www.somuncubaba.net-2012-11-0145

Dergisi Hediyesi... 

145 

AYLIK İLİM KÜLTÜR VE EDEBİYAT DERGİSİ 

18 Safranbolu 

Evlerinin Sıcaklığı 

50 

Zulümden 

Kaçınmak 

Fiyatı: 8 

KASIM 2012

Başyazı Sebahaddin ATEŞ 

SANAYİDEN TURİZME KARABÜK 

Karabük; Batı Karadeniz bölümünde, Araç ve Soğanlı Çaylarının birleşerek Filyos Çayı’nı oluşturduğu 

noktada yer almaktadır. Anadolu Selçuklu Devleti’nin kurucusu Süleyman Şah’ın komutanlarından 

olan Emir Karatekin, 1082 tarihinde Çankırı’yı fethettikten sonra, Karabük çevresinde bulunan kentlere 

yönelmiş, 1084 tarihinde Eflani ve Safranbolu’yu ele geçirmiştir. Safranbolu ve çevresi 1416 yılında 

Osmanlı egemenliğine girmiştir. Karabük Köyü ise Candaroğulları döneminden itibaren, kurulu olan 

köyler arasında yer almıştır. İlk önceleri küçük bir yerleşim birimi olan Karabük, Ankara-Zonguldak 

demiryolu üzerinde küçük bir istasyon konumunda iken, sanayileşme ile birlikte önemli bir merkez 

haline gelmiştir. 

Ülkemizde 1930’larda başlatılan sanayileşme hamlesinde öncelikli sektör olarak düşünülen Demir- 

Çelik Endüstrisinin tesislerinin burada birçok insanımıza istihdam sağlamıştır. 

Karabük, 6 Haziran 1995 tarihinde Ovacık, Eskipazar, Eflani, Safranbolu ve Yenice ilçelerinin 

birleştirilmesiyle Türkiye’nin 78. İli olmuştur. 

Karabük’e 35 km. mesafede olan Yenice’nin tarihi, bölgenin eski tarihi geçmişine benzer olup, 

Selçuklular Döneminden itibaren önemli bir yerleşim yeri olmuştur. Yenice ormanları, tropik bölgeler 

dışında, dünyada ender görülebilecek, birçoğu anıtsal boy ve kalınlığa ulaşmış ağaç türleri ile gerçek bir 

ağaç müzesidir. 

Karabük’ün güneyinde, il merkezine 36 km. uzaklıkta bulunan Eskipazar’da Proto-Hititler’den kalma 

çok sayıda kaya mezarı ve tümülüs bulunmaktadır. Bu dönemden kalma, ilçeye 3 km. uzaklıkta kalıntıları 

bulunan antik kent, en az 4 medeniyete ev sahipliği yapmıştır. Üzerinde pek çok tapınak ve yazıtların 

bulunduğu Asar Kalesi, Asar Tepesindeki Kaya Tünelleri, Roma Döneminden kalma kaya mezarları, 

ormanları ve soğuk suyu ile ünlü Çetiören Mesire Yeri, Bayındır İçmecesi ve Soğanlı Çayında yetişen tatlı 

su balığı, Eskipazar’ın ilgi çeken değerleridir. 

Karabük ilimizin ismini en çok dünyaya yayan turizme yönelik tanıtım aracı Safranbolu Evleridir. İlçe 

merkezinde 18. ve 19. yy. ile 20. yy. başlarında yapılmış yaklaşık 2000 geleneksel Türk evi bulunmaktadır. 

Safranbolu evlerinin “çevreye saygılı” olarak tasarlandığı günümüz mimarlarınca da sıklıkla vurgulanır. 

Doğa-insan-ev; sokak-ev, sokak-çarşı ilişkileri son derece düzenli ve dengelidir. Çevreye olduğu kadar 

komşuya da saygı egemendir. Hiçbir ev diğerinin görüşünü engellemez. Akla ve insana dönük olarak 

fonksiyonel bir biçimde tasarlanan evlerin yapımında taş, kerpiç, ahşap ve alaturka kiremit kullanılmıştır. 

Karabüklü dostlarımız başta olmak üzere ve bütün okuyucularımıza gönülden selamlar… 

FROM INDUSTRY TO TOURISM; KARABÜK 

With the industrialization thrust launced in our country in 1930s, iron and steel industries, which 

were considered as the privileged sector, provided many job opportunities to the people here. Karabük 

became the 78th city of Turkey on 6th June 1995 by the combination of counties Ovacık, Eskipazar, 

Eflani, Safranbolu and Yenice. 

Karabük is famous for its Safranbolu Houses as a tourist destination. In the construction of the 

city in Safronbolu both functionality and aesthetic concerns are given particular importance. It is 

also emphasized by the architects that Safranbolu Houses are designed as “environment- friendly”. 

Nature- human- house; street- house; street- downtown relations are quite systematic and balanced 

here, in Safranbolu.

Es-Seyyid Osman Hulûsi Efendi Vakfı’nın 

Yayın Organıdır 

Kurucusu 

A. Şemsettin ATEŞ 

Yaygın Süreli - ISSN: 1302-0803 

Yıl: 19 Sayı: 145 Kasım 2012 

Basım Tarihi: 01 Kasım 2012 

Es-Seyyid Osman Hulûsi Efendi Vakfı Adına 

İmtiyaz Sahibi ve Genel Yayın Yönetmeni 

Sebahaddin ATEŞ 

Yazı İşleri Müdürü 

Hulûsi YAYLA 

Reklam Müdürü 

Yusuf YILMAZ 

Yayın Editörleri 

Yrd. Doç. Dr. Mehmet TAŞDEMİR 

Musa TEKTAŞ 

Yayın Kurulu 

Prof. Dr. Nihat ÖZTOPRAK 

Prof. Dr. Ali YILMAZ 

Prof. Dr. Sebahat DENİZ 

Prof. Dr. Bilal KEMİKLİ 

Prof. Dr. Abdullah KAHRAMAN 

Prof. Dr. Ali AKPINAR 

Danışma Kurulu 

Prof. Dr. Mehmet AKKUŞ 

Prof. Dr. Sinan YALÇIN 

Prof. Dr. Mehmet SOYSALDI 

Prof. Dr. Ahmet ŞİMŞİRGİL 

Prof. Dr. Kadir ÖZKÖSE 

Prof. Dr. Mahmut YEŞİL 

Yapım 

ARTWORKS 

www.artworks-tr.com 

Genel Sanat Yönetmeni 

İlhan SOYLU 

Sanat Yönetmeni 

Ali GÜRSOY 

Yönetim Yeri-Basım-Yayım-Pazarlama 

VİSAN İktisadi İşletmesi 

Zaviye Mah. Hacı Hulûsi Efendi Cad. No:71 

44700 Darende / MALATYA 

Tel: (422) 615 15 00 Faks: (422) 615 28 79 

www.somuncubaba.net - bilgi@somuncubaba.net 

Dağıtım 

Kültür Dergi Dağıtım 

Baskı & Üretim 

Ege Basım Matbaa ve Reklam Sanatları Ltd. Şti. 

Esatpaşa Mahallesi Ziyapaşa Caddesi No:4 

Ataşehir/iSTANBUL Tel: 0216 470 44 70 

Kurum Abone : 140 

Yurtdışı 1 Yıllık Abone : 72 EURO 

Posta Çeki (Darende Postanesi) : 1361068 

Ziraat Bankası (Darende Şubesi): 26798480-5001 

IBAN - TR 56 0001 0003 2026 7984 8050 01 

Vakıf Bank (Darende Şubesi): 

TR 04 0001 5001 5800 7299 7740 58 

Gönderilerin abone adına yatırılmasından sonra 

lütfen (0422) 615 15 00 / 192 dahiliyi arayınız. 

Adana 0 322 334 00 65 

Amasya 0 533 681 33 82 

Ankara 0 312 324 40 75 

Antalya 0 242 339 60 57 

Bartın 0 278 228 69 41 

Bolu 0 374 270 38 14 

Bursa 0 224 331 71 11 

Denizli 0 258 371 09 28 

Düzce 0 542 661 90 08 

Elazığ 0 424 224 46 46 

Elbistan 0 344 415 01 88 

Erzurum 0 442 329 03 10 

Gaziantep 0 342 321 43 34 

Hatay 0 326 615 30 73 

İstanbul 0 216 472 08 92 

İzmir 0 232 435 90 91 

K. Maraş 0 344 223 35 00 

Karabük 0 370 433 40 71 

Karaman 0 338 214 28 92 

Kayseri 0 352 311 30 76 

Kocaeli 0 262 426 12 72 

Konya 0 332 233 38 74 

Malatya 0 422 321 66 64 

Manisa 0 236 412 37 80 

Mersin 0 324 336 31 09 

Niğde 0 388 232 32 01 

Osmaniye 0 328 846 21 39 

Sakarya 0 264 339 23 65 

Samsun 0 362 431 44 55 

Sinop 0 368 671 24 50 

Sivas 0 346 226 13 73 

Şanlıurfa 0 414 312 41 24 

Tokat 0 541 845 75 12 

Zonguldak 0 372 253 24 74 

ÖNCEKİLERİN 

GÜZELLİĞİ 

SONRAKİLERİN 

ATEŞLEYİCİSİ 

Enbiya YILDIRIM 

Onlar Hz. Peygamber (s.a.v.)’in yaptığı bir 

şeyi hayatlarında aynıyla tatbîk edelerken 

bunun farz veya başka bir şey olmasına 

bakmazlardı. Allah Rasûlü’nün bir şeyi 

emretmesi veya yapıyor olması onlar için 

yeterliydi. 

42 

GÖNÜLDEN ÇIKTI ÂLEM - Hüseyin ALPSOY (10) 

EL-MECÎD - Ramazan ALTINTAŞ (14) 

EZAN - Sezai TAŞKIN (17) 

MANEVÎ BİRLİKTELİK - Musa TEKTAŞ (22) 

CÖMERTLİĞİN KAZANDIRDIKLARI - Kadir ÖZKÖSE (28) 

ÖMÜR TÖRPÜSÜ - Ali Rıza MALKOÇ (31) 

ŞUARA - Mehmet SERTPOLAT (37) 

KUDÜS FATİHİ SELAHADDİN-İ EYYUBÎ - Resul KESENCELİ (38) 

SAHABE ALBÜMÜ - Bünyamin ERUL (45) 

ALLAH DOSTLARI - Fatih ÇINAR (46) 

ZULÜMDEN KAÇMAK - Abdullah KAHRAMAN (50) 

KUTLU BİR EYLEM: 

HİCRET 

Ali AKPINAR 06 

Hicret, Hak ile bâtılın birbirinden ayrışmasıdır. 

Nitekim Hz. Ömer zamanında Hz. Ali, “Ey 

Ömer! Hz. Peygamber (s.a.v.)’in hicretini 

takvim başı yap. Çünkü o, hak ile bâtılı 

birbirinden ayırmıştır.” diyerek bu gerçeği dile 

getirmiştir. 

İZMİR İŞGALİNİN GİZLİ MİMARI: BASİL ZAHAROFF - İsmail ÇOLAK (58)

TÜRKLERDE 

ŞEHİRLEŞME 

Muhsin İlyas SUBAŞI 

Bozkırın taşkın çocuklarının İslâm’la 

şereflenmesinden hemen sonra, nasıl 

oluyor da varlıkları günümüze kadar 

gelen o muhteşem işlemeli eserleri 

inşa edebiliyorlar? 

18 

SAFRANBOLU 

EVLERİNİN 

SICAKLIĞI 

Meryem Aybike SİNAN 

Safranbolu bu evlerle kendi 

olmuştur. Ruhunu bu evlerin 

sofalarına katık yapmış, aklını 

bu evlerin aydınlığında huzura 

saklamıştır. 

ISFAHANÎ’YE GÖRE 

ÖĞRETMEN VE 

ÖĞRENCİ 

İLİŞKİLERİ 

32 

M. Doğan 

54 KARACOŞKUN 62 

Isfahanî, öğretmen yahut hocayı 

öğrencisiyle kıymetli bulur. Yani 

öğrencisi olmayan öğretmen 

ona göre çok verimli ve üretken 

olamaz. 

GÖKTEKİ YILDIZLAR - Servet YÜKSEL (65) 

TARİHÇİ, ŞAİR VE BİLGE FİRDEVSÎ - Mustafa ÖZÇELİK (66) 

ŞAKADAN ANLAMAYAN BİLİNÇALTI – Muharrem AKIN (70) 

GİDEN GELMİYOR - Vedat Ali TOK (72) 

EFENDİM - Celâlettin KURT (75) 

EDİRNE VELÎLERİ - Yusuf HALICI (76) 

BUNLAR ÇOCUK… PEKİ BİZ? - M. Emin KARABACAK (78) 

YAR YOLUNDA - Raziye SAĞLAM (80) 

ANJİNA VE KALP KRİZİ - Akın DİNDAR (84) 

ANTEPFISTIĞI - Şifalı Bitkiler (86) 

GÖNÜLDEN İKRAMLAR - Mesude SARI (87) 

İSLÂM’DA İLK 

ÖĞRETMEN: 

MUS’AB B. 

UMEYR (R.A) 

Mehmet SOYSALDI 

Tarihler Miladi 610 yılını 

gösterirken Peygamber 

Efendimize ilk vahiy indiğinde 

Mus’ab 25 yaşında idi. İslâm 

daveti yavaş yavaş Mekke’de 

yayılmaya başlıyordu. 

3

4 

Şeyh Hâmid-i Veli Minberinden 

Hutbeler 

Kasım 2012 

Es-Seyyid Osman Hulûsi Efendi (k.s) 

Yirmialtıncı Hutbe

Ey Mü’minler, Ey Allâh’ın Sevgili Kulları! 

Cenâb-ı Hakk, Kur’ân-ı Kerîm’inde buyuruyor ki; “Allâh’ın sana verdiği kuvvetlerle 

âhiretini ara, âhiret için çalış, üzerine farz olan ibâdeti hakkıyla îfâ et, vazîfe-i 

dîniyyeni güzelce yap, dünyâdan nasibini de unutma. Dünyâ için de çalış, sana vermiş 

olduğum kuvvetle; akıl, fikir, irâde ile; ilm ve irfân ile, mal ile dünyânı ma’mûr et. 

Allâh’ın kullarına, din kardeşlerine, hısım ve akrabâna iyilik et. Verdiğim ni’metlerin 

şükrünü böylece edâ et. Bir de, sakın yeryüzünde bi’z-zât veyahut bi’l-vâsıta fesâd çıkarmaya 

çalışma! Muhakkak bil ki; Allâh müfsidleri sevmez.” (Kasas, 77.) 

İnsanın hayırlısı; dünyâsı için âhiretini, âhireti için de dünyâsını terk etmeyip 

her ikisi için çalışan ve halkın başına yük olmayandır. İnsan hiç ölmeyecekmiş gibi 

dünyâya sarılmalı, yarın ölecekmiş gibi âhiret için çalışmalıdır. 

Cemâat-ı Müslimîn! Âhiretiniz için çalışın, dünyânızı da unutmayın! Allâh (c.c)’ın 

verdiği ni’metleri mahalline sarf edin. Hem dünyânızı, hem âhiretinizi ma’mûr etmeye 

bakın. Herkese iyilik edin, bir de sakın ha yeryüzünde fesâd çıkarmayın, fesâda 

âlet olmayın. Allâh (c.c)’ın emirlerine itâat ve nehy ettiklerinden hazer ediniz ki; 

dünyâ ve âhirette felâh bulasınız. 

Cemâat-i Müslimîn! 

Cenâb-ı Allâh Kur’ân-ı Kerîm’inde buyuruyor ki; “Hem Allâhu Zü’l-celâl, hem 

onun paygamberine mûtî’ olunuz, birbirinizle uğraşmayınız. Korkaklaşır kuvvetten 

düşer, şevketiniz de elinizden gider. Bir de hiçbir düşman, hiçbir tehlike karşısında 

metâneti elden bırakmayınız. Şüphe yok ki, Allâh sabredenlerle beraberdir.” 

(Enfâl, 25.) 

Dünyâda sefîl, âhirette rezîl olmayalım dersek, bu âyet-i kerîmenin gösterdiği 

yolu ta’kîb etmeliyiz. Resûl-i Ekrem (s.a.v) efendimiz de bir hadîs-i şerîflerinde şöyle 

buyuruyorlar. “Birbirinize buğz etmeyiniz. Birbirinize hased etmeyiniz. Birbirinize 

dargın durmayınız. Ey Allâh’ın kulları kardeş olunuz! Bir Müslim için darılıp 

da din kardeşini üç günden ziyâde terk etmek, onunla görüşmemek helâl olmaz.” 

Cemâat-i Müslimîn! Allâh (c.c)’a ve Resûlüne dâimâ itâat edelim, aramızda tefrika 

ve nifâka meydân vermeyelim. Her vakit sabır ve metâneti, hüsn-i muâşereti elden 

bırakmayalım. Sâbit bir azîm ile dâimâ yükselmeye, dâimâ ileri gitmeye çalışalım. 

5

İlim ve Hayat 

Ali AKPINAR* 

KUTLU BİR EYLEM: 

HİCRET 

“Hicret, Hak ile bâtılın birbirinden ayrışmasıdır. Nitekim Hz. Ömer zamanında Hz. 

6 

Ali, ‘Ey Ömer! Hz. Peygamber (s.a.v.)’in hicretini takvim başı yap. Çünkü o, hak ile 


bâtılı birbirinden ayırmıştır.’ diyerek bu gerçeği dile getirmiştir.”

Hicret, bütün peygamberlerinhayatında 

var olan 

kutlu yürüyüşün adıdır. Hicret, 

Yüce Allah’a yolculuktur. Hicret, 

O’nun olmanın, gerektiğinde 

O’nun uğruna her şeyden geçebilmenin 

göstergesidir. Hicret, O’na 

yöneliş ve yürüyüştür. Tıpkı «Ben 

Rabbime gidiyorum, O’na göç 

ediyorum” 1 diyen İbrahim Peygamber 

gibi. 

Peygamberlerin hayatında Hz. 

Âdem’in cennetten dünyaya, dünyadan 

Allah’a yürüyüşü ile başlamış 

hicret, son Peygamberin 

Mekke’den Medine’ye hicreti ile 

devam etmiştir. Bu büyük hicretle, 

Müslümanlar devlet olmuşlar, 

Allah’ın dinini bir bütün olarak 

yaşama ve başkalarına ulaştırma 

imkânı elde etmişlerdir. Zira 

hicretle Müslümanlar, Peygamberimizin 

önderliğinde bütün insanlığın 

yolunu aydınlatacak bir 

medeniyetin inşâsına başlamışlardır. 

Hayat dini olan İslâm, yaşanılabilir 

bir dindir. O, alternatiflerle/ruhsatlarla 

doludur. Her 

çıkmazın bir çıkış yolu, her problemin 

bir çözümü vardır onda. 

Çözümsüzlük yoktur İslâm’da. 

İşte hicretle yeni arayışlara çıkılır, 

yeni kapılar aralanır. 

Zira Allah’ın dini, hayatın 

bütün alanlarında, bütün 

kurumlarıyla yaşanması 

gereken bir bütündür. 

İşte hicret ilâhî sistemin 

işleyişinin önündekiengel- 

leri kaldırma eylemidir. 

Hicret, Hak ile bâtılın birbirinden 

ayrışmasıdır. Nitekim Hz. 

Ömer zamanında Hz. Ali, “Ey 

Ömer! Hz. Peygamber (s.a.v.)’in 

hicretini takvim başı yap. Çünkü 

o, hak ile bâtılı birbirinden ayırmıştır.” 

diyerek bu gerçeği dile 

getirmiştir. 

Güçlü bir iman donanımından 

sonra, dini bütünüyle hayata geçirmek 

için en uygun ortamı aramak 

ve oluşturmaktır hicret. Sızlanmalara 

son vermek, bir kısım 

mâzeretlerin gölgesinde savunma 

mekanizmalarını bir kenara bırakıp 

yeni alternatifler oluşturmaktır. 

Hicret, iman ve İslâm uğruna 

her türlü fedakârlığı göze almak 

demektir. 

Hicret, Allah’ın dinini Allah’ın 

istediği gibi yaşayabilmek için, bir 

takım mazeretlere sığınmadan, 

uygun şartları arama ve oluşturma 

çabasıdır. 

Hicret, Allah düşmanlarından 

kaçış değil, Allah’a giden yoldaki 

engelleri kaldırmak ve onları etkisiz 

hale getirmek için uygun zemin 

ve şartların oluşturulması için alternatifler 

geliştirmektir. Nitekim 

Mekke’de bunalan Müslümanlar, 

Medine’ye göç etmişlerdir, ancak 

onlar Mekke’yi asla unutmamışlar 

ve tamamıyla terk etmemişlerdir. 

On yıl olmadan Medine’de 

organi- 

ze olup Mekke’yi fethetmişlerdir. 

Hicret, Muhâcir ruhu ile Allah 

uğruna her şeyden vazgeçebilmek; 

Ensâr ruhu ile sahip olduğu 

her şeyi kardeşi ile paylaşabilmektir; 

uhuvvet/kardeşlik bilinci, 

îsâr/kardeşini kendine tercih 

etme ruhudur. 

Hicret, Yesrib’i Medineleştirmek 

ve Medine merkezli medeniyeti 

yeryüzüne taşımaktır. 

Hicret, Medine’de kurulan 

Peygamber Mescidinin etrafında 

kenetlenip cemaat olmak, mescid 

önderliğinde yeryüzünü mescid 

haline getirmek için harekete 

geçmektir. 

Hicret, Medine’de kurulan 

sosyal ve siyasal oluşum içerisinde 

aktif olarak yer almak, inisiyatifi 

ele alarak başkalarıyla birlikte 

yaşamanın en güzel örneklerini 

sunabilmektir. 

Hicret, huzur ve barış ortamıyla 

cennet modelini yeryüzüne taşıyabilmektir. 

Hicret, nefis ve şeytandan kaçabilmek; 

tutku ve şer odaklarının 

ağından kurtulup gerçek özgürlüğe 

erebilmek; her şeyi ile 

O’nun olabilmektir. 

Hicrete erebilmek için iman 

adamının, inandığı gibi yaşama 

azim ve 

7

kararlılığı içerisinde olması gerekir. 

Bu uğurda sıkıntıları göze almak 

gerekir, gerektiğinde maldan, 

evlattan, anadan, babadan, 

eşten dosttan, yurttan ayrılmak ve 

hatta candan geçmek gerekir. İşte 

bu şuurda olanlar için Allah’ın 

arzı son derece geniştir 2 ve Allah, 

kendisini hesâba katarak yaşayanlara 

nice çıkış yolları açar ve 

hiç ummadıkları yerden onları rızıklandırır. 

3 

Kurbanın, bizi Allah’tan alıkoyan 

şeylerden kurtulmak olması 

gibi; hicret de bizi O’ndan alıkoyan 

şeylerden ayrılmaktır. 

Hicret, asla görevden, insanlardan, 

yurttan, dünyadan kaçış 

değildir. Aksine o, uygun olmayan 

şartları uygun hale getirmek, kaybedilenleri 

yeniden kazanmak, 

mahv olanları kurtarmaktır. 

Hicrette Muhâcir ve Ensâr 

ruhunu yaşatmak vardır. 

Muhâcir’in fedakârlığını, Ensâr’ın 

diğergâmlığını yaşamaktır hicret. 

Kaynaşıp kardeş olmak, bir binanın 

tuğlaları gibi kenetlenmektir. 

Sonuçta ilâhî yardıma ve fethe 

ermektir hicret. Önce gönüllerin 

fethi, sonra yerlerin fethi elbet. 

“Muhâcirlik taslamayın, gerçek 

anlamda hicret edin.” bu- 

8 


yuran Hz. Peygamber (s.a.v.) 

“Gerçek muhâcir, haramlardan 

helallere göç eden kimsedir.” diyerek 

hicretin sınırlarını en geniş 

bir biçimde ortaya koymuştur. 

Medine’ye Hicret, 

Medeniyete Hicrettir! 

Medeniyet, hayat tarzı, insanın 

maddî ve mânevî eserlerinin 

bütünü, insan-hayat-kâinat 

etkileşiminin ürünleri, insanlığın 

her alanda ilerlemesi şeklinde tanımlanmıştır. 

Yüce Yaratıcı, insana yeryüzü- 

“Hicret ayında hicreti yeniden anlamaya çalışalım. 

Bunun için hicreti hazırlayan sebepleri, hicret yolunda 

yaşananları ve hicretin kazanımlarını bir kez daha 

okuyup inceleyelim.” 

nü imar ve medeniyetler kurma 

yetisi ve görevi vermiştir. İnsanın 

yeryüzü halifesi olmasının anlam 

ve amacı da budur zaten. En güzel 

bir şekilde yaratılan, ilahî kudretle 

donanıp döşenen ve insanın 

emrine verilen yeryüzünü sahiplenmek, 

yeryüzünü korumak ve 

yeryüzünü imar etmek… İnsan olmanın 

ve insan kalmanın gereği 

budur. 

Son peygamber Hz. Muhammed 

(s.a.v.)’in yirmi üç yıllık 

mücâdelesinde biz onu, insanlığın 

kaybettiği değerleri yeniden bulması 

ve onları yaşatması, yeryüzünde 

huzur ve barış dolu bir hayatın 

yaşanabilmesi, yeryüzünün 

tabîî güzelliklerinin korunması ve 

insanlığın ihtiyaçlarını karşılayan 

kurumların kurulmasıyla o 

güzelliklere güzellik katılması için 

nasıl çırpındığını görürüz. Onun 

bu çırpınışını anlayabilmek için 

Peygamberimizden önce ve Peygamberimizden 

sonra Mekke ve 

Medine’ye/kısaca dünyaya şöyle 

bir bakıvermek yeterlidir. 

İslâm öncesi Mekke’de kendi 

elleriyle yapıp ürettikleri totemlere/putlara 

tapan insanlar 

vardı, fuhuş vardı, faiz ve tefecilik 

vardı, içki tüketimi vardı, zulüm 

vardı, haklının değil güçlünün 

haklı olduğu şeytânî bir 

düzen vardı, kan vardı, gözyaşı 

vardı. Diri diri toprağa gömülen 

kız çocukları ve ezilen kadınların 

feryâdı semâya yükseliyordu… 

Köleleştirilip sömürülen mazlum 

insanların âhı göklere çıkıyordu. 

Mazlumların iniltileri, bir avuç 

azınlığın eğlence gecelerinde 

attıkları naralar içerisinde 

kaybolup gidiyordu. 

Habeşistan’a hicret eden Cafer 

b. Ebî Talib, Necâşî’nin huzurunda 

şunları söyleyerek İslâm öncesi 

Mekke insanının durumunu 

özetliyordu: “Ey Kral! Biz câhiliye 

döneminde putlara tapar, leş yer, 

fuhuş yapardık. Akrabalık bağlarına 

riâyet etmez, komşularımıza 

kötülük ederdik. Güçlü olanlarımız 

zayıflarımızı ezerdi. Allah içimizden, 

aramızda yaşadığı kırk 

yıl doğruluğu, dürüstlüğü, asâleti, 

emânete riâyetkârlığı ile tanıdığımız 

bir kimseyi peygamber gönderdi. 

O, bizden putlara değil yalnızca 

Allah’a tapmamızı, emanete 

riâyet etmemizi, akraba ve komşuları 

gözetmemizi, doğru davranıp

yalan, iftirâ, kan davası ve yetim 

malı yemekten uzak durmamızı istedi. 

Biz de ona iman ettik.” 4 

Hicretten önce Medine’de de 

durum pek farklı değildi. Orada 

da putçuluk vardı, Yahudi entrikaları 

vardı. Fuhuş ve ahlaksızlık 

kol geziyordu. İçki tüketiminde 

rekorlar kırılıyordu. Faiz ve tefecilik 

vardı. Mevcut yasalar güçsüzlere 

uygulanırken, variyetli ve 

güçlü olanlara işlemiyordu. Evs ve 

Hazrec kabîlelerinin bitmeyen savaşlarında 

oluk oluk kardeş kanı 

akıyordu. Köleleştirilen insanlar 

vardı, sömürülen kadınlar vardı. 

Bütün bunların yaşandığı dünyada 

kitap ehli de vardı ve bu 

gidişâta sebep olmakta ve seyirci 

kalmaktaydı. Mekke ve Medineliler 

o dönemde yaşayan Yahudi 

ve Hıristiyanlarla iletişim halinde 

idiler. Ama onlar, yeni dinin 

şuaları yeryüzünü aydınlatmaya 

başladığında bile, “Siz onlardan 

daha doğru yoldasınız.” 5 diyerek 

müşriklerin tarafını tutuyorlardı. 

Zira onlar, ellerindeki tahrif 

edilmiş kitapların bile gereklerini 

yerine getirmeyen bir Kitap 

ehliydiler. Hz. Musa ve Hz. İsa’nın 

hak yolundan sapmış kimselerdi 

onlar... 

İslâm öncesi Medine’de Yahudi 

entrikaları vardı. İslâm ile 

birlikte bunlar son buldu, Medine 

huzur, güzellikler ve medeniyet 

şehri oldu; diğer İslâm şehirlerine 

ve bütün insanlığa örnek 

oldu. Cennet kuruldu Medine’de. 

Son Peygamber Hz. Muhammed 

(s.a.v.), varlığı insanlığın hayır 

ve yararına olan toplumu oluşturmak 

için çalışmış ve sonuçta 

böyle bir toplumu oluşturarak 

bu dünyadan ayrılmıştır. Nitekim 

onun sağlığında Müslümanların 

egemenliği altına giren Hayber 

Yahudileri, gördükleri adalet 

ve hakkâniyet karşısında “Herhalde 

cennet, Müslümanların eliyle 

yeryüzünde kuruldu.” 7 , ”Yer 

ve gök, bu adaletle ayakta duruyor.” 

8 demekten kendilerini alamamışlardır. 

Peki, Peygamberimizin hicreti, 

yaşanıp bitmiş bir olay mıdır? 

Elbette hayır. O, evrensel mesajlarıyla 

bugün de yaşayan ve yaşatılması 

gereken bir olaydır. 

Hicreti Anarken 

Yapmamız Gerekenler 

Hicret ayında hicreti yeniden 

anlamaya çalışalım. Bunun için 

hicreti hazırlayan sebepleri, hicret 

yolunda yaşananları ve hicretin 

kazanımlarını bir kez daha 

okuyup inceleyelim. 

Ensâr ve Muhâcir ruhunu yaşatmaya 

gayret edelim. Muhâcir 

ruhu, Yüce Allah’ın yolunda, inandığı 

değerler uğruna bütün her şeyinden 

geçmektir. Ensâr ruhu ise, 

Allah yolunda olanlara kucak açmak, 

onlara maddî ve mânevî her 

türlü yardımı yapmaktır. 

Hicretle birlikte Hz. Peygamber 

(s.a.v.)’in Medine’de gerçekleştirdiği 

Mescidin inşası, 

mü’minler arasında kardeşliğin 

inşası, anayasanın hazırlanması 

gibi icraatların ruhunu kavramaya 

ve yaşatmaya gayret edelim. 

Unutmayalım ki İslâm, bireylerin 

vicdanında ve kişisel hayatlarında 

kalan bir din değil, bütün sosyal 

hayatı kuşatan bir sistemin adıdır. 

Hicret, mü’mine yakışmayan 

şeylerden ayrılmak ve Müslümana 

yakışan şeylerle buluşmaksa, nelerden/kimlerden 

ayrılmamız gerektiğini, 

nelerle/kimlerle beraber 

olmamız gerektiğini belirleyelim. 

Bizi O’ndan alıkoyan neyse 

onu tespit edip ondan ayrılalım. 

Nefis, şeytan, kötü huy, kötü 

arkadaş, kötü çevre vb. Bizi O’na 

yaklaştıracak olan şeyleri tesbit 

edip onlara yönelelim. Sözgelimi 

beynamazlıktan namazlı olmaya, 

bilgisizlikten bilgiyle donanmaya 

hicret edelim. Her sene hicreti 

anarken, herkesin hayatına hicret 

yansımalıdır. Herkes, neleri 

terk edip neleri yaşayacağını tesbit 

etmelidir. Herkesin hayatında 

terk etmesi gereken günahlar vardır, 

herkesin yeni sevaplara ihtiyacı 

vardır. 

Hiç birini küçük görmeden ve 

basite almadan hayatımızdaki haramlara 

bir son verelim, yeni helallerle 

tanışalım. Günahın büyüğüne 

küçüğüne değil, kime karşı 

işlendiğine bakalım. Sevabın büyüğü 

küçüğünü değil, kimin için 

işlendiğini düşünelim. 

Hicrî yeni yılımızın, hayatımıza 

imânî ve İslâmî yenilikler, 

hayır ve bereketler getirmesi dileğiyle! 

Dipnot 

*Prof. Dr. 

1 29/Ankebût, 26 

2 4/Nisâ, 97-100. 

3 65/Talâk, 2-3. 

4 İbn Hişam, es-Sîretü’t-Nebeviyye, I, 336; İbn Kesîr, 

Tefsîr, II, 411; III, 251. 

5 4/Nisa, 51. 

6 Muhammed Hamidullah, Hz. Peygamberin Savaşları, 

s, 225. 

7 Nadir Özkuyumcu, “Asr-ı Saadette Yahudilerle 

İlişkiler”, Bütün Yönleriyle Asr-ı Saâdette İslâm, II, 

480. 

9

Hulûsi Kalb’den 

Hüseyin ALPSOY 

10 


GÖNÜLDEN ÇIKTI 

ÂLEM 

“Dünya nimetlerinden yüz çevirme ve Allah’dan gayrı hiçbir şeye nazar 

etmeme meselesi anlatılmaktadır. Hulûsi Efendi göz, âlem ve gayr ilişkisini 

Kur’an-ı Kerim’de kıssaların en güzeli olarak adlandırılan Hz. Yûsuf (a.s.)’un 

kıssasıyla ilişkilendirerek anlatmaktadır.”

Tasavvuf şiiri geleneğini başarı ile 

sürdüren yüzyılımız mutasavvıflarından 

Hulûsî Efendi’nin “gelmez” 

redifli şiirini paylaşmak istedik. Tasavvufî 

şiirler, şairlerinin ferdî, mânevÎ tecrübelerinin 

mahsûlüdür. Mânâ âleminde yaşadıklarını 

yol arkadaşlarına, sâliklere ders vermek için 

şiir diliyle kaleme alırlar. Bu sebeple bu şiirlere 

tam mânâsıyla nüfuz zordur. “Tatmayan bilmez” 

kâidesi burada önemlidir. Zaten tasavvuf 

bir ‘hâl’dir, kâl değildir. Halden kâle intikâl edince 

mecazlara baş vurulur. Bu da şiirleri anlamayı, 

zorlaştırır. Biz bu yazımızda elden geldiğince 

Hulûsî Efendi’nin sesine, çağrısına kulak vermeye 

çalıştık. 

Gönülden çıkdı âlem dîdeden gayra nazar gelmez 

Perîşân oldu Ya’kûb Yûsuf’undan bir haber gelmez 

“Âlem gönülden çıktı, 

(bundan böyle) göz 

(Allah’tan) gayrı bir şeye 

bakmaz. Ya’kûb Yûsuf’un 

(ayrılığından) perişan oldu, 

(ama) Yûsuf’undan bir haber 

gelmez.” 

Beyitte ana hatlarıyla, 

dünya nimetlerinden yüz çevirme 

ve Allah’dan gayrı hiçbir 

şeye nazar etmeme meselesi 

anlatılmaktadır. Hulûsi Efendi göz, âlem 

ve gayr ilişkisini Kur’an-ı Kerim’de kıssaların en 

güzeli olarak adlandırılan Hz. Yûsuf (a.s.)’un kıssasıyla 

ilişkilendirerek anlatmaktadır. 

