kurumsal kaynak planlama (erp) sisteminin analitik hiyerarşi süreci

Süleyman Demirel Üniversitesiİktisadi ve İdari BilimlerFakültesi DergisiY.2010, C.15, S.1 s.193-211.Suleyman Demirel UniversityThe Journal of Faculty of Economicsand Administrative SciencesY.2010, Vol.15, No.1 pp.193-211.KURUMSAL KAYNAK PLANLAMA (ERP) SİSTEMİNİNANALİTİK HİYERARŞİ SÜRECİ (AHP) İLE SEÇİMİ :OTOMOTİV SEKTÖRÜNDE BİR UYGULAMASELECTION OF ENTERPRISE RESOURCE PLANNING(ERP) BY ANALYTIC HIERARCHY PROCESS : ANAPPLICATION IN AUTOMOTIVE SECTORYrd.Doç.Dr.Gülnur KEÇEK *Arş.Gör.Esra YILDIRIM **ÖZETİşletme için en etkin Kurumsal Kaynak Planlaması (ERP) yazılımınıseçmeyi amaçlayan bu çalışmada Analitik Hiyerarşi Süreci (AnalyticHierarchy Process - AHP) tekniğinden faydalanılmıştır. Farklı illerde olup,otomotiv sektöründe faaliyet gösteren iki işletmenin karar almada yetkiliçalışanları ile görüşülmüştür. İşletme dışından, alanlarında uzman ERPdanışmanları da çalışmaya dâhil edilmiştir. İki ayrı işletme için AHP tekniğiile yapılan değerlendirmeler sonucunda en etkin ERP yazılımlarıbelirlenmeye çalışılmış ve elde edilen sonuçlar karşılaştırılmıştır.ABSTRACTIn this study, which aims to select the most efficient EnterpriseResource Planning (ERP) software for businesses, Analytic HierarchyProcess (Analytic Hierarchy Process – AHP) technique was utilised. Twobusinesses located in different provinces and operating in the automotivesector were examined and employees of these businesses who are authorisedin the decision-making process were interviewed. Specialised ERPconsultants from outside of the business were included in the study. As aresult of evaluations carried out using AHP technique, we attempted todetermine the most efficient ERP software for two separate businesses andthe obtained results were compared.Analitik Hiyerarşi Süreci, Kurumsal Kaynak Planlaması, Otomotiv SektörüAnalytical Hierarchy Process, Enterprise Resource Planning, AutomotiveSector.*Dumlupınar Üniversitesi, İİBF, İşletme Bölümü.** Dumlupınar Üniversitesi, İİBF, İşletme Bölümü.

KEÇEK – YILDIRIM20101. GİRİŞKurumsal Kaynak Planlaması (ERP), bilgi ve iletişimteknolojisindeki gelişmelere paralel olarak işletmelerde, yeni yönetim ve işyapma yaklaşımı ile bilgisayar kullanımlarının artmasının bir sonucudur.ERP, kurumların tedarikten dağıtıma kadar tüm iş süreçlerini bütünleşik birbilgi yönetim sistemi desteğiyle yönetmesini sağlayan geniş kapsamlı vemodüler yapıya sahip yazılım paketidir.Değişimin çok hızlı yaşandığı günümüzde, işletmelerin rekabetortamında ayakta kalmalarını sağlayabilecek faktörlerden biri olan ERP’ninkullanılması ve ERP’ye geçiş kararı, önemli bir karardır. Oldukça geniş olanERP yazılım pazarında, işletme için en etkin yazılımın seçimi ise daha zor vedaha önemlidir. Buna göre çok kriterli karar verme tekniği olan AnalitikHiyerarşi Süreci (AHP) yardımı ile işletmeler için stratejik olan ERPyazılımının seçilmesi, etkin, güvenilir ve doğru karara ulaşılmasınısağlayacaktır.Çalışmanın birinci bölümünde rekabet ve hızın hakim olduğu işyaşamında işletmelerin vazgeçilmez bir parçası olan ERP tanıtılıp işletmeaçısından önemine değinilmiştir. İkinci bölümde karar verme tekniklerindenAnalitik Hiyerarşi Süreci (AHP) ana hatlarıyla incelenmeye çalışılmıştır. Sonbölümde, otomotiv sektöründe faaliyet gösteren iki ayrı işletmenin ERPseçim aşamalarında AHP tekniği kullanılmıştır.2. KURUMSAL KAYNAK PLANLAMASI (ERP)Uluslararası literatürde, uygulamalarda ve iş dünyasında ERP(Enterprise Resource Planning) terimi ile ifade edilen Kurumsal KaynakPlanlaması, işletmelerin sahip oldukları kaynakları etkin kullanabilmeleriamacına hizmet eden; işletmenin stratejik amaç ve hedefleri doğrultusundamüşteri isteklerini en uygun şekilde karşılayabilmek için farklı coğrafibölgelerde bulunan tedarik, üretim ve dağıtım kaynaklarının en etkin veverimli şekilde planlanması, koordinasyonu ve kontrol edilmesifonksiyonlarını bulunduran bir yazılım sistemidir (Acar, 2001;201). İşletmebirimlerinin birbirleri ile iletişimine ve bilgi paylaşımı temeline dayananERP, işletmelerin finans, üretim, satın alma, satış, lojistik, insan kaynaklarıvb. iş süreçlerinin entegre edilerek tek bir çatı altında toplanmasını sağlar(Pınar ve Erdem, 2002; 3).ERP sistemlerinin uygulamasının hedefi işletme içerisinde süreçentegrasyonu sağlamasının ötesinde, işletme dışı bağlantıları geliştirmek vefirmanın değer zinciri faaliyetlerini desteklemektir (Nicolaou, 2004; 27).İşletmelerin tüm faaliyetlerini birbirleri ile etkileşimli olarak yöneten ERPsistemleri günümüzün tüm yazılım sistemleri gibi finansal parametrelerdekibaşarılı sonuçlara odaklanır.ERP sistemi, işletmenin çeşitli iş faaliyetlerini ele alan birçokyazılım bileşenini (modülünü) tek bir veritabanı altında çalıştırmaktadır. ERPsistemlerinin en önemli özelliği de modüler yapıya sahip olmalarıdır. ERP194

