3-sayi-6doğan

174 • Sevgi Doğan
Tolstoy’da Bireyin Ölümle Uyanışı: Efendi-Uşak Çatışması • 175
ODAK
kavramaya çalıştığını yazar; sorduğu sorulara aldığı cevabın Hz.
Süleyman ve Schopenhauer tarzı bir yaklaşımla sonuçlandığını
yani hayatın boş ve bir hiçlik olduğu sonucuna vardığını ekler. 26
Ancak daha sonra asıl meselenin akıl ve inanç yoluyla sorulan
sorulara ve verilen cevaplara dayandığı sonucuna varır. Tolstoy,
akıl yoluyla hayatın anlamını tam olarak anlamadığımız ve
dolayısıyla az kavradığımız içinde acı ve ölümde çirkin şeyler
gördüğümüzü söyler; oysa inançlı olan insanlar yaşamlarını
sakince yaşar, acıyı ve ölümü doğal karşılayabilir (İtiraflarım
86). Ancak ölüm olgusunun halk arasında bu kadar kolay kabul
görmesinin nedenini, bu insanların ellerinde inançlarından
başka bir şeylerinin kalmadığını söyleyerek Tolstoy’a karşı
çıkabiliriz. Yani inançlı insanların ölümü kabul etmelerinin tek
nedeni inançlı olmaları değil inançlarından başka bir şeylerinin
kalmamasıdır. “Efendi ile Uşağı”nda da karşılaştığımız durumda
da uşağın ölümü kolayca kabullenmesi, “Üç Ölüm”de olduğu
gibi vardır; uşağın efendi gibi kaybedeceği malının mülkünün
olmaması, hayattan başka talep edeceği şeyinin olmaması ölümü
kolaylıkla kabullenmesini sağlamıştır. Hegel’in köle-efendi
çatışmasında ölüm bir “korku nesnesi” yahut “korkutulma”
aracı olarak işlev görür. Tolstoy’daki gibi de köle tarafından
kolayca kabul görmez.
Nikita’nın Efendi ile Uşak’ta ölümü hoş ve makul
karşılaması, “Üç Ölüm”deki uşağın kabullenişiyle örtüşür.
“Üç Ölüm” öyküsünde Tolstoy ölümle karşı karşıya gelen
farklı toplumsal sınıflara ait karakterin ölüme yaklaşımlarını
ele alır. Yine efendi ve uşak arasındaki yaklaşım farklılıklarına
dikkat çekmektedir. Uşak ya da arabacı yoksul Fiyodor ölümü
öyle sıradan ve normal karşılamakta ve yalnızlık içerisinde
ölmekteyken, zengin hasta kadın (Mariya Dmitrevna) ise
ölümden çekinmekte, korkmakta ve hayatta kalma çabaları
vermektedir. Üçüncü ölüm ise Fiyodor’un mezarının başına
hatırlanması için başucuna dikilmesi kararlaştırılan bir haç
yapmak için ormandaki bir ağacın kesilmesidir: ağacın ölümü.
Tolstoy İtiraflarım’dan 7 yıl sonra 1886 yılında İvan
İlyiç’in Ölümü adlı novellasını yazar. İvan İlyiç’in Ölümü’nün
İtiraflarım’ın bir tür devamı niteliğinde olduğunu söyleyebiliriz.
Ya da yazarın hayatını bir yalandan ibaret yaşadığı şeklindeki
itirafının, başka bir formda devam ettirilmesidir de diyebiliriz.
İtiraflarım’da yaşamış olduğu hayatın ne kadar doğru yaşandığını
sorgulayan Tolstoy’un yalan ve yanlış olana itirazını doğruyu
arayışını okuruz. İvan İlyiç’in Ölümü’nde bir sorgu yargıcının
aynı sorgulamalara ve kaygılara kapıldığını görürüz. Her iki
eser de bireysel kaygıların ne kadar ön planda olduğunu gösterir.
Bireysel söylem ve kaygılar açısından İtiraflarım’da şunları
söyler Tolstoy: “[…] bütün delilerin yaptığı gibi ben de benden
başka herkesi deli sayıyordum” (26).
İvan İlyiç, ölüm döşeğinde hasta bir adamın çektiği
ıstırapları sorgularken bunların hepsinin boş olduğunu fark
ederek yaşamın boş bir zamandan ibaret olduğu sonucuna
monograf 2015/3