Kıssa, Hz. Yûsuf’un, kardeşleri tarafından tuzağa 

düşürülmesiyle başlayıp Mısır’ın sultanlığına 

kadar uzanan hikayesini anlatmaktadır. Aynı 

zamanda bir peygamber olan Hz. Yûsuf’un babası 

yaşadığı bu derin üzüntü neticesinde ağlamaktan 

gözlerini kaybetmiştir ve “Kulbe-i Ahzân” 

olarak adlandırılan evinde bütün dünya nimetlerinden 

elini eteğini çekerek Hz. Yûsuf’un geleceği 

günü hicranla beklemiştir. Hulûsi Efendi birinci 

mısrada âlemin gönlünden çıkmasını ve gözlerinde 

artık gayra karşı nazar olmamasının ikinci 

mısradaki Hz. Ya’kûb’un durumuyla izah etmektedir. 

Hulûsi Efendi aradığı ‘Sevgili’ye ulaşmak için 

tıpkı Hz. Ya’kûb gibi dünyevî her şeyi terkedip 

inzivâya çekilmiş, hicranla gözyaşı dökmektedir. 

Gözleri artık O’ndan başkasını görmemektedir. Beyit 

de seyr-i sülûk’da bir makama da işaret olunduğunu 

söylemek mümkündür. Artık Allah aşkından 

gayrı bir şey düşünmeyen sâlikin gözü O’ndan başka 

hiçbir şeyi görmemektedir. Bu durum da tıpkı 

Hz. Ya’kûb’un durumu gibidir. 

Tarîk-i intizârın üzre hâk olsam mürüvvetle 

Ayak bas üstüme ey sevdiğim mutlak zarar gelmez 

“Ey sevdiğim, (Seni) beklediğim yol üzerine yiğitçe 

toprak olsam, (sen geçerken) üzerime basıp 

geçsen (bundan bana) zarar gelmez.” 

“Hulûsi Efendi aradığı ‘Sevgili’ye ulaşmak için tıpkı Hz. 

Ya’kûb gibi dünyevî her şeyi terkedip inzivâya çekilmiş, 

hicranla gözyaşı dökmektedir. Gözleri artık O’ndan 

başkasını görmemektedir. Beyit de seyr-i sülûk’da bir 

makama da işaret olunduğunu söylemek mümkündür.” 

Âşık her zaman sevgilinin geçeceği yol üzerinde 

intizâr etmekte/geçişini beklemektedir ve sevgiliyi 

bir dakika görmek, ayağının toprağına yüz sürmek 

için beklemektedir. Sevgilinin ayağının toprağı 

onun için şifalı bir sürmedir. Bu nedenle âşığın 

toprak gibi yere serilmesi ve sevgilinin onun üzerine 

basarak geçmesi zaten âşığın istediği bir durumdur. 

Bu durumdan âşığa zarar gelmez. Sevgilinin 

ayağının tozu âşıklar için bir şifâdır. 

Bir önceki beyitle ilişkisi düşünülecek olursa 

sürmenin insanın gözü üzerinde iyileştirici bir etkisi 

vardır. Sevgilinin hasretinden ağlayıp Ya’kûb 

gibi gözlerinden olan âşık için sevgilinin ayağının 

altında toprak olmak, sevgilinin ayağının tozuna 

yüz sürmekten zarar gelmez. 

11

Ayrıca “toprak olmak” deyimi üzerinde özellikle 

düşünülmesi gerekir. Çünkü Türkçe’de “toprak 

olmak” deyimi bilindiği üzere tevazu ve ölmek anlamında 

kullanılır. Âşık sevgilinin yolu üzerinde 

onu bekleyerek ölüp gidecektir. Zaten sevgiliye kavuşmak 

gibi bir durum söz konusu değildir. Bahsi 

geçen sevgilinin ‘Allah’ olduğu düşünülünce “toprak 

olmak” deyimi gerçek mânâsını bulmuş olur. 

Allah aşkıyla bekleyen âşıklar ancak O’na toprak 

olunca, yani âhiret diyarında tam mânâsıyla kavuşabileceklerdir. 

Hulûsî Efendi, ilâhî aşk uğrunda 

ölümü göze alabilecek bir tavır göstermektedir. 

Burada esas anlatılmak istenen, 

gerçek sevgili olan Allah 

ne takdir ederse ona olduğu 

gibi razı olmak gerektiğidir. 

Sehâb-ı zülfünü ref’ eyle hüsnün 

âfitâbın aç 

Safâ-yı hüsnüne bu jeng-i 

âhımdan keder gelmez 

“(Ey sevgili) saçlarının bulutunu 

kaldır, güzelliğinin güneşini 

aç (ortaya çıkar), güzelliğinin 

berraklığına âhımın 

kirinden bulanıklık gelmez.” 

Beyitte mutlak güzelliğin 

sahibi sevgilinin güzelliği güneş 

metaforu ile verilmiştir. 

Güneş, bulunduğu makamın 

yükseliği, insanların ona bakarken 

gözlerinin kamaşması, 

ortaya çıktığında diğer yıldızların kaybolması gibi 

yönleriyle sevgilinin benzetileni konumundadır. 

Allah da şiddet-i zuhûrundan gizlenmiştir. Esmâ 

tecellîlerilye bütün kâinatı kuşattığı halde göz onu 

göremez. Beyitte sevgilinin yüzü güneş ve saçları 

da buluttur. Burada saçların buluta benzetilmesi 

rengi ve şekli itibariyledir. Çünkü sevgilinin saçları 

güneşi ardında bırakan bulutlar kadar siyahtır 

ve dağınıktır. Bu nedenle âşık sevgiliye seslenerek, 

”Güneşin görünmesine engel olan bulutlara 

benzeyen saçlarını yüzünden çek ki yüzünü görelim. 

Çünkü âşıkların buna ihtiyacı vardır.” de- 

12 


“Âşık veya sâlik Allah’dan 

her ne gelirse gelsin 

buna sabretmelidir. Âh 

ile feryat etmemelidir. 

Sâlik Allah’tan rü’yeti 

istediğini ifade eder. 

Ancak Allah’dan gelen 

böyle bir lutf karşısında 

edeceği âh u enînler o 

mutlak güzelliğe gölge 

düşürecek endişesi 

düşünülmektedir.” 

mektedir. Tasavvufta saç kesrettir. Sâlik vahdete 

ulaşmak için bu geçitten geçmek durumundadır. 

Hulusî Efendi, kesreti aşarak vahdete ulaşma heyacanını 

bu beyitle dile getirmiştir. 

Hulûsi Efendi ikinci beyitte sevgilinin bunu 

yapmamasını bir endişeye bağlar. Sevgili zaten 

yüzünü göstermeyecektir. Sevgili, âşığın âhının 

dumanından güneş kadar parlak olan güzelliğinin 

kir pas içinde kalacağından endişe etmektedir. 

Âşığın âhı duman ve yel gibi unsurlarla birlikte, 

renk ve şekil itibariyle ele alınır. Âşık sevgiliden 

ayrı olduğu için âh ve feryâd 

eder. Sevgilinin endişesi ise, 

âşığın bu âhlarının tıpkı kara 

bulutların güneşi gölgelemesi 

gibi kendi güzelliğini gölgeleyecek 

olmasıdır. 

Beytin bu görünen anlamlarının 

yanında Allah aşkı için 

ifade ettiği anlamlar da vardır. 

Âşık veya sâlik Allah’dan 

her ne gelirse gelsin buna sabretmelidir. 

Âh ile feryat etmemelidir. 

Sâlik Allah’tan rü’yeti 

istediğini ifade eder. Ancak 

Allah’dan gelen böyle bir 

lutf karşısında edeceği âh u 

enînler o mutlak güzelliğe gölge 

düşürecek endişesi düşünülmektedir. 

Şeb-i hicrânı çek vuslat 

sabâhın bekle de ey dil 

Ne gün akşam olur da şeb gidip vakt-i seher gelmez 

“Ey Gönül, ayrılık gecesinin (acısını) çek; kavuşma 

sabahını bekle, (ancak) ne gün akşam olur 

ne de gece gider, seher vakti gelmez (artık).” 

Âşık sevgiliden ayrılığın acısnı çekmektedir. 

Bu âşık olmanın yegâne kuralıdır. Çünkü beklenen 

sevgili gelmeyecektir. Âşık kavuşacağı anı 

beklemektedir. Âşıkların bütün gece uyumaması 

çektikleri bu ayrılık acısındandır. Onlar için artık 

zaman tükenmiştir. Ne sabah olur ne gün do-

ğar. Bu durum hakikatte de böyledir. İnsanın 

bir derdi sıkıntısı olduğu vakit sabahı beklerken 

gecenin ne kadar uzun olduğunu farkeder. 

İşte Hulûsi Efendi bu ayrılık gecesini yaşamakta 

ve seher vaktini beklemektedir. Seher vakti 

âşıklar için önemli bir vakittir. Çünkü sevgili 

yüzünü gösterecektir. Ayrıca seher yeli bu beyitte 

kullanılmamış olmasa da seher vaktiyle düşünülmesi 

gereken bir unsurdur. Sevgiliden 

haber getirecek olan seher yelidir. Aynı zamanda 

gece ibadetinin gerçek sevgili Allah katında 

makbûliyeti belki bu beyitle ve sonrasında gelen 

beyitin anlamıyla paralel düşünülmesi gereken 

bir durumdur. Çünkü Allah aşkıyla yanan 

sâlik, gecelerini zikirle, aşkla muhabbetle geçirmeyi 

bilmelidir. 

Eyâ gâfil gönül dâim yatarsın hâb-ı gaflette 

Bu vîrân hâneden hâtırına nâgâh sefer gelmez 

“Ey gönül her zaman gaflet uykusunda 

yatarsın, kalbine bu viran 

evden ansızın yolculuk çıkabileceği 

(ölüm) düşüncesi gelmez.” 

Bir önceki beyitle anlam itibariyle 

sıkı sıkıya bağlı olan bu beyitte 

şu düşünce vurgulanmaktadır: 

Sâlik Allah’a yönelmeli ve kendini 

uzlete çekmeli, zira yolculuk, yani 

ölüm var. Tıpkı Ya’kûb’un Külbe-i 

Ahzân’da gece gündüz ağlayıp 

Yûsuf’dan haber beklemesi gibi âşık 

da Allah’tan ilham esintileri beklemeli. 

Tasavvuf yolunda önemli merhaleler 

aşmak için söylenen, “az konuş, 

az ye, az uyu” düsturunu âşık 

kişi kendine rehber edinmelidir. Ayrıca 

gecelerini gaflet uykusunda değil bekleyip 

durduğu sevgilinin yolunda zikir, ibadet ve tefekkür 

ile geçirmelidir. 

Nazar kıl sence var mı âlem içre olmadık fânî 

Bu vâdî-i elemden kurtulan dâim gider gelmez 

“(Ey gönül etrafına iyice) bak sence âlemde 

fânî olmayan bir şey var mı ? Bu elem vâdîsinden 

dâimî kurtulan kişi (öbür âleme) gider (geri) 

gelmez. 

Metni bir bütün içinde algılamamızı sağlayan 

ve anlamı ilk beyitin ilk mısraına bağlayan 

bu beyitte dünya sevgisinin âşığın gönlünden 

çıkması gerketiğine vurgu yapılmıştır. Çünkü 

bu dünya onun gözünde bir Vâdî-i Elem/elem, 

üzüntü vadisidir. Âşık buradan göçüp gitmeyi 

bir kurtuluş olarak görmektedir. Çünkü bu 

âlem içindekilerle birlikte yok olup gidecektir. 

Bakâya namzet olarak yaratılmış insanoğlu ise 

kalıcı değildir. Tasavvuf yolunda ilerleyen sâlik 

zaten varlığını Hak’ta yok etmeyi, ölmeden ölmeyi 

arzulamaktadır. Âşıklık zaten “târîk-i fenâ 

sâliki” olmaktır; âşığı bekâ semtine götürecek 

merdiven ise aşkdır. 

Hulûsî tab’-ı pâkinden nisâr oldukça gevherler 

Gönül kim âşinâ olmazsa andan bir hüner gelmez 

“Hulûsî, temiz şairlik yeteneğinden saçılan bu 

mücevherlere aşina olmayan gönülden hüner gelmez.” 

Hulûsî Efendi, geleneğe uyarak şiirini bir fahriye 

beyti ile noktalamıştır. Şiirleri kurmaca değil, 

temiz şairlik yeteneğinden gelmekte ve doğrudan 

gönüle seslenmektedir. Gönül bu hakikatlere aşina 

olduğundan böyle inciler saçmaktadır. 

13

Güzel İsimler 

Ramazan ALTINTAŞ* 

14 

ŞEREFLİ, ASİL, SEÇKİN, ÖVGÜYE LAYIK, 

CÖMERT VE YÜCE OLMAK: 

EL-MECÎD 

“Cömert, Allahu Teâlâ’ya yakındır, halka yakındır, cennete yakındır, 

cehennemden uzaktır. Câhil fakat cömert olan kimse Allah katında âbit fakat 


cimri kimseden daha sevimlidir.”

El-Mecîd, “şerefli, 

asil, seçkin, övgüye 

lâyık, cömert 

ve yüce olmak” mânâlarına gelen 

“mecd” kökünden mübâlağa 

ifade eden bir sıfattır. Bu güzel 

isim, Yüce Allah’ın kullarına 

yönelik ilâhî lütuf, kerem 

ve ihsânının bol olduğuna işaret 

etmekle birlikte, O’nun şeref 

ve azametinin de yüceliğini 

bildirir. Mecîd, “zü’l-celâl, 

zü’l-kerim, zü’l-fazl, zü’l-azame, 

vehhâb” gibi ilâhî isim ve sıfatlarla 

anlam yakınlığına sahiptir. 

Yüce Allah zâtı itibariyle “şerîf” 

ve fiilleri itibariyle de “cemîl/ 

güzel” olarak nitelendirilmiştir. 

O, aynı zamanda el-Mâcid’dir; 

âlî, yüce ve şereflidir. 

El-Mecîd ismi, Kur’an-ı 

Kerim’de dört âyette yer alır: 

Bunlardan ikisi, Yüce Allah’ın 

en güzel ismi, diğer ikisi de 

Kur’an-ı Kerim’in sıfatı olarak 

geçer. Kur’an-ı Kerim’de Yüce 

Allah’ın en güzel isimleri arasında 

yer alan el-Mecîd’le ilgili 

âyetler şöyledir: 

“Arşın 

(mecîd)’dır.” 

sahibi şanlı 

1 

Bu âyette Cenâb-ı Hak, feyzinin 

genişliğinden, cömertli- 

ğinin bolluğundan dolayı el- 

Mecîd olarak vasfedilmiştir. Bu 

âyetin devamında O, “Dilediğini 

mutlaka yapandır.” 2 buyrulur. 

Fâil-i muhtâr olan Yüce 

Allah’ın el-Mecîd oluşu bağlamında 

bu ikinci âyeti değerlendirdiğimiz 

zaman, O’nun azametinin, 

şan ve şerefinin, güç ve 

kudretinin büyüklüğüne de işaret 

edilmiş olur. Çünkü el-Mecîd 

ismi, aynı zamanda keremi, cömertliği 

ve ihsanı bol olan anlamlarını 

da kuşatır. Bu bağlamda 

Araplar bir kimseye “Mâcid 

adam” dedikleri zaman, onun 

sehâvetinin bol olduğunu dile 

getirmiş olurlardı. Nitekim bu 

konuyla ilgili olarak Hz. Peygamber 

(s.a.v.)’den gelen bir 

rivâyette şöyle buyrulmuştur: 

“Cömert, Allahu Teâlâ’ya 

yakındır, halka yakındır, cennete 

yakındır, cehennemden 

uzaktır. Câhil fakat cömert olan 

kimse Allah katında âbit fakat 

cimri kimseden daha sevimlidir.” 

3 

Kur’an-ı Kerim ve Hz. Peygamber 

(s.a.v.)’in hadislerinde 

Yüce Allah’ın sıfatı olduğuna 

dair sehâ ve semâhât sözcükleri 

geçmediği için, Cenab-ı Hak, 

sehâvet kelimesiyle vasıflandı- 

rılamaz. Ancak, cömert insanlar 

bu kelimelerle vasıflandırılabilir. 

Tasavvufta cömertliğin ilk 

derecesi sehâdır; sonra cûd gelir, 

en son mertebesi de îsârdır. 

Malının bir kısmını Allah için 

yoksullarla paylaşan kimseye 

“sehâvet sahibi”, malının çoğunu 

fakire-fukaraya harcayan 

ve kendine bir parça bırakan 

kimseye “cûd sâhibi”; zarar 

ve sıkıntılara katlanarak kifâyet 

derecede olan maîşetine başkasını 

tercih edene kimseye de 

“îsâr sahibi” denilir. Bu kimseler 

Kur’an’da, “Onlar ihtiyaçları 

bile olsa başkalarını kendilerine 

tercih ederler.” 4 şeklinde 

övülürler. 5 

Yüce Allah’ın en güzel isimleri 

arasında yer alan el-Mecîd 

şu âyette de O’na nispet edilir: 

“O, övülmeye layıktır, şânı yücedir.” 

6 Bu âyette geçen hamîd, 

O’nun en güzel isimlerinden birisidir. 

Çünkü O, ilâhî zâtında 

her güzelliği, her üstünlüğü toplayıcı, 

her türlü hamd ve hürmete 

müstahaktır. Yüce Allah’ın el- 

Hamîd isminden nasibini almış 

her Müslümanın; inançları, ahlakı, 

amelleri, sözleri hep güzeldir 

ve övülmeye layıktır. O’nun 

el-Mecîd ismi ise, Hamîd isminin 

anlamını da kuşatacak dere- 

15

cede şümullüdür. Elbette, kullarına 

karşı sonsuz in’âm ve ikrâm 

sahibi olan Allah övülmeye en 

lâyık, şanı ve şerefi en yüce olan 

İlâhî zattır. 

Yüce Allah’ı öven sözlerden 

birisine de kelime-i temcîd denilir. 

Bunun orijinali “Lâ havle 

velâ kuvvete illâ billâhi’laliyyi’l-azîm/Allah’tan 

başka 

güç kuvvet sahibi yoktur. Her 

şeye kuvvet ve güç veren Yüce 

Allah’tır.” 7 şeklindedir. Bu duanın 

sıkıntılı anlarda okunması 

Yüce Allah’ın işleri kolaylaştırmasına 

ve her türlü meşru sıkıntıyı 

uzaklaştırmasına bir vesile 

olarak bilinir. Büyük İslâm 

âlimleri birey ve toplumların 

kabz, yani sıkıntılı anlarında 

kelime-i temcîdi çokça okumalarını 

tavsiye etmişlerdir. Böylece, 

Allah’ın izniyle birey ve 

toplumların hayatında ba’s, ferahlık 

ve açılmalar meydana geleceği 

ifade edilmiştir. 

Öte yandan yine Yüce 

Allah’ın el-Mecîd ismi, Kur’an-ı 

Kerim’de iki âyette, bizzat 

Kur’an’ın sıfatı olarak da zikredilmiştir. 

“Hayır, o (yalanlamakta 

oldukları kitap) şanı yüce 

bir Kur’an’dır.” 8 Yine bir başka 

âyette de el-Mecîd, Kur’an’a 

nisbet edilmiştir: “Kâf. Şerefli 

Kur’an’a andolsun...” 9 Kur’an’ın 

el-Mecîd olması, el-Mecîd olan 

Yüce Allah’ın sözlerinin bir toplamı 

olmasındandır. Bu sebeple 

Kur’an-ı Kerîm, İslâm dininin 

en önemli şiârlarından birisidir. 

Şiârlar, Allah’ın hürmet edilmesini 

istediği şeyler, O’nun 

dini ve indirdiği hükümlerdir. 10 

16 


Her inanç sisteminin, ona kimliğini 

ve kişiliğini veren, diğerinden 

ayıran, belirgin kılan şiârları 

vardır. Dinin şiârları, ülkelerin 

bayrakları, sınır taşları ve işaretleri 

gibidir; görüldükleri yerin 

kimliğini belli ederler. Bu 

şiârlar, aynı zamanda İslâm’ın 

sosyal hayatta görünür kılınmasının 

bir anlatım biçimidir. Bu 

sebeple dini şiârları ayakta tutma 

konusunda çaba gösterilmelidir. 

Şiârların terki zaman 

içinde dinin zayıflayıp etkisizleşmesine, 

hatta büyük ölçüde 

yok olmasına sebep olabilir. 

Bundan dolayı, dinî kaynaklarda 

şiârların yaşatılması üzerinde 

hassasiyetle durulmuş ve 

bu konuda âlimlerin sorumlulukları 

hatırlatılmıştır. Nitekim 

Şah Veliyullah ed-Dihlevî’ye 

göre, Allah’ın; Kâbe-i Muazzama, 

Hz. Peygamber (s.a.v.) ve 

namaz gibi en büyük dört şiârın 

başında Kur’an-ı Kerim gelir. 

Ona gösterilmesi gereken saygı; 

onu huşu ile dinlemek, okunduğunda 

susmak, emirlerine icabet 

etmek ve abdestsiz olarak 

ona el sürmemektir. Dihlevî’ye 

göre, bu dört dinî sembole gösterilen 

saygı, Allah’a saygı, onlara 

karşı gösterilen saygısızlık 

da, yine Allah’a gösterilen saygısızlık 

hükmündedir. 11 İlâhî 

şerîatlar, Allah’ın sembollerine 

saygı esasına dayanır. Dolayısıyla 

İslâm dini de Allah’ın 

şiârlarına tâzim etme (saygı 

gösterme) esası üzerine binâ 

edilmiştir. Çünkü en büyük şiâr 

olan Kur’an-ı Kerim’e saygısızlık, 

insanı İslâm dairesinin dışına 

çıkarır. Bunun için Yüce Allah 

mü’minleri şöyle uyarır: “Ey 

iman edenler! Allah’ın koydu- 

ğu nişanelerine sakın saygısızlık 

etmeyin!.” 12 

Hâsıl-ı kelâm, Yüce Allah’ın 

el-Mecîd ismi, O’nun yüce sıfatları 

alanında cereyan eder. 

O’nun azameti, büyüklüğü, 

şanı, şerefi, ikram ve izzeti el- 

Mecîd ismiyle de ifade edilir. 

Bundan dolayı bu ism-i şerifi 

kendisine ahlak edinen bir 

Müslüman da, kişilik ve dinî 

hayatına nâkısa getirmeyecek, 

şan ve şerefini kirletmeyecek işlerden 

uzak yaşamalıdır. Sıfatlar 

olarak kendisinde ise, sahip 

olduğu maddî imkânlardan 

başkalarını da faydalandırmalıdır. 

Nasıl ki Yüce Allah, kerimse, 

O’nun kulu da cömert 

olmalıdır. Sehâvet ve îsâr ahlakını 

davranışlarıyla göstermelidir. 

Özellikle, günümüzde kaybolmaya 

tutmuş olan sehâvet 

ahlâkına yeniden hayat verilmelidir. 

Çünkü bu güzel ahlakı 

yansıtan davranışlar bizim 

muhteşem mâzîmizde vakıf medeniyetinin 

çekirdeğini oluşturmuştur. 

Mâdemki Kur’an’ın 

da bir ismi el-Mecîd’dir. Elbette 

onu okuyan ve okuduklarıyla 

amel eden bir kimse de mecîd, 

şerefli ve asil bir mü’min olacaktır. 

Dipnot 

*Prof. Dr. 

1 85/Bürûc, 15. 

2 85/Bürûc, 16. 

3 Tirmizî “Birr” 40. 

4 59/Haşr, 9. 

5 Abdülkerim Kuşeyrî, Kuşeyrî Risâlesi, Haz. S. Uludağ, 

İstanbul, 1978, s. 354-55. 

6 11/Hûd, 73. 

7 Ahmed b. Hanbel, Müsned, VIII, 94. 

8 85/Bürûc, 21. 

9 50/Kâf, 1. 

10 Kurtubi, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed, el- 

Câmiu liAhkâmi’l-Kur’an, Beyrut, 1965, III, 37. 

11 Dihlevî, Şah Veliyullah, Huccetullahi’l-Bâliğa/İslam 

Düşünce Rehberi, çev. M. Erdoğan, İstanbul, 1990, 

I, 253. 

12 5/Mâide, 2.

EZAN 

Sabahın arınmış, saydam, derin havasına 

Yayıyor minare, sesini, parlak, duru 

Okşuyor, lavantalar, kekikler arasına 

Duasını bırakan 

Göğe açılmış bir çift avucu, 

Bir Melek mavi tozunu serpiyor kanattan eleriyle, 

Çekiyorum içime bütün hıçkırıklarını göğün, 

Minareler arasında, gecenin yelkeninde. 

Tatlı yıldızlar geçiyor içimde binlerce bulut 

Ey tatlı ezan, tadına doyulmaz! 

Sessiz gelincikler gibi kırda; 

Eğiliyorum kalbimin kabukları soyulmuş, 

Hele inciler düşsün gözlerimden! 

Kıbleden esen meltemin 

yapraklar arasında ıslık çaldığı 

Bu beyaz minarede, 

sabahın, üzeri dualarla işli sırmalı örtüsünü 

Sıyırıyor, sarı güneş uzun kılıcıyla 

Bir kuş geçiyor yanından, dokunarak. 

Sezai TAŞKIN 

17

Şehir Güzellemesi 

Meryem Aybike SİNAN 

SAFRANBOLU 

EVLERİNİN SICAKLIĞI 

18 

Kasım 2012

Karabük Karadeniz’de 

Bir Güzel! 

Karadeniz’in elleri kınalı şehri Karabük, 

güzelliğin dile geldiği, aşkın yayla 

yayla kendini ifşa ettiği bir özge beldedir 

bilene. Serin yaylaların biteğinde bilge 

ustaların nasırlı ellerinden asırlara meydan 

okuyan bir kentin varlığını görünce 

anlar, inanırsınız. 

Karabük, gâh Osmanlıdır, gâh Selçukludur 

kilim kilim dokunan. Karabük 

Safranbolu’yu bağrına basmış, bütün 

kem bakışların nazarından korurcasına 

şefkatle saçlarını okşar gibidir. 

Safranbolu Karabük’ün yüz görümlülüğüdür. 

İncisidir, altından gerdanlığı, ibrişimden 

rüyası, hatıralardan tacıdır bölgenin. 

Geniş tokmaklı kapıların içinden 

heyecanla huzurlu bahçelere açılır gözleriniz. 

Huzurlu sardunyaların, petunyaların 

rengârenk kendini pazara çıkardığı 

bu bahçelerin içinden kadim Safranbolu 

Evleri sizlere gülümser ve ‘Buyurunuz’ 

dercesine kapılarını sonuna kadar açar 

sizlere. 

Safranbolu bu evlerle kendi olmuştur. 

Ruhunu bu evlerin sofalarına katık 

19

yapmış, aklını bu evlerin aydınlığında huzura 

saklamıştır. Hangi bahtiyar insanlar bu evlerde 

ömür sürdü, sevinç ve yaslarını yaşadı bilinmez 

ama bu vefalı konakların bahtiyarlığını 

Karabük’te bir saltanatın kudretli ve ihtişamlı 

yıllarını tescil ettiğini sadece Karabük bilir! 

20 

İnsan Gelip Geçici, Toprak 

Kalıcıdır, Kâinat Bahçesinde 

Ulu Camii hala Safranbolu’da eski duaların 

saflığını ve sıcaklığını minarelerinde saklar gibidir. 

Gazi Süleyman Paşa Camii, eski günlerin 

sükûnetini, masumiyetini ve muhabbetini 

şadırvanının mermerlerinde fısıldar gibidir. 

Taş Minare Camii bir mahir ustanın bilgeliğini 

belgeler gibi hala sırrına erişilememiş bir abide 

eserdir şehrin bağrında. 

Eflani İlçesinde Küre-i Hadid Camii bir ruh 

medeniyetinin dışa yansımış ve kendini taşların 

efsununda göstermiş, asırlara meydan 

okurken, beş vakit zamanı en iyi vakitlerin 

efendisi olarak görmüş bir ulu çınar güzelliğinde 

manevî iklimin ruh bahtiyarlarını beklemektedir. 


Safranbolu Evleri bu denli güzel iken, insanları 

bu denli huzurlu ve bahtiyar iken bu evlerin mutfakları 

hangi lezzetleri bakır sofralara taşır, hangi 

güzellikleri damaklara sunarlardı? 

Kuyu kebabı denen yemeğin saatlerce odundan 

közlerle doldurulmuş kuyulara bırakılan toprak 

testilerin içine konan kuzu etlerinin lime lime 

piştiği bir lezzetin adıdır tadana. 

Gözleme ve yayım makarnası ile ayran bu evlerin 

gelen misafirlere kısa vadede sundukları bir 

başka yerli lezzettir. Ev baklavası kendini en çok 

bu evlerde naza çeker. Zira Safranbolu evlerinde 

mekân beraberinde insanın iştahını da açar. 

Hele yemek sonrası evlerin serin gül kokulu 

oda ve sofalarında içilen Yemen kahvesinin yanına 

konan güllü ve safranlı lokumlar tadına doyulmaz 

vakitlerin en lezzetlisi olarak kendini hatıralara 

teslim ederler. 

Safranbolu’da eski hükümet konağının arkasındaki 

tarihî saat kulesi Sultan Selim’den yadigâr 

bir nadide bergüzar olup hala zamanın nabzını 

tutmaktadır. Kırmızı kiremitli çatısı bulanan ku- 

Bekir SARI

lenin zembereği yoktur ve haftada bir muvakkitler 

tarafından kurulmaktadır. 

Bu kültürde ‘Vakti bilmek kendini bilmek kadar 

esastır’ hükmünde bir düşünceyle veda edersiniz 

saat kulesine. 

Eflani çayı üzerinde kurulmuş Taş Köprü geçmiş 

ve gelecek arasında bir köprü olmuş gidiş gelişlere 

bağrını sermiş Tokatlı Köprüsüne geçit 

vermektedir. Bulak ve Sipahiler mağarasında serinliğin 

ve mucizenin bin türlü resmini görür ve 

kendini efsunlu bir hikâyenin içinde bulursunuz. 

Kirpe Kanyonunda suyun maviliği ve derinliği 

sizi sürükler bilinmedik diyarlara. Su hayattır mucibince 

suyun büyülü sesi sizi de yakalar kendine 

teslim eder dalıp giden ruhunuzu. Tokatlı, Sakaralan, 

Sırçalı kanyonlarında Karabük’ün suya yazılmış 

kaderini de görürsünüz. 

Ovacık ilçesinde yeşilin ve güzelliğin bin türlü 

esrarı ile tanışır, nice hikâye ile geçmiş asırlara 

uzun yolculuklara çıkarsınız. Eskipazar beldesinde 

asırlar zamana meydan okur, antik kalıntılar 

tarihe vesika olur. 

Evliya Çelebi’nin yakın arkadaşı, Sultan 

İbrahim’in ruh doktoru Hüseyin Cinni Efendi de 

bu şehrin kültür haritamızdaki önemli ismidir. 

Cinni Hanı ve Cinni Hamamı adında adına yapılmış 

iki eser Safranbolu’da hala onun ismini zikretmektedir. 

Safranbolu Kültürümüzün 

Boy Aynasıdır 

Bu güzel şehirlerin ve evlerin içinde nice hayat 

yaşanmış ve nice insan yetişmiştir. Sadi Yaver 

Ataman türküleri kanatlandıran bir sanatkâr, 

Mehmet Fehmi Efendi, müftülüğü sırasında insanlara 

gönül kumaşı nasıl dokunur diyerek bunun 

ilmini öğreten bir yüce gönüllü insan olarak, 

Kayıkçı Kul Mustafa asker şair olup hatıralarımızın 

kapısını tıklatan Karabüklü insanlardan bazılarıdır. 

Şehirlerin sultanı, kültürümüzün yüz akıdır. 

Geçmişin nadide incesi, geleceğin bergüzarı, ruhumuzun 

gergefidir. Bir engin mimarlığın baş şehridir. 

Safranbolu Karadeniz’de esen bir kültür fırtınasıdır! 

21

Edebiyat 

Musa TEKTAŞ 

manevî 

bİrlİktelİK 

22 

“İnsanlar dünyada da ahirette de salih insanlarla, sevdikleriyle beraber 


olmak ister. İşte civarında binlerce gönül ehlini toplayan, sevilen, 

manevî birlikteliğinden zevk alınan Allah dostlarından biride Mahmûd 

Encîrfağnevî Hazretleridir.”

Es-Seyyid Osman Hulûsi Efendi’nin 

ziyaretine giden bir arkadaş, sohbet 

esnasında Hazrete sorar: “Efendim 

ahirette de böyle bera ber olup, soh be tinizde bulunacak 

mı yız?” Hulûsi Efendi (k.s.) de şöyle buyu - 

rur: “Bir gün Rasûlullah (s.a.v.) Efendi miz ashabıyla 

sohbet ederler ken, sahabiden biri sordu: 

‘Ya Rasûlallah (s.a.v.), kıyamet ne zaman kopacak?’ 

Rasûlullah (s.a.v.) da ona: ‘Kıya met için hazırlığın 

nedir?’ diye sordu. O saha be: ‘Hazırlı ğım 

muhabbet-i Allah (c.c.), muhabbet-i Rasûlullah 

(s.a.v.)’ deyince, Rasûlullah (s.a.v.) Efendimiz iki 

elinin şehadet par maklarını birleştirerek: ‘O hâlde 

kişi sevdiği ile beraberdir.’ buyur urlar.” 

İnsanlar dünyada da ahirette de salih insanlarla, 

sevdikleriyle beraber olmak ister. İşte civarında 

binlerce gönül ehlini toplayan, sevilen, manevî 

birlikteliğinden zevk alınan Allah dostlarından 

biri de Mahmûd Encîrfağnevî Hazretleridir. 

Buhara’nın üç fersah/takriben 21 km. kuzeyindeki 

Vabkeni ilçesinin (şimdiki adı Vabkent) 

Encîrfağne Köyünde (Bu köy şimdi Encirbağ 

adıyla anılmaktadır) dünyaya gelir. Babasının 

adı Emir Yahya’dır. Peygamber neslinden geldiği 

nakledilir. Encîrfağne’de doğup büyüyen Hâce 

Mahmûd, sonradan Vabkeni’ye taşınıp orada 

ikâmet eder. Dülgerlik, inşaat ustalığı ve sıvacılık 

yaparak geçimini sağlayan Mahmûd Encîrfağnevî, 

elinde dülgerlik âletleri, taş ve toprağı karıştırmakla 

meşgul olur. 1 Köyünden ötürü Encîrfağnevî 

olarak anıldığı gibi, bazı kaynaklarda “Encer/Encir” 

kelimesinin lakabı olduğu da belirtilmektedir. 

“Encer” kelimesi gemi demiri demektir. Tarikatı 

şeriat esaslarıyla demirleyen bir mürşid olduğu 

için kendisine bu lakabın verilmiş olabileceği beyan 

edilmektedir. 2 

Ârif Rivgerî (k.s.)’ye intisap ederek seyr ü 

sülûkünü tamamlar ve onun halifesi olur. Artık 

bina inşa etmek yerine gönül inşa etmeye koyulur. 

Vabkeni mescidinde yıllarca halkı irşad eder, 

müridler yetiştirir. 

