed), New York Guilford Press, s. 38-55. 

13. Demulder EK, Denham S, Schmidt M ve ark (2000). Q-Sort Assessment Of 

Attachment Security During The Preschool Years: Links From Home To School. Dev 

Psychol. Mar; 36(2): 274-82. 

14. Denham SA (1994). Mother-Child Emotional Communication And Preschoolers' 

Security Of Attachment And Dependency. J Genet Psychol. Mar; 155(1): 119-21. 

15. Deniz ME, Hamarta E, Ari R (2005). An Investigation Of Social Skills And Loneliness 

Levels Of University Students With Respect To Their Attachment Styles In A Sample 

Of Turkish Students, Social Behavior And Personality. 33(1): 19-32. 

16. Goldberg S (1991). Recent Developments Đn Attachment Theory And Research. Can J 

Psychiatry. Aug; 36(6): 393-400.G 

17. Goodfriend MS (1993). Treatment Of Attachment Disorder Of Đnfancy Đn A Neonatal 

Đntensive Care Unit. Pediatrics. Jan; 91(1): 139-42 

18. Green J, Goldwyn R (2002). Annotation: Attachment Disorganisation And 

Psychopathology: New Findings Đn Attachment Research And Their Potential 

Đmplications For Developmental Psychopathology Đn Childhood. J Child Psychol 

Psychiatry. Oct; 43(7): 835-46 

19. Haight WI, Kagle JD, Black JE (2003). Understanding And Supporting Parent–Child 

Relationships During Foster Care Visits: Attachment Theory And Research, Social 

Work. Apr; 48(2): 195-207 

20. Hall SE, Geher G (2003). Behavioral And Personality Characteristics Of Children 

With Reactive Attachment Disorder. J Psychol. Mar; 137(2): 145-62. 

21. Holmes J (1994). Attachment Theory: A Biological Basis For Psychotherapy. Br J 

Psychiatry. Jan; 164(1): 129-30. 

22. Hortacsu N, Cesur S, Oral A (1993). Relationships Between Depression And 

Attachment Styles Đn Parent- And Đnstitution-Reared Turkish Children. J Genet 

Psychol. Sep; 154(3): 329-37. 

157

23. Horwitz AV, Widom CS, Mclaughlin J ve ark (2001). The Đmpact Of Childhood Abuse 

And Neglect On Adult Mental Health: A Prospective Study, Journal Of Health And 

Social Behavior. Jun; 42(2): 184-201 

24. Isabella RA, Belsky J (1985). Marital Change During The Transition To Parenthood 

And Security Of Đnfant-Parent Attachment. J Fam Issues. Dec; 6(4): 505-22. 

25. Isabella RA (1993). Origins Of Attachment: Maternal Đnteractive Behavior Across The 

First Year. Child Dev. Apr; 64(2): 605-21. 

26. Joseph B (1992). Psychic Change: Some Perspectives. Int J Psychoanal. Summer;73 

(Pt 2): 237-43. 

27. Kenny EM, Gallagher LA (2002). Instrumental And Social/Relational Correlates Of 

Perceived Maternal And Paternal Attachment Đn Adolescence. Journal Of 

Adolescence. 25(2): 203–219 

28. Kirkpatrick LA, Davis KE (1994). Attachment Style, Gender, And Relationship 

Stability: A Longitudinal Analysis. J Pers Soc Psychol. Mar; 66(3): 502-12. 

29. Lapsey D, Varshney N, Aalsma M (2000). Pathological Attachment And Attachment 

Style Đn Late adolescence. Journal Of Adolescence. 23(2): 137-155 

30. Lieberman M, Doyle A, Markeiwicz D (1999). Developmental Patterns Đn Security Of 

Attachment To Mothers And Fathers Đn Late Childhood And Early Adolescence: 

Associations With Peer Relations. Child Development. Jan-Feb; 70(1): 202-13 

31. Lowinger S, Dimitrovsky L, Strauss H ve ark (1995). Maternal Social And Physical 

Contact: Links To Early Đnfant Attachment Behaviors. J Genet Psychol. Dec; 156(4): 

461-76. 

32. Mikulincer M, Nachshon O (1991). Attachment Styles And Patterns Of Self- 

Disclosure. J. Pers. Soc. Psychol. 2(61): 321–331. 

33. Meeus W, Oosterwege A, Vollebergh W (2002). Parental And Peer Attachment And 

Đdentity Development Đn Adolescence Journal Of Adolescence. 25(1): 93–106 

34. Mukaddes NM, Kaynak FN, Kinali G ve ark (2004). Psychoeducational Treatment Of 

Children With Autism And Reactive Attachment Disorder. Autism. Mar; 8(1): 101-9. 

35. Pehlivantürk B (2004).Otistik Bozukluğu Olan Çocuklarda Bağlanma Türk Psikiyatri 

Dergisi 15(1): 56-63 

36. Perry SE (1994). Maternal-Fetal Attachment. Res Nurs Health. Aug;17(4): 315-6. 

37. Sagi-Schwartz A, Koren-Karie N, Joels T (2003). Failed Mourning Đn The Adult 

Attachment Interview: The Case Of Holocaust Child Survivors. Attach Hum Dev. Dec; 

5(4): 398-408 

38. Troy NW (1995). The Time Of First Holding Of The Đnfant And Maternal Self-Esteem 

Related To Feelings Of Maternal Attachment. Women Health. 22(3): 59-72. 

39. Tyrrell C, Dozier M (1999). Foster Parents; Understanding Of Children's Problematic 

Attachment Strategies: The Need For Therapeutic Responsiveness, Adoption 

Quarterly. 2(4): 49–64 

40. Van Den Boom DC (1994). The Đnfluence Of Temperament And Mothering On 

Attachment And Exploration: An Experimental Manipulation Of Sensitive 

Responsiveness Among Lower-Class Mothers With Đrritable Đnfants. Child Dev. Oct; 

65(5): 1457-77. 

41. Waters E, Hamilton CE, Weinfield NS (2000). The Stability Of Attachment Security 

From Đnfancy To Adolescence And Early Adulthood: General Đntroduction. Child Dev. 

May-Jun; 71(3): 678-83. 

42. Zeanah CH, Boris NW, Larrieu JA (1997). Infant Development And Developmental 

Risk: A Review Of The Past 10 Years J Am Acad Child Adolesc Psychiatry. Feb; 36(2): 

165-78. 

158


BAĞLANMA SÜRECĐNĐN ERGEN AÇISINDAN DEĞERLENDĐRĐLMESĐ 

THE EVALUATION OF ATTACHMENT PROCESS POINT OF 

ADOLESCENCE 

Olcay ÇAM* 

Gülseren KESKĐN** 

*Ege Üniversitesi Hemşirelik Yüksek Okulu 

** Ege Üniversitesi Atatürk Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksek Okulu 

Anahtar Sözcükler: Dezorganize bağlanma, Bağlanma, Ergen bağlanması, Yetişkin 

bağlanması 

Key Words: Attachment, Attachment process, Mental health 

ÖZET 

Bu yazıda bağlanma kuramı, bağlanma süreci, ergen bağlanması, bağlanma 

ile ilgili psikopatolojik bozukluklar, yetişkin bağlanması ile ilgili araştırmalar 

gözden geçirilmiştir. “PubMed” ve “ScienceDirect” tıbbi arama motorları 

kullanılarak, özellikle 1985-2004 yılları arasında yayımlanan makaleler, 

öncelikli olarak değerlendirilmeye alınmıştır. Bağlanma ebeveyn ve çocuk arasında 

oluşan ilk ilişkinin en önemli odağıdır. Bağlanma kuramı bebek psikolojisini 

temel almasına rağmen ergenleri anlamak içinde kullanılmıştır. Ergenin 

gelişimsel periyodu içerisinde yaşamın tekrar gözden geçirilmesi ile kimliğin 

oluşturulması esnasında, bağlanma figürlerinin değişmesi ve ergende yeniden 

organize olması nedeni ile ergenlik bağlanma ilişkisinde pek çok dramatik 

değişimin yaşandığı bir dönemdir. Bu değişiklikler güvenli veya tehlike 

oluşturacak şekilde bağlanılan figürün partnere aktarılmasıyla yaşanır. Bağlanma 

olgusu aile içerisinde ebeveynin olumlu ya da olumsuz fonksiyonlarından 

etkilenir. Ebeveyne bağlanma ile ilgili bozukluklar çocuk ve ergende davranışsal 

problemler, eğitimsel zorlantılar ve düşük benlik saygısı şeklinde yaşanır. 

Erken dönem çocukluk deneyimleri bilinmeyen bir şekilde yetişkinlik döneminde 

de tekrarlanarak yaşanır ve yetişkin bağlanma stili önceki bilişler duygulanımlar 

ve davranışlarla gelişir. Böylece çocukluktaki bağlanma yetişkinlikteki romantik 

ilişkilere ve akran ilişkilerine aktarılır. Sonuç olarak, bağlanma kuramı psikiyatrik 

yaklaşıma ve klinik uygulamalara farklı bir bakış açısı sunar. Bu bakış açısı 

doğumdan yetişkinlik sürecine kadar bireysel gelişim, bağlanma süreci, 

davranışsal gelişim sürecinin dikkate alınması gereğini vurgular. Böylece bu 

yaklaşımla bağlanma ile ilgili bozuklukların çözümüne olanak sağlanmış olur. 

SUMMARY 

This article reviews literature on attachment theory, process of attachment, 

adolescent attachment, attachment related psychopathological disorder, adult 

attachment. Articles, published in 1985-2004 and searched via “PubMed” and 

159

“ScienceDirect” medical search engines, are primarily included in the review. The 

attachment systems are at the heart of this crucial first relationship between 

child and parent. Attachment theory is central in infant psychology but is also 

more and more used to understand adolescent's vulnerability. Adolescence is a 

period of dramatic change in attachment relationships because of adolescence as 

a developmental period of change and reorganization might lead to changes in 

attachment representations by re-evaluating one’s life experiences in the course 

of general identity development. These changes enable attached children to 

become attachment figures for their spouses and to live safely in a world 

characterized by both safety and danger. Attachment bond affected negative or 

positive parental functioning in family. Disordered parental attachment can 

commit children, adolescence to lives characterised by relationship difficulties, 

behaviour problems, educational failure, and poor self-esteem. Early childhood 

patterns are unknowingly recreated in our adult relationships and adult 

attachment style is developmentally antecedent to cognitions, emotions and 

behaviours. So attachment in childhood were likely to be transferred to romantic 

and peer relationships. Hence attachment theory drawing up a new concepts to 

psychiatric aproach and clinical practice. Indeed, this concept permits to take into 

account in a combined manner individual development, processes of attachment, 

and behaviour adjustments, from birth throughout adulthood. So this aproach 

gives a permission to solution of related to attachment disorder. 

GĐRĐŞ 

Bağlanma (attachment), yaşamın ilk günlerinde başlayan, çevreyle 

olan etkileşim sonucu gelişen ve duygusal yönü ağır basan bir durumdur. 

Aynı zamanda bağlanma, çocuk ve bakım veren kişi arasında gelişen; 

çocuğun bakım veren kişiyi arama ve yakınlık arayışı davranışları ile 

kendini gösteren, özellikle stres durumlarında belirginleşen, dayanıklı 

ve devamlılığı olan duygusal bir bağ olarak da tanımlanmaktadır 

(Ainsworth 1997). Bu gözden geçirme yazısında bağlanma kuramı ergen 

açısından irdelenmiştir. 

Bağlanma Kuramı: Anne-bebek arasında bağlanma gebelikte 

başlamaktadır (Fuller ve ark 1993). Gebelikle birlikte başlayan bağlanma 

süreci, doğum sonrası ilk ayları içeren hatta bazen ilk yıllara kadar 

uzayabilen bir süreci kapsar. Bu dönemde bebeğin bağlanma biçimi, 

annenin bebekliğindeki kendi bağlanma biçiminden etkilenir. Aynı 

zamanda anne de gebelik ve lohusalık döneminde, kendisinin 

bebekken, annesine bağlanma geliştirdiği süreçte yaşadığı güçlük ve 

çatışmaları tekrar yaşayabilir (Bowlby 1988, Benoit ve ark 1997, 

Zeanah ve ark 1997). Bağlanma sürecinde; anne kendisi bebekken, 

annesine bağlanmasının yarattığı güçlükleri ve çatışmaları yaşamasına 

“Đmge bebek” kuramı denilmektedir (Atasoy ve ark 1997). 

Doğum sonrası anne ve çocuk arasında güvene dayanan bir ilişki 

yapılanır. Anne-bebek arasındaki güvenli ilişki baba ve kardeşlerin 

katılımı ile güçlenmektedir. Bu sosyal desteğin niceliği ve niteliğiyle 

160

anne-bebek bağlanması arasında kuvvetli ilişkinin olduğu bildirilmektedir 

(Lowinger ve ark 1995). Bebekle ilişkide bu derin memnuniyet 

duyguları ebeveynler tarafından bebeği kabullenme durumunun en üst 

düzeye ulaşması için temeldir. Bebeğe, özel bir sevgi hissetmek ve 

anne/baba rolünün iyi bir şekilde yerine getirilmesi, bağlanmaya doğru 

duygusal bir atmosfer yaratır. Bebeğe yönelen annelik/babalık 

davranışları, bebeğin kendisine değer verme duygusunun gelişmesinde 

önemli bir rol oynamaktadır (Waters ve ark 2000,Troy 1995). 

Bağlanma oluşabilmesi için, bebeğin anneyi diğerlerinden ayırt 

edebilmesi, nesne sürekliliğinin olması gerektiği ve sembolik oyun 

yetisinin (oyunda nesneleri ve kişileri simgesel olarak temsil edebilme) 

önemli olduğu düşünülmektedir (Pehlivantürk 2004). 

Bowlby (1988) ve Ainsworth’ a (1997) göre, güven duygusunu 

arttıran bakıcı çocuğu tehlike ve strese karşı korumada önemli bir yere 

sahiptir. Çocuğun primer bakıcısı ya da bağlanma objesi yeterli düzeyde 

hassas, duyarlı ve uyumlu ise çocuk ileride güvenli bağlılık stili geliştirir. 

Bu güvenli bağlanma ile kişi kendi yeterliliğine, kişisel değerlerine 

(benliğin pozitif içsel çalışma modeline göre) gerçekçi ve geçerli olana 

güvenme modeli sergiler ve ilerde partneri ile olumlu ilişkiler geliştirebilir 

(diğerlerine karşı pozitif içsel çalışma modeli). Bu modeller kişisel 

yeterliliğe dayanır ve akranlarla olumlu ilişkiler geliştirilmesini sağlar 

(Bowlby 1988, Ainsworth 1997). 

Bağlanma anne–çocuk arasındaki pek çok etkileşim ve farklı 

dinamiklerden etkilenir ve birey farklı bağlanma stili deneyimler. Bir 

veya birden fazla bağlılık figürü genellikle uyumu bozar ya da duyarlılığı 

ortadan kaldırır ve çocuk güvensiz bağlanma şekli geliştirir. Bu bağlanma 

stili bireyin ileride kendine ve partnerine karşı olumsuz içsel çalışma 

modeli geliştirmesine neden olur Đçsel çalışan modeller, birbirleriyle 

ilişkili olan iki farkı boyuttan oluşmaktadır: Kendilik modeli, bireyin 

kendisini ne kadar değerli gördüğüne ve başkaları tarafından da ne oranda 

sevildiğine ilişkin algılarını; diğeri modeli ise, bireyin ihtiyacı olduğunda 

yakın çevresindeki insanlardan ne oranda yardım isteyebileceğine ve bu 

kişilerin güven vericiliğine ilişkin değerlendirmelerini yansıtmaktadır 

(Goldberg ve ark 2003, Green ve Goldwyn 2002). 

Yapılan araştırmalar annenin gebelik sürecinin bebeğin bağlanmasında 

etkili olduğunu göstermiştir. Özellikle erken doğan bebeklerde, 

bağlanma bozukluğu görülme riskinin yüksek olduğu saptanmıştır. 

Erken doğan bebeklerle, zamanında doğan bebeklerin anneleriyle ikili 

ilişkilerinin farklı olduğunu, erken doğan bebeklerin doğum haftalarına 

bağlı olarak uzun süre tıbbi gözlem altında tutulmaları ve bu nedenle 

de ailelerinden ayrı kalmaları nedeni ile erken doğan bebeklerin her 

durumda protesto davranışında bulundukları belirtilmiştir. Bu durum 

hem bebeği hem de aileyi olumsuz yönde etkilemiştir (Soysal ve ark 

2000). 

161

Ayrıca anne bebek bağlanmasının oluşumu ve anne bebek ilişkisinin 

gelişiminde, gebeliğin planlanması, gebeliğin istenmesi, annenin güven 

duygusu, ailenin sosyoekonomik ve kültürel durumu, eş ilişkileri, eş 

desteği, kadının ailesiyle ve sosyal çevresiyle olan ilişkileri, doğum 

şekli, ilk günlerde yaşanan anksiyete, anne ve bebeğin sağlık durumu, 

çocuk bakımı bilgisi, gibi faktörlerin etkili olduğu belirtilmektedir 

(Benoit ve ark 1997, Fuller ve ark 1993, Goldberg ve ark 2003). 

Ergende Bağlanma Süreci: Ergenlik, genellikle çocuk ve ailesinin 

yaşamında belirgin bir değişimin gözlendiği dönemdir. Ergen tarafından, 

sıklıkla kurallara karşı gelmelerle karakterize ciddi fırtınaların koptuğu 

stresli bir yaşantı deneyimlenir (Allen ve Land 1999, Lieberman ve ark 

1999). 

Ergenlik, ailenin dışındaki ilişkilerin yoğunlaştığı, ebeveynlerden 

bağımsızlaşmaya doğru yol alındığı, aile ile dürüst ve yakın ilişkilerin 

devam ettirilmeye çalışıldığı bir dönemdir. Ergenin ebeveyne güvenli 

bağlanma geliştirmesi, kimliğin ve benliğin gelişimi için önemlidir. 

Ergen ebeveynlerinden ayrılmaya ve otonomi kazanmaya başlamasına 

rağmen bu otonomi ebevynlerle güçlü bir ilişki kurmasına engel değildir. 

Bu güvenli bağlanma ergene benliğini oluşturmada ve geliştirmede, 

benlik saygısını arttırmada ve kimliğini yapılandırmada yardımcı olur 

(Allen ve ark 1989, Allen ve Land 1999, Kenny ve Gallagher 2002). 

Ergenin bağlanmasıyla ilgilenen pek çok çalışmada; ergenlik 

döneminde bağlanmanın ergenin inançları, hisleri, yakın arkadaşlıkları 

çevresinde şekillendiğini göstermiştir. Çocukluk döneminde temel 

bağlanma ögesi olan annenin ergenlik dönemine gelindiğinde bireyin 

üzerinde etkisinin azaldığı görülmektedir. Paterson ve arkadaşlarının 

(1995) yaptığı bir çalışmada, geç ergenlik döneminde kız ergenlerin 

anneden gördükleri desteğin arttığını ifade etmelerine rağmen, erkek 

ergenlerin desteğin azaldığını söylemesi ilginçtir. 

Ergenlik, bağlanma ilişkisinde belirgin bir değişimin yaşandığı 

dönemdir. Bu değişim hem güvenli hem de tehlikeli olan dünyada, 

güvenle yaşamak ve ileride kendi çocukları ve eşine karşı bağlanmanın 

oluşabilmesi için yaşanması gereken bir değişimdir. Ergenlik süreci, 

bireyin ailenin dışındaki yaşama hazırlanabilmesini sağlayan, çocukluk 

döneminin davranış ve düşüncelerinin şekillendiği bir dönemdir (Allen 

ve ark 1998, Lieberman ve ark 1999). 

Bağlanma süreci, ergenin aile fonksiyonlarını etkiler. Ergen 

tarafından geliştirilen güvenli bağlanma örüntüsü, aile fonksiyonlarını 

olumlu yönde etkiler. Ebeveynlere karşı geliştirilen güvenli bağlanma 

ancak aile içerisinde işbirliği ve etkileşimin yoğun olduğu aile çevresinde 

geliştiği ortaya çıkmıştır. Güvensiz bağlanma geliştiren ergen aile 

içerisinde problemler yaşamaya başlar. Çünkü güvensiz bağlanma 

geliştiren ergenlerin ebeveyn yapılarında çoğunlukla ergen tarafından 

162

ireyselliklerinin ellerinden alındığına dair bir düşünce gelişmiştir. 

Ayrıca güvensiz bağlanan ergen ebeveyni bireyselliğine yönelik tehdit 

olarak algıladığı için ebeveyni ile çatışma içerisine girer ve ebeveyn sık 

sık bu çatışmadan dolayı ergene yönelik bezginliğini dile getirir. 

Güvensiz bağlanan ergen çoğu zaman ebeveynlerini anlamaya ve 

duyumsamaya gerek duymadığından, kolaylıkla ebeveynler tarafından 

engellenir ve geri çevrilir (Kobak, Sceery 1988, Allen Hauser 1996). 

Joseph P. Allen ve Deborah Land’dan (1999) aktarıldığı üzere 

ergenlik gibi geçiş dönemi boyunca, ergenler ebeveynlerine daha az 

bağımlı olmaya başlarlar. Ancak bu ebeveynlerin onların hayatında önemli 

olmadığını göstermez. Ergenler ebeveynlere daha az bağlanmalarına 

rağmen, onlar ile daha fazla karşılıklı iletişim ve etkileşime girerler. 

Ergenin otonomisi ebeveynlere bağlanmayı olumsuz etkiliyor gibi 

görünse de, aksine arka planda ergenlik boyunca devam eden güvenli 

ilişkiler kurmaya yönelme şeklinde bağlanma şeklinde kendini gösterir 

(Allen ve Land, 1999.) 

Bu açıdan bakıldığında, ergenlik bağlanma ihtiyacının ve davranışlarının 

terk edildiği bir dönem gibi görünmesine rağmen, zamanla 

etkisini arttırarak akranlara aktarılmaktadır. Bu geçiş akranlara karşı 

geliştirilen bağlanma ilişkilerinden, öncelikle ebeveynlere karşı 

geliştirilen hiyerarşik bağlanma ilişkisine dönüşür. 

Gerilimli kaçınan bağlanma geliştiren ergenlerinse, çevrelerindekilere 

güvenemediklerinden genellikle kişileri kontrolleri altına alma 

eğiliminde oldukları ve öfkelerini doğrudan ifade edemedikleri, bütünlük 

duygusuna sahip olamadıkları, özdeğer duygusunu sürdüremedikleri 

tespit edilmiştir. Bu kişilerin kimlik organizasyonlarında sorunlar 

yaşanır (Tyrrell ve Dozier 1999, Rosenstein, Horovitz 1996). 

Bağlanma ve Psikososyal Uyum: Bağlanma, yaşamın ilk aylarında 

gelişmesine rağmen, yaşamın sonraki yıllarını olumlu ya da olumsuz 

yönde etkileyerek, yaşam boyunca sosyal ilişkilerin gelişiminin temelinde 

yer alır. Ergenlikten önce, bağlanma çocuğun kendini tehlike altında ya 

da rahatsız hissettiğinde kullandığı benliği koruma stratejilerini ifade 

eder. Daha sonra bağlanma; ilişkiler, benliği koruma stratejileri üzerine 

şekillenir (Lapsey ve ark 2000). 

Bağlanma ilişkisi ergende bilişsel gelişimi etkiler. Örneğin formal 

işlevsel düşünme kapasitesinin oluşması (özellikle zihinde hızla 

özetleyebilme kapasitesi) bir bakıma iyi bir bağlanma ilişkisinin 

geliştirilmesine bağlıdır. Benliğe aktarılarak farklılaşan bağlanma 

ilişkisi içsel süreçlerden etkilenir. Đçsel çalışma modelinde çocuğun yaşı 

ve çocuk tarafından bakım verenlerin ilişkisinin algılanış şekli önemli 

olmasına rağmen, içsel çalışma modeli çocuğun bilişsel gelişim 

sürecine göre, bireysel farklılıklar göstermesi de dikkate alınması 

gereken bir durumdur. Đçsel çalışma modeline göre davranışsal süreç 

163

(yakınlık arama, baş etme) ve duygusal süreç (algılama, yorum, beklenti) 

bağlanma stillerinden etkilenir. Ergenlerde içsel çalışma modeli ise 

ergenin bağlanmayla ilgili zihinsel sürecini, kişiler arası ilişkilerini 

yansıtır ve yaşamı boyunca değişmeden kişi üzerinde etkinliğini 

sürdürür (Meeus ve ark 2002). 

Ebeveynler ile geliştirilen sıcak, doyurucu bir ilişki, ileride ergenin 

akranlarıyla daha kaliteli bir ilişki kurmasına ve duygusal açıdan 

doyum sağlamasına yol açar. Olumsuz yaşantılar nedeniyle (travma, 

göç, annenin depresyonu) gelişen güvensiz bağlanma ise ilerde çocukta 

depresyon oluşmasına neden olur ve bu da ergenlik yıllarında daha 

fazla oranda davranış problemine yol açabilmektedir (Allen, ve ark 

1989). Yine çocukluk çağında annesi ile güvenli bir bağlanma geliştiren 

bireyler ergenlik döneminde yalnızlık yaşamamaktadırlar (Kerns, 

Stevens 1996). 

Bağlanma davranışının ebeveynden akranlara çevrilmesi sırasında 

herkes olumlu şeyler yaşamayabilir. Ailesi ile güvensiz bağlanma 

geliştiren ergenler bağlanma ihtiyacı ve otonomi arasındaki dengeyi 

kuramayabilir (Weiss 1982). Bu ergenlerde güven duygusu azalmıştır; 

bağlanma ilişkilerinde hep bir sonlanış, kararsızlık ya da problem yaşarlar, 

böylece yeni bir sorun yaşamamak için ilişkiye girmekten sakınırlar. 

Oysa güvenli bağlanan ergenle problemlerle karşı karşıya kaldıklarında 

hızla çözüme gidebilmektedirler. Kaçınma davranışı ile ilintili güvensiz 

bağlanma geliştiren ergenler bağlanma figürleriyle bir problem 

yaşadıklarında hızla depresyona girerler. Buradaki ergen depresyonu 

aslında ebeveyne güvensiz bağlanmasının uzantısıdır. Bu açıdan 

bakıldığında, ergenin ebeveynin desteğine ihtiyacı hiç bitmez ancak 

ergen daima kendini ebeveynlerinden bağımsız bir birey olarak algılar 

(Seiffge-Krenke 1993). 

Finnegan ve arkadaşlarının (1996) yaptığı bir çalışmada güvensiz 

ve ambivalan bağlanma geliştiren ilköğretim üçüncü ve yedinci sınıf 

erkek öğrencilerinim stresle karşılaştıklarında immatür davranarak 

suçu, kurban olarak seçtikleri başka bir akranının üzerine attıkları ve 

sürekli tedirgin ve tereddütlü davranışlar sergiledikleri ortaya çıkmıştır 

(Finnegan ve ark 1996). 

Güvensiz, dezorganize bağlanma geliştirmiş olan ergenlerde ise 

stres ile başetmede organize bir davranış gösterememe, yabancı durum 

testinde stereotipik, asimetrik ve zamansız hareketlerin varlığı, donup 

kalma ya da hareketlerde yavaşlama görülmektedir (Hall ve Geher 

2003). Dezorganize bağlanma örüntüsünün altında yatan nedenin 

bakım veren tepkilerinde güven verici olmayan, tutarsız, kaba, ben 

merkezci ya da zorbalığa dayanan bir tutum sergilemesi ve bireyin 

bakım verenden korkması olduğu belirtilmektedir (Cooper, Shaver, 

Collins 1998). Bu ergenlerin sıklıkla fiziksel şiddet uyguladıkları ve 

164

düzeni bozucu davranışlar sergiledikleri, kurallara düşünmeden karşı 

çıktıkları ve aniden öfkelendikleri gözlenmiştir. 

Bağlanma bozukluklarında cinsel suçların görülme olasılığı fazladır. 

Cinsel istismar davranışının etiyolojisinde dağınık bağlanma bozukluğunun 

yattığı düşünülür. Ayrıca dağınık bağlanmış ergenlerde cinsel 

baş etme mekanizması olarak sık mastürbasyon davranışı sergileme 

gözlenir. Bu kişiler mahremiyetlerini kaybettiklerini düşünürler, kendilerini 

yalnızlığa itilmiş hissederler ve bu kişilerin cinsel bozukluklarının 

temelinde gelişimsel stresörlerle birlikte düşük benlik saygısı, zayıf baş 

etme mekanizmaları ve kişiler arası ilişkilerde bozulma yatar (Brown ve 

ark 1999, Burk, Burkhart 2003). 

Bağlanma Đlişkisi Ve Sosyal Yeterlilik: Bağlanma bir sosyal 

davranış çeşididir. Bowlby bağlanmayı çocuk gelişiminin erken 

döneminde aramıştır (Bowlby 1988).Doğumdan yaklaşık dört ay sonra 

yetişkinlerden farklı olarak bebek güvenli bağlanma figürü olarak 

öncelikle anneyi tercih etmektedir. Üç yaşının başlarında güvenli bağlanan 

çocuk öğretmeninin ve diğer insanların yanında kendini rahat ifade 

etmeye başlar. Bu dönemde ikincil bağlanma figürü öğretmeni ya da 

ona yakın olan bir başka kişi olmuştur. 

Ergenin bağlanma süreci, ergenin kurduğu sosyal ilişkilerin 

niteliğine göre; değerlendirilen içsel çalışma modeli üzerine kurulmuştur. 

Benliğin önceki bilinçli ve sonraki bilinçsiz ruhsal durumlarını temsil 

eden içsel çalışma modeli, bireylerin bağlanma figürlerinden etkilenir. 

Erken dönem bağlanma ilişkileri ergenin ebeveynle olan geçmişteki 

ilişkilerini ve ebeveynlerin verdiği tepkilerin kalitesini yansıtır (Allen ve 

ark 1989). 

Çocuklar, ergenlik dönemine geçtiğinde, geçişin ilk yıllarında 

ergenin ebeveynlerinden bağımsızlaşmasıyla birlikte akranlarıyla iletişimin 

ağırlıklı olduğu ilişkiler yaşamaya başlarlar. Ergenin akranlarıyla 

geliştirdiği her yeni ilişki, ergen için yeni bir güven kaynağı demektir. 

Akranlarla kurulan bu ilişkiler ergenin diğer ergenler ile düşüncelerini 

ve değerlerini karşılaştırmasını sağlar, ergen tek başına kaldığında ne 

yapacağını öğrenir ve bu şekilde ergenin kimlik gelişimine katkı 

sağlanmış olunur. Ebeveynlerle kurulan güçlü bağlanma, akranlarla 

geliştirilen bağlanma ile ilişkilidir. Ebeveynlere bağlanma yakınlıkla 

ilişkili değil, duygusal bağla ilişkilidir. Ebeveynlere karşı geliştirilen 

bağlanma benlik saygısı, yaşam kalitesi, affektif durum, psikolojik iyilik 

hali, kimlik ve okula karşı geliştirilen uyumla ilişkili bulunmuştur 

(Allen ve ark 1989, Kuperminc ve ark 1996). 

Ergenlik dönemindeki bağlanma özellikleri bireysel farklılıklardan 

etkilenir. Ergen farklı streslerle karşı karşıya kaldığında stresle baş 

edebilmek için güvenli bağlanmanın bir göstergesi olarak farklı uyum 

mekanizmaları ortaya koyar. Ebeveynleri ile uygun olmayan, 

165

ebeveynleri tarafından tutarsız ambivalan ya da tepkisiz kalma gibi 

yanıtlar verilmesi ile, zarar veren bir ilişki ile ebeveyne güvensiz 

bağlanan çocuk, stresle karşı karşıya kaldığında mahremiyetini yitirdiğini 

hisseder. Güvensiz bağlanan bu çocuklar, ergenlik dönemine geldiklerinde, 

çevrelerinde bulunan kişileri güvenilmez ve ilişkilerini de gereksiz 

bulmaya başlarlar. Güvensiz bağlanan ergen, bağlanmayla ilişkili 

deneyimlerinde tutarsızlık gösterir ve yakın arkadaşlıklarında zorluklar 

yaşar (Lieberman ve ark 1999). Güvensiz bağlanma gösteren ergenlerde 

agresyon ve öfke davranışı gösterme sıklığı artmaktadır (Thompson 

2002). 

Son 10 yılda ergenlerde agresyon dramatik bir şekilde artış 

göstermiştir. Ergenlerdeki bu agresyon genelde tehlikeli antisosyal 

davranış gösterme, saldırgan davranışa engel koyamama şeklinde 

kendini gösteren dürtü denetim bozuklukları şeklinde ortaya çıkmıştır. 

Bowlby’nin çalışma modeline göre; ebeveynle arasında güvensiz bağlanma 

geliştiren çocukta, kristalizasyon aşaması boyunca anne çocuk 

ilişkisinde dürüst olmayan, güvensiz, öfkeli ve kaosun egemen olduğu 

bir ilişki biçimi geliştirilir. Çalışma modeli sosyal bilişleri kapsamaktadır. 

Sosyal biliş bireyin diğerlerini ve çevreyi algılama, onlar hakkında 

düşünme biçimini belirler. Çocuğun çalışma modeline göre ilişki biçimi 

güvensizlik içeriyorsa, çocuk diğer insanların davranışlarına karşı hep 

bir olumsuz beklenti içerine girer. Çoğu zaman akranlarına karşı 

belirsizlik içeren, manüplatif, provakatif davranışlar sergiler. 

Ergen tarafından okul çevresinde antisosyal yıkıcı davranışlar 

şeklinde gösterilen agresyon, ebeveynlerin, çocuğun bağlanma sürecinde 

çocuğa karşı çekingen tavırlar sergilenmesi ya da ebeveynler tarafından 

çocuğun geri çevrilmesi sonucu ortaya çıkmaktadır (Waters ve ark 

2000). Bu ergenler farklı gelişimsel alanlarda problemler yaşarlar; 

duygusal açıdan stres altındadırlar, ilerleyen yaşamlarında sosyal 

alanlarda sık sık problemlerle karşılaşırlar, sıklıkla da kişilik bozuklukları 

vardır. Bu kişilik bozuklukları antisosoyal, narsistik, paranoid kişilik 

özellikleri olarak kendini gösterir (Allen ve ark 1989, Kenny ve Gallagher 

2002). Bağlanma ilişkisinin, yaşamın karmaşık dönemlerinde anksiyete, 

depresyon ve duygusal stres oluşturabilecek zararlı sonuçlarının 

olabileceği ifade edilmiştir. Ergenlerdeki depresif yapı kişinin benliğine 

karşı olumsuz inançları, başkaları tarafından sevilmediği, başkalarına 

güvenilemeyeceğine dair düşüncelerinin bağlanma süreci ile ilişkisi 

vardır. Depresyonda meydana gelen incinilebilirliğin özünde güvensiz 

bağlanma yatmaktadır. Erken ergenlik dönemindeki karamsar yapı, 

sıklıkla ergenlik ilişkilerinde değişimin doğasından kaynaklanmaktadır 

ve bu geçiş döneminde ergen ailesinden bağımsızlaşmak için uğraşmaktadır. 

Kaçınmacı (avoidant) ergenlerde korkulu bağlanma daha 

fazla gözlenmektedir. Bu kişiler genelde destekten yoksun, depresyona 

eğilimli bir yapı sergilerler (Brown ve ark 1999, Mikulincer ve Nachshon 

166

1991). Sonuç olarak, bağlanma ve bağlanma ilişkileri daha çok 

çocukluk dönemine özgü olarak açıklanmasına rağmen, ergenin 

yaşantısında da önemini korumaktadır (Allen ve ark 1989, Lapsey ve 

ark 2000, Brodsky, Lichtenstein 1999). 

Ergenler gelişimsel olarak yaşamakta oldukları dönemin gereği 

ayrılmaya ve kaybetmeye karşı daha da duyarlıdır. Bu onların ayrılık 

anksiyetesini daha şiddetli ve derinden yaşamaları ile ilgilidir. Ayrılık 

anksiyetesi bütün insanlarda olduğu gibi ergenlerde de kayıp 

psikolojisini ve bununla ilgili yas ve/veya depresif duyguları ortaya 

çıkarabilir. Böyle bir derin yaşantının sonucu yoğun bunaltı ve 

umutsuzluk gelişir ve ergenlerde bir çeşit yas reaksiyonu ortaya çıkar. 

Ergenlerin ebeveynleri ile bağlanma tarzı ambivalan özellikler taşıyorsa; 

bu normal yas sürecini patolojik duruma dönüştürerek ortaya açık 

veya gizli depresyon tablosunun çıkmasına neden olabilmektedir. Böylece 

zevk alamama, isteksizlik, umutsuzluk, karamsarlık, aşırı duyarlılık ve 

alınganlıkla birlikte iştahsızlık, uyku düzensizlikleri ve kilo kaybı gibi 

belirtiler gözlenir (Kenny ve Gallagher 2002, Lapsey ve ark 2000). 

Bağlanma bozukluklarından Reaktif bağlanma bozukluğu ergenlerde 

psikiyatrik bozukluklarla birlikte gözlenmektedir. Ciddi bağlanma problemleri 

yeme problemleri, aşırı kilo kaybı, istenmeyen agresif davranışlar, 

ya da içe kapanma ve sosyal izolasyon, sürekli kendini geri çevrilmiş ve 

stres altında hissetme, obsesyonların yoğunlaşması, ümitsizlik, kızgınlık 

şeklinde kendini gösterebilir. Reaktif bağlanma bozukluklarının nedenleri 

arasında; genetik yatkınlık, hamilelikte yaşanan maternal ambivalans, 

travmatik prenatal deneyimler, hamilelikte alkol kullanımı, doğum 

travması, seksüel ya da fiziksel istismarı ya da ihmali, çocukluk 

döneminde anneden ani ayrılma, kronik maternal depresyon sayılabilir 

(Burk ve Burkhart 2003, Lapsey ve ark 2000). 

Akranlar ve öğretmenler ile ilişkinin, ergenin okuldan memnuniyeti 

ve okulda gösterdiği performans üzerinde etkili olması nedeniyle, 

güvenli bağlanma ergenin okul sürecinde de önemli bir yere sahiptir. 

Özellikle ergenlik sürecinde gelişim dönemiyle ilişkili, içsel ve dışsal 

sorunlar bağlanmadan etkilenir ve bu sorunların ergenin okuldaki 

performans ve mutluluğunu etkilemesi de şaşırtıcı değildir. Sonuç 

olarak, bağlanma ergenin akranlarla ilişkisi ve akademik performansı 

üzerine etkilidir ve güvenli bağlanmayan birey kişiler arası ilişkilerde 

aşırı hassastır ve güçlükler yaşar, diğerleri ile etkileşime ve okul 

başarısına önem vermez (Kenny ve Gallagher 2002, Waters ve ark 

2000). 

Ergende Sosyal (toplumsal) Cinsiyet Rolü ve Bağlanma: 

Bağlanma davranışı ile sosyal cinsiyet rolünün gelişimi arasında ilişki 

olabileceği düşünülmektedir. Konuyla ilgili olarak yapılan çalışmalar, 

bebek-bakıcı arasındaki duygusal bağın, onun sosyal cinsiyet rol 

167

gelişimini etkilediğini belirtmektedir. Sosyal cinsiyet rolü, bireyin 

erkeksiliği ve kadınsılığı algılamasıdır. Sosyal cinsiyet rolü ile ilgili 

literatür gözden geçirildiğinde, bireylerin sosyal cinsiyet özellikleri 

açısından dört gruba ayrıldığı görülmektedir. Bunlar "erkeksi cinsiyet 

rolü", "kadınsı cinsiyet rolü", "androjenik cinsiyet rolü" ve "belirsiz 

cinsiyet rolüdür. Geleneksel açıdan "erkeksi cinsiyet rolü", bilişsel ve 

sosyal olarak egemen bir şekilde davranma, amaç yönelimli olma ve 

hakim olma gibi özellikleri içerirken; "kadınsı cinsiyet rolü", duygusal 

olarak duyarlı ve destekleyici olma gibi özellikleri içermektedir". Daha 

önceki yıllarda insanların sosyal cinsiyet rolü, bir ucu kadınsı özellikler 

(feminity), diğer ucu ise erkeksi özellikler (masculunity) olan tek bir 

boyut üzerinde gösterilirken, 1970'li yıllarda yapılan araştırmalarda, 

kadınsılığın ve erkeksiliğin birbirinden bağımsız boyutlar olduğu öne 

sürülmüştür ". Böylece bireyler sosyal cinsiyet açısından belli ölçülerde 

hem kadınsı hem de erkeksi özelliklere sahip olabilmektedirler. Bu 

şekilde hem kadınsı hem de erkeksi özellikleri belli ölçülerin üzerinde 

kendinde taşıyan bireylere "androjenik" bireyler adı verilirken, altında 

taşıyan bireylere ise "belirsiz" cinsiyet rolüne sahip bireyler adı 

verilmektedir (Juni ve ark 1994) . 

