UNESCO Türkiye Milli Komisyonu İnsan Hakları İhtisas Komitesi

Ankara, 25 Ocak 2012
UNESCO TÜRKİYE MİLLİ KOMİSYONU
İNSAN HAKLARI İHTİSAS KOMİTESİ’NİN
TÜRKİYE İNSAN HAKLARI KURUMU KURULMASI KONUSUNDAKİ
GÖRÜŞ VE ÖNERİLERİ
I. GİRİŞ
İnsan haklarının korunması ve geliştirilmesi için ulusal insan hakları kurumları
kurulması fikri Birleşmiş Milletler'in (BM) ilk kurulduğu yıllara kadar götürülebilirse de,
kavramın popüler hale gelerek yoğunlaşması Soğuk Savaş sonrasında gerçekleşmiştir. 1
1991 yılında Birleşmiş Milletler tarafından örgütlenen, önce BM İnsan Hakları Komisyonu
ve daha sonra 1993 yılında BM Genel Kurulu tarafından da kabul edilen Paris İlkeleri, 2 tam
da bu dönüm noktasına tekabül etmektedir. Nitekim geçtiğimiz yirmi yıl içerisinde, ulusal
kurumlar hem nicelik hem de nitelik açısından büyük bir dönüşüm geçirmiştir. 1990’ların
başında uluslararası ölçütlere uygun ulusal kurum sayısı sadece sekiz iken, Ağustos 2011
itibarıyla yüzü aşkın ulusal kurumun yetmişi Ulusal Kurumlar Uluslararası Koordinasyon
Komitesi 3 (UKK) tarafından Paris İlkeleri'ne uygun bulunarak akredite edilmiştir. 4
Türkiye'de insan hakları kurumu tartışmaları ise, 90’lı yılların sonlarına kadar geri
götürülebilir. Bu dönemde, insan hakları bürokrasisi yenilenmiş, insan hakları ile ilgili çok
sayıda idari birim faaliyet göstermeye başlamıştır. 5 İdari teşkilatta farklı birimlerde
konumlanmış olan bu kuruluşlar tartışmalara konu olmakla birlikte, özellikle İnsan Hakları
Danışma Kurulu, insan hakları çevrelerinde ilgi görmüştür. Ancak, uluslararası ölçütlere
uygun olarak kurulmamış olan bu yapılar, İnsan Hakları Danışma Kurulu'nun da fiilen
dağıtılmasından sonra beklentileri karşılamaktan uzak kalmıştır.
2000’lerin ortasından itibaren, daha çok uluslararası ihtiyaçlara cevap olması amacıyla,
insan hakları kurumsallaşmasında yeni adımlar atılması gerektiği dillendirilmeye
başlanmıştır. Bu kapsamda olmak üzere; 2004 tarihli İnsan Hakları Ulusal Üst Kurumu
Kanun Tasarısı Taslağı (2004 Taslağı), dönemin İnsan Hakları Başkanı tarafından
1 UN Centre for Human Rights (1995), National Human Rights Institutions, A Handbook on the
Establishment and Strengthening of National Institutions for the Promotion and Protection of Human
Rights, (New York: United Nations), s. 4-6.
2 20.12.1993 tarih ve 48/134 sayılı Genel Kurul kararı. İlkelerin resmi olmayan Türkçe çevirisi için bkz. İnsan
Haklarının Geliştirilmesi ve Korunması için Ulusal Kurumlar (çev. Kerem Altıparmak, Hasan S. Vural),
http://ihm.politics.ankara.edu.tr/konferans/images/paris_ilkeleri.pdf.
3 UKK, ulusal kurumlarla BM insan hakları sistemi arasındaki ilişkiyi koordine eden ve Paris İlkeleri'ne uyum
düzeyine göre ulusal kurumları sınıflandıran BM dışı bir komitedir. UKK tarafından "A" sınıfında
değerlendirilen ulusal kurumlar BM Sözleşme organları ve diğer BM organlarında temsil hakkına
kavuşurlar.