C.15, S.1Kurumsal Kaynak Planlama (ERP) Sisteminin Analitik Hiyerarşibileşenleri (modülleri), işletme fonksiyonlarına önemli katkılarda bulunansistem elemanlarıdır. Her bölümün ERP bileşeni, süreç içerisinde uygulamakzorunda olduğu kalite, prosedür ve talimatları, iş süreci içerisinde geliştirilenalt süreçleri göz önüne alarak çalışırlar. Bileşenler; iş akış zincirinioluşturmak, bir bölümden diğerine bilgi akışını kontrol etmek, işletmeyimüşterilerine ve tedarikçilerine bağlamak amacıyla, farklı operasyoneladımlar arasında bağlantı kurarlar (http://www.danismend.com).ERP yazılımlarında çok çeşitli bileşenler bulunmakla beraber temelbileşenler Şekil 1’de görülmektedir.KaliteYönetimiProjeYönetimiSatışDağıtımEnvanterYönetimiSatınalmaERPYAZILIMIMüşteri İlişkileriYönetimiTedarikZinciriİnsanKaynaklarıÜretim Planlamave KontrolFinansYönetimiŞekil 1: ERP’nin Temel BileşenleriERP’nin modüler olma özelliği işletmelerin, gereksinimlerine görekendilerine uyan bileşenleri bünyelerine monte etmeyi diğer bir deyişleistenilen fonksiyonları istenilen zamanda kullanmalarını sağlar. Bileşenlerbirbirinden bağımsız kullanılabilseler de hepsi birbiriyle bütünleşik bir yapıiçinde işlevlerini yerine getirirler (http://tr.wikipedia.org).Kullanımı oldukça yaygınlaşan ERP sistemlerinin, internet ilemüşteri ve firma arasında en hızlı iletişimi sağlayan çağrı merkezleriylebütünleşmesi ile Müşteri İlişkileri Yönetimi (Customer RelationshipManagement- CRM), Tedarik Zinciri Yönetimi (Supply Chain Management-SCM) ve İşletme Zekâsı (Businnes Intelligent- BI) kavramlarının daeklenmesiyle ERP-II kavramına doğru genişlemeye başlamıştır (Bayraktar veEfe, 2006; 693).3. ANALİTİK HİYERARŞİ SÜRECİ (AHP)Analitik Hiyerarşi Süreci (AHP, Analytic Hierarchy Process), kararverme sürecinde karar vericilere yardımcı olabilmek amacıyla 1970’liyıllarda Thomas L. SAATY tarafından geliştirilen bir tekniktir.195

KEÇEK – YILDIRIM2010Karar verme, bir veya birden çok amaca ulaşabilmek için eldekikaynak ve kısıtlayıcılara göre problemin uygun seçeneklerinden en iyisininseçilmesidir (Atlas ve Keçek, 2000). Hayatın her döneminde karşılaşılan,insan doğası ve yaşam koşulları gereği başvurulan zihinsel bir süreç vefaaliyettir. AHP, insanoğlunun kendisine öğretilmeyen fakat var oluşundanbu yana karar verme sorunu ile karşılaştığında içgüdüsel olarak benimsediğikarar mekanizması olup niteliksel kriterleri de göz önünde bulundurmaktadır.Bu sebeple AHP’nin gücü, diğer çoğu yaklaşımla ele alınması zor veyamümkün olmayan ancak kararları etkileyen etkenleri de ele alabilmesindenkaynaklanmaktadır. AHP, kararların analizinde, sayısallaştırılabilen somutveya soyut kriterleri karşılaştırarak ölçen ve kriterlerin birbirlerine göreönceliklerini hesaplayarak önem sıralarını belirleyen bir yaklaşımdır (Güngörve Büyüker, 2005; 22). AHP karmaşık ve yapısal olmayan bir durumu temelparçalarına ayırma; bu parçaları ya da değişkenleri bir hiyerarşik düzen içineoturtma, her bir değişken için yapılan subjektif değerlendirmeleri sayısaldeğerlere çevirme, değişkenlerden hangilerinin söz konusu durumunsonuçlarını etkileyeceğini ve en yüksek önceliğe sahip olduğunu belirlemekiçin subjektif değerlendirmeleri inceleme işlevlerini içerir (Saaty, 2001; 5).Saaty’nin, karar problemlerinde başarılı olmak için karmaşıkmatematiğe değil sadece doğru matematiğe gereksinim duyulduğunu farketmesi sonucu karmaşık durumların analizi ve karmaşık kararlarınverilebilmesi konusundaki çalışmaları sonucu geliştirdiği AHP; karmaşık,çok kişili, çok kriterli ve çok periyotlu problemleri hiyerarşik olarakyapılandırıp görselleştirir. Bu sebeple, yöneticiler tarafından ülkesorunlarında ve pek çok sektörde karşılaşılan çeşitli sorunların çözümündeAHP etkin olarak kullanılmaktadır.3.1. AHP’nin Teorik YapısıAHP, bir problemin çok kriterli öğelerinin öncelik durumunu birhiyerarşi içerisinde belirlemeye ve temsil etmeye yarayan sistematik birtekniktir. AHP'nin problem çözme süreci bu çerçevede üç temel ilkeyedayanmaktadır. Bunlar; Ayrıştırma (decomposition), Karşılaştırmalı Yargılar(comparative judgments) ve Önceliklerin Sentezi (synthesis of priorities)ilkeleridir (Başkaya ve Akar, 2005; 275).Ayrıştırma İlkesi, problemin temel elemanlarının belirlenmesi içinhiyerarşinin yapılandırılmasını içerir. Bunu yapmanın etkin bir yolu, üstseviyedeki kriterden ona bağlı olan bir sonraki seviyedeki altkritere dahasonra da alternatiflere gidilmesidir (Saat, 2000; 151). Böylece daha genel vebazen belirsiz olandan, daha özel ve belirgin olana gidilmiş olur.Karşılaştırmalı Yargılar İlkesi, hiyerarşinin bir seviyesindeki elemanların birüst seviyedeki ortak kriter açısından ikili karşılaştırılmasıdır. Elemanlarınortak kriter açısından göreli önemlerinin karşılaştırılması sonucu bir matrisoluşturulur. Önceliklerin Sentezi İlkesi ise, hiyerarşinin en alt seviyesindenelde edilen önceliklerden hareket edilerek problemin bütünü için ya dahiyerarşide en üst seviyede yer alan hedef için önceliklerin belirlenmesidir(Saaty, 1988; 433).196