Kadınsı ve androjen ergenlerin, erkeksi ve belirsiz sosyal cinsiyet 

rolüne sahip olanlara göre ebeveynlerine daha fazla bağlanma geliştirmiş 

oldukları, bu bağlanmanın babadan daha fazla anneye olduğu, ayrıca 

kızların arkadaşlarına daha fazla bağlanma bildirdikleri belirtilmektedir. 

Ayrıca, sosyal cinsiyet gruplarındakilere oranla, androjen sosyal 

cinsiyet rol kimliğine sahip kız ergenlerin babalarına, erkek ergenlerin 

ise annelerine daha yakın oldukları bildirilmektedir. Arkadaşa bağlanma 

açısından ise, Haigler ve arkadaşlarının (1995) bulgularının aksine 

ergenler arasında cinsiyet açısından fark rapor edilmezken; sosyal 

cinsiyet açısından anlamlı farklılıklar belirtilmekte, androjen kızların 

diğer sosyal cinsiyet rollerine sahip olanlara oranla arkadaşlarına daha 

fazla bağlanma geliştirdikleri bildirilmektedir (Haigler ve ark 1995). 

Konuyu sosyal cinsiyet rol çatışmaları çerçevesinde inceleyen ve 

özellikle erkek ergenler üzerinde gerçekleştirilen araştırmaların sonucunda 

ise, sosyal cinsiyet rol çatışması ile ebeveyne bağlanma arasında olumsuz 

bir ilişki olduğu bildirilmektedir. Bir başka deyişle, erkek ergenlerin 

ebeveynlerine güvenli bağlanma düzeyleri arttıkça, geleneksel sosyal 

cinsiyet rollerini benimseme oranları azalmakta; bunun tersine güvenli 

bağlanma düzeyleri azaldıkça, geleneksel sosyal cinsiyet rollerini 

benimseme oranları artmaktadır. Bunun nedeni olarak da, ebeveynleri 

ile çatışmalı ilişkisi olan erkek çocukların, kadınları bağımsızlıklarını 

gasp edici görmelerine neden olduğu belirtilmektedir. Oysaki çocuk 

ebeveyn ilişkisi olumlu olan ve özellikle babaya güvenli bağlanan erkek 

çocuklar, duygularını anlatımda kendilerini rahat hissetmekte, sosyal 

cinsiyet rolü ile ilgili sıkıntı yaşamamaktadırlar (Lieberman ve ark 

1999, Smyke ve ark 2002). 

168

Çocuklukta ve Ergenlikte Gelişen Bağlanmanın Yetişkinliğe 

Aktarılması: Bowlby'nin (1988) bağlanma kuramının temel amacı, 

bebeklerin birincil bakıcılarına nasıl bağlandıklarını ve onlardan ayrıldıkları 

zaman yaşadıkları duygusal stresi açıklamak ve tanımlamaktır. 

Bowlby'nin (1988) bağlanma kuramı, bebeklerin ve çocukların birincil 

bakıcılarından (genellikle anne) belli sürelerle ayrı kalmaları sırasında 

gösterdikleri tepkilerin gözlenmesinden ortaya çıkmıştır. 

Çocukluk döneminde ebeveyne karşı geliştirilen bağlanma ilişkisi 

uzun dönem etkisini sürdürebilecek olan romantik ilişkiye dönüşebilmektedir. 

Bu ilişki biçiminde bireysellik ön planda gibi görünse de, 

ilişkinin uzun süre devam edebilmesi için bağlanmaya ihtiyaç duyulur. 

Romantik ilişkilerde doğurganlık, cinsel birleşme ön planda ise ilişki 

sürecinde sürekli ebeveynle çocuk ilişkisi yaşanmak istenir fakat kişi o 

dönemde ebeveyndir. 

Bir çalışmada babaya karşı geliştirilen bağlanmanın ileriki ergenlik 

dönemi romantik ilişkilerinde aşırı hassasiyet göstermeyi engellediği 

ortaya çıkmıştır (Ho M 2004). Bağlanma, yalnızca çocukluk ile sınırlı 

olmayıp yaşam boyunca sürer. Đlk temel ilişki olan anne çocuk ilişkisi, 

sonraki yaşam dönemlerindeki bağlanmalar için örnek olur. Đnsanların 

bebeklik döneminde ebeveynleriyle (ağırlıklı olarak anne) kurdukları 

ilişki ile yetişkinlik dönemindeki romantik ilişkileri çeşitli açılardan 

benzerlikler göstermektedir. Bir çocuğun, bağlanma figürü (anne) yanında 

olduğunda ve gereksinimlerine duyarlılık gösterildiğinde, kendisini 

güvende hissetmesi gibi yetişkinler de, eşleriyle birlikte olduklarında ve 

gereksinimlerine doyum bulduklarında kendilerini güvende ve rahat 

hissederler. Bu durumda, eş, bireyin, örneğin iş yaşamında yaratıcı 

projeler geliştirmesini (bebeklik dönemindeki çevreyi keşfetme sürecindeki 

gibi) sağlayan güvenli bir temel olma özelliği taşır (Bartholomew 

1997). Birey, kendisini, gergin, hasta ya da tehlike içinde hissettiğinde 

eşi, güvenlik, rahatlık ve koruma sağlar. Bir başka deyişle, aşk 

yaşantısı, güvenlik duygusu sağlayan yetişkin bir eşle yaşanan duygusal 

bir bağdır. Bu noktada, bebeklik dönemi ile yetişkinlik dönemi 

bağlanma süreci arasındaki farklılıklara da değinilebilir. Bebek ile anne 

arasındaki bağ tek yönlüdür, bebek gereksinimlerinin karşılanması için 

rahatlık arar, anne de bu isteğe duyarlılık gösterir. Yetişkin romantik 

ilişkilerdeki bağlanma süreci ise, karşılıklıdır, her iki birey de hem 

bakım alan hem de bakım veren konumundadır (sevgi, şefkat, sıcaklık 

vb. almak ve vermek), ayrıca, yetişkin bağlanma süreci cinsel ilişkide 

bulunma ve ortak amaçlara sahip olma gibi faktörleri de içermektedir. 

Dolayısıyla, yetişkin romantik bağlanma sürecinin, bağlanma, ebeveynlik 

(bakım) ve cinsel ilişki ögelerinin bir bileşimi olduğu söylenebilir 

(Brodsky ve Lichtenstein 1999). 

169

Hazan ve Shaver (1987), Bowlby'nin zihinsel modeller ve bunun 

kişiliğe yansımaları ile Ainsworth'un bağlanma türlerine ilişkin görüşlerini 

romantik aşka uyarlamaya çalışmışlardır. Onlara göre bütün önemli 

sevgi ilişkileri Bowlby'nin ifade ettiği anlamda bağlanmalardır. Ayrıca, 

bağlanma türleriyle romantik aşkı ilişkilendirerek bunların kişilerin 

aşık oldukları kişilerle ilişkilerini belirlediğini savunmuşlardır. Bu 

görüşe göre, güvenli aşıklar başkalarına yaklaşmaktan ve başkalarının 

kendilerine yaklaşmasına izin vermekten rahatsız olmazlar ve terk 

edilme korkusu duymazlar. Kaçınıcı aşıklar, başkalarına fazla yakın 

olmaktan rahatsız olurlar. Başkalarına bağlanmak ve güvenmek onlar 

için güçtür. Kaygılı çelişkili aşıklar ise aşıklarının kendilerini yeterince 

sevmediğini düşünürler (Hortacsu ve ark 1993). 

SONUÇ 

Bağlanma, ilk temel ilişki olan anne çocuk ilişkisi ile başlayan, 

ancak sonraki yaşam dönemlerindeki bağlanmalar üzerinde etkinliği 

olan önemli bir süreçtir. Bireyin kişisel yeterlilik duygusuna ve olumlu 

benlik değerine sahip olması, güvenli bağlanma geliştirmesine dayanır. 

Güvenli bağlanma, sağlıklı duygusal ve sosyal gelişimi sağlar, bireyi 

stres yaratan koşullardan koruyabilir. Güvenli bağlanmanın gelişmesi 

sürecinde ebeveynin rolü büyüktür. Bireyin güven duygusunu kazandığı 

süreçte; ebeveynin bireye olumsuz yaklaşımlar sergilemesi, bu bireyin 

farklı bağlanma stilleri ortaya çıkarmasına neden olur. Bu farklı 

bağlanma örüntüleri, dönemlere göre farklı şekillere bürünerek, bireyin 

yaşantısına yön verir. Đleride partneri, akranları ile olumlu ya da 

olumsuz ilişkiler, geliştirmesinde etkili olur. Tüm bu süreçler göz 

önüne alındığında bağlanma; bireyin ruhsal sürecini değerlendirirken 

dikkate alınması ve üzerinde durulması gereken önemli bir yapıdır. 

KAYNAKLAR 

1. Ainsworth MS (1997). The Personal Origins Of Attachment Theory. An Đnterview With 

Mary Salter Ainsworth. Interview By Peter L. Rudnytsky. Psychoanal Study Child. 52: 

386-405. 

2. Allen JP, Hauser ST (1996). Autonomy and relatedness in adolescent-family 

interactions as predictors of young adults' states of mind regarding attachment. 

Development and Psychopathology, 3, 793-809. 

3. Allen JP, Moore CM, Kuperminc G ve ark (1989). Attachment And Adolescent 

Psychosocial Functioning. Child Development . Oct; 69(5): 1406-19. 

4. Allen JP,Land D (1999). Attachment in adolescence. In J. Cassidy & P. R. Shaver 

(Eds.), Handbook of attachment: Theory, research, and clinical applications (pp. 319– 

335). New York: Guilford Pres. 

5. Atasoy Z, Ertürk D, Şener Ş (1997). Altı Ve Oniki Aylık Bebeklerde Bağlanma. Türk 

Psikiyatri Dergisi. 8(4): 110-115. 

170

6. Bartholomew K (1997). Adult Attachment Processes: Đndividual And Couple 

Perspectives. Br J Med Psychol. Sep; 70(Pt 3): 249-63. 

7. Benoit D, Parker KC, Zeanah CH (1997). Mothers' Representations Of Their Đnfants 

Assessed Prenatally: Stability And Association With Đnfants' Attachment 

Classifications. J Child Psychol Psychiatry. Mar; 38(3): 307-13. 

8. Bowlby J (1988). Developmental Psychiatry Comes Of Age. Am J Psychiatry. 

Jan;145(1): 1-10. 

9. Brodsky SI, Lichtenstein B (1999). Don't Ask Questions: A Psychotherapeutic 

Strategy For Treatment Of Đnvoluntary Clients, American Journal Of Psychotherapy. 

3 (53): 215–220. 

10. Brown J, Cohen P, Johnson JG ve ark (1999). Childhood Abuse And Neglect: 

Specificity Of Effects On Adolescent And Young Adult Depression And Suicidality, 

Journal Of The American Academy Of Child And Adolescent Psychiatry. 2(38): 1490– 

1496. 

11. Burk LR, Burkhart BR (2003). Disorganized Attachment As A Diathesis For Sexual 

Deviance Developmental Experience And The Motivation For Sexual Offending 

Aggression And Violent Behavior. 3(8): 487–511. 

12. Cooper ML, Shaver PR, Collins NL (1998). Attachment styles, emotion regulation, 

and adjustment in adolescence. Journal of Personality and Social Psychology, 74, 

1380-1397. 

13. Finnegan, R. A, Hodges, E V E, & Perry, D G (1996). Preoccupied and avoidant 

coping during middle childhood. Child Development, 67, 1318-1328. 

14. Fuller SG, Moore LR, Lester JW (1993). Influence Of Family Functioning On 

Maternal-Fetal Attachment. J Perinatol. Nov-Dec; 13 (6): 453-60. 

15. Goldberg S, Benoit D, Blokland K ve ark (2003). Atypical Maternal Behavior, 

Maternal Representations, And infant Disorganized Attachment. Dev Psychopathol. 

Spring; 15(2): 239-57. 

16. Green J, Goldwyn R (2002). Annotation: Attachment Disorganisation And 

Psychopathology: New Findings in Attachment Research And Their Potential 

Đmplications For Developmental Psychopathology Đn Childhood. J Child Psychol 

Psychiatry. Oct; 43(7): 835-46. 

17. Haigler VF, Day HD, Marshall DD (1995). Paternal Attachment And Gender Role 

Đdentity. Sex Roles. (33): 203-221. 

18. Hall SE, Geher G (2003). Behavioral And Personality Characteristics Of Children 

With Reactive Attachment Disorder. J Psychol. Mar; 137(2): 145-62. 

19. Hazan C, Shaver P (1987). Romantic Love Conceptualized As An Attachment Process. 

J Pers Soc Psychol. Mar; 52(3): 511-24. 

20. Ho MJ(2004). Adolescent Attachment to Parents: Predicting Later Adolescent 

Rejection Sensitivity. Erişim adresi. www.people.virginia.edu/~psykliff/pubs/ 

presentations/sra%202004/Ho.pp Erişim tarihi: 06.07.2006. 

21. Hortacsu N, Cesur S, Oral A (1993). Relationships Between Depression And 

Attachment Styles Đn Parent-And Đnstitution-Reared Turkish Children. J Genet 

Psychol. Sep; 154(3): 329-37. 

22. Juni S, Grimm DW (1994). Sex Roles As Factors Đn Defense Mechanisms And Object 

Relations. J Genet Psychol. Mar; 155(1): 99-106. 

23. Kenny EM, Gallagher LA (2002). Instrumental And Social/Relational Correlates Of 

Perceived Maternal And Paternal Attachment Đn Adolescence. Journal Of 

Adolescence. 25(2): 203–219. 

171

24. Kerns KA, Stevens AC (1996). Parent-child attachment in late adolescence: Links to 

social relations and personality. Journal of Youth and Adolescence, 25, 323-342. 

25. Kobak R, Sceery A (1988). Attachment in late adolescence: Working models, affect 

regulation, and representations of self and others. Child Development, 59, 135-146. 

26. Kuperminc G P, Allen J P, Arthur M W (1996). Autonomy, relatedness and male 

adolescent delinquency: Toward a multi-dimensional view of social competence. 

Journal of Adolescent Research, 11, 397-420. 

27. Lapsey D, Varshney N, Aalsma M (2000). Pathological Attachment And Attachment 

Style Đn Late adolescence. Journal Of Adolescence. 23(2): 137-155. 

28. Lieberman M, Doyle A, Markeiwicz D (1999). Developmental Patterns Đn Security Of 

Attachment To Mothers And Fathers Đn Late Childhood And Early Adolescence: 

Associations With Peer Relations. Child Development. Jan-Feb; 70(1): 202-13. 

29. Lowinger S, Dimitrovsky L, Strauss H ve ark (1995). Maternal Social And Physical 

Contact: Links To Early Đnfant Attachment Behaviors. J Genet Psychol. Dec; 156(4): 

461-76. 

30. Mikulincer M, Nachshon O (1991). Attachment Styles And Patterns Of Self- 

Disclosure. J. Pers. Soc. Psychol. 2(61): 321–331. 

31. Meeus W, Oosterwege A, Vollebergh W (2002). Parental And Peer Attachment And 

Đdentity Development Đn Adolescence Journal Of Adolescence . 25(1): 93–106. 

32. Paterson J, Pryor J, Field J (1995). Adolescent attachment to parents and friends in 

relation to aspects of self-esteem. Journal of Youth and Adolescence, 24, 365-376. 

33. Pehlivantürk B (2004). Otistik Bozukluğu Olan Çocuklarda Bağlanma Türk Psikiyatri 

Dergisi 15(1): 56-63. 

34. Rosenstein DS, Horowitz HA (1996). Adolescent attachment and psychopathology. 

Journal of Consulting and Clinical Psychology, 64, 244-253. 

35. Seiffge-Krenke, I. (1993). Close friendship and imaginary companions in adolescence. 

In B. Laursen (Ed.). Close friendships in adolescence (pp. 73-87). San Francisco: 

Jossey-Bass. 

36. Smyke AT, Dumitrescu A, Zeanah CH (2002). Attachment Disturbances Đn Young 

Children I: The Continuum Of Caretaking Casualty. J Am Acad Child Adolescent 

Psychiatry. Aug; 41(8): 983-9. 

37. Soysal Ş, Öktem F, Ergenekon E ve ark (2000). Doğum Türü Değişkeninin Bağlanma 

Örüntüsü Üzerindeki Etkilerinin Đncelenmesi. Klinik Psikiyatri Dergisi. 3(2): 75-85. 

38. Thompson C (2002). The Disposables: Our Treatment Of Violent Adolescents. Am J 

Psychoanal. Sep; 62(3): 273-84. 

39. Troy NW (1995). The Time Of First Holding Of The Đnfant And Maternal Self-Esteem 

Related To Feelings Of Maternal Attachment. Women Health. 22(3): 59-72. 

40. Tyrrell C, Dozier M (1999). Foster Parents; Understanding Of Children's Problematic 

Attachment Strategies: The Need For Therapeutic Responsiveness, Adoption 

Quarterly. 2(4): 49–64. 

41. Weiss RS (1982). Attachment in adult life. In C. M. Parkes & J. Stevenson-Hinde 

(Eds.), The place of attachment in human behavior (pp. 171-184). New York: Basic. 

42. Waters E, Hamilton CE, Weinfield NS (2000). The Stability Of Attachment Security 

From Đnfancy To Adolescence And Early Adulthood: General Đntroduction. Child Dev. 

May-Jun; 71(3): 678-83. 

43. Zeanah CH, Boris NW, Larrieu JA (1997). Infant Development And Developmental 

Risk: A Review Of The Past 10 Years J Am Acad Child Adolesc Psychiatry. Feb; 36(2): 

165-78. 

172


METABOLĐK SENDROM 

METABOLIC SYNDROME 

Asiye DURMAZ AKYOL 

E.Ü Hemşirelik Yüksek Okulu Đç Hast. Hemşireliği AD 

Anahtar Sözcükler: Metabolik sendrom, sendrom X, insülin direnci. 

Key Words: Metabolic syndrome, syndrome X, insulin resistance. 

ÖZET 

Metabolik sendrom; abdominal obesite, hipergliseridemi, yüksek yoğunluklu 

lipoproteinin (HDL-K) düşük olması, hipertansiyon ve insülin direnci gibi 

parametreleri olan kalp hastalıkları, inme ve diyabetes mellitus için risk 

faktörleri arasında önemli bir sağlık sorunu olarak tanımlanmaktadır. 

Metabolik sendrom; insülin direnci sendromu,dismetabolik sendrome, 

Sendrome X, polimetabolik sendrome, ölümcül dörtlü gibi farklı terimlerle de 

tanımlanmaktadır 

Ulusal sağlık araştırmalarına göre; ABD’de her beş kişiden birinde 

metabolik sendrom görülmektedir.Yaşla birlikte artış görülürken, prevelans 

20-29 yaşları arasında %6,7,60-69 yaşlarında % 43,5,70 yaş ve üzerinde ise % 

42.0’dır. 

Türkiye’de metabolik sendromla ilgili durum saptaması için yapılan 

Türkiye Metabolik Sendrom Sıklığı Araştırması (METSAR) çalışması sonucunda; 

erişkinlerde metabolik sendrom görülme sıklığı % 33,9 olarak saptanmıştır. 

Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) ve Ulusal Kolesterol Erişkin Eğitim 

Programı-Yetişkin Eğitimi Paneli III (ATP III) Metabolik Sendrom tanı 

kriterlerini belirlemiştir. 

Metabolik sendromda tedavi; diyet, egzersiz ve risk faktörlerine yönelik 

olarak seçilen ilaç tedavisini içermektedir. 

Hemşireler, metabolik sendromlu hastaların yaşam tarzı değişikliklerini 

oluşturmalarında; her hastaya özgü olan risk faktörlerini saptama, bunlara 

yönelik girişimlerini uygulama ve hastaların karşılaşacağı engelleri aşmada 

destek veren, yardım eden etkili kişilerdir. 

SUMMARY 

Metabolic syndrome is a loosely defined clustering of cardiovascular risk 

factors,including abdominal obesity, hypertrigliseridemia, low levels of high 

density lipoprotein cholesterol (HDL-C), hypertension and insülin resistance. 

173

Metabolic syndrome is also known by another names including insulin 

resistance syndrome,dismetabolic syndrome, syndrome X, polimetabolic syndrome 

and the deadly quartet. 

According to national survey research one in five Americans has metabolic 

syndrome. While it is increased with age,the prevelans range from 6,7 percent 

among peoples ages 20-29 to 43,5 percent for ages 60-69 and 42 percent for 

those age 70 and older. 

Turkey metabolic Syndrome Research (METSAR) studies shown that 33.9 

% of Turkey adults have metabolic syndrome. 

Treatment in metabolic syndrome include diet,exercize and use of 

pharmacologic agents address spesific risk factors. 

Nurses can be more effective in helping patients to change their lifestyle 

behaivors by assessing each patient for the presence of spesific risk factors 

,identifiying appropriate interventions to spesific risks, and assisting patients in 

identifying barriers to behaivor change. 

GĐRĐŞ 

Metabolik sendrom (MS); dünyada giderek çok sayıda insanı 

etkileyen önemli bir morbidite nedenidir (Işıldak ve ark., 2004). Toplumların 

gelişmesine paralel olarak yaşam biçimi değişiklikleri, 

beslenme alışkanlığındaki değişikliklerin yanı sıra ,kalıtım ve çevresel 

etkenler metabolik sendrom gelişiminde önemli rol oynamaktadır 

(http://www.narc-hnr.cam.ac.uk/downloads,Süzer 2006;Karadakovan 

2006). Ancak metabolik sendromda asıl bozukluğun genetik ve 

çevresel insulin direnci sonucunda olduğu kabul edilmektedir (Işıldak 

ve ark, 2004; Fadıloğlu 2005). MS, kalp hastalığı, inme, diabetes 

mellitus (DM) gelişme riskini arttıran sağlık risklerinin bir topluluğudur 

(Fadıloğlu 2005; Yürügen 2005; Deen ve ark., 2004; www.idf.org). 

MS bir hastalık değildir ama vücut metabolizmasının bozulduğunu 

gösteren bir ipucudur.Tansiyon arteriyel yüksekliği, yüksek insulin 

düzeyleri,aşırı vücut ağırlığı ve kolesterol düzeylerinin yüksek olması, 

diyabetes mellitus(DM), koroner arter hastalığı (KAH) ve inme gelişimi 

için birer risk faktörüdür.Bu bozuklukların bir araya gelmesi ile yaşamı 

tehdit eden ciddi olayların gelişimi de kolaylaşmaktadır (http://www. 

mayoclinic.com;http://www.jama.com;http://www.clevelandclinic.org/ 

health). 

TANIM, ETYOLOJĐ VE RĐSK FAKTÖRLERĐ 

Metabolik sendrom ile ilgili tanım ilk kez 1956 yılında Vague 

tarafından diyabet gelişimine yol açan “diyabetojenik obesite”, Reaven 

(1998) ise Sendrom X olarak tanımlama yapmıştır (Karadakovan 2006). 

Metabolik sendrom; insülin direnci sendromu,dismetabolik 

sendrome, sendrome X, polimetabolik sendrome, ölümcül dörtlü ve uygarlık 

174

sendromu gibi farklı terimlerle de tanımlanmaktadır (http://www. 

mayoclinic.com;http://www.jama.com;http://www.clevelandclinic.org/ 

health;http://www.mrc-hnr.cam.uk;kılavuz 2005;Süzer 2006;www.idf. 

org;http://www.mydr.com.au). 

Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ); 1998 yılında metabolik sendromu, 

diyabet, bozulmuş açlık glikozu, bozulmuş glikoz toleransı veya insulin 

direnci ile birlikte hipertansiyon (HT) (>160/90 mmHg), hiperlipidemi, 

santral obezite ve mikroalbüminüriden en az ikisinin olması olarak 

tanımlamıştır (tablo 1)( Işıldak ve ark.,2004;Kılavuz 2005;www.idf.org) 

Türkiye Endokrinoloji ve Metabolizma Derneği çalışma grubu 

tanımına göre; metabolik sendrom;i nsülin direnci ile başlayan abdominal 

obesite, glukoz intoleransı veya diabetes mellitus, dislipidemi, hipertansiyon 

ve koroner arter hastalığı (KAH) gibi sistemik bozuklukların 

birbirine eklendiği ölümcül bir endokrinopatidir (tablo 1)(Kılavuz 2005). 

Tablo 1: Türkiye Endokrinoloji Metabolizma Derneği Metabolik Sendrom Çalışma 

Grubunun Önerdiği Metabolik Sendrom Tanı Kriterleri 

Aşağıdakilerden en az biri 

*Đnsülin direnci 

*Bozulmuş glikoz toleransı 

*Aşikar DM 

Aşağıdakilerden en az ikisi; 

*Hipertansiyon ( kan basıncı > 140 /90 mmHg veya antihipertansif kullanıyor olmak) 

*Dislipidemi (trigliserid düzeyi > 150 mg/dl veya HDL düzeyi; erkekte:< 35 mg/dl 

kadında < 39 mg/dl) 

*Abdominal obezite (BKI > 30 kg /m²veya bel/kalça oranı erkekte > 0.90,kadında 

>0.80) 

*Mikroalbüminüri (idrar albumin atılımı >20mcg /dk yada albumin /kreatinin 

oranı>30mg /dl.)görüldüğünde MS tanısı konmaktadır. 

2001 yılında, Ulusal Kolesterol Eğitim Programı (National Chosterol 

Education Program-NCEP) Uzman Paneli, yetişkinlerde yüksek kan 

kolesterolü tespiti, değerlendirme ve tedavisi raporu (ATP III) hazırlamış 

ve beş kriterden üçünün varolmasının tanıda yeterli olduğunu 

vurgulamıştır (Tablo 2) (Işıldak ve ark., 2004; Kılavuz 2005; Deen., 

2004; http://www.idf.org;http://www.americanheart.org; Karadakovan 

2006) 

Tablo 2: ATP III Metabolik Sendrom Tanı Kriterleri 

Abdominal obesite (bel çevresi) 

Erkek >102 cm 

Kadın > 88 cm 

Trigliserid 

HDL düşüklüğü (erkeklerde = 130/85 mmHg) 

Hiperglisemi (AKŞ: >= 110mg/dl /110-125 mg/dl) 

175

Metabolik sendrom etyolojisinde üç önemli faktör vardır; obesite 

ve yağ dokusu bozuklukları, insülin direnci ve bağımsız faktörler (vasküler, 

hepatik, immünolojik kökenli moleküller gibi) (Işıldak ve ark. 2004; 

Karadakovan 2006) 

Risk Faktörleri; Metabolik Sendromda etkili olduğu düşünülen 

başlıca risk faktörleri şunlardır (Şekil 1); 

Irk: MS siyah ırkta ve meksika kökenli Amerikalılarda sık 


Obesite: Bir kişinin obez olduğunun tespit edilmesi için öncelikle 

vücudundaki yağ miktarının ve dağılımının tespit edilmesi gereklidir. 

Bu amaçla pratikte kolay ve anlaşılır olması nedeniyle beden kitle 

indeksi (BKI) kullanılır. 

BKI’ye gore; 

18.5 kg/ m²altında olanlar zayıf, 

18.5-24.9 kg/ m²arasında olanlar normal , 

25-29.9 kg/ m² arasında olanlar fazla kilolu, 

30-39.9 kg/ m²arasında olanlar şişman, 

40 kg/ m²üzerinde olanlar ileri derecede obez olarak değerlendirilir. 

BKI arttıkça mortalite,DM, kardiovasküler sistem hastalıkları, 

malignite, uykuda solunum problemleri ,osteoartrit ve sosyal izolasyon 

gibi ciddi sorunlarla karşı karşıya kalınmaktadır (Yürügen 2005;.) 

Türkiye Diyabet Epidemiyoloji çalışması (TURDEP) sonuçlarına göre; 

Ülkemizde 20 yaş ve üzerindeki kişilerin %24 ‘ünde abdominal obesite 


Bel çevresindeki artış; insulin direncinin en önemli göstergesidir. 

Bel çevresinde oluşan yağlar metabolik açıdan aktif olurlar ve daha çok 

yağ dokusu oluştururlar. Çevresel faktörlerle birlikte, stresin de 

eklenmesi ile birlikte kortizol ve insulin seviyesi de artar. Bel ve göbek 

çevresindeki genişleme giderek artar ve bacak kaslarında erime 

meydana gelir. Bu durumun önüne geçilmez yada engellenmezse başta 

DM olmak üzere kalp krizi geçirme riski artar. 

DM Öyküsü; gebelik sırasında ortaya çıkan gestasyonel DM yada 

ailede birinci derecede DM olma öyküsü varsa Metabolik sendrom 

mutlaka incelenmelidir. 

Polikistik Over Sendromu; Đnsülin direnci ile ortaya çıkan 

kronik anovülasyon ve hiperandrojenizmle karakterizedir. Erken 

yaşlarda kardiovasküler sistem hastalıkları görülme riski artmakta ,% 

40 olguda bozulmuş glikoz toleransı yada aşikar DM görülmektedir. 

176

Diğer hastalıklar; non-alkolik yağlı karaciğer, koroner arter 

hastalığı, sublinik inflamasyon, hiperkoagülabilite ve endotel 

disfonksiyonudur. 

Genetik faktörler 

Çevresel faktörler 

Đnsülin Direnci 

Hiperkoagülopati 

Hipertansiyon 

Dislipidemi 

Ateroskleroz 

Tip 2 DM 

Şekil 1: MS etkili olduğu düşünülen başlıca risk faktörleri 

EPĐDEMĐYOLOJĐ 

Dünya’da ve Ülkemizde metabolik sendromun görülme sıklığı 

artmakta ve bir pandemiye doğru gitmektedir. 

Metabolik sendrom prevalansı erişkinlerde ortalama %22 ‘dir. 

Prevalans yaş ile birlikte artış göstermektedir. 20-29 yaş grubunda % 6.7,60- 

69 yaş grubunda % 43.5 oranındadır.Okul çağı çocuklarında her 8 kişiden 

birinde metabolik sendrom tanı kriterlerinden üç yada daha fazlasının 

olduğu saptanmıştır (Deen 2004; Samur 2005; http://www.mayoclinic.com; 

http://www.americanheart.org). 

Amerikan Ulusal Sağlık Araştırmasına göre 5 Amerikalıdan biri bir 

başka deyişle 50 milyondan fazla Amerikalıda Metabolik sendrom vardır.Bu 

toplumun %23’ünü oluşturmakta olup her dört kişiden birinde metabolik 

sendrom olduğunu göstermektedir. 

Türkiye‘de METSAR çalışma sonuçlarına göre; Avrupa ve ABD ile 

paralellik göstermektedir.Kadınlarda Metabolik sendrom görülme sıklığı 

erkeklere göre daha fazla olup 40-49 yaş arası kadınlarda oranın beş kat 

daha fazla olduğu tespit edilmiştir.TEKHARF çalışma sonuçlarına göre,2000 

yılı itibarıyla Türkiye genelinde 30 yaş ve üzerindeki 9.2 milyon kişide 

Metabolik sendrom bulunduğu saptanmıştır. Ülkemizde metabolik 

sendrom görülme sıklığı, erkeklerde 40-49 yaş grubunda %44,kadınlarda 

ise 60-69 yaş grubunda %56 gibi yüksek oranlardadır (kılavuz 2005). 

177

PATOGENEZ 

Metabolik sendromun nedeni tam olarak bilinmemektedir. Metabolik 

sendromun tüm bileşenlerinin etyopatogenezini açıklayabilecek tek bir 

genetik, infeksiyöz yada çevresel faktör henüz tanımlanamamıştır. MS, 

insülin direnci zemininde gelişen heterojen bir hastalıktır (Kılavuz 

2005). Đnsülin direncinde temel bozukluk hiperinsülinemidir. Dokuların 

insülin duyarlılıkları birbirinden farklı olduğundan, insülin direnci 

başladığında öncelikle kasta glikoz yıkımı azalır ve bu postprandiyal 

hiperglisemiye ve karaciğerde glikoz çıkışı artışı sonrası açlık 

hiperglisemisine yol açmaktadır (Samur 2005; Işıldak ve ark., 2004). 

Karın içi yağ birikimi sonucu gelişen abdominal obesite 

hiperinsülinemiye yol açan ana bozukluktur. Đnsülin direnci plazma 

serbest yağ asitlerinin (SYA) artışına neden olarak karaciğerde 

trigliseridlerin birikimine neden olmaktadır. Obesitenin insülin direnci 

oluşumundaki rolü visseral yağ dokusunun metabolik özellikleri ile 

ilgilidir. Visseral yağ dokusu insülin aktivitesine karşı dirençli, lipolitik 

enzim aktivitelerine karşı duyarlı olduğu için portal sisteme SYA 

salınımı ve karaciğer trigliserid sentezinin artmasına neden olarak 

insülin direncini arttırmaktadır. Metabolik sendromlu hastalarda yağ 

dokusu lipolize neden olarak metabolik ve vasküler işlevlerde 

bozulmaya yol açmaktadır. Lipoliz insülin duyarlılığını azaltmakta ve 

trigliserdi artışına yol açmaktadır. Buna bağlı SYA’lerinin artışı endotel 

fonksiyon bozukluğuna ve mikroalbümüniriye yolaçmaktadır (Şekil 2) 

Metabolik sendromda mikroalbüminürinin yanı sıra kronik böbrek 

yetmezliği arasında da önemli bir ilişki vardır (Tablo 3) (Yürügen 2005; 

Nabel et al., 2005; Karadakovan 2006). 

MS; obesite, DM, HT ve inmelere neden olan hastalıklarla 

birliktedir (şekil 3) (Fadıloğlu 2005). 

Lipoliz 

 

SYA’nın ortaya çıkışında artış 

Kaslarda SYA oksidasyonunda artış 

Karaciğerde SYA oksidasyonunda artış 

Glukoz kullanımında 

Glukogenezis 

Hiperglisemi ve endotel fonksiyonunda bozulma 

Şekil 2: SYA’nın Tip 2 DM ve KVH gelişmesindeki Rolü 

178

Tablo 3: Metabolik Sendromda KVH Gelişimine Neden Olarak Miroalbüminüriye Yol 

Açan Risk Faktörleri. 

Abdominal obesite 

Đnsülin direnci 

HDL-K azalma 

Trigliserid düzeyinde yükselme 

Düşük yoğunluklu LDL 

partikülleri 

Sistolik hipertansiyon 

CRP ve diğer enflamatuar göstergelerde artış 

Kan basıncında ve kalp hızında geceleri azalma 

Oksidatif streste artış 

Endotel fonksiyonlarında bozulma 

Pıhtılaşma bozukluğu /fibrin yapımı 

Sol ventrikül hipertrofisi 

Obesite 

Dislipidemi 

Đnsülin direnci 

Diyabet ve 

Hipertansiyon 

Aterosklerozis 

Vasküler 

Hastalıklar 

Hiperinsülinemi 

Trombozis 

Hiperglisemi 

Şekil 3: Metabolik Sendrom ve Đlişkili Olduğu Durumlar (Fadıloğlu 2005) 

TEDAVĐ 

Metabolik sendromda tedavi hedefleri; insulin direncine neden 

olan risk faktörlerinin yaşam şekli değişiklikleri ile kontrol altına 

alınması ve gerekli koşullarda klinik hedeflere ulaşmak için ilaç tedavisinin 

başlanması, korunma ve kendine bakım ilkelerine bağlı kalınmasıdır 

(Tablo 4,5) (Deen 2004; Yürügen 2005; Fadıloğlu 2005; Samur 2005). 

Metabolik sendromda tedavi stratejileri (Deen 2004; Samur 2005; 

http://www.mayoclinic.com); 

179

Tablo 4: Metabolik Sendromlu Hastalarda Yaşam Tarzı Değişiklikleri Đçin Pratik Öneriler 

Anormallik Diyet ve Fiziksel Aktivite Uygulamaları Pratik Öneriler 

Abdominal Obesite *Kilo verilir 

*Fiziksel aktivite arttırılır. 

*Kalori alımını azaltmak için porsiyonlar küçültülür. 

*Orta şiddette egzersizler 30 dk/gün yapılır. 

Hipertirigliseridemi *Kilo verilir 

*Fiziksel aktivite arttırılır 

*Düşük glisemik indeksli gıdaların alımı 

arttırılır. 

*Karbonhidrat alımı azaltılır. 

*Omega-3 yağlarının alımı arttırılır 

*Alkol alımı kısıtlanır. 



*Rafine karbonhidratların (patates,makarna,beyaz ekmek) yerini tam 

tahıl ürünleri, kurubaklagiller ve tekli doymamış yağlar (zeytinyağı, 

kanolayağı, fındık yağı) alır. 

*Su ve diyet içecekleri ,soda ve meşrubatların yerine tercih edilir. 

*Haftada en az bir kez balık tüketilir. 

*Günde erkeklerde en az iki, kadınlarda bir kadeh alkol tüketilebilir. 

Düşük HDL 

kolesterol düzeyi 

Yüksek kan basıncı 

Yükselmiş kan 

glikoz düzeyi 

*Kilo verilir 


*Tekli doymamış yağların tüketimi 

arttırılır. 

*Sigara içimi bırakılır. 

*Kilo verilir 


*Doymuş yağ alımı azaltılır 

*Tuz alımı azaltılır 

*Sebze ve meyve tüketimi arttırılır 

*Yağdan fakir olan gıdaların alımı arttırılır. 

*Alkol tüketimi azaltılır. 

*Kilo verilir 


*Karbonhidrat alımı azaltılır. 

*Diyet posası arttırılır. 



*Balık, fındık ve avakado yenmeli ve yemekleri hazırlama ve pişirmede 

kanola ve zeytinyağı kullanılır. 

*Sigara içmeyi bıraktıran programlara katılmaya teşvik edilir. 


*30 dak. orta yoğunluktaki egzersizler yapılır. 

*Kırmızı et, tereyağı ve çok yağlı ürünlerin tüketimi azaltılır, Yağ oranı 

düşük ürünler seçilmelidir. 

*Günlük sodyum alımı 2.4 g dan az alınır 

*>5 porsiyon /gün sebze meyve tüketimi 

*Günde erkeklerde en az iki, kadınlarda bir kadeh alkol tüketilebilir. 

*Kalori alımını azaltmak için porsiyonlar küçültülür 

*30 dak. orta yoğunluktaki egzersizler yapılır. 

*Rafine karbonhidratların (patates, makarna, beyaz ekmek) yerini tam 

tahıl ürünleri,kurubaklagiller ve tekli doymamış yağlar (zeytinyağı, 

kanolayağı, fındık yağı) alır. 

*Çözünür posa kaynağı meyve ve kurubaklagiller diyete eklenir. 

180

*Diyet 

*Egzersiz modifikasyonu 

*Ağırlık kaybı 

*Dislipidemiye yönelik tedavi 

*Hiperglisemi tedavisi 

*Hipertansiyon tedavisi 

Bu amaçlara yönelik olarak; 

*Kilo alınmamalı ;alındı ise verilmeli ve ideal kilo sınırlarına 

ulaşılmalıdır. 

*Düzenli fizik aktiviteleri yapılmalı ve yaşa uygun olan egzersizler 

seçilmelidir. 

*Đnsülin direnci tanısı konmuşsa önerilen ilaçlar düzenli kullanılmalı ve 

yaşam tarzı değişiklikleri benimsenmelidir. 

*Kan basıncını düşüren ilaçlar kullanılmalı, 

*Kolesterolü düzenleyen ilaçlar kullanılmalı, 

*Sigara içiliyorsa bırakılmalı, 

* Sağlıklı beslenme kurallarına uyulmalı diyette karbonhidrat,protein 

ve yağ oranları dengeli olmalı ,lifli gıdalara diyette yer verilmelidir. 

*Sağlıklı yaşam önerilerine uyulmalı ve uygulanmalı, 

*Düzenli aralıklarla check-up yaptırılmalıdır. 

Tablo 5: Metabolik Sendromlu Bireylerde Korunma ve Bireysel Bakım 

Korunma 

*Sağlıklı diyet önerilerini yerine getirme 

*Hareketli bir yaşam 

*Düzenli kontrollere gitme 

Bireysel Bakım (self –Care) 

*Kilo verme 

*Egzersiz yapma 

*Sigara içmeyi bırakma 

*Liften zengin gıdaları tüketme 

KAYNAKLAR 

1. Deen, D, Metabolic Syndrome:Time for Action.www.aafp.org/afp.(erişim tarihi: 

Temmuz 2006), ss: 2875-2887. 

2. Fadıloğlu Ç (2005). Metabolik sendromda iç hastalıkları ekibinin önemi. 7 Ulusal Iç 

Hastalıkları Hemşireliği Kongresi. Özet Kitabı, 16-20 Eylül 2005. Antalya. 