4
Ulusal Kurumların statüsünü gösterir tabloya şu adresten ulaşmak mümkündür:
http://www.ohchr.org/Documents/Countries/NHRI/Chart_Status_NIs.pdf
5
Bu kurumların bir listesi için bkz. Kerem Altıparmak (2007), “Türkiye’de İnsan Haklarında
Kurumsallaş(ama)ma”, Bürokrasi ve İnsan Hakları, (Ankara: TBB Yayınları), s. 54, 111.

hazırlatılmıştır. Ancak, insan hakları alanında çalışan hükümet dışı örgütlerin Taslağın
katılımcı bir şekilde hazırlanmadığını belirterek tepki göstermeleri üzerine, Taslak fazla
tartışılma imkânı bulamadan gündemden düşmüştür. İzleyen dönemde ise uzunca bir
süre, bu alanda herhangi bir girişim söz konusu olmamıştır.
2004 Taslağından 5 yıl sonra, dönemin Başbakan Yardımcısı ve Hükümet Sözcüsü
Cemil Çiçek, 18 Mayıs 2009 günü, Türkiye İnsan Hakları Kurumu'nun kurulmasına ilişkin
kanun tasarısını Bakanlar Kurulu'nda kabul ettiklerini açıklamıştır. 6 Ne var ki bu tasarı da,
uzunca bir süre kamuoyu ile paylaşılmamıştır. Nihayet, 28 Ocak 2010 tarihinde, Türkiye
İnsan Hakları Kurumu Kanun Tasarısı (Tasarı) TBMM’ye sunulmuştur. 7 Uzunca bir süre
Anayasa Komisyonu’nda kurulan Alt Komisyon'da bekletilen Tasarı, Aralık ayında Alt
Komisyon'dan, 2011 yılının Şubat ayında da Anayasa Komisyonu'ndan geçmiş, 8 ancak
yasalaşamadan kadük olmuştur. Bu tasarı, başta insan hakları örgütleri olmak üzere geniş
kesimlerin beklentilerini karşılamaktan uzak olduğu için ciddi eleştirilerin hedefi olmuştur.
2011 seçimleri sonrasında ve yeni Anayasa çalışmaları meyanında konunun tekrar
gündeme gelmesi kaçınılmaz görülmektedir. Yukarıda açıklandığı gibi mevcut idari yapılar,
insan hakları alanında atılması gerekli çok sayıda adımın gerçekleştirilmesini sağlayacak
hukuki ve maddi alt yapıya sahip değildir. Aşağıda aktarılmaya çalışılacağı üzere, ulusal
kurumlar çok farklı görevlerle donatılabilmektedirler. Bu görevlerin hangilerinin kurulacak
yeni kuruma ne şekilde verileceği bilinmemekle birlikte, yapılacak düzenlemenin
Türkiye'nin özgün insan hakları sorunlarını bir bütün olarak dikkate alması gerektiği
açıktır. Bu nedenle “nasıl bir insan hakları kurumu oluşturulmalıdır?” sorusunun cevabı,
aslında “hangi sorunlara yönelik çözüm aranmalıdır?” sorusunun cevabıyla örtüşecektir.
Öte yandan, ulusal kurumlar, aynı zamanda önemli uluslararası rol oynadıkları için,
başta BM ve Avrupa Konseyi olmak üzere uluslararası örgütler tarafından gerekliliği ısrarla
vurgulanan kuruluşlar haline gelmiştir. Kaldı ki, yeni uluslararası sözleşmeler, ulusal
kurumların kurulmasını aynı zamanda hukuki bir yükümlülük haline getirmektedir. Örneğin,
Türkiye'nin yakın zamanda taraf olduğu 9 Birleşmiş Milletler İşkence ve Diğer Zalimane,
İnsanlık Dışı ya da Onur Kırıcı Muamele ya da Cezaya Karşı Sözleşmesi'ne Ek Seçmeli
Protokol (Seçmeli Protokol) 10 gereği, taraf devletler, taraf olduklarından itibaren bir yıl
içinde ulusal bir önleme mekanizması kurmak yükümlülüğü altındadır.
