Maden Müh. Böl. - Gislab - Karadeniz Teknik Ãniversitesi
Maden Müh. Böl. - Gislab - Karadeniz Teknik Ãniversitesi
Maden Müh. Böl. - Gislab - Karadeniz Teknik Ãniversitesi
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
<strong>Maden</strong>cilik Ölçmeleri<br />
(MDM238)<br />
<strong>Maden</strong> Müh. Böl.<br />
Yrd. Doç. Dr. Volkan YILDIRIM<br />
yvolkan@ktu.edu.tr<br />
<strong>Karadeniz</strong> <strong>Teknik</strong> Üniversitesi, GISLab<br />
Trabzon<br />
www.gislab.ktu.edu.tr
DERSİN AMACI<br />
Öğrencilere jeodezik ölçme bilgisinin maden mühendisliği ile<br />
ilişkisini kavratmak, yer altı ölçümleri hakkında temel bilgiler<br />
vermek, madencilik ile ilgili uygulamalarda kullanılacak temel<br />
ölçme bilgisi konularını öğretmek ve bunlarla ilgili arazi<br />
uygulamaları yaptırmak.
DERS PROGRAMI<br />
1- Tanım ve kavramlar. Ölçü birimleri<br />
2- Ölçek kavramı, ölçme hataları ve uzunlukların ölçülmesi.<br />
3- Harita Okuma, Haritadan Ölçme ve Hesaplamalar<br />
4- Basit açı ölçme yöntemleri.<br />
5- Arazi Uygulaması – Uzunluk Ölçmesi<br />
6- Harita üzerinden alan hesabı yöntemleri<br />
7- Ara Sınav<br />
9- Yükseklik ölçmeleri. Nivelman. Geometrik nivelman<br />
10- Trigonometrik nivelman ve karne hesapları<br />
11- Yüzey nivelmanı. Düzeç eğrilerinin özellikleri.<br />
12- Arazi Uygulaması – Nivelman/Hacim Hesabı.<br />
13- Yeraltına giriş şekilleri, sondajın etki alanı, yeraltında yön belirleme.<br />
14- 2. Ara Sınav – Ödev Sunumları<br />
15- Yeraltında nivelman. Yeraltında poligon ölçmeleri.<br />
16- Dönem sonu sınavı
KAYNAKLAR<br />
1- Aydın, Ö. 2000; <strong>Maden</strong>cilik Ölçmeleri, YTÜ Yayınları,<br />
No:IN.JFM-2000.002, İstanbul.<br />
2- Özgen, M., Gündoğdu, Yer altı Topografyası, İTÜ<br />
3- Özbenli, E., 1972, Ölçme Bilgisi<br />
4- Mine Mapping and Layout<br />
Williams, W.R., Englewood Cliffs, N.J.: Prentice-Hall, 1983<br />
5- Elementary Plane and Mine Surveying<br />
Borshch-Komponiets, V., Federov, B., Kolesnikova, M.<br />
Moscow: Mir, 1986<br />
6- Introduction to Mine Surveying<br />
Staley, W.W., Stanford University Press: California, 1964
1. Hafta<br />
1- Tanım ve kavramlar. Ölçü birimleri<br />
Ölçme bilgisi nedir? Amacı nedir?<br />
Ölçme bilgisine ihtiyacımız var mı?<br />
Ölçme bilgisinde temel ilkeler…
Ölçme Bilgisi<br />
Yeryüzünün küçük veya büyük parçalarının şekil ve büyüklüğünün<br />
ölçülmesinden ve elde edilen ölçme sonuçlarının bir ölçekle<br />
küçültülüp plan veya harita halinde çizilmesinden bahseden bilim<br />
koludur. Bu bilim koluna Jeodezi de denmektedir.<br />
Ölçme bilgisi mimarlık, inşaat, ormancılık, jeolojik ve jeofiziksel<br />
işlerde gerekli olan işleri içerir. Örneğin bir bölge ve kent<br />
planlamasında altlığı, ölçme bilgisinin bir ürünü olan haritalar<br />
oluşturur.<br />
Yeryüzünün biçim ve boyutları gibi özelliklerini tanımlamayı<br />
sağlayan verilerin araştırılması ve incelenmesiyle uğraşan bilim kolu<br />
olarak tanımlanabilir.<br />
Ayrıca yeryüzü üzerinde yatay mesafelerin, yüksekliklerin, yönlerin,<br />
açıların, noktaların, alan ve hacimlerin tayin edilme sanatı olarak da<br />
bilinmektedir.