3. Işıldak M, Güven G, Gürlek A (2004). Metabolik Sendrom Ve Insulin Direnci 

.Hacettepe Tıp Dergisi, 35: 96-99. 

4. Karadakovan, A (2006). Metabolik Sendrom Ve Böbrek.Nefroloji Hemşireliği Dergisi, 

10-13. 

5. ----- Metabolic syndrome.http://www.americanheart.org (erişim tarihi:Haziran 2005) 

6. ----- Metabolic syndrome. http://www.mayoclinic.com.(erişim tarihi:Mayıs 2005) 

181

7. ----- Metabolic syndrome. http//www.cdc.gov (erişim tarihi: Haziran 2005) 

8. ---- Metabolic syndrome. http://www.clevelandclinic.org (erişim tarihi: Haziran 

2005) 

9. ----- Metabolic syndrome (syndrome X). http://www.mrc-hnr.ac.uk (erişim tarihi : 

Haziran 2005 

10. Samur, G (2005). Metabolik Sendrom Ve Tıbbi Beslenme Tedavisi. Sendrom Ekim, 

ss: 78-82. 

11. Süzer, Ö (2006). Farmakolog Gözüyle Metabolik Sendrom.www.onersuzer.com 

(erişim tarihi:Haziran 2006). 

12. Türkiye Endokrinoloji ve Metabolizma Derneği Metabolik Sendrom Çalışma Grubu. 

Metabolik Sendrom Kılavuzu, 2005. (Erişim Tarihi: Haziran 2005) 

13. ------The Metabolic Syndrome. JAMA, 295(7), 2006. http://www.jama.com (erişim 

tarihi:24 Temmuz 2006). 

14. -----The IDF consensus worldwide definition of the metabolic syndrome. 

http://www.idf.org. (erişim tarihi: 24 Temmuz 2006). 

15. ---Yürügen, B (2005). Metabolik Sendrom. Çağımızın Sağlıktaki En Büyük Salgını. 7 

Ulusal Iç Hastalıkları Hemşireliği Kongresi Özet Kitabı, 16-20 Eylül Antalya. 

182


ANNE VE BABAYA AĐT BAĞLANMA VE HEMŞĐRENĐN ROLÜ 

MATERNAL AND PATERNAL ATTACHMENT AND THE ROLE OF NURSE 

Oya KAVLAK 

Ahsen ŞĐRĐN 

E.Ü. Hemşirelik YO. Kadın Sağlığı ve Hastalıkları Hemşireliği ABD 

Anahtar Sözcükler: Bağlanma, Maternal Bağlanma, Ebeveyn-bebek bağlanması 

Key Words: Attachment, Maternal Attachment, Parent-infant Attachment 

ÖZET 

Bir annenin bebeğine sevgiyle bağlanması, çocuğun sağlıklı büyüme ve 

gelişimini teşvik eden en önemli öğelerden biridir. Çocuğun yaşadığı ilk bağlanma 

deneyimi daha sonra yaşayacağı bağlanma deneyimleri için temel oluşturur. 

Eğer anne ile bebek arasında yaşamın ilk iki yılında güvenli bağlanmayı 

başarmada gerekli durumlar karşılanamazsa, bebek emosyonel, sosyal, fiziksel, 

zihinsel ve dil gelişimi problemleri yaşar. Maternal bağlanmada başarısızlıkların 

yaşandığı durumlarda bebek, ihmal ve istismar açısından da risk altındadır. 

SUMMARY 

A mother’s affectionate attachment to her infant is recognized as a major 

contributor to the child’s healthy growth and development. The child’s initial 

attachment experiences lay the foundation fort he development of all subsequent 

attachments. If an infant grows up with a mother who does not provide 

conditions necessary for secure attachment to be accomplished, he or she may be 

developmentally affected and at risk of developmental delays in areas such as 

emotional, social, cognitive, and linguistic skills. When maternal-infant 

attachment are impaired, the child is at risk of child abuse and neglect. 

GĐRĐŞ 

Bağlanma kelimesinin temelleri 13. yüzyıla dayanır, “to attach”, 

“bağ” kelimesinin etimolojik anlamı, bir göreve bağlılık ya da bir görevi 

yerine getirmedir. Fransız bir yazar ve 18.y.y filozofu olan Rousseau 

anne-bebek ilişkisi kavramını ilk kullanan kişidir. Onun bağlanma 

hakkındaki yazıları “annelik sevgisi” ile ilişkilidir (Bell ve ark. 1998). 

Bowlby 1969’da “bağlanma” kelimesini iki kişi arasındaki güçlü 

bir bağ olarak tanımlamış ve kavramın oluşumu için bir kilometre 

taşını oluşturmuştur. Bowlby çocuktan ebeveyne bağlanma sürecini 

tanımlamıştır, fakat bu tanım karşılıklı ebeveyn-bebek bağlanma 

sürecinin açıklanmasına yardımcı olmuştur (Bell ve ark. 1998). 

183

Bağlanma Kuramı (Attachment Theory) insanların kendileri için 

önemli olan başkalarıyla güçlü duygusal bağlar kurma eğiliminin 

nedenlerini açıklayan bir yaklaşımdır. Duygusal bağ kurma eğilimi ve 

gereksinimi bebeklerin yaşamlarını sürdürebilmeleri için gerekli ve 

gelişimsel açıdan işlevsel olan bağlanma sistemini ifade eder. Bağlanma 

sistemi bebeklerin onlara bakan kişi/kişilerle fiziksel yakınlığını güçlü 

tutarak, hem bebeklerin çevreden gelebilecek tehlikelere karşı korunmasını 

hem de onlara çevreyi keşfetmeleri için gerekli koşulları sağlar. 

Bu nedenle bakıcı ile yakınlığın korunması bağlanma sistemi içindeki 

en temel hedeftir ve bu sayede bebeklere güven içinde gelişebilecekleri 

bir alan sağlar (Sümer ve Güngör 1999, Solmaz 2002). 

BAĞLANMA EVRELERĐ 

Bağlanma, tanışma evresiyle başlayan ve bağlanmanın gelişimiyle 

sonuçlanan etkileşimsel bir süreçtir. 

Tanışma Evresi: Tanışma tüm insan ilişkilerinin temelidir ve 

bağlanma sürecinin ilk adımıdır. Bu evre doğumdan sonraki ilk 48 

saati kapsar. Bu evrede zamanın büyük çoğunluğu karşılıklı bakışma 

ile geçer. Anne/baba bebeğiyle, bebek de anne/babasıyla göz göze temas 

kurmaya çalışır. Anne/babalar bebeklerine sistematik olarak dokunarak 

bebeklerini keşfetmeye çalışırlar. Bu evrede anne/babalar bebekleri 

hakkında genel duygu ve düşünceler geliştirirler (Bell ve ark. 1998, 

Çoban 2003). 

Sahiplenme Evresi: Doğum sonrası üçüncü günde başlayan ve 

altı haftaya kadar süren ve anne/babalık rolü benimsendiği bu evrede, 

bebeğe ismiyle yada cinsiyetiyle (oğlum,kızım gibi) hitap edilir. Aileler 

bebekleri ile yakınlık kurarlar ve sözel ve sözel olmayan, genel pozitif 

duygular karşılıklı olarak yansıtılır. Anne/babalar bu evrede bebeğin 

temel gereksinimlerine verdiği yanıtları öğrenir ve zaman içinde doğru 

olarak yorumlarlar. Karşılıklı ilişki ve uyumun başarılması ile dayanıklı 

bağların gelişimine doğru ilerlenmiş olur (Bell ve ark. 1998, Çoban 

2003). 

Bağlanma: Doğumdan sonraki altı-sekiz haftayı kapsayan evre 

bağlanma evresidir. Anne/baba ve bebek arasında karşılıklı ilişki ve 

uyum belirgindir. Anne/baba, bebeklerinin bakımında yeterli hale 

gelmiştir. Anne/baba ve bebek arasındaki sevgi ve derin bağlanma 

duygusu tamamen oluşmuştur (Bell ve ark. 1998, Çoban 2003). 

BAĞLANMANIN ÖZELLĐKLERĐ 

Anne-baba ve bebek arasındaki bağlanma, zihinsel ve sosyal bir 

süreç olup bağlanmaya ilişkin karşılıklı memnuniyet duyguları ve 

pozitif geribildirimlerle gelişir (Ferketich ve Mercer 1995a). 

184

Yakınlık: Anne/babalar, annelik/babalık duygularının gelişmesi 

ve bebekle etkileşimlerinin desteklenmesi için bebekleri ile yakın temas 

kurarlar. Bebeğin doğduğu andan itibaren en erken dönemde kurulan 

yoğun temas anne/babanın bebeğini tanımasına olanak verir (Bell ve 

ark. 1998). 

Anne/babalar bebekle etkileşime girmek için çeşitli yollar kullanırlar. 

Dokunma ve göz teması kurma bebekle iletişimin en güçlü yollarıdır. 

Bebeğin ağlaması, gülmesi, emmesi, yapışma ve izlemesi bebeğin 

ihtiyaçlarının karşılanması ve anne/babasıyla yakınlığını sürdürmek 

istemesi bebeğin gösterdiği bağlanma davranışlarıdır. Bu davranışların 

sürekli olarak tekrarlanması sevgi, güven ve memnuniyet duygularını 

geliştirir. Tekrarlanmayan davranışlar bağlanma davranışları olarak 

değerlendirilemez (Foster ve ark 1989, Caye ve ark. 1992, Parke ve 

ark.1994, Soysal ve ark 1999). 

Bebeğe, özel bir sevgi hissetmek ve anne/baba rolünün 

kazanılmasıyla elde edilen başarı, bağlanmaya doğru duygusal bir 

atmosfer yaratır. Bebek bireysel gereksinimleri öğrenildiği ve karşılandığı 

şekilde farklı bir kişilik geliştirir. Bebeğe yönelen annelik/babalık 

davranışları, bebeğin kendisine değer verme duygusunun gelişmesinde 

önemli bir rol oynamaktadır (Ferketich ve Merker 1995b, Bell ve ark. 

1998, Söhmen 2002). 

Karşılıklı iletişim: Đyi bir ilişkinin kurulabilmesi için hem 

anne/babanın hem de bebeğin, iletişim yeteneklerinin olması gerekir. 

Dokunma ve göz teması kurma bebekle iletişimin en güçlü yollarıdır. 

Bebeğin ağlaması, gülmesi, emmesi, yapışma ve izlemesi ve anne/ 

babasıyla yakınlığını sürdürmek istemesi bebeğin gösterdiği bağlanma 

davranışlarıdır. Karşılıklı geribildirimlerle, bebeğinden gelen bağlanma 

işaretlerini tanıyan anne/babalar duyarlı bir şekilde bebeğin ihtiyaçlarına 

cevap vermeyi öğrenirler. Ebeveynler, bebeğin dilini, reflekslerini, uykuuyanıklık 

dönemlerini, bakım zamanını ve belirli uyaranlara cevaplarını 

öğrendikleri zaman bebekleriyle uyum içinde olabilirler ve bebeklerinin 

bakımı için yeteneklilik duygusunu geliştirirler (Foster ve ark 1989, 

Caye ve ark. 1992, Parke ve ark.1994, Bell ve ark. 1998, Soysal ve ark 

1999). 

Sorumluluk almayı kabullenme (Süreklilik): Bağlanma, bebeğini 

hem fiziksel hem de duygusal olarak en iyi şekilde yetiştiren ve 

bebeğine karşı sorumluluk almayı kabul eden anne/babalarda değişmez 

ve sürekli bir ilişki anlamına gelir. Bebeğiyle güvenli bağlanmayı 

geliştiren anne/babalar, toplum tarafından desteklenen annelik/babalık 

duygusunu hissederler. Anne/babalar bebekleri sayesinde güven 

duygusunu yaşarlar, çünkü bebek onların devamıdır ve aileye 

ölümsüzlük yaşatır (Bell ve ark. 1998). 

185

BAĞLANMAYI KOLAYLAŞTIRAN FAKTÖRLER 

Bu faktörler, anne/babada önceden var olan ve bebeğe karşı 

geliştirilecek olan bağlanmayı kolaylaştıran özelliklerdir. Bunlar; 

Önceden yaşanılan bağlanma tecrübelerinin farkında olmak; 

Kişinin, ailesinden almış olduğu derin ilişkilerin önemini anlaması, 

kabul etmesi ve farkında olması bağlanma açısından önemlidir. Bu 

genellikle gebelik döneminde çiftlerin kendi anne/babalarından aldıkları 

annelik/ babalık rollerini yansıtmalarıyla görülür (Bell ve ark. 1998). 

Fiziksel ve psikolojik olarak yeterli olmak: Kişinin kendisini 

annelik/babalık konusunda yeterli hissetmesi ve bunun gereğini yerine 

getirebilmesidir. 

Gebeliği ve bebeği kabul etmek; Bebeğin anne karnında hareketlenmesi, 

ultrason görüntüleri, doğum, bebeğin ilk gülüşü, bebeğin 

isteklerinin karşılanmasına ve bağlanmanın gelişimine destek olur 

(Whaley ve Wong 1987, Merker ve Fercetich 1994, Bell ve ark. 1998). 

Bağlanma bilgisinin oluşumu ve olumlu çevre; Anne/babalar 

bebekleri ile karşılıklı etkileşim sonucunda bebeklerini tanırlar, böylece 

bebeğine yönelik amaçlı davranışlar geliştirebilir ve eyleme sokabilirler. 

Bebek anne/babasının oluşturduğu duygusal çevrenin bir parçasıdır ve 

bu çevrede gelişimine devam eder. Bu çevre anne/babanın yaşamındaki 

esnek özellikleri ve değişmez özelliklerin tümünü içerir. Bu etkileşiminin 

uygun bir çevrede gerçekleşmesi bağlanmanın gelişimi için kolaylaştırıcı 

bir faktör olarak görülmektedir (Caye ve ark 1992, Mercer ve Ferketich 

1994, Bell ve ark. 1998, Çoban 2003). 

BAŞARILI BAĞLANMA SONUCU GÖRÜLEN DURUMLAR 

Annelik/babalık yeteneğinin sağlamlaşması: Annelik/babalık 

yeteneği, anne/baba ve bebek arasında, karşılıklı olarak pozitif duyguların 

değişimi ve memnuniyet davranışlarıyla anlam bulur. Bebeklerine 

bakabilmeyi öğrenen anne/babalar, annelik/babalık yeteneklerinin 

güçlendiğini hisseder ve bu konuda kendilerine güven ve yeterlilik 

duygusu yaşarlar (Fercetich ve Mercer 1995b, Bell ve ark. 1998). 

Bebeğin büyümesi ve gelişmesi: Bebekler uygun bir şekilde 

bakıldıkları zaman sevgi ve güven duygusunu geliştirirler. Böyle çocuklar 

kendilerine güvenen, bağımsızlık ve diğer çocuklarla ilişkilerinde daha 

fazla başarı gösteren çocuklardır. Bu durum bireyselliğinin diğer 

yönleri üzerine temel oluşturur. Bu bağlanmanın, bebekler için tüm 

gelişimsel faydalarının açıklanmayan tanımıdır. Örneğin, zihinsel gelişim 

bebeğin çeşitli uyarılarla oluşan tecrübelerinden çok, anne/babaların 

bağlanmaya yönelik geliştirdikleri zihinsel stillerle ilişkilidir (Bell ve 

ark. 1998). 

186

Sürekli ve Dayanıklı Bağların Oluşması: Pozitif bir bağlanma, 

anne/baba ve bebekleri arasında uyum ve sağlam bağlarla kanıtlanır. 

Bu bağlar her zaman dayanıklı olmalıdır. Kişi zor durumda kaldığında 

güçlü bir güven bağı sayesinde güçlüklerle daha kolay baş edebilir (Bell 

ve ark. 1998, Feeney 2000). 

MATERNAL (ANNE-BEBEK) BAĞLANMA ÖZELLĐKLERĐ 

Maternal bağlanma, anne ve bebeği arasında gelişen ve zaman 

içinde süreklilik gösteren eşsiz, şefkat dolu bir sevgi ilişkisidir. Bu ilişki 

çocuğun fiziksel, psikolojik ve entelektüel gelişimini derin bir şekilde 

etkiler. Anne ve bebek arasındaki bağlanma süreci gebelik, doğum ve 

postpartum periyod süresince gelişir. Bağlanma postpartum periyot 

süresince anne-bebek etkileşimi ile desteklenir. Sevgiyle bağlanma 

maternal rol adaptasyonunun bir parçasıdır ve bunun sonucunda 

bebekte güven duygusu gelişir (Mott ve ark 1990, Muller 1994, Mercer 

ve Merketich 1994, Muller 1996, Ard 2000). 

Doğumdan sonra kısa bir süre içinde, annelerin bebekleri ile bağ 

kurması için eşsiz bir yeteneğe sahip olduğu kritik bir perioda inanılır. 

Klaus ve Kennel (1976) bağlanma ilişkisinde annenin bakış açısına 

yoğunlaşan ilk yazarlardır. Onlar, anne-bebek bağının kurulmasında 

en uygun dönem olan ve doğumdan hemen sonra gelişen “maternal bir 

duyarlılık periyoduna” işaret etmişler ve “uzayan kontak hipotezi” ni 

kurmuşlardır. Klaus ve Kennel doğumdan sonraki 45-60 dakikalık 

periyodun duyarlılığına değinmişler (ayrıca doğumdan sonra ilk 45-60 

dakikalık dönemde bebek uyanık ve alıcı durumdadır) ve bu dönemin 

anne-bebek sevgisi ve etkileşiminin oluşması için en önemli zaman 

olduğunu savunmuşlardır. Klaus ve arkadaşları bağ kurma sürecinde 

olan annelerin davranışlarını incelemişler ve bu davranışların her 

annede tekrarlandığını görmüşlerdir. Bu davranışlar; bebekler çıplak 

olarak annelerine ilk gösterildiğinde, bebeğin kol ve bacaklarına 

dokunmaya başlayarak, parmak uçlarıyla bebeklerini incelerler, 

anneler bebeklerine 4–8 dakika süresince masaj yaptıktan sonra 

bebeklerine sarılırlar. Ayrıca anneler, bebeklerini gözlerinin karşılaştığı, 

aynı dikey düzlemde göz göze temas kurabilecekleri bir pozisyona 

getirirler, bu pozisyonun sevgi bağlarının oluşumunda önemli olduğu 

saptanmıştır. Klaus ve Kennel tarafından ileri sürülen bu maternal 

bağlanma davranışlar ispatlanamamasına karşın maternal bağlanmaya 

yönelik olarak “zaman içinde süreklilik göstermesi” konusundaki 

hipotezi kavramsal olarak hemşire araştırmacılar tarafından pek çok 

kez kullanılmıştır ( Whaley ve Wong 1987, Foster 1989, Muller 1996, 

Soysal 1999, Tilokskulchai 2002). 

Başarılı maternal bağlanmanın oluşumunda diğer bir özellik de 

karşılıklı ilişki yada karşılıklı etkileşim kavramıdır. Annenin bebeğini 

187

cevaplaması için bebeğin de anneye emme, ses çıkarma, göz kontağı 

kurma, yakalama yada yakın fiziksel temas süresince annesinin 

vücuduna uyum sağlama gibi bazı işaretlerle annesine karşılık vermesi 

gerekir. Karşılıklı pozitif anne-bebek etkileşimi, sekiz adımda tanımlanmaktadır: 

Đlk adım başlatmadır, annenin bebeğin dikkatini çekmesi ve 

bebeğin anneye yönelmesi ile kendini gösterir böylece anne ile bebek 

arasında etkileşim başlar. Bir sonraki adım yönelmedir. Bu adımda 

bebek annesinin yüzüne bakar, anne ve bebeğin etkileşim süresince 

birbirlerinden beklentileri oluşur. Bir sonraki adım dikkat durumudur, 

bebek anneye işaretler gönderir ve alır. Daha sonra hızlanma, annenin 

ve bebeğin tamamen birbirlerine yoğunlaştığı dönemdir. Bir sonraki 

evre, bebeğin sevgi sesleri çıkardığı konuşma evresidir. Daha sonra 

heyecanın doruğa ulaştığı evrede, bebek kollarını oynatır, bacaklarıyla 

tekmeler, düzensiz hareketlerde bulunur. Kısa bir süre sonra heyecan 

yavaşlar, hareketlilik, göz kontağı ve ses çıkarma azalır. Daha sonra 

bebeğin gözlerini annesinden uzaklaştırdığı ve etkileşimi bitirdiği 

geriçekilme evresi gerçekleşir. Bu dikkatsizlik evresi süresince bebeğin 

gözleri herhangi bir objeye odaklanır bebek, annenin görsel ve sözel 

uyaranlarına karşı duyarsızdır. Đyi bir etkileşimde hem anne hem de 

bebek uyumlu olarak evreleri yaşar. Anne, bebeğinin geri çekilme 

evresine geçmesine izin vermez ve bebeğiyle göz göze teması sürdürerek 

dikkat evresinin kapatılmasını engellerse, dikkatsizlik evresi uzar. 

Tanımlanan bu karşılıklı etkileşim davranışları, genellikle bebek 2–3 

haftalık olduğunda gözlenebilir (Olds ve ark 1984, Whaley ve Wong 

1987, Foster ve ark 1989). 

Sağlık çalışanları için özel bir anlam taşıyan bağlanmanın diğer 

bir özelliği monotropi (monotropy)dir. Monotropi; bir yetişkinin belirli 

bir zaman dilimi içinde yalnızca bir kişiye, en üst düzeyde 

bağlanabileceği prensibine dayanır (Whaley ve Wong 1987). Buna 

karşın bebekler bir kişiden daha fazla kişiye bağlanma kapasitesine 

sahiptir (Bell ve ark 1998). 

Bebeğin annesine bağlanmasının gelişiminde en önemli iki annelik 

davranışı bulunmaktadır. Annenin, bebeğin belirti ve işaretlerini anladığı, 

cevapladığı ve bebeğin fiziksel ve duygusal gereksinimlerini karşıladığı 

zaman ve bebeği gerçek sosyal etkileşime düzenli olarak soktuğu zaman en 

üst düzeyde bağlanma gerçekleşir. Fiziksel gereksinimleri hızlı bir 

şekilde karşılanan fakat sosyal etkileşime sokulmayan çocukların, 

annelerine güçlü bir şekilde bağlanmalarında başarısızlıklar ortaya 

çıkmıştır. Aynı zamanda yalnızca sosyal ilişki de yeterli değildir. Zevk 

veren sosyal aktivitelerde kardeşler, baba ve aile büyüklerinin de dahil 

edilmesi sosyal bağlanma biçimleridir (Caye ve ark 1992). 

Bir annenin bebeğine sevgiyle bağlanması, çocuğun sağlıklı büyüme 

ve gelişimini teşvik eden en önemli öğelerden biridir. Çocuğun yaşadığı 

188

ilk bağlanma deneyimi daha sonra yaşayacağı bağlanma deneyimleri 

için temel oluşturur. Eğer anne ile bebek arasında yaşamın ilk iki 

yılında güvenli bağlanmayı başarmada gerekli durumlar karşılanamazsa, 

bebek emosyonel, sosyal, fiziksel, zihinsel ve dil gelişimi problemleri 

yaşar. Maternal bağlanmada başarısızlıkların yaşandığı durumlarda 

bebek ihmal ve istismar açısından risk altındadır (Caye ve ark 1992, 

Muller 1994, Muller 1996, Tilokskulchai 2002). 

Maternal Bağlanmaya Etki Eden Faktörler: 

Anne-bebek etkileşimi zaman içinde gelişen bir süreçtir. Bu 

etkileşimin sağlıklı başlayıp sürdürülmesinde annenin yeni rolüne uyumu, 

karşılaştığı sorunlarla baş edebilmesinde çevreden aldığı destek ve 

eşler arasındaki uyum önemlidir (Başbakkal 1999). 

Anne bebek ilişkisinin gelişmesi ve anne bebek bağlanmasının 

oluşmasında, gebeliğin planlanması, gebeliğin istenmesi, annenin güven 

duygusu, ailenin sosyoekonomik ve kültürel durumu, eş ilişkileri, eş 

desteği, kadının ailesiyle ve sosyal çevresiyle olan ilişkileri, doğum 

şekli, ilk günlerde yaşanan anksiyete, anne ve bebeğin sağlık durumu, 

çocuk bakımı konusunda annenin bilgili olması gibi faktörlerin etkili 

olduğu belirtilmektedir (Mercer ve Ferketich 1994, Balcı ve Savaşer 

1998, Ohta 2001, Çoban 2003). 

Yapılan çalışmalarda, annenin çocukluğunda kendi annesiyle 

yaşadığı bağlanma ilişkilerinin, kendisinin bebeğiyle yaşadığı bağlanma 

ilişkilerini etkilediği saptanmıştır (Mercer ve Ferketich 1994, Kretchmar ve 

Jacobvitz 2002). 

Diğer taraftan güvenli bağlanma stiline sahip annelerin, 

çocuklarının da güvenli bağlanma stiline sahip olması arasında anlamlı 

ilişkiler olduğunu saptayan çalışmalar vardır (Manassis ve ark 1999, 

Steele ve ark 2002). 

Gebelik süresince aileler “hayali yada ideal” bir bebek imajı 

geliştirirler. Doğum ile birlikte hayali bebek, gerçek bebek olur. Hayallerdeki 

bebeğin gerçek bebeğe açık bir şekilde benzemesi maternal 

sevgiyle bağlanmayı olumlu etkileyen faktörlerden biri olarak görülmektedir 

(Whaley ve Wong 1987, Foster 1989). 

Çalışmalarda, gebelik süresince yaşanan fetüse bağlanmanın, 

doğum sonrası bebeğe bağlanmayı etkilediği düşünülmektedir (Muller 

1996, Ard 2000, Tilokskulchai ve ark 2002). 

Ard (2000)’ın, adölesan annelerle yaptığı çalışmada, adölesanlarda 

anne yaşı küçüldükçe, maternal bağlanma düzeyinin azaldığı 

bulunmuştur (Ard 2000). 

Doğum süreci de annenin bebeğine ilk bağlanmasına etki eden 

faktörlerden biridir. Đdeal olarak yaşamın ilk saatlerinde gerçekleşmesi 

189

eklenen bağ kurma eylemi, zor ve güç doğumlar ve genel anestezi 

nedeniyle engellenebilmektedir. Bu yüzden bu gibi durumlar maternal 

bağlanmayı olumsuz etkileyebilmektedir (Whaley ve Wong 1987, 

Merker ve Ferketich 1994, Çoban 2003). 

Doğumdan hemen sonra annenin bebeğinden ayrı olması erken 

temas kurmayı engellediği için maternal bağlanma üzerine negatif bir 

etkiye sahiptir (Tilokskulchai ve ark 2002). Ayrıca anne ve bebek 

arasındaki tensel temas hem bağlanmaya hem de emzirmeye yardımcı 

olmaktadır. Bunun nedeni prolaktin ve oksitosin salgılanmasının 

uyarılması ile anne sütünün üretiminin artmasıdır (Brandt ve ark 

1998, Çoban 2003). 

Merker ve Ferketich (1994)’in yaptığı çalışmada, annelerin bebek 

bakımı konusunda kendilerine güvenmeleri ve daha önce bebek 

bakmaları iki yıllık bir periyotta maternal bağlanmayı kolaylaştırıcı bir 

faktör olarak belirlenmiştir (Merker ve Ferketich 1994). 

Bebekte herhangi bir anomali olması ilk aylarda maternal 

bağlanmayı etkileyen faktörlerden biri olmasına karşın 6 ve 12 aylarda 

sağlıklı ve anomalili bebeği olan anneler arasında fark bulunamamıştır 

(Merker ve Ferketich 1994). 

Prematürelik de maternal bağlanmayı olumsuz etkileyen bir diğer 

faktördür. Gerek prematüre bebeklerin yenidoğan ünitesine yatma 

olasılığının yüksek olması nedeni ile erken anne- bebek temasının 

engellenmesi, gerekse prematüre bebeklerin normal bebeklere göre 

annelerine karşılıklı etkileşim sürecinde daha az tepki vermeleri, 

maternal bağlanmayı olumsuz etki eden bir faktör olarak görülmektedir 

(Tilokskulchai ve ark 2002, Soysal ve ark 2003). 

Bebek ile temasın fazla olması bağlanma davranışlarını arttırır. 

Doğum sonrası ekonomik yetersizlikler nedeni ile erken taburcu edilen 

(24-47 saatte) annelerin bağlanma davranışlarının, 48 saatten sonra 

taburcu edilen annelerden daha yüksek olduğu bulunmuştur. Bu farklılığın 

ev ortamında bebeklerle daha fazla temasa olanak bulunmasından 

kaynaklandığı düşünülmüştür (Merker ve Ferketich 1994). 

PATERNAL (BABA-BEBEK) BAĞLANMA ÖZELLĐKLERĐ 

Genellikle bağlanma üzerine yapılan araştırmalar baba içinde 

anneye benzer bir süreç göstermeye meyillidirler. Tıpkı anne gibi baba 

da gebelik süresince, bağlanma davranışları geliştirir. Eşiyle birlikte 

gebelik sürecini izleyen baba adayı, doğumdan sonra babalık rolünü 

kabullenmeye başlar. Bebek de babalık rolünün kabullenilmesinde 

önemli bir faktördür. Bebeğin iletişim yeteneği, babanın kendisini özel 

bir kişi olarak algılamasını sağlar (Başbakkal 1999, Bell ve ark 1998). 

190

Ferketich ve Mercer (1995) baba için erken postnatal bağlanmanın 

en iyi ön belirleyicisinin, fetüse bağlanmanın olduğunu bulmuştur. 

Fakat gebelik süresince anne, babanın fetüse olan yaklaşımını kontrol 

eder pozisyondadır. Bu nedenle babanın fetüse bağlanması, tam olarak 

evlilik ilişkisinin kalitesiyle ilişkilidir (Ferketich ve Mercer 1995a). 

Diğer taraftan, yapılan çalışmalarda güvenli bağlanma stiline 

sahip babaların çocuklarının da güvenli bağlanma stiline sahip olması 

arasında anlamlı ilişkiler bulunamamıştır (Manassis ve ark 1999, 

Steele ve ark 2002). 

Babalar ancak, doğumdan sonra bebeğine bakma ve sevme duygusunu 

geliştirebilirler. Doğumdan sonra babanın bebeğiyle duygusal 

ilişki kurabilmesi için fiziksel temasta bulunması gerekir. Anne ve 

bebek hastanede yattığı sürece babalar belirli saatlerde bebeklerini 

görebildikleri için bebekleri ile olan temas miktarı onlara yeterli 

gelmemektedir. Doğum eylemi ile ilgili koşullar babanın bebeğine 

bağlanma geliştirmesini engelleyebilir, çünkü babalar bu dönemde 

daha çok, verdikleri destek ve bebeğin iyi olması ile meşguldürler (Bell 

ve ark 1998). 

MATERNAL BAĞLANMA VE PATERNAL BAĞLANMA 

ARASINDAKĐ FARKLAR 

Doğumdan sonra bebeklerini hala kendilerinin bir parçası olarak 

gören annelerin, bebeklerinin farklı bir birey olduğunu kabul etmesi 

için bir zaman sürecine ihtiyaçları vardır. Babaların böyle bir sürece 

ihtiyaçları yoktur. Babaların bebeklerine pozitif duygularının gelişmesi 

ve bağ kurması doğum sonrası ikinci-üçüncü günde gerçekleşir (Foster 

ve ark 1989, Ferketich ve Merker 1995a, Bell ve ark 1998). 

Babaların bebeklerinin gereksinimlerini uygun şekilde cevaplamaları, 

annelerden çok daha yavaş gelişir (Ferketich ve Merker 1995a). 

Genellikle babalar bebekleriyle sözel olmayan iletişime girerler ve 

babaların babalık rolünü kabullenmeleri bir aylık bir süreç sonucunda 

gerçekleşir (Ferketich ve Merker 1995a, Ferketich ve Merker 1995b). 

Babalar annelere göre bebekleriyle daha çok oyun aktivitesinde 

bulunurlar bebek bakımına ise daha az katılırlar. Babalar bebekleriyle 

oyun oynarken yuvarlanma ve düşme gibi fiziksel oyunlar, anneler ise 

daha çok sözel ve sakin oyunları seçerler. Baba ve bebek arasındaki rol 

ilişkisi farklı olmasına karşın önem derecesi anne ve bebek arasında 

gelişen ilişkiyle aynıdır. :Bu durum bebeğin entelektüel ve duygusal 

gelişimini güçlü bir şekilde etkiler (Mott ve ark 1990). 

Babanın bağlanması çocuk üzerinde anneye göre ikinci derecede 

rol oynar. Babalar daha çok eşinin anneliğe hazırlanmasında duygusal 

191

destek sağlarlar. Baba, annenin çocuğuna geliştirdiği bakım kalitesi ve 

çocuk gelişiminde önemli bir faktör olarak görülmektedir (Kretchmar ve 

Jacobvitz 2002). 

BAĞLANMA SÜRECĐNDE HEMŞĐRENĐN ROLÜ 

Đnsan hayatında ilk sevgi duygusu anne ve bebek arasında oluşan 

derin bağdan kaynaklanır. Çocuğun gelişimi üzerinde önemli derecede 

etkisi olan bağlanma ve anne-bebek ilişkisinin önemi konusunda, 

günümüzde hemşirenin bilinçlenmesi gerekmektedir. 

Ebe/hemşireler; doğum sonrası olumlu anne-bebek ilişkisinin 

geliştirilmesinden kendilerinin sorumlu olduğu bilincinde olmalı ve 

maternal bağlanmayı sağlıklı bir şekilde değerlendirebilmelidir (Balcı ve 

Savaşer 1998). 

Ebe/hemşireler doğum öncesi, doğum ve doğum sonrası 

dönemlerde, aile ve bebeğe bilinçli hemşirelik yaklaşımı yaparak, bağlanma 

sürecinde sevgi oluşumunun başlatılması ve sürdürülmesinde yardımcı 

olmalıdır (Çoban 2003). 

Ebe/hemşireler bağlanmanın multifaktöriyel bir süreç olduğu 

gerçeğini göz önüne alarak, aile-bebek etkileşimi ve kalitesini arttırmaya 

yönelik aileyi desteklemeli ve cesaretlendirmelidir (Foster ve ark 1989). 

Ebe/hemşireler çeşitli nedenlerle bebekleriyle erken temas kuramayan 

ailelere bu durumun doğrudan bir probleme yol açmayacağı 

güvencesini vermeli ve endişelerini gidermelidir, çünkü erken temas 

bağlanmanın oluşum sürecini güçlendiren bir faktör olmasına karşın 

olmazsa olmaz bir öge değildir (Balcı ve Savaşer 1998, Soysal ve ark 

2003). 

Anneye taburcu olurken, çocuğu ile etkileşimini sürdürülmesinin 

önemini vurgulamalı ve bunun çocuğun tüm yaşamını etkileyeceğini 

açıklamalıdır (Çoban 2003). 

Doğum sonrası dönemde, anne–bebek ilişkisini değerlendirmek 

için hemşire düzenli olarak gözlem yapmalı ve annenin bebeğine bağlanma 

süreci ile ilgili notlar almalıdır. Annenin bebeğini sakinleştirmesi, 

okşaması, kucaklaması, onunla konuşması, uygun besleme tekniklerini 

kullanması, göz göze temas kurması ve adı yada cinsiyetiyle 

(kızım/oğlum) bebeğe seslenmesi, annenin gösterdiği uygun bağlanma 

davranışlarıdır. Ebe/hemşire sıcak, nazik ve karşılıklı ilişki ortamında, 

anneye bebeğinin özelliklerini açıklamalı, annenin de bebeği hakkındaki 

beklentilerini açıklamasına fırsat vermeli ve bunları tartışmalıdır. 

Ayrıca hemşire, bebeğin duyması, görmesi ve refleksleri konusunda da 

anneyi bilgilendirmelidir. Annenin bebeğini takma isimle çağırması, 

bebeğin yetersiz kilo alması, kirli ve bakımsız olması, hijyenik 

192

akımının aksatılması ve bebekte ciddi pişiklerin olması, annenin 

bebeğine bağlanmasında yetersizlik olduğunu gösteren ip uçlarıdır. Bu 

durumda ebe/hemşire anneye danışmanlık yapmalı, anneyle bebeği 

hakkındaki duygularını konuşmalı ve annenin bebek bakımı konusundaki 

eylemlerini desteklemeli ve öğretici olmalıdır. Ebe/hemşireler aile ile 

her karşılaştıklarında ailenin baş etme stratejilerini güçlendirmeli, 

bebek bakımı konusunda kendilerine olan güveni arttırmalı ve 

annelik/babalık rollerini geliştirmelerine yardımcı olmalıdırlar (Foster 

ve ark 1989, Taşkın 1997). 

Anneliğe ait adaptasyon davranışlarında bozukluk saptandığında, 

erken terapotik girişimlerin ve sapmaların değerlendirilmesi çocuk 

istismarını, mental hastalıkları ve birçok psikosomatik hastalıkları 

önleyebilir. Bu tür değerlendirme erken taburcu edilen anneler üzerinde 

yapılamayabilir. Bu yüzden ebe/hemşireler ileride gelişebilecek olan bu 

tip problemleri önleyebilmek için ev ziyaretlerinde uyanık olmak ve 

annenin davranışlarını iyi bir şekilde değerlendirmek zorundadır (Olds 

ve ark 1984, Foster ve ark 1989). 

KAYNAKLAR 

1. Ard NC (2000). Prenatal and postnatal attachment ın adolescent mothers, J Child 

and Family Nurs, 3 (5): 313-325. 

2. Balcı S, Savaşer S (1998). Annelerin bebeklerini algılama durumu, Uluslararası 

Katılımlı VI. Ulusal Hemşirelik Kongresi Kitabı, GATA Hemşirelik Yüksek Okulu, 

Ankara, s. 215-221. 

3. Başbakkal Z (1999). Babaların bebek bakımındaki rolü, Ege Üniversitesi Hemşirelik 

Yüksek Okulu, Yayınlanmamış Özgün Çalışma, Đzmir. 

4. Bell, L, St-Cyr Tribble D, Paul D, Long A. (1998). A concept analysis of parent- ınfant 

attachment, J Adv Nurs, 28(5): 1071-1081 

5. Brandt KA, Andrews CM, Klave J (1998). Mother ınfant ınteraction and breastfeeding 

outcome 6 weeks after birth, JOGNN, 27(2): 169-175. 

6. Caye J, Cooke L, McMahon J, Karen R (1992). Effect of Attachment and Seperation, 

Children’s Services, Practice Notes, For North Carolin’s Child Welfare Workers, From 

the NC Division of Social Services and the Family and Children Resource Program, 

2(4): 1-3. http://sswnt7.sowo.unc.edu/fcrp/Cspn/vol2_no4/cspnv2-4pdf 

7. Çoban A (2003). Doğum sonrası anne-yenidoğan etkileşimini etkileyen bazı 

etmenlerin incelenmesi, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Đzmir, Sağlık Bilimleri 

Enstitüsü.. 

8. Feeney JA (2000). Implications of attachment style for patterns of health and ıllness 

Child Care Health Dev. 26(4): 277-280. 

9. Ferketich SL, Mercer RT (1995a). Parental-ınfant attachment of experienced and 

ınexperienced fathers during ınfancy, Nursing Research, 44(1): 31-37. 

10. Ferketich SL, Mercer RT (1995b). Predictors of role competence for experienced and 

ınexperienced fathers, Nursing Research, 44(2), 89-95. 

11. Foster RLR, Hunsberger MM, Anderson JJT (1989). Family- centred nursing care of 

children, WB Sounders Company, London, s. 168-171. 

193

12. Kretchmar MD, Jacobvitz DB (2002). Observing mother-child relationships across 

generations: boundary patterns, attachment, and the transmission of caregiving, 

Family Process, 41(3): 351-375. 

13. Manassis K, Owens M, Adam KS, West Malcolm, Sheldon-Keller AE (1999). 

Assessing attachment: convergent validity of the adult attachment ınterview and the 

parental bonding ınstrument, Australian and New Zealand Journal of Psychiatry, 

33(4): 559-566. 

14. Mercer RT, Ferketich SL (1994). Maternal–ınfant attachment of experienced and 

ınexperienced mothers during ınfancy, Nursing Research, 43(6): 344-351. 

15. Mott SR, James SR, Sperhac AM (1990). Nursing care of children and families, 

Second Edition, Adivision of The Benjamin/Cummings Publishing Company, 

California, s.188-191. 

16. Muller ME (1994). A questionnaire to measure mother-to-ınfant attachment, Journal 

of Nursing Measurement, 2(2): 129-141. 

17. Muller ME (1996). Prenatal and postnatal attachment: a modest correlation, JOGNN, 

25(2): 161-166. 