II. PARİS İLKELERİ VE DİĞER KOŞULLAR
Bu açıdan, uluslararası bağlayıcı bir belge olmamasına rağmen, ulusal kurumlarla ilgili
en önemli referans belgesi haline gelmiş olan Paris İlkeleri, hem önemli bir çıkış noktası,
hem de evrensel bir çerçevedir. Hükümet tarafından konuyla ilgili yapılan açıklamalar da,
bu konudaki farkındalığı ortaya koymaktadır. Örneğin, 3. Ulusal Programda “T.C.
Başbakanlık İnsan Hakları Başkanlığı’nın, Paris İlkeleri çerçevesinde yeniden
6
“Hükümetten İnsan Hakları Müjdesi”, 18 Mayıs 2009,
http://www.haberaktuel.com/news_detail.php?id=196678
7 T.C. Başbakanlık, Kanunlar ve Kararlar Genel Müdürlüğü, 28.01.2010, Sayı: B.02.0.KKG.0.10/101-
1712/370
8 Türkiye İnsan Hakları Kurumu Kanunu Tasarısı ve Anayasa Komisyonu Raporu (1/804), Dönem: 23,
Yasama Yılı: 5, S. Sayısı: 611
9 İşkenceye ve Diğer Zalimane, Gayriinsanî veya Küçültücü Muamele veya Cezaya Karşı Birleşmiş Milletler
Sözleşmesi’ne Ek İhtiyari Protokol”ün onaylanmasına ilişkin karar, S. 2011/1962. Resmi Gazete,
5.7.2011, Sayı: 27985 (Mükerrer).
10 Birleşmiş Milletler İşkence ve Diğer Zalimane, İnsanlık Dışı ya da Onur Kırıcı Muamele ya da Cezaya Karşı
Sözleşmesi'ne Ek Seçmeli Protokol. A/RES/57/199, 42 I.L.M. 26 (2003)]. Protokol 22 Haziran 2006’da
yürürlüğe girmiştir.
2

yapılandırılması çalışmaları sonuçlandırılacaktır”, 11 ifadelerine yer verilmiştir. 2011 yılında
Anayasa Komisyonu'ndan geçen Tasarı'nın genel gerekçesinde de, Paris İlkeleri'ne
uyumun amaçlandığı belirtilmiştir. Aynı şekilde 4643 sayılı ve 12.4.2001 tarihli halen
yürürlükte bulunan Kanun'un gerekçesinde, BM Genel Kurulu'nun 20.12.1993 tarihli ve
48/134 sayılı kararına (diğerleri arasında) açıkça referansta bulunulmaktadır.
Ancak Paris İlkelerine uyum konusuna pratikte yeterli özen gösterilmediği gibi, Paris
İlkelerinin asgari güvenceleri gösteren, genel ve soyut ilkeler koyan bir metin olduğu
gözden kaçırılmıştır. Bu hususun birkaç açıdan ayrıntılandırılması gerekmektedir.
Paris İlkelerine uygun bir ulusal kurumun oluşturulması, İnsan Hakları Ulusal Kurumu
kurulması sürecinin başından itibaren, açık ve şeffaf bir tartışma çerçevesinde
yürütülmesi önkoşuluna bağlıdır. İsviçre’de bulunan İşkenceyi Önleme Derneği'nin de ifade
ettiği gibi, "çalışmalarının etkili olabilmesi için, Ulusal Önleme Mekanizması (UÖM)
hükümet yetkilileri ve sivil toplum tarafından itibar görmelidir; bunun olması için de, UÖM
kuruluş sürecinin kendisi dâhil edici ve saydam olmalıdır. Bu nedenle, başta sürecin tüm
aşamalarında rolü olması gereken sivil toplum kuruluşları dâhil olmak üzere, olası en geniş
yelpazedeki ilgili aktörlerin bu tartışmalara katılmaları gerekmektedir." 12 Bu açıdan, Paris
İlkelerinde temsili öngörülen farklı kişi ve kurumlar, 13 ulusal kurumun oluşturulması
sürecinde de mutlaka rol almalıdır.
