Endotel Yapısı ve Ä°Ålevleri
Endotel Yapısı ve Ä°Ålevleri
Endotel Yapısı ve Ä°Ålevleri
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
ENDOTEL<br />
YAPISI<br />
VE<br />
İŞLEVLERİ<br />
Doç. Dr. Esra Atabenli Erdemli
<strong>Endotel</strong>, dolaşım sistemini döşeyen tek katlı yassı epiteldir.
<strong>Endotel</strong> hücreleri, kan damarlarını kan akımı yönünde<br />
uzunlamasına döşeyen yassı,<br />
ince, poligonal, yaklaşık 10x30 µm boyutlarında hücrelerdir.
<strong>Endotel</strong> Hücrelerinin Yapısı<br />
• Çekirdekleri lümene doğru kabarık<br />
şekilde yassı, oval <strong>ve</strong><br />
heterokromatindir.<br />
.<br />
• Bu hücrelerde küçük bir Golgi<br />
kompleksi, bir kaç mitokondriyon,<br />
serbest ribozomlar <strong>ve</strong> GER sarnıçları<br />
izlenir<br />
• Çekirdeğin yerleştiği kısım hücrenin<br />
en kalın kısmıdır. Perifere gidildikçe<br />
hücre incelir. Yaklaşık iki plazma zarı<br />
arası 0.2-0.4 µm kalınlığına iner.
Hücre İskeleti<br />
Koroner kılcal damar, aktin filamanları<br />
• Perinüklear bölgede 9-11<br />
nm çaplı ara filamanlar<br />
bulunur.<br />
• Filamanın dağılımı<br />
değişiklik gösterir.<br />
Bazılarında desmin,<br />
bazılarında vimentin,<br />
bazılarında ise hem<br />
desmin, hem vimentin<br />
şeklindedir. Bu filamanlar<br />
hücreye yapısal destek<br />
sağlar.
Transitozis<br />
• Kılcal damarların<br />
karakteristik özelliği<br />
pinositoz<br />
<strong>ve</strong>zikülleridir. 70 nm<br />
çaplı <strong>ve</strong>ziküller tek tek<br />
ya da kanal<br />
oluşturacak şekilde<br />
görülebilirler. Bu tür<br />
geçişe transitozis<br />
denir.
Bağlantılar<br />
• Hücreler üst üste gelecek<br />
şekilde katlanır <strong>ve</strong><br />
birbirlerine sıkı<br />
bağlantılar (zonula<br />
okludens) ile bağlanırlar.<br />
• Desmozom <strong>ve</strong> zonula<br />
adherens yoktur.<br />
• Gap junctionlar bulunur.
Kılcal Damarlar<br />
• <strong>Endotel</strong> hücrelerinin tek<br />
sıralı olarak bir tüp<br />
oluşturacak şekilde<br />
düzenlenmesiyle oluşur.<br />
• 8-11 µm çaplıdır. Kan<br />
hücrelerinin akımına izin<br />
<strong>ve</strong>rir.<br />
• Uzunlukları 0.25 mm ile<br />
1 mm arasındadır.<br />
• Vücutta toplam<br />
uzunlukları yaklaşık<br />
96.000 km’yi bulur.
Bazal Lamina<br />
• Enine kesitlerde bir<br />
lümeni çevreleyen 1-3<br />
endotel hücresi<br />
gözlenir, bunlar kendi<br />
oluşturdukları bazal<br />
lamina üzerine<br />
otururlar.<br />
x30.000
Perisitler<br />
• Kılcal damarların<br />
çevresinde bazal<br />
laminanın dışında, onları<br />
çevreleyen mezanşimal<br />
hücrelerdir. Yunanca<br />
peri=çevre <strong>ve</strong> sitos=hücre<br />
kelimelerinden gelir.<br />
• Kendilerine ait eksternal<br />
laminaları endotel bazal<br />
laminasıyla kaynaşır.
Perisitler<br />
• Kılcal damar <strong>ve</strong> <strong>ve</strong>nüllerin<br />
etrafını sarar, uzun primer<br />
uzantısı kılcal damara<br />
uzunlamasına yerleşirken<br />
sekonder uzantı damarı<br />
sarar <strong>ve</strong> endotel<br />
hücreleriyle gap junction<br />
yapar.
Perisitler<br />
• Küçük bir Golgi kompleksi,<br />
mitokondriyon, GER,<br />
mikrotübüller <strong>ve</strong><br />
uzantılarında filamanlar yer<br />
alır.<br />
• Tropomiyozin, protein<br />
kinaz, aktin <strong>ve</strong> miyozin gibi<br />
kontraktil filamanlar<br />
kasılmalarını sağlar.<br />
• Harabiyet karşısında düz kas<br />
<strong>ve</strong> endotel hücrelerine<br />
dönüşebilir.