Mahmûd Encîrfağnevî (k.s.)’nin 685/1286 tarihinde 

vefat ettiği belirtmektedir. 3 Kabri doğduğu 

köyünde, Encirbağ Köyündedir. Kabri yanında 

bir mescit ile su kuyusu bulunmakta ve bu suyun 

şifalı olduğuna inanılmaktadır. 

23

24 

“Tebrizli Şems devlet kuşu, padişahın 

kutluluk göğünde, yücelere doğru 

uçuyor da uçuyor.” 

Maneviyat gökyüzünde kanat süzen 

yüce ruhlara selam olsun…” 

Mahmûd Encîrfağnevî Hazretleri’nin kabri 

Bekir AYDOĞAN 

Kendisinin bazı söz ve menkıbeleri, müellifi 

bilinmeyen Makâmât-ı Seyyid Emir-i Hord-i 

Vâbkenevî adlı eserde toplanmıştır. Hâcegân tarikatını 

Nakşbendîyye’ye bağlayan ana kol halifesi 

ise kendisinden sonra Ali Râmîtenî Hazretleri ile 

devam etmiştir. 4 

Mahmûd Encîrfağnevî (k.s.), orta boylu, güleç 

yüzlü, çekme burunlu, genişçe ağızlıydı. Teni beyaz, 

sakalı siyahtı. Beyaz sarık sarardı. Musa (a.s.) 

meşrebinde ve kerameti zâhir bir kâmil velîydi. 

Esası hafî zikir olan yolun usûlünü hâl ve cezbe galebesiyle, 

mürşidinin işaret ve müsaadesiyle cehrî 

yapmıştı. Dolayısıyla Encîrfağnevî, Hâcegân tarikatında 

cehrî zikri ilk başlatan kişidir. 

Hakk’a Yönelten Zikir 

Mahmûd Encîrfağnevî zikir ve gönül ehli 

bir kimse olmakla birlikte ilim meclislerini sever 

ve zaman zaman oraları ziyaret eder. Yine bir 

gün Şemseddin Halvânî ve Şeyh Hâfizuddin gibi 


âlimlerin bulunduğu ilim meclisine varır. Şemseddin 

Halvânî, Şeyh Hâfizuddin’e der ki: “Mahmûd 

Encîrfağnevî’ye sor bakalım, tarikatlarının esası 

hafî zikir olduğu halde, cehrî zikri hangi niyetle 

yapıyorlar?” 5 Buhara’nın önde gelen âlimlerinden 

Hâfizuddin Kebîr Buharî de Encîrfağnevî’ye hangi 

niyetle cehrî zikir yaptığını sorunca ondan şu cevabı 

alır: “Uyuyanlar uyansın, gafiller kendine gelip 

hakikat yoluna yönelsin, istikamet ile şeriat ve tarikata 

girsinler, bütün hayırların anahtarı ve mutlulukların 

aslı olan hakikî tevbeye ve Hakk’a yönelmeye 

rağbet etsinler diye cehrî zikir yapıyoruz.” 

Hâfizuddin bu cevabı beğenip “Sizin niyetiniz doğrudur 

ve bu iş size helâldir.” der. 6 Çünkü değişen ve 

değiştirilen bir şey yoktur ortada. Temel anane yolundadır. 

Bu tecelli onlarda bir hâlet ve bir hikmet 

gereğidir. Gizli zikir yolundan aldıkları zikri şimdi 

açıktan dağıtmaya memur olmuşlardır. 7 Şeyh 

Hâfizuddin bir başka gün Encîrfağnevî’ye cehrî zikrin 

kimlere caiz olup kimlere caiz olmadığını, gerçek 

bir zikir ile sahtesinin nasıl ayrılacağını sorar. 

Encîrfağnevî şu cevabı verir:

“Cehrî zikir ancak, dili yalan ve gıybetten, boğazı 

haram ve şüpheli şeylerden arınmış, kalbi 

riya ve gösterişten, gönlü de Hak’tan başkasına 

yönelmekten temizlenmiş olan kişi için caizdir.” 

Ölüm Yaklaşırken Sevdiğiyle 

Beraber Olanlar 

Anlatıldığına göre Gucdevânî’nin halifelerinden 

Evliya-yı Kebir Buharî’nin talebesi olan 

Şeyh Dehkan Kılletî hastalanmıştır. Mahmûd 

Encîrfağnevî, onun ziyaretine varır. Şifa dileklerinde 

bulunduktan sonra huzurundan ayrılır. 

Encîrfağnevî çıktıktan sonra Şeyh Dehkan şöyle 

dua eder: “Allah’ım, ölümüm 

yaklaştı. Ölümüm sırasında velî 

kullarından birini bana gönder 

de bana yardım etsin, işimi kolaylaştırsın.” 

Şeyh Dehkan duasını 

tamamlar tamamlamaz 

Mahmûd Encîrfağnevî tekrar 

içeri girer ve “Ölünceye kadar 

sana hizmete geldim.” der ve vefatına 

kadar yanından ayrılmaz. 

Bu mealde birkaç hatıra da Hulûsi Efendi Hazretlerinin 

hayatında yaşanmıştır… 

Darende’nin yaşlı ihvanlarından Alo Emmi 

hastalanmış yatağında son anlarını yaşamakta 

çocukları başında Kur’an okumaktadırlar. Ölüm 

hali gelip çatmıştır. Çocukları ağlamaya başlarlar. 

Bu arada Alo Emmi, “Susun evlatlarım beni 

biraz doğrultun, Peygamber Efendimiz ve yanında 

Hulûsi Efendi teşrif ettiler, ağlayıp huzuru rahatsız 

etmeyiniz. Benim sevdiklerim geldi sevgiliye 

gidiyorum.” diye evlatlarını teselli eder. 

Elbistanlıların bulunduğu bir sohbet esnasında 

Hu lûsi Efendi Hazretleri; “Elbistan’da sevdiğimiz 

Bostan Emmi var. Bize deseler ki: Elbistan’ı 

mı alırsın, yoksa Bostan’ı mı? Biz Bostan Emmiyi 

alırız.” Bu konu ile alâkalı bir de beyit vardır: 

Bize Bostan gerek Bostan, 

Bin türlü bostan olsa da Elbistan 

Bir defasında Bostan Emmi Darende’ye ziya- 

rete gelerek Osman Hulûsi Efendi’ye “Efendim 

ben gidiciyim. Ne olur cenaze namazımı siz kıldırın.” 

der. Aradan birkaç gün geçer bir sabah erkenden 

henüz hiçbir haber verilmediği hâlde 

Osman Hulûsi Efendi “Oğul arabayı hazırlayın 

Elbistan’a gidiyoruz. Bostan Emmi vefat etti. Bize 

vasiyeti var cenaze namazını kıldıracağız.” der. O 

gün Elbistan’a gidilir ve Bostan Emminin cenazesi 

teşyi edilir. 

Hulûsi Efendi (k.s.) yine bir sohbetlerinde şöyle 

anlatırlar: “Bir Cuma günü Darende’nin ileri 

gelenlerinden Korkmaz Hafız geldi. ‘Hulûsi 

Efendi, ben yolcuyum, cenazemi yıka demeyece- 

“Cehrî zikir ancak, dili yalan ve gıybetten, boğazı haram 

ve şüpheli şeylerden arınmış, kalbi riya ve gösterişten, 

gönlü de Hak’tan başkasına yönelmekten temizlenmiş 

olan kişi için caizdir.” 

ğim. Fakat namazımı sen kıldır, kabir taşıma da 

iki satır kitabe yaz’ dedi. Hafız Ağa, Allah (c.c.) 

sana uzun ömürler versin, daha çok çay içeceğiz 

dedim. O da ‘Ben rüyamı gördüm, ben yakında 

yolcuyum’ dedi. Üç gün sonra, Pazartesi günü vefat 

etti. Cenaze musallaya konulunca etrafta başka 

hoca efendiler vardı, ben sesimi çıkarmadım. Tam 

o sırada Hacı Esat Efendi yüksek sesle; ‘Hulûsi 

Efendi, Korkmaz Hafız’ın vasiyeti vardır, cena ze 

namazını sen kıldıracaksın’ dedi. Sonra namazını 

kıldırdık, kita besini de yazdık.” diye buyururlar. 8 

Kitabe şöyledir: 

Muhibb-i hanedân-ı âli Ahmed 

Korkmaz-zâde Hacı Hâfız Muhammed 

Fenânın koydu fâni lezzetini 

Bekânın buldu bâki izzetini 1371/1952 9 

Köy âşıkları etrafça sevilen hatta yarı ermiş kabul 

edilip, hürmet edilen insanlardır. Çünkü onların 

sözleri genellikle hakikati yansıtır, gerçekleri 

içerir. Onları “Hakk’ın söylettiğine” inanılır. Ke- 

25

lime hazineleri farklılık arz eder. Genellikle yaşanılan 

çevre ve hayatın önemli etkenleri tekrar konusu 

olabilir. 

Bu tip âşıklardan biri ancak gönlü zengin, mütevazı, 

Hakk vergisi bir şair olan Âşık Mevlüt’le 

6 Ağustos 2000 tarihinde tanışmıştık. Daha önceden 

ismini duymuştum ama 

birkaç kez haber göndermemize 

rağmen bir türlü fırsat bulup 

gelememişti. Hulûsi Efendi’ye 

yazmış olduğu bir şiirini ve bazı 

şiirlerini daha önce kendinden 

dinleyen Muhterem H. Hamidettin 

Ateş Efendi’den duymuştum. 

Kendilerinin isteği doğrultusunda 

bu âşığımızın şiirlerini 

derlemek üzere bir araya geldik 

uzun röportajlar yaptık. Çeşitli 

vesilelerle yayınladık. 

Âşık Mevlüt; 9 Eylül 2012 

Pazar günü yakalandığı mide 

kanseri hastalığı vesilesiyle son 

bir kez Somuncu Baba’yı, H. 

Hamidettin Ateş Efendi’yi ziyaret 

için Darende’ye gelmişti. Bu 

son arzusunu Allah nasip etmiş, 

çocukları yerine getirmişti. H. 

Hamidettin Ateş Efendi ile görüştü, 

çay içti, sohbet etti. Hasta 

olmasına rağmen, şiir oku- 

26 


du, hatıralardan bahsetti… Son olarak, “Efendim 

Allahu âlem vadem yakın son demimde sizi ziyaret 

etmek, duanızı almak istedim, artık ölsem 

de gözlerim açık gitmez, sizi gördüm, sohbetinize 

katıldım. Allah bilir ama yakında bu dünyadan 

göçerim. Cenazemle ilgilenir misiniz?” diyerek 

ayrılmıştı. 24 Eylül 2012 tarihinde Âşık Mevlüt 

Hakk’ın rahmetine kavuştu, ahirete göçtü. Vefat 

haberi H. Hamidettin Ateş Efendi’ye ulaşınca 

müteessir oldu. 15 gün önce âşığın kendisine 

arz ettiği şekilde, vefa borcu olarak birkaç arkadaşımızı 

görevlendirdi. Bu arkadaşlarımız Âşık 

Mevlüt’ün köyüne giderek, cenaze ve defin işlemleriyle 

ilgilendiler. Ailesine ve sevenlerine H. Hamidettin 

Ateş Efendi’nin taziye mesajını ve selamını 

götürüp, âşığın son isteğini yerine getirmeye 

çalıştılar. 

“Şeyh Dehkan şöyle 

dua eder: “Allah’ım, 

ölümüm yaklaştı. 

Ölümüm sırasında velî 

kullarından birini bana 

gönder de bana yardım 

etsin, işimi kolaylaştırsın.” 

Şeyh Dehkan duasını 

tamamlar tamamlamaz 

Mahmûd Encîrfağnevî 

tekrar içeri girer ve 

“Ölünceye kadar sana 

hizmete geldim.” der ve 

vefatına kadar yanından 

ayrılmaz.” 

Maneviyat Gökyüzünde 

Kanat Süzenler 

Mahmûd Encîrfağnevî (k.s.)’nin kerametleri 

zâhirdir. Bir gün halifesi 

Ali Râmîtenî(k.s.) 

ihvana zikir yaptırırken 

başucundan geçen beyaz 

bir kuşun gagasından 

aynen şu lafızlar duyulur: 

“Ey Ali! Mert ol! Yapıştığın 

eteği sımsıkı tut! 

Mürşidine bağlan! Ahdini 

bozma!” Zikir halkasında 

bulunan müridleri şaşkına 

çeviren ve kuşun ağzından 

dökülen bu cümlelerin 

ardından Ali Râmîtenî 

der ki: “Bu şeyhimiz 

Mahmûd Encîrfağnevî’nin 

sesidir. Bizi uyarıyor 

ve âgâhlığa çağırıyor.” 

Encîrfağnevî’nin beyaz büyük 

bir kuş şeklinde havada 

uçtuğu ve halifesi Ali 

Râmîtenî ile konuştuğu 

anlatılmaktadır. 

Kuş şekline girme moti-

Mahmûd Encîrfağnevî Hazretleri’nin kabri 

Bekir AYDOĞAN 

fine Türk velîlerine ait menkıbeler arasında da 

sıkça rastlanır. 10 Yazımızı aynı gerçekleri hatırlatan 

birkaç hatıra ile bağlayalım: 

H. Hamidettin Ateş Efendi, vakıfta odasında 

bulunduğu bir sırada bir su bülbülü gelir odanın 

penceresine vurur. H. Hamidettin Efendi görevli 

arkadaşları çağırarak ‘Bülbülü takip edin’ buyurur. 

Takip edildiğinde kuşcağızın yuvasının 

böcekler tarafından talanmış olduğu görülür, yavruları 

zor durumdadır, himmetleriyle yuva böceklerden 

temizlenir. Su Bülbülü ise bu işlemden 

sonra, pencereye gelerek birkaç kez vurur ve döner. 

Aslında bu bir teşekkürdür. 

Yine H. Hamidettin Ateş Efendi, 2011 yılındaki 

Umre ziyaretinde, Mescid-i Nebevî’nin müezzini 

Üsam Buhari’yle sohbeti sırasında, “Göreviniz 

esnasında harikulade olaylarla karşılaştınız mı?” 

diye sorar. Üsam Buhari şöyle cevap verir: “Birçok 

olayla karşılaştım ama birini örnek vereyim. 

Bir gün sabah ezanını okurken, ezan esnasında, 

Babus-selamdan beyaz renkli kanatları açık şimdiye 

kadar hiç görmediğim bir büyük kuş içeri 

girdi. Peygamberimizin hücre-i saadetini ziyaret 

“Mahmûd Encîrfağnevî (k.s.)’nin 

kerametleri zâhirdir. Bir gün halifesi Ali 

Râmîtenî(k.s.) ihvana zikir yaptırırken 

başucundan geçen beyaz bir kuşun 

gagasından aynen şu lafızlar duyulur: 

“Ey Ali! Mert ol! Yapıştığın eteği sımsıkı 

tut! Mürşidine bağlan! Ahdini bozma!” 

ederek Bâkî kapısından çıkıp gitti. Aslında biz kuş 

gibi gördük ama Allahu â’lem bir kâmil insan ruhu 

veya kuş suretinde melekti.” 

Aynı yıl H. Hamidettin Ateş Efendi ve bazı arkadaşlar 

otel odasında otururlarken, gökyüzünde 

Kâbe-i Muazzama’nın etrafında tavaf eder gibi 

uçan büyük kuşları görürüler. H. Hamidettin Ateş 

Efendi yanındakilere “Bunları kuş gibi görmeyin, 

insanlara çok şey anlatıyor.” diye buyurur. 

Mevlânâ Celaleddin Rumî Hazretleri de kendi 

üstadını devlet kuşuna benzetiyor ve şöyle diyor… 

“Tebrizli Şems devlet kuşu, padişahın kutluluk 

göğünde, yücelere doğru uçuyor da uçuyor.” 

Dipnot 

1 Hamid Algar, “Fağnevî”, DİA, İstanbul 

1995, c. XII, s. 73. 

2 H. Kamil Yılmaz, Altın Silsile, Erkam 

Yay., 1994, s. 93. 

3 Harîrî-zâde, Tibyân, c. III, vr. 201a. 

4 Kadir Özköse-H.İbrahim Şimşek, 

Altın Silsileden Altın Halkalar, Nasihat 

Yay., Ankara, 2009, s. 187. 

5 Yılmaz, Altın Silsile, s. 93. 

6 Safî Ali b. Hüseyin Vaiz el-Kaşifî, 

Reşahâtu ayni’l-hayât, Çev. Meh- 

met Rauf Efendi, İstanbul 1291, s. 

51-52. 

7 Yılmaz, Altın Silsile, s. 94. 

8 S.B.A.K.M. Arşivi, Röportajlar 

Dosyası, nr. 9/93-5. 

9 Osman Hulûsi Ateş, Mektûbât-ı 

Hulûsî-i Dârendevî, Nasihat Yay., 

İstanbul 2006, s. 231. 

10 Necdet Tosun, Bahâeddîn Nakşbend: 

Hayatı, Görüşleri, Tarikatı, 

İnsan Yay., İstanbul 2002, s. 59. 

27

Sûfi Perspektif 

Kadir ÖZKÖSE* 

CÖMERTLİĞİN 

28 


KAZANDIRDIKLARI 

Günes gibi sefkatli yer gibi tevâzu’lu 

Su gibi sehâvetli merhametle dolu ol 

Es-Seyyid Osman Hulûsi Efendi (k.s.)

Cömertlik; sehâvet, 

ikram, ihsan ve yardım 

etme alışkanlığına 

verilen bir isimdir. İnsanın, 

sahip olduğu imkânlardan Allah 

rızası için muhtaçlara ihsan ve 

yardımda bulunmasını sağlayan 

üstün bir ahlâkî vasıftır. 

Cömertlik Allah’ın sıfatlarından 

biridir. Zira cömertlikte 

kemâl sahibi olan, ancak 

Allah (c.c.)’tır. Çünkü 

Allah, âlemdeki her bir varlığın 

neye, ne miktarda ve ne zaman 

ihtiyacı olduğunu bilir ve en 

uygun şekilde ikram eder. Ayrıca 

O, hiç kimseye muhtaç olmadığı 

ve eksiklikten münezzeh 

olduğu için sunduğu lütuflarından 

dolayı bir karşılık beklemez. 

O’nun bir ismi de kullarına kerem 

ve ihsanı bol anlamına gelen 

“el-Kerîm”dir. 1 Ayrıca er- 

Rahmân, er-Rahîm, el-Vehhâb, 

el-Latîf, et-Tevvâb, el-Gaffâr, 

el-Afüvv, er-Raûf, el-Hâdî gibi 

ilâhî sıfatlar da Allah’ın cömertliğini 

değişik açılardan ifade etmektedir. 

2 Rasûlullah (s.a.v.); 

“Allahu Teâlâ Cevâd’dır, yani 

cömert ve ihsân sahibidir, bu 

sebeple cömertliği sever. Yine 

O, güzel ahlâkı sever, kötü ahlaktan 

da hoşlanmaz.”, 3 “Şüphesiz 

Allah tayyibdir güzel 

ve hoş olanı sever, temizdir 

temizliği sever, Kerîm’dir keremi 

sever, Cevâd’dır cömertliği, 

cûd ve sehâyı sever.” 4 buyurarak 

Cenab-ı Hakk’ı “Cevâd” ism-i 

şerîfi ile zikretmiştir. 

Cömert olan Allahu Teâlâ, 

kullarının da bu isminden nasip 

almalarını ve bu ahlakı ile ahlaklanmalarını 

emretmektedir. 

Şöyle ki: 

“Ey iman edenler! İçinde hiç 

bir alış veriş, hiç bir dostluk, 

(Allah’ın izni olmadıkça) hiç 

bir şefaat bulunmayan kıyamet 

günü gelip çatmadan önce, rızıklandırdığımız 

şeylerden Allah 

yolunda cömertçe sarf edin. 

Küfâan-ı nimet içinde olanlar 

zâlimlerin ta kendileridir.” 5 

Bazı âyetlerde de cömertlik, 

alışverişe benzetilmiş ve Allahu 

Teâlâ’ya verilen güzel bir borç 

olarak telakkî edilmiştir: 

“Allah’a güzel bir borç verecek 

olan var mıdır ki Allah 

bunu, onun için kat kat artırsın 

ve kendisine daha nice kıymetli 

mükâfatlar ikrâm etsin!” 6 

Peygamber Efendimiz ise 

gıpta edilecek kişilerden birinin 

de cömertler olduğunu ifade 

ederek şöyle buyurur: 

“Yalnız iki kişiye gıpta edilir: 

Biri, Allah’ın mal verip Hak yolunda 

harcamaya muvaffak kıldığı 

kimsedir. Diğeri de Allah’ın 

kendisine ilim verip de onunla 

amel eden ve bunları başkasına 

öğreten (yani ilmini infâk eden) 

kimsedir.” 7 

Mal ve servet yalnız Allah’a 

âittir ve rızkı veren de O’dur. 

Allahu Teâlâ’nın kullarına fazlından 

ve kereminden verdiği 

mallarda muhtaçların hakkı 

bulunmaktadır. Bu sebeple bir 

Müslüman için en makul hareket, 

mülkü gerçek Mâlik’in yolunda 

sarf etmesidir. Cömertlik 

duygusu da bu inançtan kaynaklanır. 

8 

Nefsin tezkiye ve terbiyesi 

neticesinde kişiye îsâr/cömertlik 

vasfının verileceğini 

beyan eden Sühreverdî (ö. 

632/1234)’ye göre ihtiyaç duyduğumuz 

bir şeyi başkasına verebilmemiz 

ancak kişisel ihtiras 

ve duyguların egemenliğinden 

tam anlamıyla kurtulmamıza 

bağlıdır. Sühreverdi bu gerçeği 

şu şekilde dile getirmektedir: 

“Sûfîlerin îsâr ile amel etmeleri, 

nefs tezkiyesi ve karakter terbiyesinden 

geçmiş olmalarından 

başka bir sebeple değildir. 

Allah Teâlâ, karakterini düzeltmeyen 

sûfîye îsâr sıfatı nasip 

etmez. Tabiatında sehâvet sıfatı 

bulunanların neredeyse tamamı 

sûfîdir. Çünkü sehâvet karaktere 

ait bir sıfattır. Sehâvetin 

zıddı ‘şuhh’ yani cimriliktir. 

Cimrilik ise nefsânî sıfatlar 

cümlesindendir.” 9 

29

Cömertlik bir mü’minin en 

mühim vasfıdır. Mü’minin cömert 

olmamasını tasavvur etmek 

mümkün değildir. Zira bir 

kalpte imanla cimrilik bir arada 

asla bulunamaz. 10 Hz. Enes’in 

naklettiği şu hâdise bu hakîkati 

ifade etmektedir: 

“Bir adam ölmüştü. Halktan 

birisi Rasûlullah (s.a.v.)’in 

işiteceği şekilde; ‘Cennet ona 

mübârek olsun!’ dedi. Bunun 

üzerine Allah Rasûlü; ‘Nereden 

biliyorsun? Belki de o mâlâyânî 

konuştu veya malından bir şey 

eksiltmeyecek kadar çok az bir 

kısmını bile infâk etmekte cimrilik 

gösterdi!’ buyurdu.” 11 

Bir diğer hadisinde Peygamber 

Efendimiz; “Zulüm yapmaktan 

sakının. Çünkü zulüm 

kıyâmet gününde zâlime zifirî 

karanlık olacaktır. Cimrilikten 

de sakının. Zira cimrilik sizden 

önce yaşayan insanları, birbirini 

öldürmeye ve dokunulmaz 

haklarını çiğnemeye kadar götürerek 

perişan etmiştir.” 12 buyurarak 

cimriliğin dünya ve 

âhiretteki acı âkıbetini bildirmiştir. 

Bu sebeple bir mü’min, 

tabiatında bulunan cimriliği 

terk edip cömertlik ahlakını elde 

etme gayreti içinde olmalıdır. 

Zira âhiret hayatı için en faydalı 

hasletlerden biri, nefsin sehâvet 

üzere olmasıdır. Sehâvet, zekât 

ve infâkın ruhudur. Nefsin 

terbiyesi de ancak sehâvetle 

mümkündür. Bunu elde 

edebilmenin yolları ise ihtiyacı 

olduğu halde infakta bulunmak, 

kendisine zulmeden kimseyi 

affetmek, hoşa gitmeyecek 

şeylerle karşılaştığında âhirete 

30 


olan yakîni sebebiyle sabretmek 

gibi davranışlardır. 13 

Semerkand’dan Buhara’ya 

gelip intisap etmek istediğini 

söyleyen Şeyh Sekkâ-yı 

Semerkandî isminde bir şahsa, 

Bahâeddin Nakşibend 

(ö.791/1388); “Bize bir hediye 

ver ki seni müritliğe kabul 

edelim.” der. Adam hiç parası 

olmadığını söyleyince Şah-ı 

Nakşibend, onun elbisesinin altında 

dört dinar bulunduğunu, 

bu yolda ilk şartın cömertlik olduğunu, 

ancak kendisinde cimrilik 

huyu olduğu için kendisini 

müritliğe kabul edemeyeceğini 

söyler. Adam dört dinarı çıkarıp 

Şah-ı Nakşibend’e uzatır. Ancak 

şeyh, bu paraları almayıp orada 

oynamakta olan küçük bir 

çocuğa vermesini emreder. Çocuk 

bu paraları yere atınca, adamın 

utancı ve üzüntüsü bir kat 

daha artar. Mecliste bulunanların 

ricâsıyla Şah-ı Nakşibend, 

onu müritliğe kabul eder. 14 

Cömertliği mârifet kapısının 

altıncı makamı olarak kabul 

eden 15 Hacı Bektâş-ı Veli 

(ö.669/1271)’ye göre, mal cömertliği, 

ten cömertliği, ruh 

cömertliği ve gönül cömertliği 

şeklinde dört türlü cömertlik 

vardır. Diğer taraftan o, insanların 

da “kerîmler”, “cömertler”, 

“cimriler”, “kötüler” ve 

“reziller” olmak üzere beş çeşit 

olduklarını vurgulamaktadır. 

Kerîmler yemeyip yedirenler, 

cömertler hem yiyip hem yedirenler, 

cimriler kendileri yiyip 

başkalarına vermeyenler, kötüler 

yemeyen ve yedirmeyenler 

ve reziller ise kendisi yemeyip 

başkasına vermediği gibi başkasının 

da iyilik etmesine engel 

olanlardır. 16 

Özetle, cömertliğin hem 

dünyada hem de âhirette pek 

çok kazandırdıkları bulunmaktadır. 

Öncelikle cömert bir kimseyi 

Allahu Teâlâ sever ve kullarına 

sevdirir. Sonunda cömert 

kimse cennete yakın, cehennemden 

de uzak olur. Peygamber 

(s.a.v.) şöyle buyurur: 

“Cömert kişi Allah’a yakın, 

cennete yakın, insanlara yakın 

ve cehennem ateşinden uzaktır. 

Cimri ise Allah’tan uzak, 

Cennet’ten uzak, insanlardan 

uzak ve cehennem ateşine yakındır. 

Cömert câhil, ibadet 

eden cimriden Allah’a daha sevimlidir.” 

17 Bu sebeple Allahu 

Teâlâ’nın cimri, ahmak ve kibirli 

olan kimseleri dost edinmeyeceği 

bildirilmiştir. 

Dipnot 

*Prof. Dr. 

1 82/İnfitâr, 6. 

2 Ömer Çelik-Mustafa Öztürk-Murat Kaya, Üsve-i 

Hasene (Kullukta-Ahlâkta-Adâbda) En Güzel İnsan 

–sallallahu aleyhi ve sellem-, Erkam Yayınları, İstanbul 

2003, s. 319. 

3 Ebû’l-Fazl Celâleddîn Abdurrahmân bin Ebû Bekir 

es-Suyûtî, el-Câmiu’s-Sağîr, Mısır 1306, c. I, s. 60. 

4 Tirmizî, Edeb, 41. 

5 2/Bakara, 254. 

6 57/Hadîd, 11. 

7 Buhârî, İlim, 15. 

8 Çelik, Üsve-i Hasene, s. 319. 

9 Ebû Hafs Şihâbüddin Ömer es-Sühreverdî, Tasavvufun 

Esasları -Avârifu’l-Maârif Tercemesi-, Haz. H. 

Kâmil Yılmaz-İrfan Gündüz, Vefa Yayıncılık İslam 

Mecmuasının Hediyesi, İstanbul 1990, s. 315. 


11 Tirmizî, Zühd, 11. 

12 Müslim, Birr, 56. 


14 Necdet Tosun, Bahâeddîn Nakşbend –Hayatı, 

Görüşleri, Tarikatı-, İnsan Yayınları, İstanbul 2002, 

s. 299. 

15 Hacı Bektaş-ı Veli, Makâlât, haz.Esad Coşan, Seha 

Neşriyat, trs., s. s. 120. 

16 Kadir Özköse, Anadolu Tasavvuf Önderleri, Ensar 

Yayıncılık, Konya 2008, s. 172. 

17 Tirmizî, Birr, 40.

ÖMÜR TÖRPÜSÜ 

Kendi bedeninde, garip kalınca 

Anlarsın ki gurbet, başka “şey” imiş 

Gamzedeler, hissettirmez ahını 

İnleyen bu nida, saz ve “ney” imiş 

Soluk soluk tükeniyor hayatın 

Nalın eskir, devrilir bir gün atın 

İster çulda, ister sarayda yatın 

Ömür sermayesi, ödünç “pay” imiş 

Temel sağlam ama duvarı çürük 

Bakışlar tarumar, görüşler kırık 

Yangına koşuyor, elinde körük 

Cüssesi yiğitçe, fikri “toy” imiş 

Mevsimlerin en verimsizi hazan 

Kalpleri karartır, zan üstüne zan 

Bedene rol, yakışmaz oyun bozan 

Mahcubiyet dilde, sonu “vay” imiş 

Yudum yudum içersin, yine biter 

Günlerin sayılı, kaç bayram yeter? 

İnişte gözyaşı, yokuştaysa ter 

Yolun düzgün ise, sana “ray” imiş 

Protonlar, nötron ile anlaştı 

Tüm vahşiler, birbirine yanaştı 

İnsanlar kavgalı, yerküre şaştı 

Safkan zannedilen, melez “toy” imiş 

Konjonktürde, özne insanlık değil 

Zalime başkaldır, haklıya eğil 

Öğüt almaz ise, babadan oğul 

Hedefsiz atılan, oka “yay” imiş 

Pirince giderken, olur bulgurdan 

hasılatı bekler, en yüksek kurdan 

Şiirler de, vefa bekler okurdan 

Doğruyu dışlayan, dokuz “köy” imiş 

Ömür törpüsü bu, dikenli yollar 

Dert bulaştırmaya, bir fırsat kollar 

Pusulaya, tersten bakınca kullar 

Aşk için içilen, sahte “mey” imiş 

Ali Rıza MALKOÇ 

31

İlim ve Hayat 

Mehmet SOYSALDI* 

32 


İSLÂM’DA İLK ÖĞRETMEN: 

MUS’AB B. UMEYR 

(R.A)

Nesebi ve 

Gençlik Yılları 

Mus’ab b. Umeyr b. Haşim b. 

Abdi Menaf b. Abdiddar b. Kusay, 

b. Kilâb b. Mürre el-Kureşî 

el-Abderî. Miladi 585 yılında 

Mekke’de dünyaya geldi. Babası 

Umeyr, annesi Hünas binti 

Malik’tir. Annesi de babası da 

maalesef Müslüman olmamışlardır. 

Mus’ab, Mekke’de Abduddaroğulları 

denilen zengin 

bir aileye mensuptur. Cahiliye 

döneminde bu ailenin iki görevi 

vardı: 

1. Askerî görevleri ki 

Mekke’nin sancaktarlığını yapmaktı. 

2. Dinî görevleri de hicabe 

idi. Yani Kâbe’nin bakımı ve 

anahtarını koruma ile görevli 

idiler. 

Mus’ab’ın ailesi, Mekke’nin 

en zengin ailelerden biri idi. 

Evin üç erkek evladı vardı. Onların 

en küçüğü de Mus’ab’tı. 

Annesi bu küçük oğluna diğerlerinden 

daha fazla düşkündü. 

Dolayısıyla ona en güzel elbiseleri 

giydirir, özel ayakkabı diktirir, 

en güzel ata bindirirdi. 1 

Mus’ab için ta Yemen’den özel 

koku getirtirdi. Mus’ab’a ait bir 

koku vardı ki, sadece o kullanırdı. 

Mekke sokaklarından geçtiği 

zaman o kokudan dolayı o mahalleden 

Mus’ab’ın geçtiği belli 

olurdu. Mus’ab, aynı zamanda 

yakışıklı bir gençti. Mus’ab 

günümüzdeki bazı gençlerin de 

yaptığı gibi her gün belirli bir zamanını 

ayna karşısında geçirirdi. 

Saatlerce süslenir, elbisesini 

giyer ve kokusunu sürer sokağa 

öyle çıkardı. Mus’ab sokağa çıktığı 

zaman mahallenin genç kızları 

pencereye çıkar onu izlerlerdi. 

Mekke’nin en güzel kızları 

onunla evleneceğine dair bahse 

girer ve onunla evlenmek için 

can atarlardı. Mus’ab, ailesi içerisinde 

en fazla annesi tarafından 

sevilmekteydi. Ancak Müslüman 

olduktan sonra en fazla 

annesinin elinden çekmiştir. 

Yani Allahu Teâlâ, onu annesiyle 

imtihan etmiştir. 

Soylu soplu, zengin ve yakışıklı 

bir genç olmasına rağmen 

Mus’ab, 25 yaşına kadar iffetini 

bozacak bir davranışı asla olmamıştı. 

İşte Mus’ab, iffetini muhafaza 

ettiği için Allah da ona 

imanı nasip etmiştir. 

Tarihler Miladi 610 yılını 

gösterirken Peygamber Efendimize 

ilk vahiy indiğinde Mus’ab 

25 yaşında idi. İslâm daveti yavaş 

yavaş Mekke’de yayılmaya 

başlıyordu. Bu daveti Mus’ab’da 

duymuştu. 

Mus’ab b. Umeyr’in 

Müslüman Oluşu 

Bir gece vakti Mus’ab arkadaşlarıyla 

Hacun Dağı’nda eğlenmekte 

idi. Arkadaşlarından 

biri ona: “Duydunuz mu 

Adulmuttalib’in yetimi Muhammed, 

ben Allah’ın peygamberiyim. 

Tapmakta olduğunuz bu 

putlar boştur. Hiçbir fayda sağlamaz. 

Allah ise birdir, her şeyi 

gören ve bilendir. Yaratan odur, 

ona ibadet ediniz.” diyormuş 

diye bazı şeyler anlatır. Bütün 

anlatılanlar Mus’ab’ı çok etki- 

“Tarihler Miladi 610 yılını gösterirken Peygamber 

Efendimize ilk vahiy indiğinde Mus’ab 25 yaşında idi. İslâm 

daveti yavaş yavaş Mekke’de yayılmaya başlıyordu. Bu 

daveti Mus’ab’da duymuştu.” 

lemesine rağmen, Mus’ab: “Susun 

bunları anlatmayın, bunlar 

bizim meselemiz değildir. Büyüklerimiz 

bunları düşünsün ve 

kararlarını versinler, biz eğlencemize 

bakalım.” diyerek arkadaşını 

susturdu. Ama aklından 

da söylenenler asla çıkmadı. Eve 

geldi, sabaha kadar düşünmekten 

gözlerine uyku girmedi. Sabah 

olunca at yarışına gitti, her 

gün yarışta birinci olmasına 

rağmen o gece uykusuz olduğu 

33

için yarışı kaybetti. Fakat fazla 

üzülmedi. Daha sonra demirci 

Habbab b.Eret’in dükkânının 

önünden geçmekteydi. Mus’ab, 

dükkânın önünden geçerken 

Habbab: 

- Ah Mus’ab bir elime geçse 

de ona İslâm’ı bir anlatsam, 

onu Müslüman olma şerefiyle 

bir şereflendirebilsem, İslâm 

ona ne güzel yakışır, diye düşünüyordu. 