İkinci olarak, Paris İlkeleri her ne kadar asgari bir ölçüt sunmaktaysa da, 1993 Viyana
Bildirgesi ve Eylem Planında da belirtildiği gibi, “her devlet(in) kendi ihtiyaçlarına en
uygun yapıyı seçme hakkına” 14 sahip olduğunu kabul etmek gerekir. Nitekim UKK de
insan hakları komisyonu, danışma konseyi, insan hakları ombudsmanı, kamu savunmanı
gibi farklı isimler alan, görev ve yetkileri değişik çok sayıda ulusal kurumu akredite etmiştir.
Bununla birlikte, Viyana Bildirgesinde dile getirilen bu ifadeyi, hükümetlerin sınırsız bir
takdir hakkına sahip olduğu şeklinde anlamak mümkün değildir. Buradan anlaşılması
gereken, kurulacak ulusal kurumun ülkenin özgül koşullarına cevap olabilecek nitelikte
olmasıdır. Bir başka deyişle, ulusal kurumun etkili olması, bir yandan uluslararası ölçütlere
uyumuna, öte yandan ise ulusal ihtiyaçlara verdiği cevabın tatmin ediciliğine bağlıdır.
Üçüncü olarak, bilindiği gibi Paris İlkeleri, çok genel nitelikli kurallar getirmektedir. Bu
ilkelere genel olarak nasıl uyulduğunun belirtilmesi yeterli değildir. Hangi yöntem ve
araçların, bu ilkelere nasıl uyum sağlayacağının açık bir şekilde tartışılması gereklidir.
Somut yöntemlerle açıklığa kavuşturulmadığı sürece, gerekçede yalnızca Paris İlkelerine
uyumdan söz etmenin bir anlamı olmayacaktır.
11 Bkz. Resmi Gazete, 31 Aralık 2008, Sayı: 27097- 5 (Mükerrer). 2008/14481 sayılı, Avrupa Birliği
Müktesebatının Üstlenilmesine İlişkin Türkiye Ulusal Programı ile Avrupa Birliği Müktesebatının
Üstlenilmesine İlişkin Türkiye Ulusal Programının Uygulanması, Koordinasyonu ve İzlenmesine Dair Karar
12 APT (2009), İşkenceye Karşı Sözleşme’nin Seçmeli Protokolü kapsamında Sivil Toplum ve Ulusal Önleme
Mekanizmaları. Türkçe tam metne şu adresten ulaşılabilir:
http://ihm.politics.ankara.edu.tr/userfiles/file/SivilToplumveUlusalIzlemeMekanizmalarC4B1.pdf
13 Paris İlkeleri, 4. madde.
14 Viyana Deklarasyonu, Bölüm I, para. 36. Daha yakın tarihte bu ifade İnsan Hakları Komisyonu tarafından
da tekrar edilmiştir. Bkz. Komisyonun 2002/83 sayılı kararı.
3

III. YENİ ULUSAL İNSAN HAKLARI KURUMU KURULUŞ ÇALIŞMALARINDA
DİKKATE ALINMASI GEREKLİ HUSUSLAR
İhtisas Komitemiz, bu genel değerlendirmeden yola çıkarak, aşağıdaki hususların
ulusal kurum kuruluş çalışmalarında, sürecin başından itibaren mutlaka dikkate alınması
gerektiğini düşünmektedir.
1. İnsan hakları ulusal kurumu tartışmaları, Anayasa’nın yenilenmesine ilişkin
tartışmalar ışığında değerlendirilmelidir. İşlev ve niteliği dikkate alındığında, ulusal insan
hakları kurumunun Anayasa’da yer alması, kurumun etkinliği ve kuruma sağlanacak
güvencelerin gücü açısından önemli bir katkı sunacaktır.