Topografya<br />
Topoğrafya, bir arazinin topoğrafik şekilleri ve üzerindeki örtüleri<br />
kapsayan fiziksel görünüşünü belirtmek amacı ile, ölçülmesi,<br />
hesaplanması ve küçültülerek çizilmesi bilim ve sanatıdır.<br />
Fiziksel görünüş denildiğinde arazi üzerindeki dağ, tepe, göl,<br />
orman, dere gibi doğal nitelikteki örtüler ile, yollar, köprüler yapılar<br />
gibi yapay nitelikteki örtüler anlaşılır.<br />
Bunlara detay denilir. Ölçmenin amacına bağlı olarak, arazi<br />
üzerindeki detaylardan istenilen ve yeterli nitelikte ve sayıda<br />
olanları ölçülür. Konumları belirtilir. Bu amaç için yatay-düşey açılar,<br />
uzunluklar ve yükseklik ölçmeleri yapılır.<br />
Ölçme işlemlerinde özel topğrafya alet ve metodları kullanılır.<br />
Hesap işlemi, genel matematik kurallara uygun olarak<br />
kolaylaştırılmış ve basitleştirilmiş özel formüller ve çizelgeler<br />
kullanılarak yapılır.<br />
Çizim işlemleri, boyut değiştirmeyen çizim altlıkları üzerinde özel<br />
işaretler kullanılarak ölçeğine göre yapılır. Buna harita veya plan<br />
denir. Harita ve planın doğruluğunu (hassasiyeti), uygulanan ölçü<br />
metodu ve kullanılan aletlerin hassasiyeti kadar çizim işlemi de<br />
etkiler.
<strong>Maden</strong>cilik Ölçmeleri _ AMAÇ<br />
Türkiye’deki madencilik mevzuatı ve madencilik<br />
ölçmeleri hakkında bilgi sahibi olmak<br />
Yer yüzeyindeki Datumun yer altına taşınması, kotkoordinat<br />
transferi hakkında bilgi sahibi olmak<br />
Yer altı ölçmeleri ve değerlendirmeleri hakkında bilgi<br />
Yer altı ölçmeleri ve değerlendirmeleri hakkında bilgi<br />
sahibi olmak
Ölçme Bilgisine İhtiyaç<br />
Topoğrafik planların yapılabilmesi için<br />
Bir meyvelik alan tesis edilebilmesi için<br />
Peyzaj alanların düzenlenebilmesi için<br />
Sulama kanallarının güzergahının belirlenebilmesi için<br />
Arazinin tesviye edilebilmesi için<br />
Plan, kroki, haritaların çizimi için<br />
Yükseklik ölçebilmek için<br />
Plan ölçeklerinin değiştirilmesi için
ÖLÇME ŞEKİLLERİ<br />
Düzlem ölçmesi<br />
Geodezik<br />
ölçme
DÜZLEM ÖLÇMESİ<br />
Yeryüzünün küreselliği göz önüne<br />
alınmaksızın nispeten küçük arazi<br />
parçaları üzerinde yapılan ölçmelere<br />
denir.<br />
Bu ölçme şeklinde yatay mesafeler,<br />
noktalardan yatay izdüşümü<br />
düzlemine inilen dikmelerin<br />
izdüşümü düzlemini kesim noktaları<br />
arasındaki mesafe olarak ölçülür.
Arazi ölçmesi<br />
Topoğrafik ölçme<br />
Yol ölçmesi<br />
Düzlem ölçmesinin<br />
Hidrografik ölçme<br />
<strong>Maden</strong>cilik ölçmeleri<br />
Kadastral ölçmeler<br />
Şehir ölçmesi<br />
Fotogrametrik ölçme<br />
çeşitleri
Arazi Ölçmesi<br />
Arazinin parsellere ayrılması,<br />
Eski veya silinmiş arazi sınırlarının<br />
yeniden tesisi,<br />
Alanların hesaplanması,<br />
Arazi haritalarının çıkarılması
Geodezik Ölçme<br />
Yeryüzünün gerçek biçimi göz önüne alınarak<br />
yapılan ölçmelerdir.<br />
Küresel İzdüşümü Düzlemi kullanılır.<br />
Yüksek doğruluk aranılan ve büyük arazi<br />
parçaları üzerinde yapılan ölçmelerdir.<br />
Dünya ve ülkeler haritasının çıkarılmasında<br />
yararlanılır.<br />
Bizim dersimizin kapsamı dışındadır.