18. Ohta N (2001). Development maternal attachment ınventory maı-revised for 

japanese and analysis of factor ınfluencing scores, The Journal of the Japan Pediatric 

Society, 105 (8), Abstract, http://plaza.umin.ac.jp/jpeds/english/Journal/105- 

08e.html 

19. Olds SB, London ML, Ladewig PA (1984). Maternal-newborn nursing, Second 

Edition, Addison-Wesley Publishing Company,California, s. 953-970. 

20. Parke RD, Ornstein PA, Rieser JJ, Zahn-Waxler C (1994). A century of 

develeopmental psychology, ınge, bretherton., the origins of attachment theory: John 

Bowlby and Mary Ainsworth, Chapter 15, APABOOKS, s. 431-471. 

21. Solmaz T (2002). Psikolojinin alt alanları, romantik bağlanma: bebeklik dönemi 

bağlanma süreci, yetişkin bağlanma sitilleri ve romantik ilişkiler, Türk Psikoloji 

Bülteni, 24-25: 105-113. 

22. Soysal, A. Ş, Ergenekon, E, Aksoy, E (1999). Yenidoğan Döneminde Hastanede Uzun 

Süreli Tedavi Görmenin Bağlanma Örüntüsü Üzerine Etkileri: Bir Olgu Sunumu, 

Klinik Psikiyatri, 2: 266-270. 

23. Soysal AŞ, Öktem F, Ergenekon E, Erdoğan E (2003). Doğum türü değişkeninin 

bağlanma örüntüleri üzerindeki etkilerinin incelenmesi, Klinik Psikiyatri, 3: 75-85. 

24. Söhmen T (2002) Çocuk ruhsal gelişiminin temel ilkeleri, http:///www.gata.edu.tr/ 

dahilibilimler/cocukruh/gelişim.htm 

25. Steele M, Steele H, Johansson M (2002). Maternal predictors of children’s social 

cognition: an attachment perspective, Journal of Child Psychology and Psychiatry, 43 

(7): 861-671. 

26. Sümer N, Güngör D (1999). Yetişkin bağlanma stilleri ölçeklerinin türk örneklemi 

üzerinde psikometrik değerlendirmesi ve kültürlerarası bir karşılaştırma, Türk 

Psikoloji Dergisi, 14(43): 71-106 

27. Taşkın L (1997). Doğum ve kadın sağlığı hemşireliği, Genişletilmiş II. Baskı, Sistem 

Ofset Matbaacılık, Ankara, 374. 

28. Tilokskulchai F, Phattanasiriwethi S, Vichitsuko K, Serisathien Y (2002). Attachment 

behaviors in mother of premature infants: a descriptive study in thai mothers, 

Journal of Perinatal &Neonatal Nursing, 3(16): 69-83. 

29. Whaley LF, Wong DL (1987). Nursing care of ınfants and children, The CV Mosby 

Company, Toronto, 326-335. 

194


ÇOCUK VE ERGENLERDE CĐNSEL KÖTÜYE KULLANIM VE 

HEMŞĐRELĐK YAKLAŞIMLARI 

SEXUAL ABUSE OF CHILDREN AND ADOLESCENTS AND NURSING 

APPROACH 

Şeyda DÜLGERLER 

Olcay ÇAM 

Ege Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Bornova/ĐZMĐR 

Anahtar Sözcükler: Cinsel kötüye kullanım, çocuk ve ergen, hemşirelik yaklaşımları 

Key Words: Sexual abuse, child and adolescent, nursing approach 

ÖZET 

Çocuk ve ergenin cinsel kötüye kullanımı, yetişkin bir kimsenin cinsel 

arzuları ve gereksinimi için çocuk veya ergeni, cinsel bir nesne olarak kullanması 

olarak tanımlanmaktadır. Cinsel kötüye kullanımının çocuk ve ergenlerde 

çeşitli olumsuz sonuçları vardır. Cinsel kötüye kullanımın olası sonuçları; 

cinsellik üzerine etkiler, emosyonel etkiler, depresif duygudurum, anksiyete, 

davranışsal etkiler, kişilik değişiklikleri ve diğer etkilerdir. Bu yazıda cinsel 

kötüye kullanıma uğramış çocuklar ve ergenlerdeki belirtiler, bulgular, olası 

sonuçlar,önleme ve hemşirelik yaklaşımları gözden geçirilmiştir. Cinsel kötüye 

kullanımın çocuk ve ergen üzerine etkilerini bilmek; değerlendirme, önleme, 

tedaviyi planlama ve uygun hemşirelik yaklaşımları geliştirmede önemlidir. 

SUMMARY 

Child and adolescent sexual abuse is defined as the use of a child or an 

adolescent as an object of gratification for adult sexual needs and desires. There 

are a variety of negative consequences of sexual abuse for child and adolescents. 

The possible consequences of sexual abuse are sexualizing effects, emotional 

effects, depressed mood, anxiety, behavioral effects, personality alterations and other 

effects. In this article, we reviewed symptoms, findings, possible consequences 

and prevention in children and adolescents who had sexual abuse. 

Understanding of the consequences of sexual abuse on child and adolescent is 

important for assessment, prevention, therapeutic planning and nursing approach. 

GĐRĐŞ 

Çocuk ve ergenin cinsel kötüye kullanımı, yetişkin bir kimsenin 

cinsel arzuları ve gereksinimleri için çocuğu cinsel bir nesne olarak 

kullanması şeklinde tanımlanmaktadır (Canat 1994). Yapılan araştırmalar 

çocuklukta ve ergenlikte cinsel kötüye kullanımın sanıldığı kadar 

ender olmadığını düşündürtmektedir. Geniş ölçekli bir araştırmada, 

195

toplum örneklemindeki her on erkek ve her üç kız çocuktan birinin 

onsekiz yaşından önce cinsel kötüye kullanıma uğrama riski taşıdığı 

saptanmıştır (Smith and at all 1994). Bunların gerçek oranları 

tahminlerden daha yüksektir; çünkü bunların tanınmaları zor olmakta, 

aile veya çocuk tarafından çeşitli nedenlerle gizlenmektedir. Çocuk ve 

ergenlerin çoğu suçluluk duyguları, utanma, ailelerinin dağılması, 

kötüye kullananın tehdidi ve katı yasalar gibi korkular nedeniyle 

uğradıkları istismarı açıklayamamaktadır. Çocuk ve ergenlerde cinsel 

kötüye kullanımın ülkemizde de sanıldığının aksine daha yüksek 

oranlarda olduğu tahmin edilmektedir. Trakya Üniversitesi'nde yapılan 

bir çalışmada aile içi cinsel kötüye kullanım yaşantısının %1.4 

oranında olduğu bulunmuştur (Koten ve ark. 1996). 

Cinsel kötüye kullanımın örseleyici etkilerinin çocuk ve ergenlerde 

daha sık olması nedeniyle, bu gruplarda daha doğru ve etkin hemşirelik 

yaklaşımlarında bulunulabilmesi için, ne gibi olumsuz etkiler yaptığının 

bilinmesi gereklidir. Bu yazıda çocuk ve ergenin cinsel kötüye kulanımına 

işaret eden klinik belirti ve bulguları, çocuğun şimdiki yaşantısı 

ile yetişkinlik yaşamı üzerine olası etkileri, korunma ve hemşirelik 

yaklaşımları ele alınmıştır. 

CĐNSEL KÖTÜYE KULLANIMA ĐŞARET EDEN KLĐNĐK 

BELĐRTĐLER VE BULGULAR 

Cinsel kötüye kullanıma işaret eden klinik belirti ve bulguların 

tanınması fiziksel kötüye kullanıma oranla daha zordur. Ayrıca çoğu 

olguda cinsel kötüye kullanımı kanıtlayacak fiziksel bulgular yoktur. 

Özgün bulgular olmamasına karşın, çocuk ve ergenler kuşkuyu artırıcı 

birçok davranış örüntüsü ve klinik bulgular gösterebilmektedir (Hymel, 

Jenny 1994). Çocukla ilgilenen kişinin veya sağlık çalışanlarının 

muayene sırasında dikkatini çeken fiziksel belirti ve bulgular şunlar 

olabilmektedir; genital bölgedeki sıyrıklar, kaşınma, ağrı, yırtılmış 

himen, vajina veya makat kanaması, perine yırtığı ya da çürükleri, 

yürüme ve oturmadaki güçlüktür. Ayrıca çocuk ve ergenlerde cinsel 

yolla bulaşan hastalıklar, tekrarlayan idrar yolu enfeksiyonları, penis 

iltihabı veya vajinal akıntı durumlarında cinsel kötüye kullanım 

olabileceği düşünülmelidir. 

Çocuk ve ergenlerde cinsel kötüye kullanıma işaret eden birçok 

davranışsal değişiklik de gözlenmektedir. Davranışsal değişiklikler ile 

ilişkili belirti ve bulgular yaşlara göre farklılıklar göstermektedir. 

Yaşlara göre gözlenen davranışsal değişiklikler şunlardır (Smith and at 

all 1994, Hymel Jenny 1994, Yalın 1990). 

Bebeklik - 4 Yaş 

Tuvalet eğitiminde bozulmalar (idrar veya dışkı kaçırma) 

196

Cinsel içerikli sözcüklerde artma 

Cinsel organları ile aşırı fiziksel uğraş 

Oyunlarında cinsel içeriğin fazlalığı (cinsel eylemlerin diğer 

çocuklarla veya bebeklerle taklit edilmesi ) 

Uyku bozuklukları 

4 - 6 Yaş 

Korku (yetişkinlerden, özellikle erkeklerden aşırı derecede korkma) 

Cinsel içerikli sözcük ve davranışlarda artma (cinsel organları 

gösterme, cinsel organları ile aşırı fiziksel uğraş veya açık 

masturbasyon) 

Cinsel ilişkiyi ayrıntılı bilme (cinsel ilişkiye tanık olma veya 

katılmadan kuşkulanılmalıdır) 

7 - 12 Yaş 

Okul başarısında düşme 

Korku (özellikle yetişkinlerden) 

Depresif belirtiler 

Travma sonrası stres bozukluğu belirtileri 

Yaşa uygun olmayan davranışlarda artma (anne ya da abla 

davranışı gösterme) 

Cinsel konularla aşırı uğraşma 

Cinsel saldırganlık (başkalarını cinsel ilişkiye zorlama) 

Aşırı veya açıktan masturbasyon 

 

 

 

 

 

 

Ergenlerde 

Evden kaçma veya eve gitmede isteksizlik 

Duygulanımda dalgalanma 

Kendine zarar verme, özkıyım girişimleri 

Đlaç ve alkol kötüye kullanımı 

Uygunsuz cinsel davranışlar (flörte erken başlama, kışkırtıcılık, 

arkadaşlarını cinsel ilişkiye zorlama) 

Davranış bozuklukları (okuldan ve evden kaçma, yalan söyleme, 

çalma ve saldırgan davranışlar ) 

Okul öncesi çocukların bilişsel ve dil gelişiminin yeterli olmaması 

nedeniyle değerlendirilmeleri güçtür. Bu çocuklarda bu tür yaşantıları 

oyunlar veya fantazilerle açığa çıkarmak mümkün olabilir (Everson, 

Boat 1990). 

197

CĐNSEL KÖTÜYE KULLANIMIN YETĐŞKĐNLĐK YAŞANTISI 

ÜZERĐNE OLASI ETKĐLERĐ 

Çocuklukta veya ergenlikte yaşanan cinsel kötüye kullanımın 

şimdiki yaşantısına ilaveten yetişkinlik yaşantısı üzerine de olumsuz 

etkileri olduğuna dair bir çok yayın vardır (Beitchman JH and at all 

1991, Beitchman JH and at all 1992, Green AH.1993). Yapılan bir 

çalışmada, çocukluğunda cinsel kötüye kullanıma uğrayanların 

yetişkin yaşamlarında psikolojik sorun görülmesi, böyle bir öyküsü 

olmayanlara oranla yaklaşık iki kat daha fazla bulunmuştur (Hooper 

1990). 

Cinsel kötüye kullanımın olası sonuçları şunlardır (Smith and at 

all 1994, Koten ve ark. 1996, Kaplan 1994, Fergusson and at all 1996). 

1. Cinsellik üzerine etkiler 

2. Emosyonel etkiler 

3. Depresif duygudurum üzerine etkiler 

4. Anksiyete şeklindeki etkiler 

5. Davranışsal etkiler 

6. Kişilik gelişimi üzerine etkiler 

7. Diğer etkiler 

Cinsellik üzerine etkiler: 

Cinsel kötüye kullanıma uğramış çocuklarda, büyük olasılıkla 

gözlenen en özgün cevap artmış cinsel davranışlardır. Yapılan çalışmalarda 

bu çocukların, yetişkin veya diğer genç çocuklarla daha sık cinsel 

ilişkiye girdikleri, arkadaşları ile cinsel içerikli oyunlar oynadıkları ve 

hastaneye yatırıldıklarında sağlık personeline karşı baştan çıkarıcı 

davranışlarda bulundukları saptanmıştır (Beitchman and at all 1991, 

Beitchman and at all 1992, Green 1993, Adams and at all 1995, Yates 

1991). 

Bu veriler "acaba cinsel davranışlardaki artış, cinsellikle erken 

tanışma veya cinselliği erken öğrenmenin sonucu mu oluşmuştur, 

yoksa cinsel kötüye kullanıma uğrayan çocukların baştan çıkarıcı 

(sedüktif) bir yönü mü vardır" sorusunu akla getirmektedir. 

Kötüye kullananın birden fazla olması, kötüye kullanımın sık 

olması, uzun süreden beri olması ve güç kullanılması çocuklarda 

uygunsuz cinsel davranış gelişimini artırmaktadır (Kohan and at all 

1987, Friedrich and at all 1992, Mc Clellan and at all 1996). Ayrıca 

yapılan bir araştırmada cinsel kötüye kullanıma ne kadar erken yaşta 

maruz kalınmışsa uygunsuz cinsel davranış gösterme oranın daha 

fazla olduğu saptanmıştır. Bu araştırmada özellikle 0-3 yaşları 

arasında cinsel tacize uğrayanlarda aşırı cinsel davranışlar ve 

198

teşhircilik anlamlı derecede yüksek bulunmuştur (Friedrich and at all 

1992, Mc Clellan and at all 1996). 

Cinsel kötüye kullanıma maruz kalan kızların erkeklere oranla 

daha fazla uygunsuz cinsel davranışlar gösterdiği belirtilmektedir 

(Adams and at all 1995, McClellan and at all 1996). Cinsel kötüye 

kullanıma uğramış kız çocuklarının arkadaşları arasında cinsel ilişkiyi 

başlatma eğiliminin daha fazla olduğu ve davranışlarının daha çok 

yetişkinin cinsel davranışlarını andırdığı ileri sürülmektedir. Ergenlik 

döneminde ise kişilerarası ilişkilerde çoğu davranışlarını cinselleştirerek 

diğer insanları kullanmaya çalıştıkları belirtilmektedir (Fergusson and 

at all 1996). 

Cinsel kötüye kullanıma uğramış çocukların bebekleri ile 

oynamaları gözlemlendiğinde ve çizdikleri resimler incelendiğinde daha 

fazla cinsel içerikli oyun, davranış ve çizimler sergiledikleri saptanmıştır 

(Everson, Boat 1990, Hibbard and at all 1988). Çocuklukta cinsel 

kötüye kullanıma uğrama yetişkinlik yaşamında cinsellikten korkma, 

karşı cinsle ilişkilerde sorunlar yaşama gibi cinsel yaşantı üzerinde 

belirgin olumsuz etkilere yol açabilmektedir. Kadınlarda frijidite, 

vajinusmus gibi cinsel sorunlar artmaktadır.Erkekler de ise sıklıkla 

cinsel kimlik karmaşası gözlenmektedir (Finkelhor and at all 1990, 

Mullen and at all 1993). 

Emosyonel etkiler: 

Klinik çalışmalar, çoğu kurbanın cinsel kötüye kullanım 

yaşantısından kendisini sorumlu tuttuğunu ve suçladığını göstermiştir 

(Summit 1983, Elliott, Tarnowski 1990). Bu bulgular çocukların 

"isteseydim, arzu etseydim bu durumu durdurabilirdim" düşüncesi 

olduğunu desteklemektedir. Eğer kötüye kullanımda rıza ve baştan 

çıkarıcılık olmuşsa suçluluk duygularının arttığı belirtilmektedir (Summit 

1983). Kurbanlarda yetersizlik ve izolasyon duyguları gelişebilmektedir. 

Bir kısmında karşı cinse güvensizlik gelişirken, bir kısmında ters 

etkiyle uygunsuz cinsel nesneye çabuk bağlanmanın söz konusu 

olduğu bildirilmiştir (Elliott, Tarnowski 1990). 

Depresif duygu durum üzerine etkileri: 

Cinsel kötüye kullanıma uğrayanlarda depresyon gelişme riski 

artmaktadır. Klinik gözlemlerde depresif duygudurumunun sıklıkla 

kızgınlıkla birlikte olduğu görülmektedir (Elliott, Tarnowski 1990, 

Monck and at all 1993). Bu gibi çocukların gelecek hakkında olumsuz 

düşüncelere ve düşük benlik saygısına sahip olduğu saptanmıştır 

(Elliott, Tarnowski 1990). Çocukluk döneminde cinsel kötüye kullanıma 

uğramış olanların yetişkin dönemlerinde depresyon gelişme riskinin 

arttığı belirtilmektedir (Mullen and at all 1993). 

199

4. Anksiyete şeklindeki etkiler: 

Çocukluğunda cinsel kötüye kullanıma uğramış yetişkinlerde 

anksiyete bozukluğu prevalansının yüksek olduğu saptanmıştır. 

Yapılan araştırmalarda çocukluğunda cinsel kötü kullanım öyküsü 

olanlarda yetişkinlikte daha sık olarak agarafobi, obsesif kompulsif 

bozukluk ve sosyal fobi gibi anksiyete bozukluklarının ortaya çıktığı 

bulunmuştur (Mullen and at all 1993, Stein, Wolker, Anderson 1996). 

Anksiyete belirtileri; korku, bedensel yakınmalar, uyku örüntüsü 

değişiklikleri ve kabuslar tarzında kendini göstermektedir. Bu belirtiler 

daha çok travma sonrası stres bozukluğu ile uyumlu bir klinik 

tablodur. Çocuk olayı canlı bir şekilde yeniden yaşamakta, gerginlik ve 

çabuk tepki verme gibi belirtiler göstermektedir. Yapılan bir çalışmada 

cinsel kötüye kullanıma uğramış grubun fiziksel kötüye kullanılan 

gruba göre daha fazla travma sonrası stres bozukluğu tanı ölçütleri 

gösterdikleri belirlenmiştir (Deblinger and at all1989 ). Cinsel kötüye 

kullanıma uğrayan çocuk ve ergenlerde disosiyatif belirtilerin sık 

olduğu saptanmıştır. Bu çocuk ve ergenlerin yetişkinlik yaşamlarında 

disosiyatif belirtiler gösterme olasılıkları yüksektir (Ch, Dill 1990) 

5. Davranışsal etkiler: 

Cinsel kötüye kullanıma uğramış erkek çocuklarda en sık görülen 

davranış tepkisi, saldırgan davranışların gelişimi şeklindedir. Bu erkek 

çocuklarda davranım bozukluğu niteliğindeki davranışlar sıklıkla 

gözlenmektedir. Bazı araştırmacılar bunu, erkek kimliğini yeniden 

oluşturma olarak yorumlamaktadır. Kızlarda en sık gözlenen davranış 

tepkisi ise, intihar ve kendine zarar verme davranışlarıdır. Kendine 

zarar verici davranışlar genellikle vücudunda sigara söndürme ve 

bileğini kesme gibi davranışlar şeklinde kendini göstermektedir. Bazı 

araştırmacılar, bunun kendini cezalandırma ve çekiciliği azaltmak 

amacı güttüğünü ileri sürmektedirler (Rogers, Tery 1984). Yetişkin 

yaşamdaki kendine zarar verme ve intihar davranışının, çocuklarda 

cinsel kötüye kullanıma maruz kalışla bağlantılı olabileceği sıklıkla 

düşünülmüştür. Kendine zarar verme davranışı veya intihar 

düşünceleri olan yetişkin kadınları değerlendirirken çocukluğunda 

cinsel kötüye kullanıma uğramış olma olasılığı bir klinisyen tarafından 

göz ardı edilmemelidir (Romans 1995, Briere, Zaidi 1989). 

6. Kişilik gelişimi üzerine etkiler: 

Çalışmaların çoğunda borderline kişilik bozukluğuna sahip 

hastalar arasında çocuklukta cinsel kötüye kullanım sıklığının yüksek 

olduğuna ilişkin bulgular vardır (Briere, Zaidi 1989). Silk ve 

arkadaşlarının yaptığı bir çalışmada, borderline kişilik bozukluğunun 

gelişiminin "cinsel kötüye kullanımın süresi" ile ilişkili olduğu 

200

elirlenmiştir. Devam eden cinsel kötüye kullanım, borderline kişilik 

bozukluğu gelişme olasılığını artırmaktadır (Silk 1995). 

7. Diğer etkiler: 

Heins ve arkadaşları yaptıkları bir araştırmada, çocuklukta cinsel 

kötüye kullanımı takiben varsanıları araştırmışlar, çocukluktaki cinsel 

kötüye kullanım sonrası varsanıların oluşabileceğini ve bunların yıllarca 

sürebileceğini saptamışlardır. Burada gözlenen varsanıların şizofrenideki 

varsanılardan farklı, yalancı varsanılar olduğu belirtilmektedir (Heins, 

Gray, Tennat 1990). Yapılan bir çalışmada cinsel tacize uğramış 

ergenlerde, daha sık olarak uyuşturucu madde kullanımı ve aşırı alkol 

kullanımı olduğu saptanmıştır (Singer, Patchers, Hussey 1989). 

CĐNSEL KÖTÜYE KULLANIMI ÖNLEME 

Çocukların cinsel kötüye kullanımlarının özellikle 7 yaşın altındaki 

çocuklarda anlamlı düzeyde saptanması, bir çok girişim yöntemlerinin 

ve önleme programlarının geliştirilmesini sağlamıştır. (Kolko, Moser, 

Weldy 1988, Wurtele and at all 1987). Etkili ve işe yarar programların 

geliştirilebilmesi için anne ve babaların eğitilmesi ve uzmanlarla 

işbirliği yapılması gerekir. Bu eğitimde ailenin çocuğa öğretmesi 

gereken bilgileri Yalın ve arkadaşları şöyle sıralamaktadırlar (Yalın 

1990). 

Cinsel organları yaralandığı ya da hastalandığında, yalnız doktorların 

veya ana babalarının dokunabileceği öğretilmelidir. 

Kendilerini cinsel açıdan kötüye kullanmak isteyen kişilere "hayır" 

demeleri öğretilmelidir. 

Rahatsız olacakları herhangi bir biçimde, kendilerine dokundurtmama 

hakkına sahip oldukları öğretilmelidir. 

Cinsel yönden kötüye kullanıma kalkışan biriyle karşılaştıklarında 

oradan hemen uzaklaşmaları öğretilmelidir. 

Cinsel yönden kötüye kullanıma uğramaları halinde, hiç bir zaman 

bunun kendi suçları olmadığı öğretilmelidir. 

Cinsel organlarına dokunan bir büyük ile ilgili "sır" saklamamaları 

öğretilmelidir. 

Cinsel yönden kötüye kullanıma kalkışan birisi ile karşılaştıklarında 

"yüksek sesle bağırmaları" öğretilmelidir. 

Cinsel kötüye kullanıma kalkışan biriyle mücadele etmede "vurma, 

tekme atma" gibi davranışlar öğretilmelidir. 

Cinsel yönden kötüye kullanıldıklarını kime (anne ve babaya) ve 

nasıl anlatacakları öğretilmelidir. 

Cinsel organların anatomik isimleri doğru olarak öğretilmelidir. 

201

Cinsel yönden kötüye kullanıldıklarını bildirdiklerinde bazen 

yetişkinlerin inanmadıkları anlatılmalıdır. 

Çocuğun kötüye kullanım sırasında yüksek sesle bağırmasının 

bazen de olumsuz etkileri olabileceği unutulmamalıdır. Kötüye kullanan 

bireyin, bağırma sırasında telaşlanıp kurbana zarar verme, hatta 

öldürme riski bulunabilmektedir. Çocuğa cinsel ilişki tarif edilirken 

veya cinsel eğitim verilirken nasıl ve nereye kadar bir eğitimin verileceği 

dikkatle planlanmalıdır. Eğitim sırasında, yaşa uygun olmayan tarzda 

veya aşırı ayrıntılı bilgi verilmesi, çocuğun cinselliğe merakında aşırı 

artışa neden olabileceği unutulmamalıdır. Önleme programlarına çocuğa 

cinsel davranışların öğretilmesini içeren konular konulacaksa, anne 

babalara, çocuğun yaşa özgü cinsel davranış ve gelişim özelliklerinin de 

anlatılması gerekmektedir Cinsel kötüye kullanım çocuk tedavi için 

hekime getirildiğinde, eğer kötüye kullanım aile içerisinden birisi tarafından 

yapılmışsa mutlaka çocuğun aileden uzaklaştırıp tedavi edilmesi 

gereklidir. Sonuç olarak; çocuktan anamnez alımı ve fizik muayenesi 

sırasında cinsel kötüye kullanım şüphesi uyandıran ifadelerin, davranışların 

ve bulguların uzmanlar tarafından dikkatle değerlendirmesi 

gerekmektedir. Cinsel kötüye kullanım açısından erken önlemlerin 

alınması ve tedavi çocuğu ileriye yönelik olumsuz etkilerden koruyacaktır. 

CĐNSEL KÖTÜYE KULLANIMDA HEMŞĐRELĐK 

YAKLAŞIMLARI 

Çocukların ve ergenlerin mutlu, üretken ve uyumlu olabilme 

yetilerini bozan “cinsel kötüye kullanım” bulgularının tanınması ve 

sağaltımı çocuğun ve ergenin sağlıklı gelişimi ve sağlıklı bir yetişkin 

olabilmesi sürecinde oldukça önemlidir. Çocuk ve ergenlerin fizik ve 

ruh sağlığı, işlevselliği ve sağlıklı gelişimi üzerinde duran, sağlığın 

korunması, sürdürülmesi ve çocuğun “cinsel kötüye kullanımı” ile 

ortaya çıkan bozuklukların tanı, tedavi, bakım ve rehabilitasyonu ile 

ilgilenen psikiyatri hemşirelerinin bu alanda yapacakları hizmetin 

kalitesi önemlidir. “Cinsel kötüye kullanım” sürecini yaşayan çocuk ve 

ergene yönelik hemşirelik bakım hizmetleri çocuğun ve ergenin temel 

gereksinimleri, günlük yaşam aktiviteleri ve çocuk ruh sağlığı ve hastalıklarına 

yönelik hemşirelik uygulama standartlarına uygun olarak 

bağımsızlığı arttırıcı, işlevselliği sürdürücü, güvenliği sağlayıcı, tedavi 

edici ve komplikasyonları önleyici girişimleri içermektedir (Canat 1994, 

Beitchman and at all 1991, Beitchman and at all 1992, Green 1993, 

Adams and at all 1995). 

1987 yılında Amerikan Hemşireler Birliği, çocuk ruh sağlığı ve 

hastalıklarına yönelik hemşirelik bakımının kalitesini belirleyici standartlar 

geliştirmiştir. Her profesyonel hemşire gibi psikiyatri hemşireleri 

de “Cinsel kötüye kullanım” durumunu yaşayan çocuğa bu standartlar 

202

doğrultusunda bilgi ve becerilerini kullanarak gereken bakım ve 

hizmeti vermektedir (Beitchman and at all 1991, Beitchman and at all 

1992, Green 1993, Adams and at all 1995). 

Psikiyatri hemşiresi hemşirelik tanılarını oluşturmadan önce 

çocuk ya da ergenle mümkün olduğu kadar ayrıntılı öykü alabileceği 

bir görüşme yapmalıdır. Görüşme sırasında şunlara dikkat edilmelidir: 

Çocuktan öykü alırken çocuk veya ergenle yalnız bulunulmalı, 

dostça ilişkili kurulmalı ve destekleyici olunmalıdır. 

Tanışma sonrasında kendisiyle neden görüşüldüğü anlatılmalı ve 

görüşmenin amacı açıklanmalıdır. 

Çocuk veya ergen ile aynı düzeyde oturulmalı, Görüşmeye arkadaşları, 

okulu veya ilgileri hakkında yumuşatıcı konuları sorarak başlanmalıdır. 

Hemşirenin ses tonu ve yüz ifadesi yargılayıcı bir tarzda olmamalıdır. 

Çocuğu ya da ergeni tehdit edici konuşmalar yapılmamalı, Onun 

güvenini kazanmalı ve konuşulanların ikinizin arasında kalacağına 

yönelik güvence verilmelidir. 

Başlangıçta açık-uçlu sorular sorulmalıdır. Açık uçlu sorular şu 

şekilde olabilir: "Birileri sana hoşlanmadığın bir tarzda dokundu 

mu", "Birileri senin özel bölgelerine dokundu mu", " Nasıl oldu", 

"Konuyu biraz daha açar mısın", "Hatırladığın başka birşeyler daha 

var mı", "En son olan olayı bana anlatabilir misin". 

Taciz olayından sonra ağrı, kanama veya idrar yaparken yanma olup 

olmadığı sorulmalıdır. Taciz yapanın ismini ve tacizin nerede olduğu 

öğrenilmelidir. 

Tekrarlayıcı sorulardan kaçınılmalıdır. 

Açık uçlu soruların sorulması bitmiş ve hala cinsel taciz olayı açığa 

kavuşmamışsa, daha özel sorular sorulmalıdır. 

Görüşme sırasında çocuğun davranışları gözlemlenmeli ve kaydedilmelidir. 

Kayıtlar çocuğun ifade ettiği tarzda yazılmalıdır. 

Görüşme sonlanırken çocuğa olan şeyleri anlatmasının doğru bir 

davranış olduğu söylenmelidir. 

Kuzey Amerika Hemşirelik Tanı Birliği- North American Nursing 

Diagnosis Association (NANDA) (2002)’nin geliştirdiği tanı sınıflamaları 

arasında çocuklarda görülen “Cinsel kötüye kullanım” tepkilerine 

ilişkin hemşirelik tanıları yer almaktadır. Psikiyatri hemşiresi çocuk ya 

da ergenle ayrıntılı ve açık bir görüşme yaptıktan sonra bu tanı 

sınıflaması doğrultusunda hemşirelik tanılarını oluşturmaya başlar 

Psikiyatri hemşireleri, çocukların “Cinsel kötüye kullanım”a karşı olan 

tepkileri ile çalışırken bu tepkileri nedene yönelik yaklaşımlarla 

değerlendirip, sistematik bir problem çözme yöntemi olan hemşirelik 

203

süreci doğrultusunda hemşirelik tanılarını kullanarak, uygulamalarını 

yaparlar. Örneğin; “çocuğun geleceğe yönelik olumsuz ifadeleri ve 

kötümserliğine bağlı umutsuzluk duygusu”, “nedensellik ve anlam 

hakkında aşırı uğraşmaya bağlı düşünce sürecinde değişiklik” ya da 

“bireysel başetmede yetersizlik”, “öfke ve öfke dışavurumuna bağlı 

kendine ya da başkalarına zarar verme potansiyeli”, “ kendini kınama 

ve utanca bağlı benlik saygısında azalma” “Cinsel kötüye kullanıma 

bağlı öfkeyi kendisine yöneltmeyle ilişkili suçluluk duygusu” gibi 

hemşirelik tanıları bu süreci yaşayan bir çocuk ya da ergen için en sık 

kullanılan hemşirelik tanılarıdır 

Psikiyatri hemşirelerinin cinsel kötüye kullanım durumu yaşayan 

çocuğa yönelik oluşturdukları bu hemşirelik tanılarına uygun hemşirelik 

girişimlerini planlayıp, uygulama sürecinde doğru yaklaşımları 

göstermeleri çok önemlidir. Bu girişimler, çocuğun yaşına ve gelişim 

dönemine uygun olarak, hemşirelik girişimleri sınıflandırma sistemi 

(Nursing Đntervention Classification-NIC)’ nde belirtilen girişimler listesi 

kullanarak seçilir. 

Yaşanan olay nedeniyle çocuk ve aile suçlanmamalıdır. Çocuğa 

kendisinin hatası olmadığı anlatılmalıdır. Çocuklara, bazı çocukların 

başına da benzer şeylerin geldiği veya gelebileceği anlatılmalıdır. Cinsel 

kötüye kullanıma uğramış çocuklara uygun yaklaşımın sağlanması, 

çocuğun olayı çözümlemesi ve sıkıntısıyla başa çıkması konusunda 

yardımcı olacaktır. Bu sebeple cinsel kötüye kullanım olguları ile 

karşılaşan psikiyatri hemşireleri nasıl davranacakları konusunda 

eğitimli olmalı ve klinik yaklaşımları bilmelidir. 

Sonuç olarak hemşirenin bu durumdaki rolü cinsel kötüye kullanım 

vakalarını tanılayabilmesi, mağduru anlamaya çalışarak, yardım ve 

destek sunabilmesi olarak sıralanabilir. Hemşire tarafından yapılan iyi 

bir değerlendirme, iyi bir girişimi ve yapılandırılmış bir uygulamayı 

getirir. Cinsel kötüye kullanım döngüsünün kırılması açısından hemşire 

önemli bir yere sahiptir. Çocuk ve ergene yaklaşımda, durumun erken 

tanısı ve çözümünde hemşirenin de içinde bulunduğu multidisipliner 

bir yaklaşım gereklidir. Tüm disiplinlerin ortaklaşa çalıştığı bu yaklaşım 

sayesinde çocuğun ve ergenin topluma tekrar kazanımı sağlanacaktır. 

Bumun için hemşirelik girişimlerinin esas alındığı, cinsel kötüye 

kullanıma uğramış çocuk ve ergenin ailesinin de terapi sürecine dahil 

edildiği aile merkezli eğitim ve destek programlarının yürütülmesi 

gerekmektedir. 

KAYNAKLAR 

1. Adams J, McClellan J, Douglass D, McCurry C, Storck M. (1995). “Sexually 

Đnappropriate Behaviors Đn Seriously Mentally Đll Children And Adolescents”. Child 

Abuse Negl;19:555-68. 

204

2. Beitchman JH, Zucker KJ, Hood JE, DaCosta GA, Akman D, Cassavia E. A(1992) 

“Review Of The Long-Term Effects Of Child Sexual Abuse”. Child Abuse Negl;16:101- 

18. 

3. Beitchman JH, Zucker KJ, Hood JE, DaCosta GA, Akman D. A(1991) “Review Of The 

Short Term Effects Of Child Sexual Abuse”. Child Abuse Negl;15:537-56. 

4. Bifulco A, Brown GW, Adler Z. (1991) “Early Sexual Abuse And Clinical Depression 

Đn Later Life”. Br J Psychiatry: 159:115-22. 

5. Briere J, Zaidi LY.( 1989) “Sexual Abuse Histories And Sequelae Đn Female 

Psychiatric Emergency Room Patients”. Am J Psychiatry; 146:1602-6. 

6. Canat S.(1994). “Ergenlerde Aile Đçi Cinsel Taciz”. Çocuk ve Gençlik Ruh Sağlığı 

Dergisi;(1):18-22. 

7. Chu JA, Dill DL.( 1990) “Dissociative symptoms in relation to childhood physical and 

sexual abuse”. Am J Psychiatry; 147:887-92. 

8. Deblinger E, McLeer SV, Atkins M, Ralphe D, Foa E.( 1989). “Post-truamatic stress 

in sexually abused, physically abused, and nonabused children”. Int J Child Abuse 

Negl: 13 (3):403-8. 

9. Elliott DJ, Tarnowski KJ.( 1990) “Depressive characteristics of sexually abused 

children”. Child Psych Hum Dev; 21:37-48. 

10. Everson MD, Boat BW.(1990) “Sexualized doll play among young children: 

implications for the use of anatomical dolls in sexual abuse evaluations”. J Am Acad 

Child Adolesc Psychiatry: 29 (5):736-42. 

11. Fergusson DM, Horwood LJ, Lynskey MT.(1996) “Childhood sexual abuse and 

psychiatric disorder in young adulthood: II. Psychiatric outcomes of childhood 

sexual abuse”. J Am Acad Child Adolesc Psychiatry; 35(10):1365-74. 

12. Fergusson DM, Lynskey MT, Horwood LJ.(1996) “Childhood sexual abuse and 

psychiatric disorder in young adulthood: I. Prevalance of sexual abuse and factors 

associated with sexual abuse”. J Am Acad Child Adolesc Psychiatry; 35(10):1355-64. 

13. Finkelhor D, Hotaling G, Lewis IA, Smith C.(1990) “Sexual abuse in a national 

survey of adult men and women: prevalence, characteristics, and risk factors”. Child 

Abuse Negl;14 (1):19-28. 

14. Fothergill J.(1994) Çocuğun kötüye kulllanımı. Pediyatrik Đleri Yaşam Desteği II. 

Bozkurt K (çev.). Đstanbul: Turgut Yayıncılık ve Tic.A.Ş, 233-42, 1994. 

15. Friedrich WN, Grambsch P, Damon(1992). The child sexual behavior inventory: 

normative and clinical findings. Psychol Asses; 4:303-11. 

16. Foye HR, Sulkes ZB. Sexual abuse. Behrman RE, Kliegman RM (ed.)( 1994). Nelson 

Essentials of Pediatrics. Second edition, Philadelphia: W.B.Saunders Company,: 81- 

83. 

17. Green AH.(1993) Child sexual abuse: immediate and long-term effects and 

interventions. J Am Acad Child Adolesc Psychiatry, 32 :890-902. 

18. Heins T, Gray A, Tennant M.(1990) Persisting hallucinations following childhood 

sexual abuse. Aust NZ J Psychiatry, 24:561-65. 

19. Hibbard RA, Brack CJ, Rauch S, Orr DP.(1988) Abuse, feelings and health behaviors 

in a student population. Am J Dis Child;142:326-330. 

20. Hooper PD. (1990). Psychological sequelae of sexual abuse in childhood. Br J Gen 

Pract.; 40 (330):29-31. 

205

21. Hymel KP, Jenny C.(1996). Child sexual abuse. Pediatrics in Review; 17 (7):236-49. 

22. Kaplan HI(1994) . Sexual abuse. Kaplan and Saddock's Synopsis of Psychiatry, 

Kaplan HI, Saddock B (ed.). 7 th edition, Williams and Wilkins, Baltimore,1788-95. 

23. Kohan MJ, Pothier P, Norbeck JS.(1987). Hospitalized children with a history of 

sexual abuse: incidence and care issues. Am J Orthopsychiatry; 57:258-64. 

24. Kolko DJ, Moser JT, Weldy SR.(1988) Behavioral-emotional indicators of sexual 

abuse in child psychiatric inpatients: a controlled comparison with physical abuse. 

Child Abuse Negl; 12(4):529-41. 

25. Koten Y, Tuğlu C, Abay E.(1996). Üniversite öğrencileri arasında ensest bildirimi. 

Özşahin A (yayın sorumlusu) XXXII Ulusal Psikiyatri Kongresi: Eylül 25-28; Ankara. 

GATA Basımevi1996;154. 

26. McClellan J, McCurry C, Ronnel M, Adams J, Eisner A, Strorck M.(1996) Age onset 

of sexual abuse. Relationship to sexually inappropriate behaviors. Am Acad Child 

Adolesc Psychiatry:35(10):1375-83. 

27. Monck E, Bentovim A, Goodall G, Hyde C, Lwin R, Sharland E.(1993) Child sexual 

abuse: A descriptive and treatment study. London: Her Majesty's Stationery Office. 

28. Mullen PE, Martin JL, Anderson JC, Romans SE, Herbison GP.(1993) Childhood 

sexual abuse and mental health in adult life. Br J Psychiatry; 163:721-732. 

29. Rogers CN, Terry T.(1984). Clinical interventions with boy victims of sexual abuse. 

Stuart IR and Greer JR (ed.). Victims of Sexual Aggression: Treatment of children, 

Women and Men .Newyork: Van Nostrand Reinhold press. 

30. Romans S.(1995). Sexual abuse in childhood and deliberate self-harm. Am J 

Psychiatry;152:1336-42. 

31. Sedney MA, Brooks B.(1984) Factors associated with a history of childhood sexual 

experience in a nonclinical female population. J Am Acad Child Psychiatry. 23: 215- 

18. 

32. Silk K.(1995).Borderline personality disorder symptoms and severity of sexual 

abuse. Am J Psychiatry;152:1059-64. 

33. Singer MI, Patchers MK, Hussey D.(1989). The relationship between sexual abuse 

and substance abuse among psychiatrically hospitalized adolescents. Child Abuse 

Negl: 13(3):319-25. 

