Demanslar ve Kognitif Bozukluklarda Ölçekler - Nöropsikiyatri Arşivi ...

Nöropsikiyatri Arflivi 2007; 44: 58-65Archives of Neuropsychiatry 2007; 44: 58-65Gürvit ve ark.Demanslar ve Kognitif Bozukluklarda Ölçekler 59Söz konusu ölçekler, genel demans de¤erlendirme ölçekleri,kognitif tarama ölçekleri, genel ve özgül davran›flsal ölçekler,günlük yaflam aktivitelerini (GYA’lar) de¤erlendirme amaçl› ifllevselölçekler, demans evrelendirme ölçekleri olarak s›n›fland›r›labilir.Bunlara hareket bozukluklar›n›n efllik etti¤i demanslardamotor bozuklu¤un fliddetini nicellefltirmeye yarayan motorölçekler de eklenebilir.Bu yaz›da özellikle Türkçe uyarlamas› yap›lan, bir k›sm›n›nnormatif çal›flmalar›, geçerlilik ve güvenilirlik çal›flmalar› tamamlananölçekler üzerinde durulacak. Henüz Türkçe’yeuyarlanmam›fl ancak önemli oldu¤u düflünülen bir k›s›m ölçektende söz edilecektir. Sonunda kognitif bozukluklar ve demansde¤erlendirmesinde kullan›labilecek bir muayene flemas›önerilecektir.I. Kognitif Tarama TestleriTarama testleri, özellikle Alzheimer hastal›¤›nda (AH) kognitify›k›m›n a¤›rl›¤›n› saptamak, y›k›m›n zaman içindeki ilerlemeh›z›n› ve ilaca cevab› izlemekte kullan›lan k›sa global kognitifmuayene araçlar›d›r. Epidemiyolojik çal›flmalar gibi genifl sahaçal›flmalar›nda duyarl›l›k ve özgüllük oranlar› uyar›nca normalleridemansl›lardan ay›rmak için kullan›lsalar da, ofiste tek birhastan›n muayenesinde, hiç bir zaman, kognitif alanlar›n nitelde¤erlendirmesiyle bir kognitif profil belirleme amaçl› mentaldurum muayenesi yerine tan› amaçl› kullan›lmamal›d›rlar.Bu tür bir çok test gelifltirilmiflse de, uluslararas› literatürdeen fazla ad› geçen ve yurdumuzda da yayg›n olarak kullan›lanlar›nbafl›nda Mini Mental Durum Muayenesi (MMSE), BlessedOryantasyon Bellek Konsantrasyon Testi (BOMC), K›sa MentalDurum Testi (STMS) say›labilir.1. Mini-Mental Durum Muayenesi - MMSEMuhtemelen en yayg›n kullan›lan kognitif tarama arac›d›r.Orijinal olarak depresyonu demanstan ay›rmak için gelifltirilmifl(4), kognitif bozuklu¤un a¤›rl›¤›n›n ve zaman içinde de¤iflikli¤innicel bir ölçütü olarak kullan›labilece¤i ileri sürülmüfltür. Günümüzekadar duyarl›l›k ve güvenilirli¤ini artt›rmak amaçl› çok say›-da de¤ifliklik önerisi gelifltirilmifltir (örn., standardize MMSE (5)[SMMSE], modifiye MMSE (6) [MMMSE veya 3MSE]. SMMSE,isminden de anlafl›laca¤› gibi yönergenin ifade edilmesi ve puanlamaiçin standart kurallar koyar. Cerrahpafla Geriyatrik Psikiyatriekibi (Güngen ve arkadafllar›) taraf›ndan Türkçe standizasyonuTablo 1. Demansta 3 kardinal alan ve di¤er muhtemel efllikçi alanlar›n sorgulanma ve muayenesiKognitifBellekEpisodik yak›nEpisodik uzakSemantikDikkatDilGörsel-Mekansal ifllevlerYürütücü ifllevlerPraksisGnosisYak›n geçmifle ait kiflisel ve aktüel olaylar, tekrarlanan soru ve mevzular‹lkokul ö¤retmeni, okudu¤u okullar, evlilik, emeklilik tarihleri, vb.‹lk 2 cumhurbaflkan›n›n ad›, “1 y›lda kaç hafta vard›r?”, vb.Dalgalanma, konsantrasyon, çelinebilirlikKelime bulma, anlama, okuma, yazma güçlükleriYabanc›/tan›d›k mekanlarda dolaflabilme, yaz› karakterinde (ortografik) de¤ifliklikProblem çözme, yarg›lama, soyutlama bozukluklar›Alet kullanma, giyinme, oturma-yürüme güçlükleriNesneleri tan›ma, mekanda birbirinden ay›rmaDavran›flsal Kiflilik de¤ifliklikleri Apati, disinhibisyon, sosyal uygunsuzlukDuygudurum bozukluklar›Alg› bozukluklar›Düflünce bozukluklar›Davran›fl bozukluklar›Keder, isteksizlik, huzursuzluk, yerinde duramama, sinirlilik, uygunsuz nefle,eflin peflinden ayr›lmamaGörsel ve di¤er halusinasyonlarH›rs›zl›k, sadakatsizlik ve di¤er türden hezeyanlarAmaçs›z tekrarlay›c› hareketler, dolaflma-ad›mlama, ajitasyon-sald›rganl›k‹fllevsel Sokakta GYA’lar ‹fl yaflam›, yolculuk, mali ifller, al›flverifl, sosyal iliflkilerEvde GYA’larKendine bak›mHobiler, ev ayg›tlar›n› kullanma, yemek piflirme, di¤er ev iflleri, küçük tamirat, gazete-TV ilgisiYemek yeme, y›kanma, giyinme, makyaj, trafl olma, tuvalet mekani¤i, sfinkter kontrolüMotor Göz hareketleri Özellikle vertikal bak›fl paralizisi, yumuflak izleme ve sakkadlarda bozulmaOtonomKonuflmaEkstrapiramidalPiramidalYürüyüflEktrapiramidal, serebellar veya psödobulber dizartriEkstremite tonus ve kinezisi, Myerson bulgusuFokal bulgularParkinsonyen, serebellar, piramidal yürüyüfl; postüral denge, aksiyel tonus‹nkontinans, empotans, ortostatik hipotansiyon, kab›zl›k, vb.Uyku Parasomni REM uykusu davran›fl bozuklu¤u, uyku apne‹nsomniGYA- günlük yaflam aktiviteleriUykuya geç dalma, kesintili uyku, çok erken uyanma, afl›r› gündüz uykusu