2. Ulusal kurum yasası hazırlık çalışmaları, daha önceki tasarılar üzerinden
yürütülmemeli; mevcut İnsan Hakları Başkanlığını İnsan Hakları Ulusal Kurumu’na
dönüştürmeye yönelik olmamalıdır. Çünkü daha önce kaleme alınan tasarılar, içerik olarak
uluslararası ölçütlere aykırı bulundukları gibi, yöntem olarak da katılımcı ve şeffaf bir süreç
sonucunda ortaya çıkmamıştır. Katılımcılık ve şeffaflık ilkeleri, sürecin başından itibaren
hayata geçirilmelidir.
3. Yeni dönem çalışmalarının, daha önceki eleştiri ve önerileri de dikkate alarak,
mümkün olan en geniş katılımla sürdürülmesi gerekmektedir. Bu amaçla, insan hakları
örgütleri yanında, konuyla ilgili yetkin ve deneyimli akademisyen ve uzmanların görüş ve
önerilerinin dikkate alınmasının önemli olduğu açıktır. Bu bağlamda, yeniden başlatılacak
yasa çalışmalarında, belirli bir modelin başlangıç noktası olarak alınması yerine, farklı
modellerin başka ülkelerdeki işleyişine ve Türkiye'nin kendine özgü ihtiyaçlarına ne kadar
cevap verebileceğine bakarak karar verilmesi doğru olacaktır. Bir model belirleyerek
çerçeveyi çizme yaklaşımının benimsenmesi durumunda, insan hakları alanında rol alan
farklı bileşenlerin kuruluş çalışmalarına anlamlı bir katkı yapması, dolayısıyla da
katılımcılığın sağlanması mümkün görülmemektedir.
4. Halihazırda, insan hakları ulusal kurumu dışında, başka ulusal mekanizmaların
kurulması ihtimali de gündemdedir. Hem görev çakışma ve çatışmalarından kaçınmak,
hem de daha etkin bir insan hakları koruma mekanizması oluşturabilmek amacıyla, bu
farklı alternatiflerin birlikte değerlendirilmesi ve koordineli bir şekilde oluşturulması doğru
olacaktır. Bu husus, insan hakları kurumunun kuruluşunda, sadece sivil toplumla
işbirliğinin yeterli olmadığını, farklı devlet birimlerinin işbirliğini sağlamanın da zorunlu
olduğunu göstermektedir. Örneğin, insan hakları kurumunun uluslararası yükümlülükler
açısından rolünün ne olacağının açıklığa kavuşturulması gereklidir.
5. Birleşmiş Milletler İşkence ve Diğer Zalimane, İnsanlık Dışı ya da Onur Kırıcı
Muamele ya da Cezaya Karşı Sözleşmesi'ne Ek Seçmeli Protokol (Seçmeli Protokol)
uyarınca kurulacak ulusal önleme mekanizmasının, ulusal kurumun bir parçası olarak
kurulması durumunda, kurum içinde ayrı bir bütçe ve personele sahip olması gerektiği
dikkate alınmalıdır.
6. Hazırlık çalışmaları sırasında, Paris İlkelerine uyum sağlanacağının genel bir dille
belirtilmesi yeterli değildir. Her bir hükmün, hangi gerekçeyle, Paris İlkelerinin hangi
gereğini yerine getirmek amacıyla ve hangi güvencesini sağlamak için konulduğu açıklıkla
ifade edilmelidir.
7. Hangi model tercih edilirse edilsin, aşağıdaki hususlar mutlaka dikkate alınmalıdır.
4

IV. YASAL DAYANAK VE OLUŞUM
a. Kurulacak ulusal kurumun görev ve yetkileri, yasada açık bir şekilde düzenlenmelidir.