O anda Mus’ab, 

Habbab’a uğrar bir bakar ki 

kızgın demiri elinde tutmaktadır. 

Onu bu hâlde görünce 

Mus’ab, ona şu soruyu sorar: 

- Bu sıcak demiri nasıl elinde 

tutuyorsun elin yanmıyor 

mu? Habbab: 

- Yüreğimde öyle bir yangın 

var ki bedenimdeki acıyı hissetmiyorum, 

der. Mus’ab, birden 

bu söz karşısında sarsılır. 

- Benim de yüreğim yanıyor 

fakat senin kadar cesur değilim, 

senin gibi bu kızgın demiri 

elimle tutacak cesaretim yok. 

Sen bu cesareti nereden buluyorsun, 

der. Habbab tam fırsatı 

yakalamıştır. Ona İslâm’ı 

anlatmaya başlar. Nihayet 

Habbab b. Eret, o güne kadar 

İslâm’dan öğrendiği hakikatleri 

anlatırda anlatır. Sonunda 

Mus’ab: 

- Muhammed nerede, beni 

oraya götür. 

Habbab: 

- Seni ona götüreceğim ama 

şimdi değil. 

34 


Mus’ab: 

- O halde ne zaman götüreceksin? 

Habbab: 

- Mekke, öğle uykusunda 

iken sen Safa Tepesi’nde Erkam 

b. Erkam’ın evine gel, der. Bunun 

üzerine 

Mus’ab: 

- Yoksa Ebu Cehil’in yeğeni 

Erkam, Müslüman mı oldu, der. 

Habbab: “Evet” der. 

Nihayet Mus’ab, öğle vakti 

Erkam’ın evine gelir. Habbab, 

kapıyı açar ve Mus’ab, Allah 

Rasûlunü görür görmez şehadet 

getirip Müslüman olur. İşte 

Habbab b. Eret, böylece Mus’ab 

b. Umeyr’in İslâm’a girmesine 

vesile olmuştur. 

Mus’ab, Daru’l-Erkam’dan 

çıkarken Peygamber Efendimiz, 

ona: “Sakın ha ailene Müslüman 

olduğunu sezdirme!” der. 

Mus’ab da Efendimiz’in dediğini 

tutmaya çalışır ama iman bu, bir 

kalbe girdi mi insanda mutlaka 

bir değişiklik yapar. Dolayısıyla 

ev ehli tarafından Mus’ab’daki 

değişiklikler kısa bir süre sonra 

hemen fark edilir. 

Mus’ab’ın annesi Hünas, 

Mus’ab’a çeşitli sorular sormasına 

rağmen bir türlü oğlunun ağzından 

bir şey alamaz. Kardeşlerini 

çağırır onlara sorar, onlar 

da bir şey söyleyemezler. Sonunda 

annesi, amcaoğlu Osman 

b. Talha’yı çağırır ve ona: 

- Ben Mus’ab’da birtakım de- 

ğişiklikler seziyorum, onu bir takip 

et, ondaki bu değişikliklerin 

sebebini öğren, der. Osman b. 

Talha, Mus’ab’ı izler ve kısa bir 

süre sonra haberi getirir. 

- Senin oğlun Müslüman olmuş, 

der. 

Mus’ab b. Umeyr, eve gelince 

annesi onu karşısına alır ve: 

- Oğlum! Öğrendiklerim doğru 

mu, der. Mus’ab, hiç tereddüt 

etmeden: 

- Evet, doğru, ben Müslüman 

oldum, der. 

Annesi bundan hiç memnun 

olmaz ve onu ikna etmeye çalışır. 

Çeşitli sözlerle onu dininden 

döndürmeye uğraşır ama 

nafile. Sonunda onu tehdit etmeye 

başlar. Bundan da sonuç 

alamayınca Anne Hünas’ın 

sevgili oğluna yapmadığı eziyet 

kalmaz. Onu dininden döndürmek 

için evlerindeki bir mahzene 

hapsederek günlerce aç ve 

susuz bırakır. Hatta herkesten 

çok sevdiği biricik yavrusunu 

kölelerine kamçılatarak işkence 

etmeye başlar. Ama bundan 

da bir sonuç alamaz. Sonunda 

Mus’ab’ı çağırır ve önüne iki 

tercih koyar: 

- Ya ananın servetini tercih 

edeceksin veya Muhammed’in 

Dini’ni, der. Mus’ab elbette 

İslâm’ı tercih eder. Ve böylece 

evden, ailesinden, dünyalık 

servetten ayrılmış, imanı tercih 

etmiş ve artık Daru’l-Erkam’da 

kalmaya başlamıştır.

Mus’ab b. Umeyr’in 

Habeşistan’a Hicreti 

Tarihler 615 yılını gösterirken 

İslâmiyet’i kabul ettikten 

sonra Mekke’de sıkıntı ve işkencelere 

mâruz kalan Mus’ab 

b. Umeyr, Rasûlullah’ın izniyle 

Habeşistan’a hicret eder. 

Nübüvvetin 5. yılında 

Habeşistan’a hicret eden 15 kişiden, 

11’i erkek, 4’ü de kadın idi. 

Nihayet Mus’ab, 

Habeşistan’a hicret edenlerle 

birlikte Mekke’den ayrıldı. 

Orada bir müddet kaldıktan 

sonra Mekke’nin ileri gelenlerinin 

Müslüman olduğu haberini 

duyunca 39 muhacirle 

birlikte Mekke’ye, o eşsiz sevgiliye, 

Allah’ın Rasûlü’ne döndü. 

Hâlbuki duyulan haber 

asılsızdı, Mekke ileri gelenlerinin 

İslâm’a olan düşmanlığı 

devam ediyordu. 

Hz. Ali (r.a.), onu şöyle 

anlatır: “Bir gün Rasûlullah 

ile oturuyordum. Bu sırada 

Mus’ab b. Umeyr geldi. Üzerinde 

yamalı bir elbise vardı. 

Rasûlullah onun bu hâlini görünce, 

mübarek gözleri yaşla 

doldu. Çünkü o, Müslüman olmadan 

önce servet içinde idi. 

Dini uğruna bunların hepsini 

terk etmişti. 

Peygamber Efendimiz 

(s.a.v.) onun hakkında şöyle 

buyurdu: “Kalbini, Allahu 

Teâlâ’nın nurlandırdığı şu 

kimseye bakın. Anne ve babasının 

onu en iyi yiyecek ve içeceklerle 

beslediklerini gördüm. 

Allah ve Rasûlü’nün sevgisi, 

onu gördüğünüz hâle getirdi.” 

2 Nitekim Peygamber Efendimiz, 

Mus’ab’a; “Mus’abu’l- 

Hayr” unvanını vermiştir. 

İslâm’da 

İlk Öğretmen 

Birinci Akabe bi’atında 

Müslüman olan Medineliler, 

Rasûlullah Efendimize: 

“Mus’ab b. Umeyr, 

Medine’de Es’ad b. 

Zürâre’nin evinde 

Kur’an-ı Kerim ve 

dinî bilgileri öğretiyor, 

güzel ahlakı, nezaketi 

ve kibarlığı ile herkesi 

İslâm’a bağlıyordu. 

Onun bu hizmetiyle 

Medine’de çok kimse 

Müslüman oldu. 

Medine’de bulunan 

kabile reislerinden 

Sa’d b. Muâz, 

Üseyd b. Hudayr, 

henüz Müslüman 

olmamışlardı.” 

“Yâ Rasûlullah! İçimizde, 

İslâmiyet açıklandı ve yayılmaya 

başladı. Halkı Allah’ın Kitabına 

davet edecek, Kur’an-ı Kerim’i 

okuyacak, İslâm dinini anlatacak, 

İslâm’ın sünnet ve emirlerini 

aramızda ikâme edecek, 

yerleştirecek, namazlarımızda 

bize imamlık yapacak bir kim- 

se gönder.” diye mektup yazdılar. 

Bunun üzerine Rasûlullah 

Efendimiz Mus’ab b. Umeyr’i, 

Medine’ye gönderdi ve ona, 

Medinelilere Kur’an-ı Kerim 

okumasını, İslâmiyet’in emir ve 

yasaklarını öğretmesini, namazlarını 

kıldırmasını emretti. 3 

Mus’ab b. Umeyr kısa zamanda 

Medine’ye vardı. Orada 

kendisini büyük sevinçle karşıladılar. 

Es’ad b. Zürâre’nin evine 

yerleşti. Ev sahibi Medineli 

ilk Müslümanlardan idi. Orada 

insanlara dinlerini öğretmeye 

başladı. 4 

Mus’ab b. Umeyr, 

Medine’de Es’ad b. Zürâre’nin 

evinde Kur’an-ı Kerim ve dinî 

bilgileri öğretiyor, güzel ahlakı, 

nezaketi ve kibarlığı ile herkesi 

İslâm’a bağlıyordu. Onun bu 

hizmetiyle Medine’de çok kimse 

Müslüman oldu. Medine’de 

bulunan kabile reislerinden 

Sa’d b. Muâz, Üseyd b. Hudayr, 

henüz Müslüman olmamışlardı. 

Bunların durumu 

çevreyi etkiliyor, İslâmiyet’in 

hızla yayılmasını engelliyordu. 

Bir gün Mus’ab bir bahçede, 

etrafında bulunan Müslümanlara 

dini anlatıyor, sohbet 

ediyordu. Bu sırada Evs kabilesinin 

reislerinden olan Üseyd, 

elinde mızrağı ile hiddetli bir 

şekilde gelip, şöyle konuşmaya 

başladı: 

- Siz bize niçin geldiniz, insanları 

aldatıyorsunuz? Hayatınızdan 

olmak istemiyorsanız 

buradan derhâl ayrılın! 

35

Nice ağır hakarete ve işkenceye 

Allah ve Rasûlü hatırına 

katlanmış ve Rasûlullah 

(s.a.v.)’ın özel terbiyesinde yetişmiş 

olan Mus’ab (r.a), onun 

bu taşkın hâlini gayet sakin bir 

şekilde karşıladı ve şöyle dedi: 

- Hele biraz otur! Sözümüzü 

dinle, maksadımızı anla. Beğenirsen 

kabul edersin. Yoksa 

engel olursun, diyerek gayet 

yumuşak ve nazik bir şekilde 

karşılık verdi. 

36 

Üseyd sakinleşip; 

- Doğru söyledin, dedi ve 

mızrağını yere saplayarak oturdu. 

Mus’ab, ona İslâmiyet’i an- 

lattı ve Kur’an-ı Kerim okudu. 

Kur’an-ı Kerim’in eşsiz belâgati 

ve tatlı üslûbunu işiten Üseyd 

kendini tutamayıp: 

- Bu ne kadar güzel, ne kadar 

iyi bir sözdür. Bu dine girmek 

için ne yapmalı, diye sordu. 

Güzel yüzlü, tatlı dilli öğretmen 

cevap verdi: 

- Lâ ilâhe illallah 

Muhammedü’r-Rasûlullah, demek 

kâfidir. 


Mus’ab b. Umeyr’in, bu sözü 

üzerine kelime-i şehâdeti söyleyip 

Müslüman olan Üseyd, sevincinden 

yerinde duramadı ve: 

- Ben gidip arkadaşlarıma 

da anlatayım, diyerek ayrıldı. 

Üseyd; Evs Kabilesinin reisi, 

Sa’d b. Muâz’ın ve kabilesinin 

yanına varınca, Müslüman olduğunu 

söyledi. 5 

Bunu gören Sa’d, şaşırarak 

hiddetlendi ve Mus’ab b. 

Umeyr’in yanına koştu. Yanına 

varınca sert ve kızgın bir tavırla 

konuşmaya başladı. 

Mus’ab b. Umeyr, ona da gayet 

yumuşak konuştu ve oturup 

“Kısa sürede İslâm’ın Medine’de yayılmasına vesile 

olan Mus’ab b. Umeyr, Müslüman olan Medineli 75 

Müslüman ile miladi 622 yılında ikinci Akabe Biatına 

katıldı. İşte İslâm’ın ilk öğretmeni, hayatını inancı ve dini 

uğruna feda edip böylece Uhud’da şehid düştü…” 

biraz dinlemesini söyledi. Sa’d, 

bu nazik konuşma karşısında 

yumuşayıp oturdu ve konuşulanları 

dinlemeye başladı. 

Mus’ab b. Umeyr, ona da 

İslâmiyet’i anlattı ve Kur’an-ı 

Kerim’den bir miktar okudu. 

Kur’an-ı Kerim okunurken 

Sa’d’ın yüzü birden bire değişiverdi. 

O da orada Müslüman 

oldu. Kendinde duyduğu üstün 

bir hâlin ve rahatlığın şevkiyle 

derhâl kavminin yanına gidip 

onlara şöyle dedi: 

- Ey kavmim beni nasıl biliyorsunuz? 

- Sen bizim büyüğümüz ve 

üstünümüzsün, dediler. Sa’d: 

- Öyle ise Allah’a ve Rasûlüne 

iman etmelisiniz. İman etmedikçe 

sizin erkek ve kadınlarınızla 

konuşmak bana haram olsun, 

6 dedi. 

Bunun üzerine kavmi hep 

birden İslâmiyet’i kabul etti. 

O gün kabilesinden iman etmedik 

kimse kalmadı. Mus’ab 

b. Umeyr’in büyük gayretleri 

ve hizmetleri neticesinde 

İslâmiyet, Medine’de hızla yayıldı. 

7 Öyle ki, İslâmiyet her eve 

girmiş, neredeyse iman etmeyen 

kalmamıştı. 

Kısa sürede İslâm’ın 

Medine’de yayılmasına vesile 

olan Mus’ab b. Umeyr, Müslüman 

olan Medineli 75 Müslüman 

ile miladi 622 yılında ikinci 

Akabe Biatına katıldı. 

İşte İslâm’ın ilk öğretmeni, 

hayatını inancı ve dini uğruna 

feda edip böylece Uhud’da şehid 

düştü… 

Allah (c.c.), bizleri şefaatine 

nail eylesin... 

Dipnot 

*Prof. Dr. 

1 İbn Sa’d, et-Tabakatü’l-Kübra, Beyrut 1978, III, 

116; Kandehlevî, M.Yusuf, Hayatü’s-Sahabe, Dımeşk 

1986, I, 301. 

2 Kandehlevî, age., II, 291-292. 

3 İbn Hişam, es-Siretü’n-Nebeviyye, Beyrut 1971, II, 

76; İbnü’l-Esir, el-Kâmil fi’t-Tarih, Beyrut 1965, II, 

96. 

4 Kandehlevî, age., I, 116. 

5 İbnü’l-Esir, age., II, 97; Kandehlevî, age., I, 188. 

6 İbnü’l-Esir, age., II, 98; Kandehlevî, age., I, 188-189. 

7 İbn Hişam, age., II, 77-79; İbnü’l-Esir, age., II, 97-98.

ŞUARA 

Şuh sözün büyüsüyle harf atına binenler, 

Bir serabın izinden ererler Kaf Dağına. 

Tırsarak her cenk vakti küheylandan inenler, 

Soyunur ilmihalden düşer hayal ağına. 

Söz gümüş iken özün sakıt olduğu demde, 

Şiirin başkentine Şuarayı asmalı, 

Hikmeti lügatinden öteleyen âdemde, 

Sağılmış mısralara ruhumuzdan basmalı. 

Şair seyri Musa’da hikmeti Hızır’da gör, 

Hece hece kuşan da yitik kıbleni ara, 

Ruhunun aynasında yalnız hakikati ör, 

Yalancının mumuna yatsı olur Şuara. 

Mehmet SERTPOLAT 

37

Tarih 

Resul KESENCELİ 

38 

KUDÜS FATİHİ 

SELAHADDİN-İ 


EYYUBÎ

Selâhaddin-i Eyyubî, 1167’de amcası 

Şikruh ile beraber Şii Fatımi 

hâkimiyetine son vermek amacıyla 

çıkılan Mısır Seferinde, onun yardımcısı sıfatıyla 

kendini ilk kez tarih sahnesinde göstermişti. 

Sefer esnasındaki Bâbeyn Meydan Muharebesi 

ve İskenderiye Muhasarasında sergilediği başarılarla 

göz dolduran Selâhaddin-i Eyyubî, ilerisi için 

büyük ümitler vadeden bir emir olduğunu herkese 

ispatlamasını bilmişti. 1169’da Mahmut Zengi, 

büyük bir orduyla Kahire’yi 

fethedip, idareyi vezir tayin ettiği 

Şikruh’a bırakacaktı. Ancak 

Şikruh çok yaşamayacak; 

yerine 26 Mart 1169’da ittifakla 

Selâhaddin Eyyubî gelecektir. 

Aynı zamanda Nureddin 

Zengi’nin ordu komutanı 

da olacaktır. İşte bu tarihten 

sonra Selâhaddin-i Eyyubî, 

kendisinden tarihin beklediği 

esas rolleri ifa etmeye başlayacaktır. 

15 Mayıs 1174’te Nureddin 

Zengi ölünce, devlette 

saltanat kavgası başladı; 

Emirler, Haçlılarla 

mücadele edecek yerde birbirlerine 

düştü. Selâhaddin-i 

Eyyubî, Şam’dan gelen davet 

üzerine Ekim 1174’te Mısır’dan 

ayrılıp Şam’a geldi ve Nureddin 

Zengi’nin ölümüyle parçalanan 

İslâm birliğini yeniden 

tesis etti. Kudüs’ün fethi için 

de yavaş yavaş şartlar oluşuyordu. 

Kutsal Şehir Kudüs 

Mekke ve Medine’den sonra İslâm’ca kutsal 

sayılan 3. belde Kudüs şehridir. Mescid-i Aksa’yı 

içinde barındıran bu şehir; her 3 semavi dince 

de kutsal sayılmaktadır. Hz. Ömer devrinden 

beri Müslüman bir belde haline getirilen Kudüs 

bölgedeki kişisel çatışma ve çıkarlar yüzünden 

“Çeşitli çarpışmalar ve 

şiddetli kuşatmalardan 

sonra nihayet doksan sene 

evvel Kudüs’e ve Beytü’l- 

Makdis’e giren haçlılar, 27 

Receb Cuma günü hem 

de Allah’ın bir hikmetiyle 

Miraç Gecesinde şehri 

teslim etmek zorunda 

kaldılar. Selâhaddin-i 

Eyyubî fetih yoluyla tekrar 

şehri ele geçirdi.” 

maalesef 15 Temmuz 1099’da Haçlıların eline 

geçmişti. Uzun süre Haçlı hâkimiyetinde kalan 

Kudüs; Selâhaddin-i Eyyubî’sini bekliyordu. 

Haçlılar, Hz. Ömer’in 638’deki Yermuk Zaferinden 

460 yıl sonra, I. Haçlı Seferi sonunda Kudüs’ü ele 

geçirip, bir krallık kurmaya muktedir olmuşlardı. 

Haçlılar, geçmişte bir benzeri daha görülmemiş 

canavarlık numunelerini gösterime sunmaktan 

zerrece çekinmemişler, her türlü vahşiliği 

yapmışlar on binlerce insanı öldürmüşlerdir. 

Yapılan hunharlıklar sırasında, şehrin su 

tankları kana bulanacak kadar 

sokaklarda 3 gün boyunca oluk 

oluk kan akmış, mabetlerde 

bile yüz binlerce Müslüman 

acımasızca katledilmiş ve pek 

çok yerde ölüler dev piramitler 

hâlinde yığılıp yakılmıştı. 

Selâhaddin-i Eyyubî, aradan 

88 yıl geçmesine rağmen, 

Kudüs’ün Haçlıların tahakkümü 

altında olmasını, İslâm’ın 

ilk kıblesi ve Kâinatın Efendisi 

Hz. Muhammed’in (s.a.v.) 

Miraç’a yükseldiği mukaddes 

beldenin, Haçlı sultasında 

bulunmasını kabullenemiyordu. 

Selâhaddin kendisini 

bildiği ilk günden beridir Kudüs, 

Haçlı işgali altında bulunuyordu. 

Kadı Şehauddin ibni Şeddad, 

Selâhaddin-i Eyyubî’nin, 

yakın adamı ve sırdaşıydı. Onu 

şöyle anlatırdı: “Selâhaddin, 

Kudüs hakkında öyle gamlıydı 

ki onun bu gam ve kederini 

dağlar kaldıramazdı. O çocuğunu 

kaybetmiş bir ana gibi 

şaşırmış kalmıştı. Atını bir yerden bir yere koşturup 

Müslümanları Kudüs’ü kurtarmak için cihada 

davet ediyordu. İnsan toplulukları arasına dalıp 

“Ey Müslümanlar! İslâm için! İslâm için!” diye 

bağırıyordu. Gözlerinden daima hüzünlü yaşlar 

dökülüyor ve kuruduğu görülmüyordu. Hele 

39

Akka’ya baktığı zaman kendine bir türlü hâkim 

olamıyor ve halkına yapılan işkence ve zulümleri 

hatırlamak istemiyordu. Bir türlü boğazına yemek 

girmiyordu. Durmadan ilaç içip durduğu halde 

yemek yemiyordu. Hatta doktorlarından biri ta 

Cuma gününden Pazar gününe kadar sadece bir 

günde bir ki lokmalık bir şeyler yediğini söylemişti. 

Onun bu hali Kudüs’ün işgal altında olmasına 

üzüldüğü içindi.” 

Selâhaddin-i Eyyubî, Hıttin’de Haçlılarla karşı 

karşıya gelerek büyük çarpışmaya girmişti. İki 

ordu arasında şiddetli bir savaş meydana geldi. 

Selâhaddin-i Eyyubî’nin ustaca manevralarıyla 

ve süvarilerini iyi kullanmasıyla Haçlı ordusunu 

Hıttin’de darmadağın etti. Askerlerin çoğu tamamen 

yok edildi. Yıllardır Kudüs’te Müslüman kanı 

emen Haçlılar artık ele düşmüşlerdi. Kudüs Kra- 

lının çadırı önünde bulunan “Kutsal Haç” Müslümanların 

eline geçmişti. Müslüman askerler kahraman 

hamlelerle Hıttin Tepesini ele geçirerek 

Kudüs Kralını esir alınmışlardı. 

40 

Kudüs’ün Fethi 

(27 Receb 583 / 2 Ekim 1187) 

Selâhaddin 20 Eylül 1187’de Kudüs’ü kuşatır. 

O, şehre karşı son derece merhamet duygusuyla 

dolup taştığı için, Mescidi-i Aksa’nın hatırı için burayı 

yağmalamak istemiyordu. Sulhla ve tatlılıkla 

alma niyetindeydi. Ancak Haçlılar şehri 60 bin 

kişilik bir kuvvetle müdafaa ettiklerinden dolayı 

cesaretlenip teslime yanaşmadılar. Selâhaddin-i 

Eyyubî’nin Kudüs kuşatması boğma stratejisi ile 

meşhurdur. Şehrin suyunu ve yiyeceğini kesti, aç- 


lık başladı. Yetmedi, etrafta büyük ateşler yaktırarak 

kuşatılanları dumana boğdu. Yaz sıcağı ve 

duman, adeta şehrin güney yakasındaki Gehonim 

(İbranice Cehenneme kaynak olan isim) denen 

derin çukurun ismine kaynaklık yaptı. Kral Guy 

of Lusignan yarma harekâtına girişmek için dışarı 

çıktığında kuşatmacılar bu bölgeye ve Selçuklulara 

has çember stratejisini uyguladı. Önce saflar 

şövalyelerin karşısında zayıfça savaşarak ikiye 

ayrıldı, sonra düşmanı kuşatıp çembere aldılar ve 

imha ettiler. 

Selâhaddin-i Eyyubî’nin sezgisi kuvvetli bir komutandı. 

Mukaddes topraklarda kurulan, imanlı, 

inatçı ve gaddar şövalyeleri yani St. Jean Şövalyelerini 

imha etti. Şövalye ve asillerin fidyesini kabul 

etti. Hatta bazılarını “Fidyenizi alıp gelin” diye 

memleketlerine yolladı. Bunlar kurtuluş fidyelerini 

yanlarına koyup geri geldiler. Çeşitli çarpışmalar 

ve şiddetli kuşatmalardan sonra nihayet doksan 

sene evvel Kudüs’e ve Beytü’l-Makdis’e giren 

Haçlılar, 27 Receb Cuma günü hem de Allah’ın 

bir hikmetiyle Miraç Gecesinde şehri teslim etmek 

zorunda kaldılar. Selâhaddin-i Eyyubî fetih 

yoluyla tekrar şehri ele geçirdi. Ancak, bir Müslüman 

devlet adamına yakışır bir tarzda asla merhameti 

ve adaleti elden bırakmadı. Haçlıların 

Kudüs’e girişlerinde yaptıkları katliamları O, asla 

tekrarlamak istemeyip bir intikam peşinde olmadı. 

Artık Selâhaddin Kudüs’e bir fatih olarak girmiş 

ve bu kutsal şehrin hürriyete kavuşmasını 

sağlamıştı. Cuma namazını büyük bir heyecanla 

Kudüs’te kılan Selâhaddin, Haçlıların elinde kalan 

diğer şehirleri de kurtarmak için cihada devam 

etti. 

III. Haçlı Seferi ve Haçlıların 

Filistin’den Çıkartılması 

Filistin’in yavaş yavaş Müslümanlar tarafından 

fethedildiğini gören Avrupalılar tam bir Haçlı 

zihniyetiyle Cenova, Venedik, Alman, Fransız ve 

İngilizlerin katıldığı birleşik bir orduyla Sur şehrinin 

müdafaasına katılmak üzere yola koyuldular. 

Selâhaddin, durmak ve dinlenmek nedir bilmeden 

Sur’un çevresindeki irili ufaklı şehirleri ele 

geçirdikten sonra, Antakya üzerine bir sefer dü-

zenledi. Antakya’da o sıralarda Haçlıların elinde 

bulunuyordu. Şehri muhasara edip etrafında bulunan 

birçok kaleyi tekrar İslâm diyarına kattı. 

İngiliz kralı Arslan Yürekli Rişar, Fransız kralı 

Philippe Auguste ve Alman kralı Frederich Barbarossa, 

ordularının başına geçip Kudüs üzerine 

sefere çıktılar. Birleşik Haçlı orduları yavaş yavaş 

Filistin’e varınca, Akka Kalesini kuşattılar. 

Selâhaddin-i Eyyubî, çok zor günler yaşamaya başladı. 

Ancak büyük bir azimle düşman ordularına 

karşı koymaya devam etti. Haçlı ordularının devamlı 

takviye alması Selâhaddin’i endişelendiriyordu. 

Ancak tek bir an bile ara vermeden dinlenmeden 

savaşıp durdu. 

Şiddetli muharebeler oldu. Haçlılar tüm güçleriyle 

genel bir saldırıya geçmeye hazırlandılar. 

Selâhaddin-i Eyyubîde askerlerini bir hilal şekline 

sokarak düşmana karşı dikildi. Dehşet verici 

sahneler yaşandı. Kan gövdeyi götürüyordu. Müslümanların 

yeniden ele geçirdikleri Kudüs’ü asla 

geri vermeye niyetleri yoktu. Başta Selâhaddin-i 

Eyyubî, olmak üzere bütün İslâm ordusu İslâmî 

bir cihad aşkıyla bölgeyi Haçlılardan temizlemeye 

çalışıyorlardı. Haçlıların büyük, son derece kalabalık 

ve saldırgan ordularına karşı bir hayli güç 

durumda kalan Selâhaddin-i Eyyubî, asla anlaşmaya 

yanaşmak istemiyordu. Ancak kumandanların 

ve askerlerin şiddetli istekleri karşısında sulha 

razı olup Haçlılarla Remle Anlaşmasını imzaladı. 

Arkasından Kudüs’e çekilerek orada bazı kültürel 

faaliyetlere geçti. Kudüs’ün sosyal ve kültürel yapısını 

düzenledi, Kudüs tekrar İslâm şehri haline geldi. 

Artık Hz. Ömer dönemini andırıyordu. 

Millîve Manevî Değerlerin 

Muhafazası 

Arada bir de çocuk Haçlı seferi tertiplendi. Mistisizme 

erken kapılan veya yaşama hakkı pek olmayan 

fakir çocuklar ordusu mukaddes ülkeye yöneltildi. 

Yollarda perişan oldular, “Sizi mukaddes 

ülkeye ulaştıracağız.” diye çocukları Marsilya’da 

gemilere yükleyen adamlar sadece karşı kıyıya, Cezayir 

ve Fas’a yelken açıp gençleri esir pazarlarında 

sattılar. 

Fransa kralı St. Louis 1250’de mukaddes ülkeye 

yöneldi, Kudüs’ü aldı ve azizlik şöhretini 

pekiştirdi. Kutsal topraklar ikinci kez kaybedildi. 

Ama ne mukaddes toprakları elde tutacak 

güç bu Frenklerin elinde kalmıştı ne de mukaddes 

topraklardaki her dinden yerlilerin ikinci 

defa gelen bu istilaya tahammülü vardı. Üstelik 

Mısır’da yeni bir güç ortaya çıkmıştı: Memlukler. 

Türk ve Çerkez asıllı Memlukler Ortadoğu’ya 

yeniden çekidüzen verdiler. Ardından Haçlıların 

üstüne yöneldiler. Başarılı oldular. Kutsal 

topraklarda İslam hâkimiyeti sağlandı. 

1291 ve müteakip yıllarda Filistin Haçlılardan 

ayıklanmıştı. Lusignan hanedanı Kıbrıs’a çekil- 

di, Osmanlı fethine kadar orada kaldı. Rodos’ta 

St. Jean şövalyeleri mekân tuttu. Haçlılar İslâm 

dünyasında unutulmayan bir kin bıraktılar. 

Doğu’nun aydınları Batı’nın her hareketinde 

haklı olarak Haçlı zihniyeti aradılar. Haçlı seferleri 

bir tarihî muamma, bir kan gölü, bir üzüntü 

ve keder bırakmıştır. Asırlarca bu olumsuz izlere 

yenileri ilave olarak devam etti. Haçlı ruhu, 

etkisi ve izlerinin silinmesi için ise tarih derinliklerinden 

günümüze kadar mücadeleler devam 

etmiştir. Bu doğrultuda yapılabilecek en 

önemli çalışma ise millî, kültürel ve manevî değerlerin 

muhafazası ile bu doğrultuda yapılacak 

uzun vadeli çalışmaların desteklenmesidir. Fikri 

hayatta yeni Selâhaddin-i Eyyubîlerin yetiştirilmelerini 

sağlayabilmektir. 

41

Kültür 

Enbiya YILDIRIM* 

42 


ÖNCEKİLERİN GÜZELLİĞİ 

SONRAKİLERİN 

ATEŞLEYİCİSİ

Allah Rasûlü’nün etrafında 

halka olmuş olan 

ashâb, bizim takdîr etmekte 

yetersiz kaldığımız bir şekilde kutlu 

elçiye bağlıydı. Onlar Hz. Peygamber 

(s.a.v.)’in yaptığı bir şeyi hayatlarında aynıyla 

tatbîk edelerken bunun farz veya başka 

bir şey olmasına bakmazlardı. Allah 

Rasûlü’nün bir şeyi emretmesi veya yapıyor 

olması onlar için yeterliydi. Çünkü Hz. 

Peygamber (s.a.v.)’i kendileri için mutlak 

örnek almışlardı. Onun yaptığı her zaman 

iyi ve güzele götüren bir şey olduğundan, 

tereddütsüz bir şekilde ardından gidiyorlardı. 

Yasaklarda da durum farklı değildi. 

Gerek Allah’ın kitabının ve gerekse Allah 

Rasûlü’nün kendi beyânlarıyla bir şeyin artık 

yasak olduğunu söylemesi, ona hemen 

uymak için yeterliydi. Bunun ardı araştırılmazdı 

ve karşı gelinmezdi. Emredilmiştir 

veya yasaklanmıştır, geriye sadece itâat 

kalmıştır. 

Bu yüzden ashâbın hayatında namazları 

kazaya bırakmak diye bir şey yoktu. Belki 

uyuma ve çok az da olsa unutma nedeniyle 

namazları kaçırdıkları olabiliyordu ama en 

kısa sürede onu edâ ediyorlardı. Çünkü Hz. 

Peygamber (s.a.v.)’den namazı bırakma 

diye bir şey görmemişlerdi. Onlar için “namaz 

sadece kılınırdı”. Kazaymış veya başka 

bir şeymiş bunu bilmezlerdi. Orucu bile 

bile tutmamak veya bilerek, bir mâzeret olmaksızın 

bozmak gibi şeyler onlara çok yabancıydı. 

Bilmezlerdi böyle bir şey. 

Onların hayata bakışlarında ve dinî yaşamalarında 

zinâ etmek ve hırsızlık yapmak 

gibi kavramlar da yer almıyordu. Bildikleri 

tek şey vardı: O da Allah Rasûlü’nün 

öğrettiği şekilde dini yaşamak. Hırsızlık, 

zinâ ve benzeri günahlar onlara çok uzak 

şeylerdi. Bu yüzden de bir insan Müslüman 

olup da bu tip yanlışları nasıl yapabilir 

diye hayrete düşüyorlardı. Onların imanı 

ve Rasûle tabi olma anlayışı böyleydi. 

Hz. Peygamber (s.a.v.) Akabe 

bey’atlarına katılan liderlerden söz alırken, 

zinâ yapmayacakları ve eşlerine iyi davranacakları 

gibi bazı şartlar koşuyordu. O dönem 

şartları içerisinde erkeğin her şey demek 

olduğu bir zaman diliminde, toplum 

önderlerinin elde ettikleri dünyevî nimetlerden 

ve iştihalardan feragat ederek Allah 

Rasûlüne boyun eğmeleri çok büyük bir 

olaydı. Gerçekten de büyük bir özveriydi. 

Bir sahâbînin, “Anam babam sana feda 

olsun ey Allah Rasûlü!” demesi de çok büyük 

bir sözdür. Bu kelamın ardından Allah 

Rasûlü ona bir şey dediğinde, tereddütsüz 

bir kararlılıkla onu yerine getirebilecek azmin 

ifadesidir bu söz. Nitekim yeri geldiğinde 

bu söz neyi icap ettiriyorsa onu çekinmeden 

ve yüksünmeden yapmışlardır. 

Mal vermek gerekiyorsa mal vermişler, uykusuz 

ve aç kalmak gerekiyorsa bunu yapmışlar, 

canlarını vermek icap ettiğinde de 

cenge koşmuşlardır. 

Onların bütün bu fedakârlıklarının derinliğini 

anlamak için onların zamanına 

gitmemiz gerekir. Sıcak odalarımızda 

ayaklarımızı uzatarak, bir taraftan da 

bir şeyler atıştırarak, onların gösterdikleri 

fedakârlıkları okumak kolay bir iştir. Ama 

yeri geldiğinde yeri yurdu terk edip gitmek, 

yabancı ellerde yaşamak durumunda kalmak, 

geri canlı dönme ihtimalinin çok az 

43

44 

olduğunu bilmeye rağmen cihada koşmak 

çok farklı bir şeydir. 

Burada fedakârlık üzerine kurulu ve can 

da dâhil olmak üzere sahip olunan her şeyi 

Allah ve Rasûlü yolunda harcama üzerine 

kurulu büyük bir imandan bahsediyoruz. 