34. Smith M, Bentovim A. Sexual abuse. Rutter M, Taylor E, Hersov L (ed.)(1994). Child 

and Adolescent Psychiatry. Third Edition, Newyork: Science Ltd, 230-43. 

35. Stein M, Walker J, Anderson G.(1996). Childhood physical and sexual abuse and 

with anxiety disorders and in a community sample. Am J Psychiatry:153:275-77. 

36. Summit RC.(1983). The child sexual abuse accommodation syndrome. Child Abuse 

and Negl; 7: 177-93. 

37. Wurtele SK, Currien LL, Gillespie EI, Fraklin CF. (1987). The efficacy of a parentimplemented 

program for teaching preschoolers personal safety skills. Behaviour 

Therapy; 22:69-83. 

38. Yalın A.(1995). Okul öncesi çocuklarda cinsel istismarı önleme programı. Çocuk ve 

Gençlik Ruh Sağlığı Dergisi; 2(1):19-27. 

39. Yates A.(1991). Childhood Sexuality. Lewis M (ed.). Child and Adolescent Psychiatry. 

Baltimore, Williams and Wilkins, 195-215. 

206


KĐŞĐLERARASI ĐLĐŞKĐLERDE ÇATIŞMA VE ÇATIŞMA YÖNETĐMĐ 

CONFLICT AND CONFLICT MANAGEMENT IN RELATIONSHIPS 

Olcay ÇAM* 

Ebru AKGÜN** 

*Ege Üniversitesi Hemşirelik Yüksek Okulu 

**Dokuz Eylül Üniversitesi Hemşirelik Yüksek Okulu 

Anahtar Sözcükler: Çatışma, Çatışma Yönetimi 

Key Words: Conflict, Conflict management 

ÖZET 

Kişilerarası ilişkilerde kaçınılmaz bir durum olan kişilerarası çatışmalar, 

birbirleriyle etkileşim halinde bulunan iki veya daha fazla kişi arasında 

uzlaşmaz hedefler, düşünceler, duygular ve davranışların varlığından kaynaklanır. 

Kişilerarası çatışmaların nedenleri incelediğinde; farklı biliş, algı, duygu, 

bilinçdışı ihtiyaçlar, iletişim becerileri gibi kişisel faktörlerden, kültürel 

faktörlerden, rol farklılıklarından, sosyal ve fiziksel çevreden kaynaklandığı 

ortaya çıkmıştır. Çatışma kişilerarası ilişkilerin bozulmasına, kişilerin stres 

yaşamasına, mide rahatsızlıkları, baş ağrıları gibi somatik rahatsızlıklar ve 

depresyon, anksiyete gibi psikolojik belirtiler göstermelerine neden olurken; 

olumlu yönetildiğinde ise bireysel gelişimi sağlayan, problem çözme becerilerini 

geliştiren bir durumdur. Literatürde çatışma çözümüne yönelik beş yaklaşım 

veya yöntem belirtilmiştir, kaçınma, hükmetme, uyma, uzlaşma ve bütünleştirme. 

Kişiler içinde bulundukları durumu tanımlamalı ve duruma uygun çatışma 

çözme yöntemine karar vermelidirler. 

SUMMARY 

Conflict is a natural part of human relationships. Conflict has been defined a 

tension arising from differences in ideas, values or feelings between two or more 

people. The causes of interpersonal conflicts are individual differences like; cognition, 

perception, feelings and communuciation skills, cultural factors, role differentiation, 

social and pyhsical enviroment. Being in conflict threatens relationships, cause 

stress and psychosomatic complaints such as persistent headaches, upset stomach, 

anxiety and depression. Managing conflict succesfully promotes individual 

growth and enhances problem solving skills. Five common approaches or 

strategies to conflict resolution have been identified within the literature; 

dominating, avoiding, obliging, compromising and integrating.. People need to 

identify situation and decide which conflict management strategy they will use. 

207

GĐRĐŞ 

Đnsanların etkileşim halinde olduğu her ortamda çatışma kaçınılmaz 

bir olgudur. Çatışma psikolojik bir süreç olarak, ya bireyin kendi içinde 

ya da bireyler arasında en az iki temel farklılığın uyuşmazlığı şeklinde 

tanımlanabilir ( Arnold, Boggs 1999, Karip 2003, Kavalcı 2001). Birinin 

davranışları diğer kişi veya kişilerin gereksinimlerine ters düşüyor, 

karşılanmasını engelliyor ya da değerleri birbirine uymuyorsa bu kişiler 

arasında ortaya çıkan anlaşmazlıktır ( Arnold, Boggs 1999, Almost 

2006, Kavalcı 2001, Üstün, Akgün, Partlak 2005). Çatışmalar günlük 

hayatın bir parçasıdır. Ancak pek çok kişi tarafından çatışma, 

ayrılıklara, strese, sosyal kargaşaya ve şiddete sebep olduğu için 

olumsuz olarak görülmekte hatta bir ilişkinin iyi olduğunun en önemli 

işaretinin çatışma içermemesi olduğu düşünülmektedir. Oysa çatışma 

içermeyen bir ilişkinin sağlıklı bir ilişki olduğu düşünülemez.Çatışma 

‘‘en az iki taraf arasında, değer, fikir, inanç, ilgi, algı, kültürel faktörler, 

sosyal roller, ihtiyaçlar, iletişim becerileri yönünden farklılıklar olduğu 

durumlarda yaşanabilen, gerilim, engellenme, rekabet, değişiklik ve 

müdahaleler yaşanan durumlardır” şeklinde tanımlanabilir (Arnold, 

Boggs 1999, Cüceloğlu 2005). 

Çatışma olumlu yönetildiğinde kişinin kendini tanımasına, karşıdaki 

kişinin özellikleriyle ilgili farkındalığını arttırmasına, ilişkilerde çözülmesi 

gereken problemlerin farkına varılmasına, değişimi cesaretlendirmesine, 

problem çözme için enerji ve güdülemenin artmasına, büyük problemler 

olarak algılanan küçük sorunları ortaya çıkarmasına katkıda bulunur. 

Çatışma iyi yönetilemediğinde ise kişiler stres yaşar, ilişkileri bozulur, 

kişiler mutsuz olur, somatik (mide rahatsızlıkları, baş ağrıları) ve 

psikolojik (depresyon, anksiyete) belirtiler gösterirler (Arnold, Boggs 

1999, Almost 2006, Balzer 1999). 

ÇATIŞMANININ AŞAMALARI 

Tekarslan ve Kılınç’ın (2000) belirttiğine göre; Pondy ( 1967) 

çatışmada beş aşama olduğunu belirtmiştir. 

1.Gizil Dönem: Çatışmanın oluşabilmesi için gerekli koşullar 

mevcuttur fakat çatışma henüz ortaya çıkmamıştır. 

2. Algılanan çatışma: Bireyler çatışmanın farkına varmışlardır. 

3. Hissedilen çatışma: Çatışma bu dönemde kişiselleşmiştir ve 

kişiler anksiyete, öfke hissetmektedirler. Gerilim oluşmuştur ancak 

henüz çatışma hala açığa çıkmamıştır. 

4. Çatışmanın Görülmesi: Çatışma artık taraflar için açık hale 

gelmiştir, çatışma ilgili davranışlar açık bir şekilde gözlemlenir. 

208

5. Çatışmanın sonuçlanması: Çatışma herhangi bir yöntemle 

sonlandırılır ve yeni koşullar oluşur. 

Almost’un belirttiğine göre (2006) çatışma aşamaları; farkındalıkla 

başlar, bu dönemde kişilerde çeşitli duygu ve düşüncelere olası tepkilerin 

gelişme aşamasıdır. Bütün bu tepkilerle kişiler, gözlenebilir davranışların 

oluşmasıyla sonuçlanacak çatışma durumuyla baş etmeye çalışırlar. 

Diğer kişiden tepki gelmesiyle süreç devam eder, çünkü her bireyin 

tepkisi diğerinin tepkisini uyarır. Etkileşim geliştikçe davranışları 

doğrudan etkileyen çatışmayla ilgili duygu ve düşünceler değişebilir. 

Daha sonra çatışma sonuçlanır. Bu sonuçlar her iki kişi içinde ortak 

bir anlaşma, her iki kişininde kaçınması, tek bir kişinin kontrolü veya 

çatışmanın çözümsüzlüğü şeklinde olabilir (Almost 2006). 

ÇATIŞMA NEDENLERĐ 

Kişiler arası çatışmalar, birbirleriyle etkileşim halinde bulunan iki 

veya daha fazla kişi arasında uzlaşmaz hedefler, düşünceler, duygular ve 

davranışların varlığından kaynaklanır. Kişilerarası çatışmaların başlangıç 

nedenleri farklı biliş, algı, duygu, bilinçdışı gereksinimler, iletişim becerileri 

gibi kişisel faktörlerden, kültürel faktörlerden, rol farklılıklarından, 

sosyal ve fiziksel çevreden kaynaklanabilir. Bireyler tüm bu özellikleri 

yönünden birbirlerinden farklı olduklarından çatışma yaşamaları 

kaçınılmazdır (Arnold, Boggs 1999, Almost 2006, Cox 2003, Dökmen 

1994, Üstün, Akgün, Partlak 2005). 

KĐŞĐSEL FAKTÖRLER 

Her birey kendine özgüdür. Farklılaşan fikirler ve değerler çatışma 

yaratır. Benzer değerlere sahip olan kişiler birbirleriyle daha kolay 

iletişim kurarlar ve kişilerarası gerilim riski düşer. Kişilerin birbirlerine 

duydukları güven ve saygı artar. Yapılan araştırmalarda kişilik ve 

tutum gibi bireysel özelliklerin çatışma üzerinde minör etkisi olduğu 

bulunmuştur. Demografik farklılıklar kişilerarası iletişimde çatışmayı 

etkileyen diğer bir faktördür (Almost 2006, Valentine 1995). Valentine 

ve arkadaşlarına göre (1995) cinsiyet farklılıkları çatışmayı arttırır. 

Çatışmaya neden olan bir diğer kişisel faktör algılamadır. 

Algılama bireyin yaşadığı dünyayı hissetmesi, yorumlaması ve kavrama 

deneyimleridir. Algılama kişilerin davranışlarını, duygularını ve fiziksel 

tepkilerini etkiler. Đletişim sürecinde karşı taraf gönderilen mesajı alırken 

onu algıladığı biçimde yorumlar ve anlam verir. Duygu ve davranışlar 

bu yorumlar ve anlamlar sonucunda ortaya çıkar. (Duygulanım süreci, 

şekil 1) 

209

Görmek 

Duymak 

Tatmak 

Koklamak 

Dokunmak 

Davranışsal 

Tepkiler 

Çevresel olay 

5 duyu ile algılanır 

Kavramsal 

Tepkiler 

Đnanç, yorum, 

değer kalıpları 

Olayla ilgili 

düşünceler 

Đç konuşmalar 

DUYGULANIM SÜRECĐ 

Biyofizyolojik 

Tepkiler 

DUYGU HALĐ 

Şekil 1: Özer K. : Ben Değeri Tiryakiliği, Sistem yayıncılık, Đstanbul, (2000a). 

Şekilde görüldüğü gibi olay veya durum kişi tarafından beş 

duyusuyla algılanır. Algılama sonucunda kişi inançları, değerleri, 

önceki deneyimleri sonucunda iç konuşmalar yapar ve otomatik 

düşünceler ortaya çıkar. Bu konuşmalar ve düşünceler doğrultusunda 

olayla ilgili duygu ve davranışları ortaya çıkar. Algılama sürecini 

kişilerin içinde bulundukları ortam (ses, ısı, başka insanların varlığı), 

kavramsal tepkileri ise kişilere bağlı özellikler; bilgi, daha önceki 

yaşanmışlıklar, kültürel özellikler, değerleri, otomatik düşünceleri 

etkiler. Kişiler verilen mesajı farklı bir şekilde yorumlar ve tepki 

verirler. Bu durum çatışmaların yaşanmasına neden olabilir. Otomatik 

düşünceler, bilişsel çarpıtma ve yanılgıların ortaya çıkmasına neden 

olabilir. Bilişsel çarpıtma ve yanılgılar değişik iletişim çatışmalarına 

neden olabilir. Örneğin aşırı genellemeci ve değiştirme gayreti olan bir 

kişi önyargılı ve toptan reddedici davranabilir. Çatışmalara neden olan 

bilişsel çarpıtma ve yanılgılar aşağıda belirtildiği gibidir ( Cüceloğlu 

2005, Dökmen 1994, Özer 2000b, Tekarslan ve Kılınç 2000, Üstün, 

Akgün, Partlak 2005); 

Filtreleme, Kişi belirli bir bütünü, bireyi, olayı, bir tek öğeye 

dayalı olarak diğer öğeleri ya saf dışı ederek ya da onlara seçici bir 

körlük geliştirerek değerlendirmesidir. 

Aşırı genelleme; Birey karşılaştığı olumsuz bir durumu ya da 

olayı aşırı derecede genellemeye yönelir. Aşırı derecede genelleme 

yapma eğilimi olan kişiler karşılarında bulunan kişilerle ilgili herhangi 

bir olumsuzluğu, bireye yönelik genel bir olumsuzluk yargısına 

dönüştürürler. 

210

Kişiselleştirme; Kişinin, aslında hiç bir etkisi olmadığı halde, 

başkalarının uğradığı sıkıntılardan, ortaya çıkan sorunlardan kendisini 

sorumlu tutması, kişiselleştirmesidir. 

Kutuplaşmış düşünce; (ya hep ya hiç yaklaşımı) Kişiler orta yolu 

düşünmezler. 

Akıl okuma; Birey karşısındaki kişiye önyargılarla yaklaşır ve 

karşısındaki kişiyi dinlemek ve söylediklerini onun ifade ettiği biçimde 

anlamak yerine onun davranışlarını varsayımlarla açıklar ve bu 

varsayımların doğruluğunu kontrol etmeden, bu doğrultuda hareket 

eder. Karşı tarafın davranışının nedeni bilinmeden, davranış olumsuz 

bir düşünce ya da niyete dayandırılır. 

Olumsuz abartma (facialaştırma); Kişi küçücük bir olayı 

abartarak bir felaket olacakmış gibi algılar. 

Meli,- malı’lık; Belirsizlik, olasılık, seçenekçilik yaşamsal bir olgu 

değildir. Her şey açık “bireysel yasalara” bağlıdır. Hem kişi, hem de 

başkaları için nerede ne yapılması ve yapılmaması gerektiği kuralların 

denetimindedir. Bu tarz düşünen kişi en doğru davranışaları 

kendisinin gösterdiğine inanır, kişilerarası ilişkilerde neyin doğru neyin 

yanlış olduğunu çok iyi bilir. Diğer kişilerin davranışları, bireyin kendi 

doğrularına uymuyorsa onlara karşı öfke duyar, sürekli olarak 

görüşlerinin, dünya hakkındaki düşüncelerinin ve davranışlarının 

doğruluğunu ispatlamaya çalışır. Başkalarının görüşlerindeki farklılığa 

ilgisi yok denecek kadar düşüktür. Bu yüzden sık çatışma yaşarlar 

(Cüceloğlu 2005, Dökmen 1994, Özer 2000b, Üstün, Akgün, Partlak 

2005). 

Değiştirme yanılgısı; Kişiler diğer kişilere kendi doğrularını 

kabul ettirerek, onların kendi istekleri doğrultusunda davranmalarını 

isterler. 

Suçlama; Suçlama başkalarına ve kişinin kendisine yönelik 

olabilir. Kişi ilişkilerde ya sorumluluğu almaz karşısındaki kişiyi suçlar, 

yada bütün sorumluluğu alarak kendisini suçlar.Kişinin karşısındaki 

bireyi suçlaması çatışmalara yol açarken, kendisini suçlaması çatışma 

yaşanmasını engeller. 

Özveri seferberliği; Kişi başkalarının saptanmış olduğu doğrular 

için, onların istekleri doğrultusunda yaşaması gerektiğine, ama eninde 

sonunda bu seferberliğin ona mutluluk getireceğine inanır (Cüceloğlu 

2005, Dökmen 1994, Özer 2000, Üstün Akgün, Partlak 2005). 

Bir diğer faktörde kişilerin yaşama bakış tarzları, gösterdikleri 

davranış tarzlarıdır. Kişiler atılgan, pasif, saldırgan olmak üzere üç 

değişik davranış tarzında davranabilirler. 

211

Bir çok insan diğerleriyle ilişkilerinde benzer iletişim örüntüleri 

gösterirler. Kişilerarası ilişkilerde bu tip özellikler tarz olarak 

nitelendirilir. Đnsanlar kendi iletişim tarzlarını geliştirirler. Kişilerin bir 

çok tarzı kullanmaları olasıdır. Fakat her insan belli durumlarda belli 

iletişim tarzlarını tekrarlar. Üç farklı iletişim tarzı vardır (Arnold, 

Boggs1999, Balzer 1999, Pettrey 2003, Üstün, Akgün, Partlak 2005). 

PASĐF DAVRANIŞ: Pasif davranış gösteren kişiler genellikle özür 

dilerler, nadiren farklı düşünürler. Her zaman diğerlerinin onaylarına 

ihtiyaçları vardır. Kendi haklarını, gereksinimlerini göz ardı ederler ve 

istediklerini açıkça ifade etmezler. Kendilerine çok az saygı gösterirler. 

Çatışmalardan kaçınırlar, hayır demekte zorlanırlar, insanların 

duygularını incitmekten korkarlar. 

SALDIRGAN DAVRANIŞ: Saldırgan davranış gösteren kişilerin 

kişilerarası ilişkilerdeki temel amaçları kazanmak, baskın olmak, 

zorlamak diğer insanlardan daha güçlü olmaktır. Genellikle yakın ilişki 

kurma konusunda başarısızdırlar. Her zaman kendi isteklerinin olmasını 

isterler. Çatışmalarda genel yaklaşımları kendi isteklerinin olması 

yönündedir. En çok çatışmaya yol açan davranış tarzı saldırgan davranış 

tarzıdır. Kişi bencil olduğu için kendi istekleri ve amaçları diğer 

kişilerin istek ve amaçlarından daha önemlidir. Saldırgan davranış açık 

bir şekilde görülebildiği gibi, karşı tarafı suçlu hissettirerek, duygu 

sömürüsü yaparak ve imalı konuşarak gizli bir şekilde de görülebilir. 

ATILGAN (GĐRĐŞKEN) DAVRANIŞ: Kendine güvenir. Kendine ve 

başkalarına saygılıdır. Duygu ve düşüncelerini rahatça ifade eder. 

Diğer insanların gereksinim ve beklentilerine duyarlıdır. Ne istediğinin 

ve neye gereksinimi olduğunun farkındadır. Gereksinimlerini karşılarken 

başkalarının gereksinimlerine saygılıdır. Gerek olduğunda yardım ve 

bilgi isteyebilir. Postürleri dik, kendinden emin görünürler. Eylemleri 

sözleriyle uyuşur. Açık iletişim kurarlar. Çatışmalarda her iki taraf 

içinde sorunun çözülmesini isterler (Arnold, Boggs 1999, Balzer 1999, 

Pettrey 2003, Üstün, Akgün, Partlak 2005). Duygular çatışma sürecinin en 

önemli öğelerinden birisidir. Duygusal tepkiler, ve duygulardan 

kaynaklanan davranışlar çatışmanın ortaya çıkmasını ve etkili bir 

şekilde yönetilmesini etkiler. Çatışma sürecinde görülen suçlama, 

gizleme, bastırma, yansıtma gibi duygusal tepkiler çoğu zaman bilinçli 

ve isteğe bağlı değildir. Çoğunlukla bireyler bu tepkilerin farkına 

varma, tepkileri belirleme ve yapıcı bir biçimde ifade etmede güçlük 

yaşarlar. Kişilerin tepkilerinin ve duygularının farkına varması, kişinin 

kendini tanıması ile mümkündür. Kendini tanıma, kişinin kendisiyle, 

düşünce ve duygularıyla ilişki kurması, kendinde olup biten duygusal 

ve düşünsel süreçtir. Kendini tanıyan bir kimse dış dünyadaki 

olayların ve iç dünyasında oluşan yaşantıların çoğu kez farkındadır. 

Böyle biri çevresindeki kişilerin kendisini nasıl etkilediğinin farkında 

212

olduğu kadar, kendisininde çevresini nasıl etkilediğini bilir, böylece 

kendi yaşamını yönetebilir. Kişinin kendini tanıması, çatışma 

durumlarında verdiği tepkilerin ve duyguların farkında olması, 

duygularını kontrol edebilmesi çatışmanın ortaya çıkmasında ve 

çatışma sürecinde etkin olarak önemli bir rol oynar (Arnold, Boggs 

1999, Balzer 1999, Pettrey 2003, Üstün, Akgün, Partlak 2005). 

“Kendini yetersiz gören insan tereddüt içinde beklerken, 

girişken insan hata yapmaktan korkmadığından daha üstün 

hale gelir.” 

Henry C. Link 

Çatışma sürecinde yaşanan ve süreci etkileyen en önemli duygu 

öfke duygusudur. Öfke, bireysel bir tehdit algılandığında veya engellenme 

ile karşılaşıldığında, yaşanan çaresizliğin, tehdidin özelliğine göre basit 

bir sinirlilik veya kızgınlık halinden, şiddete kadar değişen bir duygudur. 

Öfkenin kontrol edilememesi çatışma sürecini olumsuz etkiler ve 

çatışmanın yıkıcı sonuçlarının ortaya çıkmasına neden olur (Arnold, 

Boggs 1999, Balzer 1999, Pettrey 2003, Üstün, Akgün, Partlak 2005) . 

Çatışmalara yol açan kişisel faktörler incelendiğinde, en önemli 

faktörlerden birisi kişinin sahip olduğu iletişim becerileridir. Đletişim en 

az iki kişi arasında sözel yada sözel olmayan iletilerin sunulması ve 

alınması sürecidir. Đletişim sürecinde taraflar düşüncelerini, duygularını ya 

da bir bilgiyi sözcüklerle, ses tonuyla, fizyolojik görünüm, hareket ve 

duruşlarıyla karşı tarafa iletmeye çalışır. Đletişim sürecinde ortaya çıkan 

problemler nedeniyle iletişim kurulamadığında çatışmalar yaşanabilir. 

Dinleme, empati, geribildirimde bulunma, sözsüz iletişimi doğru kullanma, 

ben dilinin kullanımı gibi iletişim becerilerinin doğru kullanılması 

çatışmaların ortaya çıkmasını engellerken, var olan çatışmaların etkili 

bir şekilde yönetilmesine neden olur. Dinleme karşıdaki kişinin iletmek 

istediği mesajı onun iletmek istediği şekilde duymayı sağlar. Dinleme 

etkili iletişimin kurulmasında ve sürdürülmesinde ön koşuldur. Kişiler 

dinlenmediklerini hissettiklerinde iletişimi keserler. Dinleme ve empati 

becerileri çatışma sürecinde karşıdaki kişiyi anlamayı sağlar. Ben 

dilinin kullanımı bireyin karşılaştığı durum ya da davranış karşısında 

bireysel tepkisini duygu ve düşüncelerle açıklamayı sağlar. Ben dilinin 

kullanılarak kişi kendi duygu ve düşüncelerini ifade ettiği için 

karşısındaki kişi kendisinin suçlandığını yargılandığını hissetmez. Kişinin 

suçlanmasını ve yargılanması kişinin savunucu iletişime geçmesini 

sağlar. Savunucu iletişim kişinin benliğine yönelik bir tehdit karşısında 

benlik bilincini koruma gereksiniminden kaynaklanır. Savunucu durumda 

olan kişi konudan söz etmek yerine, karşısındaki kişiye nasıl göründüğünü 

düşünür. Karşısındaki kişiyi nasıl alt edeceğini, tartışmayı nasıl 

kazanacağını, nasıl baskın çıkacağına, karşısındaki kişinin sözel 

213

saldırısına nasıl karşı koyacağına zihnini yorar. Kişi savunucu iletişimi 

kullanıyorsa karşı tarafta savunucu olur. Đletişimde savunuculuk 

sadece sözel iletişimde değil, beden hareketlerinde, yüz ifadelerinde ve 

ses tonunda da kendisini gösterir. Savunuculuk arttıkça iletişimin 

bozulduğu ve yanlış anlamaların arttığı belirlenmiştir (Arnold, Boggs 

1999, Almost 2006, Balzer 1999, Cüceloğlu 2005, Dökmen 1994, 

Kunakviktikul, Nuntasupawat 2000). 

Sözcükler iletişim sürecinde tek başına bir anlam taşımaz, 

sözcüklerin ifadesi yüz ifadesi, el-kol hareketleri, beden duruşu, ses 

tonuyla yani beden diliyle anlam kazanır. Çatışmalara yol açan hatalı 

sözsüz iletişim davranışları yüksek ve kısık sesle konuşma, yüzüne 

bakmama, yok sayma ve sözlü mesajlara uygun olmayan beden dilidir 

(Arnold, Boggs 1999, Almost 2006, Balzer 1999, Cüceloğlu 2005, 

Dökmen 1994, Kunakviktikul, Nuntasupawat 2000). 

KĐŞĐLERARASI FAKTÖRLER; Güven, kişilerin davranışları/ 

olayları yorumlamalarında önemli bir rol oynamaktadır. Güven kişilerin 

ilişkilerinde risk almalarını ve kişilerin davranışlarını ilişki sürecinde 

davranışlarını tahmin etmeyi sağlar. Eğer kişiler birbirlerine güvenirlerse, 

anlamsızlıkları kabul eder ve davranışları negatif olarak daha az 

yorumlarlar. Adaletsizlik ve saygısızlık olduğuna dair algılar çatışmaya 

neden olur (Almost 2006). 

ÇATIŞMA ÇÖZÜMÜ 

Çatışma çözümü genel olarak uyuşmazlıkları yatıştırma için bir 

süreç olarak tanımlanmıştır. Karip (2003) çatışma çözümünü “tarafların 

çatışmayı uygun bir sonuca götürmek için kendi uyuşmazlıkları için 

uğraştıkları bir süreç” olarak tanımlamaktadır. Çatışma çözümünde birden 

fazla yöntem kullanılmaktadır. Ancak hangi çatışmada hangi yöntemin 

kullanılacağına karar verilebilmesi için kullanılan yöntemlerin olumlu 

ve olumsuz sonuçları bilinmelidir. 

Çatışma yönetim stratejilerinde iki boyut vardır. Bunlardan birincisi 

taraflardan her birinin kendi ilgi ve ihtiyaçlarının doyurulmasına 

verdikleri önemin derecesi, ikinci boyut ise taraflardan her birinin diğer 

tarafın ilgi ve ihtiyaçlarına verdikleri önemdir. 

Çözülmemiş çatışmalar zaman ve enerji kaybettirir ve yeni 

çatışmaların oluşmasını sağlar. Çatışma çözümlendiğinde ise ilişkileri 

güçlendirir. Başarılı bir çatışma çözümünün anahtarı uygun tepkiyi 

verebilmek ve uygun tekniği kullanabilmektir. Her bir teknik sonuca 

ulaşabilmek için farklı yollar sunar. Çatışma çözümleriyle ilgili üç 

değişik yaklaşım vardır (Arnold, Boggs 1999, Balzer 1999, Iocana 2003, 

Pettrey 2003); 

214

1-Kazan-Kaybet Yaklaşımı; Kazan-kaybet yaklaşımında ben 

kazanayım karşı taraf kaybetsin düşüncesi hakimdir. Bu yöntemde gereksinimleri 

karşılamak için güç kullanılır. Karşı tarafın gereksinimleri 

giderilmez. Sonuçları şu şekilde olabilir. Güç kullanıldığı için korku 

vardır. Arkadan sürekli olarak eleştirilir. Açık bir iletişim söz konusu 

değildir. Saldırgan ve maniplatif davranış tarzına sahip, yaşama bakış 

açısı bencil olan kişiler bu yaklaşımı benimserler. Önemli olan onların 

gereksinimleridir (Arnold, Boggs 1999, Coleman 2000, Karip 2003, 

Kavalcı 2001). 

2-Kaybet-Kazan yaklaşımı; Kaybet-kazan yaklaşımında karşımızdaki 

kişinin gereksinimleri karşılanır, kişinin kendi gereksinimlerimi 

karşılanmaz. Sürekli olarak boyun eğen, benlik saygıları düşük olan 

pasif davranış tarzına sahip insanların kullandığı yöntemdir. Sürekli 

kaybeden kişi kendisine olan saygısını yitirir, sorun ve gereksinimlerini 

söylemekten vazgeçer, engellenir ve öfke yaşar (Arnold, Boggs 1999, 

Coleman 2000, Karip 2003, Kavalcı 2001). 

3-Kazan-Kazan Yöntemi; Kazan- kazan yöntemi her iki tarafında 

gereksinimlerinin karşılandığı hem de güç kullanmalarını gerektirmeyen 

bir yöntemdir. Her iki tarafta çatışma çözümünü, birlikte arayıp kabul 

edecekleri bir sorun olarak görür. Bu yöntemde problem çözme yöntemi 

kullanılır. Kazan- kazan yaklaşımını atılgan davranış tarzına sahip, 

yaşama bakış açısı biz olan kişiler kullanırlar (Arnold, Boggs 1999, 

Coleman 2000, Karip 2003, Kavalcı 2001). 

Rahim ve Magner’e göre (2000), hükmetme, kaçınma, uyma, 

uzlaşma ve bütünleştirme olmak üzere kişilerin beş farklı çatışma biçimleri 

vardır. Kişiler çatışmayla karşılaştıklarında bu çatışma biçimlerini 

kullanırlar. 

ĐLĐŞKĐ 

Çok önemli 

UYMA 

BÜTÜNLEŞTĐRME 

UZLAŞMA 

KAÇINMA 

HÜKMETME 

Az Önemli 

AMAÇ 

Rahim A., Magner N. Do justice perceptions ınfluence styles of handling conflict with 

supervisors: What justice perceptions, precisely The International Journal of Conflict 

Management, Vol.11,No: 1, 2000, pp: 11. 

215

Hükmetme biçimiyle çatışma çözmeye çalışan kişiler için 

kendileri, ilişkilerinden daha önemlidir. Bu kişiler çatışmalarda kendi 

çözümlerini karşı tarafa kabul ettirmeye çalışırlar. Diğer kişinin veya 

kişilerin ihtiyaçlarıyla ilgilenmezler ve çatışmanın mutlaka bir kişinin 

kaybetmesi ve bir kişinin kazanmasıyla sonuçlandığını düşünürler. 

Zorlayıcı, hükmedici davranışla birlikte, suçlayıcı, reddedici, emredici, 

sorgulayıcı, önyargılı ve sorumluluğu kabul etmeyen bir dil kullanırlar. 

Ayrıca çatışmanın çözümü için güçlerinide kullanırlar. Kullanılan bu 

yöntemde, zorlayıcı ve hükmedici davranışla birlikte kullanılan dil, 

ilişkinin bütünüyle bozulmasına ve hükmeden tarafın da kısa dönemde 

elde ettiği sonuçların uzun dönemde geçersiz hale gelmesine neden 

olabilir (Arnold, Boggs 1999, Balzer 1999, Karip 2003, Kavalcı 2003, 

Şahin 2005). 

Uyma biçimiyle çatışmaları çözmeye çalışan kişiler için ilişkileri 

kendilerinden ve kendi ihitiyaçlarından daha çok önem taşır. Bu kişiler 

çatışmadan karşıdakine uyarak kaçınabileceğini ve çatışmaların ilişkilere 

zarar vermeden çözülemeyeceğini düşünürler. Onlar eğer çatışma devam 

ederse birisinin zarar göreceğinden ve bunun ilişkiyi yıkacağından 

korkarlar. Uyma stratejisini kullanan birey diğeri ile aynı görüşte 

olduğunu, onun beklenti ve isteklerini kabul ettiğini belirten ifadeler 

kullanır. Kendi beklentilerini ifade etmeyerek, işbirliği ve uyum yerine, 

yalnızca taraflardan birinin diğerine uyması söz konusudur. Uyma 

yöntemi ilişkide diğerinin istekleri karşılandığı için ilişkide sorun 

yaratmaz, ancak uymayı kullanan kişinin kendi istekleri ve ihtiyaçları 

karşılanmadığı için uzun dönemde bireyi olumsuz etkileyeceğinden 

etkili bir iletişim biçimi ve çatışma çözme yöntemi değildir. Uyum gösteren 

birey problemin çözümüne yönelik olarak iletişime anlamlı bir katkı 

sağlamaz. Taraflardan biri kendisinin hatalı olduğunu düşünüyorsa, 

konu diğer taraf için çok önemliyse, taraflardan biri diğerine göre daha 

zayıfsa ve ilişkinin devamlılığı çok önemliyse bu yöntem tercih edilebilir 

(Arnold, Boggs 1999, Balzer 1999, Karip 2003, Kavalcı 2003, Şahin 2005). 

Uzlaşma biçimiyle çatışmalarını çözmeye çalışan kişiler kendi 

amaçlarına ve başkalarıyla ilişkilerine karşı ılımlıdırlar. Bir uzlaşma 

yolu ararlar, kendi amaçlarından taviz verirler ve karşı tarafı da kendi 

amaçlarından taviz vermeleri için ikna ederler. Đki tarafında bir şeyler 

kazanacağı bir çözüm yolu ararlar. Taraflar kısa yoldan bir çözüm 

bulabilmek için nelerden vazgecebileceklerini ve diğerinin orta yolu 

bulmak için nelerden vazgeçmesi gerektiğini ifade ederler. Böylece her 

iki tarafında ihtiyaçları belirli bir ölçüde olsa karşılanmış olur. Đşbirliği 

stratejisi ile karşılaştırıldığında taraflar kendilerini iletişimde daha az 

yeterli görürler. Her iki tarafında amacı kısmen karşılandığı için 

taraflar iletişimde ancak belirli düzeyde etkili olurlar. Tarafların işbirliği 

yapamadıkları bir durumda uzlaşmak zorunluluğunu hissetmeleri, 

durumun ve ilişkinin niteliğinden kaynaklanır. Eğer görüş birliği 

216

sağlanamıyorsa, her iki tarafta eşit ölçüde güçlüyse karmaşık bir soruna 

geçici bir çözüm ihtiyacı varsa kullanılabilir. Bu anlamda uzlaşmayı hiç 

bir zaman taviz ya da ödün vermekle eş değer görmemek gerekir. 

(Arnold, Boggs 1999, Balzer 1999, Karip 2003, Kavalcı 2003, Şahin 2005). 

Kaçınma biçimiyle çatışmalarını çözmeye çalışan kişiler için 

kendi kişisel amaçlarından ve ilişkilerinden vazgeçerler. Kaçınma 

biçimini benimseyenler çatışma yaratacak kişi ve konulardan fiziksel ve 

psikolojik olarak uzak durmaya çalışırlar. Bu tepkilerle birlikte konuyu 

değiştirmeye çalışan, problemin varlığını ret eden, problemi hafife alan, 

karşı tarafı aslında problem yokken problem çıkarmakla suçlayan 

ifadeler kullanabilirler. Bazı durumlarda ise kaçınma stratejisini kullanan 

taraf, diğeri ile etkileşimi mümkün kılmayacak biçimde fiziksel olarak 

uzak durmayı tercih edebilir. Kaçınma davranışı etkili ve ilişkinin 

sürekliliği ve sağlığı bakımından uygun bir yöntem değildir. Kaçınmada 

kullanılan dil, bu dili kullanan tarafın amaçlarının gerçekleşmesine 

katkı sağlamayacağı gibi, diğerinin de ihtiyaçlarını karşılamaz, hatta 

daha saldırganlaşmasına, daha çok stres hissetmesine, ilişkinin 

dahada gerilmesine neden olabilir. Ancak kaçma yöntemi yüzleşmenin, 

çatışmaya girmenin çok olumsuz sonuçlar doğuracak olması gibi, 

zaman kazanmaya ihtiyaç varsa uygun bir yöntem olabilir (Arnold, 

Boggs 1999, Balzer 1999, Karip 2003, Kavalcı 2003, Şahin 2005). 

Bütünleştirme biçimiyle çatışmaları çözmeye çalışan kişiler için 

hem amaçları hem de ilişkileri önemlidir. Bu kişiler çatışmaları 

çözülmesi gereken problemler olarak görürler ve hem kendilerinin hem 

de karşılarındaki kişilerin amaçlarına ulaşabilecekleri çözüm yolları 

ararlar. Bu kişiler çatışmayı bir problem olarak görürler, her iki tarafı 

da memnun edecek çözümlere ulaşmadan, gerilimi ve olumsuz 

duyguları tümüyle çözmeden tatmin olamazlar. Bu yöntem analitik, 

bütünleştirici- uzlaştırıcı bir dil kullanımını içerir. Analitik bir dilin 

kullanımı; problemin tanımlanması açıklanması, sınırlarının ve niteliğinin 

belirlenmesine yönelik ifadelerin kullanılması ve karşı tarafın nezaket 

kuralları çerçevesinde çözüme katkısının istenmesi demektir. Bütünleştirici-uzlaştırıcı 

bir dilin kullanımı, destekleyici, sorumlulukları 

kabul eden ifadeleri içerir. Birey diğerini dinleyerek kendi bakış 

açısında uyarlamalar yapabilir ve probleme ilişkin algısında ortaya 

çıkan değişiklikleri paylaşabilir. Bütünleştirme yöntemi kişiler için hem 

uygun hemde etkili bir çözümü mümkün kılar. 

Đşbirliği yöntemi aşağıda belirtilen altı adımdan oluşmaktadır 

(Arnold, Boggs 1999,Balzer 1999, Karip 2003, Kavalcı 2003, Şahin 

2005). 

1. Problemi Tanımlama; Bu süreçte taraflar kendileri için 

önemli olan noktaları açıklamalı ve probleme ilişkin gerçek duygu ve 

düşüncelerini paylaşmaya özen göstermelidir. Problemin tanımlanmasında 

217

ortak bir anlayışın geliştirilmesi tarafların ve çıkarlarında farklılıklarını 

ortadan kaldırmaz. Ancak, problemin ne olduğuna, niteliğine ve 

tarafların ihtiyaçlarına ilişkin ortak bir algı ve anlayış, iyi bir çözümün 

önkoşulu olarak değerlendirilmelidir. Problemin tanımlanabilmesi için 

aşağıdaki noktalara dikkat edilmesi aşağıdaki gibidir ( Üstün, Akgün, 

Partlak 2005) ; 

 

 

 

 

Problem genel değil somut ifade edilmelidir. 

Problem küçük parçalara ayrılmalıdır. 

Kişiler problemi sahiplenmelidir. 

Problem çözümlenebilecek şekilde ifade edilmelidir. 

2. Nedenlerin Bulunması; Birçok faktör aynı soruna kaynaklık 

ediyor olabilir. Bütün bu faktörleri ortaya çıkarabilmek ve hangilerinin 

önemli olduğunu belirleyebilmek gerekir. Kimi zaman sorunların 

belirtileri veya görünür nedenleri ile ona kaynaklık eden faktörler 

farklıdır. Görünür nedenleri ortadan kaldırmaya yönelik çözümler uzun 

vadede etkili olmaz. Sorunun kaynak nedenini bulmak her zaman 

kolay değildir. Bunun en önemli nedeni, sorunlarla ilgili önemli bir 

gerçeğin göz ardı edilmesinden kaynaklanmaktadır. Nedenlerin 

bulunabilmesi için aşağıdaki soruların yanıtları taraflar tarafından 

yanıtlanmalıdır. 

 

 

 

 

Bu durum neden bir problem oldu 

Benim bir katkım var mı 

Karşıdaki kişi veya kişilerin katkısı var mı 

Çevrenin katkısı nedir 

3. Ulaşılabilir ve Gerçekçi Hedeflerin Belirlenmesi; Hedefler 

olabildiğince gerçekçi ve ulaşılabilir bir şekilde ifade edilmelidir. 

Belirlenen hedefler birey tarafından benimsenmeli ve bireyler yönünden 

ifade edilmelidir. Eğer bireyin hedefi bir başkasının davranışını 

değiştirmekse hedef benimsenmemiş demektir. Hedefler genel değil, 

somut ve ölçülebilir bir biçimde ifade edilmelidir. 

4. Çözüm Aramak;Çözüm arama evresi üç aşamadan oluşmaktadır 

(Üstün, Akgün, Partlak 2005). Bunlar: 

*Seçenekler üretme; Belirlenen soruna yönelik hedeflere 

ulaştıracak akla gelen tüm çözümler listelenir. Bu basamakta seçenek 

bireylere anlamsız ve uygulanamaz gelse de dikkate alınmalıdır. Beyin 

fırtınası yöntemi kullanarak yalnızca çözüm önerileri üretilmeli, 

belirlenen hiçbir seçeneğin olma olasılığı değerlendirilmemelidir. Saçma 

görünen öneriler bile başka fikirlerin oluşumuna katkı sağlayabilir. 