Kurumun, hem mevcut, hem de daha sonra kurulabilecek insan haklarına ilişkin diğer idari
birimlerle ilişkisi de yasada belirtilmelidir.
b. Kurum, idari ve mali yönlerden bağımsız ve özerk olmalıdır. Diğer kurallar gibi, bu
hususun da sadece bir ilke olarak zikredilmesi yeterli değildir. İnsan hakları alanında
çalışacak kurum doğrudan hükümetin muhatabı olacağı için, bağımsızlık ve özerklik
konusunda sağlanacak güvenceler, kurumun “ölü doğmaması”nın ve başarısının
önkoşuludur.
c. İdari bağımsızlık ve özerkliğin gerçekten sağlanmasında, kurum üyelerinin
belirlenmesi ve seçimi hususu, özel önem taşımaktadır. Üyelerin Paris İlkelerinde
öngörüldüğü şekilde temsil kapasitesini taşıyabilmesi için, atanacak kişilerin özelliklerinin
hem yetkinlik, uzmanlık, birikim ve deneyim yönlerinden daha somut bir şekilde
tanımlanması –özellikle de bu adayların entelektüel ve etik bakımdan bağımsız olan kişiler
olması-, hem de aday gösterme süreçlerinin çoğulculuk ilkesini gerçekleştirecek şekilde
düzenlenmesi gerekir. Bu açıdan, son atama kararı siyasi bir makam tarafından alınacak
olsa bile, aday belirleme süreçlerinin siyasi etkiden tamamen uzak bir şekilde yürütülmesi
gerekir. Örneğin seçimler nitelikleri önceden belirlenmiş insan hakları kuruluşlarının
saptadığı adaylar arasından yapılmalıdır.
Ayrıca hangi nitelikleri taşıyan insan hakları örgütlerinin temsil niteliği taşıdığının
belirlenmesi özel bir önem taşımaktadır. Bu konunun yasada somut bir şekilde ortaya
konulması gerekmektedir.
d. Kurumun mali özerkliğini sağlayacak temel unsurlardan biri, bütçesinin ve sair
kaynaklarının ne şekilde tahsis edileceği, yapılandırılacağı ve kullanılacağıdır. Ulusal
kurum, niteliği itibarıyla merkezi idarenin bazı faaliyetlerini denetlemek ve eleştirmek
durumundadır. Bu nedenle, kurumun mali kaynaklarının en azından bir kısmının, üzerinde
tasarrufta bulunulamayacak kalemlere bağlanması (örn. RTÜK gelirlerinin bir bölümü gibi)
uygun olur. Bir diğer seçenek, her yıl merkezi bütçenin belirli bir yüzdesinin Kuruma
otomatik olarak tahsisi olarak da düşünülebilir.
e. Kurumun asli görevlerini, üyeler dışında, kurumun daimi personeli yerine getirecektir.
Kurum çalışanlarının, kurumun üstlendiği görev ve yetkilerin gerektirdiği bilgi, deneyim ve
uzmanlığı bulunan kişilerden oluşması gerekir. Buna göre, kurum personelinin diğer kamu
kurumlarından farklı olarak insan hakları konularında uzmanlaşmış olan kişilerden
oluşması ve çok disiplinli bir yaklaşımla yapılandırılması gerekir.
f. Gerek kurum üyelerinin ve gerekse kurum çalışanlarının, görevleri nedeniyle siyasi
baskı altında kalmaması için, kurum üye ve çalışanlarına sağlanacak dokunulmazlık ve
ayrıcalıklar, ayrıntılı bir şekilde düzenlenmelidir. Bağımsızlık ve özerklik açısından zorunlu
olan bu güvenceler, hem üye ve çalışanların keyfi soruşturmalara uğramasının önüne
geçilmesini, hem de yürütecekleri hizmetin verimli olmasını sağlamalıdır. Örneğin, kuruma
ziyaret yetkisinin verilmesi halinde diğer mevzuatta gerekli değişiklik yapılmalı, kurumun
dilediği birimi yasada öngörülen koşullarda izleyebilmesi için çalışanlara geniş yetkiler
verilmelidir.
g. Kurum üyeleri ile sürekli çalışanlarının belirlenmesinde, cinsiyetler arası denge ve
eşitlik ilkesinin gözetilmesine özen gösterilmelidir.