Bize düşen elbette tarihi sürekli anarak 

kendimizi geçmişle avutmak değildir. Bir 

nevi arkeoloji yaparak devamlı olarak geçmişi 

yüceltmek ve bununla avunmakl yetinmek 

değildir. Ancak unutulmamalıdır 

ki, binanın temeli ne kadar sağlam olursa 

üzerine inşa edilen yapı da o kadar oturulabilir 

olur. Bu nedenle günümüz insanlarının 

örnekliğine en çok ihtiyaç duydukları 

insanlar, hayatlarını fedakârlık üzerine 

sürmüş olan sahâbîlerdir. Onların Rasûlle 

olan yaşantılarını ve İslâm için sergiledikleri 

özveriyi zamanımız gençliğine 

ne kadar güzel bir şekilde sunabilirsek 

kalplerinin güzelleşmesine o kadar fazla 

katkıda bulunmuş oluruz. Çünkü geçmişle 

irtibatı kurmadan geleceği inşa etmek 

imkânsızdır. İnsanlığa bu dinin iyi 

yaşandığı takdirde dünyaya nasıl bir medeniyet 

sunacağının örneklerini sunacağız 

ki İslâm’ın yaşanabilir ve yaşatılabilir 

bir din olduğu anlaşılsın. Bu yüzden sadece 

sahâbîler değil dünyaya güzellikler sunduğumuz 

sonraki dönemler de anlatılmayı 

hak edecek değerlerimizdir. 

Hiç şüphe yok ki, insana değer verdiren, 

geriye anılacak güzellikler bırakabilmesidir. 

İşte biz ashâbı bu yüzden çok 

fazla severiz. Onlara olan sevgimiz kuru 

kuruya, sadece geçmişi anmaya yönelik 

bir muhabbet değildir. Onların yaşamlarını 

dillendirerek Allah Rasûlüne olan 

sevgimizi pekiştirir, onlar gibi çabalamak 

amacıyla akülerimizi şarj ederiz. Onlarda 

gördüğümüz güzel örneklikleri kendi 

hayatımızda gerçekleştirebilmek için bileniriz, 

azmimiz artar. Ayrıca bir insanı 

ahlâken güzelleştirebilmek için ona baş- 


kalarının güzelliklerinden bahsetmekten 

daha güzel ne olabilir ki? Zaten Rabbimizin 

yüce kitabında pek çok kıssayı ve geçmiş 

peygamberlerin hallerini anlatmasının 

bir amacı da bu değil midir? Bizlere bazı 

şeylerin nasıl başarılabileceğini ve dini 

yaşama ve yaşatmada ne tür zorluklarla 

karşılaşabileceğimizi örneklerle sunması, 

pek çok hikmet yanında bu amacı da içinde 

barındırmaktadır. 

Meclislerimizi onların yaşantılarıyla 

süslemek ne kadar güzel olur. Değil mi ki 

Rabbimiz onları övmüştür, değil midir ki 

sevgili elçimiz onları yüceltmiştir. Bu durumda 

onlardan bahsetmek ve onları kendimize 

örnek ve ideal kişi olarak almamızdan 

daha tabii ne olabilir ki? 

Mekkeli müşriklerin işbirlikçileri Hubeyb 

bin Adiy’i esir edip Mekkelilere teslim 

ederler. Hubeyb onlardan son bir istekte 

bulunur ve iki rekât namaz kılar. Korktu 

da namazı uzattı demesinler diye de biraz 

hızlıca kılar. Namazdan sonra Mekkeliler 

onunla alay etmeye başlarlar. Yaşadığı hayatın 

buna değip değmediğini sorarlar. Hayatının 

boş yere sonlanacağını söylerler ve 

senin yerine Muhammed’in olmasını ister 

miydin diye de tahrik ederler. Onlara şu 

cevabı verir: “Allah Rasûlü’nün ayağına diken 

batmasındansa canımı bu din uğruna 

feda etmeyi tercih ederim.” Ve titremeden 

ölüme yürür. Şimdi bu hayat bahsedilmeyi 

hak etmiyor mu? Saygıyla anılmayı elbette 

hak etmektedir. Çünkü o ve diğerleri 

Allah Rasûlü’nün arkadaşlarıydılar, yani 

sahâbîydiler. 

Unutmamak gerekir ki, son elçinin ne 

kadar büyük bir insan olduğunu anlayabilmek 

için ashâbtan bahsetmek zorundayız. 

Çünkü kutlu Rasûlün Arap coğrafyasında 

yaşayan halkı ahlâken nasıl bir konuma 

çıkardığını anlayabilirsek, onun büyüklüğünü 

daha iyi idrak edebiliriz ve buradan 

kendimize ibretler çıkarabiliriz.

Adı : Berâ b. Mâlik 

Künyesi : Tespit edilemedi 

Doğum yılı : Tahminen bi’set yıllarında 

Doğum yeri : Medine 

Baba adı : Mâlik b. Nadr el-Hazrecî 

Anne adı : Sehmâ. Bazıları Ümmü Süleym 

bint Milhân’dır der. 

Eş(ler)i : Tespit edilemedi 

Akrabaları : Enes b. Mâlik’in baba bir kardeşidir. 

Oğulları : Tespit edilemedi 

Kızları : İsmi belirtilmeyen bir kızından 

söz edilmektedir. 

Kabilesi : Hazrec’in Neccâr Oğulları’ndan. 

İslâm’a girişi : Medine’nin ilk yıllarında 

Sohbet süresi: Yaklaşık 8 yıl 

Rivayeti : 1 

Yaşadığı yer : Medine 

Mesleği : Askerlik, kervanlarda deve sürücülüğü 

Hicreti : Yok 

Savaşları : Bedir dışında diğer savaşların tümüne 

katıldı. 

Görevleri : Sesi güzeldi ve ezgi, şarkı vb. söylemeyi 

severdi. Bazı yolculuklarda Hz. Peygamber 

(s.a.v.)’e ezgiler söyler, kervandaki develeri de 

söylediği ezgilerle sevk ve idare ederdi. 

Fizikî yapı : Güçlü kuvvetli, cesaretliydi. Tek 

başına savaşlardaki mübarezelerde yüzden fazla 

müşrik öldürmüştü. 

Mizacı : Kahramandı. Hz. Ebû Bekir’in 

Sahabe Albümü 

Bünyamin ERUL* 

Berâ b. Mâlİk (r.a) 

Müseylime üzerine gönderdiği orduya katıldı. 

Müseylime ve askerlerinin sığındıkları kaleye mızraklar 

ucunda havaya kaldırılan bir kalkan içinde 

fırlatılarak girdi. Oradaki düşman askerleriyle 

çarpışarak Müslümanları içeriye sokmayı başardı 

ama bu esnada seksenden fazla yara aldı. Hâlid b. 

Velîd’in tedavisiyle bir ay sonra iyileşebildi. 

Ayrıcalığı : İran ulularından Merzubân’ı öldürmüş 

ve üzerinden çıkan çok kıymetli malın 

(selb) beşte biri onun olmuştu. 

Ömrü : Tahminen 40-50 yaşlarında 

Ölüm yılı : H. 20 

Ölüm yeri : Tüster 

Ölüm sebebi : Şehit 

Hakkında : “Saçı başı dağınık, eski elbiseler 

giydiği için önemsenmeyen öyle kimseler vardır 

ki Allah adına yemin ederek bir şey deseler Allah 

isteklerini geri çevirmez. Berâ b. Mâlik de bunlardandır.” 

Çok fazla cesur olduğu için Hz. Ömer 

onu savaşlarda komutan yapmadığı gibi, komutanlarına 

da orduyu tehlikeye atar endişesiyle ona 

komutanlık verilmemesi talimatını göndermişti. 

Kaynaklar: İstîâb, I. 47-48; İsâbe, I. 280-281; 

Üsd, I. 108; DİA, V. 469. Müsned, III, 254; İbn Sa’d, 

Tabakât, VII. 16-17; Tirmizî, Menâkıb 55, no: 3854; 

Müstedrek, III. 330-331; Nübelâ, I. 195-198. 

*Prof. Dr. 

45

Kültür 

Fatih ÇINAR 

46 


ALLAH 

DOSTLARI

İnsanoğlu hayatı 

anlamlı kılabilme 

gayreti ile dur 

durak bilmeksizin devam eden 

bir arayış içerisindedir. Tarih 

boyunca, insanoğlunun bu çabası 

hayatın çeşitli alanlarında 

başkalarını örnek alma veya en 

azından çevresinden etkilenme 

gibi bir zorunluluk ile onu yüz 

yüze getirmiştir. 1 Genelde insanlığın 

ortak portresi olan bu 

durum özelde Müslümanların 

da kendisinden uzak durmaları 

mümkün olmayan bir hal olarak 

karşımıza çıkmaktadır. 2 İslâm 

ile müşerref oldukları andan itibaren 

Müslümanlar, Kur’ân-ı 

Kerim’in kendilerine ‘en güzel 

örnek’ 3 olarak takdim ettiği Hz. 

Muhammed (s.a.v.) ve O’nun 

etrafında bir kandil gibi bütün 

dünyayı aydınlatan Sahabe-i 

Kiram’ın hayatlarını örnek alarak 

yaşamlarına anlam katma 

gayretinde olmuşlardır. Bu anlamda 

İslâm dünyası, Hz. Peygamber 

(s.a.v.)’i ve O’nun kutlu 

yoldaşlarını tanıma, anlama 

ve onlar gibi bir hayat yaşayabilme 

adına büyük gayretler göstermiştir. 

4 

Hz. Peygamber’in 

Yol Arkadaşlarına 

Benzeyenler 

Bu gayretlerinin bir tezahürü 

olarak Müslümanlar, hal, ha- 

reket, söz ve ahlâkî yapıları itibariyle 

Hz. Peygamber (s.a.v.) 

ve yol arkadaşlarına benzeyen 

‘Allah Dostları’na ayrı bir önem 

vermişlerdir. 5 İslâm’ın doğru 

anlaşılması ve gerektiği şekilde 

yaşanabilmesi için elle tutulur 

gözle görülür örnekler olarak 

‘Allah Dostları’ yaklaşık bin beş 

yüz yıldır önemli bir görev ifa 

etmişlerdir. Onlar, özellikle hassas 

dönemlerde hayat serüvenine 

müdahaleleri ile madde ve 

mana arasında kurulması gereken 

hassas dengenin müşahhas 

bir hale gelmesine vesile olmuşlardır. 

İbadet, ilim, güzel ahlâk 

ve insanlığa hizmet anlayışları 

ile her dönemde dikkat çeken, 

yaratılanı yaratandan ötürü sevmeyi 

kendilerine ilke edinen bu 

şefkat abidelerinin hayat öyküleri 

ve yaşantı tarzlarına vâkıf 

olmanın kişiye kazandıracağı 

birçok faydadan söz etmek 

mümkündür. Biz bu çalışma- 

mızda onlar ile hemhâl olmanın 

kişiye kazandıracağı bazı güzelliklerden 

bahsetmek istiyoruz. 

Bununla amacımız onların hayat 

öykülerini okurken tarihî bir 

olayı ve kahramanlarını okuyor 

gibi onları değerlendirmenin 

yanlışlığına değinmek ve onlarla 

hem hal olmadaki esas amaç 

olan Hz. Peygamber (s.a.v.)’i an- 

“Onlardan bahsetmek ve onlarla meşgul olmak onlara olan 

sevgiyi artıracak ve onların yaşadığı gibi istikamet çizgisinde 

bir hayatın yaşanmasına sebep olacaktır. Bu sevginin aile 

hayatında canlı tutulması, eş, anne-baba, çocuk, akraba ve 

diğer insanlar arasında dengeli bir hayatın sürdürülmesine 

zemin hazırlayacaktır.” 

lama ve onun gibi yaşama hedefinin 

göz ardı edilmesindeki tehlikeye 

dikkat çekmektir. 

Allah Dostlarını 

Sevmenin Hedef ve 

Kazanımları 

Allah dostlarının tanımaya 

ve onları anlamaya çalışmanın 

kişiye kazandıracağı güzelliklerden 

bazılarını şu şekilde sıralayabiliriz: 

Her şeyden önce onlar tarihî 

kişilik ve kimlikleri ile dönemle- 

47

ine yön veren insanlardır. Dolayısıyla 

onları okumanın ve 

anlamaya çalışmanın tarihi iyi 

okuma ve olayları objektif değerlendirme 

melekemize olumlu 

katkısı olacaktır. 

Onların yaşadıkları dönemde 

dini nasıl anladıkları ve hayatlarını 

anlamlı kılmak için 

gösterdikleri çaba, dini doğru 

anlayıp olması gerektiği şekilde 

yaşamamız noktasında bize destek 

olacaktır. 

Onların dünyasına girmek 

suretiyle Hz. Peygamber 

(s.a.v.)’in ahlâkının hayata nasıl 

yansıtıldığını ete kemiğe 

bürünmüş örneklerle görmüş 

oluruz. Özellikle zamanımıza 

yakın olan isimler bu anlamda 

çok daha önemlidir. Çünkü onlar 

kişide ‘Bu insan da benim 

geçtiğim yollardan/caddelerden 

geçerek, havasını teneffüs 

ettiğim bu şehrin/ilçenin/kasabanın/köyün 

havasını teneffüs 

ederek, İslâmî hassasiyetleri 

göz önünde tutarak yaşadı. Ben 

de onun gibi Kur’ân ve sünne- 

48 


tin koyduğu ölçülerle hayatımı 

anlamlı kılabilirim’ fikrini zihninde 

sürekli canlı tutacak ve 

kişinin dengeli bir hayat yaşamasında 

ona destek olacaktır. 6 

Allah dostlarının kullandıkları 

yöntemler farklı da olsa 

ibadet ve ahlâk noktasındaki 

birlikleri açık bir şekilde görülmüş 

olacaktır. Bu da onla- 

rın İslâm’ın evrensel ilkelerine 

ulaştıkları gerçeğini bizlere bir 

kere daha hatırlatacak ve onların 

arkasına sığınarak Müslümanlar 

arasında tefrikaya sebep 

olmanın ne denli yanlış bir 

anlayış olduğunu bizlere açıkça 

gösterecektir. 7 

Onlardan bahsetmek gereksiz/günah 

iş ve sözlerden kişinin 

mümkün olduğu kadar 

uzak kalmasına sebep olacaktır. 

Denilebilir ki Allah dostlarını, 

Allah’a (c.c.) yaklaşma, Hz. 

Peygamber (s.a.v.)’i ve İslâm’ı 

doğru anlama düşüncesi ile konuşmak 

zamanımızın anlamlı 

ve bereketli bir hale gelmesine 

vesile olacaktır. 8 

Onların özellikle tarihin kritik 

zamanlarında topluma nasıl 

yön verdikleri ve hangi yöntemlerle 

hizmet ettikleri anlaşılırsa 

bugün de o yöntemler güncellenerek 

insanlara hizmet için kullanılabilir. 

Onların hayatlarındaki 

‘zühd’ ve ‘dünyaya olan bakışları’ 

günümüz insanının yaşam 

standartlarını sorgulamasına ve 

gerçek hedefin ‘Dünyayı tezyin 

etmek değil dünyayı ahireti kazanmak 

için kullanmak’ olduğu 

gerçeğine bireylerin yönelmesine 

sebep olacaktır. 9 

Onların hayatlarında madde 

ve mana arasında kurulan hassas 

denge açıkça görülecek ve bu 

hakikat günümüz insanına çok 

değerli bir bakış açısı kazandıracaktır. 

Böylece Müslümanlar 

maddeleşme hastalığından olabildiğince 

uzak durmanın önemine 

vâkıf oldukları gibi ahireti 

kazanma kaygısıyla dünyayı 

tamamen terk etme yanlışlığından 

da uzak duracaklardır. 10

Evliyaullahın ibadet hayatlarının 

zenginlikleri, ibadetle 

ruhu yüceltme yolunu takip etmeleri 

de günümüz insanının 

hayatın koşuşturmacası içerisinde 

büyük ölçüde ihmal ettiği 

ibadet hayatına tekrar dönmesine, 

böylece ruhî ve ahlâkî anlamda 

daha da olgunlaşmasına 

destek olacaktır. 11 

Allah dostlarının hayatlarına 

vâkıf olmak onların ‘ibnü’l-vakt’ 

veya ‘ebu’l-vakt’ anlayışlarının 

açık bir şekilde görülmesini 

sağlayacaktır. Onlar ile hem 

hal olunduğu zaman dönemlerinin 

bütün unsurlarını gözeterek 

ve bütün araçlarını hak yolda 

kullanarak nasıl hizmet ettikleri 

açıkça görülecektir. Bu durum 

günümüzdeki Müslümanların 

kendilerini sorgulamalarına ve 

onları dönemlerinin ihtiyaçlarını 

göz önünde bulundurarak 

hizmet etme güzelliğine kavuşturacaktır. 

12 

Onlardan bahsetmek ve onlarla 

meşgul olmak onlara olan 

sevgiyi artıracak ve onların yaşadığı 

gibi istikamet çizgisinde 

bir hayatın yaşanmasına sebep 

olacaktır. Bu sevginin aile hayatında 

canlı tutulması, eş, anne-baba, 

çocuk, akraba ve diğer 

insanlar arasında dengeli bir hayatın 

sürdürülmesine zemin hazırlayacaktır. 

13 

Onların hayatları ile meşgul 

olmak siyasi, ekonomik ve 

ahlâkî alanlara dair görüş ve düşüncelerini 

öğrenmemizi sağlayacaktır. 

Bu da insana her zaman 

ve zeminde lazım olan 

siyasi, ekonomik ve ahlâkî ko- 

nulara dair fikir sahibi olma ve 

bu düşünceleri hayata yansıtma 

gayreti gibi güzellikler kazandıracaktır. 

14 

Sonuç 

Allah dostları iman, amel ve 

ihlâs anlayışları ile her dönemde 

dikkat çeken ve hedefleri sonsuz 

güç sahibi yüce yaratıcının 

dostluğunu elde etmek olan seçkin 

kullardır. Onlar hakkında Allahu 

Teâlâ, “Haberiniz olsun ki, 

Allahu Teâlâ’nın velileri için kesinlikle 

bir korku yoktur ve onlar 

mahzun da olmayacaklardır” 

15 müjdesi ile rızasına uygun 

bir hayat yaşayabilmenin endişesini 

duyan herkese dostlarının 

yolunu işaret buyurmuşlardır. 

Ömürlerini, Kur’ân-ı Kerim’in 

hükümleri ve Hz. Peygamber 

(s.a.v.)’in güzel ahlâk ilkeleri ile 

şekillendirmeye gayret eden bu 

gönül insanlarının hayat öykülerine 

yukarda sıraladığımız ilkeler 

çerçevesinde bakılması günümüz 

insanının ufkunu açacaktır. 

Onları sadece tarihî kimlikleri 

ile okumak veya tamamen hayatın 

içerisinden çekip alarak onları 

anlamaya çalışmak Allah dostlarını 

yanlış anlama ve tamamen 

dünya-ahiret dengesi üzerine kurulan 

sistemlerinin temellerine 

dinamit koyma ile eşdeğer bir tutum 

olacaktır. Bu süreçte onları 

sıradanlaştırmak ne denli hatalı 

bir davranışsa onları insan-ı 

kâmil olmalarının ötesinde bir 

bakış ile değerlendirmek de bir 

o kadar yanlıştır. Unutulmamalıdır 

ki Allah’ın dostlarını okumak, 

onları anlamaya çalışmak 

ve onlardan bahsetmekte ki temel 

amaç Kur’ân ve sünnet çiz- 

gisinde bir hayat yaşayabilme arzusudur. 

Bunun dışındaki bütün 

bakış açıları bizi birliğe değil ayrışmaya, 

sevgiye değil nefrete ve 

Allahu Teâlâ’nın razı olacağı bir 

hayata değil zelil bir yaşantıya 

götürecektir. Her anlarını Allahu 

Teâlâ’ya kul ve Hz. Peygamber 

(s.a.v.)’e ümmet olabilme şuuru 

ile aktif bir şekilde anlamlı kılan 

Allah dostlarının doğru anlaşılmaları, 

bu sayede dünya insanlarının 

tamamının iman, salih 

amel ve ihlâsa ulaşarak dünyalarını 

da ahiretlerini de mamur etmeleri 

temennimizdir. 

Dipnot 

1 Ahmet Nedim Serinsu, Kur’ân Nedir?, Şule Yay., 

İstanbul 1999, s.23-29; Mehmet Sürmeli, Hayatı 

Zikirle Anlamlandırmak, Mavi Yay., İstanbul 2008, 

s.139. 

2 Serinsu, Kur’ân Nedir?,s.58-84. 

3 Ahzab 33/21. 

4 İslâm dünyasının Kur’ân ve Sünnet merkezli bir 

hayat yaşama gayretini Tefsir ve Hadis tarihine bakarak 

daha net bir şekilde anlamak mümkündür. 

İsmail Cerrahoğlu, Tefsir Tarihi, c.I-II, Fecr Yay, 

Ankara 1996; Talat Koçyiğit, Hadis Tarihi, TDV 

Yay., Ankara 1998. 

5 Dilaver Selvi, İslam’da Velayet ve Keramet, Umran 

Yay., İstanbul 1990, s.30, 40, 49-154; Mehmet Sürmeli, 

Kur’ân-ı Kerim’de Velayet Kavramı, Kalemdar 

Yay., s.179-194; Mikdat Öccü, Kur’ân’da Veli 

ve Velayet, Suffe Yay., İstanbul 1997, s.29-34. 

6 Selçuk Eraydın, Tasavvuf ve Tarikatlar, MÜİFV 

Yay., İstanbul 2001, s.119. Rabıta konusunu da bu 

açıdan değerlendirmeli ve rabıtayı ‘ilahi huzurda 

bulunma şuuruna sahip olma gayreti’ olarak görmelidir. 

H. Kamil Yılmaz, Tasavvuf Meseleleri, Erkam 

Yay., İstanbul 2001, s.124-127. 

7 Süleyman Uludağ, Tasavvufun Dili I, Mavi Yay., İstanbul 

2006, s.139-144. 

8 Bu konuda şu hadis-i şerife bakılabilir: ‘Salihlerin 

anılması anında rahmet-i ilahiye iner’ Aclûnî, 

Keşfü’l-Hafa, c.II, s.70, Hadis No:1772. 

9 Kadir Özköse, Tasavvuf ve Gönül Eğitimi, Nasihat 

Yay., Ankara 2007, s.67-99. 

10 İbn Haldun, Şifau’s-Sâil (Tasavvufun Mahiyeti), Hazırlayan: 

Süleyman Uludağ, Dergah Yay., İstanbul 

1998, s.174-181. 

11 Allah dostlarının ibadet ve ahlaki yönleri ile sahip 

olmaları gereken hasletler ve onları sevenlerin bu 

özelliklerden nasıl istifade etmesi gerektiği konusunda 

bkz; Mustafa Kara, Dervişin Hayatı Sufinin 

Kelamı, Dergah Yay., İstanbul 2005, s.229-234; 

Dilaver Selvi, İrşatta Ehliyet ve Mürşid-i Kamil, Semerkand 

Yay., Ankara 1999, s.5-95. 

12 Kadir Özköse, ‘İbnü’l-Vakt veya Ebü’l-Vakt Olabilmek’, 

Somuncu Baba, Sayı:64, s.22-25; Afet Ilgaz, 

İbnü’l-Vakt, İz Yay., İstanbul 2000, s.9-10. 

13 S. Muhammed Saki Haşimi, Arifler Yolunun Edepleri, 

Semerkand Yay., İstanbul 2005, s.140-141 

14 Dilaver Selvi, Velileri Sevmede Ölçü, Semerkand 

Yay., Ankara 1999, s.6-101. 

15 56/Yunus, 62. 

49

Fıkıh 

Abdullah KAHRAMAN* 

ZULÜMDEN 

KAÇMAK 

50 

“Zulüm Kur’ân’ın getirdiği temel değerlere ve zihniyete en aykırı eylemlerden 

biridir. Zulmü bütün çeşitleriyle reddeden Yüce Kitabımız bunun yerine adâleti 


yerleştirmenin zorunlu olduğunu anlatır.” 

Zulmün yıkmaya çalıştığı camiler

Zulüm Nedir? 

Zulüm, dinî ve ahlâkî konularla belirlenen 

sınırları aşan, adalet, hakkâniyet ve eşitlik ilkelerine 

aykırı olan her türlü davranıştır. En 

kısa ifadesiyle, bir işi yerli yerince yapmamak 

zulümdür. Zulmün tersi adalettir. Adalet, 

ferdî ve sosyal yapıda dirlik ve düzenliği, 

hakkâniyet ve eşitlik esaslarına uygun şekilde 

davranmayı sağlayan ahlâkî 

davranıştır. En öz tarifiyle 

adalet, her şeyi yerli yerince 

yapmak demektir. Adalet, 

ahlâk, hukuk ve devletin 

devamını sağlayan hususlarda 

riâyet edilmesi gereken en 

ideal düzen ve ahenk anlamına 

da gelir. 

Kelime olarak olumsuz bir 

mânâ taşıyan zulüm, bir şeyi 

olması gerekenin dışına saptırma, 

adaletsizlik, zorbalık, 

haksızlık, kötülük gibi anlamlara gelir. Ahlak 

ve hukuk dilinde zulüm, çok genel bir ifade ile 

“Haktan ayrılıp bâtıla sapmak”tır. “Başkasının 

rızâsına aykırı olarak onun mülkünde tasarrufta 

bulunmaya kalkışmak” ve “haddi aşmak” 

da zulümdür. 

Zulüm, kalp kararmasından meydana gelir. 

Hidayet, iman, takvâ ve irfan nuruyla aydınlanmayan 

bir kalpten başkası zulüm üretemez. 

Zâlimler ilâhî nurun aydınlığından 

mahrum kalmış zavallılardır. 

Zulmün Her Çeşidi Haramdır 

Kur’ân, kime ve ne şekilde yapılmış olursa olsun, 

bir kimsenin yaptığı her türlü kötülük ve 

haksız davranışı “Kişinin kendi nefsine zulmetmesi” 

olarak nitelendirmiştir 1 . Ayrıca Kur’ân ve 

hadislerden hareketle İslâm hukukçuları bütün 

çeşitleriyle zulmün haram olduğunu ve bunun 

âhiretteki cezâsının ağır olacağını ifade etmişler- 

“Onlardan bahsetmek ve onlarla meşgul olmak onlara olan 

sevgiyi artıracak ve onların yaşadığı gibi istikamet çizgisinde 

bir hayatın yaşanmasına sebep olacaktır. Bu sevginin aile 

hayatında canlı tutulması, eş, anne-baba, çocuk, akraba ve 

diğer insanlar arasında dengeli bir hayatın sürdürülmesine 

zemin hazırlayacaktır.” 

dir 2 . Bundan dolayı adâlet Kur’ân’ın temel kavram 

ve ilkeleri arasında yer almış, gerekli görüldüğü 

her yerde bu ilke hatırlatılmış, Allah’ın adaleti 

emrettiği ve zulmü yasakladığı üzerinde durulmuştur 

3 . 

Meşrû yönetime baş kaldırmayı, bir kimseyi 

tehdit ve baskı altında bulundurmayı zulüm olarak 

kabul eden İslâm hukukçuları, zulmün bazı 

dinî mükellefiyetlerin yerine getirilememesinde 

bir mazeret olduğunu kabul etmişlerdir. Meselâ, 

zulüm ve baskı olması durumunda cuma nama- 

51

zı ve cemaatle namaz terk edilebilir. Bu ibadetleri 

yerine getiremeyenler, Cuma namazı yerine öğle 

namazını kılarlar; cemaat namazı yerine de namazlarını 

tek başlarına edâ ederler. Yol emniyeti, 

haccın farz olmasının sebeplerinden olduğu için 

hac yolunda zâlim ve zorbaların emniyeti bozması 

söz konusu ise hac ertelenebilir. Zâlim bir kimse 

emânet malı emânet bırakılan kişinin elinden 

aldığı zaman malı elinde bulunduran tazminle 

yükümlü olmaz 4 . 

Zulüm Kur’ân’ın Ele Aldığı Temel 

Konulardandır 

Kur’ân’da üzerinde çokça durulan konulardan 

biri de zulümdür. Çünkü zulüm Kur’ân’ın getirdiği 

temel değerlere ve zihniyete en aykırı eylemlerden 

biridir. Zulmü bütün çeşitleriyle reddeden Yüce 

Kitabımız bunun yerine adâleti yerleştirmenin zorunlu 

olduğunu anlatır. Çünkü kâinâtın düzenini 

bozan en temel eylem zulümdür. Zulümle düzeni 

bozulan dünya hayatı, hem zâlime, hem mazlûma 

hem de bu manzaraya şâhit olanlara zindan olmaktadır. 

Tarih boyu ellerinde bulunan güç sayesinde 

zulmü icraat haline getiren zâlimler, bir 

gün adâlete muhtaç olacaklarını hiç hesaba katmamaktadırlar. 

Kur’ân’da geçen zulüm kelimesi iki ayrı konuda 

yoğunlaşmaktadır. Bunlardan biri itikat, diğeri 

ahlak konusudur. İtikatla ilgili olarak kullanılan 

zulüm kelimesi genellikle şirk, inkâr, günahkârlık 

(fısk, fücur) ve amelî bakımdan Allah’ın koyduğu 

kuralları ve sınırları çiğneme gibi kavramlara 

yakın bir anlam ifade eder. Konuyla ilgili âyetlere 

göre, “Şirk büyük bir zulümdür.” 5 ; “Kâfirler 

zâlimlerin ta kendileridir.” 6 ; “Allah’ın kanunlarını/hudûdunu 

çiğneyip aşanlar zâlimlerdir.” 7 

Kur’ân’da geçip ahlâkî konularda kullanılan 

zulüm, genel bir ifade ile hak, hürriyet, eşitlik gibi 

konulara ilişkin olarak “haddi aşmak, başkasının 

hakkını ihlal etmek ve başkasına zarar vermek” 

anlamını ifade eder. Buna göre zulüm “haksızlık 

ve adaletsizlik” demektir. Böyle bir şeyin öncelikle 

Allah için düşünülmesi imkânsızdır. Bu sebeple 

imansızlık, amelsizlik ve ahlaksızlık yaparak 

52 


Allah’ın hadlerini aşanlar “zâlim” olarak nitelendirilir. 

Bunların Allah tarafından cezâlandırılmaları 

ise tamamen zulümleri sebebiyledir. Yoksa Allah 

kuluna zulmetmez. İlgili âyetlerin ifadesine göre, 

“Allah, kullarına asla zulmedici değildir. Fakat 

insanlar kendi kendilerine zulmetmektedirler.” 8 

Hiçbir kimse Allah tarafından “zerre kadar bile” 

haksızlığa uğramaz. 9 

Zulüm Karşılıksız Kalmaz 

İlâhî iradenin gereği olarak zulmün cezâsı bazen 

bu dünyada peşin olarak verilir, bazen âhirete 

de bırakılabilir. Yani Allah’ın bir kişiye veya 

topluluğa hak ettiği cezâyı âhirette veya bu dünyada 

vermesi mümkündür. Bunun için, “Alma 

mazlumun âhını çıkar âheste âheste.” denilmişlerdir. 

Eski çağlardaki nice zâlim ve günahkâr 

kavimlerin yurtlarıyla birlikte helak edilmesi 

buna bir örnektir. 10 İlgili âyetlerde bu kavimlerin, 

çeşitli ikazlara rağmen kötülüklerde direndikleri, 

bunun neticesinde de cezâlandırılmayı 

hak ettikleri ayrıntılı olarak anlatılmaktadır. 

Yüce Allah’ın koyduğu prensibin bir gereği 

olarak O, “Bir ülkeyi, onun halkı iyi işler yapmakta 

ise helak etmez.” 11 Aynı şekilde Yüce Allah, 

zulmetmekte olan, fakat henüz uyarılmamış 

bulunan halka da zarar vermez. 12 

İnançlara Baskı Zulümdür ve 

Meşru Müdafaa Hakkı Verir 

Kur’ân’da ve hadislerde insanlardan sâdır 

olan her türlü adaletsiz ve haksız davranış zulüm 

olarak kabul edilir ve kesin olarak reddedilir. 

Buna göre, kâfirlerin Müslümanlara, dinî 

inanç ve yaşayışları sebebiyle baskı uygulamaları 

açık bir zulümdür. Bu şekilde zulme uğrayan 

Müslümanların meşru müdafaa prensibi gereği 

olarak kâfirlere karşı kendilerini savunma 

hakkı vardır. Bu konuda her tülü tedbiri almalarına 

ve gerektiğinde silaha sarılmalarına ilgili 

âyetler izin vermektedir. 13 Kur’ân’a göre, Allah 

adının anılmasını, yani ibadet edilmesini önlemek 

için mâbedlerin yapılmasını engellemek de 

zulümdür. 14

Kur’ân ve Sünnette 

Müslümanların Zulüm Sayılan 

Bazı Davranışları 

Kur’ân, zulmü sadece inançsızlara ait bir eylem 

olarak kabul etmemiş, sorumluluğunun bilincinde 

olmayan bazı Müslümanların da zulme sapacağını 

beyan etmiştir. Müslümanlar tarafından yapılıp da 

Kur’ân’ın zulüm kapsamında gördüğü bazı davranışlar 

şunlardır: 

Müslümanların yoksul kardeşlerini, yoksullukları 

sebebiyle horlayarak yanlarından kovmaları. 15 

Yetim malı yemeleri. 16 

Fâiz gibi haksız bir yolla başkasının malını ellerine 

geçirmeleri. 17 

Sözleşme şartlarını ihlâl ederek karşı tarafa zarar 

vermeleri. 18 

Hizmetçilerine eziyet etmeleri. 19 

Yöneticilerin halka karşı insafsız muâmeleleri. 20 

Mazlâmun duâsı karşılıksız kalmaz 

Hz. Peygamber (s.a.v.) de adâletin timsali ve 

uygulayıcısı olarak gönderilmiştir. Hayatı boyunca 

yaptığı bütün tasarruflarda adâleti ikâme eden 

Hz. Peygamber (s.a.v.) zulmün de her çeşidini ortadan 

kaldırmıştır. Kendisinden sonra da bu konuda 

Müslümanlara adaletten ayrılıp zulme sapmamaları 

için ilkeler bırakmıştır. O, birçok hadiste 21 mazlumun 

bedduâsının karşılıksız kalmayacağını bildire- 

rek Müslümanları uyarmıştır. 

Hz. Peygamber (s.a.v.) Zulümden 

Allah’a Sığınmıştır 

Hz. Peygamber (s.a.v.) duâlarında zulmetmekten 

ve zulme uğramaktan Allah’a sığınmıştır. Nitekim 

her sabah evinden çıkarken tekrar ettiği 

duâlardan biri şudur: 

“Allah’ın ism-i şerîfini zikrederek evimden çıkıyorum. 

Bütün işlerimde Allah’a tevekkül ediyorum. 

Allah’ım, doğru yoldan sapmaktan, başkalarını 

saptırmaktan; hataya düşmekten, başkalarını 

da düşürmekten; haksızlık etmekten, haksızlığa 

uğramaktan; hürmetsizlik ve câhillik etmekten yahut 

bunlara maruz kalmaktan sana sığınırım!” 22 . 

Dipnot 

*Prof. Dr. 

1 2/Bakara, 23; 3/Âl-i İmrân, 135; 18/ 

Kehf, 35. 

2 Bk. el-Mevsû’atu’l-fıkhiyye, 

“Zulm”md. 170. 

3 16/Nahl, 90. 

4 Bk. el-Mevsû’atu’l-fıkhiyye, 

“Zulm”md. 170-174. 