C.15, S.1Kurumsal Kaynak Planlama (ERP) Sisteminin Analitik HiyerarşiSaaty tarafından geliştirilen Analitik Hiyerarşi Süreci, dört basitaksiyomdan oluşmaktadır:Aksiyom 1 (Terslik): Karar verici, karşılaştırmalar yaparken vetercihlerinin gücünü (derecesini) belirlerken terslik koşulunu yerinegetirmelidir.A kümesi, karar hiyerarşisinde aralarında seçim yapılacakalternatifler kümesi olmak üzere, bu kümedeki önem dereceleri w i ve w j olanherhangi iki i ve j alternatiflerinin C kriterler kümesindeki herhangi bir ckriteri altında ikili karşılaştırmaları;w i = aijwşeklinde olur. ( ajij = i alternatifinin j alternatifinegöre üstünlüğü)Terslik koşulu için karşılaştırmalar;1a ji = (tüm i, j ∈ A için) (A : Alternatif kümesi)aijolacak şekilde yapılabilmelidir (Yılmaz, 2000;22). Karşılaştırma matrisininbir elemanı bilindiğinde buna karşılık gelen elemanın bu aksiyom ilebulunmasından dolayı Terslik Aksiyomu karşılaştırma matrislerininoluşturulmasına yardımcı olur.Aksiyom 2 (Homojenlik): İkili karşılaştırmalarda iki kriterden biridiğerine göre sonsuz kez üstün kabul edilemez. Yani a ij ≠ ∞ (∀ i ve j’leriçin) dir. Kullanılan temel ölçek (Tablo 1) 1-9 aralığında olduğu için a ijdeğerleri de 1/9, 1/8, …,1,…,7,8,9 aralığında bir değer alacaktır (Dağdeviren,2002; 58).Aksiyom 3 (Bağımsızlık): Hiyerarşide elemanlar hakkındaki yargılaralt seviyedeki elemanlara bağlı değildir. Hiyerarşik yapının oluşturulmasındabu aksiyom temel alınır (Forman ve Saul, 2001a; 5).Aksiyom 4 (Beklentiler): Mevcut karar problemini etkileyen her birkriter ve alternatif hiyerarşide gösterilmek zorundadır. Diğer bir deyişle,karar vericilerin tüm sezgileri kriter veya alternatif olarak yansıtılmalıdır(Saaty, 1988; 436).3.2. Analitik Hiyerarşi Sürecinin AdımlarıBirçok uygulamaya esas oluşturan AHP’nin 7 adımı aşağıdasıralanmış olup; izleyen kesimde açıklanmıştır.197

KEÇEK – YILDIRIM2010Adım 1: Hiyerarşik Yapının OluşturulmasıAdım 2: Önceliklerin BelirlenmesiAdım 3: İkili Karşılaştırma MatrisiAdım 4: Öncelik VektörüAdım 5: Tutarlılık Oranının HesaplanmasıAdım 6 : Nihai Sıranın BelirlenmesiAdım 7: Duyarlılık AnaliziAdım 1: Hiyerarşik Yapının OluşturulmasıHiyerarşi, karmaşık yapılı karar verme problemlerinin sebep-sonuçilişkilerinin doğrusal zincir formunda açıklanıp ayrıştırılması, temsil edilipanaliz edilmesi için etkin bir süreç olup; araştırmacının problemianlayabilmesini sağlar. Tasarlanan bir hiyerarşinin amacı, üst seviyedekielemanların alt seviyedeki elemanlara olan etkisini, ya da alt seviyedekielemanların üst seviyedeki elemanların önemine veya tamamlanmasınakatkılarını belirlemektir (Saaty,1994;94).AHP’nin ilk adımı olarak eldeki verileri, düşünceleri veya sezgileri,nicel veya nitel olarak ölçen ve belirli bir mantıksal oluşumla geliştirilenhiyerarşik yapının üç seviyeli hali Şekil 2’de verilmiştir.AMAÇKRİTERLERALTERNATİFLERŞekil 2: Üç Seviyeli Hiyerarşik Bir ModelKaynak: T. Saaty, “Fundamentals Of Decision Making And PriorityTheory With Analytic Hierarchy Process”, RWS publications, Pittsburg,1994.Adım 2: Önceliklerin BelirlenmesiKarar verme sürecinde problem hiyerarşik bir model şeklinde ifadeedildikten sonra hiyerarşiyi oluşturan elemanlar karşılaştırılarak birbirlerinegöre ağırlıklarının veya önceliklerinin (üstünlüklerinin) hesaplanmasıgerekmektedir.198