Topoğrafik Ölçme<br />
Yeryüzünün girinti ve çıkıntılarını<br />
gösteren haritaların elde edilmesi için<br />
gerekli bilgilerin toplanması,<br />
Doğal ve suni engellerin bulunduğu<br />
Doğal ve suni engellerin bulunduğu<br />
yerleri gösteren haritaların elde<br />
edilmesi için gerekli bilgilerin<br />
toplanması.
Yol Ölçmesi<br />
Karayolu, demiryolu, kanal veya boru<br />
hatlarının proje güzergahı boyunca<br />
yeryüzü engellerinin yerlerini belirlemek,<br />
Proje hattını geçirmek; kazı ve dolgu<br />
Proje hattını geçirmek; kazı ve dolgu<br />
hacmini hesaplamakla ilgili çalışmaları<br />
kapsar.
Hidroğrafik Ölçme<br />
Ulaştırma, su temini veya su altı inşaatı<br />
amaçlarıyla su kütlesinin ölçülmesidir.<br />
Suyun seviye değişimleri ve akarsu<br />
debilerini ölçme işlemlerini kapsar.
<strong>Maden</strong>cilik Ölçmeleri<br />
Nirengi ağı kurulmalıdır (Yeryüzünde)<br />
Poligon dizileri (yeraltı ve yerüstü)<br />
Yönelme ve bağlantı ölçmeleri (yeryüzünden yeraltı noktası türetmek için)<br />
Konum planları (durum planı)<br />
Deformasyon ölçmeleri (belirli sürelerde izlenmesi ve karşılaştırılması)<br />
Zemin ve dağ hareketlerinin işletmedeki etkileri ve ölçme hesapları<br />
Alan ve hacim hesapları<br />
Yeraltı tabakaları ve kesitlerinin belirlenmesi için yapılan çalışmalar<br />
İşletmede bir tehlike çıkmaması için neler yapılacağına ilişkin çalışmalar<br />
İşletmenin yeryüzünde bir zarara yol açmayacak şekilde yönlendirilmesine<br />
yönelik çalışmalar<br />
Su sızıntılarının uygun yöntemlerle bir yerde biriktirilmesi ve yok edilmesi<br />
Sondajla ilgili çalışmalar
Kadastral<br />
Ölçme<br />
Arazi mülkiyet sınırlarının belirlenmesi<br />
amacıyla yapılan ölçmedir.
Şehir Ölçmeleri<br />
Şehir sınırları içinde bulunan alanların<br />
haritalarını çıkarılması,<br />
Yeni sokak ve caddelerin geçirilmesi,<br />
Caddelerin inşası, kanalizasyon ve<br />
Caddelerin inşası, kanalizasyon ve<br />
diğer yapıların, binaların yerlerinin<br />
belirlenmesi ile ilgili ölçmelerdir.
Fotogrametrik<br />
Ölçme<br />
Uçaklardan özel kameralarla çekilen<br />
fotoğraflar yardımıyla yeryüzü şekillerini<br />
ölçülmesidir.<br />
Ulaşılması ve ölçülmesi zor alanlar için<br />
Ulaşılması ve ölçülmesi zor alanlar için<br />
kullanılabilir.
ÖLÇME BİLGİSİ<br />
Genel İlkeler<br />
Ölçme Bilgisi genellikle geometri, trigonometri, fizik,<br />
astronomi, ve olasılık kuramının uygulamalı bilgileriyle ilgilidir.<br />
Ölçmeler, gözleme sanatı, arazi ve büro çalışmalarından<br />
oluşur.<br />
Başarılı bir ölçme için; her ölçme ve sonuç elde etmede,<br />
güvenilirlik, mükemmellik, inisiyatif, beceri, akla uygunluk,<br />
sağlam yargı ve tarafsız bilimsel davranış gibi özellikler<br />
aranır.
ÖLÇME BİLGİSİ<br />
Arazi Çalışmaları<br />
Bilgilerin elde edilmesi amacıyla arazide yapılan<br />
çalışmalardır.<br />
Aletlerin düzenlenmesi ve bakımı<br />
Yatay ve düşey uzaklıklar ile açıların ölçümü<br />
Arazi defterine ölçme sonuçlarının geçirilmesi<br />
Araziye çıkmadan çalışma planının hazırlanması
ÖLÇME BİLGİSİ<br />
Büro Çalışmaları<br />
Arazi ölçmelerinden elde edilen<br />
bilgilerin değerlendirilmesi ve çizim<br />
çalışmaları olmak üzere iki aşamadır.<br />
Hesaplama ve çizimlerden oluşur.<br />
Sonuçlar, herkes tarafından<br />
yararlanılacak biçimde sunulur.