5 31/Lokmân, 13. 

6 2/Bakara, 254. 

7 2/Bakara, 229; 7/A’râf, 19; 65/Talâk 

1. 

8 3/Âl-i İmrân, 182; 8/Enfâl, 51; 22/ 

Hac 10. 

9 4/Nisâ, 49. 

10 8/Enfâl, 54; 10/Yûnus, /39; 28/Kasas, 

40. 

Arakan 

11 11/Hûd, 117. 

12 6/En’âm, 131. 

13 Bk. 22/Hac, /39-40. 

14 Bk. 2/Bakara, 114. 

15 Bk. 6/En’âm, 52. 

16 4/Nisâ, 10. 

17 2/Bakara, 279. 

18 Ebû Dâvud, İmâre, 33. 

19 Ahmed b. Hanbel, Müsned, 11, 61. 

20 Bk. Malik b. Enes, Muvatta, Hudud, 

30; Müslim, Fiten, 35, Müsned, V, 

251. 

21 Bk. Buhari, Cihad, 180; İbn Mâce, 

Dua, 11. 

22 Ebû Dâvud, Vitr, 32; Edeb, 103; İbn 

Mâce, Dua, 18. 

53

Şehir ve İnsan 

Muhsin İlyas SUBAŞI 

54 

TÜRKLERDE 

ŞEHİRLEŞME 

“Bozkırın taşkın çocuklarının İslâm’la şereflenmesinden hemen sonra, nasıl 

oluyor da varlıkları günümüze kadar gelen o muhteşem işlemeli eserleri inşa 

edebiliyorlar? Bunlara taklit diyemeyiz, çünkü Selçuklular dönemindeki Türklerin 


inşa üslubu Avrupa’da yoktur.”

Türkler tarih sahnesine 

iki temel 

özellikleriyle çıkarlar: 

Birisi yayılma eğilimine 

sahip olmaları, ikincisi önlerindeki 

uçsuz bucaksız toprakları 

hâkimiyetlerinde tutabilmek 

için yerleşik hayattan kaçınmalarıdır. 

Daha sonra onları, yerleşime 

sevk eden ana sebep ise, artık 

kontrole alabilecekleri başka 

toprakların kalmamasıdır. Geçimlerini 

hayvancılıkla sağladıkları 

için, hayvancılığın gelişme 

ve verimine dayalı iklim şartları 

onlar için çok önemliydi. Bunun 

içindir ki, Asya steplerinden çıkan 

bu insanlar, Rusya’nın Sibirya 

Bölgesindeki dondurucu çöl 

iklimine, Avrupa’nın fazla rutubetli 

ve az güneşli ılıman iklimine, 

Arap Yarımadasının sıcak ve 

kurak iklimine itibar etmemişler. 

Alaska’ya gitmeyi göze almışlar, 

ama Japonya’yı 

düşünmemişler. 

Hindistan’da Babürİmparatorluğu 

adıyla devlet 

kurmuşlar, ama 

Endenozya’yı hesabaalmamışlar. 

Mısır’da Kölemenleri 

kurmuşlar, 

Libya’nın çölüne 

itibar etmemişler. 

Makrizi, Türklerin 

yerleşik hayata 

geçişine sıcak bak- 

mayan tavırlarından söz ederken 

onların tarihî kararlılığına değinir 

ve şunları yazar: 

“Börteçine’nin vefatından 

sonra evlatları birbirinden ayrılırlar. 

Bunlar Çinlilerle savaşırlardı. 

Bunlardan birisi Çin şehirlerini 

görmüş ve aynı şekilde 

şehir kurmak istemiş, ancak kumandanlarından 

birisi: ‘Efendim, 

biz Çinlilerin onda biri kadarız. 

Bizim kuvvetimiz ancak 

serbest kalıp hareket etmemizdedir. 

Hâlbuki şehir halkı kafeste 

yaşar gibi surlar içerisinde hapis 

kalırlar’ dedi. Padişah bu teklifi 

olumlu görerek şehir kurmaktan 

vazgeçmiştir.” 

Bu anlatılanlar, yerleşik hayata 

geçiş döneminin başındaki 

kaygıları dile getirmektedir. 

Ancak, bir millet, dağda yaşayarak 

da medeniyet oluşturamaz. 

Türklerin Müslümanlaşmasından 

sonra, düzenli ve yerleşik 

hayata geçtiğini görürüz. Hatta 

öylesine süratli bir geçiş olur ki, 

Yunanlı Nakracas bunu; “Arapların 

Anadolu’da üç yüz yılda yapamadıklarını 

Türkler on yılda 

başardılar!” ifadeleriyle dile getirmekten 

çekinmez. Bu başarı, 

İslâm’ın hükümlerini icrada şehir 

hayatına daha çok itibar etmesinden 

doğmaktadır: Topluca 

kılınan namazın tek başına kılınan 

namazdan daha efdal olması 

doğal olarak camileri hayata ta- 

şıyacaktır. Cuma namazının şehir 

statüsü kazanmış yerlerde kılınması 

zarureti de aynı eğilimi 

besleyecektir. İslâm ilme büyük 

önem verir ve özendirici vaatlerle 

teşvik eder: İlmin tahsili için 

merkezi yerlerde kurulacak okullar 

da pratik hayatı merkezi alanlara 

yönlendirecektir. Bernard 

Lewis de bu gerçeğin üzerinde 

dururken; “Selçuklular zamanında 

ekonominin yeniden düzenlenmiş 

olması, dinî hayatta yankı 

buldu. Bağdat ve diğer büyük 

şehirlerde ‘medrese’ diye bilinen 

dinî okullar kuruldu ve bunlar 

İslâm dünyasında daha sonra 

kurulanlara model oldu”, der. 

Bozkırın Taşkın 

Çocukları 

Aslında Türklerin keşfedici ve 

diriltici dehası burada ortaya çıkmaktadır. 

Bu bozkırın taşkın çocuklarının 

İslâm’la şereflenmesinden 

hemen sonra, nasıl oluyor 

da varlıkları günümüze kadar gelen 

o muhteşem işlemeli eserleri 

inşa edebiliyorlar? Bunlara taklit 

diyemeyiz, çünkü Selçuklular dönemindeki 

Türklerin inşa üslubu 

Avrupa’da yoktur. Kale duvarları 

gibi yüksek, yaygın ve bol kemerli 

zamana karşı direnebilecek 

sağlam binalarla Batı’nın gotik 

mimarisinin hiçbir alakası yoktur. 

Türkleri şehirleştiren bu mimari 

tavır olmuştur. Bunun içindir 

ki, önemli Türkologlardan 

55

Barthold bu meseleye dikkatimiz 

çekerken; “Selçukiler XI. asırda 

bütün İran’ı zapt ettiler ve kısa 

zaman için de olsa, Akdeniz ve 

Kızıldeniz’den Çin hudutlarına 

kadar olan bütün İslâm dünyasını 

hâkimiyetleri altına aldılar. 

Selçukiler devrinde, şehir hayatının 

terakkisini (gelişmesini) 

devam ettirmek, ticaret ve sanatı 

yükseltmek çarelerine başvuruldu”, 

ifadelerini kullanır. 

Barthold, bu geleneğin 

Osmanlılar döneminde 

de geliştirilerek devam 

ettiğini; bu cümlelerinin 

devamında dillendirmekten 

kendini alamaz: 

“Medeniyete yapılan 

hizmet, yalnız maziden 

kalmış yadigârları (hatıraları) 

tanıtmakla kalmadı, 

yeni Türk mimarı 

Sinan’ın yaptığı eserler, 

sanat bakımından Avrupa’daki 

Rönesans devri 

mimari eserlerinden hiç 

de aşağı değildir.” 

Değildir çünkü 

Glüçk’ün hakkı teslim 

eden ifadesiyle: “Türklerin yarattıkları 

sanatlar, sabit millî 

topraklardan gıdalanmış olup 

asla yabancı kültürlerin doğurduğu 

bir mahsul değildir!” Bunun 

içindir ki, zihnî kabiliyetinin 

mahsulü bu mahsul başka 

milletlerde de hayranlık ve alıcı 

bulacaktır. Strzygowski, bundan 

söz ederken bu alanın sınırlarını 

56 


da belirtir: “Türk sanatı; Asya’yı, 

Avrupa’yı, hatta Çin’i bile etkisi 

altına almıştır!” 

Bir siyasî organizasyona dönüşen 

toplumun bundan başka 

yapacağı bir şey de yoktu. 

Artık, dünya siyasî organizasyon 

olarak şekillenirken şehirleşmeye 

başlamıştı. Türk toplumu bunun 

dışında kalamazdı. Hatta 

kabiliyet ve gayretiyle bunların 

da önüne geçmesi gerekiyordu. 

Ki, buna da başardı ve Amıcıs’a 

şu sözleri söylettirdi: “Hiçbir şehir, 

içinde yaşayan halkın tabiatını 

ve felsefesini İstanbul kadar 

temsil edemez!” 

Uygarlık Eşiklerini 

Geçerken 

Türk toplumu İstanbul zarafetine 

ulaşırken elbette çok büyük 

sosyal tecrübeleri de yaşayacaktır. 

Bu tecrübeler sonucu 

ulaştığı noktadaki temsil hakkına 

işaret eden Fındley: “Türklerin 

uygarlık eşiklerini geçerken 

kimliğini koruyup kendine nasıl 

dönüştürdüğünde öğrenecek 

önemli dersler 

vardır” demekten kendini 

alamaz. Büyük Türkolog 

Jean Poul Roux da 

bu görüşü destekler: “İki 

bin yıl boyunca Türklerin 

dehalarına pek çok tanık 

olduk; geçmiş geleceğin 

garantisiyse Türklerden 

çok şey beklenebilir!” Bu 

dehanın ana damarını 

da İtalyan Mandel keşfeder 

ve “Geçmiş yüzyılda 

seyyahlardaki hayranlık, 

Türkiye’deki hayatın insani 

kalitesine olmuştur” 

der. Çünkü Gumilev’in 

diliyle; “Türklerin ulus 

sistemi, ordu disiplini, diplomasi 

ve mükemmel bir dünya 

görüşüne sahip olmaları hayrete 

şayandır!” 

Bu son cümle içerisinde sayılan 

önemli vasıfların tama-

mını, inşa ettikleri tarihi şehirlerde 

görmek mümkündür. 

İslâm’ın ilk kabul topraklarında; 

Buhara’da, Semerkant’ta, 

Kaşgar’da, Türkistan’da, 

İsficab (Sayram’Aksu’)’da Talas 

(Cambul)’ta, Taşkent’te taşın dilinden, 

çinin renginden anlarsanız 

bir medeniyetin hangi estetik 

iradeden beslendiğini, hangi 

dinî vecdi taşıdığını söyleyecektir 

size. Tarihin yorgun izine rağmen, 

gülen bir medeniyetin pırıl 

pırıl renkleri ruhunuza kendi 

resmini nakşetmeye hazırdır. 

Yeter ki, sizde o yakıcı arzu bulunsun. 

Yeter ki, sizde anlama 

kabiliyeti olsun. Türk ruhunun 

kavrama ve arz etme kabiliyetinin 

tabloları olarak Orta Asya’daki 

tarihî şehircilik mirasımızı 

Erzurum’a, Ahlat’a, Sivas’a, 

Kayseri’ye, Konya’ya, Bursa’ya, 

İstanbul’a, Edirne’ye taşıyan aşk, 

içimizde alev halinde yaşıyorsa 

gelecek için karamsar olmamıza 

gerek yok!.. 

Gönül Ufkumuzu 

Sonsuza Açan Eserler 

Tarihe bakın, imanını anıt 

mezarlara taşıyan ve orada bize 

yaşatıcı bir emanet olarak bırakan 

başka bir millet var mıdır? 

Bunlar şehir kültünün temelini 

oluşturur ve şehirler ruhunu 

buradan alırlar. Sanatta 

var olma ide- 

alini besleyen hangi duygudur 

ki, mezarındaki yalnız taşları 

bile konuşan abide haline dönüştürür. 

Kişisel arzularında ihtirasın 

baskılarını kırıp tevazuu 

bir yaşama üslubu olarak sunan 

bir millet, ölüsüne öylesine debdebeli 

anıtlar yapmış ki, içinde 

ölülerin bile sizinle yaşadığını 

sanırsınız. Şehri, Cennet’e 

benzetmenin hevesinden doğan 

bu çabalar, Divriği’deki Ulu 

Cami’de size taç kapıdan uzatılan 

bir salkım üzüme dönüşür, Selimiye 

Camiinde cami ortasındaki 

havuzda suyunun sessiz türküsünü 

söyler, Sultanahmet’te 

vitrayların raksını sunar, gider 

Taçmahal’de altından bir kubbe 

gibi üstünüze rahmetin örtüsünü 

açar, gelir Kayseri’de Döner 

Kümbet’te taşın semaında döndürür, 

Konya’da muhteşem bir 

taç kapı ile gönül ufkumuzu sonsuza 

açar.. 

Yeteneği fıtratında var olan 

bir milletin, dünya sosyal yapısı 

içinde kendine göreliğini ön plana 

alarak yükselme- 

si ve yücelmesi biraz da bundan 

sonra geçmişindeki birikimini 

günümüze taşıyarak düzenli şehirleşmesiyle 

olacaktır. Bunun 

da son bir asır içinde farkına varıldı 

ve Türkiye yeniden bir şehir 

vizyonu ile tarihî kimliğinin 

bu yöndeki detaylarını bütün 

hatlarıyla ortaya koyma arayışına 

yöneldi. Ancak, şehirleşmede 

yanlış adımlar, dışımızdakiler tarafından 

bize verilen yukarıdaki 

satırlarda birkaç örneğini verdiğimiz 

bu yüksek takdir hükmünün 

çözülmesine de sebep olabilir. 

İşte bütün dikkatimizi bu 

yönde kullanıp şehirleşmeyi kalabalıkları 

şehirde toplayıp kozmopolit 

bir kitle oluşturup medenileşmeyi 

katletmek yerine, 

geleneklerini millî ve manevî vasıflarıyla 

besleyen homojen bir 

topluluğa dönüştürmek gerekmektedir. 

Unutmayalım bu yük 

aynı zamanda şehirleri kuranlar 

kadar şehirleri kullananların 

da üzerindedir. Şehrin hafızası 

bizim zaaflarımızı gelecek nesillere 

kirli bir emanet olarak taşımakta 

affedici değildir. Medeni 

kimliğimizin aidiyet fotoğrafı şehirlerse, 

unutmayın bu hakkı onlar 

her zaman kullanma imtiyazına 

sahiptirler. O zaman Türk’ün 

şehri Türk için, Türk’e göre, Türk 

tarafından yeniden dizayn edilecektir. 

Bizi beton kafeslerden 

kurtaracak bu diriltici ve yüceltici 

hamleyi, şehirleşmenin sorumluluğunu 

üstlenen herkesten 

bekleme hakkımız bir neslin değil, 

bir milletin sorumlu emaneti 

olarak omuzlarında olacaktır!.. 

57

Tarih 

İsmail ÇOLAK 

İZMİR İŞGALİNİN GİZLİ MİMARI: 

BASİL ZAHAROFF 

58 


Millî Mücadele’ninbaşlamasında 

15 Mayıs 1919’da İzmir’in Yunan 

ordusu tarafından işgal etmesinin 

ateşleyici rol oynadığı, 

ilmî ve resmî tarih kitaplarında 

geniş şekilde yer almış; ancak 

perde gerisindeki 1849 Muğla 

(Menteşe) doğumlu Rum 

asıllı Sir Basil Zaharoff’un karanlık 

elinin payı mütemadiyen 

gözden kaçırılmıştır. Hâlbuki o 

dönemde Avrupa’nın bir numaralı 

silah tüccarı ve finansörü 

olan Zaharoff’un; Yunanistan’ın, 

Birinci Dünya Savaşı’na katılmasında, 

İzmir’i işgal etme izninin 

çıkması ve Küçük Asya macerasına 

kalkışmasında muazzam 

bir tesir icra ederek “gizli mimar” 

mevkiine eriştiği tarihen ortadadır. 

Zaharoff, Yunan Başbakanı 

Venizelos’un gizli patronu ve 

destekçisi rolüne soyunarak, hesapsız 

ölçülerdeki silah ve para 

yardımıyla Anadolu’daki Yunan 

işgalinin finansörlüğünü üstlenmiştir. 

Avrupa’da oluşturduğu 

basın tekeliyle, Batı kamuoyunda 

caydırıcı bir siyasî nüfuza sahip 

olan; üstelik İngiltere Başbakanı 

Lloyd George’un “Başdanışmanı” 

hüviyetini de taşıyan bu esrarengiz 

Rum, İngiltere ve müttefiklerinin 

Ön Asya politikasının, 

Yunanistan’ın Helenizm rüyasına 

hizmet edecek istikamette şekillenmesinde 

fevkalâde etkili olmuştur. 

Başbakan Lloyd George, 

Venizelos’u, Batı Anadolu’da girişeceği 

yeni saldırıda destekle- 

meye karar vermiştir. İngiliz siyasetçi, 

yazar ve seyyah Aubrey 

Herbert’ın (1880-1923) deyişiyle, 

“Lloyd George, Türkiye’yi yok 

etmeye karar vermişti ve onu bu 

davasında, Yunanlı dostları Venizelos 

ve Sir Basil Zaharoff destekliyordu.” 

Llyod George’un, bu 

karara varmasında Zaharoff’un 

tesiri hakkında Pars Tuğlacı şu 

değerlendirmeyi yapmaktadır: 

“Yetişme tarzı, partisinin siyasî 

geleneği gereği Türk düşmanı 

olan ve Venizelos ile Vickers silah 

firmasının Yunan asıllı sahibi 

Sir Basil Zaharoff’la yakın dostluk 

ilişkileri bulunan İngiliz Başbakanı 

Llyod George, Türkiye’ye 

karşı kesinlikle Yunanistan’ı desteklemekteydi.” 

1 

Venizelos’un, arkasını Zaharoff 

gibi sağlam bir dayanağa 

verdikten sonra artık Küçük 

Asya’da harekâta başlamaması 

için hiç bir sebep yoktu. Servetinin 

hesabı tam olarak bilinmeyen 

Zaharoff’un para ve silahlarının 

kendisine büyük yararlar sağlayacağından, 

onu daima gölgesinde 

hissedeceğinden kesinlikle 

emindi. Üstelik Zaharoff, Birinci 

Dünya Savaşı’nı takip eden yıllarda, 

ağır sanayi kollarıyla güçlü 

ilişkileri olan The Union Parisienne 

Bankası’nı satın alarak finans 

gücünü ve sermaye çevrelerindeki 

kontrolünü daha da 

arttırma yoluna gitmişti. 2 

İşgal Plânlarına 

Verdiği Destek 

Bu dönemde Venizelos’un 

siyasî ve maddî danışmanı sanki 

Basil Zaharoff’tu. Paris’te- 

ki malikânesinde, Venizelos’la 

sık sık bir araya gelerek durum 

değerlendirmesi yapıyorlar ve 

“Türkiye’ye karşı büyük bir Yunan 

saldırısı için” plan üstüne 

plan tasarlıyorlardı. 3 Venizelos’u, 

Yunan davası için tahrik edip harekete 

geçirmede Zaharoff’un 

büyük itici güç olduğu hakkında, 

Alain Decaux’un verdiği bilgiler 

kayda değerdir: “Büyük güçlerin 

görüşlerini dikkate alarak, Yunanistan 

ve Venizelos’un, yıkılmış 

bir Türkiye’den pay almak istediklerinden 

emin olmak istedi. 

Zaharoff, Venizelos’u atak olmaya 

ikna etti.” 4 

Paris Barış Konferansı’nda, 

çeşitli tasarılar hakkında birlikte 

fikirler yürütüyor ve beraberce 

yeni birtakım alternatif tasarılar 

üretiyorlardı. Zaharoff, 

Paris’te son derece gizli ve önemli 

bir misyon üstlenmişti. Yunan 

tarihçi Dimitri Kitsikis’in bu noktadaki 

kanaati gayet açık ve nettir: 

“Zaharoff, 1919’dan 1922’ye 

kadar, bütün Türk-Yunan harbi 

boyunca, Venizeloscu olsun, 

Kanstantinci olsun; Yunanistan’ı 

finanse edecek ve silahlandıracaktı.” 

5 Fransız Gazeteci Pierre 

Fontaine’nin kanaati de aynıdır: 

“Türkiye’yi sevmeyen Rum petrolcü 

ve ordu müteahhidi Zaharoff, 

Yunanistan’a kredili silah 

sattı.” 6 

Alptekin Müderrisoğlu ise 

konu hakkında şunları ifade etmektedir: 

“Yunanistan’ın Ege 

Bölgesi’ni işgal etmesi için İngiltere 

Başbakanı Lloyd George’u ikna 

etmiş bulunan Sir Basil Zaharoff, 

Yunanistan’ın büyük bir impara- 

59

torluk kurmasını amaç edinmiş 

ve Yunanlıların Anadolu’yu işgalinde 

birinci derecede organizatör 

rolü oynamıştır. Yunanlılara 

4 milyon sterlin para yardımında 

bulunmuştur.” 7 Bilal Şimşir, İngiliz 

Dışişleri Bakanlığı arşiv belgelerine 

dayanarak, Zaharoff’un 

Yunan ordusuna yaptığı silah 

yardımlarıyla (ki Anadolu’daki 

savaş Yunanlılara, günde 10 

milyon drahmiye mal oluyordu) 

ilgili şu dolaylı bilgileri zikretmektedir: 

“Yunanistan’da top, 

tüfek fabrikası yoktu. Yunanistan 

kamyon, uçak ve gemi yapamıyordu. 

Ama Yunan ordularının 

elinde bütün bunların hepsi 

bol miktarda vardı. Nereden, niçin 

gelmişti bunca savaş malzemesi? 

İngiliz Genelkurmayının 

raporunda Yunanistan bunları, 

“serbest piyasadan” sağlıyor, deniyordu. 

Bu serbest piyasa aslında 

büyük ölçüde İngiliz piyasasıydı. 

İngiliz silah sanayi, bazen 

doğrudan, bazen dolaylı yoldan 

Yunanistan’ı silah deposu, müthiş 

bir “savaş makinesi” haline 

getirmişti.” 8 

60 

İşgaldeki 

Olağanüstü Rolü 

İngilizler, Yunanistan’ı Anadolu 

üzerindeki emellerini ve 

Küçük Asya Harekâtı’nı siyasîhukukî 

zemine oturtabilmesi için 

18 Ocak 1919’de Paris’te başlamış 

olan Barış Konferansı’na resmen 

davet etmiştir. Venizelos’ın 

tek amacı, Büyük Yunanistan’ın 

vizesini koparabilmekti. İngiltere 

ve Fransa’yı ikna edip desteklerini 

aldıktan sonra bunun 

mümkün olacağına inanıyordu. 

Aşırı Yunan istekleri sebebiy- 


le konferansın çözümü uğrunda 

en çok müşkülat çektiği iş, Osmanlı 

Devleti’nden Yunanlılara 

verilecek topraklar meselesi olmuştur. 

3-4 Şubat 1919’da Venizelos, 

uzun bir konuşma yaparak 

eski Yunanistan’ın yeniden diriltilmesi 

ve Yunan halklarının bir 

bayrak altında birleştirilmesi gerektiğinden 

söz etmiştir. 9 

Düvel-i Muazzama 14 Mayıs’taki 

toplantıda, Yunanlıla- 

rın İzmir’i işgal etmesini, gerçekleşinceye 

değin büyük bir 

gizlilik içinde tutarak karara 

bağlamıştır. Venizelos’un deyişiyle 

bu harekât, “Yunan ordusuna 

tarihi boyunca ilk kez 

emanet edilmiş, şerefli bir görevdi.” 

10 Yunan Gazeteci Hristo 

Kesari, Kaklamanos’a yazdığı 

mektupta Venizelos’un tarifsiz 

sevincini şöyle belirtmişti: 

“Başbakanımız için sevinçten 

uçuyor demek bile az. Öyle ki, 

kendine hâkim olamıyor. Sevinçten 

taşkın bir halde bana: 

“Birkaç dakikalık bir görüşme 

sonunda, kenarına kadar geldiğimiz 

uçuruma düşmekten 

kurtulduk ve şimdi büyük bir 

devlet olduk. Bu gerçekleşen, 

Perikles’in hayalidir; Elen birliğidir.” 

dedi.” 11 

Aptülahat Akşin, “Atatürk’ün 

Dış Politika İlkeleri ve Diplomasisi”, 

başlıklı çalışmasında; Yahya 

Akyüz, “Türk Kurtuluş Savaşı 

ve Fransız Kamuoyu” isimli 

eserinde; Ömer Kürkçüoğlu da 

“Türk-İngiliz İlişkileri” adlı kitabında, 

Fransız ve İngiliz basınına, 

özellikle de Yunan tarihçi Dimitri 

Kitsikis’e dayanarak İzmir’in 

işgaliyle ilgili şu çarpıcı bilgiyi 

vermektedirler: “Yunanistan’a, 

İzmir’i işgal etme izni, Sir Basil 

Zaharoff ve Venizelos’un ısrarları 

üzerine, Wilson, Lloyd George 

ve Clemenceau tarafından verilmiştir.” 

12 

Kitsikis’in işgalle alakalı 

savunduğu tez şöyledir: 

“Zaharoff’un asıl hizmeti, 15 

Mayıs’taki İzmir çıkarması konusunda 

olmuştu. Yunanlıların 

İzmir’i işgali hâdisesinde Zaharoff, 

Clemenceau ve Llyod George 

ile olan dostlukları gibi bütün 

kudretli yakınlıklarını harekete 

geçirmişti... Yanlış anlaşılmasın; 

İzmir’in işgalinde tek sebep 

Zaharoff’un yaptığı baskı olmuştur, 

demek istemiyorum. Mesela 

Başkan Wilson karara, sanayiciyi 

hoşnut etmek için katılmamıştır. 

Ama bu şahsî baskının önemini 

küçümsemek de aynı şekilde hata 

olur. Zaharoff ve Yunanlılar, Yunan 

çıkarlarıyla birlikte İngiliz çıkarlarını 

da savunduklarına göre, 

sanayicinin ricasını en güç kabul 

etmiş olan Clemenceau’dur, diye 

düşünülebilir. Ama bence Zaharoff 

olmasaydı, Clemenceau işgal 

kararına kolay kolay katılamaz-

dı. Zaten yüksek kuruldaki görüşmelerde 

Yunanlıları ve işgali 

en az tutanın Clemenceau olduğu 

bilinmektedir.” 13 

Yunan Tarihçi Kitsikis, bunu 

sadece farklı bir iddia ya da görüş 

seviyesinde bırakmamış, 3 

önemli delil de zikretmiştir: 

Birincisi: Kaklamanos, işgalden 

bir gün önce, İngiltere’deki 

bütün önemli Yunan dostlarına 

mektuplar göndererek büyük 

hâdiseden haberdar etmiş, gelişmeyi 

Zaharoff’a da bildirmişti. 

Zaharoff teşekkür etmiş, durumdan 

haberdar olduğunu 

belirtmekten de geri durmamıştı. 

Zaharoff’un bu münasebetle 

kaleme aldığı Londra-15 Mayıs 

1919 tarihli mektupta geçen 

ifadesi aynen şöyledir: “Kaklamanos, 

verdiğiniz güzel haberler 

için çok teşekkürler ederim. Bu 

haberlerin, âcizane gayretlerimin 

eseri olduğunu sanıyorum. Nitekim 

ben de, Clemenceau ile Lloyd 

George’a telgraflar çekerek, kalpten 

teşekkürlerimi bildirdim.” Bu 

mektup, İzmir’in işgalini dostları 

Clemenceau ile Lloyd George’dan 

Zaharoff’un istediğinin ve elde 

ettiğinin belgesidir. 14 

İkincisi: Konunun şahidi Yunan 

gazeteci Konstantin Atanos, 

1939 İlkbaharında Kitsikis’e 

şu malumatları aktarmıştır: 

“Cairo-City vapuruyla Pire’den 

Marsilya’ya gidiyordum. Yunan 

Eski Dışişleri Bakanı Politis de 

oradaydı. Politis’ten dinlediğime 

göre, 1919 Mayıs’ının ilk haftasında 

Paris’teki Mercédés Otelinde 

bir öğle sonuydu. Otelin santralıbizzat 

Venizelos’un arandığını 

haber verdi. Başbakan kendi adına 

cevap vermesini Politis’ten istedi. 

Telefondaki Zaharoff’tu: 

“Venizelos’a, İzmir’i işgal etmek 

üzere gemilerini ve birliklerini 

hazırlamasını söyleyiniz. Yüksek 

Kurulun bu konuda karar almasını 

sağlamış bulunuyorum. Kurul 

kararını size resmen yarın bildirecek. 

Zaman kaybetmeden hazırlanmanız 

için ben size önceden 

haber veriyorum.” Gerçekten de 

ertesi gün Yüksek Kurul kararını 

Venizelos’a resmen bildirdi.” 15 

Üçüncüsü: İzmir’in işgalinde 

Zaharoff’un oynadığı 

rolün mühim bir şahidi de 

TeodorPetrakopulos’tur. Petra-kopulos, 

1919 İlkbaharında 

Yunan delegasyonuyla 

birlikte Mercédés Otelinde kalıyordu. 

Onun tanıklık ettiği müşahedeler 

şöyledir: “Bir öğle sonu 

ZaharoffMercédés Oteline geldi. 

Pek heyecanlıydı. Derhal görüşmek 

istediği Venizelos’a, gözlerinden 

yaşlar akarak, İzmir’in 

Yunanistan’a bırakılacağı haberini 

verdi. Venizelos, onu kolları 

arasına alıp yanaklarından öperken, 

Zaharoff da şunları anlatıyordu: 

“Bugün öğle yemeğinde 

Clemenceau bendeydi. Bütün taleplerimizi 

desteklemesini, zira 

bunların haklı talepler olduğunu 

belirterek rica ettim; o da bana 

vaat etti. Ayrılırken, yazıhanemin 

kapısında durdurdum ve elini tutarak, 

İzmir’in Yunanistan’a verilmesini 

yalvararak tekrar rica 

ettim. Clemenceau, vatanseverliğimi 

tebrik için elimi sıktı ve isteğimin 

gerçekleşeceğinden emin 

olabileceğimi söyledi. Bu sözleri 

işitince bayılmış ve bir koltuğa 

yığılmışım. Ben kendime gelince- 

ye kadar yanımda bekleyen Clemenceau, 

gözlerimi açınca bana; 

İzmir’in Yunanistan’a verileceğini 

bir kere daha söyledi.” 16 

Bahsi geçen görüş, Zaharoff’un 

biyografisini kaleme alan Alman 

gazetecilerden Richard Lewinsohn 

ve Robert Neumann gibi yazarların 

eserlerinde yer verdiği ve 

bizim de burada zikrini ettiğimiz 

bilgi ve deliller çerçevesinde bir 

iddia olmaktan çıkmış, kuvvetli 

bir hüküm haline gelmiştir. 17 

Dipnot 

1 Arnold J. Toynbee, Türkiye, Türkçesi: Kasım Yargıcı, 

İstanbul, 1971, s.90; Salahi R. Sonyel, Türk 

Kurtuluş Savaşı ve Dış Politika I , Ankara, 1987, 

s.36; Murat Hatipoğlu, Türk Yunan İlişkilerinin 101. 

Yılı (1821-1922), Ankara, 1988, s.81; AubreyHerbert, 

Ben Kendim, Osmanlı Ülkesine Son Seyahatler, 

Çev: Yılmaz Tezkan, Ankara, 1999, s.233; Pars 

Tuğlacı, Çağdaş Türkiye, C.1, İstanbul, 1987, s.429. 

2 Richard Lewinsohn, Esrarengiz Avrupalı Zaharoff, 

Çev: Cem Muhtarlı, İstanbul, 1991, s.93-95; Pierre 

Fontaine, Petrolün Sırları, Çev: Erdoğan Alkan, 

İstanbul, 1963, s.23-24; AlainDecaux, “Basil Zaharoff”, 

Magazine Historia,July 1977; http://www. 

encyclopedia.thefreedictionary.com; http://www. 

fact-index.com/b/ba/basil_zaharoff.html. 

3 Lewinsohn, age, s.93-94. 

4 Decaux, “Basil Zaharoff”, Magazine Historia,July 

1977; http://www.encyclopedia.thefreedictionary. 

com; http://www.fact-index.com/b/ba/basil_zaharoff.html. 

5 Dimitri Kitsikis, Yunan Propagandası, Çev: Hakkı 

Devrim, İstanbul, 1974, s.292. 

6 Fontaine, age, s.23-24. 

7 Alptekin Müderrisoğlu, Kurtuluş Savaşı Mali Kaynakları, 

C.2, İstanbul, 1988, s.601, Dipnot: 514. 

8 Bilal N. Şimşir, İngiliz Belgeleri İle Sakarya’dan 

İzmir’e, Ankara, 1989, s.116, 305; FO, 424/254, 

s.16, No: 18. 

9 İzzet Öztoprak, Türk ve Batı Kamuoyunda Milli 

Mücadele, Ankara, 1989, s.21; LaurenceEvans, 

Türkiye’nin Paylaşılması, Çev: T. Alanay, İstanbul, 

1972, s.127. 

10 Zeki Sarıhan, Türk Kurtuluş Savaşı Günlüğü, C.1, 

Ankara, 1988, s.210; Zeki Arıkan, Mütareke ve 

İşgal Dönemi İzmir Basını, Ankara, 1989, s.70-83; 

Sonyel, age, s.33, 51-61; Evans, age, s.162-187. 

11 Kitsikis, age, s.290. 

12 Le Populaire, 18 Mayıs 1919, s.1; Aptülahat Akşin, 

Atatürk’ün Dış Politika İlkeleri ve Diplomasisi, İstanbul, 

1964, s.107; Yahya Akyüz, Türk Kurtuluş 

Savaşı ve Fransız Kamuoyu (1919-1922), Ankara, 

1988, s.78; Ömer Kürkçüoğlu, Türk- İngiliz İlişkileri 

(1919-1926), Anara, 1978, s.73, dipnot 1. 

13 Kitsikis, age, s.287, 290-291, Dipnot: 2. 

14 Age, s.290; Sarıhan, age, s.240. 

15 Kitsikis, age, s.291. 

16 Age, s.292. 

17 Zaharoff hakkında ayrıntı bilgi için bkz. İsmail Çolak, 

Yunan İşgalinin Patronu Zaharoff, 2.Baskı, İstanbul, 

2005. 

61

Psikoloji 

M. Doğan KARACOŞKUN* 

62 

ISFAHANİ’YE GÖRE 

ÖĞRETMEN 


VE ÖĞRENCİ İLİŞKİLERİ

Isfahanî, İslâm düşünce tarihinin 

önemli isimleri arasında yer alır. 

Onun, çalışmalarında insana ve insanın 

çeşitli yaşantılarına ilişkin oldukça zengin 

çözümleme ve tespitlere yer verdiği görülmektedir. 

İşte bu anlamda “Erdem ve Mutluluk” ismiyle 

dilimize çevrilen eserinde, pek çok insanla ilgili 

konuların yanı sıra, öğretmenöğrenci 

ilişkilerinin nasıl olması 

gerektiğine de yer vermiştir. 

İşte bu yazımızda, önemli gördüğümüz 

ve günümüz eğitim 

süreçlerine de katkı sağlayacağına 

inandığımız bu görüşlerine 

yer verilecek ve yeri geldikçe 

bunlarla ilgili değerlendirmeler 

de bulunulacaktır. 