Tarafların ihtiyaç ve çıkarlarının tatmin olabilmesi için olası çözümlere 

ilişkin düşüncelerin açık ve net olarak ifade edilmesi gerekir. Çözüm 

önerileri, karşı tarafın düşüncelerini eleştirmeden ve yargılamadan 

218

yapıcı bir yaklaşımla sunulmalıdır. Taraflar diğerinin düşüncelerine ve 

önerilerine açık olmalıdırlar (Üstün, Akgün, Partlak 2005). 

*Seçenekleri değerlendirme; Burada üretilen alternatiflere ilişkin 

avantaj ve dezavantajlar iki farklı liste halinde yazılır ve değerlendirilir. 

Tercih edilen seçenek uygulandığında kazançlar ve kayıplar ne olabilir 

belirlenir ve yazılır. Burada bireyler en uygun olan seçeneğin ne 

olduğuna karar verilebilmesi için bazı özellikleri dikkate alması gereklidir. 

Bireylerin değerleri ile uyuşan seçenekler seçilmelidir. Eğer seçilen 

yollar, bireylerin değer sistemi ile çatışırsa bireyler çözmeye çalıştıkları 

problemlerden daha çok büyük problemler yaşabilir. Uygulanabilir ve 

başarıya ulaşma olasılığı yüksek olan seçenekler seçilmelidir. Seçenekler 

uygun bir biçimde sıralanmalıdır. Bir hedefe doğru aşamalı olarak adım 

adım yol almak, bu hedefe ulaşma olasılığını artırma yöntemlerinden 

biridir. 

*Uygun seçeneği seçme; Uygun seçenek seçilerek, seçeneğin 

uygulnamasına yönelik uygulama bir eylem planı (zaman, yer, kişiler 

vs.) hazırlanmalıdır. 

5. Uygulama; Hedefe ya da hedeflere ulaşmak için seçilen 

seçenekler uygulamaya konur. Problem çözmenin temel noktası, yapılan 

uygulamalardır. Eğer uygulama programı dikkatlice oluşturulmuşsa 

birey programda adım adım ilerleyebilir. Eğer birey birçok şeyi hemen 

yapmaya çalışırsa problemi çözme şansı olmaz ve eyleme de devam 

edemez ya da birey program boyunca amaçsız davranışlarda bulunabilir. 

Burada birey eyleme geçtikçe uygulamaya ilişkin bazı sorunlar ortaya 

çıkabilir. Birey değişmeyi hem gelişmesini sağlayan hem de acı veren 

bir yaşantı olarak yaşabilir. Yapılan uygulama sonucunda daha önce 

belirlenmiş olan sorunla ilgili yeni boyutlar yada yeni sorunlar ortaya 

çıkabilir (Üstün, Akgün, Partlak 2005). 

6. Değerlendirme; Bazı durumlarda uygulamaya geçer geçmez 

başarılı olunup olunmadığı kolaylıkla anlaşılır. Bazı durumlarda ise 

problemin çözümü daha uzun zaman alabilir ya da sonuçların olumlu 

ve olumsuz yanlarını birbirinden ayırt etmek ve değerlendirmek oldukça 

güç olabilir. Her ne olursa olsun, hedeflere ulaşmada seçilen seçeneklerin 

işe yarayıp yaramadığını değerlendirecek bir tarih koymak yararlıdır. O 

tarihte sorun ortadan kalkmayabilir. Fakat sorun üzerinde çalışmaya 

başlandıktan sonra, yaşanan sıkıntıda bir azalma olup olmadığına 

bakılabilir ve sonucuna göre uygulamaya devam edilebilir ya da geriye 

dönüp problemin esas kaynağının doğru belirlenip belirlenmediğine 

bakılabilir. Özellikle karmaşık problemlerin çözümünde, çözümlerin 

işleyip işlemediğinin belirli aralıklarla kontrol edilmesi gerekir. 

Çözümler işlemiyorsa, çözümlerin yeniden gözden geçirilmeli ve gerekli 

düzenlemeler yapılmalıdır (Arnold, Boggs 1999, Balzer 1999, Karip 

2003, Kavalcı 2001, Şahin 2005, Smith, Strickler, Lipsky 2002). 

219

Çatışma Çözümü Yöntemlerinin olumlu ve olumsuz yönleri aşağıdaki gibidir: 

Zorlama 

Uyma 

Uzlaşma 

Kaçınma 

Đşbirliği 

Uygun olduğu durumlar 

Konu basit önemsiz 

Acil olarak karar verilmesi gerekiyor 

Hoşa gitmeyecek bir karar 

uygulanacak. 

Karşı taraf karar için gerekli 

yeterliliğe sahip değil 

Konu sizin için çok önemli 

Taraflardan biri kendisinin hatalı 

olduğunu düşünüyor 

Konu diğer taraf için çok önemli 

Taraflardan biri diğerine göre daha 

zayıf 

Đlişkinin devamlılığı çok önemlidir. 

Görüş birliği sağlanamıyor 

Her iki taraf eşit ölçüde güçlü 

Đşbirliği ve zorlama stratejileri 

başarısız. 

Karmaşık bir soruna geçici bir 

çözüm ihtiyacı var 

Konu basit önemsiz 

Diğer tarafla karşı karşıya gelmenin 

potansiyel olumsuz etkileri 

çözümün sağlayacağı yararlardan 

daha fazla 

Durulma süresine ihtiyaç var 

Konu karmaşık 

Çözüm için görüşlerin sentezi 

gerekli 

Çözüm için karşı tarafın katkısına 

ihtiyaç var 

Problem çözme için yeterli zaman 

var 

Uygun olmadığı durumlar 

Konu karmaşık 

Her iki taraf eşit güce sahip 

Acil bir karara ihtiyaç yok 

Diğer taraf yüksek düzeyde 

yeterliliğe sahip 


Haklı olduğunuza inanıyorsunuz 

Diğer taraf hatalı ya da haksız 

Bir taraf diğerinden daha güçlü 

Sorun problem çözme yaklaşımını 

gerektirecek kadar karmaşık 


Karar sizin sorumluluğunuzda 

Taraflar geri atmaya isteksiz ve 

çözüm zorunlu 

Acil olarak çözüm gerekli 

Problem basit 

Acilen karar verilmesi gerekli 

Diğer taraf sonuçla pek ilgilenmiyor 

Diğer taraf problem çözme becerisine 

sahip değil. 

Karip E. Çatışma Yönetimi, 3. Baskı, Pegama Yayıncılık, Ankara, 2003 ss: 71. 

Bireylerin çatışmayı çözmek için kullandıkları biçimler, çatışmanın 

yapıcı ya da yıkıcı olduğunu belirlemektedir. Hükmetme, kaçınma ve 

uyma yöntemleri genel olarak çatışmanın yıkıcı sonuçlandığı biçimlerdir ve 

bu biçimlerin uygulanması durumunda kişinin çatışma sonucunda 

yaşadığı duygular olumsuzdur ve kendini tatmin olmamış hissetmektedir. 

Uzlaşma ve bütünleştirme ise yapıcı çatışma çözme biçimleridir ve kişiler 

bu biçimlerle çatışmaları çözdüklerinde, olumlu duygular yaşamaktadırlar 

(Kunaviktikul, Nuntasupawat 2000, Smith, Strickler, Lipsky 2002). 

Kişilerarası ilişkilerde çatışmaların olabildiğince yapıcı çatışma çözüm 

biçimleriyle çözümlenebilmesi için çaba gösterilmesi gerekir. Çünkü bu 

düzeydeki kişilerin ve kişilerarası ilişkilerin yaşandığı toplumların 

demokratik anlayış ve medeniyet düzeyiylede ilgili durum hakkında da 

fikir vermektedir. Benito Juarez’in değerli sözleriyle yazıyı sonlandırmak 

uygun olacaktır. “Milletler arasında olduğu gibi, insanlar arasında 

da birbirlerinin haklarına saygı barışın güvencesidir”. 

220

KAYNAKLAR 

1. Almost J (2006). Conflict within nursing enviroments: concept analysis. Journal of 

Advanced Nursing, 53: 4, 444-453. 

2. Arnold E, Boggs K (1999). Interpersonal relationship professional communication 

skills for nurses. Third Edition. WB Saunders Company, 323-340. 

3. Balzer J (1999). Communications in nursing. Mosby-Year Book. 

4. Coleman P (2000). The Handbook of Conflict Resolution. Josey- Bass Publishers. 

5. Cox K (2003). The effects of intrapersonal, intragroup and intergroup conflict on 

team performance effectiveness and work satisfaction. Nursing Administration, 27: 

2,153-163. 

6. Cüceloğlu D (2005). Yeniden insan insana, 33. basım, Đstanbul, Remzi Kitapevi, 195- 

219. 

7. Dökmen Ü (1994). Đletişim Çatışmaları ve Empati. 13. basım,Sistem Yayıncılık, 45- 

135. 

8. Iacona M (2003). Conflict, communuciation, and collabration: improving interactions 

between nurses and physicians.Journal of PeriAnesthesia Nursing,18: 1, 42-46. 

9. Karip E (2003). Çatışma yönetimi, 3. Baskı, Ankara: Pegama Yayıncılık. 

10. Kavalcı Z (2001). Çatışma çözme becerileri eğitimi programının üniversite 

öğrencilerinin çatışma çözme biçimleri üzerine etkisi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans 

Tezi Ankara: Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 5-30. 

11. Kunaviktikul W, Nuntasupawat R (2000). Relationships among conflict, conflict 

management, job satisfaction, intent to stay, and turnover of professional nurses in 

Thailand. Nursing and Health Sciences, 2,9-16. 

12. Özer K (2000a). Ben Değeri Tiryakiliği, Đstanbul ,Sistem yayıncılık. 

13. Özer K (2000b). Đletişimsizlik Becerisi, Đstanbul, Sistem yayıncılık. 

14. Pettrey L (2003). Who let the dogs out, managing conflict with courage and skill. 

Critical Care Nurse, February, 21-24. 

15. Rahim A, Magner N (2000). Do justice perceptions ınfluence styles of handling 

conflict with supervisors: What justice perceptions, precisely. The International 

Journal of Conflict Management, 11: 1, 11. 

16. Smith S, Strickler R, Lipsky M (2002). Resolving conflict. Journal of Psychosocial 

Nursing, 39: 11, 37-44. 

17. Şahin Ö (2005). Hemşirelerde örgütsel çatışma türleri ve çözümleme yaklaşımlarının 

incelenmesi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Đzmir: Ege Üniversitesi Sağlık 

Bilimleri Enstitüsü. 

18. Tekarslan E, Kılınç T (2000). Davranışın sosyal psikolojisi, Đstanbul .Đ.Ü. Đşletme 

Fakültesi. 

19. Üstün B, Akgün E, Partlak N (2005). Hemşirelikte iletişim becerileri öğretimi , Đzmir, 

Okullar Yayınevi, 218-221. 

20. Valentine P (1995). Mangement of conflict: do nurses / women handle it differently . 

Journal Of Advanced Nursing, 22, 142-149. 

221

Ege Üniversitesi Hemşirelik Yüksek Okulu Dergisi 23 (2) : 223-232, 2007 

OVERYEN HĐPERSTĐMULASYON SENDROMU (OHSS) VE 

HEMŞĐRELĐK YAKLAŞIMI 

OVARIAN HYPERSTIMULATION SYNDROME AND NURSING APPROACH 

Selma ŞEN 

Oya KAVLAK 

E.Ü. Hemşirelik Yüksekokulu Kadın Sağlığı ve Hastalıkları AD. Bornova/Đzmir 

Anahtar Sözcükler: Overyen hiperstimulasyon sendromu, önleme, tedavi, 

hemşirelik yaklaşımı 

Key Words: Ovarian Hyperstimulation Syndrome, Prevention, Treatment, Nursing 

Approach 

ÖZET 

Kontrollü hiperstimülasyon, invitro fertilizasyon-embriyo transferinin 

başarısındaki temel faktördür. Kontrollü hipersitümülasyonun major komplikasyonlarından 

biri overyen hipersitimülasyon sendromudur. Bu sendrom 

1943’ten beri bilinmektedir. Overyen Hiperstimulasyon Sendromu (OHSS) 

ovulasyon indüksiyonunu takiben gelişir. OHSS, overlerde büyüme, asit, 

plevral efüzyon, hipovolemi ve hemokonsantrasyonla karakterize ciddi bir 

komplikasyondur. 

Overyen Hiperstimulasyon Sendromunun hemşirelik bakımında hastanın 

değerlendirilmesi, eğitimi, tıbbi müdahale için hazırlanması çok önemlidir. 

Hemşirelik tanıları sıvı volümü ve öz bakım ile ilişkili sorunları içermelidir. 

OHSS’nin komplikasyonları abdominal ağrı, abdominal distansiyon, bulantı, 

kusma ve diyaredir. 

Kontrollü overyen hiperstimülasyon tedavisi alan tüm kadınlara, OHSS’nun 

semptomları ve bulguları ile ilgili yazılı materyaller verilmelidir. Ve kadınlar bu 

semptomların başladığını anında rapor etmeleri için teşvik edilmelidir. OHSS, 

bu belirti ve semptomların erken tanısı ve minimal bir tedavi ile kontrol altına 

alınabilir. 

SUMMARY 

Controlled hypersitumulation is basic factor that for successfull invitro 

fertilizaion-embrio transfer. Overyen Hiperstimulasyon sendrom is major 

complication of controlled hypersitumulation. Since 1943 this sendrome has 

known. OHSS can develop after the ovulation induction. OHSS is a serious 

problem which is caracterized by groving over, aside, plevral effusion, 

hypovolemia and hemoconsantration. 

223

Nursing care of the OHSS patient emphasizes ongoing assessment, 

patient education and preparation of the patient for medical intervention. 

Appropriate nursing diagnoses include risk for imbalanced fluid volume and 

knowledge deficit related to self care issues That complications are abdominal 

pain, abdominal distension, vomiting, sickness and diarrhea. 

Whole women who take ovarian hyperstimulation medication, written 

education material can be given about OHSS symptoms and findings. Women 

should be encoureged for report to started the symptoms immediately. OHSS was 

controlled with minimal treatment and early diagnosis of this symptoms and 

findings. 

GĐRĐŞ 

Kontrollü hiperstimülasyon, invitro fertilizasyon-embriyo transferinin 

başarısındaki temel faktördür. Kontrollü hipersitümülasyonun major 

komplikasyonlarından biri overyen hipersitimülasyon sendromudur 

(OHSS)(11). Bu sendrom 1943’te gonodotropinlerin ovulasyon indüksiyonu 

için ilk kullanıldıklarından beri bilinmektedir. Genellikle çoğul gebelik, 

hipotroidizm ya da polikistik over sendromunda görülen bu durum 

spontan overyen sikluslarda görülmez (4). 

Overyen hiperstimulasyon sendromu tamamen iyatrojeniktir 

(7,20). Overyen Hiperstimulasyon Sendromu eksojen gonadtropinlerle 

ovulasyon indüksiyonunu takiben gelişen, overlerde büyüme, asit, 

plevral efüzyon, hipovolemi ve hemokonsantrasyonla karakterize ciddi 

bir komplikasyondur (18). 

OHSS’de overlerin hacimce büyümesine abdominal rahatsızlık 

eşlik eder. Đlerlemiş formlarında overlerde kistik oluşumlar meydana 

gelir ve bunun sonucunda abdominal distansiyon, ağrı, bulantı, 

kusma, bazende diyare oluşur (7). 

OHSS TANIMI 

OHSS herhangi bir ovulasyon indüksiyonu veya çok nadirde olsa 

doğal sikluslarda gelişebilen, masif overyen büyüme, stromada ödem, 

multipl overyen kistler ve çok sayıda corpus luteum ile karakterize, 

steroid hormonların aşırı üretimine bağlı olduğu düşünülen, kapiller 

geçirgenliğin artması sonucu üçüncü boşluğa(hücreler arası boşluk) 

sıvı, elektrolit ve protein kaybının olduğu bir sendromdur (13). OHSS 

genellikle genç yaştaki kadınlarda görülmektedir. Çünkü OHSS 

hastanın over rezervine bağlıdır (14). 

Bu sendromun geniş yelpazesinin bir ucunda ancak laboratuvar 

metotlarıyla tanımlanabilen kimyasal hiperstimulasyon, diğer ucunda 

hayati tehlikenin söz konusu olduğu klinik tablo vardır (10). 

224

OHSS’DA RĐSK FAKTÖRLERĐ 

Ovulasyon indüksiyonu protokolüne alınan hastalar OHSS'nin 

gelişimi açısından risk taşıyor olabilirler. OHSS insidansını arttıran bu 

risk faktörleri şunlardır: 

1. Duyarlı overyen cevap 

a. PCOS (Polikistik Over Sendromu) 

b. Genç yaşta (35 yaş ve ↓) ve zayıf olmak 

2. Yetersiz takip 

3. Ovulasyon için HCG kullanımı veya gebelik 

4. Geçirilmiş benign over operasyonu 

5. Bir overin alınmış olması 

6. Overyen kist varlığı 

7. HCG uygulanacağı sırada yüksek serum östradiol (E2) düzeyi 

(1500pg/ml.'nin üzeri ) ve çok sayıda follikül varlığı (10). 

OHSS’NUN SINIFLANDIRILMASI 

OHSS’nun ilk sınıflandırılması 1967 yılında hem laboratuvar hem 

de klinik bulgularla birlikte hazırlanmıştır fakat daha sonra yeniden 

organize edilerek değiştirilmiştir. Bu sınıflandırma üç temel klinik 

kategoriye ve semptomların, belirti ve laboratuvar bulgularının şiddetine 

göre altı dereceye ayrılmıştır. Yeni bir sınıflandırma ile 1989’da üç 

kategori ve beş derece ortaya çıkmıştır (2). 

OHSS tipik olarak HCG verildikten 7-12 gün sonra başlamakta ve 

hafif olabileceği gibi çok şiddetli de olabilmektedir. Hastaların %8.4 

ünde hafif, %6-7 sinde orta derecede hiperstimulasyon ve %0.8 inde 

şiddetli hiperstimülasyon görülür (20). 

Hafif hipertimulasyon overlerde hafif büyüme minimal semptomlarla 

karakterizedir. Orta derecedeki formunda hafif hiperstimulasyon 

bulgularına ek olarak ultrasonografik olarak saptanabilen asit de 

mevcuttur. Şiddetli formu oldukça kötü sonuçlara yol açabilir. Overlerde 

ileri derecede büyüme, asit, plevral efüzyon, hemokosantrasyon ve 

hiperkoagubilite, over torsiyonu ve rüptürü, ileri derecede elektrolit 

bozuklukları, epileptik nöbet, solunumda bozulma, böbrek yetmezliği 

ve ölüme kadar giden bir tabloya yol açabilir (15,20). 

Overyen hiperstimulasyon sendromu şöyle derecelendirilebilinir; 

Grade1: Abdominal distansiyon 

Grade2: Abdominal distansiyon, bulantı, kusma ve /veya diyare 

225

Grade3: Hafif hiperstimulasyon bulgularına ek olarak ultrasonografik 

olarak saptanan asit 

Grade4: Klinik asit, hidrotoraks, dispne 

Grade5: Hemokonsantrasyon, koagülasyon bozuklukları, böbrek fonksiyonunda 

bozulma (2). 

OHSS'DA SPESĐFĐK KOMPLĐKASYONLAR 

Özellikle orta ve ağır formlarda prognozu kötüleştiren, morbidite ve 

mortalite oranını arttıran çok çeşitli komplikasyonlar söz konusudur. 

Bunlar;(10) 

Asit: OHSS'nin klinik tablosundan sorumlu olan ana neden 

kapiller permeabilitenin artması sonucu intravasküler volümün üçüncü 

boşluğa toplanmasıdır. Kapiller permeabilitenin artış şiddeti ile OHSS'nin 

ciddiyeti arasında belirgin korelasyon mevcuttur. Kayıp üçüncü boşluk 

olarak özellikle peritoneal alana olmaktadır. Gelişen asit OHSS’nin 

ilerleyişi açısından son derece önemlidir. Artan asit sonucunda 

intraabdominal basınç artacak ve böylece vena kava inferior üzerine 

olan basınç nedeniyle venöz dönüşü azaltacaktır. Sonuçta bir yandan 

alt ekstremitelerde ödem meydana gelirken, diğer yandan venöz 

dönüşün azalmasıyla beraber kardiyak output düşecektir. Gerek 

kardiyak outputun düşmesi ve gerekse de gelişen hipovolemi nedeniyle 

renal perfüzyon azalacak böylece prerenal tipte bir böbrek yetmezliği 

gelişecektir. Artan asitin aynı zamanda diyaframı itip hareketlerini 

kısıtlaması ve özellikle de plevral effüzyon sonucunda solunum 

problemleri de ortaya çıkacaktır(10). 

Tromboembolik Olaylar: OHSS'de arteriovenöz tromboz, derin 

ven trombozu, geçici iskemik ataklar gibi tromboembolik 

komplikasyonlar gelişir ki bunun nedeni hakkında çeşitli hipotezler söz 

konusudur. Bunlar: 

1-Hemokonsantrasyon 

2-Venöz staz 

3-Östrojenin koagulasyon sistemi üzerindeki etkisi 

4-Antitrombin III seviyesinin düşmesidir. Tedavide heparin 

kullanılır(18). 

Karaciğer Fonksiyon Testlerinde bozulma: Bazı OHSS vakalarında 

karaciğer fonksiyon testlerinde (transaminazlar, bilirubinler, alkalen 

fosfataz) bozulma görülebilir. Bunun sebebinin kolestatik ve hepatoselüler 

yapıda gelişen değişiklikler olduğu sanılmaktadır. Bu değişikliklerin 

sebebi hakkında tam bir fikir birliği olmasına karşın bazı hipotezler söz 

konusudur. Bunlar; 

226

1- Östrojen ve progesteronun özellikle kolestatik natüre etkisi; Bu 

hormonlar hepatosit bazolateral membranında safra asit alımını 

azaltır (16). 

2- Artmış geçirgenliğin karaciğer hücrelerini yıkıcı etkisi şeklinde olup 

takibi yapılmalıdır. Gebelik söz konusu değil ise bozulmuş karaciğer 

fonksiyon testleri bir hafta içinde normale döner (9). 

Renal yetmezlik: Gelişen hipovolemi ve kardiak outputun azalması 

sonucunda renal perfüzyon azalır ve olügüri, üremi, hiperkalemi, idrar 

dansitesinin artmasıyla kendini gösteren prerenal tipte böbrek 

yetmezliği gelişir (10). 

Erişkin Solunum Zorluğu Sendromu (ARDS): Özellikle OHSS'nin 

ağır formunda nadir olarak gözlenen morbidite ve mortalite oranı 

yüksek olan bir komplikasyondur. Bu sendromun tanısı bir an önce 

konup, tedavisi aktif bir şekilde yapılmalıdır. Tedavisi; bir yandan 

solunum desteği yapılırken diğer yandan plazma onkotik basıncı 

arttırılarak kapiller kaçışın azaltılması şeklinde olmalıdır (10). 

Bu spesifik komplikasyonların yanı sıra nonspesifik 

komplikasyonlar da gelişebilir. Bu komplikasyonlar; 

Over Torsiyonu 

Đntraperitoneal Hemoraji 

Kist Rüptürü gibi cerrahi müdahale gerektirebilecek komplikasyonlardır 

(11). 

OHSS’NUN ÖNLENMESĐ VE TAKĐBĐ 

Teorik olarak OHSS'nun gelişimi önlenebilirse de pratikte bu 

imkânsızdır. Ancak özellikle plazma östrojen düzeyi ve USG ile yapılan 

iyi bir monitorizasyonla ve iyi bir proflaksi ile OHSS'nin insidansı 

azaltılabilir(6). 

Östrojen ile: 

Ovulasyon indüksiyonunun östrojen ile yapılan takiplerinden en 

iyisi plazma E2 düzeyinin takibi ile yapılanıdır. Direkt olarak yapılan 

takip yöntemlerinden biri olan 24 saatlik idrardaki östrojen düzeyinin 

ölçümünün kullanımı son yıllarda yaygınlaşmıştır(10). 

Servikal skor servikal mukusun niteliğine, fern testine, spinnbarkeit 

testine, eksternal ostaki değişikliklere göre hesaplanır. Eğer 

ovulasyon indüksiyonu bu yöntemle takip edilecekse o takdirde HCG'ye 

cevap verebilecek ovum maturasyon zamanını saptayabilmek için 

infertil hasta çok sık aralıklarla muayene edilmelidir. Genelde servikal 

reaksiyonun başlangıcından folliküIün HCG'ye cevap vereceği ana 

kadar olan süre 1-5 gün arasındadır. Bu yöntemin; çok sık muayene 

227

gereğinin olması, ovulasyon gününü tam olarak tahmin edememek gibi 

dezavantajları vardır(10). 

Ultrasonografi ile: 

Gerek abdominal, gerek transvaginal ultrasonografik yöntemler 

ovulasyon indüksiyonu takibinde olduğu kadar, OHSS'nin teşhis ve 

sınıflandırılmasında da oldukça önemli olan pratik yöntemlerdir(10). 

Ovulasyon indüksiyonunun takibi 1960'da plazma östrojen 

düzeyinin ölçümü ile yapılırken, bu gün için takip çok daha pratik ve 

ucuz olan USG'ye indirgenmiştir. Dışardan yapılan hiçbir yöntemle 

ovum maturasyonu hakkında kesin bir bilgi elde edilemez. Ancak USG 

ile ölçülen folliküIün boyutu ovum maturasyonu ve plazma E2 seviyesi 

hakkında fikir verebilir(10). 

OHSS’NUN TEDAVĐSĐ 

OHSS'nun hafif ve orta formunda aktif bir tedavi gerekmez, 

bunların yapılan takiplerinin yanı sıra oral yoldan sıvı verilerek hidrate 

edilmeleri ve gerekirse semptomatik tedavilerinin yapılması yeterlidir. 

Ancak, gebelik söz konusu ise; OHSS’nun orta formu çok hızlı bir 

şekilde ağır forma dönüşebilir. Bu yüzden orta şiddete OHSS’u olan 

kişiler hastaneye yatırırlarak takip edilmelidirler(10). 

Ağır formda ise hayati tehlike mevcut olduğundan bu kişiler bir 

an önce hastaneye sevk edilip, aktif bir biçimde tedavi ve takiplerinin 

yapılması gerekmektedir. Hastanede; vital bulgular, aldığı-çıkardığı sıvı 

takibi, kan biyokimyası ve kan sayımı ile hasta takip edilmelidir. 

Özellikle ciddi formda saatlik idrar çıkışı ve mümkünse santral venöz 

basınç (CVP) ile takip, hem verilen sıvının kontrolü hem de klinik 

tablonun takibi açısından son derece önemlidir. Kan sayımı ve 

biyokimyası klinik tablonun ciddiyetine göre 2-3 günde bir veya daha 

sık tekrarlanırken, kişinin günlük ağırlık ve karın çevresi ölçümü takip 

edilmelidir(10). 

Ayrıca koagulasyon durumu, karaciğer fonksiyon testleri, böbrek 

fonksiyon testleri ve akciğer grafisi gözden geçirilmelidir(3). 

OHSS'un tedavisi bu sendromun başlıca nedeni olan kapiller 

geçirgeliğin artmasına bağlı olarak üçüncü boşluğa olan sıvı, elektrolit 

ve protein kaybının önlenmesi ve yeterli intravasküler volümünün 

sağlanması şeklinde olmalıdır(3). 

OHSS’DA SPESĐFĐK KOMPLĐKASYONLARA YAKLAŞIM 

OHSS'de prognozu kötüleştiren, morbidite, mortalite oranını 

arttıran ve özellikle de ciddi formda ortaya çıkan spesifik komplikasyonların 

var olduğu durumlarda hastaya yaklaşım spesifik olmalıdır(3). 

228

Karaciğer Fonksiyon Bozukluğu: Spesifik bir tedavi gerektirmez. 

Ancak takip edilmelidir. Nadiren belirgin olan karaciğer fonksiyon 

testlerindeki bozukluk eğer gebelik yoksa çoğunlukla bir hafta içinde 

düzelir. Gebelik varsa 30 güne kadar uzayabilir(9). 

Erişkin Solunum Zorluğu Sendromu (ARDS): Bir an önce 

tanısının konup tedavisinin yapılması gerekmektedir. Tedavisi; bir 

yandan %100 O 2 verilip solunum desteği yapılırken diğer yandan 

plazma onkotik basıncı artırılarak alveole olan sıvı kaçışının önlenmesi 

şeklinde olmalıdır(3). 

Renal Yetmezlik: OHSS'de gelişen renal yetmezlik prerenal tipte 

olup renal perfüzyonun azalmasına bağlıdır. Dolayısıyla tedavisi yeterli 

intravasküler volümü sağlayarak renal perfüzyonu arttırma şeklinde 

olmalıdır. Yeterli perfüzyonun göstergesi ise saatlik idrar çıkışının 30 

cc'nin üzerinde olması durumudur. Ciddi renal yetmezliği olan vakalar 

sıvı kısıtlanması gibi standart metodlarla ve gerekiyorsa diyalizle tedavi 

edilmelidir(11). 

Asit: Asit, OHSS' kliniğinin bir bölümünden sorumludur. 

Tedavisi plazma onkotik basıncı arttırarak kapiller kaçışın önlenmesi 

şeklinde olmalıdır. Fakat asit çok yoğunsa ve özellikle solunum 

problemlerine sebep oluyorsa, o zaman USG eşliğinde parasentezle bir 

kısmı boşaltılmalıdır (10). 

Tromboembolik Olaylar: OHSS'li bireyde tromboembolik olaylar 

söz konusu ise antikoagülan tedaviye başlanması gerekir. Tedavide 

heparin ilk seçenek olmalıdır. Tedaviye başlamadan önce kişide 

intraperitoneal kanamanın olmadığı kesinleştirilmelidir (18). 

CERRAHĐ GĐRĐŞĐM 

Kist rüptürü sonucunda intraperitoneal kanama olmamış ise 

veya over torsiyonu söz konusu değilse cerrahi bir müdahaleye gerek 

yoktur. Đntraperitoneal kanamanın en önemli göstergesi hemodilüsyonla 

birlikte kliniğin kötüleşmesidir. Cerrahi müdahale gerekli ise mümkün 

olduğunca over korunmalıdır. Bazen gebelikle birlikte görülen OHSS'de 

terapotik abortus hayat kurtarıcı bir girişim olabilmektedir (11). 

OHSS’DA HEMŞĐRELĐK YAKLAŞIMI 

OHSS’nun hemşirelik bakımında hastanın değerlendirilmesi, eğitimi, 

tıbbi müdahale için hazırlanması çok önemlidir. Hemşirelik tanıları sıvı 

volümü ve öz bakım ile ilişkili sorunları içermelidir. Çoğu kadında 

birçok komplikasyon oluşabilir. Bu komplikasyonlar abdominal ağrı, 

abdominal distansiyon, bulantı, kusma, ve diyaredir. Hemşirelik tanılaması 

hastanın sıvı volümü ve özbakımı üzerine odaklanmalıdır (1,9). 

229

Abdominal rahatsızlığın belirtileri, bulantı, kusma, diyare ve nefes 

darlığıdır. 

Giriş\çıkış: Oral giriş ve üriner çıkış arasındaki göze çarpan fark 

nedeniyle sıvı dengesizliği gelişebilir. 

Asit: Asitin belirtisi kilo artışı ve abdomen çapının artmasıdır. Kilo 

alımının 1 kg’dan daha fazla olması yada abdominal çapın 2cm’den 

daha fazla artması, abdominal sıvının önemli miktarda değiştiğini 

gösterir. 

Vital bulgular: Hipotansiyon ve taşikardi hipovolemik durumun 

göstergesi olabilir. 

Laboratuvar testleri, tam kan sayımı, elektrolit, serum albumin ve 

kreatinini içerir(1,9). 

Hematokrit 44’ün üzerinde ise göze çarpan hemokonsantrasyon 

ve potasyum düzeyinin yükselmesi yaygın belirtilerdendir(1,7). 

OHSS’ nin ayakta tedavisi, öz bakım ve hasta eğitimini içermelidir. 

Kontrollü overyen hiperstimülasyon tedavisi alan tüm kadınlara, OHSS’in 

semptomları ve bulguları ile ilgili yazılı materyaller verilmelidir. 

Kadınlar bu semptomların başladığını anında rapor etmeleri için teşvik 

edilmelidir. Bu belirti ve semptomların erken tanısı ile OHSS minimal 

bir tedavi ile kontrol altına alınır(1,9). 

Günlük olarak takip edilmesi gerekenler: 

Günlük kilo alımı: Kilo artışı asitin bir belirtisi olduğundan dolayı 

günlük kilo kontrolü yapılmalıdır. Sıvı durumu ile ilgisi ve önemi 

açıklanmalıdır. Günlük aldığı ve çıkardığı sıvı miktarı takip edilip, 

alınan kilo miktarı, tedavi durumu ve semptomlar ile ilişkilendirilmelidir. 

Hastanın algılama, kavrama durumu, zamana oryantasyonu 

izlenmelidir(5,8). 

Abdominal çap: Asitin belirtisi kilo artışı ve abdomen çapının 

artmasıdır. Bu nedenle düzenli olarak abdominal çap ölçülmeli 

tedavi durumu ve semptomlar ile ilişkilendirilmelidir(5,8). 

Đdrar miktarı: OHSS'nin önemli komplikasyonlarından renal yetmezlik 

genellikle prerenal tipte olup renal perfüzyonun azalmasına bağlıdır. 

Yeterli perfüzyonun göstergesi ise saatlik idrar çıkışının 30 cc'nin 

üzerinde olması durumudur. Bundan dolayı saatlik idrar takibi 

yapılmalıdır. Günlük aldığı ve çıkardığı sıvı miktarı takip edilip, 

tedavi durumu ve semptomlar ile ilişkilendirilmelidir(5,8). 

Oral olarak alınan sıvı miktarı: Oral giriş ve üriner çıkış arasındaki 

göze çarpan fark nedeniyle sıvı dengesizliği gelişebilir. Bundan 

dolayı bireyin oral olarak aldığı sıvı miktarı takip edilmeli ve yeterli 

hidrasyon sağlanmalıdır(5,8). 

230

Bulantı\Kusma: OHSS vakalarında bulantı\kusma abdominal 

distansiyondan dolayı gelişir. Birey az az ve sık sık yemeye teşvik 

edilmelidir. Soğuk, hafif-fazla tatlı olmayan besinler ve sıvılar tercih 

edilmelidir. Yemek yenilen yerdeki hoş olmayan görüntüler ve 

kokuların olmaması sağlanır. Bireyin aşırı sıcak ya da soğuk sıvılar, 

yağ ve posa içeren, baharatlı gıdalar, kafein tüketmesi önlenir. 

Yemekten sonra semi-fowler pozisyonunda dinlenmesi ve 

pozisyonunu yavaşça değiştirmesi sağlanmalıdır(5,8). 

Diyare: Abdominal rahatsızlık nedeniyle OHSS vakalarında diyare 

oluşabilir. Eğer diyare geliştiyse; diyare’yi azaltmak için katı 

besinlerin alımı kısıtlanmalıdır. Bunun yerine potasyum ve sodyum 

içeren sıvı besinler tercih edilmelidir. Süt ürünleri, yağ, posalı 

yiyeceklerden kaçınılmalıdır. Çok sıcak ya da soğuk sıvılar 

tüketilmemelidir(5,8). 

Nefes darlığı: Artan asitin aynı zamanda diyaframı itip hareketlerini 

kısıtlaması ve özellikle de plevral efüzyon sonucunda solunum 

problemleri oluşmaktadır. Hastanın solunum hızı, ritmi ve solunum 

sesleri değerlendirilir. Hastaya etkili solum için derin soluk alıp 

vermesi öğretilir. Hastanın semi-fowler pozisyonunda dinlenmesi 

sağlanır. O 2 verilip solunum desteği sağlanır. Gerekirse hava yolları 

aspire edilir(5,8). 

Abdominal ağrı: Over boyutlarının artması nedeniyle abdominal 

bölgede ağrı oluşur. Abdominal ağrıyı azaltan ya da arttıran faktörler 

değerlendirilir ve izlenir. Ağrıya karşı olan duygusal tepkiler ve baş 

etme şekli değerlendirilir. Gereksiz hareketlerden kaçınılır. Ağrı 

kontrolü için en uygun ilaç planına karar verilir. Anksiyete ve 

korkuları gidermek için açıklayıcı bilgi verilmelidir (5,8). 

KAYNAKLAR 

1. …....Caring for Patients with Ovarian Hyhperstimulation Syndrome, Royal College of 

Nursing, www.rcog.org.uk, Tarama tarihi: 11.08.06. 

2. Aboulghar, M A, Mansour, R T, Serour G L, Amin Y (1990). Ultrasonicalli guided 

vaginal aspiration of ascites in the of severe ovarian hyperstimulation syndrome, 

Fertil-Steril, 53(5): 933-5 

3. Aboulghar1, M A, Mansour, R T (2003). Ovarian Hyperstimulation Syndrome: 

Classifications and critical analysis of preventive measures, European Society of 

Human Reproduction and Embryology, 9(3): 275-289 

4. Baksu, A, Baksu, B, Göker N (2004). Laparoscopic unwinding and cyst aspiration of 

an ovarian torsion in spontaneous ovarian hyperstimulation syndrome associated 

with a singleton pregnancy, Australian and New Zealand Journal of Obstetrics and 

Gynaecology 44: 270–272 


5. Birol L (2004). NANDA Tarafından Onaylanan Fonksiyonel Sağlık Örüntülerine Göre 

Gruplandırılmış Hemşirelik Tanıları, Hemşirelik Süreci, VI. Baskı, Etki Matbaacılık 

Yayıncılık, Đzmir, ss: 267-278, 279-400 

6. Brinsden PR, Wada I,Tan SL,Balen A, Jacobs HS (1995). Diagnosis, prevention and 

management of ovarian hyperstimulation syndrome, British Journal of Obstetrics 

and Gynaecology, 102: 767-772. 

7. Delvigne A, Rozenberg, S (2002). Epidemiology and prevention of ovarian 

hyperstimulation syndrome (OHSS): a review, European Society of Human 

Reproduction and Embryology, 8(6): 559-577 

8. Erdemir F (2005). Hemşirelik Tanıları, Hemşirelik Tanıları El Kitabı, Nobel Tıp 

Kitabevleri, Ankara, ss: 3-446. 

9. Fa´bregues F, ve ark (1999). Ascites and liver test abnormalities during severe 

ovarian hyperstimulation syndrome, The Amerıcan Journal Of Gastroenterology, 

94(4): 994-999 

10. Gül, A, Şimşek, Y (2000). Overyen hiperstimulasyon sendromunun teşhisi 

önlenmesi ve tedavisi, Dicle Tıp Dergisi (Journal Of Medical School), 27: 41-59 

11. Olesanya OA, Parsons JH, Collins WP, Campbell S (1996). Intrafollikular 

hemodmamics before the administration of human chorionic gonadotropin inwomen 

at risk of the ovarian hyperstimulation syndrome, Fertility and Sterility, 65: 874-6 

12. Orvieto R ve ark (2004). Serum P-selectin level during controlled ovarian 

hyperstimulation–a preliminary report, American Journal of Reproductive 

Immunology, 52: 139–142 

13. Shimono J Ve Ark (1998). A rare case of hepatic injury associatedwith ovarian 

hyperstimulation syndrome, The Amerıcan Journal Of Gastroenterology (AJG), 93(1): 

123-124 

14. Shıbahara, H Ve Ark (2005). Severe ovarian hyperstimulation syndrome in A 42- 

year-old woman with successful pregnancy after intracytoplasmic sperm injection 

embryo transfer, Reproductive Medicine And Biology, 4: 265–269 

15. Sushanek E, Simunic V, Juretic D, Grizelj V (1994). Foolcular fluid contents of 

hyaluranic acid, follicle stimulating hormone and steroids relative to the success of 

in vitro fertilization of human oocytes, Fertil Steril, 62: 347-52 

16. Şahan, C (2004). Gebeliğin intrahepatik kolestazı, Güncel Gastroenteroloji, 8(3): 205- 

211 

17. Tetikkurt, C Ve Ark (2004). Nadir bir plevral efüzyon nedeni: Over hiperstimulasyon 

sendromu, Cerrahpaşa Tıp Dergisi, 35 (4): 2002-2004 

18. Togay-IşıkayC, ÇelikT, Üstüner I, Yiğit A (2004). Ischaemic stroke associated with 

ovarian hyperstimulation syndrome and factor V leiden mutation, Australian And 

New Zealand Journal Of Obstetrics And Gynaecology, 44: 264–266 

19. Wagner C (2005). Ovarian hyperstimulation syndrome: The nurse’s role in 

outpatıent management, Fertility Nurses First, www.ivpcare.com. Tarama tarihi: 

11.08.06. 