Kılcal Damar Tipleri<br />
• <strong>Endotel</strong> hücrelerinin yapısı<br />
<strong>ve</strong> bazal laminanın varlığı<br />
ya da yokluğuna göre 3 tip<br />
kılcal damar vardır:<br />
1. Olağan kılcal damarlar<br />
2. Pencereli kılcal damarlar<br />
3. Sinüzoidal kılcal damarlar
Olağan Kılcal Damarlar (Somatik)<br />
• Duvarlarında pencere<br />
yoktur.<br />
• Kas dokusu, bağ<br />
dokusu, sinir dokusu,<br />
ekzokrin bezlerde<br />
bulunur.<br />
x10.000
Pencereli Kılcal Damarlar (Visseral)<br />
X20.000<br />
• Hızlı madde<br />
değişiminin olduğu<br />
dokularda (örn:<br />
bağırsak, endokrin<br />
bezler, pankreas)<br />
gözlenir.<br />
• 60-80 nm çaplı<br />
pencereler (fenestra)<br />
görülür.
Pencereli Kılcal Damarlar<br />
• 60-80 nm çaplı<br />
pencereler içerir.<br />
• Pencereler ince bir<br />
diyaframla kapalıdır.<br />
• Bazal lamina<br />
devamlılık gösterir.
Pencereler<br />
• Pencereler birbirinden<br />
130 nm aralıklarla<br />
düzenlenen gruplar<br />
yapar.
Böbrek Glomerül <strong>Endotel</strong>i<br />
• Böbrek glomerülündeki<br />
pencereli kılcal damarlarda<br />
bazal lamina özellikle çok<br />
kalın <strong>ve</strong> pencereler diyaframla<br />
kapalı değildir.
Sinüzoidal Kılcal Damarlar<br />
• Çapları daha geniş (30-40 µm)<br />
<strong>ve</strong> değişkendir.<br />
• Duvar devamlılık göstermez.<br />
• Pencereli kılcal damarlara göre<br />
diyaframla kapalı olmayan<br />
daha büyük pencereler içerir.<br />
• Bazal lamina kesintilidir.<br />
• Karaciğer, kemik iliği <strong>ve</strong> dalak<br />
gibi hemopoetik organlarda<br />
gözlenir.
Kılcal Damarların İşlevleri<br />
• Seçici Geçirgenlik<br />
• Metabolik fonksiyonlar<br />
• Pıhtılaşmayla ilgili<br />
fonksiyonlar<br />
• Ekstrasellüler matriks<br />
yapımı(kollajen,proteogli<br />
kanlar)
Seçici Geçirgenlik<br />
• O 2 , CO 2 <strong>ve</strong> glikoz, gibi küçük<br />
hidrofilik <strong>ve</strong> hidrofobik<br />
moleküller diffüzyonla geçer<br />
• Su <strong>ve</strong> diğer yaklaşık 1,5 nm<br />
çaplı hidrofilik moleküller<br />
hücreler arası bağlantılardan<br />
diffüze olur (paraselüler yol)<br />
• Suda eriyen 11 nm’den<br />
büyük moleküller transitosiz<br />
yoluyla geçer
Sinir Dokusu<br />
• Sitoplazmada çok az<br />
sayıda pinositoz <strong>ve</strong>sikülü<br />
gözlenir ya da hiç yoktur.<br />
Pencere bulunmaz. Sıkı<br />
bağlantılar geçişe izin<br />
<strong>ve</strong>rmez Bu özellik kansinir<br />
bariyerini oluşturur.<br />
• Vücutta kan-timus, kantestis,<br />
kan-göz bariyeri de<br />
vardır
Diapedes<br />
• Bağlantılardan<br />
lökositlerin<br />
ekstravasküler alana<br />
geçişine denir.<br />
• İnflamasyonda artan<br />
histamin <strong>ve</strong> bradikinin<br />
kılcal damar<br />
geçirgenliğini artırır
Metabolik Fonksiyonlar<br />
• Vazoaktif faktörlerin yapımı: Vasküler tonusu<br />
ayarlar ÖR: <strong>Endotel</strong>in, ACE (vazokonstrüktör),<br />
NO/EDRF, prostosiklin (Vazodilatatör)<br />
• İnflamasyon <strong>ve</strong> immünitenin düzenlenmesi: IL-1,<br />
IL-6, IL-8, adezyon moleküleri,<br />
Histokompatibilite antijenleri<br />
• Büyüme faktörleri yapımı: PDGF, CSF,<br />
FGF(uyarıcılar);heparin, TGF-beta (inhibitörler)<br />
• Lipoliz: LDL, trigliserid <strong>ve</strong> kolesterole yıkar<br />
• İnaktivasyon:Bradikinin, seratonin, trombin,<br />
prostaglandinler, norepinefrin, vb.<br />
• Aktivasyon: Anjiotensin I > Anjiotensin II
Pıhtılaşmayla ilgili fonksiyonlar<br />
• Antikoagulan moleküller: prostosiklin,<br />
trombomodulin, plazminojen aktivatörü,<br />
heparin-benzeri moleküller<br />
• Protrombotik moleküller: faktör VIII,<br />
plazminojen aktivatör inhibitörü
Weibel-Palade Granülleri<br />
• Kılcal damarlardan<br />
büyük damarların<br />
endotelinde çubuk<br />
şeklinde gözlenir.<br />
Pıhtılaşmada önemli<br />
von Willebrand<br />
faktörü (fak VIII)<br />
içerir.
Change language