C.15, S.1Kurumsal Kaynak Planlama (ERP) Sisteminin Analitik HiyerarşiÖnceliklendirme; bir dizi soru-cevap yardımı ile her seviyedekielemanlar arasında oluşturulan ikili karşılaştırmaların göreli önemlerininbelirlenmesi ve bu önemlerin genel amaca olan katkısının belirlenmesiniiçerir. Bu amaca ulaşmak için hiyerarşideki elemanlar bir üst seviyedekielemana göre ikili olarak karşılaştırılır. Bu karşılaştırma işleminde kullanılanrakamların yorumlanmasındaki karmaşıklığı gidermek ve pek çok hatayı enaza indirebilmek için Saaty(1994) tarafından ortaya atılan, “1 – 9 ölçeği”olarak adlandırılan göreli önceliklendirme ölçeği (Tablo 1) kullanılır:ÖnemDerecesiTanımAçıklama1 Eşit önemli İki faaliyet amaca eşit düzeydekatkıda bulunuyor3 Birinin diğerine göre orta Tecrübe ve yargı, bir faaliyetiderecede daha önemli diğerlerine orta derecede terciholmasıettiriyor5 Kuvvetli düzeyde önemli Tecrübe ve yargı, bir faaliyetidiğerlerine kuvvetli bir şekilde7 Çok kuvvetli düzeydeönemli199tercih ettiriyorBir faaliyet güçlü bir şekildetercih ediliyor ve baskınlığıuygulamada rahatlıkla görünüyor9 Kesin önemli Bir faaliyetin diğerine tercihedilmesine ilişkin kanıtlar çokbüyük bir güvenirliğe sahip2,4,6,8 Ortalama (ara) değerler Uzlaşma gerektiğinde kullanmaküzere iki ardışık yargı arasınadüşen değerlerTablo 1: Analitik Hiyerarşi Sürecinde Kullanılan Temel ÖlçekKarar vericiler ölçekteki ifadelerden, karşılaştırma yapılan ikilihakkında fikirlerini yansıtanını seçer ve hesaplamada bu ifadenin karşılığıolan sayısal değer kullanılır.Adım 3: İkili Karşılaştırma MatrisiKarar almada grup veya bireyin önceliklerini dikkate alıp nicel venitel değişkenleri bir arada değerlendiren AHP, oluşturulan hiyerarşidekielemanları ikişer ikişer ele alıp onları bir kritere göre karşılaştırmak ve buişlemi yaparken diğer kriterleri işleme katmadan tüm elemanlar hakkında ayrıayrı yargı sahibi olunmasını sağlayan bir tekniktir.AHP’nin önemli bir aşaması olan ikili karşılaştırmalar sonucuoluşturulan karşılaştırma matrisinde, söz konusu kriter açısından satırlarsütunlarla karşılaştırılarak “satırdaki eleman sütundaki elemana göre ne kadardaha önemli?” sorusunun cevabı her bir hücre için “temel ölçek” te (Tablo 1)yer alan sayılar cinsinden ifade edilir. Temel ölçeğe göre elemanlara verilenağırlıklar veya önem dereceleri olan w i ve w j büyüklüklerinin sırasıylabirbirlerine oranlanması sonucu A ikili karşılaştırmalar matrisi elde edilir(Özdamar, 2004;38).

KEÇEK – YILDIRIM2010Matematiksel olarak bu ilişki;w i / w j = a ij(i,j = 1,2,….,n)(w i : i.nci alternatifin ağırlığı w j : j.nci alternatifin ağırlığı)ile ifade edilir. A ikili karşılaştırmalar matrisi, aşağıdaki gibigösterilebilir:⎡ 1⎢⎢.A=⎢1/a⎢⎢ .⎢⎣1/aijnn...1...aij1...... ann⎤.⎥⎥. ⎥⎥. ⎥... 1 ⎥⎦Adım 4: Öncelik Vektörünün OluşturulmasıSentezleme aşaması olarak da adlandırılan bu aşamada, öncelik veyaağırlık vektörlerinin hesaplanması için öncelikle ilişki matrislerinormalleştirilir. Normalleştirilmiş matris, her bir sütun değerinin ayrı ayrıilgili sütun toplamına bölünmesi ile elde edilir. Daha sonra normalleştirilmişmatrisin satır değerlerinin ortalamasının alınması ile her bir kriter, altkriter vealternatifin ağırlıkları veya öncelik vektörü elde edilir.Öncelik vektörü karar vermede, ikili karşılaştırma matrislerindenönceliklerin elde edilmesinde kullanılan önemli bir kavramdır. Her bir kriteriçin bir alt seviyesini oluşturan alternatiflerin ikili karşılaştırmalarmatrisinden ilgili kriterin özvektörü (öncelik vektörü) elde edilir. Bu öncelikvektörleri, bir üst seviyede yer alan kriterlerin ağırlık vektörleri ile çarpılaraken üst seviyede olan amaç için genel öncelik vektörü bulunur (Yılmaz, 2000;34).Matematiksel olarak ;a ij = w i / w ja ij ve a ji > 0a ij = 1/ a jirank (A) = 1 vedeğerlerinden oluşan nxn boyutlu bir A matrisi;a ij =1 (i=j olduğu durumlarda)w = w 1, w2,.... w n ile ifade edilenöncelik vektörünü elde etmek için;özelliklerine sahiptir. [ ] TAw = λw veya Aw = nweşitlikleri kullanılır. Bu eşitlikten bulunan λ ’lar A matrisininözdeğerleri ve w vektörleri de bu λ ’ya karşılık gelen özvektörlerdir.200