5

V. İŞLEVLER
a. İnsan hakları kurumları, ulusal ve uluslararası mevzuatı (yazılı belgeleri, denetim
organlarının karar ve raporlarını) izleme, tavsiye ve görüş bildirme, yayın, eğitim, ihlal
iddialarını inceleme, kişilerin özgürlüklerinden mahrum bırakıldıkları yerleri ziyaret etme
gibi bir dizi farklı işlevi yerine getirebilirler. Bu işlevlerin tamamı bir kuruma verilebileceği
gibi, yetkiler ve sorumluluklar farklı kurumlar arasında da paylaştırılabilir. Bu nedenle, yeni
kurulacak kurumun mevcut kurumların, özellikle TBMM İnsan Haklarını İnceleme
Komisyonu ile kurulması öngörülen yeni kurumların, örneğin Kamu Denetçiliği
Kurumu’nun, görev alanlarından farklı bir alanda çalışması ya da bu kurumların birbirlerinin
çalışmalarını uyum içinde tamamlaması gerekir. Bu nedenle, yapılacak yeni yasa
çalışması, diğer yasa çalışmalarıyla koordineli bir şekilde yürütülmelidir.
b. Özellikle ihlal iddialarını inceleme ve sonuçlandırma konusu, olumlu ve olumsuz bazı
unsurların dikkate alınmasını gerektirmektedir. “Şikayet alma yetkisi”, kurumun ülkede
insan haklarının genel durum ve görünümünün saptamasını kolaylaştıracaktır. Bununla
birlikte, bu tür şikayetler yeni birçok mekanizmalar tarafından alındığından, kurumun
başvurucu ile devlet kurumları arasında bir tür “postacı görevi” yerine getirmesi riski vardır.
Öte yandan, çok sayıda başvurunun alınması, kurumunn başka çalışmalar yapmasını
güçleştireceğinden, bu birimin kurulması halinde yeterli personelin istihdam edilmesi bir
zorunluluktur.
c. Benzer bir durum, “ziyaret yetkisi” için de geçerlidir. Yukarıda açıklandığı üzere,
Türkiye BM İşkenceye Karşı Sözleşme'nin Seçmeli Protokolü'ne taraf olmuştur. Bu
Protokol'e göre, bir yıl içerisinde bir ulusal önleme mekanizması kurulması zorunluluğu
vardır. Ulusal Kurum Tasarısı'nda, Kurum'un bu görevi de yerine getirmesi öngörülmüş,
ancak bu yetkinin gereği gibi yerine getirilmesi için gerekli personel ve koşullar
oluşturulmamıştır. Hazırlanacak yeni tasarıda, bu konunun da incelenmesi gerekmektedir.
Kuruma bu yetkinin verilmesi durumunda, oluşturulacak yapının mutlaka Seçmeli
Protokol’de öngörülen asgari koşulları yerine getirmesi gereklidir.
d. Mevcut tasarıda hiç dikkate alınmayan bazı konuların, hazırlık sürecinde işlevler
bağlamında düşünülmesi gerekmektedir. Örneğin, ayrı bir taslak olarak hazırlanan eşitlik
ve ayrımcılık komisyonu/kurumu konusu ile ulusal bir mekanizma öngören BM Engelli
Hakları Sözleşmesi, bu kapsamda değerlendirilmesi gereken başlıklardan bazılarıdır.
e. Benzer bir şekilde, kurumun Türkiye’nin uluslararası insan hakları yükümlülükleri
açısından ne tür bir rol oynayacağı açıklığa kavuşturulmalıdır. Kurumların, ülkelerin insan
hakları raporlarını hazırlamaları, bağımsızlığı tehlikeye düşürdüğü için genelde tavsiye
edilmemektedir. Bununla birlikte kurum, insan hakları alanında alternatif raporlama yapma
yetkisine sahip olabileceği gibi, uluslararası organlar tarafından verilen karar ve
yayımlanan raporların yerine getirilmesini izleme açısından kritik bir rol oynama
potansiyeline sahiptir. Kurumun yeterli yetkilerle donatılması için, bu fonksiyonun dikkate
alınmasında yarar vardır.
6