20. Weinstein D, Shenker JG (1987). Ovarian hyperstimulation syndrome, A current 

survey, Fertil Steril, 30: 225-26858 


Ege Üniversitesi Hemşirelik Yüksek Okulu Dergisi 23 (2) : 233-241, 2007 

TÜRKĐYE’DE VE DÜNYADA EBELĐK EĞĐTĐMĐ 

MIDWIFERY EDUCATION IN TURKEY AND IN THE WORLD 

Derya KAYA* 

Mine YURDAKUL** 

*Mersin Merkez 5 Nolu Sağlık Ocağı(Ebe)/MERSĐN 

** Mersin Üniversitesi Sağlık Yüksekokulu( Yard.Doç.Dr.)/MERSĐN 

Anahtar Sözcükler: Ebelik, Ebelik Eğitim, Tarihsel Gelişim, Türkiye 

Key Words: Midwifery, Midwifery Education, Historical Development, Turkey 

ÖZET 

Dünyanın en eski mesleklerinden biri olan ebeliğin uygulama alanı 

ülkeler için çok önemli bir sağlık alanı olan Ana-Çocuk Sağlığı alanına 

özelleşmiştir. Bu özel alanda verilen hizmetin başarısı ülkenin sağlık 

sorunlarının çözümlenmesinde anahtar olacak boyuttadır. Ebelik uygulamaları 

gebelik, doğum, doğum sonu dönem ve yenidoğan bakımı ile birlikte kadına 

tüm yaşamı boyunca bakım vermeyi kapsamaktadır. Ayrıca ebelerin aileye ve 

topluma danışmanlık yapma ve eğitim verme gibi görevlerinin bulunması 

sağlık hizmetlerinin sunulmasında ve sağlık sorunlarının çözümlenmesinde 

rollerinin önemini ortaya koymaktadır. Bu çalışmada dünyada ve ülkemizde 

ebelik eğitiminin tarihsel gelişimi ve gelecekte ebelik eğitimin yeniden 

düzenlenmesine yönelik yaklaşımlar tartışılmıştır. 

SUMMARY 

The practice field of midwifery which is one of the oldest occupations of 

the world has specialized in the field of Mother-Child Health, which is a very 

important field for most of the countries. The success of this special field will be 

the key in solving the problems of a country. Midwifery applications include the 

pregnancy, the birth, and the period after birth, caring the baby and caring the 

mother throughout her life. Moreover, midwives’ duties such as, being a 

consultant to the family and to the society and educating them show the 

importance of their roles in giving health service and solving health problems. In 

this study, the historical development of midwifery in our country and in the 

world and some approaches related to reorganizing the education of midwifery in 

the future have been discussed. 

GĐRĐŞ 

Ebelik, sağlık meslekleri içinde tarihi en eski ve işlev yönünden 

de en önemli olanıdır. Ebelik uygulamaları gebelik, doğum, doğum 

sonu dönem ve yenidoğan bakımı ile birlikte kadına tüm yaşamı 


oyunca bakım vermeyi kapsamaktadır (Barger 2005). Ebelerin aileye 

ve topluma danışmanlık yapma ve eğitim verme gibi görevlerinin 

bulunması sağlık hizmetlerinin sunulmasında ve sağlık sorunlarının 

çözümlenmesinde rollerinin önemini ortaya koymaktadır. 

Dünya Sağlık Örgütü’nün tanımına göre ebe; gebelik sırasında, 

doğumda ve doğum sonrası dönemlerde annelere gerekli bakım ve 

danışmanlığı sağlamak, normal doğumları kendi sorumluluğunda 

yaptırmak ve yeni doğan bakımını yapmak üzere eğitilmiş kişidir (WHO 

1983). 

Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) verilerine göre; ebelerin aktif olarak 

çalıştıkları ülkelerde anne ölümlerinin, perinatal bebek ölümlerinin, 

sezaryenle doğum oranlarının azaldığı, doğum aralıklarının uzadığı, 

ebelik hizmetlerinin yeterli olmadığı ülkelerde bu göstergelerin oldukça 

yüksek olduğu bilinmektedir. Ebelik, yeterli doğum, yenidoğan, jinekoloji 

ve çocuk bakımı bilgisi gerektiren temelde bağımsız, gerektiğinde sağlık 

ekibinin parçası olabilen bir meslektir. Ebenin verdiği bakım koruyucu 

önlemleri, anne ve bebekteki anormal durumları belirlemeyi, tıbbi 

yardım sağlamayı ve bu yardımın yokluğunda acil müdahaleyi içerir. 

Sağlık danışmanlığı ve sağlık eğitimi yalnız kadınlar için değil aynı 

zamanda aile ve toplum içinde önemli bir görevdir. Ebe hastanelerde, 

kliniklerde, sağlık ünitelerinde, evlerde ve diğer çalışma alanlarında 

görev alabilir (Midwifery Cirruculum 2004). 

Dünyanın en eski mesleklerinden biri olan ebeliğin uygulama alanı 

sadece doğum olarak görülmekle birlikte çok daha geniştir. Mesleğin ilk 

yıllarında ebelik eğitimi doğum, gebelik ve yenidoğan bakımına odaklı 

verilmekteydi. 1950’lerde servikal smear alma, 1960’lardan sonra da 

doğum kontrol yöntemlerini uygulama ebelik kapsamına girmiştir 

(Barger 2005). Eski çağlarda Asurlularda, Mısır’da, Eski Yunan’da, 

Hititlerde ve Romalılarda ebelik mesleği tanımlanmaktadır. Çin’de 

saygın bir statüye sahip olan ebenin toplumsal konumu prenseslerden 

daha üstündür. Yunanlılar ve Romalılarda ebelerin okur-yazar olmaları 

zorunlu kılınmıştır. Romalı hekim Soranus ebelerin yararlanması için 

Gynaecology adında bir kitap yazmıştır. Fransa’da ise 1560 yılında 

Henry III ebelerin yalnız pratik eğitim değil, aynı zamanda kadın 

anatomisi ve fizyolojisi konusunda da eğitim görmelerini zorunlu 

kılmıştır (Eren, Uyer 1991). Dünyada ilk ebelik okulları 1673’te 

Fransa’da, 1701’de Almanya’da, 1725’te Londra’da açılmıştır. Osmanlı 

Đmparatorluğunda ise ebelik eğitimi 1869 yılında başlamıştır (Köker 

1997). Ebe Osmanlı Döneminde eve, hareme girebilen ve bağımsız 

çalışabilen en önemli sağlık çalışanı olmuştur. 

Türkiye’de ebelik, anadan kıza geçen, görgü ve deneyime dayanan 

bir meslek olarak başlamıştır. 19. YY’da Đstanbul ve Đzmir gibi büyük 

kentlerde isim yapmış ebelerin yanında usta-çırak yöntemi ile yetişen, 


“küçük ebe” adı verilen genç hanımlar ebelik görevini yürütmüşlerdir 

(Eren 1991). 1846-1848 yılında Mekteb-i Tıbbiye’de (Tıp Okulu) ebelik 

yapan kadınlara doğum bilgisi vermek üzere iki yıl süreli ebelik kursu 

açılmıştır. 1880’de Dr Besim Ömer Akalın kursun kayıt, kabul 

şartlarını ve ders programını yeniden düzenlemiş, Türkçe bilen ve otuz 

yaşını geçirmemiş olan kadınlar kursa kabul edilmiştir (Eren 1991, 

Köker 1997). Đlk ebe okulu ve kadın doğum kliniği 1909 yılında 

Đstanbul‘da açılmıştır. Müdürlüğünü Dr Besim Ömer Akalın’ın yaptığı 

bu okul ülkemizde bilimsel bir temelle ebe yetiştiren ilk ebe okuludur. 

Đlkokul mezunu ve 30 yaşını geçmemiş kadınlar alınmış ve ders 

programında klinik uygulamalara yer verilmiştir (Köker 1997) 

Ebeliği ayrı bir meslek dalı olarak değerlendiren Dr. Besim Ömer; 

ebelik eğitiminde adeta yeni bir çağ açarak Ebe Okulu'nu çağdaş bir 

özelliğe kavuşturmuştur. Ebelik alanında ilk kitaplara da imza atarak 

"Doğurduktan Sonra", "Ebe Hanımlara Öğütlerim" ve "Ebelik" isimli 

kitapları yayınlanmıştır (Hot 1996). 

1920’de Đçişleri Bakanlığına bağlı Sağlık Genel Müdürlüğü 

tarafından değişik illerden gelen ilkokul mezunu kızlar Kadırga Kızılay 

barakalarında yatılı olarak iki yıl eğitilerek diğer illerin ebe ihtiyacı 

karşılanmaya çalışılmıştır (Eren 1991, Karanisoğlu 2000). Cumhuriyetin 

kurulmasından sonra 1924’te Tıp Fakültesi bünyesindeki okullara 

ortaokulu bitirmiş kız öğrenciler alınarak 3 yıl süreli eğitilmişlerdir. 

1928 yılında ise “Tababet ve Şuabatı Sanatlarının Tarz-ı Đcrasına Dair 

Kanun” ile eğitim almamış (diplomasız) ebelerin doğuma yardım etmeleri 

yasaklanmış ve suç sayılmıştır (Köker 1997, Karanisoğlu 2000). 

1942 yılında Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanlığı (SSYB) Köy Ebe 

Okulu adı altında 9 aylık eğitimle ebe yetiştirilmiştir. Daha sonra bu 

okulların süresi 1,5 yıla çıkarılmıştır. 1943 yılında Köy Enstitülerinde 

Ebelik bölümü açılmıştır (Eren 1991). 1961 yılından itibaren üç yıllık 

eğitimi olan Sağlık Okulları açılmıştır. Böylece ilkokula dayalı üç yıllık, 

düzenli bir program uyarınca, kuramsal bölümü okulda ve uygulamalı 

bölümü doğumevlerinde yer alan bir eğitim sistemine geçilmiştir (Köker 

1997, Karanisoğlu 2000). Hemşire yardımcılığı hizmetleri ve köy ebeliği 

görevlerini yürütecek elemanların yetiştirildiği iki bölümü bulunan 

sağlık okulları 1978 yılında kapatılmıştır. 

Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanlığı, 1975 yılında ebe ve hemşire 

okullarını birleştirmiş ve “ebe-hemşire” yetiştirme kararı almıştır (Eren 

1991). 1978-1979 eğitim-öğretim yılında “Sağlık Kolejleri’’, “Sağlık Meslek 

Liselerine’’ dönüştürülmüştür (Köker 1997, Karanisoğlu 2000). Lise 

dengi olan bu okullarda müfredatın %40’ı normal lise derslerinden, 

%60’ı meslek derslerinden oluşmakta idi. 

1996 yılında eğitimine son verilen sağlık meslek liseleri 2001 

yılında eski müfredat içeriği ile tekrar açılarak ebe yetiştirilmeye 


yeniden başlanmıştır. 2004 yılında bu okullar Milli Eğitim Bakanlığı’na 

devredilerek çok programlı liseye dönüştürülmüş ve ebelik, hemşirelik 

bölümlerine bu yıldan itibaren öğrenci alınmamıştır (http://sdb.meb. 

gov.tr, Erişim Tarihi:12.10.2004). 1985-1986 eğitim-öğretim yılında ise 

liseye dayalı Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksekokulları bünyesinde iki 

yıllık ebelik programları açılmıştır. Bu programdan mezun olan 

öğrencilere ön lisans diploması ve sağlık teknikeri (ebe) ünvanı 

verilmiştir. 1986-89 eğitim-öğretim yılında SSYB liseyi bitiren kızlara 

8,12,18 aylık kurslarla tamamlama programı adı altında hemşire/ebe 

diploması vermiştir (Eren 1991, Köker 1997). 1990-1991 eğitim-öğretim 

yılında Anadolu Üniversitesi Açık Öğretim Fakültesi ebelik ön lisans 

programı açılmıştır. 1999’da ise önlisans mezunlarına lisans eğitimine 

dikey geçiş hakkı verilmiştir (Köker 1997, 15.10.1999 tarih ve 23847 

sayılı resmi gazete) 1992-1993 eğitim-öğretim yılında Sağlık Bakanlığı 

ile Yüksek Öğretim Kurumu Başkanlığı arasında imzalanan protokol 

gereği sağlık meslek lisesi binaları içinde sağlık hizmetleri meslek 

yüksekokulları açılmıştır. Üniversite bünyesinde 11 yıllık temel eğitim 

üzerine iki yıllık mesleki eğitim veren bu yüksekokullar 1996 yılında 

kapatılmıştır. 

1995 yılında Yüksek Sağlık Şura’sının kararı doğrultusunda 

ebelik, hemşirelik ve sağlık memurluğu eğitiminin lisans düzeyinde 

yapılması amacıyla 1996 tarih ve 96/8655 sayılı kararı ile Sağlık 

Yüksek Okulları kurulmasına karar verilmiş ve 1997-1998 eğitim 

öğretim yılında sağlık yüksekokulu bünyesinde ebelik lisans eğitimine 

başlanmıştır (Karanisoğlu 2000). Halen 71 Sağlık Yüksekokulunun 

30’unda Ebelik Programı bulunmaktadır (ÖSYS Klavuzu 2006). 

Sağlık Yüksek Okulu ebelik eğitim programları, Dünya Sağlık 

Örgütü’nün ebe tanımı ve ebelik eğitimi ile ilgili uluslar arası 

standartlar göz önüne alınarak ve Avrupa Topluluğu’nun 80/155/EEC 

sayılı konsey direktifleri doğrultusunda şekillendirilmiştir. Bu okulların 

müfredat programları öğrenciye; 

Ebelik faaliyetlerini yürütebilecek temel bilgi ve beceriyi 

Doğum öncesi, doğum, doğum sonu dönem ve yenidoğan konusunda 

ayrıntılı bilgi ve beceriyi 

Meslek etiği ve mevzuatı hakkında yeterli bilgiyi 

Sağlık ekibinde ve toplumda etkin bir üye olarak görev alabilecek 

beceriyi kazandırmak amacı ile planlanmıştır (Wallace 2001). 

Dünyada ebelik eğitimi ve hizmetleri ülkenin tarihsel, kültürel, 

sosyo-politik durumlarından etkilenmiştir (Arslan 1998). Dünyada 

ebelik eğitimi incelendiğinde ülkeler arasında farklılık bulunmaktadır. 

Batı ve Güney Avrupa ülkelerinde diğer ülkelere göre ebeler daha 

bağımsız role sahip olup, otonomi ve profesyonellik yönünden daha 

gelişmiş olduğu görülmektedir (Arslan 1998, Arslan 2005). 


Teorik ve pratik eğitimin eşit derecede önemli olduğu Đngiltere’de 

ebelik eğitimi hem hemşirelik eğitimi sonrası kurslarla hem de 

doğrudan giriş programlarıyla verilmektedir (Arslan 1998, http://www. 

midwifery school org). Belçika’da bir yıl hemşirelik eğitiminden sonra 

özel alan olarak, Finlandiya’da eğitimin başlangıcında dört hemşirelik 

dalından biri olarak ebelik seçilebilmektedir (Arslan 1998). Amerika’da 

ebelik eğitimi, en az 3 yıl eğitim alarak yetişen lisans mezunu ebeler 

(licenced midwife) ve hemşirelik eğitimi üzerine 18 aylık eğitimle 

yetiştirilen hemşire ebeler (nurse-midwife) olmak üzere iki düzeyde 

yapılmaktadır. Lisans mezunu ebeler evde ve doğum merkezlerinde 

doğum yaptırabilmekte, serbest çalışabilmekte ve birçok ilacı reçete 

edebilmektedirler. Bu durum ebelerin daha kapsamlı bakım vermelerini 

sağlamaktadır (http://www.acnm.org.,http://www.hscbklyn.edu) 

AVRUPA BĐRLĐĞĐ’NDE EBELĐK EĞĐTĐMĐ 

Avrupa Birliği’ne üye ülkelerde Avrupa Birliği’nin direktifleri 

doğrultusunda Ebe olabilmek için üç ayrı yol önerilmektedir. Bunlar; 

En az 10 yıllık temel eğitim üzerine teori ve uygulama dahil en az üç 

yıllık tam zamanlı ebelik öğretimi, 

AB direktifleri ile uyumlu hemşirelik eğitimi üzerine en az iki yıllık ya 

da 3600 saatlik tam zamanlı ebelik öğretimi, 

AB direktifleri ile uyumlu hemşirelik eğitimine ilave olarak 18 ay 

(3000 saat) kurs ve 1 yıl sertifikalı pratik eğitim, 

AB direktifleri doğrultusunda ebelik programını bitirecek olan 

adaydan; 

a) Obstetri ve jinekoloji başta olmak üzere ebelik uygulamalarının 

dayandığı bilimler hakkında yeterli bilgi, 

b) Meslek etiği ve meslek mevzuatı hakkında yeterli bilgi, 

c) Gebelik, doğum ve doğum sonu dönemler ile fetus ve yenidoğanın 

fizyolojisini ve anatomisini açıklayabilecek düzeyde ayrıntılı bilgi, 

d) Kişilerin sağlığı ile davranışlarının fiziksel ve sosyal çevre ile olan 

ilişkisini açıklayabilecek düzeyde ayrıntılı bilgi, 

e) Programın özüne uygun, eğitimli personelin denetimi altında ve 

onaylanmış kurumlarda kazanılmış yeterli klinik deneyim, 

f) Sağlık profesyonellerinin eğitimleri ve çalışmaları üzerine yeterli bilgi 

ve deneyim kazanmış olması beklenmektedir (Wallace 2001). 

GELECEKTE EBELĐK EĞĐTĐMĐ 

Günümüzde kadınların üreme yaşantıları ve sağlık alışkanlıkları 

değişmiştir. Farklı yaşam biçimleri veya sosyal gerçekler, evlenme ve 


oşanma gibi değişiklikler, üreme sağlığını ve cinselliği önemli derecede 

etkilemektedir. Ailelerdeki ideal çocuk sayısının azalması, eğitim süresinin 

uzunluğu, evlenme yaşının artması, modern ve etkili kontraseptif 

yöntemlerin yaygınlaşması bu durumla ilgili etmenlerdir. Sonuç olarak 

bakıldığında yeni bir kadın grubu ve farklı gereksinimler karşımıza 

çıkmaktadır. Bu durumda, istenmeyen gebelikler ve güvenli olmayan 

düşükler, cinsel yolla bulaşan enfeksiyonlar, aile içi şiddet, cinsel 

şiddet ve istismar, gençler arasında cinselliğin yaygın yaşanması ve 

diğer risk faktörleri ortaya çıkmaktadır (Neglia 2003). Ebelik hizmetleri 

adolesanların sadece gebelik bakımı değil, aynı zamanda en yüksek 

seviyede jinekolojik ve tıbbi bakım almasını ve bazı toplumlarda 

psikolojik olarak desteklenmesini de kapsamaktadır (Barger 2005). 

Ebelerin bu doğrultuda kendi eğitimlerini ve uygulamalarını yeniden 

düzenlemeleri gerekmektedir. 

Gelecekte Ebelik Eğitim Sistemin Düzenlenmesinde Odak Noktalar; 

Eğitim ve uygulamalarda standartların tespit edilmesi ve 

desteklenmesi, 

Toplumun gerçek ihtiyaçlarına cevap verecek uygulama taslaklarının 

oluşturulması, 

Yetenek ve becerilerin yükseltilmesi için desteğin sağlanması, 

Sağlık bakımı politikalarının tanımlanmasında ebelerin katılımının 

sağlanması ve desteklenmesidir (Neglia 2003). 

Ebelik tarihi incelendiğinde, birçok ülkede ebelik ve hemşirelik 

mesleğinin sınırları birbirinden tam olarak ayrılmadığı görülmektedir. 

Ebelik müfredat içeriğinin oluşmaması, ebelik ve hemşirelik eğitim 

programlarının karıştırılması, ebeliğin yasal bir tanımının olmaması, 

eğitim programı ve sertifikalandırma için mesleki kimliğin elde edilememesi 

ve gelişememesi bu durumun önemli nedenleridir (Burst 2005). 

Günümüzün ebelik bakım modeli üreme sağlığı alanında güvenli, etkili, 

uygun zamanda ve kadın merkezli hizmeti kapsamaktadır. Bu model 

hastalıktan koruma veya sağlığın sürdürülmesi, hastalık durumunda 

sağlığın yeniden kazanılması, hastalık ile uyumu sağlama ve yaşam 

kalitesini artırmayı içermektedir (Neglia 2003). Ebelerin kendi ülkesinin 

gerçeklerine göre kazanması gereken birçok farklı beceri vardır. 

Örneğin istenmeyen gebelikler ve istemli düşükler birçok ülkede önemli 

bir toplum sağlığı sorunudur. Ebelik uygulamalarında, istemli düşük 

ve komplikasyonlarının önlenmesi için kontrasepsiyon eğitimi, güvenli, 

kabul edilebilir ve uygun zamanda hizmet sunulması, ve manuel 

vakum aspirasyonunun uygulanması gibi güvenli teknik kullanılması 

önem taşımaktadır. 

Ebelik eğitiminde bilgi ve becerilerin geliştirilmesi için uygulamalı 

öğretimin düzenlenmesi çok önemlidir. Ebeliğin tanımı, eğitimi ve 


uygulamaları ülkelere göre farklıdır. Ebelerin kendi ülkesinin gerçeklerine 

göre kazanması gereken becerileri, günlük çalışmalarındaki rollerine ve 

eğitim seviyesine bağlı olarak değişmektedir. Beceri geliştirilmesi için 

klinik eğitimin ve ekonomik desteğin sağlanması da önemlidir. Ayrıca, 

ebelikte eğitimin ilerlemesi ve devamının sağlanması, eğitim fırsatlarının 

tanınması için ebelikte yükseklisans ve doktora programlarının 

geliştirilmesi gerekmektedir (Mc.Kenna ve ark. 2003). Ebelik eğitiminin 

desteklenmemesi ve standart bir müfredat olmaması, eğitim ortamının 

uygunsuzluğu önemli sorunlar olarak karşımıza çıkmaktadır 

(Mc.Kenna ve ark. 2003, Mansouri ve ark. 2006). 

Türkiye’de ebelikte yüksek lisans eğitimine 2000 yılında 

başlanmıştır, halen toplam 4 üniversitede ebelikte yüksek lisans 

eğitimi devam etmektedir. 

Ülkemizde 30 sağlık yüksek okulunun bulunduğu illerin dokuzunda 

doğum evi yoktur. Üniversite hastanesi bulunan illerde ise asistan 

eğitimi nedeni ile ebelik öğrencileri doğuma müdahale edememektedirler. 

Bu durum öğrencilerin hem yeteri kadar doğum yaptıramamasına hem 

de klinik eğitim için devlet hastanelerinde yığılmalara neden olmaktadır. 

Eğitimde önemi büyük olan eğitimci sayısının da sağlık yüksekokullarında 

yetersiz olduğu ve özellikle ebelik eğitimi almış eğitimcilerin 

olmadığı görülmektedir (YÖK Raporu 2001). Ebelik eğitiminde başarıya 

gidilmesi için nitelikli eğitimcilere gereksinim vardır. Eğitimcilerin 

taşıması gereken bir takım özellikleri olmalıdır. Nitelikli ebelik 

eğitimcisi, yeterli klinik beceriye, değerlendirme yeteneğine sahip 

olmalıdır. Ebelik eğitimcileri klinik çalışmalardan önce kendi uygulama 

becerilerini geliştirmelidir. Bunun için de 2-5 yıllık bir klinik deneyim 

gerekebilmektedir (Thompson 2003, Barton 1998). 

Eğitimcilerin eğitim ve değerlendirme becerilerini geliştirmeleri, 

kendi sorumluluklarının, rollerinin ve yetkilerinin farkında olması 

özellikle önemlidir (Mc.Kenna ve ark. 2003, Ali 2005). Eğitimci klinik 

ortama hakim olmalıdır. Eğitimde büyük öneme sahip teori ve klinik 

becerilerin kazandırılması, eğitim için uygun ortam ve yöntemlerin 

kullanılması ve klinik beceriler için klinik ortamın sağlanması çok 

önemlidir (Thompson 2003, Ali 2005). Ayrıca ebenin uygulama alanı 

olan Ana Çocuk Sağlığı alanı sağlığı geliştirme ve sağlığı koruma 

kavramları ile doğrudan ilgili alanlardır. Ebelik eğitiminin öğrencide, 

bu bilinç ve beceriyi geliştirecek yapıda olması ve uygulamalarının 

daha çok toplum içinde yer alacak biçimde planlanması gerekir. Ebeyi 

sadece doğum yaptırma becerisi ile sınırlandırmak, toplumun ebeden 

hak ettiği biçimde yararlanmasını sınırlayacağı gibi ebelik mesleğinin 

kapsamını da daraltacaktır. 

Ebe ve hemşirelerin ulusal sağlık hedeflerine ulaşmada kilit 

personel oldukları ve eğitimlerinin de bu rollerini yerine getirecek 


şekilde yapılandırılması gerektiği, ülkemizin de imza koyduğu birçok 

uluslar arası belgede belirtilmektedir. WHO Avrupa bölgesi sağlık 

bakanlarının katılımı ile 2000 yılında Münih’te yapılan toplantı da 

ebelerin günümüzün ciddi toplum sağlığı sorunlarını çözmede anahtar 

ve giderek önem kazanan rol oynadıklarına dikkat çekilmiştir. Ebeliğin 

ve hemşireliğin karar alma mekanizmalarına katılmalarının sağlanması, 

kariyer geliştirilmesi için maddi destek ve olanakların sağlanması, ebe 

ve hemşirelerin sağlık ekibi ile işbirliği içinde etkin ve etkili, tam 

kapasite çalışmalarının sağlanması, eğitimlerinin bu rollerini yerine 

getirecek şekilde yapılandırılması gerekliliği vurgulanmaktadır. 

Sonuç olarak topluma kaliteli ebelik hizmeti sunabilmek toplumsal 

bir görevdir. Kaliteli hizmetin verilmesinde temel ölçüt ise iyi yetişmiş 

insan gücüdür. Ebelik eğitimi hedefleri ve sınırları ülke ihtiyacına göre 

düzenlenmiş eğitim programları ile nitelikli eğitimciler tarafından ve 

yeterli uygulama alanına sahip eğitim kurumlarında verilmelidir. 

KAYNAKLAR 

1. Ali E. (2005). A Midwife Teaching Medikal Students: Can It Work The Clinical 

Teacher, 2005; 2(2): 97-103. 

2. Arslan H. (2005). Ebenin Çalışma Alanları ve Ebeden Beklenen Hizmetler. Hemşirelik 

Formu Dergisi, (Eylül-Aralık); 4-11. 

3. Arslan H (1998). Ebelik Eğitiminde Kalite. Hemşirelik-Ebelik Eğitimi ve 

Uygulamalarında Kalite Sempozyumu. Kayseri. 

4. Barger M.K. (2005). The History of Nurse-Midwife / Midwifery Practice. Journal of 

Midwifery & Women’s Health, 50; 129-137. 

5. Barton TD (1998). The Integration of Nursing and Midwifery Education Within Higher 

Education: Implications for Teachers- A Qalitative Research Study. Journal of 

Anvanced Nursing, (27): 1278. 

6. Bennett R, Brown LK (1989). Myles Textbook for Midwives,The British Council, 11th 

Edition,. 

7. Burst HV (2005). The History of Nurse-Midwife/Midwifery Education. Journal of 

Midwifwry & Women’s Health, 2(50): 129-137. 

8. Eren N. Uyer G. (1991). Sağlık Meslek Tarihi ve Ahlakı.4. Baskı. Ankara.Hatiboğlu 

Yayınevi, 94-105. 

9. Hot Đ (1996). Besim Ömer Paşa’nın Anne ve Çocuk Sağlığı Açısından Ülkemiz Nüfus 

Meselesi Hakkındaki Görüşleri, Yüksek Lisans Tezi. Đstanbul: Đ.Ü. Sağlık Bilimleri 

Enstitüsü. 

10. Clinical education of midwifery students, http://www.acnm.org. Erişim Tarihi: 

20.09.2004. 

11. Midwifery-The Program, http://www.hscbklyn.edu, Erişim Tarihi: 20.09.2004. 

12. http://sdb.meb.gov.tr. Erişim Tarihi: 12.10.2004. 

240

13. Programe-academic.htm, http://www. midwifery school org Erişim Tarihi: 

21.08.2004. 

14. Karanisoğlu H (2000). Türkiye’de Ebelik ile Đlgili Gelişmeler. 2000’li Yıllarda Sağlık 

Yüksekokullarında Eğitimin Geleceği Sempozyumu. Malatya. 

15. Köker HA (1997). Doğum ve Ebelik Tarihi. Erciyes Üniversitesi Gevher Nesibe Tıp 

Tarihi Enstitüsü. Yayın No:26. Ankara. Erciyes Üniversitesi Matbaası, 1-9, 27-34. 

16. Mansouri P, Soltani F, Rahemi S, ve ark (2006). Nursing And Midwifery Student’s 

Approaches to Study and Learning, Journal of Anvanced Nursing, (54)3: 351-358. 

17. Mc.Kenna H, Hasson F, Smith M (2003). Training Neeeds of Midwifery Assistants. 

Journal Of Advunca Nursing,, 44(3): 308-317. 

18. Midwifery Cirruculum-A Global Prespective Transforming the Architecture of 

Midwifery Education, Royal Collage of Midwives National Conference, 23 July 2004. 

19. Neglia BH (2003). The Future of Midwifery Education. Midwifery, (19): 3-9. 

20. ÖSYS Yükseköğretim Programları ve Kontenjanları Kılavuzu. Ankara. 2006. 

21. Thompson EJ (2003). Competencies for Midwifery Teachers. Midwifery, 18: 256-259. 

22. Türkiye’de Hemşirelik: Temel Meslek Eğitimi ile Đnsangücü’ne Đlişkin Sorunlar ve 

Çözüm Önerileri, YÖK Raporu 2001 

23. Wallace M (2001). Hemşirelik ve Ebelikle Đlgili Avrupa Birliği Standartları, 6-8. 

24. World Health Organization, The Role of Nursing / Midwifery Personel in the Strategy 

of Health for All , Resolution WHO 36.11,1983. 

25. 15.10.1999 tarih ve 23847 sayılı Resmi Gazete. 

241


YAŞLILIK VE CĐNSEL YAŞAM 

SEXUALITY IN THE AGED PEOPLE 

Hilmiye AKSU* 

Ahsen ŞĐRĐN** 

*Adnan Menderes Üniversitesi, Aydın Sağlık Yüksekokulu, Doğum-Kadın Sağlığı 

Hastalıkları Hemşireliği Anabilim Dalı 

**Ege Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu, Doğum-Kadın Sağlığı Hastalıkları 

Hemşireliği Anabilim Dalı 

Anahtar Sözcükler: Yaşlılık, cinsel yaşam 

Key Words: Old age, Sexuality 

ÖZET 

Đnsan yaşamının giderek uzaması, yaşlı nüfusun toplam nüfus içinde 

artması, insanın ileri yaşlarında da sağlıklı kalmasını gündeme getirmiştir. Her 

yaş grubunda olduğu gibi yaşlılıkta da cinsellik önemlidir. Dünya Sağlık 

Örgütü (DSÖ), cinsel sağlığı; cinsel yaşamın sosyal, entelektüel, duygusal, 

somatik yönlerin bileşimi ve aşk, iletişim ve kişisel değişimlerin pozitif bir 

anlatım yolu olarak tanımlamaktadır. Bazı bilim adamları isteniyorsa hala 

doyurucu (tüm ilişkiyi içeren) cinsel sevginin yaşlı insanlarda da mümkün 

olacağını ifade etmektedirler. Bununla beraber yaşlılıkta cinselliği etkileyen 

fiziksel, psikolojik ve sosyokültürel faktörler vardır. Hemşireler, genellikle 

yaşlılıkta cinselliğe çok negatif bir tutum sergilerler veya bunun varlığına 

bütünüyle dikkat etmezler. Eğer biz hemşireler her hasta için cinselliği 

varsaymazsak onun temel insan gereksinimlerini inkâr etmiş oluruz. Bu 

makalenin amacı, yaşlılıkta cinsellik, cinselliği etkileyen faktörler konusunda 

bilgi vermek ve hemşirelerin yaşlıların cinselliğine ilişkin olumlu yaklaşım 

geliştirmeleri açısından dikkatlerini çekmektir. 

SUMMARY 

As the life spans of the people get longer and the ratio of the old people’s 

population increases in total population, they result in human’s being healthy 

even in their late ages. As in every age –group, sexuality is also very important in 

the old ages. WHO (World Health Organisation) defines the sexual health as the 

combination of the sexual life’s social, intellectual, sensitive and somatic 

features; and a positive way of description of love, communicative and personal 

changes. Some scientists state that the satisfying sexual love- containing the 

whole intercourse is also possible in the very old people if they still want. 

However there are physical, psychological and socio-cultural factors affecting the 

sexuality in the old ages. Nurses usually have a negative attitude towards the 

sexuality in the old ages and they never completely take care its existence. If we 

243

nurses don’t suppose that there is sexuality for each patient, we deny their 

essential human necessities. The aim of this article is to inform about the factors 

which affect the sexuality and the sexual life in the aged people and to take the 

nurses’ attentions on the sexuality of aged people and to get their positive 

approaches on this subject. 

GĐRĐŞ 

Dünyada yaşlı nüfus giderek artmakta olup 2020 yılına kadar 

toplam popülasyonun %22’sinin 65 yaş ve üzerinde olacağı tahmin 

edilmektedir (Yıldırım 2005). Đnsan yaşamının giderek uzaması, yaşlı 

nüfusun toplam nüfus içinde artması, insanın ileri yaşlarında da 

sağlıklı kalmasını gündeme getirmiştir (Özsoy ve Başalan 2002). 

Yaşlanma bireysel olmakla birlikte toplumsal değerler ve diğer etkenler 

toplumda yaşlı ve yaşlılığa verilen değeri ve yeri belirlemektedir. Bu 

nedenle yaşlılık sadece biyolojik bir olay olmayıp aynı zamanda 

toplumsal ve kültürel bir olaydır (Sertbaş ve Bahar 2003). 

Birleşmiş Milletler’in yaşlılıkla ilgili yayınladığı raporlarda ve 

ülkemizde yaşlılığın başlangıcı 60 yaş olarak temel alınmaktadır. 

Dünya Sağlık Örgütü yaşlılığı, 60-74 arası yaşlılık, 75- 84 arası ileri 

yaşlılık, 85 yaş ve üstü ise ihtiyarlık olarak sınıflandırmıştır (Sertbaş ve 

Bahar 2003). 

Dünya genelinde 60 yaş üzerindeki nüfusun 2025 yılında 1.2 

milyara, 2050 yılında 2 milyara ulaşması beklenmekte ve her 5 kişiden 

birinin 65 yaş ve üzerinde olması tahmin edilmektedir. Bu durum 

yaşlılığı bireysel bir sorun olmaktan çıkarıp toplumsal bir sorun haline 

getirmektedir (Sertbaş ve Bahar 2003). 

Cinsellik yaşamın anlamına bir güzellik katabilir. Davranışlar 

doğrultusunda toplumda yaşlı yetişkinler hakkında cinsellik, değerinin 

azaldığı yönündedir. Bu davranışlar yaşlılarda cinselliğin kaybolduğu 

şeklindedir (Pangman ve Sequire 2000). Her yaş grubunda olduğu gibi 

yaşlılıkta da cinsellik önemlidir. Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ), cinsel 

sağlığı; cinsel yaşamın sosyal, entelektüel, duygusal, somatik yönlerin 

bileşimi ve aşk, iletişim ve kişisel değişimlerin pozitif bir anlatım yolu 

olarak tanımlamaktadır. Yaşlıların sağlıklı yaşlanmada uyumlarını 

kolaylaştırmak ve genel iyilik halini desteklemek için cinsel duygulara, 

en önemlisi de bunların sözel yada davranışsal ifadesine gereksinimleri 

vardır (Parke 1991). 

Genellikle seksüel duygular ileri yaşlarda unutulur. Parke, (1991) 

“Hemşireler gerçekten yaşlılara bütüncül bir bakım vermeyi istiyorlarsa 

yaşlı insanların cinsel gereksinimleri konusunda farkında olmalıdırlar” 

demiştir. Türkiye’de yaşlılık her yönüyle az incelenmiş bir konudur. 

Yaşlılık dönemi sorunları, gereksinimleri, yaşlıların ve aile bireylerinin 

bu konudaki görüşleri ile ilgili çalışmalar yetersizdir (Sertbaş ve Bahar 

244

2003). Ancak günümüzde seks ve yaşlanma giderek artan popüler bir 

konu olmaya başlamıştır. 

Son yıllarda yaşlılık biliminde yaşlılığın imajı konusu gündemde 

iken yaşlı insanların cinsel yaşamı ile ilgili araştırma sayısı sınırlıdır 

Bildtgard, (2000) çalışmasında Đsveç’te 1990 ile 1995 yılları arasında 

sadece dokuz filmde ve tiyatrolarda sadece bir oyunda yaşlılara başrol 

verilmiş olduğunu belirtmiştir. Bu filmlerde yaşlıların cinselliğine yer 

verilmemiş ve sadece bir filmde yaşlıların cinselliğinin nasıl olduğuna 

dair çok az bir bölüm sahnelenmiştir (Bildtgard 2000). ABD’de yaşlı 

insanların cinselliği hem yetersiz olarak ele alınmakta hem de doğru 

olarak ifade edilmemektedir. Yaşlı cinselliği, yanlış bilgilerle dolu, belirsiz 

ve inkâr etme şeklinde tanıtılmaktadır. Yaşlıların cinselliği adolesanlar 

gibi yetişkinlerin çoğunluğunda korkulara yol açmaktadır. Konu ile 

ilgili gelişmeler doğrultusunda yaşlıların cinselliğinin olmadığına dair, 

geleneksel yaklaşımların değişeceği umut edilmektedir. Popüler literatür, 

yaşlı ve orta yaş grubu insanların sağlıklı, enerjik ve çekici portresini 

artırmayı amaçlamaktadır. Çünkü yaygın düşünce, çekicilik ve 

cinselliğin yakından ilişkili olduğu yönündedir. Bu değişikliğin delilleri 

olarak da toplumda sağlıklı, genç görünen ve kendine iyi bakmış 

yaşlıların sayısı artması olarak belirtilmektedir (Walz 2002). 

Bunun yanı sıra, bazı konularda özellikle cinsellik ve cinsel yaşamda 

hala büyük bir sessizliğin egemen olduğu bilinmektedir. Çocuk cinselliği, 

gençlerin cinsel yaşamı, evlilik öncesi ve evlilik dışı yaşanan cinsellik, 

eşcinsellik, yaşlılıkta cinsellik, akıl ve beden yoksunluğu olanlarda 

cinsellik, cezaevlerinde ve de hastanelerde cinsellik gizlenmesi ve 

bastırılması gereken davranışlar olarak görülmektedir (Kömürcü 1992). 

Bununla beraber, insanlar doğumdan ölüme kadar kendi cinselliklerini 

ifade ederler. Yaşlılıkta, kronik bir hastalık veya sakatlık gibi 

durumlarda cinselliği, ifade etmenin bir yolu olan uyuma gereksinim 

duyulabilir, fakat cinsel yaşam sona ermemektedir (Parke 1991). Üreme 

sağlığı her yaşı ve herkesi ilgilendirmektedir. Kadın ve erkek herkesin 

tüm yaşamlarında normal büyüme ve gelişme sürecinden kaynaklanan 

üreme ve cinsel sağlık gereksinimleri vardır (DSÖ,2001) Bu yaklaşımda 

doğumdan ölüme kadar kadın ve erkeğin yaşamının bir bütün olarak 

ele alınması gerektiği yaşama sağlıklı başlamanın ilk adım olduğu, 

bireyin sağlık gelişiminin bir çok faktörün kümülatif etkisiyle oluştuğu 

vurgulanmaktadır(htpp://www.un.org.tr/who/bulten/turk/bul4ureme 

.HTM,http://www.geocities.com/HotSpribngs/Villa/3625/cinsel/yasls 

ex.html). 

Cinselliğin kapsamı, ilişkinin fiziksel bileşenlerinden çok daha 

fazladır. Cinsellik, biyolojik, psikolojik ve sosyokültürel öğelerden oluşur. 

Cinselliğin biyolojik öğeleri; cinsel organlar ve hormonlar gibi anatomik 

yapılar ve fizyolojik süreçleri içerir. Psikolojik öğeler; cinsel benlik imajı 

245

ve beden imgesi ile ilişkilidir. Bireysel bir gereklilik olan olumlu cinsel 

benlik imajı ve beden imgesi özsaygı anlamındadır (Parke 1991). 

Cinsellik özel parçaların bütünüdür, temel insan gereksinimidir 

ve eğer hemşireliğin gerçekten bütüncül bir yaklaşımı varsa bakım 

planında insanoğlunun temel bir parçası olan cinselliğinde yer alması 

gerekir. 