C.15, S.1Kurumsal Kaynak Planlama (ERP) Sisteminin Analitik HiyerarşiAnalitik Hiyerarşi Sürecinde yapılan hesaplamalarda sadeceözdeğerlerin en büyük değerlerini (λmax’ı) içeren vektör, özvektör olarakalınır. Bir ideal karşılaştırma matrisinde bağımsız vektör sayısı yani rank, 1olacağından, özdeğer, dolayısıyla da özvektör bir tane olacaktır. Yargılardakibozulma durumunda ise birden fazla özdeğer ortaya çıkacak ve enbüyüğünün değeri, matrisin derecesi olan n’ye yakın olacaktır (Emel veEmel, 1998; 57; Saaty,1990;23).Adım 5: Tutarlılık Oranının HesaplanmasıAHP’de, verilecek kararın doğruluğu açısından önemli bir konu olantutarlılık, ikili karşılaştırmalar sonucunda oluşan değerlerin yani önceliklerinbirbirleri ile olan mantıksal ve/veya matematiksel ilişkisidir.A matrisinin tutarlı olması için gerek ve yeter koşul A’nın en büyüközdeğerinin n’ye eşit olmasıdır. A’nın yapısındaki tutarsızlık ne kadar fazlaolursa λ max n’den o kadar “uzaklaşır” fakat her zaman λ max ≥ n dir(Saaty ve Vargas, 2001; 9; Yılmaz, 2000; 34).Tutarlılık indeksi, tutarlılık kavramının sayısal ifadesi olup, ikilikarşılaştırma yargılarının tutarlılığını ölçmek için Saaty tarafındangeliştirilmiştir. Tutarlılık indeksi (Saaty, 1980; 21) ;λmax− nTİ = n −1eşitliğiyle hesaplanır ve tutarlılığa yakınlığın göstergesi şeklindetanımlanabilir.Saaty ve arkadaşları bir tutarlılık oranı hesaplayabilmek için birRastgele İndeks (R.İ) serisi oluşturmuşlardır. Boyutları 1 ile 15 arasındadeğişen kare matrisler için rastgele tutarlılık indeks sayıları Tablo 2’deverilmiştir;n 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14RassallıkGöstergesi0 0 0,58 0,9 1,12 1,24 1,32 1,41 1,45 1,49 1,51 1,48 1,56 1,57Tablo 2: Rastgele İndeks SayılarıTutarlılık oranı, eldeki tutarlılık indeksinin aynı boyuttaki matrisekarşılık gelen rastgele indekse oranlanmasıyla elde edilir (Saaty, 1980; 21);T.O = T.İ / R.İTutarlılık oranının 0,10 den küçük olması matrisin tutarlı yani kararvericilerin yargılarının tutarlı olduğunu gösterir (Öner ve Ülengin, 1995;1109). Tutarlılık oranı; nihai karar için önemli bir kavramdır. Tutarlılık oranı,yalnızca dikkatsizce yapılan hataların azaltılabilmesini sağlamakla kalmaz,aynı zamanda yöneticilerin bir ya da daha fazla sayıdaki karşılaştırmasındakihatalarını ya da yaptığı abartmalı değerlendirmeleri de ortaya çıkarır (Partovive diğerleri, 1989; 7).201

KEÇEK – YILDIRIM2010Adım 6 : Nihai Sıranın BelirlenmesiGenel amaca göre alternatiflerle ilgili sıralamanın belirlendiği buaşamada; ikili karşılaştırmalar matrislerinden elde edilen önceliklerbirleştirilerek en alt seviyede bulunan alternatifler için sonuç ağırlıkları eldeedilir. Karar verici elde edilen sonuçlar ile alternatifleri sıralayıp en iyialternatifi belirleyebilir.Adım 7: Duyarlılık AnaliziAlternatiflerin sıralamaları oluşturulduktan sonra kurulan modelinsonuçlarını gözden geçirmek gerekmektedir. Bu amaçla AHP’nin buaşamasında, alternatiflerin sıralamasının ve nihai kararın, yargılardakideğişikliklere karşı ne kadar duyarlı olduğu değerlendirilir. İkilikarşılaştırmaların oluşturulmasında yargıların kişiden kişiye göredeğişebileceği veya daha önce belirli bir yargıda bulunan kişinin zamanladüşüncelerinin değişebileceği göz önüne alınmaktadır.3.3. AHP'nin Uygulama AlanlarıKarar problemini en küçük ayrıntıdaki kriterlere kadarayrıştırabilmesi ve böylece en küçük ayrıntının bile karar üzerindeki etkisinigöz önüne alması, AHP’nin yaygın kullanılmasının en önemli nedenlerindenbiridir. Ayrıca analizde sağladığı uygulama kolaylıkları, esneklik ve rahatyorumlanabilmesi, AHP’nin geniş uygulama alanına sahip olmasını sağlar.Günümüzde üst düzey yöneticilerin karar alırken başvurduklarıAHP’nin kullanım alanları Tablo 3’deki gibi sıralanabilir (Yılmaz, 2000; 15):İşletmeOrganizasyonuİle İlgili KararVermeSorunları* ReklamKampanyaları* Müşteriİlişkileri* İşgücü VeTerfi Kararları* İşverenİlişkileri* Fizibilite* Pazarlama,Satın Alma –LeasingKararlarıİşletmeYönetimi İleİlgili KararVerme* StratejikPlanlama* KazançArttırmaPlanları* OrtaklıkKurma* Pazarlama* Yeni ÜrünGeliştirmeİşletmeFonksiyonları İleİlgili KararVerme Sorunları* Ürün YaşamEğrisi Analizi* Satış GücünüTeşvik Planları* TalepDeğerlendirme* Hukuki Kararlar* ZamanPlanlaması* İşe Alma-İştenÇıkarma* Sağlık-EğitimPlanlamasıTablo 3: AHP Kullanım AlanlarıMilliPolitikalar –HükümetKararları* NükleerSilahsızlanmaAnlaşmaları* BütçeDüzenleme* UluslararasıKrizler* Destek Olma– Karşı ÇıkmaKararları* AskeriKararlarHalk Yönetimi(Federal VeYerel)* KaynakBelirleme* PolitikKararlar* TalepDeğerlendirme* UygulanabilirProjeler* YasalKararlar* BütçeDüzenleme202