Isfahanî bilgiyi Allah yolundaki 

duraklarda yenilecek azıklara 

benzeterek, ilim talep eden kimsenin yani 

öğrencinin bu azıkları dengeli ve sezici olarak almasını 

öğütler. Ona göre, Allah yolunda kullanmak 

üzere ilim edinen kimse, azığını mola verdiği 

her noktada ihtiyaç duyabileceği kadar temin etmelidir. 

Bu anlamda bir kimse, ne ömrünü belli 

bir ilmin peşine düşerek, bütün enerjisini o ilim 

yolunda harcamalı; ne de herhangi bir alanda belki 

bir birikme ulaşmadan başka bir alana geçmemelidir. 

Isfahanî’ye göre sürekli farklı bilgilerle 

muhatap olmak, insanın anlayış gücüne zarar vereceğinden, 

kişi öncelikle bir alanda okuyup öğrendiklerini 

ilim ve amel yönünden iyice özümsemeye 

dikkat etmelidir. Nitekim o, her öğrenilen 

ilmin bir sonrakine ulaşma basamağı olarak görülmesi 

gerektiği kanaatindedir. 

Isfahanî’ye göre, bilgi davranışa dönüşmedikse, 

üzerinde bina bulunmayan temeli andırır. Bu 

çerçevede Isfahanî amele katkı sağlayamayan ilmin, 

ancak günahlara katkı taşıyacağı kanaatini 

taşır. Ona göre öğrenci, doğru bir ilim metodu 

benimsedikten sonra, gerekli ilimleri öğrenebilmek 

için, öncelikle kişiliğini kötü ahlakî davranış- 

“Isfahanî, öğretmen yahut hocayı öğrencisiyle kıymetli bulur. 

Yani öğrencisi olmayan öğretmen ona göre çok verimli ve 

üretken olamaz. Öğrencisi olmayan bir öğretmen, çocuğu 

olmayan bir kimse gibi olup, Isfahanı`ye göre ölümüyle geriye 

ondan başka hiçbir şey kalmaz.” 

lardan arındırmalıdır. Bunun yanında dünyanın 

meşguliyetlerini de azaltmalıdır. Aksi halde ilim 

öğrenmeye ve bu anlamda kendini geliştirmeye 

yeterince zaman ayırması zor olacaktır. Zihin dağınık 

olacak ve kavrayışta sorunlar cereyan edebilecektir. 

Ona göre öğrencide olması gereken en önemli 

kişilik ve karakter özelliklerinden biri de, öğrenmek 

istediği ilme ve hocasına karşı kibirli olmaması, 

tabiri caizse haddini ve yerini bilmesidir. 

Özellikle öğrencinin öğretmeni/hocası karşısında 

“Yağmur bol yağdığında onu güzelce emerek kabul 

eden gevşek toprak bir gibi olmadıkça” ondan 

yararlanıp ilimde mesafe alamaz. Isfahanî öğrencinin 

hocasıyla ilişkisini hasta doktor ilişkisini 

63

de benzetir. Ona göre “Hasta, hastalığına teşhis 

koyan dürüst bir doktora tamamen teslim olmalı, 

ilaç ve diyetini ondan öğrenmelidir. Yiyecekler 

arasında sadece kendisine yarayanları yemeli ve 

tedavisinde yardımcı olacak şeylerden başkasını 

ağzına koymamalıdır.” 

Isfahanî’nın öğretmenlere önerileri de oldukça 

önemli ve değerli bilgiler içermektedir. Öğretmen, 

Isfahanî’ye göre mutlaka Hz. Peygamber (s.a.v.)’e 

uymalıdır. Bu anlamda o Hz. Muhammed (s.a.v.)’i 

iyi bir öğretmen modeli olarak görmektedir. Nitekim 

öğretmenlerle Hz. Peygamber (s.a.v.) arasındaki 

ilişkiyi, oldukça yakın bir düzlemde sunan 

Isfahanî’ye göre, insanlara doğruyu ve hakikati 

öğretme noktasında öğretmenler Peygamberimizin 

halifesidirler. Nasıl ki günümüzde din hizmetleri 

alanında görev yapan mihrap ve minber 

hizmetlerini yürüten insanlar, Peygamberimizin 

görevini onun yöntemi ve örnekliği işle yürütmek 

durumunda iseler, ona göre öğretmenler de aynı 

şekilde eğitici olarak onun insanlara öğretirken 

64 


takip ettiği insanî ilkeleri dikkate almalıdırlar. O 

halde aynen Peygamberimiz gibi, öğrencilerine 

karşı şefkatli ve merhametli olmalıdırlar. Öğretmenler, 

aynen Hz. Muhammed (s.a.v.)’in yaptığı 

gibi, öğrencilerini kendi çocukları yerine koymalı, 

onlara istedikleri hükmedebilecekleri, onları hırpalayabilecekleri 

düşüncesine asla düşmemelidirler. 

Öğrenciler, aynen kendi çocukları gibi, öğretmenlere 

Allah’ın birer emaneti olup, gereğince ve 

Hz. Peygamber (s.a.v.)’in örnekliği 

dikkate alınarak muamele edilmelidir. 

Ona göre iyi bir öğretmen, anne-babadan 

daha üstün bir konumda 

olup, yerine göre sorumluluğu da 

oldukça fazladır. 

Isfahanî, öğretmen yahut hocayı 

öğrencisiyle kıymetli bulur. Yani öğrencisi 

olmayan öğretmen ona göre 

çok verimli ve üretken olamaz. Öğrencisi 

olmayan bir öğretmen, çocuğu 

olmayan bir kimse gibi olup, 

Isfahan’îye göre ölümüyle geriye ondan 

başka hiçbir şey kalmaz. O nedenle 

ilim sahipleri mutlaka öğrenci 

yetiştirmelidirler. Yetiştirirken, sadece 

bilgi aktarmakla kalmayıp, onların 

erdemli davranışları yapmaları 

için de kafa yormalı, emek etmelidirler. 

Bunu yaparken öğrencilerin 

rencide olmaları ve aşağılanmalarına 

fırsat vermemelidirler. 

Isfahanî’nin öğretmen-öğrenci 

ilişkilerinde çok önemsediği konulardan biri de, 

öğretmen yahut hocaların, öğrencilerinden maddi 

beklenti içinde olmamalarıdır. Çünkü bu tür beklenti 

ve kaygıların da, samimi ve Allah rızasını gözeten 

bir öğretmeyi engelleyeceği ve öğrencilerin 

kalbine, ruhuna değil, sadece zihin dağarcıklarına 

hitap edeceği unutulmamalıdır. 

Sonuç olarak, asırlar öncesinden hocalar ile talebeleri 

ve yahut günümüz terimleri ile öğretmen 

öğrenci ilişkileri konusunda günümüze de ışık tutan 

Isfahanî’nın bu yaklaşımları, kanaatimizce oldukça 

kayda değer gözükmektedir.

GÖKTEKİ YILDIZLAR 

Allah’ın sevgili, güzel kulları, 

Ta galu belâda iman ettiler. 

Cennet’e, Cemal’e varır yolları, 

Bir dert ki dertlere derman ettiler.. 

Atlarını dört bir yana sürdüler, 

Kıtaları kesip, biçip, dürdüler, 

Zaman-mekan ötesinde hürdüler, 

Davayı dünyaya ferman ettiler.. 

Sancağının gölgesine kondular, 

Öyle bir sohbet ki yanıp, yundular, 

İnsanlığa ab-ı hayat sundular, 

Şu kızgın çölleri umman ettiler... 

Hayıflansın bencileyin Kıtmirler, 

Bala döndü kalblerdeki zehirler, 

Hakikate adanmıştı ömürler, 

Aşkın yellerinde harman ettiler.. 

Batılın bendini yıkan seldiler, 

Hak namına kılıç çeken eldiler, 

Sadakatte akılları çeldiler, 

Melekleri bile hayran ettiler.. 

Gökteki yıldızlar gibi azdılar, 

Hepsi sır sahibi, safi nazdılar, 

Şehadetin destanını yazdılar, 

Canlarını Hak’ka kurban ettiler... 

Servet YÜKSEL 

65

Kültür 

Mustafa ÖZÇELİK 

TARİHÇİ, ŞAİR VE BİLGE 

FİRDEVSÎ 

66 


Hafız, Ömer Hayyam, Sadi, Feridüdin 

Attar, Molla Cami gibi 

büyük şairler İran edebiyatını 

dünya edebiyatına taşıyan önemli isimlerdir. 

Türk edebiyatını da yakından etkileyen bu şairler 

zümresine ilave edebileceğimiz bir isim İran 

millî şairi olarak kabul edilen 

Firdevsî’dir. Tabii 

Firdevsî denilince akla 

hemen 60 bin beyitten 

oluşan ünlü eseri Şehname 

gelecektir. Dolayısıyla 

onunla ilgili söyleyeceklerimiz 

daha çok bu eser etrafında 

olacaktır. Fakat 

Şehname’ye geçmeden 

önce Firdevsî’nin hayat 

hikâyesine kısaca da olsa 

bakmak gerekecektir. 

Hayatı 

Firdevsî, İran toplumunda 

taşıdığı büyük 

önemden dolayı hayatı efsaneleştirilmiş 

bir isimdir. Dolayısıyla hayatına 

ilişkin bilgilerde gerçekle efsane iç içe geçmiş durumdadır. 

Hakkında yazılan eserlerden hareketle 

onun hayat hikâyesi şöyle özetlenebilir: 

Firdevsî’nin adı çeşitli kaynaklarda birbirinden 

farklı olarak “Hasan”, “Ahmed” ve “Mansûr” olarak 

geçmektedir. Künyesi; “Ebu’l-Kâsım”, lakabı; 

“Fahruddîn” olan şairin mahlası ise “Firdevsî”dir. 

Künyesinden ve lakabından çok bu mahlasıyla tanınmaktadır. 

Firdevsî, 940 yılında Tûs şehrine 

bağlı Taberân Kasabasının Bac Köyünde doğdu. 

Millî ve tarihî duyguların yoğun olarak yaşandığı 

bir sosyal ve kültürel çevre içinde büyüdü. Çağına 

göre iyi bir eğitim aldı. Farsça ve Arapça’yı çok iyi 

şekilde öğrendi. Bilhassa İran tarihi ve bu konudaki 

rivayetler üzerinde kendini yetiştirdi. Ünlü 

eseri Şehname’yi yazdı ve 1020’de doğduğu şehir 

Tus’ta vefat etti. 

Edebî Hayatı 

Firdevsî, yazı hayatına gazel ve kasideler yazarak 

başladı. Daha sonra yaşadığı çevrenin de etki- 

67

sinde kalarak eski İran 

tarihi hakkında bilgi 

edinmek üzere Pehlevice 

yazılmış eserlere 

ilgi duydu. Devletşâh-i 

Semerkandî, 

Tezkiretü’ş-şuarâ adlı 

eserinde Firdevsî ve şiirinden 

söz ederken: 

“Hemen herkes, onun 

İslâm sonrası dönemde 

İran’ın en büyük şairi 

olduğu konusunda görüş 

birliğindedir.” der. 

Bu tespit, başka değerlendirmecilertarafından 

da yapılmış ve 

Fars edebiyatının büyük 

kaside ustalarından 

Enverî, Hakânî ve 

Sadi ile aynı kategoride 

anılmış ve Sultan Mahmud 

döneminin en yetenekli 

şairi olarak kabul 

edilmiştir. 

68 


Eseri 

Firdevsî demek Şehname demektir. O, bu esere 

hayatını vermiş, sonunda ortaya böyle büyük 

bir eser çıkmıştır. Eserin özelliklerine gelince; 

Şehname, eski İran efsaneleri üzerine kurulu 

manzum bir destanıdır. İran edebiyatının en büyük 

eserlerinden biri olarak kabul edilir. 60.000 

beyitten oluşur. 

Bu eserde tarih öncesi zamanlardan başlayıp 

Sasani İmparatorluğu sonuna kadar tüm eski İran 

tarihi ve kralları incelenmiştir. Bunlar arasında 

Keyûmers, Hoşeng, Tahmûrâs, Cemşid, Bahman, 

Dârâ, İskender, Bahrâm, Rüstem gibi kralların 

isimlerini sayabiliriz. 

Bu eserin nasıl yazıldığına dair şöyle bir rivayet 

anlatılmaktadır: Gazneli Mahmut, eserini rahat 

ve uygun şartlarda yazabilmesi için sarayında 

Firdevsî’ye tarihî, efsanevî birçok resimlerle; 

av ve savaş silahlarıyla 

süslenmiş mükemmel 

bir mekân tahsis 

etmiştir. Firdevsî 

bunlardan ilham alarak 

özellikle ıssız yerlerde, 

kırlarda gezerek; 

serviler altında 

yani tabiat ortamında 

bu destanı kaleme almıştır. 

Şehname, bir destandır 

ama onda masalımsı 

bir hava da 

sezilir. Yine mitolojik 

unsurlara da sık 

sık rastlanır. Eser 

bu yönüyle Türklerin 

Oğuz Kağan, Türeyiş 

ve Göç Destanlarına, 

Sümerlere ait Gılgamış, 

Ruslara ait İgor, 

Britanyalılara ait Kral 

Arthur, Finlilere ait Kalevala, Hintlilere ait Ramayana, 

Antik Yunanlılara ait İliada ve Odysseia 

destanlarına benzer bir yapıdadır. Firdevsî, bu 

eserini hazırlarken şüphesiz bir tarihçi kimliği ve 

bilgisiyle hareket etmiştir. Esere edebî değer kazandıran 

yönü ise şairin tarihsel bilgileri güçlü şiir 

yeteneği ile işlemiş olmasıdır. 

Bu eserin bir özelliği de resimli oluşudur. 

Şehname’nin bu nüshaları İlhanlılar döneminde 

1256-1353 tarihleri arasında yazılmış ve böylece 

farklı bir edebî eser oluşturulmuştur. Şehname’nin 

yazılışı otuz sene sürmüştür. Firdevsî bu eserini 

1010 senesinde Gazneli Mahmûd Hana takdim 

etmiştir. Eserini 70 yaşında tamamladığı söylenmektedir. 

Etkileri 

Şehnâme, 10. yüzyılın sonunda kaleme alınmıştır. 

Tamamlandıktan hemen sonra büyük 

bir ilgiyle karşılanmış ve Doğu edebiyatlarında 

Şehnâme yazma geleneği başlamıştır. Türk

edebiyatında da etkili 

olan eserin sadece şairler 

tarafından değil 

halk tarafından da ilgiyle 

okunduğu bilinmektedir. 

Mesela, Evliya 

Çelebi’de, Şehname’nin 

Bursa içindeki kahvelerde 

meddahlar tarafından 

ezberden okunduğunu 

anlatır. 

Şehname, özellikle 

Divan şairlerini çok 

etkilemiştir. Bu etkinin 

en belirgin yönü 

Şehname’nin Türkçeye 

hem manzum veya mensur 

olarak çevrilmesidir. 

Fakat daha da önemlisi 

Şehname’de geçen mitolojik 

ve tarihî unsurlar, 

hemen her şair tarafından 

kullanılan semboller haline gelmiştir. 

Şehname’nin bir başka önemi ise, tarihte yaşandığı 

kabul edilen İran-Turan savaşlarına ışık 

tutan bir eser olmasıdır. Bu arada Şehname’nin 

Türkçeye ne zaman çevrildiğini de söyleyelim. İlk 

çeviri, kim olduğu bilinmeyen bir yazar tarafından 

1450-51 yılları arasında, Sultan II. Murad döneminde 

yapılmıştır. Aynı şekilde Hüseyin bin Hasan 

Şerif de Şehname’yi Türkçeye çevirmiş olup 

başka bir çevirisi de 17. yüzyılın ilk yarısında Derviş 

Hasan tarafından Sultan II. Osman için yapılmıştır. 

Bu durum, Osmanlı padişahlarının da bu 

esere ne kadar önem verdiklerini göstermektedir. 

Şehname, günümüz Türkçesine ise Necati Lugal 

tarafından aktarılmıştır. 

Sonuç Yerine 

Firdevsî, İran edebiyatında tarihî şiirleştiren 

bir şair olarak bu toplumda millî kimlik algısının 

oluşmasında ve güçlenmesinde çok etkili olmuştur. 

Şu şiiri onun nasıl bir millî hassasiyet içinde 

olduğunu gösteren güzel bir örnektir. 

Olmayacaksa 

İran olmasın benim 

için ten, 

Kalmasın bu topraklarda 

bir canlı 

ten. 

Vatanımız ve çocuklarımız 

uğruna, 

Namusumuz, küçük 

çocuklarımız ve 

yakınlarımız uğruna, 

Vatanımızı düşmana 

teslim etmekten, 

Daha iyidir hep 

birlikte gitmemiz 

ölüme. 

Şehname manzum 

bir destan olarak 

daha çok olayları 

ve kahramanları anlatır 

ama eserin tek özelliği bu değildir. Şair, konuları 

mitolojik ve tarihî akışlarında aktarırken 

uygun yerlerde anlatımlarıyla son derece uyumlu 

olarak öğütler, öğüt verici pasajlar, özlü sözleri de 

yerleştirmiştir. Bunlara da birkaç örnek verelim: 

İyiliğe yönel ve kimseyi incitmemeye çalış. 

Kurtuluşun yolu sadece bundan ibaret çünkü. 

Sonunda gideceğin yer toprak olacağına göre, 

İyilik tohumundan başka bir şey ekmemelisin. 

İyi olsun, kötü olsun, bütün insanlar fânî olduğuna 

göre, 

En iyisi, iyiliğin yadigâr kalmasıdır. 

Mademki bizden geriye kalanlar iyilik ve kötülüklerimizdir, 

O halde elinden geldiğince kötülük tohumu ekmemeye 

bak. 

İyiliğe karşılık niçin kötülük yapayım? 

Kötülük yaparsam, kendime yapmış olurum. 

İyilik yaparsan, iyilik; 

Kötülük yaparsan, kötülük görürsün. 

69

Kitap 

Muharrem AKIN 

70 


ŞAKADAN ANLAMAYAN 

BİLİNÇALTI 

Eğitimci yazar M. Emin Karabacak’ın 

Bayramlık İstemeyen Çocuklar (Çocukların 

Okul Başarısını Artırmada 

Anne Babalara Düşen Görevler) kitabından sonra 

ikinci kitabı Bilinçaltı Aptaldır Şakadan Anlamaz 

kitabı da okurlarla buluştu. 

Birinci kitabı çocuk eğitimi 

alanında yazılmış bir eser iken; 

ikinci kitabı ise kişisel gelişim 

ağırlıklı bir kitaptır. Yazar birinci 

kitabında olduğu gibi ikinci kitabında 

da ele aldığı psikolojik konuları 

ayet ve hadislerle desteklemiştir. 

Çağımızın hastalığı 

olarak tarif edilen psikolojik 

hastalıklarının birçoğunda dini 

yaşayamamanın verdiği sıkıntılar 

yatmakta olduğunu ve buna bağlı 

olarak da insanların egosantrik 

duygularının ön plana çıktığını 

dile getiren yazar; bu kitabında çözüm yollarını 

da birlikte sunmuş. 

İki bölümden oluşan kitapta birinci bölüm kişisel 

gelişim adı altında kişisel gelişim ayet-hadisler ve 

İslam tarihinden örneklerle desteklemiştir. Hz 

Peygamber (s.a.v.) hayatında öğrenilmiş çaresizlik 

var mıydı en dikkat çekici örneklerinden biri. 

Bunun yanında Müslümanın kişisel gelişimi için 

bilinçaltının da olumlu olması gerektiğini savunan 

yazar, bunu da bir başlık altında ele almıştır. 

Bugünkü sıkıntılarımızın birçoğunu kullukta ve 

yaşamda anı yaşayamamadan kaynaklandığını 

ifade etmektedir. Genel olarak 

bu bölümde yazar; kişinin bakış 

açısı bilinçaltını, bilinçaltı da 

davranışlarını olumlu ya da 

olumsuz olarak etkilediğini ele 

almış. 

Yazar ikinci bölümde daha 

çok günlük hayattaki psikolojik 

rahatsızlıkların nedenleri ve 

çözüm yollarını ele almış. Yazar 

yine bu bölümde de psikolojik 

rahatsızlıkların temelinde kültürel 

ve dini değerlere göre yaşanmamasından 

kaynaklandığını 

ele alarak psikolojik rahatsızlıkları 

ayet be hadislerle anlatarak çözüm yollarını da 

sunmuştur. Psikolojik kişiliğimizi tanımada gülme 

ve ağlamanın psikolojik dili, ağlamanın ve duanın 

psikolojik faydaları yanında baş ağrısından 

titizliğe, fazla kilolardan vücut şekil bozukluğuna, 

nomofobiden tokofobi gibi konuları güncellediği-

ne de dikkat ederek psikolojik ve dini olarak 

ele almıştır. 

*** 

“Bilinçaltı aptaldır. Ne söylerseniz, ne 

düşünürseniz onu doğru kabul eder. Şakadan 

hiç anlamaz. Analiz bilincin görevidir.” 

der Joseph Murphy. 

Freud bilinci, kişinin kendisinden ve 

çevresinden haberdar olma hali olarak 

tarif ederken; bilinçaltını da kişinin zihninde 

bulunan fakat farkında olmadığı 

dürtüler, yaşantılar ve tutumlar olarak 

tarif etmektedir. 

Bilinçaltı çöp tenekesine benzer. Çöp 

tenekesine ne atarsan at, hepsini kabul 

eder. İster çeyizini, ister bileziğini, ister 

paranı, ister kitabını, ister çocuk bezini, 

ister yemek artığını, ister çocuğunu, istersen 

de kendini at hepsini kabul eder. 

Onun için değerli ya da değersiz önemli 

değildir. Onun görevi atılanları biriktirmektir. 

Ne zamana kadar? İşimize yarayana 

ya da onu boşaltıncaya kadar! 

“Bilinçaltı aptaldır, şakadan anlamaz, 

her şeyi doğru olarak kabul eder.” gerçeğini 

göz önünde bulundurarak duygu ve 

düşüncelerimizi ona göre değerlendirmeliyiz. 

Bunun için ileride karşımıza çıkabilecek 

olumsuz düşünceleri veya istenmedik 

davranışları, geri plandaki bilinçaltı 

mesajlarına dikkat etmek gerekir. Bu yüzden 

olumsuz düşünceleri olumlu düşüncelerle 

değiştirmeliyiz. 

Bilinçaltının aptallığına karşı, bizim 

kendimizle barışık olmamız gerekir. Önce 

duygu ve düşünce boyutunun olumlu olması 

gerekir. İnsanlara karşı bakış açımızın 

yanı sıra onlara söz, tavır ve davranışlarımızla 

olumlu bakmamız gerekir. Yoksa 

“Ben böyle bir hata yapmazdım, nasıl oldu 

da böyle bir hata yaptım, anlamadım” gibi 

bilinçaltı oyunlarına gelebiliriz. 

KİTAPLIK 

Dört Halife 

Muhammed Mutevelli Şaravi 

Özgü Yayınevi 

Tel: 02125113826 

Hak Kapısının Sırlı 

Anahtarı Dua 

Dr. Halil & Abdullah Kara 

Işık Yayınları 

Tel: 0216 522 11 44 

Kadınlara da Farzdır 

Şakir Gözütok 

Nesil Yayınları 

Tel: 0212 551 32 25 

Amerika’da Bir Türk 

Tosun Bekir Bayraktaroğlu 

Sufi Kitap 

Tel: 0212 511 24 24 

Aşk Güzergâhının 

Gizemi 

Selçuk Alkan 

Kent Kitap Yayınları 

Tel: 0312 433 08 14 

71

Kitap 

Vedat Ali TOK 

GİDEN 

GELMİYOR 

72 


Bekir SARI

Bir giden bir dahi gelmez ne acep hikmetdir 

Âlem-i râhata benzer gibi iklîm-i adem 

Koca Râgıp Paşa 

“Ne garip hikmettir ki bir giden bir daha gelmiyor. 

Adem diyarı (yokluk ülkesi/ ölümden sonrası) 

galiba rahatlık âlemi (huzur ülkesi) gibi…” 

Ölüm… Hayatın, diriliğin, canlılığın tezadı… 

Her canlının tadacağı bir hikmet… 

Ölüm, insanın bakış açısına göre şekillenen, 

biçim alan; ama mutlak bir gerçek… 

Ölüm, kimine göre ebedî bir yok oluştur. Dünyadan 

kopuş, sonu belli olmayan bir gidiş. Sevdiklerimize, 

sevmediklerimize; acılarımıza, sevinçlerimize 

son veda... Bir daha görülemeyecek, 

tadılamayacak lezzetlerden, bir daha kavuşulamayacak 

güzelliklerden ebedî bir ayrılık… Günaydını 

olmayacak bir uyku… Adı üstünde ölüm… Meçhullerle 

dolu bir âlemin başlangıcı bir yolculuk… 

Ölüm, kimine göre yeni ve sonsuz bir âlemin 

başlangıcıdır. Yalanın sona erip gerçeklerle yüzleşme 

vakti. Hakiki hayatın, adaletin; gerçek gülüşün, 

ağlayışın, gerçek cennetin, cehennemin bulunduğu 

dünya. 

Ölüm, Mevlânâ’nın dilinde âşığın, sevgilisine 

kavuşma anı, Yûnus’un dilince ebedî var olma kapısı. 

Âşık Veysel’e göre iki hanın diğer kapısı… 

“Koca Râgıp Paşa, ölümün insanların bahsettiği gibi 

bir şey olmadığını düşünmüş ve ölümden sonraki 

hayatın rahatlık ve huzur âlemine benzediğini, 

yoksa gidenlerin geri gelmesi gerektiğini biraz da 

şaşırarak ifade etmiştir.” 

Ve ölüm, âsûde bir bahar ülkesi Yahya 

Kemal’ce… 

Ölüm üzerine neler düşünülmemiş, düşünce 

fırsatını henüz yitirmemişlerce… Ölüm bize ürküntü 

vermiyor, lâkin vatandan ayrılışın ıstırabı 

zor diyenler olmuş. Zira vatan âşığına en zor olan, 

vatandan ayrı kalmaktır. Sevdiğinden ayrı kalmanın 

acısını yani ayrılığı ölümle tartanlar ve ölümü 

hafif görenler olmuş. Kimi ölümün gariplere 

bir başka türlü geldiğini söylemiş. Gariplerin, 

ölüsünün bile üç günden sonra duyulacağını, hatta 

soğuk su ile yunacağını tahayyül etmiş. Bazıları 

öldükten sonra dikilecek mezar taşının bile garip 

olacağını söylemiş. Her yaştaki ölümün erken 

olacağı fikri ağırlık kazanmış birçoklarınca. Genç 

yaşta ölenlerin acısı hepsinden farklıdır. Göy ekini 

biçmek gibi bir hâdisedir, demişler genç ölümüne… 

Ve ölümü gence yakıştırmayan şairler olmuş. 

Ölüm kelimesi ürpertici olduğu için insanlarımızın 

ona değişik isimler ve sıfatlar verdiği olmuş. 

Hakk’a kavuşmak, Hakk’ın rahmetine kavuşmak, 

Rahmet-i Rahman’a varmak… 

Henüz ölmemiş insanlar daha neler düşünmüş 

ve neler söylemişler söyleme fırsatları varken… 

Kendince çok önemli bir durumu hayat-memat 

(ölüm) meselesi sayanlar çıkmış. Sevdiklerini 

bir şeye razı etmek için, ölümü gör, diye yemin 

vermişler. Kızdıklarını da, ölünün körü (ölünün 

gûru/ mezarı), diye azarlamışlar. 

73

Ölmeden önce ölmek vardır bir de… Peygamber 

Efendimizin (s.a.v.) nasihatlerinden biridir: 

“Ölmeden önce ölünüz.” Dünyada iken, hayatta 

iken insanın kendini hesaba çekmesi bağlamında 

değerlendirilen bu hadis-i şerif mutasavvıfların 

hayat düsturu, Divan şairlerinin dilinden düşürmediği 

bir söz durumundadır. 

Ölüm, insanlar için bir bilmece, ölüm bir muamma; 

fakat gerçek bir vakıa ve edebiyatımızın, 

özellikle şiirimizin ölümsüz konularından biridir. 

Şair muhayyilesi bir başka anlatır ölümü. Onların 

dilinde ölüm ciğerleri sızlatır. Ölüm acısını 

dile getiren İslâm öncesi Türk edebiyatında sagular, 

Dîvân edebiyatında mersiyeler, Halk edebiyatında 

ağıtlar başlı başına bir nazım türü olmuş; 

bu türde sayısız eserler verilmiştir. Bu şiirlerde 

kimi zaman bir devlet büyüğüne, kimi zaman sevgilisinin 

ölümüne veya bir yakınına duyduğu acıları 

terennüm etmiş şairlerimiz, ozanlarımız… 

Dedik ya şair muhayyilesi farklı görür ölümü. 

Yahya Kemal, aslında soğuk ve ürpertici olan 

ölüm ve mezar kavramlarını insanın gözünde 

güzelleştirmek için kelimeleri imbikten süzmüş 

âdeta. 

Bir mezar tasvirinde şöyle diyordu Yahya Kemal: 

Ölüm âsûde bahar ülkesidir bir rinde 

Gönlü her yerde buhurdan gibi yıllarca tüter, 

Ve siyah serviler altında yatan kabrinde 

Her seher bir gül açar, her gece bir bülbül öter. 

Daha sonra şair, bu kıtanın üçüncü mısraından 

bir türlü memnun olmuyor. Siyah serviler 

tamlamasından yıllar sonra rücu edip serin serviler 

şekline getirerek mezarlığın havasını değiştiriyor. 

Bu durumu edebiyat araştırmacıları şairlerin 

kelimeleri seçimindeki hassasiyeti için örnek verseler 

de bize göre Yahya Kemal’in yıllar sonra bulduğu 

ruh olgunluğunun bir neticesidir. 

Yahya Kemal, aslında baştan sona ölümü anlattığı 

Sessiz Gemi şiirinde ise ölüm sözünü hiç 

74 


kullanmamış, fakat adı geçen şiiri her okuyan insan, 

onun ölümü anlattığını anlamıştır. Bu şiir 

şöyle bitiyordu: 

Birçok gidenin her biri memnun ki yerinden 

Birçok seneler geçti dönen yok seferinden 

Yahya Kemal gerçekte herkesin malumu olan 

bir hadiseye farklı bir sebep bularak rakik bir nükte 

yapıyor bu beytinde. Hakikaten insan memnun 

olmadığı bir yerde duramaz oradan geri döner. 

Edebiyatımızın icaz söz söyleyen üstadlarından 

biri olan ve berceste beyitlere imza atan Koca 

Râgıp Paşa da Yahya Kemal’den iki asır önce Yahya 

Kemal ile benzer düşünceleri dile getirmiştir. 

Koca Râgıp Paşa, ölümün insanların bahsettiği 

gibi bir şey olmadığını düşünmüş ve ölümden 

sonraki hayatın rahatlık ve huzur âlemine benzediğini, 

yoksa gidenlerin geri gelmesi gerektiğini 

biraz da şaşırarak ifade etmiştir. 

Dikkat edilirse Koca Râgıp Paşa da gerçekte 

ölümü anlattığı beytinde ölüm kelimesini özellikle 

kullanmıyor iklîm-i âdem yani, yokluk ülkesi 

terkibini kullanıyor. Bu durum hemen her 

Divan şairinde üç aşağı beş yukarı aynıdır. Çünkü 

inanan insana göre ölüm, ötesi hakkında pek 

bilgi sahibi olmasa da, yeni bir başlangıcı ifade 

eder. Ve bu başlangıç aslında biraz da rahatlık 

âlemidir. Çünkü artık o âlemde dünya kaygısı da 

bitiyor, ölüm korkusu da… Diyor ya Yûnus: 

Ne gam bu dünyada bir kez ölürsem 

Onda ölüm olmaz ölmezem ayruk 

Koca Râgıp Paşa, beytinde özellikle hikmet 

kavramına yer veriyor; çünkü faniler için 

ölüm, bizim künhüne pek de vâkıf olduğumuz 

söylenemeyecek kadar hikmetlerle dolu bir 

hâdisedir. Hâsılı şair, ölümden sonra tekrar 

dünyaya gelinemeyeceğini bildiği hâlde, ölenlerin 

bir daha gelmeyeceğini, gidilen yerin rahatlığına 

bağlıyor. Böylece Paşa, bu güzel beytinde, 

hüsn-i talil (güzel sebep bulma) sanatı 

yapmak suretiyle, bir bakıma sanatla manayı 

da örtüştürüyor.

EFENDİM 

Ben miyim ben 

Düşüncem köle pazarında 

Haraç mezat satılır 

Dün böyle değildim 

Aşk üstüneydi kararım 

Fikrim inceydi efendim 

Ateşler düşmeden 

Karanfil bahçelerime 

Olmadan belânın türlüsü 

Çiçeklerime musallat 

Kokular alır 

Satardım kokular 

Koku da kalmadı 

Bahçelerimde doku da 

Karanfillerimin katline 

Kendim cellât oldum efendim 

Tarumarım 

Yapraklarım sağa sola saçılır 

Eskiden kuşlar toplardı 

Şimdi kuşlar bile toplamaz 

Uzat ellerini 

Topla beni efendim 

Umut getir renk cümbüşü al olsun 

Karalara bürünmekten hâl oldum 

Soldu susuzluktan dimağım 

Ben beni unuttum sefâyla doldum 

Akıt ırmağını doludizgin taylarca 

Kana kana içir bana efendim 

Unuttum huzuru 

Huzur Kaf dağının ardında 

Arasam şah damarımdan yakın 

Aramasam fersah fersah yol bana 

Dağıldım, çözüldüm, tel tel saçıldım 

Yol, yordam öğret efendim 

Celâlettin KURT 

75

Türk kültür ve medeniyeti incelendiği 

zaman, yerleşim yerlerinin tarihlerinde 

büyük zatların önemli rolleri olduğu 

görülmektedir. Şehirleşmeler ve iskân sahaları hep 

bu büyük zatlar etrafında vücut bulmuş, gelişmiştir. 

Aynı zamanda bu insanlar bir ekol kurmuşlar; isimleri 

ve yaşam tarzları asırlardan beri kulaktan kulağa günümüze 

ulaşmıştır. 

Bu büyük insanları tanımak, yaşam tarzlarını öğrenerek 

örnek almak ve de en önemlisi gelecek nesillere 

bozmadan, tahrif etmeden ulaştırmak, onlarında bu 

insanları tanımalarına yardımcı olmak hepimizin aslî 

görevlerinden biridir. Ancak bunları tanıtırken birazda 

ayıklayarak, doğruları bulmak, efsane ve abartılardan 

uzak olanını yeni nesle aktarmak çok önemlidir. 

Osmanlı Payitahtı Edirne camileri, dinî kompleksleri, 

köprüleri, eski pazar yerleri, kervansarayları ve 

saraylarıyla adeta bir müze şehirdir. Asıl kimliğini Osmanlıyla 

bulan bu ilimiz devamlı kültür olaylarının 

yoğun olarak yaşandığı bir kent olmuştur. Gerek Osmanlı 

ve gerekse Cumhuriyet döneminde bir eğitim ve 

kültür merkezi olan şehir her zaman her alanda büyük 

insanlar yetiştirmiştir. 