KULLANIM AMAÇLARINA GÖRE HARİTALARIN<br />
SINIFLANDIRILMASI<br />
• Siyasi Haritalar<br />
• Fiziki Haritalar<br />
• Özel Haritalar<br />
• Beşeri ve Ekonomik Haritalar
Dünya üzerindeki<br />
ülkelerin sınırlarını,<br />
komşularını, ülkeler<br />
içindeki idari<br />
bölünüşlerini gösteren<br />
haritalardır.<br />
Bazı durumlarda İdari<br />
Harita olarak da<br />
isimlendirilmektedir.<br />
Siyasi Haritalar
Fiziki Haritalar<br />
Yeryüzünün fiziki görünüşünü gösteren haritalardır.
Özel Haritalar<br />
• Özel Haritalar: Özel bir kullanım amacıyla<br />
oluşturulan haritalardır.<br />
a. Kadastro Haritaları<br />
b. Şehir Haritaları<br />
c. Deniz Ulaşım Haritaları<br />
d. Hava Ulaşım Haritaları<br />
e. Yol Haritaları<br />
f. Türlü Bilim Haritaları<br />
g. Turistik Haritalar<br />
h. Diğer Tematik Haritalar (Belirli bir konu,<br />
örneğin iklim, şehir planlaması gibi amaçlar<br />
için hazırlanan haritalar)
Beşeri ve Ekonomik<br />
Haritalar<br />
Nüfus, göç, yerleşme, dil, din, ırk, tarım, hayvancılık, sanayi,<br />
turizm, ulaşım ve madenler gibi unsurları gösteren<br />
haritalardır
YAPILIŞ AMAÇLARINA GÖRE HARİTALARIN<br />
SINIFLANDIRILMASI<br />
Haritalar yapılış amaçlarına göre aşağıdaki şekilde sınıflandırılırlar;<br />
a) Genel haritalar: Dünyanın tümünün ya da bir kısmının yüzeysel yapısını<br />
genel olarak gösteren haritalardır. Bu haritalar şunlardır:<br />
• Topoğrafik haritalar; arazinin topografik yapısını gösteren, ölçeğin<br />
büyüklüğüne bağlı olarak her türlü arazi bilgilerini göstermeyi amaçlayan<br />
haritalardır.<br />
• Geniş bölge haritaları; bir ülkeyi ya da bir kıtayı gösteren, o bölgeyle ilgili<br />
genel bilgileri içeren haritalardır.<br />
• Dünya haritaları; dünyanın bütününü bir arada göstermeyi amaçlayan,<br />
çizildiği ölçeğin olanakları çerçevesinde gerekli bilgileri içeren haritalardır.
) Özel haritalar: Özel bir kullanma amacına yönelik olarak düzenlenen<br />
haritalardır. Özel haritalardan bazıları şunlardır:<br />
• Kadastro haritaları; arazinin mülkiyet yapısına ve kullanımına göre sınırlarını<br />
gösteren büyük ölçekli haritalardır. Mülkiyet haritası olarak ta adlandırılan bu<br />
haritalar, tapu-kadastro usul ve esaslarına uyacak şekilde düzenlenirler.<br />
• Kent haritaları; bir kentin yerleşme durumunu gösteren, genellikle kentsel<br />
faaliyetler ve imar çalışmalarına temel altlık olacak haritalardır.<br />
• Deniz ulaşım haritaları; deniz ulaşım hizmetlerini düzenleyen, limanlar,<br />
kıyılar, koylar, derinlikler; gemi trafiğini etkileyen engeller, deniz fenerleri ve<br />
benzeri konuları geniş ayrıntılarıyla gösteren haritalardır.<br />
• Hava ulaşım haritaları; hava ulaşım konusunda, hava alanları, alanlar<br />
arasındaki bağlantı yolları, hava koridorları, uçuş tekniği ile ilgili diğer her<br />
türlü bilgiyi içeren haritalardır.
• Yol haritaları; kara yollarının özellikleri, uzunlukları, bağlantıları vb bilgileri<br />
gösteren ulaşım amaçlı haritalardır.<br />
• Bilim haritaları; bazı bilim dalları için özel olarak hazırlanmış haritalardır.<br />
Astronomik haritalar, jeolojik haritalar, madencilik haritaları, kirlilik haritaları<br />
gibi.<br />
• Turistik haritalar; bir kentin ya da ülkenin turistik değerlerini gösteren,<br />
turistler için rehberlik ödevini amaçlayan haritalardır.<br />
• Tematik haritalar; çoğunlukla tek bir istatistik konuyu işleyen, bu istatistik<br />
bilginin o bölge içindeki dağılımını konuya göre iki ya da üç boyutlu gösterim<br />
biçimleriyle anlatan haritalardır.