C.15, S.1Kurumsal Kaynak Planlama (ERP) Sisteminin Analitik HiyerarşiÇalışmanın izleyen bölümünde iki ayrı otomotiv işletmesinde AHPtekniği kullanılarak en etkin ERP sistemi seçilmeye çalışılmıştır.4. OTOMOTİV SEKTÖRÜNDE UYGULAMAÇalışmanın uygulama kısmında otomotiv sektöründe faaliyetgösteren iki ayrı işletme (X ve Y işletmeleri) incelenmiştir. Her iki işletmeiçin en uygun ERP sistemi seçilmesine yönelik olarak AHP tekniği ileanalizler yapılmış, daha sonra iki işletmeden ayrı ayrı elde edilen sonuçlarkarşılaştırılmıştır.X işletmesi, otomotiv sektörü için yakıt ve yağ hortumları, soğutmave ısıtma sistemi hortumları, endüstriyel hortumlar, montajlı yakıt sistemleriüretmektedir. Üretiminin % 100’ü yurt dışına ihraç edilmektedir.Volkswagen’in (VW Group Grubundan Audi, Skoda, Seat, Bentley, Bugatti)yanı sıra Thysenn Krup (After Market) X Otomotivin müşterileridir.Y işletmesi ise kamyon, otobüs, traktör, iş makineleri, binekotomobil, ticari araçlar, özel kompresör krankları, savunma sanayi araçlarınınkrank mili üretimini gerçekleştirmektedir. Yan sanayi üretimi yapan firmanınmüşterileri arasında BMC Ompaş, Ford, Pakistan- Fiat Traktör Fabrikası,Başak Traktör yer almaktadır.Çalışmanın izleyen bölümlerinde, bahsedilen X ve Y İşletmelerineuygun olacak ERP sistemlerinin seçilmesinde takip edilen adımlara yerverilmektedir.4.1. Hiyerarşik Yapının Kurulmasıİşletmeler için en uygun ERP sisteminin seçilmesi amacıdoğrultusunda AHP tekniğinin adımlarından ilki olan hiyerarşik bir yapıoluşturulmuştur. Hiyerarşinin bileşenleri; Amaç (ERP sisteminin seçilmesi),İki Kriter (Yazılım ve Tedarikçi), On iki Alt Kriter [İşletmeye Uygunluk,Fonksiyonellik (İşlevsellik), Toplam maliyet, Uyarlanma süresi, Güvenilirlik,Kullanım kolaylığı, Esneklik (Raporlama), Düzenli olarak üst sürümleregeçme (upgrade) olanağı, Karar destekleme düzeyi, Firmanın durumu,Referanslar, Destek ve Hizmetler] ve Üç Alternatif (A, B, C) olaraksıralanabilir. Oluşturulan bu hiyerarşik yapı Şekil 3’te gösterilmiştir.Firma için en uygun ERP sisteminin seçiminde alternatiflerindeğerlendirilmesi için “Firma İçi Değerlendirme Ekibi” ve “DışDeğerlendirme Ekibi” oluşturulmuştur. Firma İçi Değerlendirme Ekibi, firmabünyesinde çalışan, stratejik kararlarda söz hakkına sahip olan Genel Müdür,Proje Yöneticisi ve İşletme Yöneticisinden oluşmaktadır. Dış değerlendirmeekibi ise iki ERP danışmanından oluşmaktadır. Bu danışmanlar EndüstriMühendisliği mezunu olup aynı zamanda ERP Danışmanlığı yapmaktadırlar.Firma İçi Değerlendirme Ekibi ve Dış Değerlendirme Ekibi ilegörüşülerek ERP seçimi için oluşturulan hiyerarşideki kriter, alt kriter vealternatifleri kendi istek, tercih önem seviyeleri doğrultusunda karşılaştırıpdeğerlendirmeleri istenmiştir. Değerlendirme sonucu elde edilen veriler203

KEÇEK – YILDIRIM2010Expert Choice programında matrislere dönüştürülmüş ve değerlendirmeleryapılmıştır.Şekil 3: ERP Seçimi İçin Düzenlenen AHP Hiyerarşisi4.2. X İşletmesi için AHP tekniği ile ERP seçimiX işletmesi için Firma İçi Değerlendirme Ekibi ve DışDeğerlendirme Ekibi yetkililerinden elde edilen değerlendirmeler sonucukriterlerin, alt kriterlerin ve alternatiflerin ikili karşılaştırma matrislerioluşturulmuştur. İkili karşılaştırma matrisleri, birden fazla kişinindeğerlendirmesi ile elde edildiği için yargıların birleştirilmesi açısındandeğerlendirmelerin geometrik ortalamalarının hesaplanmasıyla eldeedilmiştir.Tablo 4, Tablo 5 ve Tablo 6‘da firmada çalışanlarındeğerlendirmeleri sonucu oluşturulan karşılaştırma matrisleri görülmektedir.Matrislerde Expert Choice programı yardımıyla hesaplanan tutarlılık oranlarıve göreli öncelikler (öncelik vektörü) de verilmiştir.ERP Yazılım Tedarikçi Göreli ÖncelikYazılım 1,0 3,3 0,767Tedarikçi 1,0 0,233Tutarlılık Oranı 0Tablo 4: ERP Seçimi İçin Yazılım ve Tedarikçi KriterleriKarşılaştırma Matrisi204

C.15, S.1Kurumsal Kaynak Planlama (ERP) Sisteminin Analitik HiyerarşiYAZILIMİşletmeye UygunlukFonksiyonellikToplam maliyetUyarlanma SüresiGüvenilirlikKullanım KolaylığıEsneklikUpgradeKarar DesteklemeDüzeyiGöreli Öncelikİşletmeye Uygunluk 1,00 3,93 0,48 1,44 0,44 2,15 2,61 3,56 1,61 0,144Fonksiyonellik 1,00 0,41 1,26 0,41 0,33 2,08 2,08 0,50 0,071Toplam maliyet 1,00 0,79 0,38 1,82 2,00 1,59 0,69 0,120Uyarlanma Süresi 1,00 1,82 2,87 1,82 4,47 2,99 0,169Güvenilirlik 1,00 2,53 2,47 5,19 2,99 0,198Kullanım Kolaylığı 1,00 3,60 4,23 0,33 0,093Esneklik 1,00 2,08 0,35 0,050Upgrade 1,00 0,21 0,033Karar Destekleme Düzeyi 1,00 0,122Tutarlılık Oranı 0,09TEDARİKÇİTablo 5: Yazılım Kriteri Açısından Alt kriterlerin KarşılaştırmaMatrisiFirmanın Durumu Destek Hizmetler ReferanslarGöreliÖncelikFirmanın Durumu 1,00 1,44 3,02 0,471Destek Hizmetler 1,00 3,90 0,402Referanslar 1,00 0,127Tutarlılık Oranı 0,04Tablo 6: Tedarikçi Kriteri Açısından Alt kriterlerin KarşılaştırmaMatrisiTablo 5 ve Tablo 6’da Yazılım ve Tedarikçi açısından altkriterlerkarşılaştırılmıştır. Oluşturulan matrislerde İşletmeye Uygunluk,Fonksiyonellik altkriterine göre 3.93 kat daha önemlidir. Tablo 4’de isehesaplanan ağırlıklarına göre; yazılım kriterinin % 76,7 oranıyla tedarikçikriterinden daha önemli olduğu sonucuna varılmıştır. Tutarlılık oranının0,10’dan küçük değer alması matrisin güvenilir bir matris olduğunugöstermektedir.205