76 

Abdüllatif Efendi (Pamuk Kadı) 

Büyük bir veli ve İslâm âlimi olan Abdüllatif Efendi 

aslında Kastamonu’da doğumludur. İlk tahsilini zamanındaki 

âlimlerden tamamladıktan sonra Mevlânâ 

Muslihuddîn Yârhisârî ve Anadolu kadıaskeri olan 

İmam Şeyh Mahmud’un sohbet ve hizmetlerine gir- 


Örnek Hayat 

Yusuf HALICI 

EDİRNE 

VELÎLERİ 

di. Bu meclislerde kısa zamanda yetişip medreselerde 

ders verebilecek seviyeye geldi. İlk önce Dimetoka 

Medresesinde müderris oldu. Sonra Edirne ve daha 

sonra İstanbul medreselerine geçti. Bir ara Manisa’da 

da müderrislik yaptıktan sonra Sahn-ı Seman medreselerinden 

birinde müderris oldu. Buradan da tekrar 

Edirne’ye dönerek Sultan Bayezîd Hân Medresesine 

müderris oldu. Bir süre burada görev yaptıktan sonra 

kendisine Edirne Kadılığı görevi verildi. 

Bu görevi sırasında Pamuk Kadı olarak meşhur 

olan Abdüllatif Efendi, haram ve şüphelilerden çok sakınan, 

zühd ve takva sâhibi, çok ibadet eden bir zât idi. 

Temizlik hususunda çok titiz davranır, temiz giyinirdi. 

Gayet yumuşak huylu, hoş tabiatlı ince ruhlu bir 

kimse idi. Aldığı tahsiller sebebiyle zamanının zahirî 

ve batınî ilimlerinde ihtisas yapmış, söz sahibi olmuştu. 

Bunun yanında “ilm-i ledün” denilen, hikmet ve 

muhabbet-i ilâhiyeye de sahipti. 

Vaktinin hiçbir ânını zayi etmez ya ilimle veya ibadetle 

meşgul olurdu. Namaz için mutlaka camiye gider, 

hatta bazı zamanlarda da camide itikâf hâlinde 

bulunurdu. İnsanların, beğenilen, uygun olan iyi taraflarını 

söyler onları hep hayırla yâd ederdi. Boş ve 

lüzumsuz sözleri söylemekten nefret eder, böyle yapmanın 

çirkinliğini anlatırdı. 

Ahirete yarar işleri yapmakta gayet titizlik ve hassasiyet 

gösterir, bu hususta hiçbir zaman gevşek davranmazdı. 

Daima, dünyaya düşkün olanların ahiretlerini 

harap ettiklerini, ahiretini düzeltmeye gayret

edenlere ise Allahu 

Teâlâ’nın dünyayı 

hizmetçi kılacağını söylerdi. 

Dünya ile ahiretin birbirine 

zıt olduğunu bilir, birini 

memnun etmeye çalışılınca, diğerinin 

güceneceğini bildirirdi. 

Abdüllatif Efendi 1532 yılı Ramazan-ı şerif 

ayında, Kadir gecesi Edirne’de vefat etti ve Kasım 

Paşa Camiinin avlusunda defnedildi. 

Hasan Sezai Hazretleri 

Anadolu’da yetişen İslâm âlimleri ve velilerinin 

içinde ayrı bir yeri olan Hasan Sezai Hazretleri 

tasavvufta Gülşenî yoluna mensuptur. 1669 yılında 

bugünkü adı Korent olan ve Yunanistan sınırları 

içinde Gördes’de doğdu. 

On sekiz yaşına kadar doğum yeri olan Gördes’te 

kalan Sezai Hazretleri Venediklilerin bu beldeyi 

istilâ etmeleriyle, gemi ile İstanbul’a geldi. Bu yolculuğu 

sırasında, Halvetiyye yolunun büyüklerinden 

biri ile tanışıp sohbetinde bulundu. 

Bir müddet İstanbul’da kaldı ve daha sonra 

Edirne’ye geçti ve burada ilim tahsiline başladı. Bir 

taraftan zahiri ilimleri okurken diğer taraftan da 

kendisini tasavvuf yolunda yetiştirip, manevî terbiye 

verecek bir rehber aradı. Gemi yolculuğu esnasında 

tanıştığı zatın tesiri ve gördüğü bir rüyadaki 

işaret üzerine, Âşık Mûsâ Dergâhında bulunan Şeyh 

Muhammed Sırrî Efendiye talebe olup bir müddet 

hizmetinde bulundu. Bu zatın vefatından sonra yerine 

geçen Muhammed La’lî Fenâî Efendiye bağlandı. 

Hasan Sezai Hazretleri buradan mezun olduktan 

sonra Gülşenî Veli Dede Dergâhının şeyhi oldu. Hocası 

Muhammed La’lî’nin halifesi Muhammed Hamdi 

Efendi vefatı üzerine Sezai Hazretleri onun yerine 

geçti. 

Hasan Sezai Efendi, gayet kibar, asil ve heybet 

sahibi, iyi ahlâklı, çok zeki ve yakışıklı bir zât idi. 

Edirne’deki dergâhında 53 sene talebe yetiştirdi. Ta- 

lebelerinin sayısının 

beş yüz bini bulduğu ve 

bunların yiyip içmelerinin 

bizzat kendisi tarafından karşılandığı 

bilinmektedir. İlme çok 

hizmet etti. 

Sezai Efendi, ilim ve evliyalığı yanında 

çok kuvvetli şiir söyleme kabiliyetine de 

sâhip idi. Bu yönü ile kendisine, “Osmanlıların 

Hâfız-ı Şirâzî’si” unvanı verilmiştir. Şiirlerinin 

ekseriyetini ilâhî aşk ve muhabbet ile söylemiştir. 

Hasan Sezai Efendinin, ekserisi tasavvufî mahiyette 

olmak üzere, çok güzel şiirlerinden tertip edilen 

Dîvân, talebelerine, devlet ve ilim adamlarına 

yazdığı mektuplarının toplanmasından meydana gelen 

Mektûbât ve Niyâzî-i Mısrî’nin bir gazeline yazdığı 

bir şerhi ihtiva eden üç eseri vardır. 

Oğullarına ve talebelerine yahut sevdiklerine 

gönderdiği mektuplarında, onların dinin emir ve nehiylerini 

yerine getirmekte gayretlerini artırırdı. Oğluna 

yazdığı bir mektuptan bir kısmı şöyledir: 

“Gözümün nuru evlâdım. Her hâlinle seni 

Cenab-ı Hakk’a emanet ettim. Kalb gözün açık olsun. 

Mahlûklara güzel ahlâk ile muamele edesin. 

Bütün amellerin en güzeli, güzel huylu olmaktır. Dili 

tatlı olanın dostu çok olur, buyrulmuştur. Daima insanların 

ayıbını gizle. Kimsenin ayıbını yüzüne vurma. 

Gadab ve kızgınlığını yenmeye çalış. İhtiyarlara 

karşı hürmet et. Bir fakir gördüğün zaman, gücün 

yettiği kadar elinde bulunandan yardımda bulun. 

Bunlara riayet edersen ömrün uzun olur, Hak Teâlâ 

her yerde seni aziz eder. Daima affedici ol. Daima itikadı 

düzgün, salih kimselerle birlikte bulun. Dünya 

fânidir. Ne sana kalır ne de başkasına. Bâkî kalacak 

şey, Allahu Teâlâ için olan muhabbettir.” 

Hayatında görüldüğü gibi vefatından sonra da 

fevkalâde hâlleri, kerametleri çok görülen Hasan 

Sezai Hazretleri 1738 yılında Edirne’de vefat etti ve 

kendi ismi ile anılan dergâhının bahçesinde defnedildi. 

77

Eğitim 

M. Emin KARABACAK 

78 

BUNLAR ÇOCUK… 

PEKİ BİZ? 


Çocuktur bunlar; adları 

da kendileri de 

çocuktur. Bazen canımızdan 

çok severiz, bazen de 

gözümüzün göresi gelmez onları. 

Bir bakarsınız sımsıcak kucaklarlar, 

bir de bakarsınız olmadık 

yerde ağlayarak çileden 

çıkarırlar bizi. 

Adı da kendileri de çocuktur 

bunların. Misafirlikte durmazlar, 

eve gelen misafiri de çocuğunu 

da istemezler. Hiç yüzüne 

bakmadığı oyuncakları birden 

değerlenir eve başka çocuklar 

gelince. Kavga eder, dövüşür onlarla. 

Her şeyi güzel güzel paylaşmışlarken 

küçücük bir şey 

için hemen kavga başlatırlar. 

Çocuktur bunlar ne laftan 

anlarlar ne de sözden anlarlar. 

Sen büyüdün, kocaman adam 

oldun, sen ablasın, sen abisin 

desen de yine anlamazlar. Hayır! 

Benim o, vermem der. Üzerine 

gitseniz ya da elinden almaya 

kalksanız yine anlamazlar. 

Yaptıkları tek şey, sadece bizi çileden 

çıkarmaktır. 

Dedik ya bunların adı da kendileri 

de çocuktur. İnsana bazen 

dünyasını zindan eder, bazen 

anasından doğduğuna pişman 

ederler. 

Çocuktur bunlar. Hayatımızı 

bize ne kadar zindan da etseler 

çok severiz biz onları. Hele 

hasta olup ateşli olduğu geceleri 

hiçbir anne baba unutmaz ve 

unutamaz o geceleri. 

Sabaha kadar çocuğumuzun 

ateşiyle birlikte yükselir, çocuğumuzun 

ateşiyle düşer kaygılarımız. 

Dünyayı görmez o anda 

gözümüz. Onlar için, her şeyimizi 

vermek isteriz. Hatta canımızı 

dahi vermek isteriz... Yeter ki 

sen iyileş diye. 

Pişmanlıklar başlar bizde. 

Keşke bağırmasaydım, keşke istediği 

oyuncağı alsaydım, keşke 

izin verseydim keşke, keşke keşkelerle 

ederiz sabahı. 

Çabuk unuturuz o ateşli ve 

uykusuz geceleri, çocuk için kendi 

kendimize verdiğimiz o sözleri. 

Hani demiştik ya, içimizden 

kendi kendimize. Çocuğumuz 

iyileşirse onunla ilgileneceğim, 

onula oynayacağım, ona kızmayacağım, 

sevgimi göstereceğim, 

diye. Çabuk unuttuk o sözleri. 

Nasılsa çocuğum iyileşti. 

Hani hatırlarsanız hastalıkta, 

borçta, dertte, darda kaldığımız 

zaman hemen açarız ellerimizi: 

“Ya Rabbi!...” 

Sonra ne olur, elimiz rahata 

kavuştu mu, sıkıntı bitti mi yine 

aynı şeyleri tekrarlarız. Çocuk 

yine çocukluğunu yapar ama 

bizse yetişkinliğimizi yapamayız. 

Unuturuz onların gözlerine 

bakınca sıkıntılarımızı, unuturuz 

onun gülüşlerinde dertlerimizi. 

Mutluluğu onun anne 

baba deyişinde buluruz. Sevgiyi 

onun sıcak kucaklayışında hissederiz. 

Hayatın tadını onun tatlı 

dilinde tadarız. 

Onunla bakar gözlerimiz, 

onunla yürür ayaklarımız, onunla 

güler yüzümüz, onunla ağlarız 

hayatta. Onlar bizim ciğer paremizdir. 

Onlarsız hayat boştur, 

yaşamaya değmez. Elimiz, ayağımız 

hatta kolumuz, kanadımızdır 

onlar bizim. 

Bazen yaramazlık yaparlar. 

Ah, o yaramazlıkları da olmasa! 

İşte o zaman da çocuk olmazdı 

onlar. Tabii ki bu kadar da tatlı 

olamazlardı. Bilirsiniz tatlının 

değeri acıyla anlaşılır. Farkları 

olmazdı o zaman oyuncak bebeklerden. 

Ne kadar uzundur dokuz aylık 

bir zaman hatırlarsanız. Sanki 

hacı bekler gibi bekledik onun 

doğumunu. Geçmek bilmezdi son 

günler, teskere günleri gibi. Sonra 

geldi o gün; doğuşuyla sevinç 

çığlıkları atmak istedik. Herkese 

haykırmak ve duyurmak istedik 

bir çocuğumuz olduğunu. 

Şükrediyorduk Yaratan’a. Ağlıyorduk 

bebeğimizle birlikte, biz 

sevinçten o ise dünyaya geldiğine. 

79

Hikâye 

Raziye SAĞLAM 

YAR YOLUNDA 

“Yavuz, dedesinin gözlerinde, hep aynı muhabbetle karışık bir özlem ifadesi görür 

80 

ne anlama geldiğini anlamaz ama yine de sormaktan vazgeçmezdi. Belki de o 


ifadeyi görmek hoşuna giderdi.”

Yavuz, önünde uzayan bayıra umutsuzlukla 

baktı. Her yanı öyle ağrıyordu 

ki, tepeye tırmanabileceğinden 

emin değildi. Şakağından süzülen kan 

yanağında, ince bir çizgi oluşturarak çenesinden 

yere damladı. Yüzünü gömleğinin yenine silmek 

istedi, lakin parçalanan gömleğin yeni de kalmamıştı. 

Şu tepeye bir ulaşsa ondan sonrası kolaydı. 

Evleri Kırklar Köyünün dışındaki bu yüksek 

yamaçtaydı. Dedesinin anlattığına göre, çok eski 

zamanların birinde köyden bir delikanlı bu tepeden 

kırklara karışmıştı. Dedesi Yavuz’un saçlarını 

okşayarak, hikâyeyi öyle güzel anlatırdı ki, Yavuz 

bir gün bu tepeden kırklara karışmayı hayal 

ederdi. “Dede ben de kırklara karışıp uçmak istiyorum.” 

der o da inci gibi dişleriyle gülümser 

ve “Oğul, yar yolunda her çileye göğüs germektir 

kırklara karışmak.” derdi. 

Yar İçin Candan da 

Geçilir Serden de 

Dedesi Salih, usta bir nakkaştı. Çevre köy 

ve kasabalardaki konakların süslemelerini yapıyordu. 

Nakkaş Salih önce eşini, ardından da kızı 

ile damadını kaybedip torunuyla bir başına kalınca, 

çalıştığı konaklara torununu da götürmeye 

başladı. Torunu onu hayata bağlıyordu. Bir de 

şeyhi İbrahim Efendi. Haftada bir gittiği sohbetine 

Yavuz’u da götürür, onun da bu manevî feyz- 

“Düğünden bir gün önce herkes uyurken yola çıktı. 

Dört nala at sürerken, yüzüne çarpan rüzgârın inadına 

alev alev yanıyordu. Biraz sonra şeyhini ve ailesini 

karşılayacaktı. Yaklaştıkça heyecanı daha çok artıyordu. 

Uzaktan onları görünce atından atladı. Yoldan kenara 

çekilerek yaklaşmalarını bekledi ve İbrahim Efendi’yi 

görünce hemen yaklaşıp elini öptü.” 

den nasiplenmesini isterdi. Nakkaş Salih, uzaklarda 

iş aldığı zaman, geceden torununu terkisine 

atarak yola çıkar, gündüz sohbetinde bulunur tekrar 

geceden dönerdi. Yavuz biraz büyüyüp de aklı 

yetmeye başlayınca ona da bir at aldı ve yan yana 

at sürerek daha doğrusu uçarak gitmeye başladılar. 

Yavuz “Dede niye bu kadar zahmete giriyorsun. 

Gidiyoruz birkaç saat kalıp onca yolu geri 

dönüyoruz. Hem işte de çok yoruluyorsun. Yazık 

değil mi canına?” diye sorar, o gözlerinin içi gülerek 

uzaklara bakar ve orada şeyhini görüyormuş 

gibi saygıyla “Yar için candan da geçilir serden de 

torun.” derdi. 

Yavuz, dedesinin gözlerinde, hep aynı muhabbetle 

karışık bir özlem ifadesi görür ne anlama 

geldiğini anlamaz ama yine de sormaktan vazgeçmezdi. 

Belki de o ifadeyi görmek hoşuna giderdi. 

Elli beş yaşındaydı ama Yavuz ona “Dede benden 

daha gençsin. Bu yaşta ben yoruluyorum sen 

hiç yorulmak nedir bilmiyorsun.” diye takılır, 

Nakkaş gülümseyerek “Oğul aşktır insanı ayakta 

tutan da takatini kesen de…” derdi. Yavuz ancak 

on yedisine gelip de âşık olunca anlamıştı dedesinin 

ne demek istediğini. Sümbüllü Konağın, 

güzelleri güzeli Esma’sına âşık olmuştu ama babası 

Zülfikar değil kızını ona vermek, Yavuz’u çevrede 

gördükleri anda adamlarına “Dövün” talimatı 

vermişti. Esma’nın da gönlü vardı Yavuz’da 

ama babasının korkusundan sesini çıkaramıyor- 

81

du “Anam sağ olaydı böyle olmazdı.” diye dertlenir 

ağlardı geceler boyu. Yavuz bu son dayaktan 

sonra kararını vermişti. İyileşir iyileşmez kaçıracaktı 

Esma’yı. 

Tepeye tırmandığında adım atacak mecali kalmamıştı. 

Olduğu yere yığılırken ağzından zayıf bir 

“Dede!” sesi çıktı. 

82 

…. 

“Ah be çocuk. Bir gün döve döve öldürecekler 

seni.” 

Yavuz gözlerini hafifçe aralamaya çalışarak 

belli belirsiz gülümsedi. 

- Yar yolunda candan da geçilir… 

Sözünü tamamlayamadan tekrar kendinden 

geçti. 

“Ah be torun! Yar yolunda candan da geçilir 

serden de dediysek, git ölesiye dayak ye demedik 

ya.” diye söylenirken kapı yavaşça vuruldu. 

Dilfigar onun yere yığıldığını görünce, ku- 


cakladığı gibi dedesine götürmüştü. Sonradan 

nasıl taşıyabildiğine kendi de şaşırmıştı. Beli 

ağrıdığına göre bayağı zorlanmış olmalıydı. 

- Buyrun Dilfigar Hanım. 

- Torununuzun yaralarına sürmek için ilaç 

yapmıştım. 

Nakkaş Salih elindeki tahta çanağa bakarken 

- Siz anlar mısınız ilaç yapmaktan? 

Dilfigar gülümsemeyerek: 

- Biraz anlarım. Derssaadette büyük biraderim 

hekimdir. Zamanında ondan bir şeyler öğrenmiştik. 

Sümbüllü Konak 

Dilfigar bir hekim ustalığıyla önce, Yavuz’un 

bütün kemiklerini tek tek kontrol etti. Kırık 

yoktu. Yalnız başının arkasında hatırı sayılır 

bir şişlik vardı. Kendine gelmesi uzun zaman 

alabilirdi. Sonra kendi yaptığı merhemi bütün

yaralara sürdü. Kalan merhemi de akşam sürmesi 

için orada bıraktı. Çıkarken Nakkaş, onu 

bahçe kapısına kadar geçirmek istedi lakin Dilfigar 

“Torununuzu yalnız bırakmayın ben yolu 

biliyorum.” dedi. Bir iki adm atmıştı ki bir şey 

hatırlamış gibi dönüp “Şeyy belki siz bilirsiniz, 

buralarda bir Sümbüllü Konak varmış.” 

Yavuz birden hızlı nefes almaya ve inlemeye 

başladı. Dilfigar merakla ona bakarken Nakkaş 

gülümsedi 

-Bizim âşıkın maşuku o konaktadır. O sebepten 

ah u zar eder. 

Bu defa da inleme sırası Dilfigar’a geldi. Birden 

dizlerinin bağı çözülmüştü sanki. Olduğu 

yerde sendeledi. Nakkaş düşmemesi için kollarından 

tuttu ve 

Benziniz attı gelin biraz içeride kendinize 

gelin. 

Dilfigar’ın karşı koyacak hali yoktu. Biraz su 

içip kendine gelene kadar oturduktan sonra, 

Nakkaşı daha fazla merakta koymayarak anlattı: 

Esma üç yaşındayken bir anlaşmazlıkla ayrıldığı 

kocası, Dilfigar’ın ailesinden kalan bütün 

mücevherleri çalıp, Esma’yı da yanına alarak 

İstanbul’dan kaçarak izini kaybettirmişti. 

Onu mücevherleri alırken gören bir hizmetçi 

şahitlik etmiş ve suçu sabit görülmüştü. Dilfigar 

onun hakkındaki bu kadı kararıyla birlikte, 

on dört senedir kızını arıyordu. En son burada 

olduğunu duyunca önceki gün gelmiş abisinin 

bir hastasının yardımıyla büyük cevizin yanındaki 

eve yerleşmişti. Şimdi kızını görmek için 

heyecanlanıyordu ama dikkatli olmalıydı. Zülfikar 

sezerse, yine Esma’yı alıp izini kaybettirebilirdi. 

Nakkaş Salih: 

-Önce kadı efendiye gidip durumu anlatalım. 

Sonra da Zülfikar duymadan kızı alalım ki, 

konağa subaşının adamları gittiğinde Zülfikar 

can havliyle kıza bir zarar vermesin. 

Nakkaş Salih ile Dilfigar olabildiğince sessiz 

konuşuyorlardı ama Yavuz her şeyi duyuyor gibi 

heyecanla nefes alıp vermeye başladı. Bir süre 

sonra gözlerini açtı ve ağrılarını umursamadan 

doğrulmaya çalıştı. İnler gibi bir sesle “Dede bir 

an önce Esma’yı alacağım o konaktan.” 

Nakkaş’la Dilfigar kendilerini tutamayarak 

güldüler. 

Planladıkları gibi, Zülfikar yakalandı. hırsızlık 

suçunun cezası uygulandı akabinde de sürgüne 

gönderildi. Hırsız olduğu duyulunca zaten 

orada kalması da imkânsızdı. Ne kadar varlığı 

varsa yanına aldı, giderken konağı da ateşe vermek 

istedi ama adamları uyanık davranarak engel 

oldular. Şimdi Yavuz’la Esma’nın düğün hazırlıkları 

yapılıyordu ama Nakkaş’ın gönlünde 

başka bir heyecan daha vardı. Şeyhi İbrahim 

Efendi de düğüne gelecekti. Bu arada bu olaylar 

olurken, kendi de farkında olmadan Dilfigar’a 

âşık olmuştu ama bunu değil Dilfigar’a kendine 

bile itiraf etmeye cesareti yoktu. Bu da için için 

daha çok yanmasına sebep oluyordu. 

Düğünden bir gün önce herkes uyurken yola 

çıktı. Dört nala at sürerken, yüzüne çarpan 

rüzgârın inadına alev alev yanıyordu. Biraz sonra 

şeyhini ve ailesini karşılayacaktı. Yaklaştıkça 

heyecanı daha çok artıyordu. Uzaktan onları 

görünce atından atladı. Yoldan kenara çekilerek 

yaklaşmalarını bekledi ve İbrahim Efendi’yi görünce 

hemen yaklaşıp elini öptü. 

-Teşrifinizle Kırklar Köyünün şerefi arttı 

efendim. 

İbrahim Efendi onun sırtını sıvazlayarak: 

- Eksik olma Nakkaş Salih. Çifte düğününüze 

gelmekten, biz de çok memnun olduk. Düğününüz 

hayırlı, yuvanız huzurlu olsun. 

Nakkaş Salih, gözünden akan yaşlara engel 

olamayarak bir kez daha şeyhinin elini öptü ve 

gözünün önüne gelen Dilfigar’ın hayaline gülümseyerek 

baktı. 

83

Sağlık 

Akın DİNDAR 

ANJİNA VE 

KALP KRİZİ 

84 


Anjina Nedir? 

Anjina, kalbe yetersiz kan gelmesi sonucu meydana 

gelen geçici göğüs ağrısıdır. Sıkıntı, ağırlık, 

huzursuzluk, uyuşukluk, yanma, baş veya göğsün 

arkasında parçalanma hissi şeklinde olabilir. Kollara, 

boyna ve çeneye yayılabilir. Anjina, genellikle 

yorulma, yemek yeme veya sıkıntı sonucunda 

ortaya çıkar. Her göğüs ağrısı anjina değildir, sadece 

doktorunuz doğru tanıyı koyabilir. 

Çoğu zaman 5 dakikadan kısa sürer, ancak yarım 

dakikadan kısa olabileceği gibi yarım saatten 

uzun da olabilir. Sizde oluşan anjina ataklarının 

suresini ve gelen ağrının şeklini siz bulacaksınız. 

Eğer devamlı olarak değişkenlik gösteriyorsa 

bunu doktorunuza belirtmeniz gerekir. 

Anjina Atağı Daha Çok Hangi 

Durumlarda Olur? 

Anjina atağı genellikle yokuş yukarı tırmanmak, 

çok yemek yemek, çok sıcak veya soğuk havalarda 

dışarı çıkmak, aşırı sıkılıp üzülmek gibi 

kalbinizin iş yükünün arttığı durumlarda meydana 

gelir. Bunun nedenlerinden birisi kan damarlarınızın 

iç yüzeyinin yağla sıvanması olabilir. Damarlarınız 

bu şekilde daralmışsa kalbinize çok 

kan gerektiği durumlarda yeterli kan kalbe ulaşmayacaktır. 

Diğer bir sebep kalp damarlarınızdan 

birinin ani olarak kasılması olabilir. Bu ani kasılma 

da geçici olarak darlığa neden olur. Bu tip 

ani kasılmaların neden olduğu anjina diğerinden 

farklıdır ve her zaman meydana gelebilir. 

Hayır. Anjina atağı kalp krizi değildir. Kalp 

“Çoğu zaman 5 dakikadan kısa sürer, ancak yarım 

dakikadan kısa olabileceği gibi yarım saatten uzun 

da olabilir. Sizde oluşan anjina ataklarının suresini ve 

gelen ağrının şeklini siz bulacaksınız. Eğer devamlı 

olarak değişkenlik gösteriyorsa bunu doktorunuza 

belirtmeniz gerekir.” 

krizinde, kalbe ait kaslardan bir kısmı canlılığını 

kaybeder yani kullanılmaz hale gelir. Ancak anjina 

tedavi edilmez ise kalp krizi gelişebilir. Anjina 

ilk geliştiğinde veya şekli değiştiğinde derhal doktora 

müracaat edilmelidir. Anjina ataklarınız sıklaştığında, 

suresi uzadığında veya daha az eforla 

meydana geldiğinde hemen doktorunuzu bu durumdan 

haberdar edin. 

Eğer 10 dakika içerisinde 3 tane dilaltı nitrogliserin 

tableti aldığınız halde şikâyetleriniz geçmedi 

ise hemen acil servise müracaat edin. Kalp krizinin 

işaretleri genellikle anjinaninkilerden daha 

şiddetlidir. Kalp krizi geçiren bir hastada görülen 

ve hemen acil servise gitmeyi gerektiren şikâyetler 

şunlardır: Yarım saatten uzun suren ağrı, terleme, 

bulantı, nefes darlığı, şiddetli sıkıntı hissi ve halsizlik. 

Kalp krizi sonrası meydana gelen ölümlerin 

en önemli nedeni zamanında doktora ulaşamamaktan 

kaynaklanır; dolaysı ile bu şikâyetlerle 

karşılaştığınızda hemen bir acil servise ulaşın. 

Anjina Tedavi Edilebilir mi? 

Evet. Anjinanin tedavisinde kullanılan çeşitli 

ilaçlar mevcuttur. Bu ilaçlara ek olarak, sizin hayat 

tarzınızda yapacağınız bazı değişiklikler atakların 

oluşmasını önleyebilir. Uygun tedavi ve olumlu 

alışkanlıklar edinerek hiç ataksız bir yaşam sürebilirsiniz. 

Doktorunuzun vereceği ilaçlara ek olarak: 

Yemek yeme alışkanlıklarınızı değiştirin; az 

tuzlu ve az yağlı yiyecekler tüketin. Şişmansanız 

zayıflayın. Sigara içmeyi bırakın; bu alabileceğiniz 

en önemli önlemlerden birisidir. Fazla ağır olmayan 

bir spor programı yapın; bu kalbinizin oksijeni 

daha iyi kullanmasını sağlayacaktır. 

85

Şifalı Bitkiler 

Antepfıstığı 

10 metre yüksekliğinde bir 

ağacın meyvesi olup Şam fıstığı 

olarak da bilinen ve adını, ülkemizde 

en çok yetiştiği yer olan 

Gaziantep’ten alan, antepfıstığı 

ağacının, yağlı ve ince kabuklu 

yemişine denir. Besin değerleri 

ve kalorisi yüksek bir besin olan 

Antepfıstığı bol miktarda protein 

ve mineral barındırır. Özellikle 

B1 vitamini, B2 vitamini, E vitamini 

ve C vitamini ile potasyum, 

magnezyum, kalsiyum, fosfor ve 

demir minerali açısından zengindir. 

Antepfıstığı üzerine yapılan 

araştırmalarda, kronik kalp 

rahatsızlıkları ve kanser riskini 

azaltan ‘resveratrol’ adlı antiok- 

86 


sidan maddenin antepfıstığında 

da bulunduğu tespit edilmiştir. 

Ayrıca, doymamış yağ oranı yüksek 

bir besin olan antepfıstığı kolesterolü 

yükseltmez. Antep fıstığı 

protein yönünden 2 kat, fosfor 

yönünden 4 kat sığır etinden 

daha üstündür. Antepfıstığı şeker 

hastalığında kullanılabilir. 

İnce bağırsakta glikoz emilimini 

azalttığı için kan şekerinin yükselmesini 

önler. 

Antepfıstığı vücuda enerji verir. 

Yorgunluğu giderir. Bedeni 

ve zihni kuvvetlendirir. Karaciğerin 

ve bağırsakların düzenli çalışmasına 

faydalıdır. Böbrek ağ- 

rılarını hafifletir. Antepfıstığında 

kolestrol yoktur Kandaki kolesterol 

seviyesini düşürür. Kroner 

kalp hastalığının riskini azaltır. 

Vücudun gelişmesini destekler. 

Hastalarda iyileşmeyi hızlandırır. 

Akciğer için iyi bir iltihap temizleyicidir. 

Göğsü yumuşatır, 

ağrılarını hafifletir, öksürüğün 

geçmesine yardımcı olur. Böbrek 

ve safra kesesi ağrılarını hafifletir. 

Hastalıktan sonrası nekahet 

dönemlerinde de antepfıstığı 

vücudumuzun dostudur. Bir terkip 

içinde veya tek başına tüketilen 

fıstık, nekahet dönemin rahat 

ve kısa sürmesini sağlar, bünyeyi 

dirençli hale getirir.

Gönülden İkramlar Mesude SARI 

Özbek Pilavı (8 Kişilik) 

Malzemeler 

Kemiksiz kuzu kolu (8-9 parça) 

2,5 su bardağı yasemin pirinç 

2 adet orta boy kuru soğan 

4 adet havuç 

1 kahve fincanı kuş üzümü 

1 kahve fincanı dolmalık fıstık 

1 su bardağı haşlanmış nohut 

1 çorba kaşığı domates salçası 

200 gr tereyağı 

5 su bardağı su 

Tuz, yenibahar 

Hazırlanışı 

Kuru soğanları ince yemeklik şekilde doğruyoruz. Tereyağının 

yarısını soğanları kavurmak için tencereye 

alıyoruz. Kavurduğumuz soğanlar pembeleşmeye 

başlayınca eti, dolmalık fıstığı, kuş üzümü, havuç ve 

tuzu ilave ediyoruz. Kavurmaya devam ediyoruz, etler 

kızarınca 5 su bardağı suyu da ilave ettikten sonra 

tencerenin kapağını örtüp orta ateşte pişiriyoruz. 

Ilık tuzlu suda 2,5 su bardağı pirincimizi 20 dakika 

ıslatıyoruz. Sonra yıkayıp süzüyoruz. Pilavı pişireceğimiz 

tencereye kalan tereyağını alıp pembeleştiriyoruz. 

Süzülen pirinçleri ve 1 kaşık domates salçasını ilave 

edip kavuruyoruz. Kavurduğumuz pirinçlerin üzerine 

haşlanmış etli malzemenin tamamını suyu ile beraber 

ekleyip kapağı kapalı olarak pişmeye bırakıyoruz. Pilavımız 

göz göz olunca haşlanmış nohutu ilave edip 

15 dakika kısık ateşte demlenmeye bırakıyoruz. Arzu 

ederseniz tencere kapağına kâğıt havlu da koyabilirsiniz. 

Servisten önce üzerine yenibahar serpebilirsiniz. 

Afiyet olsun. 

Bekir SARI 

87

Adı / Soyadı: 

Kurum Adı: 

Ünvan: 

88 

Ayl�k Somuncu Baba Çocuk Dergisi - Ocak 2010 

Dergi Teslim Adresi: 


Y�l: 4 Say�: 37 

Posta Kodu: Şehir: 

Telefon: ( ) 

Faks: ( ) 

E-posta: @ 

2013 yılında aboneliğinizi yenilerken, yakınlarınızı da 

Somuncu Baba’nın ilim ve kültür dünyasına katın. 

Onların da abone olmasını sağlayın. 

İnsanlar�n baş�na gelen belâlar�n çoğu dilindendir. 

Dili muhafaza etmek laz�md�r. Bir hadis-i şerifte 

Peygamberimiz: “Allahu Teâlâ’n�n kullar�ndan 

baz�s� hakkin r�zas�na uygun bir söz söyler, o söze 

kendisi de dikkat etmez. Hâlbuki Allahu Teâlâ o 

söz sebebiyle o kimsenin derecesini yükseltir. Ve 

kullar�ndan baz�s� da r�za-î ilâhîye ayk�r� olarak 

Allah’� gazapland�racak bir söz söyler ve hem de 

söylediği söze zerre kadar ehemmiyet vermeyerek 

laubali olarak söyler. Hâlbuki Allahu Teâlâ o kimseyi 

söylediği o fena sözler sebebiyle derecesini 

indirir.” buyuruyor. 

Müminler söyledikleri sözleri, velev ki latife olsun 

laubali olarak söylemeyip sonunu düşünerek söylemeleri 

icap eder. Yine bir hadis-i şerifte Peygamberimiz: 

“İnsanlar�n ekserisinin k�yamet gününde 

günahlar� dillerinden ç�kan malayani sözlerdendir.” 

buyuruyor. 

Es-Seyyid Osman Hulûsi Efendi (k.s) 

Visan İktisadi İşletmesi 

Zaviye Mah. Hacı Hulûsi Efendi Cad. No:71 44700 Darende Malatya 

Tel: (422) 615 15 00 Faks: (422) 615 28 79 bilgi@somuncubaba.net 

www.somuncubaba.net 

Dergisi Hediyesi... 

16 

Somuncu Baba Dergisi’nin Ücretsiz Eki’dir. 

115 

AYLIK İLİM KÜLTÜR VE EDEBİYAT DERGİSİ 

Tarihte İstanbul 

Kuşatmalar� ve Fatih 

38 

Ümitvâr 

Olmak 

Ayl�k Somuncu Baba Çocuk Dergisi - Aral�k 2009 

Fiyat�: 7 TL MAYIS 2010 

Derginizin elinize sağlıklı bir şekilde ulaşabilmesi için yukarıdaki alanları eksiksiz bir şekilde doldurunuz. 

Y�l: 3 Say�: 36 

Türkiye : 85 Avrupa : 72 Euro ABD: 102 USD 

Banka / Posta çeki hesabınıza yatırdım. 

Dekont İlişiktedir. 

Posta Çeki (Darende Postanesi) : 1361068 

Ziraat Bankası (Darende Şubesi): 26798480-5001 

IBAN – TR 56 0001 0003 2026 7984 8050 01 

Vakıf Bank (Darende Şubesi): 

TR 04 0001 5001 5800 7299 7740 58 

Faturayı şirket adına kesiniz 

Vergi Dairesi: 

Vergi No: 

Abone Başlangıç Tarihi: 

İmza 

Faturayı adıma kesiniz 

2013 Yılı 

Çocuk ekiyle birlikte 

yıllık abone bedeli 

85

www.somuncubaba.net-2012-11-0145

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?