YAŞLILIK VE CĐNSELLĐK 

Bazı bilim adamları isteniyorsa hala doyurucu cinsel yaşamın, 

yaşlı insanlarda da mümkün olacağını ifade etmektedirler. Seksten 

alınan keyifin yaşla bir ilgisi olmadığı ve seksüel yaşamın devam etmesinde 

fiziksel ve ruhsal sağlığın yerinde olması gerektiği vurgulanmaktadır 

(htpp://www.agingsex.htm). Çoğu insan yaşlıların seks ile ilgilenmediğine 

inanır. Gerçekte seksüel yaşam, yaşla birlikte olumlu ve olumsuz 

yönleri ile değişiklik gösterir (htpp://aging sex in the later years.htm). 

Menopozdan sonra kadınlar birden fazla orgazm olabilir, deneyimleri ve 

seksüel isteklerinde artma görülebilir. Bunun olası nedenleri, gebe 

kalma korkusunun ortadan kalkması ve çocuk yetiştirme yıllarının 

sona ermesinden sonra enerjinin artmasıdır (Parke 1991). 

Ginsberg ve ark. 2005, katılımcıların %63’ünü kadınların 

oluşturduğu araştırmalarında, yaşlıların çoğunluğunun, bir cinsel 

ilişkiyi sürdürmek istediklerini bu ilişkinin dokunma ve öpmeyi içermesi 

gerektiği ve geçmişte yaşadıklarından daha çok cinsel deneyimler 

istediklerini belirlemişlerdir (Ginsberg ve ark. 2005). 

Yaşlılıkta cinselliğin boyutları farklı ve daha geniştir, ileri 

yaşlarda cinsellik; birlikte rahatlama, gevşeme, bir haz paylaşma ve 

karşılıklı alış verişi sürdürme amaçlarına daha çok yönelik olmaya 

başlar. Cinsel birleşme artık aile oluşturmak, çocuk doğurmak gibi bir 

nedenden dolayı yaşanmaz, bu durum bireylere bir çeşit özgürlük 

duygusu getirir. O güne kadar birbirlerine bu şekilde yönelme fırsatı 

bulamamış eşler, kendilerini ve birbirlerini yeni baştan keşfedebilirler. 

Cinsellik kişilerin birbirlerine karşı sevgi ve bağlılıklarını ifade etmelerine 

aracı olabilir. Kişinin bedenini algılayarak kendisi ve bedeni ile barışık 

bir yaşam sürmesini sağlayabilir. Bu yaşlarda cinsel kimliğini 

sürdürmek yani kadınlığını ve erkekliğini unutmamak genellikle morali 

ayakta tutmak anlamına gelir. Ayrıca çocukların büyüyüp evden 

ayrıldığı, çalışma yaşamından el çekildiği günlerde bu cinsel kimlik en 

azından kişinin bir dayanak noktası olabilir. Birlikte yaşanan hazların 

yanı sıra cinsel faaliyet, yaşamın fırtınalarına karşı birlik olma 

duygusunu verir (Parke 1991). 

Bununla beraber yaşlılıkta cinselliği etkileyen fiziksel, psikolojik 

ve sosyokültürel faktörler vardır. Minichiello ve ark. (2004), yaşlılarla 

246

yaptıkları çalışmalarında; yaş, evlilik durumu, inkontinans, fiziksel 

iyilik hali, cinsel bilgi durumu, cinsellik algısı, genel iyilik hali, partner 

sayısı ile cinsel aktivite durumu arasında anlamlılık bulmuşlardır. 

Ginsberg ve ark. (2005) çalışmalarında yaşlıların sağlık durumları ile 

seksüel aktivite isteklerinin yakından ilişkili olduğunu ve seksüel 

aktiviteye en önemli engeli, yaşlıların cinsel partnerlerinin eksikliği 

olarak belirtmişlerdir (Ginsberg ve ark 2005). 

Yaşlılıkla birlikte gündeme gelen ve cinsel yaşamı etkileyen 

fiziksel değişimler: 

Yaşlılıkla birlikte kadınlarda; Vulvada damarlanma, elastikiyet 

ve derialtı yağ dokusunda azalma nedeni ile atrofi, pubik kıllanmada 

azalma, labialarda düzleşme, vajina epitelinde incelme, vajinada 

kuruluk, alkali ortam, florada değişiklik, serviks ve uterusta küçülme, 

tuba ve overlerde atrofi, ovülasyon ve östrojen üretiminde azalma, 

disparoni, memelerde sarkma görülebilir (Kömürcü ve Aksayan 1992, 

Şirin 1995, Taşkın 1997). Yaşlı kadınlarda, vajinal yağlanmada azalma, 

klitorial uyarımlarda ve uterin spazmlarda orgazm süresince ağrı 

yaşanabilir. (Parke 1991, http//male health center-aging and sex.htm). 

Yaşlılıkta erkeklerde ise, testislerde küçülme ve sertleşme 

(testesteron üretiminde azalma olmaksızın), ereksiyon süresinde uzama, 

yavaş ve güçsüz ejekülasyon, prostatta büyüme görülebilir. (Kömürcü 

ve Aksayan 1992). Altmış yaşın üzerindeki erkeklerde ereksiyonu 

başarmak için daha uzun zaman ve daha direkt genital uyarı gerekebilir. 

Ejekülasyon sıvı volümünde ve orgazm yoğunluğunda azalma olabilir. 

Ancak erken boşalma problemi yaşlılıkta hemen hemen hiç yaşanmaz. 

Sonuç olarak yaşlı erkekler genellikle performanslarından dolayı 

anksiyete yaşarlar ve yaşlılıkla beraber yaşanan bu değişikliklerin 

normal olduğundan habersizdirler (Parke 1991,http:// aging sex in the 

later years.htm). 

Yaşlılıkta Cinsel Aktiviteyi Etkileyen Durumlar; 

Cinsel aktivite yaşam boyu sürmesine rağmen ilaçlar, hastalıklar 

seksüel aktiviteyi etkilemektedir (Nusbaum ve ark. 2005). Hastalık 

süresince cinsel aktivitede bir duraklama periyodu görülebilir. 

Romotoid artiritin varlığı ağrı ve eklemlerde tutulmaya yol açmasından 

dolayı cinsel ilişkiden memnuniyetsizliğe neden olabilir. Ayrıca artirit 

sonucu oluşan vücut deformiteleri bireysel beden imajını da olumsuz 

olarak etkilemektedir. (Parke 1991). 

Çok yaygın olarak görülebilen problemlere bir diğer örnek, 

yaşlılarda inkontinanstır. Đnkontinans durumunda özel ped kullanma 

ve pantolon giyme, katater kullanma bireyin kendini daha az çekici ve 

mutsuz hissetmesine yol açabilmektedir. 

247

Cinselliği etkileyen hastalıklara örnek olarak, kardiovasküler 

sistem hastalıkları, Kronik Obstrüktif Akciğer Hastalığı (KOAH), 

hipotroidizm, hipertirodidizm, diabetus mellitus, periferik nöropati, 

hipertansiyon, dejeneratif eklem hastalıkları, plejiler, kanser, cinsiyet 

hormon yetersizliği, enfeksiyonlar vb. sayılabilir. 

Bazı ilaçların her iki cinste cinsel isteği azaltma ve erkeklerde 

impotans yapma gibi genel etkileri olabilmektedir. Örneğin antihipertansif 

ilaçlar gibi. Antiparkinson ilaçlar aynı zamanda aşırı ve uygunsuz 

seksüel davranışlara da yol açabilir. Alkol kullanma, psikotroplar, 

bazı diüretikler, testesteron sentez inhibitörleri, antidepresifler, antipsikotikler, 

Santral Sinir Sistemi depresanları, sedatifler, hipnotikler 

seksüel aktiviteyi etkilemektedir. Bu gibi etkileri yaygın olarak bilinen 

ilaçların reçete edilmeden önce düşünülmesi gerekir (Parke 1991). 

Yaşlıların cinselliğini etkileyen psikolojik faktörler arasında; 

Yaşlılığa bağlı psişik ve kişilerarası ilişkilerdeki değişiklikler, fiziksel 

değişimlerin yanlış yorumu, yineleyen ilişki ile monotonluk yaşanması, 

mental ve fiziksel hasar görme, emeklilikte beklentilerin azalması, 

rollerin azalması, beden imajının değişmesi, başarısızlık korkusu, 

cinsel ilişki sırasında ölme korkusu, gebelik korkusundan kurtulma, 

kişilik yapıları, olaylar karşısında savunma ve baş etme şekilleri, 

programlı listelerden kurtulma sayılabilir (Kömürcü ve Aksayan 1992). 

Yaşlılıkta cinselliği etkileyen sosyokültürel faktörler kapsamında; 

Yaşlıların entelektüel durumu ve yaratıcı yetenekleri, toplumun 

yaşlı cinselliğini tamamen yok kabul etmesi, çevresel değişiklikler, 

yaşlının kendine ait bir ev ortamı, hatta odasının bile olmaması, 

sosyoekonomik koşulların güçlüğü, aile desteğinin olmaması olarak 

belirtilmektedir (Kömürcü 1992). Birey yaşlandığında sahip olduğu 

vatandaşlık, işçi ve aktif aile rolünü kaybedebilir veya daha azına sahip 

olabilir, bu gibi durumlarda cinselliği etkileyebilir (Parke 1991). 

Bunların yanı sıra yaşlılarda görülen cinsel işlev bozukluklarına 

yol açabilen diğer durumlar şunlardır: 

Eşin yaşlı olması, evlilik ile ilgili sorunlar, geçmişte olumsuz 

cinsel deneyimler, emeklilik, gelir kaybı, eşin terk etmesi, aldatması, 

boşanma, kurumda yaşama, erkeklerde performans anksiyetesi, 

kadında menopoz, histerektomi, mastektomi gibi yaşlı tarafından yanlış 

algılanan durumlarda cinsel aktiviteyi etkilemektedir (Parke 1991, 

Nusbaum 2005). 

Yaşlıların kurumlarda yaşaması; 

Yaşlı bireylerin bazıları kişisel görünümleri için giysilerin seçimi, 

satın alınması, saçların taranması, ve diğer normal aktivitelerde 

bakıcılara bağımlıdır. Fiziksel görünüm ve giyim cinselliğin ve 

bireyselliğin gözle görülen bölümüdür. 

248

Kurumda yaşayan yaşlılar için cinselliğin ifadesi daha da güçtür. 

Bu nedenle kurumlarda çalışan hemşire ve diğer çalışanlar, yaşlılar 

için cinsel yaşamın gizliliğini sağlayabilecek kurum ortamının oluşmasında 

yardımcı olmalı ve kurumun cinselliğin ifadesi konusundaki otoriteyi 

yıkmak için uygun yolları araştırmalıdır. Burnside’nın (1976) yaptığı bir 

araştırmada doktor, hemşire, diğer yardımcı personel ve ailelerin yaşlı 

hastanın bekar hayatı yaşamasını beklediklerini belirlemiştir (Burnside 

1976). 

Yaşlılıkta cinsel yaşama alternatif yaklaşımlar geliştirilebilir, 

homoseksüellik, lezbiyen ilişkiler ve bazen de teşhircilik yaşlılar 

arasında sık karşılaşılan durumlardır. Bunlar özellikle kurumlarda 

yaşayan yaşlıların başvurdukları yollardır. 

Kültürel inançlar, önyargılar yaşlı insanların cinselliğinin 

kabulünde yaygın bir direnç gösterilmesine yol açmaktadır. Batı 

toplumunda genç yaşlarda, güzellik ve fiziksel çekiciliğin, romantizm ve 

cinsellikte önemi ciddi olarak ele alınır. Yaşlanma ile beraber fiziksel 

değişikler cinselliği ve istekleri azaltır. Sonuçta genç toplumun 

düşüncesinde seksüel aktivite yaşlılar için anormal veya sapıkça olarak 

sınıflandırılır. Ayrıca bu davranışların geri yansımaları yaşlıları da 

etkilemektedir ve genellikle toplumun inanç ve beklentilerine göre 

yaşayan yaşlılarda böyle düşündüklerini belirtmektedirler. Yaşlılıkta 

cinsel aktiviteyi azaltan ana öğeler, isteksizlik veya kapasitesizlik değil 

beklentilerin azalması, kişilerarası ilişkilerin ve beden imajının 

olumsuz etkilenmesidir (Parke 1991). 

Yaşlılıkta cinsel yaşama hemşirelerin yaklaşımı: 

Toplumda yaşlıların oranı artarken gençlerin sayısı azalmakta ve 

kronik hastalık prevelansı artmaktadır. Bu bağlamda hemşireler, yaşlı 

cinselliği ile daha çok karşılaşacaktır. Gelecekte hemşireler, geriatri 

bakımı ve cinsellik konuları ile ilgilenmek üzere önemli bir pozisyonda 

olacak ve yaşlıların cinselliği ile ilgili yaşlı yetişkinlere, sağlık eğitimi ve 

cinsel danışmanlık yapacaktır (Pangman ve Sequire 2000). 

Hemşirelik araştırmaları ve politikaları, tanımlayıcı çalışmalar 

aracılığı ile yaşlılarda cinselliği, özellikle kronik hastalık yaşayan yaşlılarda 

cinselliği ele almalıdır. Hemşirelik stratejileri, yaşlı yetişkinlerin 

haklarını tanımalarında hemşirelere, kolaylık sağlayacaktır. Bu haklar, 

yaşlıların yaşamında kaliteyi artırmak için cinselliklerine saygı duyma 

ve sosyal yargıda değişiklik oluşturmadır. (Pangman ve Sequire 2000). 

Hemşireler genellikle yaşlılıkta cinselliğe çok negatif bir tutum 

sergilerler veya bunun varlığına bütünüyle dikkat etmezler. Tüm 

hemşireler cinsellikte bireysel değerler ve standartlara sahiptirler ve 

veremedikleri özgürlük ve önyargısız davranışları başkalarından 

beklerler (Parke 1991). Brogan (1996), hemşireler tarafından yaşlı 

249

insanların cinselliği son zamanlara kadar inkâr edildiğini ve holistik 

hemşirelik bakımı verebilmek için yaşlıların cinselliği inkâr edilmemesi 

gerektiğini vurgulamaktadır (Brogan 1996). 

Griffiths (1988), hemşirelerin cinsellikle ilgili eğitimi almadıklarını 

belirtmiştir. Hemşirelik tanıları bireyin tüm tedavisinde önemli 

olmasına rağmen cinsellik konusu, tedavinin aşamalarına daha az 

katılmış bir bölüm olarak görülmektedir (Griffiths 1988). Zalar (1982), 

çalışmasında bu görüşü ifade ederek hemşirelerin sadece hastalığın 

fiziksel ve emosyonel tanılaması ile ilgili unsurları belirlemeleri için 

eğitildiklerini söylemiştir. Psikoseksüel gelişim bilgisi olmadan belirsiz 

davranışlara sahip olunacağından hemşire eğiticiler müfredatlarında 

cinselliği içeren bilgilere de yer vermelidirler. Eğitim programlarında 

kazandırılacak tutumlar, yaşlılıkta cinselliğin değiştiği ve bir 

gereksinim olduğu yönünde olmalıdır (Zalar 1982). 

Hemşireler, sadece kendi davranışlarını değiştirmeyi bir amaç 

edinmemeli aynı zamanda topluma ve yaşlılara uygun rol model 

olmalıdırlar. Tutumların tüm düzeylerde değişmesi gerekir ve bu 

değişim hemşirelik eğitimi ile başlayabilir. Örneğin; yaşlıların bakımında 

olumlu tutumlar desteklenmeli, yaşlılıkla ilgili genel yargılarla mücadele 

edilmelidir. Bu yaşlı nüfusta cinselliğin kabulünün yaygınlaşmasını 

kolaylaştırabilir (Parke 1991). 

Gott ve Hinchliff (2003) çalışmalarında yaşlılarda cinsel 

problemlere ilişkin profesyonel yardım almayı engelleyen pek çok faktör 

belirlemiştir. Bu faktörleri; utanma, korku, seksüel problemi algılama, 

ciddi bir problem olarak görmeme, uygun hizmeti almada bilgi eksikliği 

olarak tanımlamıştır (Gott ve Hinchliff 2003). Gott (2006) , yaşlılar 

sağlık personeli ile cinsel sağlıklarını konuşmak istediklerini ve sağlık 

personelinin de yaşlıların cinselliği hakkında eğitime ihtiyacı olduğunu 

belirtmiştir. Her iki grup arasındaki kördüğüm olan iletişimin yeniden 

düzenlenmesi ve yaşlılıkta cinselliğin olmadığına ilişkin görüşün uzun 

yıllar devam etmemesi için hizmet içi eğitim yapılabilir (Gott 2006). 

Hemşireler seks terapisti değildir, ancak hemşirelik süreci ile 

yaşlı hastaların cinsellikle ilgili fiziksel, emosyonel ve sosyal korkularına 

olası çözümler bulabilirler. Yaşlılara önyargılı olunmamalıdır çünkü her 

hastanın cinselliği özeldir. Örneğin yaşlı insanların bazıları ahlaki 

kısıtlamalar nedeni ile ilişkide evliliğin gerekliliği veya menopozdan 

sonra ilişkinin sona ereceği, sadece zevk için değil doğurganlık için 

ilişkinin gerekliliğine inanabilirler (Parke 1991). 

Hemşireler için yaşlıların cinsel danışmanlığında kullanılabilecek 

rehber 

1. Đletişim Becerileri: 

Kendi inanç, değer ve tutumlarınızı gözden geçirin 

250

Đletişim becerilerinizi değerlendirin 

Cinsel fizyoloji ve işlevlere ilişkin bilgilerinizi gözden geçirin 

Kendinize “Ne tür sözsüz mesajlar veriyorum” sorusunu sorun 

2. Sorunun değerlendirilmesi: 

Anatomi ve fizyolojiye ilişkin bilgi gereksinimi var mı 

Özel bir cinsel sorunu var mı 

Sorun cinsel işlev ile doğrudan ya da direk ilgili klinik bir durum 

oluşturmuş mu 

Organik bir sorun var mı 

Yaşlı beklentilerine ters düşen başarısızlık için kendini suçluyor mu 

Fiziksel hastalık veya ilaçları var mı 

Yitirilen değil şu andaki kapasite durumu nedir 

3. Tartışmanın sürdürülmesi: 

Çocuklukta cinselliğe ilk yönelişi 

Çocukluğundaki mastürbasyon deneyimi nedeni ile kalıcı duyguları 

Geçmiş cinsel deneyimleri (özellikle ilk deneyimi) 

Cinsel deneyiminin toplum yapısı ve dinsel inanışlarla bağlantısı 

Yanıtlarda varsa tutarsızlığı değerlendirin 

Görüşmenin gizliliği konusunda güven verin 

Konuşmaktan kaçınmayın 

Danışmanlık sırasında yaşlının kendi yanıtlarını bulmasına yardım 

edin ve bulduğu yanıtı destekleyin 

4. Açık cinsel davranışları ve uygunsuz önerileri sınırlandırma: 

Çevreyi ve neden olan olayları gözden geçirin 

Cinselliği kanıtlama gereksinimini araştırın 

Duygusal yoksunluğunu değerlendirin 

Erkek yada kadın olarak yaşama ve işlev görme, gereksinim ve 

kapasitesini tanımlayın 

Sağlıklı çıkış yollarını gösterin 

Cezalandırmayın 

5. Pis, yaşlı adam imajı: 

Bu imaj ile ilgili olarak siz ve diğer çalışanlar ne düşünüyor ve 

duyuyorsunuz Kültürümüz, yaşam biçimimiz vb. den etkilenen bu 

duygu ve düşüncelerin ekip halinde tartışılması, paylaşılması ve 

çözümü yararlı olabilir. 

251

6. Mastürbasyon: 

Mastürbasyonun normal ve sağlıklı olduğunu kabullenin 

Kendi tutumlarınızı değerlendirin 

Gizlilik gerektirdiğinden uygun yer ve zaman için destekleyin 

Yargılamayın ve cezalandırmayın 

7. Alternatif öneriler: 

Soruna yönelik uygun öneriler ve çözümler üretilebilir (Kömürcü ve 

Aksayan 1992). 

Eğer biz hemşireler her hasta için cinselliği varsaymazsak onun 

temel insan gereksinimlerini reddetmiş oluruz. Hemşirelerin yaşlıların 

cinselliğine ilişkin tutumlarının olumlu olması gerekir. Burnside’ın 

(1976) dediği gibi yaşlıların ölünceye kadar bizim bakımımıza ve 

şefkatimize hakları vardır, çünkü insanoğlunun bu dilek ve isteklerinin 

bir zamanı yoktur. 

KAYNAKLAR 

1. Bildtgard T (2000). The sexuality of elderly people on film-visual limitations. Journal 

of Aging &Identity. 5(3): 169-183 

2. Brogan M (1996). The sexual needs of elderly people :adressing the issue. Nursing 

Standard. 10(24): 42-45 

3. Burnside I. M (1976). Nursing and the aged. New York: McGraw Hill.Book.Cop. 

4. Ginsberg T. B, Pomerantz S. C, Kramer- Feeley V (2005). Sexuality in older adults: 

behaviours and preferences. Age & Aging 34(5): 475-480 

5. Gott M (2006). Sexual health and the new ageing. Age and Ageing, 35(2): 10-107 

6. Gott M, Hinchliff S (2003). Barriers to seeking treatment for sexual problems in 

primary care: a qualitative study with older people. Family Practice, 20(6) 690-695 

7. Griffiths E (1988). No sex please. Nursing Times 84(1): 34-35 

8. htpp://www. aging sex htm erişim 12.07.2006 

9. htpp://aging sex in the later years.htm erişim 12.07.2006 

10. http://www.geocities.com/HotSiprings/Villa/3625/cinsel/yaslsex.html erişim 

03.07.2003. 

11. http// male health center-aging and sex.htm erişim 12.07.2006 

12. http://www.un.org.tr/who/bulten/turk/bul4ureme.htm erişim. 03.07.2003 

13. Kömürcü N, Aksayan S (1992). Sağlıklı yaşlanmanın bir boyutu, yaşlılıkta cinsellik. 

Uluslararası Hemşireler Birliği 1992 Teması Sempozyumu Kitabı, Ankara. 208-213. 

14. Kömürcü N (1992). Ebe ve hemşirelerin cinselliğe ve bu konudaki danışmanlık 

rollerine ilişkin tutumları. III. Ulusal Hemşirelik Kongresi Kitabı, Sivas: Esnaf Ofset. 

Matbaacılık, 267-272. 

252

15. Minichiello V, Plummer D, Loxton D (2004). Factors predicting sexual relationships 

in older people: an Australian study. Australian Journal on Ageing, 23(3): 125-130 

16. Özsoy Karabulut Ö, Başalan Đz F (2002). Yaşlılarda yaşam kalitesi. Hemşirelik 

Forumu, 5 (6): 51-53. 

17. Pangman V, Sequire M (2000). Sexuality and the chronically ill older adult: a social 

justice issue. Sexuality & Disability, 18(1): 49-59 

18. Parke F (1991). Sexualty in later life. Nursing Times, 87 (50): 40-42 

19. Sertbaş G. Bahar A (2003). Huzurevinde yaşayan yaşlıların yaşlılığa ilişkin görüşleri 

ve sosyal uyumlarının değerlendirilmesi. Hemşirelik forumu, 6 (5): 33-39 

20. Şirin A (1995). Kadın ve Menopoz: Seksüel sıkıntılar. Bornova-Đzmir. E.Ü. Basımevi, 

.36-38. 

21. Taşkın L (1997). Kadın hayatının devreleri: Doğum ve kadın sağlığı hemşireliği. 

Ankara, Sistem Ofset Mat, 435-451 

22. Walz T (2002). Crones, dirty old men, sexy seniors: representations of the sexuality of 

older persons.Journal of Aging & Identity, 7(2): 99-112 

23. Yıldırım Y K (2005). Yaşlı istismarı ve önlenmesi. Ege Üniversitesi Hemşirelik 

Yüksekokulu Dergisi, 21(1): 167-174 

24. Zalar M. K (1982). Role preparation for nurses in human sexual functioning. Nursing 

Clinics of North America, 17(3): 351-363 

253

2007 YILI BĐRĐNCĐ SAYI ĐÇĐNDEKĐ MAKALELER 

Araştırmalar 

- Hemşirelik Yüksekokulu Mezunlarının Aldıkları Lisans Eğitimine Đlişkin 

Görüşleri 

The Investigation Of The Opinions of Graduated Nurses About Bachelor’s 

Degree Education 

Leyla KHORSHID…………………………………………………………………….…1-14 

- Hemşirelik Uygulamalarının Farklı Kliniklerde Gerçekleştirilme Sıklığının 

Đncelenmesi 

The Investigation of the Realizing Frequency of Nursing Interventions of Nurses 

Working in Different Clinics 

Leyla KHORSHID, Yeliz DEMĐRCĐ…………………………………………….....15-26 

- Ameliyat Öncesi Dönemde Hastaların Tamamlayıcı ve Alternatif Tedavi (TAT) 

Yöntemlerini Kullanma Durumlarının Đncelenmesi 

Examination of Patients’ Use of Complementary and Alternative Methods in the 

Preoperative Period 

Yelda CANDAN DÖNMEZ, Arzu ÖZCAN ĐLÇE, Meryem YAVUZ, 

Alev DIRAMALI……………………………………………………………………….. 27-36 

- Đlköğretim 1. Sınıf Öğrencileri Sağlık Eğitiminde Öykülerin Etkisinin 

Araştırılması 

An Investigation The Effects of Short Stories on the Health Education of Firsth 

Class Students At The Primary School 

Sami OLUK, Tuğba ÇAY………………………………………………………….… 37-50 

- Ebe /Hemşirelerin Ruhsal Sorunlu Bireylere Yönelik Tutumlarına Ruh Sağlığı 

Eğitiminin Etkisi 

Effective of Mental Health Education Introduced to Attitudes Toward 

Indivudials With Mental Problem of Nurses/Midwives 

Olcay ÇAM, Đlknur PEKTAŞ, Ayşegül BĐLGE………………………………..… 51-66 

- Hemşirelik Kararları Đçin Eleştirel Düşünme Modeli’nin Uygulamada 

Kullanımı 

A Critical Thinking Model For Nursing Judgement in Clinical Application 

Candan ÖZTÜRK, Gonca KARAYAĞIZ MUSLU……………………………..… 67-74 

- Maneviyat ve Manevi Bakım Dereceleme Ölçeği’nin Türkçe Formunun 

Geçerlilik ve Güvenilirliği 

Validity And Reliability Of Tthe Spirituality And Spiritual Care Rating Scale” 

Türkish Version 

Şafak ERGÜL, Ayla BAYIK TEMEL………………………………………….…… 75-87 

- Hemşirelik Öğrencilerinin Öğretim Sistemine Đlişkin Görüş ve Önerileri 

The Opinion and The Proposal Related To The Teaching System Of The Nurse 

Students 

Fatma ORGUN, Nilay ÖZKÜTÜK, Ayla BAYIK TEMEL…………………..... 89-102 

XIII

Derleme Yazılar 

- Onkolojik Aciller 

Oncologic Emergencies Bowel Obstruction 

Öznur USTA YEŞĐLBALKAN…………………………………………………….103-113 

- Sağlık Kurumlarında Çatışma 

Conflict In The health Care Organization 

Olcay ÇAM, Ebru AKGÜN……………………………………………..………..115-124 

- Hemşirelikte Çatışma ve Çatışma Yönetimi 

Conflict And Conflict Management In Nursing 

Olcay ÇAM, Ebru AKGÜN……………………………………………………….125-134 

- Sepsisli Hastada Hemşirelik Bakımı 

Nursing Care In Sepsis Patient 

Asiye AKYOL………………………………………………………………………..135-151 

- Cerrahi Dışındaki Yöntemlerle Yara Debridmanı 

Wound Debridement With Nonsurgical Methods 

Ülkü GÜNEŞ, Đsmet EŞER……………………………………………………..153-162 

- Kritik Bakım Alan Hastalarda Görülen Psikosasyal Değişiklikler ve Hemşirelik 

Girişimleri 

Psychosocial Alterations Seen In patients Taking Critical Care And Nursing 

ınterventions 

Özgül EROL, Nuray ENÇ………………………………………………………..163-171 

- Romatizmal Hastalıklarda Multidisipliner Ekip ve Romatoloji Hemşiresinin 

Rolü 

Multidisciplinary Team In Rheumatic Diseases And Role Of Rheumatology 

Nurse 

Yasemin TOKEM, Gülümser ARGON, Gökhan KESER………………….173-183

DERGĐ YAZIM KURALLARI 

Yayının Kabulü: basılması istenen yazılar, aşağıda belirtildiği şekilde, 

3 kopya halinde hazırlanıp dergi editörlüğüne gönderilecektir. Adres: Ege 

Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi Editörlüğü, Ege Üniversitesi 

Hemşirelik Yüksekokulu, 35100 Bornova-ĐZMĐR. Makaleler üç bağımsız 

hakem tarafından incelenip, onayları alındıktan sonra yayınlanabilir. 

Hakemler, gerekli gördükleri yazılara değişiklik önerebilirler. Makalenin 

yayınlanmasında son karar, editör görüşü ile Dergi Yayın Kuruluna aittir. 

Dergiyi gönderilen yazılar geri gönderilmez. Dergide yayınlanan azılar için, 

herhangi bir ücret yada karşılık ödenmez.Gönderilen yazıların kabul edilip 

edilemeyeceği yazarlara bildirilir. Makalenin kabulü halinde, başlıkların 

altına yazar ad(lar)ı eklenip diskete kaydedilerek gönderilmelidir. 

Makalenin Hazırlanışı: Makale A4 boyutlarında beyaz kağıda 

yazılmalıdır. Macintosh bilgisayarda Design Studio programında, satır 

aralığı 13, paragraf aralığı 7’ye ayarlanmalı, üstten 4, soldan 4, en az 12.5 

boy 20 olacak şekilde formatlanarak; başlık 10 punto Bookman, Özet 9 

punto Bookman, ana metin 10 punto, tablo ve kaynaklar 8 punto olacak 

şekilde yazılmalıdır. IBM formatlı bilgisayarda yazılması halinde; Ms Office 

Version 5.0’da üst-alt boşluklar 2.54 cm, sağ-sol boşluklar 3.17 cm, en az 

19 cm, boy 26.5 olacak şekilde formatlanarak; başlık 10 punto bold, özetler 

9 punto bold, ana metin 10 punto, tablo ve kaynaklar 8 punto olacak 

şekilde hazırlanmalıdır. Araştırma raporları 16, derleme ve olgu sunumları 

10 sayfayı (kaynakça dahil) geçmemelidir. 

Makalenin Yazılışı şu sırayı izlemelidir. 

1. Başlık Sayfası 

Türkçe Başlık (Büyük harf ile), 

Đngilizce Başlık (Büyük harf ile), 

Yazarların adları ve soyadları (soyadı büyük harf ile) 

Yazarların Yazışma adresleri, 

Makale bir kongrede bildiri olarak sunulmuş ise, sunulduğu 

toplantı ve yılı belirtilmelidir. 

2.Özet Sayfası 

Özetler Türkçe ve Đngilizce Olmak üzere iki dilde olmalı, yazının 

Türkçe ve Đngilizce başlıklarını taşımalı, araştırmanın temel anlamını metne 

bakmayı gerektirmeyecek şekilde 250-300 sözcük ile yansıtmalıdır. 

XV

Araştırma Makalelerinde; Amaç, Gereç ve Yöntem, Bulgular, Sonuç, 

Tartışma ve Anahtar Sözcükler. 

Abstract’ta; Objective, Material Method, Results, Conclusion, Key Words. 

Derleme Makalede; Derleme özetleri (Türkçe, Đngilizce) giriş (amaç), 

gelişme, sonuç anlamı taşıyacak şekilde içeriği tam olarak yansıtmalıdır. 

Özetler sayfası metnin birinci sayfası olacak şekilde numaralandırılmalıdır. 

3. Metin: Dil ve biçim (üslup): Yayınlarda; 

Açık, güncel ve rahat anlaşılır Türkçe Kullanılmış, 

Gramer ve yazım kurallarına uyulmuş, 

Yeni, alışılmadık ve yabancı terimler kullanılmışsa yanlarında 

Türkçe eşanlamlarına yer verilmiş, 

Kısaltmalar kullanılmışsa ilk kullanımda terimin yanında parantez 

içinde kısaltması belirtilmiş olmalıdır. 

Derlemeler: Konuyu yeterince irdeleyen kapsamlı literatür taramasına 

dayandırılmış olmalı; giriş anlatımını izleyen alt başlıklarda toplanmış ve 

uygun bir sonuç anlatımıyla bağlanmış olmalıdır. Kaynakça kullanım 

kurallarına uyulmalıdır. 

Araştırma Raporları: Amaç, Gereç ve Yöntem, Bulgular, Tartışma , Sonuç 

ve Öneriler, kaynakça başlıklarını taşıyan bölümlerden oluşmalıdır. 

Araştırmaya katılmamış, ancak destek sağlamış olan kişi ve kuruluşlara 

teşekkür başlığı altında teşekkür edilebilir. Verilerin toplanmasında, 

örneklem gruplarının haklarının korunması açısından etik kurallara 

uyulduğu açıkça belirtilmeli, kritik gruplarla yürütülen çalışmalarda etik 

kurul veya kurum izin belgelerinin fotokopileri eklenmelidir. 

Tablo ve Şekiller: (Grafik, fotoğraf ve çizimler)’ e sıra numarası verilmelidir. 

Her tablonun üstünde ve şekillerin altında sıra numarası ve şekilleri kısaca 

açıklayan bir anlatım bulunmalıdır. Araştırma raporları derleme ve olgu 

sunumları için en çok 4 şekil kabul edilmektedir. Tablo, şekil ve grafikler, 

bilgisayarda çizilip metin içinde olması gereken yere yerleştirilmelidir. Başka 

bir kaynaktan alınan tablo ve şekillerin altına, alındığı kaynak şu şekilde 

belirtilmelidir. 

Güvenç B (1970) Kültür kuramında bütüncülük sorunu üzerine bir 

deneme. Ankara, s.51’den alındı. 

Fotoğrafların eni 11 cm. boyu 15 cm.’i aşmamalı, metin içinde 

fotoğrafın yerleştirileceği yer boş bırakılıp fotoğraf altına gerekli açıklama 

yapılmalıdır. Fotoğrafın dergide basım ücreti yazara aittir.

4. Kaynak Kullanımı: 

Metin içinde: Yazarın soyadı ve yazının yayın tarihi ile birlikte belirtilmeli, 

yazar ve tarih arasına virgül konmamalıdır. Đki yazarlı kaynaklarda, 

yazarların her ikisinin soyadı, ikiden fazla yazarlılarda ise, birinci yazarın 

soyadı ve “ve ark.” Şeklinde belirtilmelidir. 

Örnekler 

Graydon (1988), depresyonun… 

Sarna ve Mc Corkle (1996), araştırmalarında…… 

Lasry ve ark. (1987), yaptıkları çalışmada…… 

………Saptanmıştır (Graydon 1998). 

….ortaya çıkarılmışlardır (Bard ve Sutherland 1955). 

Aynı yazarın, aynı yıldaki değişik yayınları (Bayık 1996 a, Bayık 1996 b) 

şeklinde belirtilmelidir. 

Birden çok yazar aynı anda gösterileceği zaman, aynı parantez içinde 

virgülle ayrılarak gösterilmelidir. 

Örnek: 

(Argon 1992), Karadakovan 1992). 

Kaynakçada: Kaynaklar, alfabetik sıra ile dizilmelidir. Yazar ad (lar) ının 

baş Harfleri arasına noktalama işaretleri konulmamalıdır. Üç Yazara kadar 

çoğul yazarlı kaynaklarda, yazar soyadı ve adının baş harfini izleyerek 

aralarına virgül konulmalıdır. Üçten fazla yazarlı kaynaklar, ilk üç isimden 

sonra “ve ark.” Şeklinde belirtilmelidir. 

Dergi isimleri, Index Medicus’a uygun olarak kısaltılmalıdır. Dergi 

makalesi, kitap isimleri yazılırken, ilk kelimenin baş harfi büyük, diğerleri 

küçük harfle yazılmalıdır. 

Kaynakların Yazılışı Đle Đlgili Örnekler 

Dergi Makalesi 

Lorig K, Gonzales VM, Ritter P ve ark. (1997). Coparison of three methods of 

data collecetion in an urban Spanish-speaking population. Rurs res, 46: 4, 

230-234 

Dergi Eki (Supplement) 

Weiss ME (1991) Tymapanic infrared thermometry for fullterm and preterm 

neonates. Clin. Pedatr, 30 (Suppl. 4), 42-45. 

Kitap: 

Karasar N (1995) Araştırmalarda rapor hazırlama. 8. basım, Ankara: 3A 

Araştırma Eğitim danışmanlık Ltd., 101-112. 

XVII

Kitap Bölümü: 

Kaufman CA, Wyatt RJ, (1987). Neuroleptic Malignant Syndrome. (içinde) 

Melszer HY (ed). Psychopharmacology. New York: Raven Press, 1421-31. 

Kitap Çevirisi: 

Wise MG, Rundell JR (1994) Konsültasyon Psikiyatrisi (Çev. TT Tüzer, V 

Tüzer). Compos Mentis yayınları, Ankara, 1997. 

Metin içinde “Wise ve Rundell (1994)” şeklinde gösterilir. 

Yazar Adı Olmayan Yayınlar 

(Sık kullanılan Çeviri Kaynaklara Örnekler): 

American Psikiyatri birliği (1994) Mental Bozukluklarının Tanısal ve 

Sayımsal El Kitabı, dördüncü baskı (DSM-IV) (Çev.ed.: E Köroğlu) Hekimler 

Yayın Birliği, Ankara, 1995. 

Metin içinde “American Psikiyatri Birliği (1994)” şeklinde gösterilir. 

Dünya Sağlık Örgütü (1992) IDC-10 Ruhsal ve Davranışsal 

Bozukluklar Sınıflandırılması. (Çev. Ed.;MO Öztürk, B Uluğ, Çev.: 

F.Çuhadaroğlu, Đ.Kaplan, G. Özgen, MO Öztürk, M rezaki, B Uluğ). Türkiye 

Sinir ve Ruh Sağlığı Derneği Yayını, Ankara, 1993. 

Metin içinde “Dünya Sağlık Örgütü (1992)” şeklinde gösterilir. 

Kongre Bildirileri: 

Kayır A (1986). Tek ve kardeşli ergenlerde şahsiyet yapısı. XXI. Ulusal 

Psikiyatri ve Nörolojik Bilimler Kongresi Kitabı, Đstanbul: Mimeray Ofset, 

546-52. 

Kongre bildirileri kitap haline getirilmemişse, sunulduğu kongrenin adı, 

yeri, yılı ve sözel yada poster bildiri olduğu belirtilmelidir. 

Yayınlanmamış Tez 

Yavaş O (1993). Bir üniversite hastanesinde çalışan hemşirelerin iş doyumu 

ve örgütsel gereksinimlerine ilişkin bir inceleme. Yayınlanmamış Yüksek 

Lisans Tezi, Đzmir: Ege Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, 53-55. 

Yazarı Editör Olan Yayınlar 

Uyer G (Ed) (1986). Yeni bir birimin planlanması ve organizasyonu. (içinde) 

Hemşirelik hizmetleri yönetimi el kitabı. 1. Baskı, Đstanbul: Birlik Ofset Ltd. 

şti., 52-61. 

Basılmamış Yayınlar 

Gordes G, Cole JO, Haskell D ve ark. The naturel history of tardive 

dyskinesia. J.Clin Psychophormacol, (Baskıda). 

Gazete Makalesi 

Akbal O (1992). Bilimin özgürlük savaşı. Milliyet Gazetesi, 7 Temmuz 12.

Sadece Đnternette Yayınlanan Bir Dergide Yer Alan Makale Kaynak 

Olarak Kullanılıyorsa; 

1. Tam yayın tarihi kullanılır. 

2. Genellikle cilt ve dergi sayıları, sayfa numaraları yoktur. 

3. Makaleye doğrudan ulaşım adresi ve indirilen tarih verilemlidir. 

Frederickson BL (2000, Mart 7). Cultivating positive emotions to 

optimize health and well being. Prevention& Treatment 3, 

Makale0001a. 20 Kasım 2000’de http://Journals.apa.org/ 

prevention/volume3/ pre0030001a. html adresinden indirildi. 

Kaynakların doğruluğundan yazarlar sorumludur. Doğrudan 

yararlanılmayan ya da başka kaynaklardan aktarılmış kaynaklar 

belirtilmemeli, basılmamış eserler, kişisel haberleşmeler, Medline 

taramalarından ulaşılan makalelerin özetleri kaynak gösterilmemelidir. 

XIX

E.Ü. HYO Dergisi Cilt 23 - Sayı 2 - 2007 - Hemşirelik Yüksekokulu

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?