KEÇEK – YILDIRIM2010İşletmeyeUygunlukA B CGöreliÖncelikEsneklikA B CGöreliÖncelikA 1,000 2,000 1,000 0,411B 1,000 1,000 0,261C 1,000 0,328Tutarlılık Oranı 0,05A 1,000 0,111 1,000 0,091B 1,000 9,000 0,816C 1,000 0,091Tutarlılık Oranı 0,003Tablo 7: Alt Kriterler Açısından Alternatiflerin Karşılaştırma MatrisiFirma dışı değerlendirme ekibini oluşturan ERP danışmanlarınınERP yazılımlarını her bir alt kriter açısından değerlendirmeleri sonucu ikilikarşılaştırma matrisleri elde edilmiştir. Bu matrislerin hepsi buradaverilmemiş ancak örnek olması açısından Tablo 7’de işletmeye uygunluk veesneklik alt kriterleri açısından karşılaştırma matrisleri verilmiştir. Buradagörüldüğü gibi “işletmeye uygunluk” altkriteri açısından A alternatifi, Balternatifine göre yaklaşık 2 kat daha önemlidir. Esneklik alt kriteriaçısından, A ile C alternatiflerinin eşit öneme sahip olduğu belirlenmiştir.X işletmesi için yazılım alternatiflerinin de karşılaştırılması vedeğerlendirilmesi ile Expert Choice programından elde edilen sonuca göreyazılımların aldıkları ağırlıklar ve sıralamaları; A = 0,407; C = 0,381; B =0,212 dir. Şekil 4 ‘de görüldüğü gibi A yazılımı ilk sırada yer almakta olup;firma için en uygun yazılım olduğu görülmüştür.ACBŞekil 4: X İşletmesi İçin Alternatif Yazılımların Değerleriİşletme en uygun ERP yazılım kararının tutarlılığını belirten koşulTutarlılık oranı’nın (T.O) 0,10’dan küçük veya eşit olmasıdır. Yapılan analizsonucunda tutarlılık oranı 0,07 olarak elde edilmiştir. Böylece karşılaştırma206

C.15, S.1Kurumsal Kaynak Planlama (ERP) Sisteminin Analitik Hiyerarşiyapılırken değerlendirmelerin ve elde edilen sonucun güvenilirliğininsağlanmış olduğu ortaya çıkmıştır.4.3. Y İşletmesi için AHP tekniği ile ERP seçimiY işletmesi için en uygun ERP yazılımının seçilmesi için, Xişletmesinde takip edilen süreç ve analizler aynı şekilde takip edilmiştir.Tablo 8, Tablo 9 ve Tablo 10‘da Y otomotiv işletmesininyöneticilerinin değerlendirmeleri sonucu oluşturulan karşılaştırma matrislerigörülmektedir:ERP Yazılım Tedarikçi Göreli ÖncelikYazılım 1 5 0,833Tedarikçi 1 0,167Tutarlılık Oranı 0Tablo 8: ERP Seçimi İçin Yazılım ve Tedarikçi KriterleriKarşılaştırma MatrisiİşletmeyeUygunlukFonksiyonellikToplam maliyetUyarlanma SüresiGüvenilirlikKullanımKolaylığıEsneklikUpgradeKarar destekleme DüzeyiYAZILIMİşletmeyeUygunluk 1,00 3,00 2,00 8,00 2,00 2,00 1,00 1,00 1,00 0,209Fonksiyonellik 1,00 3,00 3,00 1,00 3,00 1,00 1,00 2,00 0,137Toplammaliyet 1,00 2,00 3,00 3,00 3,00 2,00 1,00 0,047UyarlanmaSüresi 1,00 1,00 1,00 2,00 1,00 2,00 0,077Güvenilirlik 1,00 2,00 2,00 2,00 3,00 0,143KullanımKolaylığı 1,00 1,00 3,00 1,00 0,101Esneklik 1,00 1,00 3,00 0,122Upgrade 1,00 2,00 0,097KarardesteklemeDüzeyi 1,00 0,066Tutarlılık Oranı 0,09Tablo 9: Yazılım Kriteri Açısından Alt kriterlerin KarşılaştırmaMatrisiGöreli Öncelik207