ÖLÇEKLERİNE GÖRE HARİTALARIN<br />
SINIFLANDIRILMASI<br />
Haritalar ölçeklerine göre de aşağıdaki şekilde sınıflandırılırlar.<br />
• Çok büyük ölçekli harita ve plânlar: 1/250 - 1/ 2.500 ölçekleri arasında yer alan<br />
harita ve plânlardır. Arazideki bütün ayrıntıları göstermeyi, harita üzerinde hassas<br />
çalışma yapabilmeyi amaçlar.<br />
• Büyük ölçekli haritalar: 1/5.000 - 1/25.000 ölçekleri arasında yer alan haritalardır.<br />
Arazinin topoğrafik yapısını ve gerekli ayrıntıları göstermeyi amaçlayan<br />
haritalardır.<br />
• Orta ölçekli haritalar: 1/50.000 - 1/100.000 ölçekleri arasında yer alan topoğrafik<br />
haritalardır. Bu haritalarda arazinin ayrıntıları çoğunlukla genel çizgileriyle temsil<br />
edilir.<br />
• Küçük ölçekli haritalar: 1/200.000 - 1/500.000 ölçekleri arasında yer alan<br />
haritalardır. Arazinin topoğrafik yapısını genel olarak gösterirler.<br />
• Çok küçük ölçekli haritalar: 1/1.000.000 ve daha küçük ölçekler arasında yer alan<br />
haritalardır. Büyük arazi parçalarını ve dünyanın bütününü göstermeyi amaçlarlar.<br />
Bunlar genellikle coğrafya ve atlas haritalarıdır.
İRDELEME!<br />
1 m2 lik bir arazi detayı 1/100.000 lik haritada<br />
0.01mmx0.01 mm alan kaplar.<br />
Bu detayı haritada göstermek çok anlamlı değil!<br />
Arazi üzerindeki bütün detaylar gösterilmeyebilir<br />
Arazi üzerindeki bütün detaylar gösterilmeyebilir<br />
Karayolu, köprü, tren yolu gibi önemli görülen detaylar<br />
haritaya işlenir.<br />
Bir haritada gösterilecek bilgiler haritanın ölçeğine ve<br />
amacına göre değişir; 1/25000 ölçekli haritada gösterilen<br />
bilgileri 1/100000 ölçekli haritada göstermek daha zordur<br />
(anlamsızdır)<br />
1/1000 ölçekli haritada evler gösterilirken 1/25000 ölçekli<br />
haritada evler blok halinde gösterilir.
Plan Nedir?<br />
düşünülen bir projenin haritaya aktarılmasıdır.<br />
Plan Çeşitleri:<br />
Şehir planı<br />
Yerleşim planı<br />
Alt yapı planı<br />
-Doğalgaz planı<br />
-Elektrik planı<br />
Bina planları<br />
-Temel planı<br />
-Kat palnı
Kroki Nedir?<br />
Harita ve planların ölçeksiz olarak<br />
çizilmesidir.Bir yerin kuşbakışı<br />
görünüşünün kabataslak küçültülerek<br />
kağıt üzerine çizilmesidir.Kroki çizilirken<br />
yönlere dikkat edilir.Ölçek<br />
yoktur.Krokide herkes tarafından<br />
bilinen cadde,sokak ve önemli yapılar<br />
belirtilir.
Harita Nedir?<br />
HARİTA: Yer yüzeyinin tümünün ya da bir<br />
kısmının, doğal ve yapay özelliklerinin bir<br />
projeksiyon sistemine göre ve belirli bir<br />
ölçekte küçültülerek, özel işaretler ve<br />
tamamlayıcı bilgilerle donatılmış benzeridir.
JEOFİZİK HARİTALARI<br />
TÜRKİYE HAVADAN REJYONAL MANYETİK HARİTASI<br />
Ölçek/Scale: 1/2.000.000<br />
http://www.mta.gov.tr/v1.0/haritalar/jeofizik_haritalari/manyetik1.html
TÜRKİYE BOUGUER ANOMALİ HARİTASI<br />
Ölçek/Scale: 1/2.000.000
Change language