KEÇEK – YILDIRIM2010TEDARİKÇİFirmanın Durumu Destek ve Hizmetler Referanslar GöreliÖncelikFirmanın Durumu 1 1 1 0,333Destek ve Hizmetler 1 1 0,333Referanslar 1 0,333Tutarlılık Oranı 0Tablo 10: Tedarikçi Kriteri Açısından Alt kriterlerin KarşılaştırmaMatrisiFirma içi değerlendirme ekibinin değerlendirmeleriyle oluşturulankarşılaştırma matrislerinin Expert Choice programına girilmesi ile kriter vealt kriterlerin ağırlıkları hesaplanmıştır. Tablo 8’e göre Yazılım kriteri %83,3; Tedarikçi kriteri ise % 16,7 ağırlığa sahiptir. Tablo 9’da görüldüğü gibi,Yazılım kriterinin alt kriterleri arasında “yazılımın işletmeye uygunluğu” altkriteri % 20,9 ilk en yüksek önceliğe sahip alt kriterdir. Tedarikçi kriterininalt kriterleri birbirine eşit ağırlıklara sahiptirler (Tablo 10).Firma dışı değerlendirme ekibini oluşturan iki ERP danışmanınınERP yazılım alternatiflerini ayrı ayrı değerlendirmeleri sonucu alternatiflereyönelik karşılaştırma matrisleri oluşturulmuştur. Tablo 11’de karşılaştırmamatrislerinden sadece işletmeye uygunluk ve esneklik alt kriterlerine ilişkinörnekleri gösterilmiştir.İşletmeyeUygunlukA B CGöreliÖncelikA 1,000 2,000 1,000 0,411B 1,000 1,000 0,261C 1,000 0,328Tutarlılık Oranı 0,05EsneklikA B CTablo 11: Alt Kriterler Açısından Alternatiflerin KarşılaştırılmasıFirma İçi Değerlendirme Ekibi ve Dış Değerlendirme Ekibi’ndenelde edilen değerlendirmelerle elde edilen matrislerin Expert Choiceprogramına girilmesi ile yazılım alternatiflerine yönelik elde edilen sonuçlar;A = 0,389; C = 0,386; B = 0,225 şeklindedir. Şekil 5 ‘de görüldüğü gibi, Yfirması için en uygun yazılım sıralamasında % 38,9 değerindeki ağırlığı ile Ayazılımı ilk sırada yer almaktadır.GöreliÖncelikA 1,000 0,111 1,000 0,091B 1,000 9,000 0,816C 1,000 0,091Tutarlılık Oranı 0,003208

C.15, S.1Kurumsal Kaynak Planlama (ERP) Sisteminin Analitik HiyerarşiACBŞekil 5: Y Otomotiv İçin Alternatif yazılımların değerleriTutarlılık oranı (T.O) 0,07 olarak elde edilmiş; karşılaştırmayapılırken değerlendirmelerin ve elde edilen sonucun güvenilirliğininsağlanmış olduğu görülmüştür.5. SONUÇSon yılarda teknolojinin gelişmesi ve rekabetin giderek artmasısonucu ERP kavramı önem kazanmıştır. Bu çalışmada işletmelerde önemlibir yere sahip olan ERP yazılımının seçim süreci ele alınmış ve bu seçimdeçok kriterli karar verme tekniklerinden biri olan AHP tekniği kullanılmıştır.Otomotiv sektöründe faaliyet gösteren iki ayrı üretim işletmesindeERP yazılım seçimi süreci incelenmiştir. X işletmesi için yapılan analizlersonucunda firma için en uygun ERP yazılımının % 40.7 lik ağırlıkla Ayazılımı olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Aynı sektörde fakat farklı bir ildehizmet veren Y işletmesi için yapılan değerlendirme ve analizler sonucundada % 38.9 lik ağırlıkla A yazılımı ilk sırada yer almış ve ardından %38.6ağırlıkla C yazılımı gelmiştir. X ve Y işletmeleri için AHP tekniği ile yapılandeğerlendirmelerin tutarlılık oranı incelenmiş ve elde edilen sonuçlarıngüvenilirliğinin sağlandığı görülmüştür. Her iki firma için yapılan ayrıanalizler sonucunda en uygun ERP yazılımının A yazılımı olduğubelirlenmesine rağmen alternatif sayısı arttırıldığında ve daha fazla ERPdanışmanın görüşü alındığında bu sonucun değişebileceği göz önündebulundurulmalıdır. ERP yazılım alternatiflerini belirleyip değerlendiren Dışdeğerlendirme ekibi olan danışmanların değerlendirme yaparken objektifliğiyakalamaları, araştırma sonucunu etkileyen en önemli konulardan biridir.Çalışmada ele alınan işletmelerin zaman içerisindeki değişimleri dikkatealınarak, ERP yazılımının seçim süreci için yeni değerlendirmeler yapılabilir.Ancak, karar verme sürecinde yazılım firmasının piyasadaki konumu,büyüklüğü, finansal durumu ile referans firmaların memnuniyetleri gibi nicelolmayan unsurlar dikkate alınmalıdır. Böylece özellikle yazılımlarınağırlıkları birbirine yakın olarak belirlendiği takdirde, bunun gibi unsurlardeğerlendirilerek daha objektif kararlar verilebilir.209

C.15, S.1Kurumsal Kaynak Planlama (ERP) Sisteminin Analitik HiyerarşiAraştırma ” İstanbul Üniversitesi İşletme Fakültesi Dergisi, Sayı1,Cilt:31, İstanbul.15. SAAT, M., (2000), “Çok Amaçlı Karar Vermede Bir Yaklaşım: AnalitikHiyerarşi Yöntemi”, Gazi Üniversitesi İ.İ.B.F Dergisi, 2.Ankara.16. SAATY, T. L., (1980), The Analytic Hierarchy Process, McGraw-Hill, USA.17. SAATY, T. L., (1988), Mathematical Methods of OperationsResearch, Dover Publications, New York.18. SAATY, T. L., (1990), ”How to make a decision: The AnalyticHierarchy Process” European Journal of Operational Research,Vol:48:9-26.19. SAATY, T. L., (1994),Fundamentals of Decision Making andPriority Theory with Analytic Hierarchy Process, RWS Publications,Pittsburg.20. SAATY, T.L. ve VARGAS, L. G., (2001), Models, Methods, Conceptand Applications of The Analytic Hierarchy Process, KluwerAcademic Publishers, London.21. YILMAZ, N., (2000), “Analitik Hiyerarşi Yaklaşımı”, Yüksek LisansTezi, Yıldız Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.22. http://tr.wikipedia.org/wiki/Kurumsal_kaynak_planlamas%C4%B1(20.01.2008)23. http://www.danismend.com (14.12.2007)211